ΕΙΔΙΚΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ COSMOTE ΚΙΝΗΤΕΣ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Α.Ε. 1
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΓΕΝΙΚΑ 3 ΣΥΝΟΨΗ ΤΗΣ ΚΕΙΜΕΝΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ 4 ΣΚΟΠΟΣ ΕΙΔΙΚΗΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 5 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 5 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΟΙΚΟΤΟΠΩΝ 6 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΧΛΩΡΙΔΑΣ 9 Ι. Φυτά αναφερόμενα στο παράρτημα IΙ της 92/43/EEC 9 ΙΙ. Άλλα σημαντικά είδη φυτών 9 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑΣ 9 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΑΝΙΔΑΣ 10 Ι. Είδη πανίδας αναφερόμενα στο παράρτημα II της 92/43/EEC 10 ΙΙ. Άλλα σημαντικά Είδη πανίδας 19 ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ της 79/409/EEC ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ 24 ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ της 92/43/EEC ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ 25 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 25 ΠΗΓΕΣ - ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 26 COSMOTE ΚΙΝΗΤΕΣ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Α.Ε. 2
ΓΕΝΙΚΑ Η παρούσα ειδική οικολογική αξιολόγηση αφορά το έργο «ΣΤΑΘΜΟΣ ΚΙΝΗΤΗΣ ΤΗΛΕΦΩΝΙΑΣ COSMOTE με την ονομασία «ΠΟΛΥΘΕΑ» και κωδικό 1404418. Το έργο υφίσταται, σε θέση επί του υψώματος «Ψήλωμα», εντός των διοικητικών ορίων της Δημοτικής ενότητας Ασπροτάμου, του Δήμου Καλαμπάκας, Περιφερειακής Ενότητας Τρικάλων, Περιφέρειας Θεσσαλίας. Το έργο βρίσκεται εντός των ορίων περιοχής του δικτύου NATURA, με την ονομασία «ΑΣΠΡΟΠΟΤΑΜΟΣ» με κωδικό GR 1440001 - Περιοχή SCI (Τόποι Κοινοτικής Σημασίας). ΥΠΟΜΝΗΜΑ Περιοχές NATURA SPA (Ζώνες Ειδικής Προστασίας) Περιοχές NATURA SCI (Τόποι Κοινοτικής Σημασίας) Περιοχές NATURA SCI & SPA Καταφύγια Άγριας Ζωής Στο παραπάνω απόσπασμα χάρτη φαίνονται τα όρια των περιοχών Natura και η θέση του έργου. COSMOTE ΚΙΝΗΤΕΣ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Α.Ε. 3
ΣΥΝΟΨΗ ΤΗΣ ΚΕΙΜΕΝΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ Η παρούσα έκθεση Ειδικής Οικολογικής Αξιολόγησης, συντάχθηκε με βάση τις παρακάτω νομοθετικές διατάξεις: Ν. 1650/86 Για την προστασία του περιβάλλοντος (ΦΕΚ 160/Α/16-10-86) Ν. 4014/2011 - Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων και δραστηριοτήτων, ρύθμιση αυθαιρέτων σε συνάρτηση με δημιουργία περιβαλλοντικού ισοζυγίου και άλλες διατάξεις αρμοδιότητας Υπουργείου περιβάλλοντος Ν. 3937/2011 - Διατήρηση της βιοποικιλότητας και άλλες διατάξεις ΚΥΑ 8353/276/Ε103/2012 (ΦΕΚ 415/Β/23.2.2012) «Τροποποίηση και συµπλήρωση της υπ. αρ. 37338/1807/2010 Κ.Υ.Α. «Καθορισµός µέτρων και διαδικασιών για τη διατήρηση της άγριας ορνιθοπανίδας και των οικοτόπων/ενδιαιτηµάτων της,..»(β 1495), σε συµµόρφωση µε τις διατάξεις οδηγίας 79/409/ΕΟΚ, όπως κωδικοποιήθηκε µε την οδηγία 2009/147/ΕΚ». ΚΥΑ 37338/1807/Ε103/2010 Καθορισμός μέτρων και διαδικασιών για τη διατήρηση της άγριας ορνιθοπανίδας και των οικοτόπων/ενδιαιτημάτων της, σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ, «Περί διατηρήσεως των άγριων πτηνών», του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 2ας Απριλίου 1979, όπως κωδικοποιήθηκε με την οδηγία 2009/147/ΕΚ. Οδηγία 2009/147/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 30ής Νοεμβρίου 2009, περί της διατηρήσεως των αγρίων πτηνών Οδηγία 79/409/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 2ας Απριλίου 1979 περί της διατηρήσεως των άγριων πτηνών ΚΥΑ 414985/1985 «Μέτρα διαχείρισης της άγριας πτηνοπανίδας» ΚΥΑ 14849/853/Ε103/2008 Τροποποίηση των υπ' αριθμ. 33318/3028/1998 κοινών υπουργικών αποφάσεων (Β 1289) και υπ' αριθμ. 29459/1510/2005 κοινών υπουργικών αποφάσεων (Β 992), σε συμμόρφωση με διατάξεις της οδηγίας 2006/105 του Συμβουλίου της 20ης Νοεμβρίου 2006 της Ευρωπαϊκής Ένωσης. ΚΥΑ 33318/1998 (φεκ 1289/β/28.12.98) «καθορισμός μέτρων και διαδικασιών για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων (ενδιαιτημάτων), της άγριας πανίδας και της αυτοφυούς χλωρίδας ΠΔ 67/1981 (ΦΕΚ 23 Α ) «Περί προστασίας της αυτοφυούς Χλωρίδος και Άγριας Πανίδος και καθορισμού διαδικασίας συντονισμού και Ελέγχου της Ερεύνης επ αυτών». COSMOTE ΚΙΝΗΤΕΣ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Α.Ε. 4
ΣΚΟΠΟΣ ΕΙΔΙΚΗΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Σκοπός της παρούσας είναι η καταγραφή των στοιχείων του βιοτικού περιβάλλοντος της περιοχής του έργου, με έμφαση στα προστατευτέα είδη της περιοχής Natura στην οποία βρίσκεται το έργο. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Όνομα Περιοχής: ΑΣΠΡΟΠΟΤΑΜΟΣ Κωδικός Περιοχής: GR1440001 Συντεταγμένες: Έκταση: Longitude: 21.287778 Latitude: 39.638889 20094.1000 Ηa Minimum: 805 Υψόμετρα: Maximum: 2095 Mean: 1388 Περιγραφή: Η περιοχή περιλαμβάνει μικτά δάση, ποταμούς με παραποτάμια βλάστηση και υπαλπικά λιβάδια. Εδώ βρίσκονται οι σπουδαιότερες πηγές του Αχελώου. Ο Ασπροπόταμος σχηματίζεται από δύο ποταμούς που συγκλίνουν σε ένα κεντρικό ρεύμα (το σύστημα έχει σχήμα Υ) το οποίο εκβάλει τελικά έξω από την περιοχή στον ποταμό Αχελώο. Κυρίαρχα είδη δένδρων είναι τα Abies borisii - regis και Querqus cerris. Υπάρχουν αμιγή δάση με Abies borisii - regis, ενώ στα όρια της εξάπλωσής τους η οξυά και η ελάτη σχηματίζουν μικτά δάση μικρής έκτασης (η οξυά εισχωρεί στην ελάτη). Τα αμιγή δάση με Querqus cerris καταλαμβάνουν μικρότερη έκταση. Υπάρχουν επίσης αναδασωμένες εκτάσεις με Pinus nigra ssp. pallasiana. Η γεωμορφολογία της περιοχής χαρακτηρίζεται από μεγάλη ποικιλία κλίσεων και οι πλαγιές έχουν διάφορους προσανατολισμούς. Άλλοι τύποι οικοτόπων στην περιοχή είναι τα έλη με Blysmus compressus, καθώς και οι ασβεστολιθικοί βράχοι της Πίνδου με είδη της φυτοκοινωνίας Gallion degenii, της ένωσης Achilea clavenae και Minuartia stellata ssp. epirota. Τέλος, ένας ακόμα τύπος οικοτόπου είναι οι ασβεστολιθικοί βραχώδεις οικότοποι με λιθώνες που έχουν βλάστηση χαρακτηριστική της Κεντρικής Πίνδου με Geranium aristatum. Τύποι Οικοτόπων: Οι ποταμοί της Μεσογείου με μόνιμη ροή: Paspalo-Agrostidion και πυκνή βλάστηση με μορφή παραπετάσματος από Salix και Populus alba κατά μήκος των ακτών τους, Στεπόμορφοι, βραχώδεις ανωδασικοί λειμώνες, Αλκαλικοί χαμηλοί τυρφώνες, Λιθώνες βαλκανικής χερσονήσου, Απόκρημνα ορεινά βράχια της Κεντρικής Ελλάδας, Δάση οξυάς της φυτοκοινωνίας Asperulo-Fagetum, Δάση οξυάς COSMOTE ΚΙΝΗΤΕΣ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Α.Ε. 5
της φυτοκοινωνίας Luzulo-Fagetum, Ελληνικά δάση οξυάς με Abies borisii-regis, Δάση πλάτανου της Ανατολής (Platanion orientalis), Δάση ορεινών κωνοφόρων με πευκοδάση Pinus nigra ssp. pallasiana. Είδη φυτών: Δεν υπάρχουν πληροφορίες για τα είδη φυτών της περιοχής Είδη ζώων: Ursus arctos, Lutra lutra, Rupicapra rupicapra balcanica, Bombina variegata, Testudo graeca, Emys orbicularis, Mauremys caspica, Elaphe situla. 'Aλλα σημαντικά είδη: -Χλωρίδα: 15B, 1C, 35D: -Πανίδα: 3A, 12C, 6D Επιπτώσεις/Δράσεις: -Θετική: 160, 163, 164, 166 (IN) / 160 (AR), -Ουδέτερη: 100, 401 (AR), -Αρνητική: 100, 140, 170, 230, 502, 608, 622, 720 (IN) / 130, 140, 170, 230, 243, 490, 502, 608, 690 (AR) Καθεστώς προστασίας: -Εθνικό και Περιφερειακό επίπεδο: καταφύγιο θηραμάτων, ελεγχόμενη κυνηγετική περιοχή. -Διεθνές επίπεδο: - Σπουδαιότητα: Η σπουδαιότητα της περιοχής οφείλεται στην ποικιλότητα τύπων οικοτόπων, οι οποίοι βρίσκονται σε πολύ καλή κατάσταση. Το επίπεδο συντήρησης αλλά και οι δυνατότητες διατήρησής τους είναι αξιοσημείωτα, αφού τόσο τα δάση όσο και τα ποτάμια γενικώς δεν διαταράσσονται από ανθρώπινες δραστηριότητες και προστατεύονται αποτελεσματικά. Τα δάση οξυάς, ελάτης και δρυός διατηρούν τη δομή και τη λειτουργία τους σε άριστο επίπεδο. Ενδεικτική της σπουδαιότητας της περιοχής είναι η παρουσία πολλών φυτικών και ζωικών ειδών τα οποία είναι ενδημικά ή απειλούμενα. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΟΙΚΟΤΟΠΩΝ Φυσικοί οικότοποι (ενδιαιτήματα) ονομάζονται οι χερσαίες περιοχές ή οι υγρότοποι που διακρίνονται χάριν στα βιοτικά και αβιοτικά χαρακτηριστικά τους. Οι περιοχές αυτές μπορεί να είναι είτε εξ ολοκλήρου φυσικές, είτε ημιφυσικές. Ο ορατός κίνδυνος εξαφάνισης πολλών ειδών οργανισμών και αλλοίωσης της σύνθεσης και υποβάθμισης πολλών οικοσυστημάτων, με αποτέλεσμα τη μείωση της βιοποικιλότητας σε παγκόσμιο επίπεδο, οδήγησαν στη διακήρυξη της Διάσκεψης του Ρίο το 1992 και στην έκδοση της Οδηγίας 92/43 από μέρους του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Σκοπός της έκδοσης αυτής της Οδηγίας είναι τόσο η διατήρηση της βιοποικιλότητας στα κράτη - μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μέσω της προστασίας ορισμένων φυσικών τύπων οικοτόπων (habitats) κοινοτικού ενδιαφέροντος, όσο και ορισμένων ειδών φυτών και ζώων, επίσης κοινοτικού ενδιαφέροντος. Στο τυποποιημένο δελτίο του δικτύου Natura για την περιοχή, αναφέρονται τα παρακάτω είδη οικοτόπων: COSMOTE ΚΙΝΗΤΕΣ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Α.Ε. 6
Habitat Classes % Cover Inland water bodies (Standing water, Running water) 0.01 Heath, Scrub, Maquis and Garrigue, Phygrana 0.01 Alpine and sub-alpine grassland 18.52 Other arable land 0.95 Broad-leaved deciduous woodland 75.13 Coniferous woodland 4.81 Inland rocks, Screes, Sands, Permanent Snow and ice 0.08 Other land (including Towns, Villages, Roads, Waste places, Mines, Industrial sites) 0.49 TOTAL HABITAT COVER 100 % Στο παρακάτω απόσπασμα χάρτη φαίνονται οι οικότοποι της περιοχής και η θέση του έργου. COSMOTE ΚΙΝΗΤΕΣ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Α.Ε. 7
ΥΠΟΜΝΗΜΑ COSMOTE ΚΙΝΗΤΕΣ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Α.Ε. 8
Ο οικότοπος που επικρατεί στην θέση του έργου είναι «Aσβεστόφιλοι στεππόμορφοι και garland λειμώνες» με κωδικό 6173 o οποίος δεν αποτελεί οικότοπο προτεραιότητας. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΧΛΩΡΙΔΑΣ Στο τυποποιημένο δελτίο του δικτύου Natura για την περιοχή, αναφέρονται τα παρακάτω είδη χλωρίδας: Ι. Φυτά αναφερόμενα στο παράρτημα IΙ της 92/43/EEC Δεν αναφέρονται είδη χλωρίδας του παραρτήματος IΙ της 92/43/EEC. ΙΙ. Άλλα σημαντικά είδη φυτών Επιστημονική Ονομασία Acantholimon echinus ssp. lycaonicum Aesculus hippocastanum Anthemis cretica ssp. cretica Anthyllis vulneraria ssp. bulgarica Κοινή Ονομασία Ακανθόλιμο Ιπποκαστανιά Ανθεμίδα Ανθυλλίδα Barbarea sicula Cerastium candidissimum Dianthus integer ssp. minutiflorus Erysimum cephalonicum Geranium humbertii Poa thessala Trifolium parnassi Viola eximia Κεράστιο Αγριογαρύφαλλο Ερύσιμο Γεράνι Πόα Τριφύλλι Βιόλα ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑΣ Στο τυποποιημένο δελτίο του δικτύου Natura, δεν αναφέρονται είδη πτηνών για την συγκεκριμένη περιοχή. COSMOTE ΚΙΝΗΤΕΣ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Α.Ε. 9
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΑΝΙΔΑΣ Ι. Είδη πανίδας αναφερόμενα στο παράρτημα II της 92/43/EEC Σύμφωνα με το τυποποιημένο δελτίο του δικτύου Natura, στην περιοχή απαντώνται είδη πανίδας που αναφέρονται στο παράρτημα II της 92/43/EEC. Α. Θηλαστικά POPULATION CODE NAME Resident Migratory Breed Winter Stage 1355 Lutra lutra R 1371 Rupicapra rupicapra balcanica 6-10 I 1354 Ursus arctos 10 i Lutra lutra Βίδρα Χαρακτηριστικά: Βασίλειο: Animalia Φύλο: Chordata Κλάση: Mammalia Τάξη: Carnivora Οικογένεια: Mustelidae Γένος: Lutra Μέγεθος: 55 110 εκατοστά Βάρος: 5-12 κιλά Εξάπλωση, πληθυσμιακά στοιχεία και τάσεις: Η βίδρα είναι ένα μικρόσωμο ζώο που ζει στις όχθες των ορεινών ποταμών και των λιμνών και μόνο όπου τα νερά είναι πολύ καθαρά. Η βίδρα απαντάται σε όλη την ηπειρωτική Ελλάδα και σε ορισμένα νησιά (Mason & Macdonald 1986). Στα Ιόνια νησιά απαντάται μόνο στην Κέρκυρα (Gaethlich, 1988). Στο Αιγαίο υπάρχει στην Εύβοια, στη Λέσβο και στη Χίο (Gaethlich, αδημοσίευτα στοιχεία). Το είδος διατηρεί καλούς πληθυσμούς στην Ήπειρο, στην Ανατολική Μακεδονία και στη Θράκη, ενώ στην υπόλοιπη Ελλάδα οι πληθυσμοί της βίδρας είναι σαφώς μειωμένοι. Οι νησιωτικοί πληθυσμοί, ιδίως αυτοί της Χίου, της Λέσβου και της Κέρκυρας, είναι μικροί και απομονωμένοι και ως εκ τούτου ιδιαιτέρως απειλούμενοι. Στην Εύβοια η κατάσταση είναι μάλλον καλύτερη, COSMOTE ΚΙΝΗΤΕΣ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Α.Ε. 10
ωστόσο και στο νησί αυτό οι πληθυσμοί είναι απομονωμένοι και υπάρχουν ενδείξεις συρρίκνωσης της εξάπλωσης του είδους, ιδίως στις πεδινές περιοχές. Οικολογία: Η βίδρα ζει σε υγροτοπικές περιοχές. Απαντάται κυρίως σε ποτάμια, ρυάκια, λίμνες, δελταϊκά συστήματα, εκβολές ποταμών και λιμνοθάλασσες, καθώς επίσης και σε αρδευόμενες εκτάσεις (αρδευτικά κανάλια, ορυζώνες) και σε αποστραγγιστικά κανάλια και τάφρους (Mason & Macdonald 1986, Macdonald et al. 1998). Έχει ημιυδρόβιες συνήθειες. Κολυμπά με μεγάλη άνεση και ικανότητα, ωστόσο περνά μεγάλο μέρος του χρόνου της στην ξηρά. Τρέφεται κυρίως με ψάρια καθώς και με άλλα υδρόβια ζώα (καβούρια, καραβίδες, βατράχια, νερόφιδα, μικρά θηλαστικά, πουλιά κλπ) (Macdonald & Mason 1990). Ο χώρος φωλιάσματός της βρίσκεται πάντα στην ξηρά, συνήθως όμως κοντά στο νερό. Οι βίδρες ζουν μεμονωμένα, διατηρώντας μεγάλες επικράτειες, που οριοθετούν με τα περιττώματα και τις εκκρίσεις των αδένων τους και οι οποίες ποικίλλουν ως προς την έκταση ανάλογα με το είδος του ενδιαιτήματος (Macdonald & Mason, 1990). Ενδεικτικά, στα ενδιαιτήματα των ποταμών, όπου ο ζωτικός τους χώρος είναι γραμμικός, η επικράτεια ενός ζώου μπορεί να εκτείνεται μέχρι και σε 40 χιλιόμετρα μήκος κοίτης ποταμού, ανάλογα πάντα με τη διαθεσιμότητα της υπάρχουσας τροφής (Chanin 1987). Στην Ελλάδα, στις πεδινές περιοχές και κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, η βίδρα παρουσιάζει συνήθως μια χαρακτηριστική διαφοροποίηση της χρήσης των ενδιαιτημάτων της. Συγκεκριμένα, καθώς πολλά ποτάμια στερεύουν και οι περισσότεροι μικροί υγρότοποι αποξηραίνονται, οι βίδρες μετακινούνται σε λιγότερο κατάλληλα ενδιαιτήματα, όπως παραθαλάσσιες περιοχές, κανάλια κλπ. Η παρουσία του γλυκού νερού είναι πάντοτε απαραίτητη για την παρουσία του είδους σε μια περιοχή (Beja 1992). Έχει κυρίως νυκτόβιες συνήθειες και, παρότι είναι ευπροσάρμοστο είδος, αποφεύγει τον άνθρωπο και την ανθρωπογενή όχληση (Kruuk 1996). Απειλές: Σοβαρότατο πρόβλημα για τη βίδρα είναι η καταστροφή και η υποβάθμιση των υγροτοπικών ενδιαιτημάτων (Macdonald & Mason 1990, Macdonald et al. 1998). Ειδικότερα, η αποξήρανση υγροτόπων και η καταστροφή της παρόχθιας βλάστησης (π.χ. κάψιμο καλαμιώνων, κοπή δέντρων, εκχέρσωση κλπ), ιδίως στις πεδινές περιοχές, τα υδροηλεκτρικά φράγματα (τα μεγάλα ή ακόμα και τα μικρά) και τα έργα ευθυγράμμισης ποταμών και ρεμάτων αποτελούν σοβαρές απειλές, οι οποίες εντείνονται τα τελευταία χρόνια και οδηγούν στη συρρίκνωση της εξάπλωσης του είδους αυτού στην Ελλάδα. Μακροπρόθεσμα, οι επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών και ειδικότερα οι παρατεταμένες ξηρασίες ενδέχεται να έχουν σοβαρές επιπτώσεις στα ενδιαιτήματα της βίδρας. Επίσης, η ρύπανση των νερών με τοξικούς και COSMOTE ΚΙΝΗΤΕΣ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Α.Ε. 11
υπολειμματικούς ρύπους (από απόβλητα και εκπλύσεις γεωργικών καλλιεργειών) αποτελεί ένα δυνητικά σημαντικό κίνδυνο για τους πληθυσμούς της βίδρας (Macdonald & Mason 1994). Εμμέσως, αρνητική επίδραση έχει και η μη τοξική ρύπανση των υδάτων, η οποία συνδέεται με φαινόμενα ευτροφισμού στους ελληνικούς υγροτόπους και μπορεί να οδηγήσει στη μείωση των ψαριών και ως εκ τούτου της τροφής της βίδρας. Ανάλογο πρόβλημα δημιουργεί και η εντατική ή και παράνομη αλιεία (Macdonald & Mason 1994). Τέλος, μικρότερο πρόβλημα (αν και τοπικά σημαντικό) είναι η τυχαία θνησιμότητα σε αλιευτικά εργαλεία ή από διερχόμενα αυτοκίνητα στους δρόμους. Τυχαία είναι συνήθως και η θανάτωση από κυνηγούς. Μέτρα διατήρησης που υπάρχουν: Η βίδρα προστατεύεται από την Οδηγία των Οικοτόπων 92/43/ΕΟΚ (παραρτήματα ΙΙ και IV), από τη Σύμβαση της Βέρνης (παράρτημα ΙΙ), καθώς και από τη Σύμβαση CITES. Σε εθνικό επίπεδο προστατεύεται από το Π.Δ. 67/1981. Απαντάται σε πολλές υγροτοπικές περιοχές του δικτύου Natura 2000. Παλαιότερα (μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα) το είδος αυτό είχε κυνηγηθεί για το εμπόριο της γούνας του, όπως και σε πολλές άλλες χώρες. Ωστόσο, δεν είναι γνωστό αν το κυνήγι αυτό είχε οδηγήσει σε μείωση τους πληθυσμούς της βίδρας, σε τοπικό ή πανελλαδικό επίπεδο. Σήμερα στην Ελλάδα το είδος δεν έχει καμία εμπορική σημασία ή χρήση. Μέτρα διατήρησης που απαιτούνται: Η έρευνα προκειμένου να επικαιροποιηθούν και πιθανώς να αναθεωρηθούν οι γνώσεις μας για την εξάπλωση και τον πληθυσμό της βίδρας είναι επιβεβλημένη, καθώς η κατάσταση του είδους δεν έχει μελετηθεί σε εθνικό επίπεδο από τα μέσα της δεκαετίας του 1980. Η γνώση αυτή είναι απαραίτητη προκειμένου να προσδιοριστούν κατάλληλες προστατευόμενες περιοχές για τη βίδρα. Η διατήρηση "φυσικών διαδρόμων" επικοινωνίας των ζώων με τη δημιουργία ζωνών φυσικής βλάστησης στους υγροτόπους είναι πολύ σημαντική, ειδικά σε περιοχές όπου παρουσιάζεται μείωση και κατακερματισμός των πληθυσμών της βίδρας, όπως στα νησιά και στους υγροτόπους των πεδινών αγροτικών περιοχών. Ursus arctos - Καφέ αρκούδα Κατηγορία κινδύνου στην Ελλάδα: Κινδυνεύον ΕΝ Κατηγορία κινδύνου διεθνής: Τρωτό VU / Στην Ευρώπη: Μειωμένου ενδιαφέροντος LC Εξάπλωση, πληθυσμιακά στοιχεία και τάσεις: Η εξάπλωση της καφέ αρκούδας στην Ελλάδα καλύπτει μια συνολική έκταση 13.500 τ.χλμ και αποτελείται από δύο βασικούς και γεωγραφικά απομονωμένους πληθυσμιακούς πυρήνες. Ο πρώτος καλύπτει την ευρύτερη οροσειρά της Ροδόπης και ο δεύτερος την ευρύτερη οροσειρά COSMOTE ΚΙΝΗΤΕΣ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Α.Ε. 12
της Πίνδου, που αποτελεί και το νοτιότερο άκρο εξάπλωσης της αρκούδας στην Ευρώπη (Mertzanis 1990, 1991, 1994, Mertzanis et al. 1994, Μερτζάνης & Μπούσμπουρας 1996). Εσωτερικά οι εν λόγω πληθυσμιακοί πυρήνες παρουσιάζουν περαιτέρω τάσεις αποκοπής, λόγω υποβάθμισης δασικών περιοχών που λειτουργούν ως συνδετικές ζώνες, διαμορφώνοντας 4 μικρότερους υπο-πληθυσμούς, ενώ η επαναποίκηση νέων περιοχών από το είδος (Όλυμπος, Πιέρια, Αντιχάσια, νότια Πίνδος) έχει διαμορφώσει 2 τουλάχιστον μετα-πληθυσμούς (στο ορεινό τόξο του Βόρα και τη Νότια Πίνδο) (Ηλιόπουλος 2005b, Merztanis et al. 2005). Ο ελάχιστος συνολικός πληθυσμός εκτιμάται σε 190-260 άτομα και, παρά τις ετήσιες απώλειες (λόγω λαθροθηρίας) της τάξης του 5,6%, φαίνεται σταθεροποιημένος, με ανοδικές τάσεις σε τοπική κλίμακα. Ποσοστό του πληθυσμού του είδους που βρίσκεται στην Ελλάδα: - Σε επίπεδο Βαλκανίων (πλην Ρουμανίας) το 8,2% του πληθυσμού καφέ αρκούδας βρίσκεται στην Ελλάδα. - Σε επίπεδο Ευρώπης το 0,9% του πληθυσμού καφέ αρκούδας βρίσκεται στην Ελλάδα. Οικολογία: Αμιγή και μικτά δάση φυλλοβόλων και κωνοφόρων της ορεινής και ημιορεινής ζώνης αποτελούν το κατεξοχήν ενδιαίτημα της καφέ αρκούδας. Σημαντικό ρόλο σε ό,τι αφορά τα τροφικά διαθέσιμα παίζουν και οι αγρο-δασικές διαπλάσεις της ημιορεινής ζώνης, με υψηλή μωσαϊκότητα (διάκενα) αλλά και οι βραχώδεις εξάρσεις, ως κατάλληλοι τομείς διαχείμασης. Η χρήση της υπο-αλπικής ζώνης αφορά κυρίως μετακινήσεις προς γειτονικούς τομείς, με κατάλληλο ενδιαίτημα ή και τομείς διαχείμασης. Το διαιτολόγιο της αρκούδας αποτελείται κατά ~85% από τροφές φυτικής προέλευσης και κατά ~15% από τροφές ζωικής προέλευσης (Mertzanis 1991, 1992, Μερτζάνης & Μπούσμπουρας 1996, Κριτσέπη & Μερτζάνης 1998). Το αναπαραγωγικό μεσοδιάστημα εκτιμάται σε 2 έτη και η κάθε γέννα κυμαίνεται από 1-3 μικρά και σπανιότατα τέσσερα. Η χωροκράτεια των αρσενικών καλύπτει κατά μέσο όρο ~250 τ. χλμ, με μέγιστο τα 500 τ.χλμ, ενώ η χωροκράτεια των θηλυκών με μικρά κυμαίνεται κατά μέσο όρο στα 25 τ.χλμ (Μερτζάνης 2009). Η επικάλυψη των χωροκρατειών αρσενικών και θηλυκών είναι σύνηθες φαινόμενο, ενώ τα θηλυκά με μικρά αποφεύγουν συστηματικά τα μεγάλα αρσενικά (Mertzanis & Vogiatzis 1997, Mertzanis et al. 2005). Η δραστηριότητα τροφοληψίας και μετακίνησης είναι κυρίως νυκτόβια. Η σήμανση κορμών δένδρων (κυρίως κωνοφόρων) και στύλων ΔΕΗ και ΟΤΕ σε κομβικά σημεία της χωροκράτειας είναι κυρίαρχο γνώρισμα των αρσενικών κατά την αναπαραγωγική περίοδο (Μάιος-Ιούλιος) (Karamanlidis et al. 2004a, Karamanlidis et al. 2004b). Πρόσφατες έρευνες (Γιαννακόπουλος et al. 2007) έδειξαν ευαισθησία της αρκούδας σε ανθρωπογενείς θορύβους άνω των 47dB. COSMOTE ΚΙΝΗΤΕΣ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Α.Ε. 13
Απειλές: Λαθροθηρία, χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων (Antoniou et al. 1998) και καταστροφή/υποβάθμιση του ενδιαιτήματος από μεγάλα έργα υποδομής (αυτοκινητόδρομοι, π.χ. Εγνατία Οδός, Ε65, και ΥΗΕ φράγματα) και δασικές πυρκαγιές. Μέτρα διατήρησης που υπάρχουν: Η καφέ αρκούδα είναι απόλυτα προστατευόμενο είδος με βάση την εθνική νομοθεσία [άρθρο 258, παρ. 2ε και 2ζ (ΝΔ 86/69) του Δασικού Κώδικα] ενώ περιλαμβάνεται και ως είδος προτεραιότητας στα παραρτήματα ΙΙ και IV της Οδηγίας των Οικοτόπων (92/43/EΟΚ). Επίσης περιλαμβάνεται στο παράρτημα ΙΙ της Σύμβασης της Βέρνης ως είδος υπό αυστηρή προστασία, ενώ το εμπόριό της καθώς και το εμπόριο τμημάτων της απαγορεύεται σύμφωνα με τη Σύμβαση CITES. Περίπου το 30% της περιοχής εξάπλωσης περιλαμβάνεται σε προστατευόμενες περιοχές (Εθνικά Πάρκα, Εθνικούς Δρυμούς) ενώ εντός της ζώνης εξάπλωσης περιλαμβάνονται και 22 περιοχές του δικτύου Natura 2000. Μέτρα διατήρησης που απαιτούνται: - Εντατικοποίηση της ενημέρωσης των παραγωγών για ελάττωση κινήτρων σκόπιμης εξόντωσης. - Αυστηρός περιβαλλοντικός έλεγχος στα έργα υποδομής που πλήττουν το ενδιαίτημα (Μερτζάνης 2005, Mertzanis et al. 2005). - Άμεση αλλαγή στις προδιαγραφές των δασικών διαχειριστικών: κατάργηση των αποψιλωτικών υλοτομιών και υιοθέτηση του προτύπου "δάσος πολλαπλών χρήσεων", συμβατού με τη διατήρηση της ποιότητας και έκτασης του ενδιαιτήματος της αρκούδας (Μερτζάνης 2001, 2002, 2003). - Αυστηρότερη επιτήρηση/φύλαξη των περιοχών κατανομής, για πάταξη της λαθροθηρίας και των δασικών πυρκαγιών. - Άμεση ενεργοποίηση της 4ης προγραμματικής περιόδου (2007-2013) των αγροπεριβαλλοντικών μέτρων, για ανακούφιση των παραγωγών μέσω επιδότησης προληπτικών μέτρων έναντι των ζημιών που προκαλεί η αρκούδα στην παραγωγή (Bousbouras et al. 2006). - Άμεση επικαιροποίηση και ενεργοποίηση από τις αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες του Γενικού Σχεδίου Δράσης για την Προστασία και Διαχείριση των Πληθυσμών και Βιοτόπων της Αρκούδας στην Ελλάδα. - Δημιουργία ειδικών ομάδων "άμεσης επέμβασης" ("bear emergency teams") με κατάλληλα καταρτισμένο προσωπικό από τις δασικές και άλλες υπηρεσίες (π.χ. αγροφυλακή). Rupicapra rupicapra balkanica - Αγριόγιδο COSMOTE ΚΙΝΗΤΕΣ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Α.Ε. 14
Στην Ελλάδα το αγριόγιδο είναι σπάνιο είδος και απειλείται με εξαφάνιση. Στις ορεινές περιοχές της Πίνδου, της Ροδόπης και της Στερεάς Ελλάδας ζουν απομονωμένοι περίπου δεκαπέντε μικροί πληθυσμοί που συνολικά δεν αριθμούν περισσότερα από 400 αγριόγιδα. Οι κύριες απειλές για το αγριόγιδο προέρχονται από τον άνθρωπο και είναι το παράνομο κυνήγι και η υποβάθμιση των βιοτόπων. Χαρακτηριστικά: Βασίλειο: Animalia Φύλο: Chordata Κλάση: Mammalia Τάξη: Artiodactyla Οικογένεια: Bovidae Γένος: Rupicapra Μέγεθος: Βάρος: 110-130 εκατοστά 14-62 κιλά Καθεστώς: Το αγριόγιδο προστατεύεται αυστηρά από την Ελληνική Νομοθεσία (Ν.Δ. 86/69 περί Δασικού Κώδικα, άρθρο 258, παρ. 1δ) Περιγραφή: Στην Ελλάδα το αγριόγιδο ανήκει στο υποείδος (Rupicapra rupicapra balkanica), είναι σπάνιο είδος και απειλείται με εξαφάνιση. Δεν ανήκει στο ίδιο είδος με το αγριοκάτσικο (αγρίμι ή κρι-κρι) της Κρήτης και δεν διασταυρώνεται με τη γίδα. Ένα από τα χαρακτηριστικά του γνωρίσματα είναι τα όρθια κέρατα με κυρτές απολήξεις. Το τρίχωμά του σώματός του από καφέ ανοιχτό το καλοκαίρι μετατρέπεται σε σκούρο καφέ το χειμώνα ενώ στο λευκό κεφάλι φέρει δυο σκούρες πλευρικές λωρίδες που εκτείνονται από τα κέρατα ως τα ρουθούνια. Εξάπλωση: Η γεωγραφική εξάπλωση του αγριόγιδου σε όλη τη βαλκανική χερσόνησο είναι ασυνεχής. Στην Ελλάδα το αγριόγιδο ζει ακόμη, στη βόρεια και τη νότια Πίνδο, στη Στερεά Ελλάδα, στον Όλυμπο, στη Ροδόπη και σε δύο ακόμη ορεινές, παραμεθόριες περιοχές στο Πίνοβο και στη Νεμέρτσικα -κορυφές στην οροσειρά της Τζένας. Σε 15 περιοχές της χώρας ζουν συνολικά περίπου 400-500 άτομα του είδους σε απομονωμένους μικρούς πληθυσμούς. Βιότοπος: Ιδανικός βιότοπος για το αγριόγιδο είναι οι επικλινείς, καλυμμένες με δάση, πλαγιές που καταλήγουν σε απόκρημνες κορυφές με σάρες, λούκια, οριζόντια διαζώματα και με άφθονη ποώδη βλάστηση. Οι πλαγιές αυτές ανάλογα με το υψόμετρο συνήθως γειτνιάζουν με υποαλπικά λιβάδια. Βιολογία: Το αγριόγιδο τρέφεται κυρίως με διάφορα ποώδη φυτά αλλά συμπληρωματικά και με φύλλα, κλαδάκια δέντρων και λειχήνες. Ζευγαρώνει τους COSMOTE ΚΙΝΗΤΕΣ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Α.Ε. 15
φθινοπωρινούς μήνες και γεννά ένα -ή σπάνια δύο- μικρά το Μάιο. Τα αρσενικά εγκαταλείπουν το κοπάδι της μητέρας τους σε ηλικία 2-3 χρόνων. Στην ηλικία των 8-9 ετών, που συμπίπτει με την έναρξη της αναπαραγωγικής ηλικίας. εγκαθίστανται στη δική τους επικράτεια. Ζουν μεμονωμένα εκτός από την περίοδο της αναπαραγωγής οπότε προσεγγίζουν τα θηλυκά της επικράτειάς τους. Τα θηλυκά με τα μικρά τους σχηματίζουν κοπάδια. Στην Ελλάδα, τα κοπάδια αυτά αποτελούνται συνήθως από 5 ως 15 άτομα (σπάνια ως 30) ενώ σε άλλες χώρες και σε περιοχές με υψηλή πληθυσμιακή πυκνότητα δεν αποκλείεται να ξεπεράσουν και τα 100 άτομα στο ίδιο κοπάδι. Το μεγαλύτερο μέγεθος των κοπαδιών παρατηρείται στο τέλος του καλοκαιριού και στην αρχή του φθινοπώρου. Την εποχή αυτή και ως το τέλος του φθινοπώρου, απαντώνται στις ψηλότερες υψομετρικά περιοχές του βιοτόπου τους ενώ το χειμώνα κατεβαίνουν στις απόκρημνες δασωμένες πλαγιές. Μετά την άνοιξη και καθώς το χιόνι λειώνει, τα αγριόγιδα σταδιακά ανεβαίνουν ολοένα και ψηλότερα. Απειλές: Οι κύριες απειλές για το αγριόγιδο είναι η λαθροθηρία, η υποβάθμιση των βιοτόπων του από την υπερβόσκηση και η γενετική αποδυνάμωση του είδους από τη σταδιακή συρρίκνωση του πληθυσμού του. Σύμφωνα με την ελληνική Νομοθεσία, αποτελεί προστατευόμενο είδος και το κυνήγι του απαγορεύεται σε όλη την ελληνική επικράτεια. Επίσης, περιλαμβάνεται στην κατηγορία «Σπάνια» του Κόκκινου Βιβλίου των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας. Δράσεις: Ενημέρωση του κοινού και ευαισθητοποίηση. Β. Αμφίβια POPULATION CODE NAME Resident Migratory Breed Winter Stage 1193 Bombina variegata P Bombina variegata - Κιτρινομπομπίνα Περιγραφή: Μήκος σώματος συνήθως μικρότερο από 5cm. Οικολογία: Συναντάται σε ρηχά νερά, όπως λιμνούλες, ρεματιές, μικρά ποτάμια, ακόμα και σε περιστασιακά γεμάτες με νερό λακκούβες. Μπορεί να παρατηρηθεί ακόμα και σε ύψος 2000m. Κυρίως ημερόβιος φρύνος παρόλο που δραστηριοποιείται συχνά και την νύχτα. Αρκετά ντροπαλός που θα καταδυθεί στο νερό αν πλησιαστεί αρκετά. Τρέφεται κυρίως με έντομα και προνύμφες αυτών. Τα θηλυκά γεννούν αρκετές φορές ανά εποχή, 120-170 αυγά συνολικά. Όταν συλληφθεί COSMOTE ΚΙΝΗΤΕΣ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Α.Ε. 16
καμπυλώνει χαρακτηριστικά το σώμα και τα άκρα του προς τα πάνω, επιδεικνύοντας τα έντονα χρώματα της κοιλιάς του, προειδοποιώντας έτσι για το τοξικό υγρό που μπορεί να εκκρίνει μέσω αδένων του δέρματος σε περίπτωση άμυνας. Οι ουσίες αυτές, αν και αποτελεσματικές στην αποτροπή θηρευτών, είναι εντελώς ακίνδυνες για τον άνθρωπο όταν έρθουν σε επαφή με το δέρμα. Απειλές: Συλλογή, Ρύπανση, Διάνοιξη δρόμων, Αποξήρανση, Φυτοφάρμακα Καθεστώς προστασίας: Το είδος προστατεύεται από την Κοινοτική Οδηγία 92/73/ΕΟΚ, Παραρτήματα ΙΙ και ΙV και από την Σύμβαση της Βέρνης, παράρτημα ΙΙ Γ. Ερπετά POPULATION CODE NAME Resident Migratory Breed Winter Stage 1293 Elaphe situla P 1220 Emys orbicularis P 1222 Mauremys caspica P 1219 Testudo graeca P Elaphe situla - Σπιτόφιδο Πληθυσμός - Καθεστώς προστασίας: Απαντάται στην Ηπειρωτική Ελλάδα, Πελοπόννησος, Εύβοια, Κρήτη, Λέσβος, Χϊος, Σάμος, Κως, Ρόδος, Κέρκυρα, Ιθάκη, Κεφαλονιά, Ζάκυνθος, Σκόπελος, Σκύρος, Σαλαμίνα, Σπέτσες, Άνδρος, Κέα, Τήνος, Σύρος, Κύθνος, Σέριφος, Πάρος, Σίφνος, Μήλος, Σαντορίνη, Κύθηρα. Το είδος προστατεύεται από την Κοινοτική Οδηγία 92/73/ΕΟΚ, Παραρτήματα ΙΙ και ΙV, από την Σύμβαση της Βέρνης, παράρτημα ΙΙ και από το ΠΔ 67/1981 Οικολογία: Το σπιτόφιδο (επιστ. Elaphe situla ή Zamenis situla) είναι το ομορφότερο είδος φιδιού της Ελλάδας, με χαρακτηριστικά κοκκινοπορτοκαλί σημάδια στη πλάτη. Στη Κρήτη ονομάζεται και οχέντρι, το οποίο σημαίνει οχιά, το οποίο είναι εσφαλμένο, καθώς το φίδι είναι εντελώς ακίνδυνο. Την λανθασμένη αυτή εντύπωση έχει προκαλέσει ένα σημάδι V στο κεφάλι του, το οποίο έχουν και οι οχιές. Η ονομασία Σπιτόφιδο λέγεται πως κατάγεται από τις Κυκλάδες, όταν σε κάποιες περιοχές οι άνθρωποι το έφερναν εσκεμμένα στους αποθηκευτικούς τους χώρους για τον έλεγχο των ποντικών. Φτάνει μέχρι και 1.2m σε μήκος. Έχει παρόμοια συμπεριφορά με τη COSMOTE ΚΙΝΗΤΕΣ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Α.Ε. 17
δενδρογαλιά, αλλά προτιμάει υγρότερα ενδιαιτήματα, ενώ ζει μέχρι τα 1600m υψόμετρο. Κυνηγάει τρωκτικά, σαύρες και πουλάκια την ημέρα, στήνοντας ενέδρα ανάμεσα σε βράχους και πάνω θάμνους. Ζευγαρώνει αργά την άνοιξη και τα θηλυκά γεννούν μόνο 2-8 αυγά χρόνο παρά χρόνο. Αν πιαστεί είναι πιθανόν ότι θα δαγκώσει, αλλά το δάγκωμα του είναι ακίνδυνο. Απειλές: Συλλογή, Ρύπανση, Φυτοφάρμακα Emys orbicularis - Στικτή νεροχελώνα Περιγραφή: Το μήκος το καβουκιού της Στικτής νεροχελώνας μπορεί να φτάσει τα 30 εκατοστά, συνήθως όμως δεν ξεπερνά τα 20. ενώ το χρώμα του ποικίλει από καταπράσινο και καστανό μέχρι και μαύρο. Οι θηλυκές έχουν μάτια κίτρινα ενώ οι αρσενικές κόκκινα και η ουρά τους είναι μακρύτερη. Οικολογία: Στην Ελλάδα απαντά το φερώνυμο υποείδος (Β.Ελλάδα) και το υποείδος Emys orbicularis hellenica (Valenciennes, 1832). Προτιμά στάσιμα ή ελαφρώς ρέοντα νερά με υδρόβια βλάστηση. Συχνά κάθονται πάνω σε πέτρες δίπλα στις όχθες. Δειλή και ντροπαλή χελώνα που κρύβεται αμέσως στο νερό μόλις αισθανθεί κίνδυνο. Τρέφεται κυρίως με ασπόνδυλα αλλά και με ψάρια, αμβίφια, μικρά φίδια, πτώματα και φυτά. Τα θηλυκά γεννούν 3 18 αυγά σε τρύπες που σκάβουν σε μαλακό χώμα, τα οποία εκκολάπτονται μετά από 3-4 μήνες. Απειλές: Συλλογή, Ρύπανση, Αποξήρανση Καθεστώς προστασίας: Το είδος προστατεύεται από την Κοινοτική Οδηγία 92/73/ΕΟΚ, Παραρτήματα ΙΙ και ΙV και από την Σύμβαση της Βέρνης, παράρτημα ΙΙ Mauremys caspica - Ποταμοχελώνα Περιγραφή: Το μήκος το καβουκιού της Ποταμοχελώνας φτάνει μέχρι τα 30 εκατοστά, σπάνια περισσότερο. Τα θηλυκά είναι μεγαλύτερα από τα αρσενικά. Οικολογία: Συναντάται σε ποικίλης μορφής υγροτόπους έως και τα 800 μ. υψόμετρο. Δειλή χελώνα, φαίνεται να είναι όμως λιγότερο ντροπαλή από την βαλτοχελώνα. Τρέφεται κυρίως με ασπόνδυλα, αλλά και με ψάρια, αμφίβια, μικρά φίδια, πτώματα και φυτά. Τα θηλυκά γεννούν 4-6 αυγά σε τρύπες που σκάβουν σε μαλακό χώμα. Τα θηλυκά ωριμάζουν σεξουαλικά μετά το 10ο έτος της ηλικίας τους. Απειλές: Συλλογή, Ρύπανση, Δόμηση, Αποξήρανση, Φυτοφάρμακα Καθεστώς προστασίας: Το είδος προστατεύεται από την Κοινοτική Οδηγία 92/73/ΕΟΚ, Παραρτήματα ΙΙ και ΙV, από την Σύμβαση της Βέρνης, παράρτημα ΙΙ και από το ΠΔ 67/1981 Testudo graeca - Γραικοχελώνα COSMOTE ΚΙΝΗΤΕΣ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Α.Ε. 18
Πληθυσμός Καθεστώς Προστασίας: Ζει στη Νότια Ευρώπη, Βόρεια Αφρική, Τουρκία και Μέση Ανατολή. Στην ηπειρωτική Ελλάδα έχει πυκνούς πληθυσμούς στη Μακεδονία και στη Θράκη. Εκτός από τη Λέσβο βρίσκεται και σε πολλά άλλα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου. Είναι είδος προτεραιότητας για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το είδος προστατεύεται από την οδηγία 92/43/ΕΟΚ, από τη σύμβαση της Βέρνης, από το CITES, από το ΠΔ 67/1981 και από τον Ευρωπαϊκό κόκκινο κατάλογο και το IUCN Red. Οικολογία: Το μήκος το καβουκιού της Ελληνικής χελώνας μπορεί να φτάσει τα 30 εκατοστά. Το καβούκι στα ενήλικα είναι τρουλωτό και έχει οβάλ κάτοψη. Το βασικό χρώμα του καβουκιού είναι κίτρινο-καφέ, ή πράσινο-καφέ, με διάσπαρτες μαύρες βούλες ή ταινίες, οι οποίες μερικές φορές καλύπτουν σχεδόν όλο το καβούκι. Τρέφεται με φυτά, έντομα, σκουλήκια και σαλιγκάρια. Στα μέσα του καλοκαιριού οι θηλυκές γεννούν 4-12 άσπρα αυγά, σχεδόν σφαιρικά, τα οποία παραχώνουν στο έδαφος και τα εγκαταλείπουν. Ζει σε ένα ευρύ φάσμα βιοτόπων από λιβάδια και καλλιεργημένες περιοχές μέχρι θαμνώδεις τόπους. Είναι φυτοφάγο ζώο (φύλλα, σπόρους, καρπούς και άλλα), αλλά τρώει επίσης σαλιγκάρια, γυμνοσαλιγκάρια και σκουλήκια. Το χειμώνα πέφτει σε χειμερία νάρκη σε τρύπες που σκάβει μόνη της. Από τη νάρκη ξυπνά το Μάρτιο και ζευγαρώνει τον Απρίλιο ή το Μάιο. Κάθε θηλυκό, τον Ιούνιο γεννά 5-15 λευκά ελλειψοειδή αυγά, τα οποία θάβει σε μια τρύπα βάθους 15 εκατοστών περίπου, που τη σκάβει με τα πίσω πόδια της σε μαλακό χώμα. Τα αυγά εκκολάπτονται τον Αύγουστο ή το Σεπτέμβριο και το μήκος του καβουκιού των μικρών είναι περίπου 4 εκατοστά. Απειλές: Συλλογή, Υλοτομία, Καλλιέργεια, Φυτοφάρμακα ΙΙ. Άλλα σημαντικά Είδη πανίδας Εκτός των παραπάνω περιγραφόμενων ειδών πανίδας, σύμφωνα με το τυποποιημένο δελτίο του δικτύου Natura 2000 στην περιοχή εντοπίστηκαν και τα παρακάτω είδη: Θηλαστικά Επιστημονική Ονομασία Κοινή Ονομασία Κατάσταση διατήρησης Απειλές Capreolus capreolus Ζαρκάδι Σπάνιο Κυνήγι, Διάνοιξη δρόμων Cervus elaphus Felis silvestris Ελάφι Αγριόγατος Τρωτό Κυνήγι, Συλλογή, Άλλες απειλές COSMOTE ΚΙΝΗΤΕΣ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Α.Ε. 19
Lepus europaeus Martes foina Meles meles Λαγός Σπάνιο Κυνήγι, Διάνοιξη δρόμων Κουνάβι Μη απειλούμενο Άλλες απειλές Κυνήγι, Καλλιέργεια, Ασβός Μη απειλούμενο Άλλες απειλές Mustela nivalis Νυφίτσα Μη απειλούμενο Μη Sciurus vulgaris Σκίουρος απειλούμενο Κυνήγι, Διάνοιξη Sus scrofa Αγριογούρουνο Σπάνιο δρόμων, Άλλες απειλές Canis lupus Διάνοιξη δρόμων, Λύκος Κινδυνεύον Άλλες απειλές Cervus elaphus - Ελάφι Κατηγορία κινδύνου στην Ελλάδα: Κρισίμως Κινδυνεύον CR Κατηγορία κινδύνου διεθνής: Μειωμένου ενδιαφέροντος LC Εξάπλωση, πληθυσμιακά στοιχεία και τάσεις: Το ελάφι εξαπλώνεται σε ολόκληρη σχεδόν την Ευρώπη, από τη Ν. Σκανδιναβία στα βόρεια μέχρι την Ιβηρική χερσόνησο, την Κορσική, την Ιταλία και τη Σαρδηνία, την ΠΓΔΜ, τη Βουλγαρία και τη B. Ελλάδα στα νότια, εκτός από τη Φινλανδία, την Αλβανία και ορισμένα μεσογειακά νησιά. Επίσης, εξαπλώνεται στη Β. Αφρική, στις περισσότερες οροσειρές της Κ. Ασίας, στη Ν. Σιβηρία, την Άπω Ανατολή και τη Β. Αμερική. Έχει εισαχθεί σε Ιρλανδία, Χιλή, Αργεντινή, Αυστραλία και Νέα Ζηλανδία (Koubek & Zima 1999). Διακρίνονται 8 υποείδη, τα οποία παρουσιάζουν σημαντικές μορφολογικές διαφορές, κυρίως ως προς το σωματικό μέγεθος και την ανάπτυξη των κεράτων. Το C. e. elaphus εξαπλώνεται στη Δ. Ευρώπη, ενώ το C. e. hippelaphus στην Αν. Ευρώπη και τα Βαλκάνια (συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας). Τα άτομα που διαβιούν στη δυτική και νότια Ευρώπη είναι πιο μικρόσωμα από εκείνα της ανατολικής και βόρειας Ευρώπης. Στη χώρα μας το ελάφι ήταν αρκετά διαδεδομένο στο παρελθόν, κυρίως στη βόρεια και κεντρική Ελλάδα, καθώς και στην Εύβοια. Μέχρι το 1940 υπήρχε σε όλα τα δάση της Μακεδονίας και της Θράκης. Εξαφανίστηκε από την Ήπειρο τη δεκαετία του 1960, αλλά συνέχισε να επιβιώνει στην Αν. Μακεδονία και στη χερσόνησο Σιθωνίας Χαλκιδικής, όπου το 1969 αριθμούσε περισσότερα από 100 άτομα (Ποϊραζίδης & Παράσχη 1992). Ο τελευταίος πληθυσμός εξαφανίστηκε σχετικά πρόσφατα. Σήμερα ο μοναδικός φυσικός πληθυσμός ελαφιού, 20-30 ατόμων, ζει στα δάση της Ροδόπης. Στην Πάρνηθα ζει σε ελεύθερη κατάσταση ένας πληθυσμός μερικών εκατοντάδων ατόμων, που προήλθε από άτομα που εισήχθησαν από τη Δανία, την πρώην Γιουγκοσλαβία και τη Βουλγαρία τον περασμένο αιώνα (Αμοργιανιώτης 1997, Λατσούδης & Kret 2008). Ο πληθυσμός αυτός παρουσιάζει σε κάποιο βαθμό COSMOTE ΚΙΝΗΤΕΣ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Α.Ε. 20
χαρακτηριστικά "εξημέρωσης" και υπέστη σοβαρή θνησιμότητα, όπως και σοβαρή καταστροφή του ενδιαιτήματός του κατά την πυρκαγιά του 2007. Στην Ήπειρο επιβιώνει ένας οριακός πληθυσμός, περίπου 10 ατόμων, στην παραποτάμια περιοχή των ποταμών Άραχθου και Καλαρίτικου, στην ευρύτερη περιοχή Ραφταναίων- Πραμάντων του Ν. Ιωαννίνων, από προηγούμενη εισαγωγή του Υπουργείου Γεωργίας με άτομα από το εκτροφείο Κουρί Κοζάνης (Σφουγγάρης 2002). Έχει εισαχθεί στα εκτροφεία Χρυσοπηγής Σερρών, Ιεράς Μονής Αγάθωνος Λαμίας, Καλουσίου Πάτρας, Κουρίου Κοζάνης και Ι.Μ. Βησσαρίωνα Τρικάλων (Παπαγεωργίου 1990). Ο πληθυσμός που είχε εισαχθεί στην Ελεγχόμενη Κυνηγετική Περιοχή Κόζιακα Τρικάλων δεν υφίσταται πλέον. Οικολογία: Το ελάφι είναι το μεγαλύτερο φυτοφάγο της χώρας μας και έχει χρώμα καφέ-κοκκινωπό το καλοκαίρι και σκούρο καφέ το χειμώνα. Κέρατα φέρει μόνο το αρσενικό. Σχηματίζει αγέλες, ομόφυλες ή μικτές, ανάλογα με την ηλικία των ζώων και τη φάση του αναπαραγωγικού του κύκλου (Clutton-Brock et al. 1982). Είναι είδος πολυγαμικό, η περίοδος του οίστρου συνήθως διαρκεί από 15 Σεπτεμβρίου έως 15 Οκτωβρίου και το θηλυκό μετά από εγκυμοσύνη 8 μηνών γεννά συνήθως ένα μικρό γύρω στον Μάιο. Προτιμάει μικτά δάση πλατύφυλλων-κωνοφόρων ειδών, χωρίς υπόροφο και με πολλά διάκενα και παραποτάμιες και αλπικές περιοχές, μακριά από ανθρώπινες δραστηριότητες. Τρέφεται με βλαστούς, οφθαλμούς, φύλλα και καρπούς θάμνων και δέντρων, καθώς και με πόες (Παπαγεωργίου 1990). Ανάλογα με την εποχή του έτους είναι δυνατό να μετακινείται σε διάφορα υψόμετρα (Schmidt 1992). Tο μέγεθος του ζωτικού του χώρου κυμαίνεται από 2.500-10.000 στρέμματα, με το μικρότερο μέγεθος σε μεσογειακά ενδιαιτήματα (Carranza et al. 1991, Catt & Staines 1987). Απειλές: Το ελάφι στην Ελλάδα βρίσκεται στα πρόθυρα της άμεσης εξαφάνισης. Ο οριακός φυσικός πληθυσμός της Ροδόπης πιθανόν να μην είναι βιώσιμος βραχυπρόθεσμα. Το ίδιο ισχύει και για τον εισαχθέντα πληθυσμό της Ηπείρου. Ο πληθυσμός της Πάρνηθας, με την προϋπόθεση της εφαρμογής κατάλληλων διαχειριστικών μέτρων, μπορεί να επιβιώσει. Η σημαντικότερη απειλή για όλους τους πληθυσμούς είναι το παράνομο κυνήγι και δευτερευόντως η υποβάθμιση του ενδιαιτήματος και η όχληση εξαιτίας ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Μέτρα διατήρησης που υπάρχουν: Απαγορεύεται το κυνήγι του σύμφωνα με το Δασικό Κώδικα. Το μεγαλύτερο τμήμα των πληθυσμών του στη Ροδόπη και στην Πάρνηθα βρίσκεται μέσα σε περιοχές του δικτύου Natura 2000, ενώ η Πάρνηθα είναι επίσης Εθνικός Δρυμός. Ένα μέτρο, όχι επαρκές από μόνο του, είναι η διατήρηση μικρών πληθυσμών σε κρατικά εκτροφεία. Περιλαμβάνεται επίσης στο παράρτημα III COSMOTE ΚΙΝΗΤΕΣ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Α.Ε. 21
της Σύμβασης της Βέρνης, σύμφωνα με την οποία, ως μέλος της οικογένειας Cervidae, υπόκειται σε δράσεις προστασίας και εφαρμογής ειδικών διαχειριστικών πρακτικών. Μέτρα διατήρησης που απαιτούνται: Άμεσο μέτρο για τη διατήρηση του είδους αποτελεί η αποτελεσματική προστασία και διαχείριση του φυσικού πληθυσμού της Ροδόπης, καθώς και αυτών της Ηπείρου και της Πάρνηθας. Επίσης, για την αποτροπή της εξαφάνισης του είδους από την Ελλάδα, απαιτείται ένα ολοκληρωμένο σχέδιο δράσης, τηρουμένων των σύγχρονων επιστημονικών αρχών, που θα περιλαμβάνει την επανεισαγωγή του σε περιοχές της προηγούμενης εξάπλωσής του (Κεντρική Ελλάδα, Ήπειρο, Μακεδονία, Θράκη), αρχικά σε βιώσιμους πληθυσμιακούς πυρήνες. Canis lupus - Λύκος Κατηγορία κινδύνου στην Ελλάδα: Τρωτό Κατηγορία κινδύνου διεθνής: Μειωμένου ενδιαφέροντος Εξάπλωση, πληθυσμιακά στοιχεία και τάσεις: Στην Ελλάδα εκτιμάται ότι υπάρχουν 600 περίπου άτομα λύκου (ελάχιστο πληθυσμιακό μέγεθος 600 ατόμων την εποχή της άνοιξης). Η έκταση της κατανομής του είδους ξεπερνά τα 40.000 τ.χλμ (Ηλιόπουλος 1999a, 1999b). Με την εξαίρεση του λύκου από τα θηρεύσιμα είδη στις αρχές της δεκαετίας του '90 και την απαγόρευση της χρήσης δηλητηριασμένων δολωμάτων τη δεκαετία του '80 άρχισε και η σταδιακή επανάκαμψη του πληθυσμού του λύκου σε περιοχές της κατανομής του στην Ελλάδα. Το υψηλό αναπαραγωγικό δυναμικό τους και η ιδιαίτερη ικανότητα των λύκων να εποικίζουν μέσω της διασποράς νέες περιοχές (Boitani 2000, 2003), είχαν ως αποτέλεσμα τη γρήγορη επανεμφάνιση τους σε περιοχές όπου το είδος είχε εξαφανιστεί ή μειωθεί δραματικά τις τελευταίες δεκαετίες (Hatzirvassanis 1991), ιδιαίτερα στη Στερεά Ελλάδα και την ανατολική Ήπειρο (Ηλιόπουλος 2000, 2003, 2005b). Ταυτόχρονα παρατηρείται μείωση του αριθμού των λύκων σε κάποιες περιοχές της κατανομής του είδους (Β. Πίνδος), πιθανόν εξαιτίας της μείωσης των κοπαδιών ελεύθερης βοσκής, που αποτελούν ακόμα και σήμερα βασική τροφή του είδους στην Ελλάδα (Ηλιόπουλος 2005a, 2008). Ποσοστό του πληθυσμού του είδους που βρίσκεται στην ελλάδα: <1. Σε επίπεδο Ευρώπης το 3,3% του πληθυσμού του λύκου βρίσκεται στην Ελλάδα. Οικολογία: Οι λύκοι στην Ελλάδα τρέφονται κυρίως από κτηνοτροφικά ζώα ελεύθερης βοσκής, πτώματα ζώων από σταυλισμένες κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις και άλλα μικρότερα θηλαστικά (Papageorgiou et al. 1994, Ηλιόπουλος 1999d, Migli et al. 2005, Iliopoulos et al. 2009). Σε λίγες περιοχές με ικανοποιητική πυκνότητα άγριων οπληφόρων ζώων (αγριόχοιρος, ζαρκάδι) έχει παρατηρηθεί να τρέφονται περιστασιακά και με τα είδη αυτά (Migli et al. 2005). Το ενδιαίτημα του λύκου είναι COSMOTE ΚΙΝΗΤΕΣ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Α.Ε. 22
ουσιαστικά αυτό της τροφής του (Boitani 2000, 2003). Απαντάται στην πεδινή, ημιορεινή και ορεινή ζώνη και όπου η διαθεσιμότητα τροφής είναι υψηλή και συνεχής σε ετήσια βάση (Iliopoulos 2000). Απειλές: Ανθρωπογενής θνησιμότητα, μείωση διαθεσιμότητας τροφής σε όλο το εύρος της κατανομής του είδους λόγω της μείωση της εκτατικής κτηνοτροφίας σε συνδυασμό με τις χαμηλές σχετικά πυκνότητες των άγριων οπληφόρων (Σφουγγάρης & Γιαννακόπουλος 1999) και κατακερματισμός βιοτόπων από κατασκευή μεγάλων οδικών αξόνων και λοιπών υποδομών μεταφοράς. Μέτρα διατήρησης που υπάρχουν: Οι ελληνικοί πληθυσμοί του λύκου νότια του 39 ου παραλλήλου, δηλαδή νότια μιας ευθείας που ενώνει τον Αμβρακικό με τον Μαλιακό κόλπο, περιλαμβάνονται στα παραρτήματα ΙΙ και IV της Οδηγίας των Οικοτόπων (92/43/ΕΟΚ), ενώ οι πληθυσμοί βόρεια του 39ου παραλλήλου περιλαμβάνονται στο παράρτημα V. Επίσης απαιτείται η προστασία των ενδιαιτημάτων του σύμφωνα με τη Σύμβαση της Βέρνης (παράρτημα ΙΙ), ενώ το διεθνές εμπόριο ατόμων του είδους ή τμημάτων του ελέγχεται αυστηρά σύμφωνα με τη Σύμβαση CITES. Μέτρα διατήρησης που απαιτούνται: Αύξηση της διαθεσιμότητας της φυσικής λείας του λύκου (άγρια οπληφόρα) τόσο σε αριθμό ειδών όσο και σε αριθμούς (πυκνότητες) (Iliopoulos et al. 2009), μέτρα περιορισμού της γεωγραφικής του απομόνωσης λόγω κατασκευής οδικών αξόνων (Ηλιόπουλος 2005a, 2008, Ηλιόπουλος et al. 2006), διατήρηση και εντατικοποίηση παραδοσιακών μεθόδων φύλαξης των κοπαδιών (Ηλιόπουλος 1999c, Iliopoulos et al. 2009). Ερπετά Επιστημονική Ονομασία Κοινή Ονομασία Κατάσταση διατήρησης Απειλές Coluber gemonensis Coronella austriaca Lacerta trilineata Lacerta viridis Podarcis muralis Vipera ammodytes Δεντρογαλιά Ασινόφιδο Τρανόσαυρα Πρασινόσαυρα Γουστέρα Οχιά Σπάνιο Σπάνιο Μη απειλούμενο Τρωτό Μη απειλούμενο Μη απειλούμενο Συλλογή, Φυτοφάρμακα Συλλογή, Ρύπανση, Φυτοφάρμακα Ρύπανση, Καλλιέργεια, Φυτοφάρμακα Καλλιέργεια, Φυτοφάρμακα Ρύπανση, Καλλιέργεια, Φυτοφάρμακα Συλλογή, Υλοτομία, Ρύπανση, Καλλιέργεια, Τουρισμός, Δόμηση, COSMOTE ΚΙΝΗΤΕΣ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Α.Ε. 23
Φυτοφάρμακα Ασπόνδυλα Επιστημονική Ονομασία Κοινή Ονομασία Κατάσταση διατήρησης Απειλές Lycaeides argyrognomon Zygaena ephialtes Λουκαΐδης ο αργυρογνώμων Τρωτό Zygaena lonicerae ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ της 79/409/EEC ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ Στο παρακάτω απόσπασμα χάρτη της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρίας, φαίνονται οι κυριότεροι μεταναστευτικοί διάδρομοι στην χώρα μας και η θέση του έργου. COSMOTE ΚΙΝΗΤΕΣ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Α.Ε. 24
Όπως φαίνεται η θέση του έργου δεν βρίσκεται σε μεταναστευτικό διάδρομο πτηνών, ούτε κοντά σε τέτοιον. ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ της 92/43/EEC ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ Όσον αφορά στην παρουσία στην ακριβή θέση του έργου, των ειδών της πανίδας που αναφέρονται στην 92/43/EEC, σύμφωνα με μαρτυρίες των κατοίκων της περιοχής παρατηρήθηκαν τα ακόλουθα: Bombina variegata, Testudo graeca: Παρατηρήθηκε συχνά Ursus arctos, Elaphe situla, Emys orbicularis: Παρατηρήθηκαν κάποιες φορές Lutra lutra, Rupicapra rupicapra balcanica, Mauremys caspica: Δεν παρατηρήθηκαν ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Γενικά, το έργο δεν μπορεί να επηρεάσει την οικολογική ισορροπία, ούτε να μεταβάλλει το φυσικό τοπίο της περιοχής. Ειδικότερα το έργο: Δεν μπορεί να προκαλέσει μείωση του πληθυσμού κάποιου είδους πανίδας ή χλωρίδας της περιοχής. Δεν μπορεί να προκαλέσει εξαφάνιση σπάνιων ειδών άμεσα ή έμμεσα. Δεν έχει επίδραση στα βιοτικά στοιχεία πληθυσμών Δεν δύναται να προκαλέσει καταστροφή οικοτόπου της οδηγίας 43/1992/ΕΟΚ Δεν δύναται να προκαλέσει εξάντληση κάποιου φυσικού πόρου Δεν δύναται να επιφέρει αλλαγή των βιοκλιματικών συνθηκών της περιοχής Η έκταση και η φύση του έργου δεν είναι τέτοια, ώστε να επιφέρει αλλαγές στο οικοσύστημα της περιοχής Τρίκαλα Ιούλιος 2013 O Συντάκτης COSMOTE ΚΙΝΗΤΕΣ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Α.Ε. 25
ΠΗΓΕΣ - ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ www.natura2000.eea.europa.eu/natura2000 www.arcturos.gr www.callisto.gr www.ypeka.gr www.minenv.gr www.wwf.gr www.oikoskopio.gr www.geodata.gov.gr www.ornithologiki.gr COSMOTE ΚΙΝΗΤΕΣ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Α.Ε. 26