ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΣΧΕΔΙΑΣΗΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Ολιστικά Εναλλακτικά Θεραπευτικά Συστήματα - Κλασική Ομοιοπαθητική «Η θέση του Ηλεκτρονικού Ιατρικού Φακέλου στην άσκηση της Ομοιοπαθητικής Ιατρικής.» Διπλωματική εργασία της Τζούμη Χρυσούλας (dpsdh08010) Επιβλέπουσα καθηγήτρια : κ. Δαρζέντα Τζένη Τριμελής επιτροπή : κ. Δαρζέντας Ιωάννης κ. Σίμωση Μαρία κ. Λέκκας Δημήτρης ΣΥΡΟΣ, ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2012 1
Θερμές ευχαριστίες Στον κ. καθηγητή Βυθούλκα για τον αδιάκοπο αγώνα που καταβάλει για την ανάπτυξη και καθιέρωση της ομοιοπαθητικής επιστήμης και που αποτελεί αστείρευτη πηγή γνώσης. Στους καθηγητές του Πανεπιστημίου Αιγαίου, οι οποίοι, αφενός με την οργάνωση αυτού του μεταπτυχιακού προγράμματος αποτελούν το σκαλοπάτι που θα οδηγήσει την ομοιοπαθητική πιο κοντά στην αναγνώριση από την επιστημονική κοινότητα, αφετέρου, μας απελευθέρωσαν από την στενή ιατρική σκέψη, οδηγώντας μας σε καινούρια μονοπάτια. Στους διδάσκοντες- ομοιοπαθητικούς ιατρούς που μοιράστηκαν μαζί μας την πολυετή εμπειρία τους στην άσκηση της ομοιοπαθητικής ιατρικής. Ιδιαίτερες ευχαριστίες στον κ. Οικονομίδη και την κ. Αντωνίου για την στήριξή τους σε προσωπικό επίπεδο. Τελευταίες, αλλά σπουδαιότερες ευχαριστίες προς την οικογένειά μου, που είναι πάντα δίπλα μου σε κάθε εγχείρημά μου με άπλετη αγάπη, αυτοθυσία και ανιδιοτέλεια. 2
«Η θέση του Ηλεκτρονικού Ιατρικού Φακέλου στην άσκηση της Ομοιοπαθητικής Ιατρικής.» 3
Περιεχόμενα «Η θέση του Ηλεκτρονικού Ιατρικού Φακέλου στην άσκηση της Ομοιοπαθητικής Ιατρικής.»... 3 Περιεχόμενα... 4 Εισαγωγή... 7 1. Ιατρική πληροφορική ή Πληροφορική της υγείας... 7 2. Πληροφορική της υγείας-ιατρικά απεικονιστικά συστήματα... 12 Εφαρμογές της πληροφορικής στην Ιατρική... 12 2.1 Αξονική τομογραφία... 12 2.2 Μαγνητική τομογραφία... 14 2.3 Τομογραφία υπερήχων ή υπερηχογραφία... 15 2.4 Τομογραφία υπερήχων/ Τεχνική Doppler... 16 2.5 Τομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων-pet... 16 2.6 Απεικονιστική ενδοσκόπηση... 16 2.6 Τηλευγεία-Τηλειατρική... 17 2.7 Τηλεδιάγνωση και τηλεσυμβουλευτική... 20 2.8 Τηλεχειρουργική... 21 2.9 Κατ οίκον υγειονομική φροντίδα-τηλεϊατρεία... 22 2.10 Τηλεδιάσκεψη... 22 2.11 Εφαρμογές Νανοτεχνολογίας στην Ιατρική... 23 2.12 Διαγνωστική Ιατρική... 23 2.13 In vitro διάγνωση... 24 2.14 In vivo διάγνωση... 25 2.15 Ιατρικές συσκευές... 26 2.16 Πληροφοριακά συστήματα... 27 2.17 Ηλεκτρονική συνταγογράφηση... 28 2.18 Επιτυχημένα παραδείγματα σύγχρονων τεχνολογιών... 30 2.18.1 HYGEIAnet... 31 2.18.2 Ευρωπαϊκή Κάρτα Ασφάλισης Ασθένειας (ΕΚΑΑ)... 31 2.18.3 Κάρτα λειτουργικότητας ΑμεΑ (Κάρτα Αναπηρίας)... 31 3. Ιατρικός Φάκελος Υγείας... 31 3.1 Βασικοί στόχοι του ηλεκτρονικού ιατρικού φακέλου... 33 3.2 Ηλεκτρονικός Ιατρικός Φάκελος Υγείας... 39 3.3 Βασικές Ιδιότητες των ηλεκτρονικών ιατρικών φακέλων EHRs... 44 4
3.4 Ο ηλεκτρονικός ιατρικός φάκελος υγείας EHR και άλλες e-health Εφαρμογές... 45 3.5 Βασική πληροφορία που δίνεται από τον ασθενή σε ένα ηλεκτρονικό φάκελο υγείας (EHR)... 47 3.6 Οργάνωση του ηλεκτρονικού Ιατρικού φακέλου... 48 3.7 Επεξεργασία Ηλεκτρονικού Ιατρικού Φακέλου/ Ανάλυση Πληθυσμού... 49 3.8 Η Αρχιτεκτονική GEHR / Φάκελος Πολυμέσων... 50 3.9 Επεξεργασία Ηλεκτρονικού Ιατρικού Φακέλου/ Ανάλυση Πλέγματος... 52 3.10 Ο Ηλεκτρονικός Ιατρικός Φάκελος στην Ελλάδα... 52 3.11 Βασικά πλεονεκτήματα Ηλεκτρονικού Ιατρικού Φακέλου... 55 3.12 Είδη ηλεκτρονικών ιατρικών φακέλων... 57 3.13 Αυτοματοποιημένοι ιατρικοί φάκελοι... 58 4. Ψηφιοποιημένο σύστημα ιατρικών φακέλων... 58 4.1 Ηλεκτρονικός Φάκελος Ασθενούς... 59 4.2 Προϋποθέσεις για την υλοποίηση του συστήματος του Η.Φ.Α.... 59 5. Διαδικασία κωδικοποίησης-ειδικοί κωδικοποιητές που χρησιμοποιούνται για τον σχηματισμό του ηλεκτρονικού ιατρικού φακέλου... 61 5.1 Πρότυπα κωδικοποίησης της ιατρικής πληροφορίας... 63 5.2 Συστήματα ιατρικής κωδικοποίησης... 64 5.2.1 Σύστημα ICD-9-CM... 65 5.2.2 Σύστημα ταξινόμησης ICD-10... 67 5.2.3 Σύστημα SNOMED (Systemized Nomenclature of Medicine)... 68 5.2.4 Σύστημα ταξινόμησης MeSh (THESAURUS)-Ιατρικός Γνωστικός Θησαυρός.. 71 5.2.5 UMLS- Σύστημα Ενοποιημένου Ιατρικού Λεξιλογίου... 74 5.2.6 ATC- Αnatomical Therapeutic Classification system... 76 5.2.7 Πρότυπο σύστημα HL7 (Health Level Seven)... 76 5.2.8 DICOM (Digital imaging communication in Medicine)... 78 5.2.9 CORBA (Common Object Request Broker Architecture)... 79 5.3 Ο ηλεκτρονικός ιατρικός φάκελος στις αναπτυγμένες και στις αναπτυσσόμενες χώρες... 80 5.4 Συστήματα Ηλεκτρονικών Ιατρικών Φακέλων-Ανοικτού Κώδικα... 82 5.4.1 Δυνατότητες συστημάτων ηλεκτρονικών ιατρικών φακέλων-ανοικτού Κώδικα... 82 5.5 Open Medical Record System (OpenMRS)... 84 5
5.6 H διάδοση του ηλεκτρονικού ιατρικού φακέλου στα διάφορα ακαδημαϊκά ιατρικά κέντρα.... 84 5.6.1 Οντολογία και Σημασιολογία... 85 5.6.2 Επιπτώσεις στην ταχύτητα απόδοσης στην εργασία... 86 5.7 Κόστος και αποδοτικότητα των επενδύσεων στην ηλεκτρονική οργάνωση στον χώρο της υγείας... 87 5.8 Υγεία και απόδοση των επενδύσεων... 89 6. Ομοιοπαθητική ιατρική και ηλεκτρονικός φάκελος υγείας... 90 6.1 Τι είναι η ομοιοπαθητική ιατρική... 91 6.2 Κριτική και επιστημονική έρευνα... 93 6.3 Κλινικές δοκιμές και μετα-αναλύσεις... 95 7. Ηλεκτρονικός ιατρικός Φάκελος και Εναλλακτική Ιατρική... 97 7.1 Πρότυπα ηλεκτρονικών φακέλων υγείας...100 7.1.1 Πρότυπα ηλεκτρονικών φακέλων και ομοιοπαθητική... 101 7.2 Η υποστήριξη των συστημάτων ηλεκτρονικών ιατρικών φακέλων (EHR) μεταξύ των ομοιοπαθητικών (CAM) επαγγελματιών στον χώρο της υγείας....107 8. Η θέση του Ηλεκτρονικού Ιατρικού Φακέλου στην Ελληνική κοινότητα των ομοιοπαθητικών ιατρών....109 9. Προτάσεις για τον σχεδιασμό ενός ολοκληρωμένου ομοιοπαθητικού φακέλου....111 Επίλογος...122 Παράρτημα 1...131 Ομοιοπαθητικά φάρμακα...131 Παράρτημα 2...132 Νομικό καθεστώς...132 Παράρτημα 3...133 Ερωτηματολόγιο έρευνας :...133 6
Εισαγωγή Στην εποχή της ραγδαίας τεχνολογικής εξέλιξης που ζούμε, η είσφρηση της χρήσης των υπολογιστών στον χώρο της ιατρικής είναι αναπόφευκτη. Έχει συμβάλει, αφενός, στην αλματώδη εξέλιξη της ιατρική, κυρίως όσον αφορά τις διαγνωστικές μεθόδους και αφετέρου, προτείνει λύσεις για την προσπέλαση προβλημάτων οργάνωσης, όπως είναι ο τεράστιος όγκος των ιατρικών φακέλων. Τι συμβαίνει όμως στο χώρο της εναλλακτικής ιατρικής και πιο συγκεκριμένα της ομοιοπαθητική; Έχει θέση ο ηλεκτρονικός ιατρικός φάκελος στη άσκηση της ομοιοπαθητικής ιατρικής και σε τι βαθμό; Είναι κοινή υποψία ότι οι ομοιοπαθητικοί ιατροί προτιμούν να καταγράφουν και να αρχειοθετούν τα ιατρικά ιστορικά των ασθενών τους με τον παραδοσιακό τρόπο, δηλαδή τα χειρόγραφα έγγραφα. Στην διπλωματική εργασία που ακολουθεί γίνεται μια προσπάθεια να ερευνηθεί η συμβολή της τεχνολογίας των υπολογιστών στην σύγχρονη κλασική ιατρική, στην εναλλακτική ιατρική, αλλά και να διαπιστωθεί αν οι ιατροί της Ελληνικής ομοιοπαθητικής κοινότητας χρησιμοποιούν ηλεκτρονικούς φακέλους ή όχι και για ποιους λόγους συμβαίνει αυτό. Επιπλέον, προτείνεται ένα πρότυπο λογισμικό καταχώρησης ομοιοπαθητικού ιστορικού, περιγράφοντας τα βασικά χαρακτηριστικά της λειτουργίας του, αλλά και τα πλεονεκτήματα που θα προέκυπταν από την χρήση του. 1. Ιατρική πληροφορική ή Πληροφορική της υγείας Η ιατρική πληροφορική ή η πληροφορική της υγείας- με τον πιο σύγχρονο όρο που χρησιμοποιείται σήμερα- είναι η επιστήμη που επεξεργάζεται και διαχειρίζεται τον συνεχώς αυξανόμενο όγκο των πληροφοριών και δεδομένων στο χώρο της υγείας με στόχο την καλύτερη υγειονομική περίθαλψη και φροντίδα. Σαν απόλυτο πλεονέκτημα και περιεχόμενο της ιατρικής πληροφορικής θεωρούμε ότι είναι η διάθεση της σωστής πληροφορίας στον σωστό άνθρωπο, στο σωστό χρόνο και τόπο και στο σωστό κόστος. Οι εφαρμογές πλέον της πληροφορικής της υγείας είναι πολλές και η εξέλιξη της ιατρικής πληροφορικής είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την εξέλιξη των υπολογιστών. Στις αρχές τις δεκαετίας του 1940 εμφανίζονται οι πρώτοι υπολογιστές. Όλοι έχουμε στο μυαλό μας τις χαρακτηριστικές φωτογραφίες ενός υπολογιστή που 7
καταλαμβάνει ένα ολόκληρο δωμάτιο. Είναι η εποχή που οι υπολογιστές ονομάζονται ηλεκτρονικοί εγκέφαλοι και στην ιστορία των υπολογιστών αυτή η περίοδος έχει χαρακτηριστεί ως η πιο φιλόδοξη εποχή της τεχνητής νοημοσύνης (Decision Support Systems). Ο ηλεκτρονικός εγκέφαλος, ικανός να σκέφτεται και να παίρνει αποφάσεις ήταν η πρώτη ιδέα εφαρμογής του υπολογιστή στη υγεία. Έτσι λοιπόν τα πρώτα υπολογιστικά συστήματα που σχεδιάστηκαν στις υπηρεσίες των ιατρικών επιστημών ήταν τα συστήματα ιατρικής απόφαση ή Medical Decisions Systems. Στα χρόνια που ακολούθησαν και μέχρι την δεκαετία του 1980 μεγάλο κομμάτι της Ιατρικής πληροφορικής αφιερώθηκε στα συστήματα αυτόματης διάγνωσης γνωστά ως συστήματα υποστήριξης ιατρικής απόφασης (Decision Support Systems). Εικόνα 1. Η σημασία της πληροφορικής της υγείας. Οι όροι ιατρική πληροφορική και πληροφορική της υγείας έχουν οριστεί ποικιλοτρόπως. Είναι κατανοητό ότι και οι δύο αναφέρονται στις δεξιότητες ή εργαλεία που καθιστούν δυνατή την ανταλλαγή και χρήση πληροφοριών για την παροχή υγειονομικής περίθαλψης και την προαγωγή της υγείας. Σήμερα ο όρος Πληροφορική της υγείας τείνει ολοένα και περισσότερο να αντικαταστήσει τον προηγούμενο όρο Ιατρική πληροφορική αντικαθρεφτίζοντας το διάχυτο ενδιαφέρον και τη προσπάθεια που γίνεται σήμερα στο να αναγνωριστεί ο ενεργός ρόλος των μη ιατρικών επαγγελμάτων στην διαχείριση σημαντικών πληροφοριών υγειονομικής περίθαλψης (British Medical Informatics Society). Η πληροφορική της υγείας είναι η επιστήμη που διαχειρίζεται ή επεξεργάζεται ένα τεράστιο και συνεχώς αυξανόμενο όγκο πληροφοριών στον χώρο της υγείας. Στην 8
πληροφορική της υγείας χρησιμοποιούνται μέθοδοι από πολλές επιστημονικές κατευθύνσεις όπως η επιστήμη της πληροφορίας, των υπολογιστών, η βιοϊατρική, η στατιστική, τα μαθηματικά, οι οικονομικές επιστήμες κ.α. Τον πέμπτο αιώνα π.χ., οι ιατρικές εκθέσεις επηρεάσθηκαν εντόνως από τον Ιπποκράτη. Εκείνος πρώτος συνηγόρησε το Ιατρικό Ιστορικό να εξυπηρετεί δύο στόχους, τους εξής: να αντικατοπτρίζει με ακρίβεια την πορεία της ασθένειας του ασθενή και να υποδεικνύει τις πιθανές αιτίες της. Μέχρι τότε, όπως ιστορικά γνωρίζουμε, τα ιατρικά ιστορικά περιείχαν γεγονότα που προηγούνταν της ασθένειας. Ο Ιπποκράτης όμως περίγραφε την πορεία της ασθένειας και κατέγραφε τις παρατηρήσεις του με καθαρά χρονολογική σειρά. Το ιατρικό αυτό ιστορικό που περιγράφεται με αυτόν τον τρόπο, ονομάζεται time-oriented medical record (British Medical Informatics Society). Οι περιγραφές εδώ είναι χρονολογημένες όπως τις περιγράφουν ο ασθενής και οι συγγενείς του. Για τον Ιπποκράτη, ήταν πολύ σημαντικό να υπολογισθεί η προγνωστική αξία των ευρημάτων και γι αυτόν τον λόγο σημαντικό ρόλο παίζουν οι επαρκώς καταγραμμένες ιστορίες των ασθενειών. Το σπουδαιότερο έργο των ιατρών αλλά και των νοσοκόμων είναι να ανακουφίζουν τον πόνο των ασθενών, πρέπει όμως να γνωρίζουν τα όρια τους και να απέχουν από άσκοπες παρεμβάσεις. Το όραμα αυτό του Ιπποκράτη αποτελεί σήμερα το εφαλτήριο για τον όρκο που δίνουν όλοι οι γιατροί προτού αρχίσουν να εξασκούν το λειτούργημά τους. Μέχρι το τέλος του 18ου αιώνα, οι ιατροί χρησιμοποιούσαν ότι άκουγαν, έπιαναν, έβλεπαν για να στηρίζουν τις παρατηρήσεις τους. Τότε ήταν που άρχισαν να εφευρίσκονται τα διάφορα διαγνωστικά όργανα και έτσι σιγά-σιγά άρχισε να αναπτύσσεται μια καινούρια ορολογία προκειμένου να εκφραστούν τα καινούρια ευρήματα των οργάνων αυτών. Στις αρχές του 19ου αιώνα ένας Αμερικανός χειρουργός δημιούργησε την πρώτη πολυκλινική στην Μινεσότα. Αρχικά κρατούσε σ ένα βιβλίο την χρονολογική έκθεση όλων των συναντήσεων με ασθενείς και έτσι οι σημειώσεις που σχετίζονταν με έναν συγκεκριμένο ασθενή απείχαν σελίδες (Norton Medical Informatics, 2002). 9
Η εξέλιξη της πληροφορικής της υγείας είναι συνυφασμένη με την εξέλιξη των υπολογιστών και των ηλεκτρονικών δικτύων. Από την εμφάνιση των πρώτων υπολογιστών την δεκαετία του 1940, μέχρι και σήμερα διακρίνουμε πέντε περιόδους εξέλιξης. Την περίοδο της δεκαετίας 1940 ως 1950 οι Von Neuman και Morgenstern θέτουν τις αξιωματικές βάσεις της θεωρίας της λήψεως των αποφάσεων. Το 1949 στην Γερμανία δημιουργείται επαγγελματική οργάνωση για τις υπηρεσίες της πληροφορικής στην Ιατρική (Norton Medical informatics, 2002). Την εικοσαετία 1950 έως 1970 η εξέλιξη των ηλεκτρονικών υπολογιστών γίνεται περισσότερο ραγδαία. Οι Ledley και Lusted περιγράφουν τρόπους με τους οποίους οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην ιατρική διάγνωση και θεραπεία. Οι πρώτες εμπεριστατωμένες έρευνες για την εφαρμογή των υπολογιστών στις κλινικές πρακτικές και ειδικότερα στην διάγνωση συγγενών καρδιοπαθειών από τον Collen στο 1995. Την ίδια περίοδο σημειώνεται η ραγδαία ανάπτυξη των ιατρικών πληροφοριακών συστημάτων για τα νοσοκομεία και τα ιατρεία (συστήματα ειδοποίησης και υπενθύμισης. Παράλληλα αναπτύσσονται συστήματα διάγνωσης βασισμένα στο θεώρημα Bayes (Norton, Medical Informatics 2002). Το 1960 λοιπόν, ο Weed βελτίωσε την οργάνωση του ιστορικού των ασθενών εισάγοντας το problem oriented medical record, σύμφωνα με το οποίο σε κάθε ασθενή αποδίδεται ένα ή περισσότερα προβλήματα. Οι σημειώσεις καταγράφονται για κάθε πρόβλημα χωριστά σύμφωνα με τη δομή SOAP που σχηματίζεται από το Υποκείμενο (Subjective), Αντικείμενο (Objective), Αξιολόγηση(Assessment), και Θεραπεία (Plan). Πέρα από την περαιτέρω βελτίωση στην προτυποποίηση και διάταξη του ιστορικού του ασθενή, κύριος στόχος του μοντέλου SOAP είναι να αναπαραστήσει καλύτερα τη γραμμή κρίσης και λήψης αποφάσεων του θεράποντα. Παρόλο που το problem oriented medical record έγινε αποδεκτό, στην πράξη παρατηρήθηκε ότι τα δεδομένα που σχετίζονται με περισσότερα από ένα πρόβλημα πρέπει να καταγράφονται αρκετές φορές. Η ιδέα του Ηλεκτρονικού φακέλου ξεκίνησε το 1969 από τον Dr.William Edward Hammond II ως το μέρος όπου αποθηκεύονται για πάντα όλες οι πληροφορίες για έναν ασθενή, προσφέροντας του έτσι τις καλύτερες υπηρεσίες, παρέχοντας τη δυνατότητα της γνώσης κάθε λεπτομέρειας του ιστορικού του ασθενή (εξετάσεις, διαγνώσεις, φάρμακα κτλ) και συνεπώς τη συνολική αντίληψη των προβλημάτων υγείας. 10
Το μέρος αυτό είναι οι ηλεκτρονικοί αντί των χάρτινων χειρόγραφων φακέλων, μέσω των οποίων επιτυγχάνεται η συλλογή και η χρονική παρουσίαση των δεδομένων της κατάστασης υγείας των ασθενών ανά πάσα χρονική στιγμή. Η υλοποίηση του πρώτου Ηλεκτρονικού Ιατρικού Φακέλου (TMR) πραγματοποιήθηκε με την κατασκευή μίας διασύνδεσης ανάμεσα σε ένα σκάνερ και έναν προσωπικό υπολογιστή (τύπου PDP 12), με ένα πρόγραμμα σε γλώσσα assembly που εκτύπωνε το ιατρικό ιστορικό άμεσα από τον ασθενή στο Health Department που βρίσκεται στο Duke University. Από το 1973 το κλείσιμο των ραντεβού και οι πληρωμές των εξωτερικών ασθενών λειτουργούσαν βάσει του πρώτου Ηλεκτρονικού Ιατρικού Φακέλου. Αργότερα μία ομάδα από πέντε ιατρούς και φοιτητές κατασκεύασε το GEMISCH. Πρόκειται για μια command line γλώσσα που έτρεχε στα λειτουργικά συστήματα της εκείνης εποχής (RSX and VMS Operating Systems), βάσει του οποίου ειδικές εφαρμογές αντικαταστάθηκαν από γενικότερες εφαρμογές. Έτσι δημιουργήθηκε ένα λεξικό από μετα-δεδομένα, παράγοντας τον TMR που εφαρμόστηκε σε ένα καρκινικό νοσοκομείο των εξήντα κρεβατιών (Miller et al 1982, Kahneman et al., 1982). Στα τέλη της δεκαετίας του 1960 γίνεται η εμφάνιση των καταλόγων ηλεκτρονικής καταχώρησης και αναζήτησης MEDLINE στο οποίο καταγράφονται ηλεκτρονικά με την μορφή περιλήψεων τα αποτελέσματα των ιατρικών ερευνών και σήμερα περιέχει πάνω από 12 εκατομμύρια αναφορές και 45000 περιοδικά. Την δεκαετία του 1970 η ευρεία χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών προχωράει με αυξανόμενους ρυθμούς μετά και την διάδοση των προσωπικών υπολογιστών. Την ίδια περίοδο εμφανίζονται στην Αμερική τα πρώτα νοσοκομειακά πληροφοριακά συστήματα και τα συστήματα ηλεκτρονικών ιατρικών φακέλων. Το πρώτο σύστημα που αποδεδειγμένα πραγματοποιεί διαγνώσεις στο σύνολο της εσωτερικής παθολογίας με ακρίβεια ανώτερη από τους ειδικευμένους παθολόγους (Miller et al 1982, Kahneman et al., 1982). To 1988 διαμορφώνονται από τους Sox et al. θεωρίες σχετικά με την λήψη ιατρικών αποφάσεων. Παράλληλα η διαμόρφωση της ιατρικής πληροφορικής σαν αυτόνομο βιοϊατρικό κλάδο προσδιορίζεται στην περίοδο αυτή. Επίσης η εμφάνιση των δικτύων Bayes σε ΗΠΑ και Ευρωπαϊκή Ένωση αποτέλεσαν σημαντικό σταθμό στη διαχείριση της Ιατρικής πληροφορίας. Το 1985 εφαρμόζονται τα πρώτα προγράμματα στην Ευρωπαϊκή Ένωση με στόχο την προώθηση της Ιατρικής Πληροφορικής ενώ λίγα χρόνια αργότερα εμφανίζονται τα πρότυπα για την τυποποίηση και κωδικοποίηση ιατρικών πληροφοριών (π.χ. το γενικό 11
πρότυπο η γλώσσα Health Leven Seven-HL7 και το ειδικευμένο για εικόνες πρότυπο Digital Imaging and Communications in Medicine Dicom). Από το 1995 έως και σήμερα βλέπουμε την εκρηκτική ανάπτυξη του διαδικτύου και των εφαρμογών Τηλευγείας και Τηλειατρικής, μεγάλη αύξηση της χρήσης της εικονικής πραγματικότητας στο χώρο της υγείας, ενώ καθιερώθηκε και η χρήση του όρου Πληροφορική της υγείας σε πολλές χώρες όπως στις ΗΠΑ. Συνεχίζοντας την περιπλάνηση μέσα στην ιστορία, μετά την προτυποποίηση του ιστορικού των ασθενών, τα γραπτά ήταν ένα μείγμα από αποτελέσματα εξετάσεων, σκέψεων, θεραπευτικών πλάνων και ευρημάτων και άλλες άναρχες σημειώσεις. Έτσι, στην περίπτωση που οι ασθενείς παρακολουθούνταν για παραπάνω από μια ενοχλήσεις-ασθένειες, η παραπάνω μέθοδος δεν βοηθούσε ιδιαίτερα. Η ίδια ασάφεια εμφανίζεται και για την εγγραφή του χρεώσιμου υλικού, αφού πολλά νοσοκομεία δεν χρησιμοποιούν την ηλεκτρονική ατομική χρέωση υγειονομικού υλικού, με αποτέλεσμα λάθη κατά τον υπολογισμό του κόστους και κακή οικονομική διαχείριση. Μεγάλο, επίσης, πρόβλημα αποτελεί η ηλεκτρονική καταγραφή χειρουργικών επεμβάσεων και η μετεγχειρητική κατάσταση, που μάλλον απαιτούν μορφή ελεύθερου κειμένου, με συνέπεια την απομόνωση της κλινικής κατάστασης του ασθενή σε κάποιον φθαρμένο ογκώδη φάκελο, στοιχείο του αρχείου κάθε νοσοκομείου. Είναι, συνεπώς, αντιληπτό ότι οι γενικεύσεις στις διαγνώσεις εισόδου ή εξόδου ενός ασθενούς όχι μόνο εμποδίζουν την στοιχειώδη πληροφορία για την κατάσταση υγείας αλλά και δεν παρέχουν τη δυνατότητα της αποθήκευσης και διάχυσης αυτής της πληροφορίας. 2. Πληροφορική της υγείας-ιατρικά απεικονιστικά συστήματα Εφαρμογές της πληροφορικής στην Ιατρική 2.1 Αξονική τομογραφία Τα ιατρικά απεικονιστικά συστήματα αναπτύχθηκαν για την απεικόνιση των εσωτερικών δομών του ανθρωπίνου σώματος, μέσω της αλληλεπίδρασης διαφορετικών 12
μορφών ενέργειας (κυρίως ακτινοβολίας) με βιολογικούς ιστούς. Τα συστήματα αυτά έχουν ως σκοπό τη διάγνωση, το σχεδιασμό και την παρακολούθηση των θεραπευτικών αγωγών και τη συμβολή σε πειραματικές μελέτες (Chaudhry et al. 2006). Εικόνα 2. Η ανάπτυξη των υπολογιστικών συστημάτων Η απεικόνιση της ανατομίας και της λειτουργίας του ανθρωπίνου σώματος ξεκίνησε στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, μετά την ανακάλυψη των ακτινών Χ (Roentgen 1895). Οι ακτίνες Χ είναι ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία που είναι ικανή να διαπερνά το ανθρώπινο σώμα και να παράγει μια φωτογραφία από το εσωτερικό του, δείχνοντας με λεπτομέρεια τα οστά, τις κοιλότητες και τις άλλες ανατομικές δομές. Η χαρακτηριστική ακτινογραφία θώρακος αποτελεί ένα κοινό παράδειγμα εφαρμογής της πληροφορικής στην υγεία. Η αποτύπωση των δομών στο ειδικό φιλμ έχει να κάνει με την απορρόφηση της ακτινοβολίας Χ κατά την διέλευση από το σώμα του εξεταζόμενου (Chaudhry et al. 2006). Το βασικότερο μειονέκτημα της μεθόδου ήταν η απώλεια του βάθους των δομών και αυτό γιατί οι τρισδιάστατες δομές του σώματος προβάλλονται πάνω σε ένα επίπεδο δύο διαστάσεων. Η ραγδαία εξέλιξη των απεικονιστικών ιατρικών συστημάτων αρχίζει στο τέλος της δεκαετίας του 70 με την χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών και της ψηφιακής τεχνολογίας. Η μεγάλη επανάσταση στο χώρο αυτό έγινε με την εφαρμογή της αξονικής τομογραφίας από τους μηχανικούς Hounsfield και Mc Cormas, που τιμήθηκαν με το 13
βραβείο Νόμπελ το 1979. Στην τεχνική αυτή ο τομογράφος ανασυνθέτει μια τομή του σώματος εκμεταλλευόμενος την αλληλεπίδραση ενός είδους ενέργειας με αυτό. Η μαθηματική επεξεργασία των δεδομένων γίνεται με την βοήθεια των ηλεκτρονικών υπολογιστών ώστε να δημιουργηθεί μια τρισδιάστατη εικόνα (τεχνική ανακατασκευής εικόνας) (Chaudhry et al. 2006). Εικόνα 3. Αξονική τομογραφία και υπολογιστική ιατρική Η αξονική τομογραφία αποτελεί μια επαναστατική εφαρμογή της πληροφορικής στην ιατρική. Εφαρμόζεται εκτεταμένα για την διάγνωση ανατομικών δομών του κεντρικού νευρικού συστήματος (εγκέφαλος και νωτιαίος μυελός), των οργάνων του θώρακα (λεμφαδένων και μεσοθωρακίου) και της άνω κοιλίας (διήθηση ήπατος) (Δημόπουλος Δ. 2007). 2.2 Μαγνητική τομογραφία Η μέθοδος της μαγνητικής τομογραφίας αναπτύχθηκε και καθιερώθηκε ως μια σημαντική ιατρική απεικονιστική τεχνική την δεκαετία του 1980. Η απεικονιστική τεχνική εκμεταλλεύεται το φαινόμενο του μαγνητικού συντονισμού των πυρήνων των στοιχείων που βρίσκονται στο ανθρώπινο σώμα. Οι σημερινές εφαρμογές της μαγνητικής τομογραφίας βασίζονται κυρίως στην διέγερση των πυρήνων του υδρογόνου ο οποίος έχει μόνο ένα πρωτόνιο που περιστρέφεται γύρω από τον άξονα του και συμπεριφέρεται ως στοιχειώδης μαγνήτης. Η εφαρμογή της χρήσης του υδρογόνου είναι ιδιαίτερα σημαντική κυρίως λόγω της υψηλής συγκέντρωση του υδρογόνου στο σώμα του ανθρώπου. Η μαγνητική τομογραφία βρίσκει εφαρμογή στην απεικόνιση ανατομικών δομικών ανωμαλιών, αλλά περισσότερο των μαλακών μορίων, όπως στο κεντρικό νευρικό σύστημα 14
(εγκέφαλος και νωτιαίος μυελός), τα μεγάλα αγγεία (θωρακική και κοιλιακή αορτή), μαλακά μόρια (μύες), αρθρώσεις (αρθρική κοιλότητα) και θώρακα (Νorton Medical Informatics, 2002) Εικόνα 4. Μαγνητική τομογραφία και υπολογιστική ιατρική 2.3 Τομογραφία υπερήχων ή υπερηχογραφία Η τομογραφία υπερήχων είναι μια απεικονιστική τεχνική που στηρίζεται στην αλληλεπίδραση υπερήχων με βιολογικούς ιστούς. Ο ήχος είναι μια μηχανική διαταραχή των μορίων ενός μέσου που διαδίδεται με σταθερή ταχύτητα και έχει συχνότητα ταλάντωσης δεδομένη. Το σήμα των υπερήχων παράγεται και ανιχνεύεται από τον μετατροπέα, ο οποίος μετατρέπει το ηλεκτρικό σήμα σε ηχητικό και αντίστροφα. Η αλληλεπίδραση των υπερήχων με τους βιολογικούς ιστούς μπορεί να μελετηθεί με τα φυσικά φαινόμενα της ανάκλασης, της σκέδασης, της διάθλασης και της απορρόφησης της υπερηχητικής δέσμης στους ιστούς. Οι εικόνες υπερήχου κατασκευάζονται υπολογίζοντας το χρόνο που χρειάζεται μια δέσμη υπερήχων να διαδοθεί από τον μετατροπέα και να επιστρέψει σε αυτόν λόγω της ανάκλασης σε μια επιφάνεια. Το ανακλώμενο σήμα ονομάζεται ηχώ και το πλάτος της ηχούς καθορίζει την φωτεινότητα της προσπίπτουσας εικόνας (Chaudhry et al. 2006). 15 Εικόνα 5. Υπερηχογράφημα
2.4 Τομογραφία υπερήχων/ Τεχνική Doppler Η τεχνική της τομογραφίας υπερήχων είναι μια από τις τεχνικές απεικόνισης με υπερήχους. Στη τεχνική αυτή γίνεται χρήση του φαινομένου Doppler με βάση το οποίο υπολογίζεται η ταχύτητα ενός κινούμενου στόχου από την διαφορά της συχνότητας του υπερηχητικού σήματος πριν και μετά την αλληλεπίδραση με τον στόχο. Μια κοινή εφαρμογή της τεχνικής Doppler είναι η εκτίμηση της ροής του αίματος και των διαταραχών αυτής (π.χ. στην καρδιά και γενικά σε περιοχές στένωσης. Η τομογραφία υπερήχων είναι μια πολλά υποσχόμενη τεχνική στην ιατρική απεικόνιση καθώς έχει συγκεκριμένα πλεονεκτήματα, όπως ότι δεν χρησιμοποιείται ιοντίζουσα ακτινοβολία, έχει σαν αποτέλεσμα την δυναμική απεικόνιση των οργάνων στόχων, είναι διαδικασία γρήγορη χωρίς πόνο για τον ασθενή, με χαμηλό κόστος και ευκολία στην χρήση και στην μεταφορά (Plaisant, C. et al 1996). 2.5 Τομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων-pet Η διαγνωστική αξία της απεικονιστικής τεχνικής PET πηγάζει από το γεγονός ότι παρέχει τόσο ανατομικές (ιστολογικές) όσο και λειτουργικές μεταβολικές πληροφορίες με αποτέλεσμα να μπορεί να διαγνώσει έγκαιρα παθολογικές καταστάσεις που προκαλούν διαταραχές πρώτα σε λειτουργικό και στην συνέχεια σε ανατομικό επίπεδο. Η τομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων στηρίζεται στην χορήγηση και ανίχνευση στον ανθρώπινο οργανισμό ενός ραδιοφαρμάκου και εξαρτάται από τις βιοκινητικές ιδιότητες και τη φυσιολογική ή μη κατάσταση της περιοχής ενδιαφέροντος. Η τομογραφική εικόνα PET παρέχει πληροφορίες για την ανατομία και τη λειτουργία στη συγκεκριμένη περιοχή του ανθρώπου. Οι κύριες διαγνωστικές εφαρμογές της τεχνικής στηρίζονται στον υπολογισμό της ροής αίματος, σε εγκεφαλικές παθήσεις (όπως νευροεκφυλιστικές νόσους Parkinson και Alzheimer) και την εκτίμηση όγκων για αποφυγή βιοψιών και αναποτελεσματικών χημειοθεραπειών (Plaisant, C. et al 1996). 2.6 Απεικονιστική ενδοσκόπηση Με τη διαδικασία ενδοσκόπησης μπορεί να εξεταστεί το εσωτερικό οργάνων και κοίλων περιοχών του ανθρωπίνου σώματος με ειδικό ιατρικό όργανο που λέγεται 16
ενδοσκόπιο. Συνήθως το ενδοσκόπιο εισάγεται με μεγάλη προσοχή στο εσωτερικό του ανθρωπίνου σώματος διαμέσου μιας φυσικής διόδου (όπως του στόματος, της ουρήθρας ή του πρωκτού) ή μιας μικρής διατομής διαμέσου του δέρματος. Τα σύγχρονα ενδοσκόπια είναι λεπτά και εύκαμπτα για να μπορούν να προωθούνται σε στενές διόδους. Έχουν ενσωματωμένες οπτικές ίνες και οπτικούς υποδοχείς για να φωτίζεται και να εμφανίζεται σε εξωτερική οθόνη η περιοχή από όπου περνούν. Αρκετές φορές είναι επίσης εξοπλισμένα με μικροσκοπικά χειρουργικά εργαλεία. Τα ενδοσκόπια μπορούν να κάνουν ορατή την εσωτερική περιοχή των κοίλων οργάνων για την παρατήρηση πιθανόν μορφωμάτων, αλλά και την λήψη υλικού για την διενέργεια βιοψιών. Τέλος, η ενδοσκοπική τεχνική μπορεί να βοηθήσει σημαντικά στην διενέργεια εγχειρήσεων στο εσωτερικό του σώματος χωρίς την ανάγκη διάνοιξης μεγάλων τομών. Συνοψίζοντας, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η συμβολή των υπολογιστών στην ιατρική απεικόνιση είναι ιδιαίτερα σημαντική καθώς χωρίς αυτούς δεν θα ήταν δυνατή η εφαρμογή των σύγχρονων ιατρικών τεχνικών που προαναφέρθηκαν. Οι ενσωματωμένοι υπολογιστές των ιατρικών μηχανημάτων μπορούν να κατασκευάζουν μια εικόνα από ληφθείσες μετρήσεις, να παρουσιάσουν να ανακτήσουν και να αποθηκεύσουν εικόνες και δεδομένα, σημαντικό στοιχείο και για την δημιουργία του ηλεκτρονικού φακέλου που θα παρουσιαστεί και παρακάτω. Επίσης, με την χρήση των υπολογιστών μπορούμε να επεξεργαστούμε εικόνες και να βελτιώσουμε την εμφάνιση και το περιεχόμενο τους, ταξινομώντας το περιεχόμενο της εικόνας με βάση ποσοτικών τους χαρακτηριστικών ώστε να λαμβάνεται η ορθή ιατρική απόφαση (Chaudhry et al. 2006). 2.6 Τηλευγεία-Τηλειατρική Η τηλευγεία είναι η παροχή πληροφοριών σε εκείνους που παρέχουν ή δέχονται την υγειονομική φροντίδα, καθώς και η παροχή υγειονομικής περίθαλψης σε απομακρυσμένους ασθενείς από επαγγελματίες του χώρου της υγείας, χρησιμοποιώντας τις τεχνολογίες των τηλεπικοινωνιών και των υπολογιστών. Από την άλλη, η τηλειατρική είναι η παροχή ιατρικών πληροφοριών και ιατρικής περίθαλψης σε απομακρυσμένους ασθενείς χρησιμοποιώντας τεχνολογίες πληροφοριών και επικοινωνιών. Ο όρος τηλευγεία περιέχει τον όρο τηλεϊατρικής, έτσι ο γενικός όρος της τηλευγείας χρησιμοποιείται ως συνώνυμος του παλαιότερου όρου της τηλεϊατρικής από το τέλος της δεκαετίας του 1990 (Δημόπουλος Δ. 2007). 17
Βασικό χαρακτηριστικό της τηλευγείας είναι η απόσταση η οποία δεν πρέπει να είναι απαραίτητα μεγάλη. Μπορεί να αναφέρεται σε δύο τμήματα του ίδιου νοσοκομείου, δύο κτήρια του ίδιου οικοδομικού τετραγώνου, δύο πόλεις, δύο νησιά ή δύο ηπείρους. Οι υπηρεσίες της τηλευγείας βασίζονται σε λογισμικά παγκόσμιας εμβέλειας με βάση την χρήση του διαδικτύου για την πληροφόρηση των πολιτών και την τηλεκπαίδευση στον χώρο της υγείας. Οι κύριοι στόχοι της τηλευγείας αναφέρονται στον πίνακα 1. Μεταφορά πληροφοριών και όχι των ασθενών Καλύτερη ποιότητα και ευκολία πρόσβασης στις υπηρεσίες ιατρικής περίθαλψης Καλύτερη πληροφορία του ασθενούς Ειδικές γνωματεύσεις των των ιατρών που είναι διαθέσιμες σε όλους Μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα και παραγωγικότητα των υπηρεσιών περίθαλψης Γρηγορότερες και ασφαλέστερες αποφάσεις για θεραπεία, χάρις στην μεταφορά εικόνων και την εύκολη πρόσβαση στον ιατρικό φάκελο Πίνακας 1 : κύριοι στόχοι της τηλευγείας Είναι γενικώς αποδεκτό ότι η διάγνωση στο 50% των περιπτώσεων προέρχεται από την ανάλυση του ιστορικού και το 25-30% από την κλινική εξέταση. Αν υπήρχε τρόπος αυτόματου συνδυασμού την ίδια χρονική στιγμή τόσο του ιστορικού όσο και της κλινικής εξέτασης τότε η τεκμηριωμένη διάγνωση θα ήταν στο 75-80% ορθή. Ο βασικός εξοπλισμός για την εφαρμογή της τηλεϋγείας απαιτεί την παροχή προσωπικών υπολογιστών με κάρτα δικτύου και οθόνη υψηλής ανάλυσης ανάλογα με τις απαιτήσεις της απεικόνισης των ιατρικών δεδομένων, συσκευές πολυμέσων, όπως ψηφιακή κάμερα με τον εξοπλισμό σύνδεσης και σύστημα video, ιατρικές συσκευές που συλλέγουν τα ιατρικά δεδομένα, όπως το ηλεκτρονικό στηθοσκόπιο, η συσκευή ψηφιοποίησης της ιατρικής πληροφορίας και ο αντίστοιχος τηλεπικοινωνιακός εξοπλισμός για την μετάδοση των ψηφιακών δεδομένων μέσω της ενσύρματης σύνδεσης δικτύου και διαδικτύου (Δημόπουλος Δ. 2007). 18
Ιστορικά, οι πρώτες εφαρμογές της τηλευγείας αφορούσαν την παροχή ιατρικών συμβουλών και οδηγιών μέσω ασυρμάτου σε πλοία σε περιπτώσεις εκτάκτων αναγκών. Στην πορεία λόγω της εξέλιξης των υπολογιστών αναπτύχθηκαν νέες τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών. Η τηλεϊατρική μπορεί να βρει πρόσφορο έδαφος στην Ελλάδα εξαιτίας κυρίως των γεωγραφικών και δημογραφικών της ιδιομορφιών, αλλά και του επιπέδου και της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας και πρόνοιας. Επιπλέον, οι έντονες εποχιακές μεταβολές στη πληθυσμιακή σύνθεση, προκαλούν εν πολλοίς δυσεπίλυτα προβλήματα, που μπορούν όμως να επιλυθούν με τη βοήθεια της σύγχρονης τεχνολογίας. Παράλληλα, η συνεχής αύξηση του βιοτικού επιπέδου, ο μεγάλος αριθμός των κατ έτος αλλοδαπών και Ελλήνων επισκεπτών και η αμεσότητα των μέσων μαζικής επικοινωνίας, ασκούν συνεχή πίεση για την βελτίωση και αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών φροντίδας υγείας (Δημόπουλος Δ. 2007). Το Εθνικό Σύστημα Υγείας (ΕΣΥ) δεν έχει μέχρι σήμερα να ανταποκριθεί στις εύλογες προσδοκίες για υπηρεσίες πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας υψηλού επιπέδου και κατά συνέπεια είναι απαραίτητο να εξευρεθούν εναλλακτικές λύσεις. Η τηλεϊατρική μπορεί να συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό στην απαίτηση για ισότιμη πρόσβαση σε υπηρεσίες ποιότητας, όλων όσων έχουν ανάγκη (Δημόπουλος Δ. 2007). Ο νόμος 1397/1983 Περί ΕΣΥ περιόρισε σε πολύ μεγάλο βαθμό τον ιδιωτικό τομέα υγείας και καθιέρωσε ένα δημόσιο σύστημα με σχεδόν δωρεάν παροχή υπηρεσιών. Η κατ αρχάς πολύ γενναιόδωρη αυτή ρύθμιση, οδήγησε γρήγορα σε κατάργηση της εκλογίκευσης των διαδικασιών και των οικονομικών ελέγχων, με μάλλον αρνητικά αποτελέσματα. Ενδιαφέρον στοιχείο είναι η διαπίστωση της καθυστέρησης του εκσυγχρονισμού του οργανωτικού και διαχειριστικού πλαισίου, κυρίως στην ΠΦΥ. Αντίθετα, θετικά αποτελέσματα παρουσιάστηκαν στο πεδίο του εκσυγχρονισμού του εξοπλισμού, με τάσεις μάλιστα υπερβολής. Εκεί όμως που παρουσιάζεται υπερβολική καθυστέρηση, σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη, είναι στην εισαγωγή των ηλεκτρονικών υπολογιστών, των αυτοματισμών και των συστημάτων πληροφορικής και τηλεματικής στους τομείς της υγείας και της πρόνοιας. Στον κοινωνικό τομέα, λόγω της έλλειψης ορθολογισμού εκ μέρους της διοικήσεως και της αδυναμίας επιλογής μακροπρόθεσμων λύσεων, διαπιστώνονται μέτρια ποιότητα υπηρεσιών και κατασκευών και βραδύτητα επίλυσης προβλημάτων. Χαρακτηριστικό αποτέλεσμα μπορεί να θεωρηθεί, η υποβόσκουσα καχυποψία, με άμεσο 19
αποτέλεσμα στον τομέα των υπηρεσιών υγείας την άσκοπη επανάληψη εξετάσεων και τη κατ ευθείαν καταφυγή σε υπηρεσίες των μεγάλων νοσηλευτικών μονάδων του εξωτερικού και εσωτερικού, παρακάμπτοντας την ΠΦΥ. Αποτέλεσμα αυτών είναι η μείωση της αξιοπιστίας του συστήματος υγείας και η σημαντική αύξηση των δαπανών, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων επωμίζεται ο ασθενής και το περιβάλλον του. Η Τηλεϊατρική παρουσιάζεται σήμερα ως καινοτομία, η οποία μπορεί εύκολα και να εισαχθεί και να γίνει αποδεκτή από όλους όσους μετέχουν στο κύκλωμα προσφοράς υπηρεσιών υγείας και πρόνοιας. Η εμπειρία που έχει συσσωρευτεί μέχρι σήμερα, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, αρκεί για να πείσει κάθε παρατηρητή για την αναγκαιότητα της, αναγνωρίζοντας όμως παράλληλα ότι η εισαγωγή της σε μεγάλη κλίμακα, είναι ένα περίπλοκο και δυσχερές έργο. Θα πρέπει επίσης να τονιστεί, ότι η Τηλεϊατρική δεν αποτελεί εναλλακτικό σύστημα υγείας αλλά ένα σύστημα, η εισαγωγή του οποίου είναι αναπόφευκτη για όλες τις μονάδες ή τα δίκτυα παροχής ιατρικών υπηρεσιών του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα, προκειμένου να αντιμετωπιστούν άμεσα προβλήματα προσβάσεως και ποιότητας και να επιτευχθεί αύξηση της αποδόσεως και της παραγωγικότητας τους (Δημόπουλος Δ, 2007) 2.7 Τηλεδιάγνωση και τηλεσυμβουλευτική Η τηλεδιάγνωση αφορά την παροχή εξειδικευμένης ιατρικής γνώσης με την μορφή διάγνωσης ή συμβουλών μέσω της χρήσης υπολογιστικών τηλεματικών συστημάτων. Στην κλασσική της μορφή τα κλινικά στοιχεία μεταδίδονται σε ψηφιακή μορφή μέσω δικτύου από τον μη εξειδικευμένο γιατρό, ο οποίος αφού τα εξετάσει στον υπολογιστή προχωράει στην διάγνωση της εξέτασης την οποία επιστρέφει στον μη ειδικευμένο γιατρό μαζί με οδηγίες (Norton Medical Informatics, 2002). Η μετάδοση αυτών των ιατρικών εξετάσεων γίνεται κατά βάση σε ψηφιακή μορφή σε τοπικό επίπεδο αλλά και σε απομακρυσμένες περιοχές (π.χ. μεταξύ κέντρων υγείας και νοσοκομείων). Το σημαντικότερο πλεονέκτημα της τηλεσυμβουλυετικής είναι η υπέρβαση των τοπικών και χρονικών περιορισμών στην μετάδοση των ιατρικών στοιχείων. Η τηλεδιάγνωση μπορεί να βρει εφαρμογή σε πλήθος τομέων της ιατρικής όπως: α) τηλεακτινολογία : κατά την οποία μεταδίδονται οι ακτινολογικές εικόνες από το ένα σημείο στο άλλο για γνωμάτευση ή συμβουλή μέσω ηλεκτρονικών υπολογιστών χρησιμοποιώντας ενσύρματες ή ασύρματες ζεύξεις. 20
β) τηλεκαρδιολογία : της οποίας οι πρώτες εφαρμογές εμφανίστηκαν στη δεκαετία του 1930, χρησιμοποιώντας το τηλεφωνικό δίκτυο για την τηλεακρόαση καρδιακών ήχων και αναπνευστικών ακροαστικών ευρημάτων με ευαίσθητα μικρόφωνα. Στην δεκαετία του 1960 χρησιμοποιήθηκε η τηλεμοιοτυπία για την μετάδοση των καρδιογραφικών και εγκεφαλογραφικών εκτυπώσεων μέσω του τηλεφωνικού δικτύου. Στόχος της τηλεκαρδιολογίας στην σημερινή εποχή είναι η δυνατότητα μεταβίβασης ηλεκτροκαρδιογραφημάτων και άλλων απεικονίσεων της καρδιάς μαζί με το ιατρικό ιστορικό, για διαγνωστικούς σκοπούς, σε ένα καρδιολόγο που μπορεί να βρίσκεται μακριά. γ) τηλεπαθολογία : η οποία ήδη από το 1968 άρχισε να αναπτύσσεται με την μετάδοση εικόνων από μια ασπρόμαυρη κάμερα συνδεδεμένη με ένα μικροσκόπιο για την μεταφορά εικόνων παθολογοανατομίας. Μετά από χρόνια έγινε δυνατή η μετάδοση εικόνων βιοψιών υψηλότερης ανάλυσης (Norton Medical Informatics, 2002). Εικόνα 6. Τηλειατρική ιατρική προσέγγιση δ) τηλεδερματολογία : είναι η μετάδοση δερματολογικών εικόνων από ένα σημείο σε ένα άλλο για διάγνωση ή συμβουλευτικούς λόγους. Η τεχνική βοηθά ενεργά στην μεταφορά εικόνων από το ένα σημείο στο άλλο, είτε από μια κλινική σε μια άλλη ώστε ο εξειδικευμένος γιατρός να προχωρήσει στην διάγνωση και στις περαιτέρω ιατρικές πράξεις. 2.8 Τηλεχειρουργική Η τηλεχειρουργική είναι η διπλής κατεύθυνσης μετάδοση κινούμενης εικόνας και ήχου επιτρέποντας την επικοινωνία μεταξύ πεπειραμένων χειρουργών και χειρουργών μικρής εμπειρίας στα χειρουργεία που βρίσκονται συνήθως σε απομακρυσμένες περιοχές. Η χρήση ρομποτικών συσκευών επιτρέπει στους χειρουργούς να συμμετέχουν ενεργά στην 21
χειρουργική διαδικασία. Είναι αυτονόητο ότι πέρα από τις αυξημένες τηλεπικοινωνιακές υποδομές απαιτείται και εξειδικευμένο λογισμικό ώστε να είναι εφικτή η προσομοίωση της καταστάσεως του χειρουργείου σε πραγματικό χρόνο. Για το σκοπό αυτό, συνήθως απαιτούνται συστήματα εικονικής πραγματικότητας που επιτρέπουν στους χειρούργους να έχουν μια πραγματική εικόνα της διαδικασίας χωρίς να βρίσκονται στο χειρουργείο (Δημόπουλος Δ. 2007). 2.9 Κατ οίκον υγειονομική φροντίδα-τηλεϊατρεία Η τεχνολογία των τηλεπικοινωνιών μπορεί να μειώσει το κόστος της υγειονομικής φροντίδας στο σπίτι του ασθενούς. Η χρήση ενός συστήματος υγειονομικής παρακολούθησης και ελέγχου που προβλέπει επαφή και ιατρική φροντίδα όλο το 24ωρο σε ενδεχόμενη ανάγκη του ασθενούς από το σπίτι του μέσω διαδικτύου, περιορίζοντας τις επισκέψεις στο γιατρό στις απόλυτα προγραμματισμένες. Με την εφαρμογή αυτή, ασθενείς με χρόνιες παθήσεις (διαβήτης, υπέρταση, χρόνια πνευμονοπάθεια, αρθροπάθεια), έγκυες γυναίκες και ασθενείς μετά την εγχείρηση τους μπορούν να παρακολουθούνται από μακριά στο σπίτι τους μέσω του διαδικτύου από εξειδικευμένο γιατρό, εάν διαθέτουν ένα στοιχειώδη εξοπλισμό. Το τηλειατρέιο είναι ένας ειδικά εξοπλισμένος χώρος, όπου ο γιατρός εξετάζει τον ασθενή του από μακριά μέσω της τηλεδιάσκεψης και συζητά μαζί του τη θεραπευτική αγωγή. Καθώς το μεγάλο ποσοστό των ηλικιωμένων στην Ευρώπη αυξάνει, ως συνέπεια αυξάνουν και οι περιπτώσεις χρόνιων και εκφυλιστικών ασθενειών. Παράλληλα, οι μεταβολές στην κατανομή των ηλικιών προδιαγράφουν ότι όλο και λιγότεροι νέοι άνθρωποι θα είναι διαθέσιμοι για την παροχή φροντίδας σε ηλικιωμένους που θα την έχουν ανάγκη. Επίσης, ο πληθυσμός στην Ευρώπη δεν εμφανίζει ομογενή γεωγραφική κατανομή. Υπάρχουν μεγάλα αστικά συγκροτήματα με μεγάλη πυκνότητα πληθυσμού, απομακρυσμένες περιοχές με μικρή πυκνότητα πληθυσμού αλλά και εγκαταστάσεις μικρού αριθμού προσώπων εγκατεστημένων σε μεγάλες αγροτικές περιοχές ορεινές ή νησιωτικές. 2.10 Τηλεδιάσκεψη Είναι η συνδιάσκεψη μεταξύ δύο ή περισσοτέρων ανθρώπων που βρίσκονται σε διαφορετικά μέρη. Αυτή σήμερα επιτυγχάνεται μέσω του διαδικτύου. Οι υγειονομικές 22
υπηρεσίες ήταν από τους πρώτους τομείς που αξιοποίησαν την δυνατότητα της τηλεδιάσκεψης για την παροχή εξειδικευμένων υπηρεσιών υγείας. Σήμερα μπορεί να λαμβάνεται σε πραγματικό χρόνο, μέσω των υπηρεσιών τηλεδιάσκεψης, η έμπειρη γνώμη ενός η περισσότερων ιατρών. Στην ιδανική περίπτωση είναι δυνατή η τηλεκαθοδήγηση της εξέτασης μέσω της τηλεδιάσκεψης, αφού ο έμπειρος γιατρός μπορεί να βλέπει τον ασθενή κατά την διάρκεια της εξέτασης και ταυτόχρονα καθοδηγεί τον θεράποντα ιατρό. Σε άλλες περιπτώσεις είναι δυνατή η σύσταση ιατρικών συμβουλίων μέσω τηλεδιάσκεψης, χωρίς τη ανάγκη μετακίνησης των εξειδικευμένων ιατρών που μπορεί να βρίσκονται ακόμη και σε διαφορετική χώρα (Δημόπουλος & Ρήγας, 2006). 2.11 Εφαρμογές Νανοτεχνολογίας στην Ιατρική Η νανοϊατρική ορίζεται ως η εφαρμογή της νανοτεχνολογίας στον τομέα της υγείας. Στηρίζεται στις βελτιωμένες και συχνά νέες φυσικές, χημικές και βιολογικές ιδιότητες των νανοδομημένων υλικών. Το συγκρίσιμο μέγεθος των συνθετικών αυτών δομών με φυσικές λειτουργικές μονάδες (βιομόρια και κύτταρα) επιτρέπει την άμεση αλληλεπίδραση τους με τους ζωντανούς οργανισμούς. Στόχος της νανοϊατρικής είναι η βελτίωση τόσο της διαγνωστικής ιατρικής (έγκαιρη και έγκυρη διάγνωση), όσο και της θεραπευτικής ιατρικής (π.χ. βελτιωμένες φαρμακευτικές ουσίες, συστήματα ελεγχόμενης αποδέσμευσης φαρμάκων), καθώς και η ανάπτυξη μεθόδων για τη συστηματική ιατρική παρακολούθηση (π.χ. της εξέλιξης των ασθενειών, της αποτελεσματικότητας της φαρμακευτικής αγωγής) (Δημόπουλος Δ. 2007) 2.12 Διαγνωστική Ιατρική Η εφαρμογή της νανοτεχνολογίας στη διαγνωστική ιατρική έχει οδηγήσει στην ανάπτυξη μίας νέας γενιάς διαγνωστικών τα οποία έχουν μικρό μέγεθος, απαιτούν μικρή ποσότητα δείγματος και παρέχουν σε σύντομο χρονικό διάστημα ακριβή βιολογικά δεδομένα μέσω μίας απλής μέτρησης. Επιπλέον, η σύγκλιση της νανοτεχνολογίας και της ιατρικής απεικόνισης αναμένεται στο μέλλον να καταστήσει δυνατή την ανίχνευση ενός μόνο μορίου ή ενός κυττάρου μέσα σε ένα πολύπλοκο βιολογικό περιβάλλον. 23
Εικόνα 7. Βιαισθητήρας ανίχνευσης της γλυκόζης στο αίμα σε σχεδόν πραγματικό χρόνο με την χρήση νανοσωλήνων άνθρακα με επικάλυψη από σωματίδια. 2.13 In vitro διάγνωση Ένα in vitro διαγνωστικό εργαλείο μπορεί να είναι ένας απλός χημικός ή βιοχημικός αισθητήρας ή μία ολοκληρωμένη συσκευή πολλαπλών αισθητήρων. Ο αισθητήρας φέρει ένα στοιχείο, ικανό να αναγνωρίζει την παρουσία, δραστηριότητα ή συγκέντρωση ενός συγκεκριμένου βιομορίου σε ένα διάλυμα και να παράγει σήμα μέσω κάποιας βιοχημικής αλλαγής. `Ένας μετατροπέας σήματος χρησιμοποιείται για την ποσοτικοποίηση του βιοχημικού αυτού σήματος. Ο συνδυασμός της ελαχιστοποίησης του μεγέθους των συσκευών και της ενσωμάτωσης διαφόρων λειτουργιών σε μία μοναδική συσκευή, με βάση προηγμένες τεχνικές της βιομηχανίας ηλεκτρονικών, έχει οδηγήσει στην ανάπτυξη μιας νέας γενιάς συσκευών οι οποίες είναι μικροσκοπικές, γρήγορες, έχουν χαμηλό κόστος, δεν απαιτούν εξειδικευμένο προσωπικό για τη χρήση τους, χρειάζονται μικρά δείγματα, το οποίο συνεπάγεται λιγότερο επώδυνες και τραυματικές μεθόδους λήψης δειγμάτων αίματος, βιολογικών υγρών και ιστών, και εξάγουν ολοκληρωμένα και ακριβή δεδομένα από μία μοναδική μέτρηση. Αξίζει να σημειωθεί ότι έχουν ήδη αναπτυχθεί νανοσυσκευές διάγνωσης σε μορφή πλακιδίου (chip), ικανές να αναγνωρίσουν και να ποσοτικοποιήσουν συγκεκριμένα τμήματα του ανθρώπινου γονιδιώματος, καθώς και των εκφρασμένων 24
πρωτεϊνών τους χρησιμοποιώντας ως ανιχνευτές τα αντίστοιχα συμπληρωματικά DNA τμήματα ή κατάλληλα αντισώματα (Δημόπουλος & Ρήγας, 2006). Η ex vivo ανάλυση βιολογικών δειγμάτων πραγματοποιείται με μία σειρά από φασματοσκοπικές μεθόδους και μεθόδους μικροσκοπίας, με πιο συνηθισμένες την οπτική μικροσκοπία και τις μεθόδους ηλεκτρονικής και μικροσκοπίας κοντινού πεδίου. Επίσης, αναλυτικές τεχνικές όπως μικροσκοπία σάρωσης με ακίδα, φασματοσκοπία απεικόνισης μάζας και προηγμένες τεχνολογίες υπέρηχων παρέχουν δυνατότητες για in vitro διάγνωση ή ανάγνωση ολοκληρωμένων υπερευαίσθητων βιοπλακιδίων (biochips). Στα επόμενα χρόνια, αναμένεται να δοθεί προτεραιότητα στο σχεδιασμό γρήγορων, αξιόπιστων, ολοκληρωμένων πολυλειτουργικών συσκευών διάγνωσης για ένα μεγάλο εύρος παθολογιών. Οι επιθυμητές βελτιώσεις στις νέες συσκευές διάγνωσης συνοψίζονται στις εξής: ανώδυνη λήψη δείγματος από σωματικά υγρά ή ιστούς για βιοψία, ενσωμάτωση της διεργασίας προετοιμασίας του δείγματος στις συσκευές, επιπλέον μείωση του απαιτούμενου όγκου των βιολογικών δειγμάτων, μεγαλύτερη σμίκρυνση με στόχο την ανάπτυξη ταχύτερων συστημάτων υψηλής απόδοσης στα πλαίσια της ανάλυσης, ευαισθησίας, εξειδίκευσης, ικανότητας αναπαραγωγής των αποτελεσμάτων (από εργαστήριο σε εργαστήριο) και ολοκλήρωσης (μεγάλος αριθμός λειτουργιών σε μία μοναδική συσκευή), ολοκληρωμένη ανάλυση ενός βιομοτίβου (χαρτογράφηση) που περιλαμβάνει γονίδια, πεπτίδια και μικρά μόρια, σε ένα πολύπλοκο δείγμα συστημάτων διάγνωσης με ενσωματωμένο λογισμικό, δείκτες για συγκεκριμένες ασθένειες και κατάλληλο εξοπλισμό για συλλογή δεδομένων από απόσταση. 2.14 In vivo διάγνωση Ο όρος in vivo διάγνωση αναφέρεται γενικά σε τεχνικές απεικόνισης (π.χ. μοριακή απεικόνιση), ωστόσο περιλαμβάνει και τις εμφυτεύσιμες διαγνωστικές συσκευές. Τα πλεονεκτήματα της μοριακής απεικόνισης είναι η έγκαιρη διάγνωση διαφόρων ασθενειών και η παρακολούθηση της εξέλιξής τους (π.χ. καρκινικές μεταστάσεις). Η στοχευμένη μοριακή απεικόνιση επιτρέπει την αναγνώριση του τόπου ανάπτυξης μιας φλεγμονής, την οπτικοποίηση των αγγειακών δομών ή των σταδίων συγκεκριμένων ασθενειών, την παρακολούθηση της κατανομής ενός φαρμάκου και την ανίχνευση της απρόβλεπτης και πιθανόν επικίνδυνης συσσώρευσης του σε κάποιες περιοχές. 25
Ο κύριος στόχος της in vivo απεικόνισης είναι η ανάπτυξη ιδιαίτερα ευαίσθητων και αξιόπιστων τεχνικών απεικόνισης, κατάλληλων για διάγνωση ασθενειών, απελευθέρωση φαρμάκων και παρακολούθηση της κατανομής τους, και έλεγχο της αποτελεσματικότητας της θεραπείας. Οι μελλοντικοί ερευνητικοί στόχοι σε ότι αφορά την in vivo απεικόνιση είναι οι εξής: ανάπτυξη βελτιωμένων συστημάτων ανίχνευσης εστιάζοντας σε μικρές, αποτελεσματικές, χαμηλού κόστους κάμερες για απεικόνιση όλου του σώματος με πολλαπλά-ισότοπα και πολλαπλούς ανιχνευτές βελτίωση των υπαρχόντων ανιχνευτών μέσω βελτίωσης της αρχιτεκτονικής τους ή των υλικών δόμησής τους ανάπτυξη βελτιωμένων, μη τοξικών ανιχνευτικών μικρο-διατάξεων που δεν προκαλούν διέγερση του ανοσοποιητικού συστήματος ενώ διεγείρονται από κάποιο εξωτερικό μαγνητικό ή ηλεκτρομαγνητικό πεδίο (ραδιοσυχνότητα, υπέρηχους, ακτίνες Χ) και διεισδύουν στα κύτταρα ξεπερνώντας τα διάφορα βιολογικά εμπόδια, και βελτίωση των μεθόδων συλλογής σημάτων, ανάλυσης εικόνας και επεξεργασίας σήματος και δεδομένων (π.χ. μετατροπή σήματος από απόσταση, ενδοκυτταρική τομογραφία σε πραγματικό χρόνο, ανίχνευση και διάγνωση με χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή για διευκόλυνση της εξαγωγής πληροφοριών). 2.15 Ιατρικές συσκευές Η παρακολούθηση των μορίων που κυκλοφορούν στο αίμα παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον κυρίως για τις χρόνιες ασθένειες όπως είναι ο διαβήτης και το AIDS. Κατά συνέπεια, η συνεχής μέτρηση της γλυκόζης ή/και των δεικτών κάποιας μολυσματικής ασθένειας στο αίμα, αποτελεί μία σημαντική εφαρμογή των ιατρικών συσκευών. Οι τεχνολογικοί στόχοι στον τομέα των ιατρικών συσκευών μπορούν να συνοψιστούν στους εξής: ελαχιστοποίηση του μεγέθους των στοιχείων που εισέρχονται στο ανθρώπινο σώμα κατά την ανάλυση, με στόχο την όσο το δυνατόν πιο ανώδυνη χρήση τους, καθώς και 26
τροποποίηση των επιφανειών τους ώστε να εξασφαλιστεί η αποδοχή τους από το ανθρώπινο σώμα (αύξηση βιοσυμβατότητας), χρήση νανο-οντοτήτων που μπορούν να αναγνωρίσουν παθολογίες/ατέλειες σε πρόωρο στάδιο και να επιτρέψουν έτσι τη γρήγορη αντιμετώπισή τους, βελτίωση της διάγνωσης/θεραπείας με χρήση προηγμένων τεχνολογιών πλοήγησης και απεικόνισης, αυτόνομη ισχύς, αυτο-διάγνωση, τηλεχειρισμός και εξωτερική μεταφορά δεδομένων. 2.16 Πληροφοριακά συστήματα Το πληροφοριακό σύστημα είναι το σύστημα εκείνο που παίρνει σαν είσοδο τα δεδομένα τα οποία επεξεργάζεται και τα αποδίδει στην έξοδο ως πληροφορίες. Ένα πληροφοριακό σύστημα αποτελείται από συνιστώσες ο οποίες συνδυαζόμενες αρμονικά μπορούν να αποδώσουν σημαντικά αποτελέσματα στα προς εξέταση δεδομένα. Σε αυτές ανήκουν οι άνθρωποι, δηλαδή οι χρήστες, οι χειριστές που στηρίζουν το σύστημα (προγραμματιστές αναλυτές, ειδικούς δικτύου, υπεύθυνους διαχείρισης του συστήματος), το σχετικό υλικό που είναι ο εξοπλισμός των υπολογιστών του συστήματος στον οποίον συμπεριλαμβάνονται οι περιφερικές συσκευές και ο δικτυακός εξοπλισμός και τα δεδομένα, δηλαδή τα κατά παράσταση γεγονότα, έννοιες και εντολές. Η διατήρηση και η βελτίωση της υγείας προϋποθέτει την άριστη οργάνωση ενός μεγάλου κοινωνικού συστήματος, αυτού του συστήματος υγείας. Η παραγωγή και η διανομή των φροντίδων υγείας βασίζεται στα διάφορα υποσύνολα στου συστήματος υγείας δηλαδή της μονάδες παραγωγής υγείας. Η παραγωγική διαδικασία στις μονάδες υγείας απαιτεί την οργάνωση και την λειτουργία ενός συστήματος ροής και επεξεργασίας των πληροφοριών (Βurt & Sisk, 2005). Σε όλους τους τομείς της υγείας η παρουσία των ηλεκτρονικών υπολογιστών είναι έντονη. Έτσι αναπτύχθηκαν πληροφοριακά συστήματα για τα Νοσοκομεία, τα κέντρα υγείας, το Εθνικό κέντρο άμεσης βοήθειας, το κέντρα αιμοδοσίας και μεταμοσχεύσεων. Η νέα φιλοσοφία που διέπει σήμερα τον χώρο της υγείας, έχει ως βασικό στόχο όχι μόνον τη δημιουργία αυτοδύναμων μονάδων ιατρικής φροντίδας, αλλά και τη δημιουργία ενός 27
δικτύου ώστε οι υπάρχουσες λειτουργικά μονάδες να επικοινωνούν μεταξύ τους (Βurt & Sisk, 2005). Απαραίτητη προϋπόθεση για την υλοποίηση του στόχου αυτού είναι η δημιουργία πληροφοριακών συστημάτων σε όλες τις βαθμίδες φροντίδας υγείας σε εθνικό, περιφερικό νομαρχιακό και τοπικό επίπεδο. Τα πληροφοριακά συστήματα υγείας έχουν σαν βασικούς στόχους την βελτίωση του επιπέδου παροχής υπηρεσιών προς τους ασθενείς (ιατρικές πράξεις, διαγνώσεις) και την ορθολογικότερη αξιοποίηση των διαθέσιμων πόρων (ανθρώπων, τεχνολογίας, οικονομικών πόρων και χρόνου). Η διαφορά ενός πληροφοριακού συστήματος υγείας από τα άλλα πληροφοριακά συστήματα είναι ότι εμπλέκονται στην διαχείριση της ζωής των ανθρώπων. Για αυτό τα συστήματα πρέπει να έχουν αξιοπιστία, ασφάλεια και ευελιξία (Βurt & Sisk, 2005). Η διοίκηση ενός νοσοκομείου μπορεί να παρακολουθεί την λειτουργία του νοσοκομείου με την χρήση των πληροφοριακών νοσοκομειακών συστημάτων. Με πραγματικά στοιχεία απαιτείται η εξαγωγή έγκυρων δεδομένων σε μορφή επεξεργασμένης πληροφορίας (αναφορές στατιστικά δεδομένα, δείκτες ποιότητας, δείκτες αποτελεσματικότητας και υγείας). Έτσι η διοίκηση ενός νοσοκομείου στηρίζεται στις πληροφορίες που αντλεί από τα συνεργαζόμενα συστήματα που υπάρχουν στο νοσοκομείο και συνεπώς, όσο πληρέστερη είναι η ανάπτυξη της πληροφοριακής υποδομής, τόσο ευκολότερο είναι το έργο της διοίκησης μιας μονάδας υγείας (Βurt & Sisk, 2005). 2.17 Ηλεκτρονική συνταγογράφηση Η ηλεκτρονική συνταγογράφηση είναι η χρήση ενός ηλεκτρονικού συστήματος (επιτραπέζιος, φορητός ή υπολογιστής παλάμης) για την εισαγωγή των δεδομένων της συνταγής, αντί της γραφής με το χέρι. Το αποτέλεσμα είναι η ηλεκτρονική σύνταξη του αρχείου της συνταγής το οποίο είτε εκτυπώνεται είτε αποστέλλεται απ ευθείας ηλεκτρονικά σε φαρμακείο το οποίο έχει επιλέξει ο ασθενής. Μέχρι στιγμής το κύριο όφελος που μπορεί κάποιος να δει είναι μια καθαρή και ευανάγνωστη συνταγή. Σημαντικό το όφελος αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι έτσι αποφεύγονται τα πολλά τηλεφωνήματα που λαμβάνουν οι γιατροί από φαρμακοποιούς ζητώντας διευκρινίσεις (Δημόπουλος Δ. 2007) 28
Η ηλεκτρονική συνταγογράφηση γίνεται με τη βοήθεια ειδικού λογισμικού το οποίο ελέγχει: την συμβατότητα της διάγνωσης και της προτεινόμενης φαρμακευτικής αγωγής το ιστορικό του ασθενούς σε αλλεργίες όπως φαίνεται και από τον φάκελο το ιστορικό του ασθενούς για την σχέση με την επίδραση με άλλα φάρμακα σωστή δοσολογία και τρόπο χορήγησης με βάση την ηλικία και το φύλλο την συμφωνία με το ασφαλιστικό ταμείο Με το χειρόγραφο σύστημα δεν μπορεί να υπάρξει ποιοτικός έλεγχος με τον γιατρό να είναι πιο πιθανό να χορηγήσει ένα μη συμβατό φάρμακο αμελώντας τις φαρμακευτικές αλληλεπιδράσεις. Εκείνοι που φαίνεται κατά κύριο λόγω ότι ωφελούνται από την ηλεκτρονική συνταγογράφηση είναι οι ασθενείς, κυρίως με την μείωση των ιατρικών λαθών και τη ασφαλέστερη και γρηγορότερη εξυπηρέτηση τους από τα φαρμακεία και τους ασφαλιστικούς φορείς. Σε έρευνα που έγινε στις ΗΠΑ, η μελέτη έδειξε ότι εμφανίστηκαν λάθη στο 44% αυτών, ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό. Με την ηλεκτρονική συνταγογράφηση το ποσοστό μειώθηκε άμεσα σε ένα σε χρόνο στο 6.5%. Επίσης, οι ιατροί φαίνεται να είναι περισσότερο αποδοτικοί, προσφέροντας ποιοτικότερες υπηρεσίες. Επιπλέον, από έρευνα που έγινε στη Σουηδία το ηλεκτρονικό σύστημα συνταγογράφησης εξοικονομεί περίπου κατά μέσο όρο 100 ώρες εργασίας ανά ιατρό τον χρόνο. Επίσης, η ηλεκτρονική συνταγογράφηση φαίνεται να ωφελεί σημαντικά τόσο τα νοσοκομεία, όσο και τα ασφαλιστικά ταμεία. Με τη επεξεργασία των ηλεκτρονικών δεδομένων (με την ανάλυση ακόμη και 1000000 έως και 1500000 συνταγών φαρμάκων ανά έτος) θα ήταν εφικτό να γνωρίζουμε κάθε στιγμή το κόστος ανά ασθενή, ανά ειδικότητα, ανά διάγνωση και ανά περιοχή. Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι στην Δανία για κάθε συνταγή που αναγράφεται ηλεκτρονικά κερδίζουν 2,3 ευρώ. Παράλληλα, στηριζόμενες σε αυτά τα δεδομένα οι φαρμακευτικές εταιρείες γνωρίζοντας τις ιδιαιτερότητες της κάθε περιοχής, θα μπορούσαν να διαμόρφωναν αντίστοιχα και την πολιτική και οργάνωση τους. 29