Προειδοποίηση. Φυλάξτε το παρόν φυλλάδιο για μελλοντική αναφορά.

ERGASTHRIO_XHMEIAS_2013_LIBRETTO 19/09/2013 10:24 π.μ. Page 1 Προειδοποίηση. Δεν είναι κατάλληλο για παιδιά κάτω των 8 ετών. Να χρησιμοποιείται υπό την επίβλεψη ενηλίκου. Περιέχει χημικά που θεωρούνται επικίνδυνα για την υγεία. Διαβάστε αυτές τις οδηγίες πριν από τη χρήση, ακολουθήστε τις και κρατήστε τις για μελλοντική χρήση. Αποφεύγετε να έρχονται τα χημικά σε επαφή με οποιοδήποτε μέρος του σώματος, ιδιαίτερα με το στόμα και τα μάτια. Κρατήστε τα μικρά παιδιά και τα ζώα μακριά από το χώρο πειραμάτων. Φυλάξτε τις συλλογές πειραμάτων μακριά από παιδιά κάτω των 8 ετών. Δεν περιλαμβάνεται προστατευτικός εξοπλισμός ματιών για τους επιβλέποντες ενήλικες. Διανέμεται από την AS Company Α.Ε. AS COMPANY Α.Ε. 2ο χλμ. Παλαιάς Συμμαχικής Οδού, διασταύρωση προς Παλαιόκαστρο, Ωραιόκαστρο, 57013, Θεσσαλονίκη Φυλάξτε το παρόν φυλλάδιο για μελλοντική αναφορά. ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΗΣ: Clementoni S.p.A. Zona Industriale Fontenoce s.n.c. 62019 Recanati (MC) Italy Tel.: +39 071 75811 - Fax: +39 071 7581234 www.clementoni.com

ERGASTHRIO_XHMEIAS_2013_LIBRETTO 19/09/2013 10:24 π.μ. Page 2 ΚΑΝΟΝΕΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ - Διαβάστε τις οδηγίες πριν από τη χρήση, ακολουθήστε τις και κρατήστε τις για μελλοντική χρήση. - Κρατήστε τα μικρά παιδιά, τα ζώα και τα άτομα που είναι χωρίς μέσα προστασίας ματιών μακριά από το χώρο πειραμάτων. - Φοράτε πάντοτε τα μέσα προστασίας ματιών. - Αποθηκεύστε αυτή τη συλλογή μακριά από παιδιά κάτω των 8 ετών. - Καθαρίζετε όλο τον εξοπλισμό μετά τη χρήση. - Βεβαιωθείτε ότι μετά τη χρήση όλοι οι περιέκτες είναι πλήρως κλειστοί και σωστά αποθηκευμένοι. - Διασφαλίστε ότι όλοι οι άδειοι περιέκτες απομακρύνονται καταλλήλως. - Πλύνετε τα χέρια μετά την εκτέλεση των πειραμάτων. - Μην χρησιμοποιείτε εξοπλισμό που δεν περιλαμβάνεται στην προμήθεια της συλλογής ή δεν συνιστάται στις οδηγίες χρήσης. - Μην τρώτε και μην πίνετε στο χώρο πειραμάτων. - Αποφεύγετε να έρχονται τα χημικά σε επαφή με το στόμα και τα μάτια. - Μην τοποθετείτε τρόφιμα στους περιέκτες συλλογών. Πετάξτε τους αμέσως. ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΠΡΩΤΩΝ ΒΟΗΘΕΙΩΝ 1) Σε περίπτωση επαφής με τα μάτια: Πλύνετε καλά με πολύ, κρατώντας το μάτι ανοικτό εάν χρειάζεται. Καλέστε αμέσως ιατρική βοήθεια. 2) Σε περίπτωση κατάποσης: Πλύνετε καλά το στόμα με πολύ, πιείτε λίγο δροσερό. Μην προκαλέσετε εμετό. Καλέστε αμέσως ιατρική βοήθεια. 3) Σε περίπτωση εισπνοής: Μεταφέρετε το άτομο στον καθαρό αέρα. 4) Σε περίπτωση επαφής με το δέρμα και εγκαυμάτων: Πλύνετε καλά με πολύ για 10 λεπτά τουλάχιστον. 5) Σε περίπτωση αμφιβολίας, καλέστε χωρίς καθυστέρηση ιατρική βοήθεια. Πάρτε μαζί σας τον περιέκτη με τη χημική ουσία. 6) Σε περίπτωση τραυματισμού, καλέστε πάντοτε ιατρική βοήθεια. ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Πληροφορίες για πρώτες βοήθειες μπορούν επίσης να υπάρχουν στις οδηγίες εκτέλεσης του πειράματος. Σημειώστε παρακάτω το τηλέφωνο και τα στοιχεία του πλησιέστερου κέντρου δηλητηριάσεων της περιοχής σας. Μπορούν να είναι σε θέση να παρέχουν πληροφορίες σχετικά με τα αντίμετρα σε περίπτωση δηλητηρίασης. ΚΕΝΤΡΟ ΔΗΛΗΤΗΡΙΑΣΕΩΝ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΣΑΣ ΠΟΛΗ ΟΔΟΣ ΤΗΛ. ΠΡΩΤΕΣ ΒΟΗΘΕΙΕΣ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΠΟΛΗ ΟΔΟΣ ΤΗΛ. ΧΡΗΣΙΜΑ ΤΗΛΕΦΩΝΑ ΕΚΤΑΚΤΗΣ ΑΝΑΓΚΗΣ Κέντρο Δηλητηριάσεων - 210 7793777 Εθνικό Κέντρο Άμεσης Βοήθειας - 166 - www.ekab.gr Υλικά και ουσίες που περιλαμβάνονται στο Εργαστήριο Χημείας 3 11 4 13 1 10 17 1. 4 πιστοποιημένες χημικές ουσίες σε δοκιμαστικούς σωλήνες (Θειικός Χαλκός, Τρυγικό οξύ, Ανθρακικό Νάτριο, Ιωδιούχο Κάλιο) 2. Βουρτσάκι καθαρισμού δοκιμαστικών σωλήνων 3. Προστατευτικά γυαλιά 4. Θήκη για δοκιμαστικούς σωλήνες και εξοπλισμό 5. Πλαστικό ποτήρι μέτρησης με καπάκι 6. Πλαστικά ποτηράκια με καπάκι 7. Χωνί 8. Σταγονόμετρο 15 14 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 12 Οδηγίες χρήσης γυαλιών 7 5 16 9. Σπάτουλα σε σχήμα μικρού κουταλιού 10. Ηλεκτρικό καλώδιο (σύρμα) 11. Χαρτί φίλτρου 12. Πλαστικός σωλήνας 13. Πλαστικά άτομα 14. Πετρώματα 15. Κλειδί ασφαλείας 16. Αναδευτήρας 17. Δοκιμαστικός σωλήνας με καπάκι - Φορέστε τα γυαλιά από την αρχή των πειραμάτων, ώστε να σας προστατεύουν τα μάτια καθ όλη τη διάρκεια. Να τα φοράτε μόνο κατά τη διάρκεια των πειραμάτων. - Καθαρίστε τα γυαλιά με και σαπούνι. Σκουπίστε τα προσεκτικά με ένα στεγνό πανί. Αν τα γυαλιά υποστούν φθορές, αντικαταστήστε τα με ένα παρόμοιο ζευγάρι. - Διαβάστε και διατηρήστε τις εσώκλειστες στη συσκευασία οδηγίες σχετικά με τη χρήση των γυαλιών. 6 9 8 2 2 3

ERGASTHRIO_XHMEIAS_2013_LIBRETTO 19/09/2013 10:24 π.μ. Page 2 ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΩΝ ΧΗΜΙΚΩΝ ΟΥΣΙΩΝ Ουσία Νο1 Θειικός χαλκός (ΙΙ) CuSO 4 5H 2 O (INDEX: 029-004-00-0) H302 Επιβλαβές σε περίπτωση κατάποσης. H319 Προκαλεί σοβαρό οφθαλμικό ερεθισμό. H315 Προκαλεί ερεθισμό του δέρματος. H410 Πολύ τοξικό για τους υδρόβιους οργανισμούς, με μακροχρόνιες επιπτώσεις. P264 Πλύνετε τα χέρια σχολαστικά μετά το χειρισμό. P301 + P312 ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΚΑΤΑΠΟΣΗΣ: Καλέστε αμέσως το ΚΕΝΤΡΟ ΔΗΛΗΤΗΡΙΑΣΕΩΝ ή ένα γιατρό, εάν αισθανθείτε αδιαθεσία. P305 + P351 + P338 ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΕΠΑΦΗΣ ΜΕ ΤΑ ΜΑΤΙΑ: Ξεπλύνετε προσεκτικά με για αρκετά λεπτά. Εάν υπάρχουν φακοί επαφής, αφαιρέστε τους, εφόσον είναι εύκολο. Συνεχίστε να ξεπλένετε. P337 + P313 Εάν δεν υποχωρεί ο οφθαλμικός ερεθισμός: Συμβουλευθείτε/Επισκεφθείτε γιατρό. P302 + P352 ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΕΠΑΦΗΣ ΜΕ ΤΟ ΔΕΡΜΑ: Πλύνετε με άφθονο και σαπούνι. P273 Να αποφεύγεται η ελευθέρωση στο περιβάλλον. Ουσία Νο3 Τρυγικό οξύ C 4 H 6 O 6 (CAS: 87-69-4) H319 Προκαλεί σοβαρό οφθαλμικό ερεθισμό. P264 Πλύνετε τα μάτια σχολαστικά μετά το χειρισμό. P305 + P351 + P338 ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΕΠΑΦΗΣ ΜΕ ΤΑ ΜΑΤΙΑ: Ξεπλύνετε προσεκτικά με για αρκετά λεπτά. Εάν υπάρχουν φακοί επαφής, αφαιρέστε τους, εφόσον είναι εύκολο. Συνεχίστε να ξεπλένετε. P337 + P313 Εάν δεν υποχωρεί ο οφθαλμικός ερεθισμός: Συμβουλευθείτε/Επισκεφθείτε γιατρό. Ουσία Νο5 Ανθρακικό Νάτριο Na 2 CO 3 (Index No: 011-005-00-2) H319 Προκαλεί σοβαρό οφθαλμικό ερεθισμό. P264 Πλύνετε τα μάτια σχολαστικά μετά το χειρισμό. P305 + P351 + P338 ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΕΠΑΦΗΣ ΜΕ ΤΑ ΜΑΤΙΑ: Ξεπλύνετε προσεκτικά με για αρκετά λεπτά. Εάν υπάρχουν φακοί επαφής, αφαιρέστε τους, εφόσον είναι εύκολο. Συνεχίστε να ξεπλένετε. P337 + P313 Εάν δεν υποχωρεί ο οφθαλμικός ερεθισμός: Συμβουλευθείτε/Επισκεφθείτε γιατρό. Ουσία Νο6 Ιωδιούχο Κάλιο KI (CAS 7681-11-0) H334 Μπορεί να προκαλέσει αλλεργία ή συμπτώματα άσθματος ή δύσπνοια σε περίπτωση εισπνοής. H315 Προκαλεί ερεθισμό του δέρματος. H317 Μπορεί να προκαλέσει αλλεργική δερματική αντίδραση. H319 Προκαλεί σοβαρό οφθαλμικό ερεθισμό. P261 Aποφεύγετε να αναπνέετε σκόνη. P304 + P341 ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΕΙΣΠΝΟΗΣ: Εάν ο παθών έχει δύσπνοια, μεταφέρετέ τον στον καθαρό αέρα και αφήστε τον να ξεκουραστεί σε στάση που διευκολύνει την αναπνοή. P342 + P311 Εάν παρουσιάζονται αναπνευστικά συμπτώματα: Καλέστε το ΚΕΝΤΡΟ ΔΗΛΗΤΗΡΙΑΣΕΩΝ ή ένα γιατρό. P333 + P313 Εάν παρατηρηθεί ερεθισμός του δέρματος ή εμφανιστεί εξάνθημα: Συμβουλευθείτε/Επισκεφθείτε γιατρό. P305 + P351 + P338 ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΕΠΑΦΗΣ ΜΕ ΤΑ ΜΑΤΙΑ: Ξεπλύνετε προσεκτικά με για αρκετά λεπτά. Εάν υπάρχουν φακοί επαφής, αφαιρέστε τους, εφόσον είναι εύκολο. Συνεχίστε να ξεπλένετε. P337 + P313 Εάν δεν υποχωρεί ο οφθαλμικός ερεθισμός: Συμβουλευθείτε/Επισκεφθείτε γιατρό. ΠΩΣ ΝΑ ΑΝΟΙΞΕΙΣ ΤΑ ΦΙΑΛΙΔΙΑ ΜΕ ΤΙΣ ΧΗΜΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ Για να ανοίξεις τα φιαλίδια των χημικών ουσιών, βάλε το κλειδάκι ασφαλείας στο πώμα τους, περίστρεψέ το με τη φορά των δεικτών του ρολογιού και τράβηξε προσεκτικά το πώμα. ΠΡΟΣΟΧΗ!: Θυμήσου να κλείνεις πάντα τα φιαλίδια αφού πάρεις την απαιτούμενη ποσότητα χημικών για τα πειράματά σου. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ Η διαχείριση των αποβλήτων των χημικών ουσιών θα πρέπει να είναι σύμφωνη με τη νομοθεσία για τα απόβλητα. Μην πετάτε τα απόβλητα μέσα στους νιπτήρες ή στους κάδους σκουπιδιών. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τη σωστή διαχείριση των αποβλήτων επικοινωνήστε με τις αρμόδιες αρχές. Τα απορρίμματα των υλικών συσκευασίας θα πρέπει να συλλέγονται σε διαφορετικά ειδικά δοχεία στο σημείο συλλογής τους. 1 2 3 ΠΡΟΣΟΧΗ ΠΡΟΣΟΧΗ ΠΡΟΣΟΧΗ ΚIΝΔΥΝΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΓΙΑ ΕΠΙΒΛΕΠΟΝΤΕΣ ΕΝΗΛΙΚΟΥΣ 1) Διαβάστε και ακολουθήστε αυτές τις οδηγίες, τους κανόνες ασφάλειας και τις πληροφορίες για πρώτες βοήθειες. Κρατήστε τις για μελλοντική χρήση. 2) Η μη ορθή χρήση των χημικών μπορεί να προκαλέσει ατύχημα και βλάβη της υγείας. Πραγματοποιείτε μόνο τα πειράματα που περιλαμβάνονται στις οδηγίες. 3) Αυτή η συλλογή να χρησιμοποιείται μόνο από παιδιά άνω των 8 ετών. 4) Επειδή οι ικανότητες των παιδιών διαφέρουν πολύ, ακόμη και μεταξύ παιδιών της ίδιας ηλικίας, οι επιβλέποντες ενήλικες θα πρέπει να αξιολογούν κάθε πείραμα και να κρίνουν ποια πειράματα είναι κατάλληλα και ασφαλή γι αυτά. Οι οδηγίες θα πρέπει να επιτρέπουν στους επιβλέποντες ενήλικες την αξιολόγηση του πειράματος σχετικά με την καταλληλότητά του για το συγκεκριμένο παιδί. 5) Ο επιβλέπων ενήλικας θα πρέπει να συζητά με το παιδί την προειδοποιητική σήμανση και τις πληροφορίες για την ασφάλεια πριν την έναρξη των πειραμάτων. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δίνεται στον ασφαλή χειρισμό των όξινων, αλκαλικών και εύφλεκτων υγρών. 6) Ο περιβάλλων χώρος των πειραμάτων θα πρέπει να διατηρείται χωρίς εμπόδια και μακριά από την αποθήκευση τροφίμων. Θα πρέπει να αερίζεται καλά και να είναι κοντά σε παροχή νερού. Θα πρέπει να χρησιμοποιείται ένα σταθερό τραπέζι με θερμοάντοχη επιφάνεια. ΚΑΝΟΝΕΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΑΝΕΙΣ Διάλεξε ένα κατάλληλο μέρος το οποίο να βρίσκεται κοντά σε παροχή νερού, να φωτίζεται και να αερίζεται καλά. Απομάκρυνε από το χώρο του πειράματος τα πιο μικρά παιδιά, όλους όσους δεν έχουν προστατευτικά γυαλιά και τα ζώα. Διάβασε προσεκτικά όλα τα σημεία των οδηγιών χωρίς να προσπερνάς κάποια σημεία και επανάλαβέ τες αν χρειαστεί. Προμηθεύσου ένα κομμάτι ύφασμα για να σκουπίσεις τις χημικές ουσίες στην περίπτωση που χυθούν. Να φοράς πάντα τα προστατευτικά γυαλιά. Μετά τα τέλος των πειραμάτων, κλείσε τους σωλήνες με τις χημικές ουσίες και τοποθέτησέ τους στις κατάλληλες θέσεις τους μέσα στο κουτί. Πριν αρχίσεις τα πειράματα, προετοίμασε όλο τον απαραίτητο εξοπλισμό ώστε το σταγονόμετρο να παραμένει καθαρό. Θα χρειαστείς 2 πλαστικά δοχεία, 1 γεμάτο με και 1 άδειο (κενό) ώστε να ξεπλένεις το σταγονόμετρο μετά από κάθε χρήση και να το επανατοποθετείς καθαρό στις τρύπες της θήκης. Να χρησιμοποιείς πάντα ζεστό βρύσης για να καθαρίζεις τον εξοπλισμό. Πριν αρχίσεις τα πειράματα που σκοπεύεις να πραγματοποιήσεις, προμηθεύσου όλες εκείνες τις ουσίες που σου είναι απαραίτητες και δεν περιέχονται στη συσκευασία του παιχνιδιού. Πέταξε τα κομμάτια ειδών διατροφής (κομμάτια από μήλο, ψωμί) που τυχόν θα χρησιμοποιήσεις στα πειράματά σου. Σκούπισε καλά ό,τι χρησιμοποίησες. Βεβαιώσου ότι όλα τα φιαλίδια με τις χημικές ουσίες είναι καλά κλεισμένα και φύλαξέ τα καλά μετά τη χρήση. Πλύνε καλά τα χέρια σου με και σαπούνι. Μετά το τέλος των δραστηριοτήτων σου, τοποθέτησε το παιχνίδι σε σημείο όπου δεν έχουν πρόσβαση τα πιο μικρά παιδιά. Για την καταστροφή / απόρριψη των χημικών ουσιών, με τη βοήθεια κάποιου ενήλικα, ακολούθησε τους κανόνες για τη σωστή διαχείριση των χημικών απορριμμάτων οι οποίοι είναι σύμφωνοι με την προστασία του περιβάλλοντος και δεν το μολύνουν. ΤΙ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΑΝΕΙΣ Μην τρως και μην πίνεις κατά τη διάρκεια των πειραμάτων. Μη μυρίζεις τα φιαλίδια για να αναγνωρίσεις τις ουσίες που περιέχουν. Μην αγγίζεις το πρόσωπο, τα μάτια και τα μαλλιά σου κατά τη διάρκεια των πειραμάτων. Μη δοκιμάσεις ποτέ τις χημικές ουσίες! Μην εισπνεύσεις ποτέ από το στόμα τα χημικά υγρά. Μην επιχειρείς να βάλεις σε εφαρμογή δικά σου πειράματα. Μην προσπαθήσεις να θυμάσαι απ έξω τις ουσίες που τοποθέτησες στους δοκιμαστικούς σωλήνες. Να κρατάς πάντα σημειώσεις σε ένα τετράδιο και να βάζεις σημάδια αναγνώρισης. Μην προσπαθείς να πάρεις μεγάλη ποσότητα ουσιών με τη σπάτουλα. Μην υπερβάλλεις με τη χρήση των χημικών ουσιών κατά τη διάρκεια των πειραμάτων. Να ακολουθείς πάντα τις οδηγίες. Μη χρησιμοποιείς άλλον εξοπλισμό εκτός από αυτόν που περιλαμβάνεται στο σετ. Μην ακουμπάς τους δοκιμαστικούς σωλήνες στον πάγκο εργασίας σου, καθώς υπάρχει περίπτωση να πέσουν. Να τους τοποθετείς πάντα στη βάση στήριξής τους. Μη χρησιμοποιείς φλόγες ή φωτιά διότι δεν είναι απαραίτητα σε κανένα από τα πειράματα. Μη χρησιμοποιείς τον εξοπλισμό των πειραμάτων για άλλο σκοπό από αυτόν για τον οποίο προορίζεται μέσα στο παιχνίδι. Το παιχνίδι αυτό αναπτύχθηκε ακολουθώντας τους κανόνες ασφαλείας οι οποίοι προβλέπονται και επισημαίνονται από το Ευρωπαϊκό πρότυπο ασφαλείας ΕΝ71-4 αναφορικά με τις προδιαγραφές ασφαλείας για τα παιχνίδια Χημείας. 4 5

ERGASTHRIO_XHMEIAS_2013_LIBRETTO 19/09/2013 10:24 π.μ. Page 4 Περιεχόμενα: Κανόνες ασφαλείας... σελ. 2 Γενικές πληροφορίες πρώτων βοηθειών... σελ. 2 Χρήσιμα τηλέφωνα - Κέντρο Δηλητηριάσεων... σελ. 2 Υλικά και ουσίες που περιλαμβάνονται στο εργαστήριο χημείας... σελ. 3 Οδηγίες χρήσης γυαλιών... σελ. 3 Πληροφορίες ασφαλείας χημικών ουσιών... σελ. 4 Συμβουλές για επιβλέποντες ενηλίκους... σελ. 5 Κανόνες ασφαλείας δραστηριοτήτων... σελ. 5 Περιεχόμενα... σελ. 6 Μπες στο εργαστήριο... σελ. 10 Η χημεία μελετά την ύλη... σελ. 17 Οξέα και βάσεις... σελ. 26 Χημικές αντιδράσεις: χημικές μεταμορφώσεις... σελ. 29 Χημεία και ηλεκτρισμός... σελ. 33 Αόρατα μελάνια... σελ. 35 Το εργαστήριο των κρυστάλλων... σελ. 36 Η τροφή και η χημεία... σελ. 38 Η χημεία σε βοηθά... σελ. 44 Παίξε με τη χημεία... σελ. 45 Η χημεία είναι: η επιστήμη που μελετά την ύλη Ο κόσμος είναι φτιαγμένος από ύλη. Όλα όσα βλέπεις προήλθαν από ενώσεις και εσύ ο ίδιος αποτελείσαι από άτομα, μόρια και ιόντα. Οι ουσίες κατά τη διάρκεια των χημικών αντιδράσεων ενώνονται και μεταμορφώνονται σε άλλες ουσίες. Προκύπτει αμέσως πλήθος ερωτήσεων: Πού τελειώνουν αυτές οι αρχικές ενώσεις; Ποιος είναι ο μηχανισμός τους; Πόση ύλη καταφέρνουμε να έχουμε; Η ζωή των ζωντανών οργανισμών είναι φτιαγμένη από χημεία; Ο κόσμος της επιστήμης είναι ο κόσμος των ερωτήσεων; Ο επιστήμονας είναι αυτός που θα πρέπει να βρει τις απαντήσεις; Για να τα ανακαλύψεις όλα αυτά: ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕ ΚΑΤΑΓΡΑΨΕ ΟΡΓΑΝΩΣΕ ΤΙΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΦΤΙΑΞΕ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΒΡΕΣ, ΑΝ ΕΙΝΑΙ ΔΥΝΑΤΟΝ, ΤΙΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ «ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΧΗΜΕΙΑΣ» ΕΧΕΙ ΦΤΙΑΧΤΕΙ ΠΕΡΙΟΡΙΖΟΝΤΑΣ ΟΣΟ ΤΟ ΔΥΝΑΤΟΝ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΚΑΘΕ ΕΙΔΟΥΣ ΚΙΝΔΥΝΟ. ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΤΥΧΑΙΟ ΤΟ ΓΕΓΟΝΟΣ ΟΤΙ ΕΧΕΙ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΕΙ Η ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΦΩΤΙΑΣ. ΓΙΑ ΤΗ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΧΗΜΙΚΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΕΧΕΙ ΠΡΟΒΛΕΦΘΕΙ Η ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΣΤΑΓΟΝΟΜΕΤΡΟΥ, ΩΣΤΕ ΝΑ ΠΕΡΙΟΡΙΣΤΕΙ Η ΕΠΑΦΗ ΜΕ ΤΙΣ ΧΗΜΙΚΕΣ ΕΝΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΝΑ ΜΕΙΩΘΕΙ ΚΑΘΕ ΕΙΔΟΥΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ. Η ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΟΥ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΣΕ ΒΑΣΙΚΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑ ΚΑΤΑ ΤΙΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ. Ανάλυση: Αριθμός ατόμων 20 Σύμβολο Ca Ασβέστιο Ατομικό 40,08 βάρος ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Όπως θα διαπιστώσετε από τις παρακάτω οδηγίες και εικονογραφήσεις, σε ορισμένα πειράματα απαιτείται η χρήση μιας μπαταρίας των 4.5V. Προσέξτε η τάση να μην υπερβαίνει τα 4.5V. ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΜΠΑΤΑΡΙΕΣ Mη επαναφορτιζόμενες μπαταρίες δεν πρέπει να φορτίζονται. Η τοποθέτηση των μπαταριών πρέπει να γίνεται από ενήλικα. Συνιστούμε τη χρήση αλκαλικών μπαταριών. Τοποθετήστε τις μπαταρίες σύμφωνα με την πολικότητα που δείχνει το διάγραμμα μέσα στη θήκη μπαταριών. Χρησιμοποιείτε μόνο μπαταρίες του συνιστώμενου τύπου. ΜΗΝ προσπαθείτε να φορτίσετε μη επαναφορτιζόμενες μπαταρίες. Οι επαναφορτιζόμενες μπαταρίες πρέπει να επαναφορτίζονται μόνο από ενήλικα. Οι επαναφορτιζόμενες μπαταρίες πρέπει να αφαιρούνται από το προϊόν, προτού επαναφορτιστούν. ΜΗΝ αναμιγνύετε διαφορετικού τύπου μπαταρίες. ΜΗΝ αναμιγνύετε καινούριες με εξασθενημένες μπαταρίες. Βγάλτε τις μπαταρίες αν δε χρησιμοποιείτε το προϊόν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Βγάζετε τις εξασθενημένες μπαταρίες από τη συσκευή. Η διαρροή μπαταριών μπορεί να προκαλέσει βλάβη στη συσκευή. ΜΗ βραχυκυκλώνετε τις παροχές ενέργειας. ΜΗΝ πετάτε τις μπαταρίες στη φωτιά, μπορεί να εκραγούν. 6 Ένα στοιχείο αποτελείται από έναν μοναδικό ατομικό τύπο με τον ίδιο ατομικό αριθμό. Π.χ. Το στοιχείο του υδρογόνου αποτελείται από πολύ μικρά άτομα υδρογόνου. Διαφορετικά στοιχεία αποτελούνται από άτομα με διαφορετικό ατομικό βάρος. Η θέση των στοιχείων έχει επιλεγεί σύμφωνα με τον ατομικό τους αριθμό (αριθμός πρωτονίων στο άτομό τους) ο οποίος συνεχώς αυξάνεται στις οριζόντιες σειρές που ονομάζονται περίοδοι, όπου οι ιδιότητες των στοιχείων ποικίλλουν λιγάκι. Τα στοιχεία που βρίσκονται στην ίδια στήλη και ονομάζεται ομάδα παρουσιάζουν παρόμοιες ιδιότητες. 7

ERGASTHRIO_XHMEIAS_2013_LIBRETTO 19/09/2013 10:24 π.μ. Page 6 Μονάδες μέτρησης Πως χρησιμοποιείται το σταγονόμετρο 1 2 + + + 300 ml 300 ml 300 ml 100 ml 100 ml 75 ml 3 50 ml 25 ml 100 Πίεσε με τα δάχτυλά σου. Τράβηξε το υγρό χαλαρώνοντας τα δάχτυλά σου. 1 λίτρο = 1000 ml 3 1ml = 1cm = 1cc + + + + 20 ml 20 ml 20 ml 20 ml 20 ml Για να ρίξεις το υγρό, πίεσε ξανά με τα δάχτυλά σου. Για να καθαρίσεις το εσωτερικό των δοκιμαστικών σωλήνων + 6 ml 3 ml 3 ml 1 ml 20 σταγόνες Βάλε το βουρτσάκι μέσα στο δοκιμαστικό σωλήνα, περίστρεψέ τον αρκετές φορές και ξέπλυνε. 8 9

ERGASTHRIO_XHMEIAS_2013_LIBRETTO 19/09/2013 10:24 π.μ. Page 8 1 2 3 4 Μπες στο εργαστήριο Σημείωση: Σε μερικά πειράματα η εικόνα δείχνει ένα μεγάλο δοχείο (π.χ. με ξύδι) να χύνεται απευθείας μέσα στο δοκιμαστικό σωλήνα. Στην πραγματικότητα η σωστή διαδικασία απαιτεί την τοποθέτηση του υγρού μέσα σε ένα μικρότερο δοχείο και έπειτα τη μεταφορά του στο δοκιμαστικό σωλήνα με τη χρήση του σταγονόμετρου. ΥΓΡΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΑΝΑΜΕΙΓΝΥΟΝΤΑΙ: ΝΕΡΟ ΚΑΙ ΛΑΔΙ Βάλε σε ένα δοκιμαστικό σωλήνα ίδια ποσότητα νερού και μαγειρικού λαδιού (χημικός τύπος Η 2 Ο, διαβάζεται υδρογόνο 2 - οξυγόνο), κλείσε το δοκιμαστικό σωλήνα με ένα πώμα και κούνησέ τον ήπια. Μετά από λίγο θα παρατηρήσεις ένα σχεδόν τέλειο διαχωρισμό των δύο υγρών που ανάμιξες, με το λάδι να επιπλέει, λόγω του ότι είναι ελαφρύτερο. Προσοχή: Κράτησε το δοκιμαστικό σωλήνα με το και το λάδι διότι θα τον χρειαστείς επίσης και για το πείραμα που ακολουθεί. Φρόντισε ώστε ο δοκιμαστικός σωλήνας να παραμείνει μακριά από την ακτίνα δράσης μικρών παιδιών και ζώων καθώς επίσης και μακριά από ποτά ή φαγώσιμα υλικά. ΠΩΣ ΝΑ ΦΤΙΑΞΕΙΣ ΕΝΑ ΜΙΓΜΑ ΥΓΡΩΝ Ξαναπάρε τον ίδιο δοκιμαστικό σωλήνα με το και το λάδι και κούνησέ τον για αρκετή ώρα. Θα παρατηρήσεις πως το και το λάδι δε διαχωρίζονται πια: το λάδι εμφανίζεται με τη μορφή μικροσκοπικών φυσαλίδων (σταγόνων) οι οποίες παραμένουν μετέωρες μέσα στο. Μόλις πέτυχες να δημιουργήσεις ένα διάλυμα νερού και λαδιού! ΠΡΟΣΟΧΗ! Τα φαγώσιμα υλικά ή υγρά θα πρέπει να πετιούνται αμέσως μετά το τέλος των πειραμάτων. ΤΟ ΔΙΑΛΥΜΑ Το διάλυμα είναι ένα μίγμα μέσα στο οποίο υπάρχουν δύο ή περισσότερες ουσίες, οι οποίες δεν μπορούν να διαχωριστούν πια. Συνήθως, όταν μιλάμε για διαλύματα, εννοούμε μίγματα σε υγρή μορφή τα οποία αποτελούνται από το διαλύτη σε υγρή μορφή μέσα στον οποίο βρίσκεται η διαλυμένη ουσία. ΕΤΟΙΜΑΣΕ ΕΝΑ ΔΙΑΛΥΜΑ: ΥΓΡΟ + ΥΓΡΟ Βάλε σε ένα ποτήρι λίγο κόκκινο κρασί ή κάποιο χρωματιστό αναψυκτικό / χυμό (ώστε να φαίνεται καλύτερα). Σε ένα δοκιμαστικό σωλήνα με λίγο πρόσθεσε (με το σταγονόμετρο) μια μικρή ποσότητα κρασί και παρατήρησε το χρώμα του διαλύματος που έχει προκύψει. Πρόσθεσε ακόμη μία ίδια ποσότητα κρασί και θα δεις ότι τώρα που το διάλυμα περιέχει περισσότερη διαλυμένη ουσία χρωματίζεται πιο έντονα, γίνεται, δηλαδή, πιο συμπυκνωμένο. Διαδικασία καθαρισμού του σταγονόμετρου Πάρε 2 πλαστικά δοχεία. Το ένα γέμισέ το με καθαρό ζεστό και το άλλο κράτησέ το άδειο. Στη συνέχεια, πάρε το σταγονόμετρο και γέμισέ το με ζεστό από το 1ο δοχείο. Άδειασε το περιεχόμενό του στο 2ο δοχείο και επανάλαβε τη διαδικασία τουλάχιστον άλλες 2 φορές. ΕΠΑΝΑΛΑΒΕ ΠΟΛΛΕΣ ΦΟΡΕΣ ΤΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ: ΕΙΝΑΙ ΕΝΑΣ ΚΑΛΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΕΞΑΣΚΗΣΗΣ ΓΙΑ ΝΑ ΜΑΘΕΙΣ ΝΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΙΣ ΤΟ ΣΤΑΓΟΝΟΜΕΤΡΟ ΕΤΟΙΜΑΣΕ ΕΝΑ ΔΙΑΛΥΜΑ: ΣΤΕΡΕΟ + ΥΓΡΟ Αυτή η εφαρμογή χρησιμοποιείται πολύ συχνά 1. Με μία σπάτουλα πάρε λίγη ποσότητα θειικού χαλκού που είναι η στερεή ουσία και τοποθέτησέ τη μέσα στο δοκιμαστικό σωλήνα του πειράματος. 2. Με τη βοήθεια του σταγονόμετρου πάρε από ένα ποτηράκι λίγο καθαρό (διαλύτης) και τοποθέτησέ το μέσα στο δοκιμαστικό σωλήνα (όπου ήδη βρίσκεται η διαλυμένη ουσία). 3. Κούνησε ήπια και θα έχεις ένα διάφανο μίγμα θειικού χαλκού (διάλυμα), θαλασσί χρώματος. 1. 2. λάδι 5 ΠΩΣ Η ΔΙΑΛΥΟΜΕΝΗ ΟΥΣΙΑ ΕΠΙΔΡΑ ΣΤΗ ΔΙΑΛΥΣΗ Θα χρειαστείς δύο δοκιμαστικούς σωλήνες. Ψιλό μαγειρικό αλάτι Πρόσθεσε 2 + 2 cc νερού Χοντρό μαγειρικό αλάτι (μερικούς κόκκους) Πρόσθεσε 2 + 2 cc νερού ΣΕ ΠΟΙΟΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ 2 ΔΟΚΙΜΑΣΤΙΚΟΥΣ ΣΩΛΗΝΕΣ ΤΟ ΑΛΑΤΙ ΘΑ ΛΙΩΣΕΙ ΠΙΟ ΕΥΚΟΛΑ; 6 ΚΟΡΕΣΜΕΝΟ ΔΙΑΛΥΜΑ Σε αυτό το σημείο είναι σκόπιμο να επισημάνουμε πως ένα υγρό δεν είναι σε θέση να διαλύσει μια οποιαδήποτε ποσότητα διαλυμένης ουσίας (σε μια συγκεκριμένη θερμοκρασία). Υπάρχει ένα όριο πέρα από το οποίο η διαλυμένη ουσία δε διαλύεται πια και παραμένει ως κατακάθι - ίζημα μέσα στο διάλυμα. Υπό αυτές τις συνθήκες το διάλυμα έχει φτάσει στο μεγαλύτερο βαθμό πυκνότητάς του και ονομάζεται ΚΟΡΕΣΜΕΝΟ. ΠΩΣ ΝΑ ΦΤΙΑΞΕΙΣ ΕΝΑ ΚΟΡΕΣΜΕΝΟ ΔΙΑΛΥΜΑ Α. Πάρε μια μικρή ποσότητα μαγειρικού αλατιού. (Τοποθέτησε τη συσκευασία πίσω στη θέση της, μόλις τελειώσεις με το πείραμα). Κατακάθι - ίζημα Πρόσθεσε 4 cc νερού. 7 Χρησιμοποιώντας το σταγονόμετρο, πάρε λίγο υγρό από ένα κορεσμένο διάλυμα (θυμίσου το πείραμα 6) και ρίξε λίγες σταγόνες σε ένα ποτηράκι. Μετά από λίγες ώρες παρατήρησε το αποτέλεσμα. Στον πυθμένα του ποτηριού σχηματίζονται κρύσταλλοι αλατιού. ΠΡΟΣΟΧΗ! Τα φαγώσιμα υλικά ή υγρά θα πρέπει να πετιούνται αμέσως μετά το τέλος των πειραμάτων. Β. Συνέχισε να προσθέτεις αλάτι, αν χρειάζεται, και ανακάτευε με τη σπάτουλα μέχρι τη στιγμή που θα δεις κάποια ποσότητα αλατιού να μην έχει λιώσει και να βρίσκεται στον πυθμένα του ποτηριού. Μόλις κατάφερες να ετοιμάσεις ένα κορεσμένο διάλυμα! ΕΞΑΤΜΙΣΗ Είναι το φαινόμενο εκείνο κατά το οποίο τα μόρια του υγρού μέρους (διαλύτη) ενός διαλύματος που βρίσκεται σε μεγάλη θερμοκρασία ή ακόμη και σε θερμοκρασία περιβάλλοντος γίνονται ΑΤΜΟΣ. ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΑΘΜΟΥ ΕΞΑΤΜΙΣΗΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΒΑΛΕ ΤΗΝ ΙΔΙΑ ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΖΕΣΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΜΕΣΑ ΣΤΑ 2 ΠΟΤΗΡΑΚΙΑ. ΑΦΗΣΕ ΤΟ ΕΝΑ ΑΝΟΙΧΤΟ ΚΑΙ ΤΟ ΑΛΛΟ ΣΦΡΑΓΙΣΕ ΤΟ ΜΕ ΤΟ ΚΑΠΑΚΙ ΤΟΥ. ΣΗΜΕΙΩΣΕ ΤΗ ΣΤΑΘΜΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΚΑΙ ΕΛΕΓΞΕ ΤΗΝ ΞΑΝΑ ΑΦΟΥ ΑΦΗΣΕΙΣ ΝΑ ΠΕΡΑΣΕΙ ΚΑΠΟΙΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ. 8 Ποτηράκι με κλειστό καπάκι ΠΩΣ ΜΠΟΡΕΙΣ ΝΑ ΠΑΡΕΙΣ ΠΙΣΩ ΤΟ ΑΛΑΤΙ ΑΠΟ ΕΝΑ ΚΟΡΕΣΜΕΝΟ ΔΙΑΛΥΜΑ 10 11

ERGASTHRIO_XHMEIAS_2013_LIBRETTO 19/09/2013 10:24 π.μ. Page 10 ΣΕ ΜΠΕΝ- ΜΑΡΙ Πρόκειται για τον τρόπο θέρμανσης ενός υγρού που βρίσκεται σε δοκιμαστικό σωλήνα χωρίς αυτό να έρθει σε επαφή με τη φωτιά, αλλά τοποθετώντας το μέσα σε ένα ποτήρι που περιέχει ζεστό. ΜΕΤΑΓΓΙΣΗ Αυτή η μέθοδος μας επιτρέπει να διαχωρίσουμε τα στερεά από τα υγρά μέσα σε ένα διάλυμα εκμεταλλευόμενοι το βάρος των στερεών. Το στερεό σώμα κατεβαίνει στον πυθμένα του δοκιμαστικού σωλήνα, ενώ τα υγρά μένουν επάνω. 9 ΠΩΣ ΝΑ ΖΕΣΤΑΝΕΙΣ ΣΕ ΜΠΕΝ ΜΑΡΙ 13 ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕ ΤΗ ΜΕΤΑΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΛΑΣΠΗΣ Βύθισε ένα δοκιμαστικό σωλήνα που περιέχει κάποιο διάλυμα ( + ζάχαρη) και το οποίο επιθυμείς να ζεστάνεις, όπως βλέπεις στην εικόνα, μέσα σε ένα ποτήρι που περιέχει ζεστό της βρύσης. Με την τσιμπίδα (μανταλάκι) κράτα σταθερά το δοκιμαστικό σωλήνα. ΠΡΟΣΟΧΗ! Τα φαγώσιμα υλικά ή υγρά θα πρέπει να πετιούνται αμέσως μετά το τέλος των πειραμάτων. 10 11 ΦΙΛΤΡΑΡΙΣΜΑ Με αυτόν τον τρόπο θα καταφέρεις να διαχωρίσεις το στερεό από το υγρό τμήμα ενός μίγματος χρησιμοποιώντας κάποιο πορώδες χαρτί, χαρτί φιλτραρίσματος. ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΕΝΟΣ ΦΙΛΤΡΟΥ 1. Κόψε ένα δίσκο από χαρτί φιλτραρίσματος, η διάμετρος του οποίου να είναι διπλάσια από αυτή του ανοίγματος του χωνιού, και δίπλωσέ τον όπως ακριβώς βλέπεις στις εικόνες. 2. Τοποθέτησε το φίλτρο στο άνοιγμα του χωνιού, προσάρμοσε καλά τις άκρες του με τη βοήθεια μιας σταγόνας νερού. ΠΩΣ ΝΑ ΔΙΑΧΩΡΙΣΕΙΣ ΤΟ ΑΛΕΥΡΙ ΑΠΟ ΤΟ ΜΑΓΕΙΡΙΚΟ ΑΛΑΤΙ μαγειρικό αλάτι αλεύρι πρόσθεσε 4 cc νερού 1. Ρίξε το μίγμα σε ένα χωνί στο οποίο έχεις τοποθετήσει το φίλτρο που ετοίμασες ήδη στην άσκηση αρ.10. Πάνω στο φίλτρο θα παραμείνει το αλάτι και μέσα στο 2 δοκιμαστικό σωλήνα θα μαζευτεί το διάλυμα. 2. Με τη βοήθεια του σταγονόμετρου ρίξε λίγες σταγόνες από το διάλυμα σε ένα ποτηράκι. Αφού εξατμιστεί το, θα μπορέσεις να ξαναδείς μετά από κάποιες μέρες μέσα στο ποτήρι τους κρυστάλλους του αλατιού. 12 Προετοιμασία Μίγματος ΠΩΣ ΝΑ ΔΙΑΧΩΡΙΣΕΙΣ ΤΗΝ ΑΧΝΗ ΖΑΧΑΡΗ ΑΠΟ ΤΟ ΑΛΕΥΡΙ 1 ΧΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ Πρόκειται για μια τεχνική πολύ αποτελεσματική για το διαχωρισμό διαφορετικών ουσιών από ένα διάλυμα. Ένα υγρό (, αλκοόλ, ασετόν κ.τ.λ.) είναι σε θέση να μεταφέρει τα διάφορα συστατικά του μίγματος μέσω μιας ταινίας χαρτιού. MAΘΕ ΤΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΗΣ ΧΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑΣ. ΘΑ ΣΟΥ ΦΑΝΕΙ ΠΟΛΥ ΧΡΗΣΙΜΗ ΓΙΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ ΠΟΥ ΘΑ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ ΠΑΡΑΚΑΤΩ. 14 Πάρε λίγο χώμα από μια γλάστρα. Πρόσθεσε 4cc. νερού. Κούνησε και άφησε να κατακαθίσει. ΠΕΡΙΜΕΝΕ ΟΣΟ ΧΡΕΙΑΣΤΕΙ ΩΣΤΕ ΝΑ ΕΧΕΙΣ ΕΝΑ ΔΙΑΥΓΕΣ ΥΓΡΟ ΔΙΑΧΩΡΙΣΕ ΤΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΤΩΝ ΧΡΩΜΑΤΩΝ 1. Πάρε μερικά χρώματα ζαχαροπλαστικής ή χρωματιστούς μαρκαδόρους: κόκκινο, πράσινο, μπλε (ζήτησε τη βοήθεια κάποιου ενήλικα) ή λιώσε με τη βοήθεια λίγων σταγόνων νερού το χρώμα μιας καραμέλας. 2. Κόψε ένα κομμάτι απορροφητικού χαρτιού ή χαρτιού φιλτραρίσματος σε μέγεθος τέτοιο ώστε να χωράει σε κάθετη θέση μέσα στο πλαστικό ποτήρι. 3. Με την κομμένη άκρη μιας οδοντογλυφίδας κάνε μικρές χρωματιστές κουκίδες (διαμέτρου 2 χιλ.) περίπου 1 εκ. από την κάτω άκρη του χαρτιού. Αν θέλεις, μπορείς να βάλεις περισσότερα από ένα χρώματα στην κάθε κουκίδα. Ακόμη κι έτσι θα διαχωριστούν. 4. Δίπλωσε την επάνω άκρη του χαρτιού και στερέωσέ το στην οδοντογλυφίδα, με τις κουκίδες προς τα κάτω. Τοποθέτησε τις δύο άκρες της οδοντογλυφίδας επάνω στο χείλος του ποτηριού. 5. Με τη βοήθεια του σταγονόμετρου βάλε μέσα στο ποτήρι ελάχιστη ποσότητα νερού (μισό εκατοστό), ώστε το χαρτί να ακουμπά ελαφρώς στο αλλά όχι στις χρωματιστές κουκίδες. Στερεό αλεύρι άχνη ζάχαρη πρόσθεσε 4cc νερού φιλτράρισε διάλυμα ζάχαρης Μετά από λίγη ώρα το, ανεβαίνοντας κατά μήκος του χαρτιού, θα μεταφέρει σε διαφορετικό ύψος τα χρώματα κάνοντας το διαχωρισμό τους. 12 13

ERGASTHRIO_XHMEIAS_2013_LIBRETTO 19/09/2013 10:24 π.μ. Page 12 15 ΔΕΙΚΤΕΣ ΟΞΕΩΝ ΚΑΙ ΒΑΣΕΩΝ Οι δείκτες στη χημεία είναι ουσίες ικανές να αλλάξουν το χρώμα, όταν έρχονται σε επαφή με κάποια συγκεκριμένα στοιχεία (οξέα και βάσεις): ΚΑΝΟΥΝ ΟΡΑΤΗ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΟΥΣ ΜΕ ΕΝΤΟΝΑ ΧΡΩΜΑΤΑ. ΕΠΑΛΗΘΕΥΣΗ ΜΕ ΤΟ ΤΣΑΪ Πρόσθεσε μερικές σταγόνες λεμονιού μέσα σε σκουρόχρωμο τσάι. Η ουσία που δίνει χρώμα (δείκτης) στα φύλλα του τσαγιού αλλάζει χρώμα όταν έρχεται σε επαφή με την όξινη ουσία που βρίσκεται στο λεμόνι. ΑΛΛΑΖΕΙ ΧΡΩΜΑ ΠΡΟΣ Δοκίμασε να επαναφέρεις το χρώμα του τσαγιού στο αυθεντικό του χρώμα, βάζοντας μέσα στο ποτήρι ή στο φλιτζάνι με το ανοιχτόχρωμο τσάι λίγο όξινο ανθρακικό νάτριο το οποίο έχει τις αντιδράσεις βάσης. Το όξινο ανθρακικό νάτριο υπάρχει και χρησιμοποιείται στο σπίτι. ΖΗΤΗΣΕ ΤΗ ΒΟΗΘΕΙΑ ΕΝΟΣ ΕΝΗΛΙΚΑ! ΕΠΑΛΗΘΕΥΣΕ ΜΕ ΕΝΑ ΦΥΛΛΟ ΚΟΚΚΙΝΟΥ ΛΑΧΑΝΟΥ 16 Ψάξε και βρες στο σπίτι ή στο μανάβη της γειτονιάς ένα φύλλο κόκκινου λάχανου: στα φύλλα του υπάρχει ένας δείκτης. Τρίψε πάνω σε δύο κομμάτια λευκού χαρτιού το κόκκινο φύλλο από το σημείο που κόπηκε το λάχανο και θα δεις πως θα χρωματιστεί μοβ. 17 1η δοκιμή Πάνω στο ένα από τα δύο χρωματισμένα χαρτιά πρόσθεσε σταγόνες λεμονιού. Εμφανίζεται το κόκκινο χρώμα: το λεμόνι προκαλεί μία όξινη αντίδραση. Κόκκινο λάχανο Φιλτράρισε 2η δοκιμή Όξινο ανθρακικό νάτριο (ζήτησε τη βοήθεια ενός ενήλικα ) 14 Κράτησε το υγρό που προέκυψε Πάνω στο άλλο χρωματισμένο χαρτί πρόσθεσε όξινο ανθρακικό νάτριο. Εμφανίζεται το μπλε-πράσινο χρώμα: το όξινο ανθρακικό νάτριο αντιδρά ως βάση. ΕΤΟΙΜΑΣΕ ΕΝΑ ΔΕΙΚΤΗ ΜΕ ΤΗ ΒΟΗΘΕΙΑ ΤΟΥ ΚΟΚΚΙΝΟΥ ΛΑΧΑΝΟΥ Βάλε σε ένα ποτήρι με ζεστό, ένα φύλλο από το κόκκινο λάχανο κομμένο σε κομματάκια και άφησέ το για περίπου είκοσι λεπτά. Δείκτης κόκκινου λάχανου σε υγρή μορφή 18 ΔΟΚΙΜΑΣΕ ΤΟ ΔΕΙΚΤΗ ΤΟΥ ΚΟΚΚΙΝΟΥ ΛΑΧΑΝΟΥ Δείκτης του προηγούμενου πειράματος Βιολετί χρώμα 19 20 15 Πρόσθεσε ξύδι Το ξύδι περιέχει ένα οξύ Κόκκινο χρώμα Πρόσθεσε ανθρακικό νάτριο Το ανθρακικό νάτριο Na 2 CO 3 συμπεριφέρεται ως βάση Μπλε/ πράσινο χρώμα Δείκτης κόκκινου λάχανου ΔΟΚΙΜΑΣΕ ΤΟ ΠΕΧΑΜΕΤΡΙΚΟ ΧΑΡΤΙ ΤΟΥ ΚΟΚΚΙΝΟΥ ΛΑΧΑΝΟΥ Χρησιμοποίησε τα κομμάτια χαρτιού του προηγούμενου πειράματος. Βάλε δύο σταγόνες λεμονιού Βάλε με τη μύτη της σπάτουλας λίγο ανθρακικό νάτριο ΕΤΟΙΜΑΣΕ ΤΟ ΔΕΙΚΤΗ ΑΠΟ ΜΟΥΡΑ κόκκινο μπλε/πράσινο το λεμόνι περιέχει οξύ το ανθρακικό νάτριο συμπεριφέρεται ως βάση ΣΥΝΔΥΑΣΕ ΤΟ ΧΡΩΜΑ ΤΟΥ ΔΕΙΚΤΗ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΕΣ ΜΕ ΤΟΝ ΟΞΙΝΟ Ή ΤΟ ΒΑΣΙΚΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ ΤΗΣ ΟΥΣΙΑΣ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΗΚΕ. 21 Πρόσθεσε Πρόσθεσε ΕΤΟΙΜΑΣΕ ΛΩΡΙΔΕΣ ΧΑΡΤΙΟΥ (ΠΕΧΑΜΕΤΡΙΚΟ ΧΑΡΤΙ) ΠΟΥ ΘΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥΝ ΩΣ ΔΕΙΚΤΕΣ ΤΟΥ ΚΟΚΚΙΝΟΥ ΛΑΧΑΝΟΥ 1. Χρησιμοποιώντας απορροφητικό χαρτί κόψε μερικά κομματάκια ενός εκατοστού. 2. Βάλε δύο σταγόνες από το δείκτη του πειράματος αρ.17 πάνω σε κάθε κομματάκι και άφησέ τα να στεγνώσουν. Η τεχνική είναι η ίδια με αυτή του πειράματος αρ. 17 με τη διαφορά ότι τώρα το υλικό που θα χρησιμοποιηθεί θα είναι τα μούρα (φρούτα).

ERGASTHRIO_XHMEIAS_2013_LIBRETTO 19/09/2013 10:25 π.μ. Page 14 Το ph (πε - χα) είναι αυτό που μετρά την οξύτητα ή την ιδιότητα μίας ουσίας να λειτουργεί ως βάση. Για να εκφράσουμε την οξύτητα ή την ιδιότητα ενός διαλύματος να λειτουργεί ως βάση, στην πράξη, προτιμάται η χρήση του ονομαζόμενου ph, το οποίο δείχνει πόσο όξινο ή πόσο βασικό είναι ένα διάλυμα και η κλίμακα μέτρησης του είναι από το 0 έως το 14. Η χημεία μελετά την ύλη Στην Ελλάδα 2500 χρόνια πριν οι φιλόσοφοι υποστήριζαν... Εμπεδοκλής (495-435 π.χ.): Υποστήριξε ότι η ύλη αποτελείται από τέσσερα βασικά στοιχεία «γη,, αέρας και φωτιά» Γη Φωτιά Αέρας Δημόκριτος (460 π.χ.- 370 π.χ): Πίστευε ότι η ύλη αποτελείται από αδιάσπαστα, αόρατα στοιχεία, τα άτομα. Πάρα πολλά ιόντα Η + (κατιόντα υδρογόνου) Ισορροπία μεταξύ των ιόντων Η + ΟΗ - (κατιόντων υδρογόνου και των ανιόντων υδροξειδίου) Πάρα πολλά ιόντα ΟΗ - (ανιόντα υδροξειδίου) Χρωματική κλίμακα του παγκόσμιου πεχάμερτου ph 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Νερό Τα άτομα σχηματίζονται στα αστέρια Διάσημοι χημικοί Η δομή του ατόμου Άτομο Ιόν αυξανόμενη οξύτητα ουδέτερο σημείο ph 7 αυξανόμενος βασικός χαρακτήρας Το άτομο αποτελείται από πρωτόνια και νετρόνια που βρίσκονται μαζί μέσα στον πυρήνα και ηλεκτρόνια που περιστρέφονται γύρω από αυτόν. A. Lavoiser 1743 1794 Αν κάποιο άτομο* χάσει ηλεκτρόνια μετατρέπεται σε ιόν και φορτίζεται θετικά, αν αποκτήσει περισσότερα ηλεκτρόνια μετατρέπεται σε αρνητικό ιόν. 22 ΕΤΟΙΜΑΣΕ ΕΝΑ ΔΕΙΚΤΗ ΑΠΟ ΚΟΚΚΙΝΟ ΓΕΡΑΝΙ Βάλε σε ένα ποτήρι με ζεστό ένα γεράνι κομμένο σε κομματάκια και άφησε το για περίπου είκοσι λεπτά. Πρωτόνιο Νετρόνιο Ηλεκτρόνιο θετικό ηλεκτρικό φορτίο +1 αρνητικό ηλεκτρικό φορτίο -1 Το όνομα ιόν είναι ελληνικής προέλευσης και σημαίνει αυτός που πηγαίνει γιατί τα μόρια σε ένα διάλυμα πλησιάζουν ή απομακρύνονται από τους ηλεκτρικούς πόλους. Φιλτράρισε Κράτησε το υγρό που προέκυψε δείκτης γερανιού Το άτομο περιέχει πρωτόνια και ηλεκτρόνια σε ίσο αριθμό Σχηματικά το άτομο του υδρογόνου R. Boyle 1627 1691 Τα ιόντα είναι άτομα* που δεν περιέχουν πρωτόνια και ηλεκτρόνια σε ίσο αριθμό. * ή ομάδες ατόμων Σχήμα του ιόντος του υδρογόνου J. Dalton 1766 1844 ph 16 17