ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΔΗΜΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΔΗΜΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

2

ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΔΗΜΑΡΧΟΥ Ο Δήμος Ηρακλείου αποτελεί το βασικό πυλώνα του αναπτυξιακού σχεδιασμού σε τοπικό επίπεδο. Δίνει μεγάλο βάρος στη βιώσιμη ενεργειακή διαχείριση που αναφέρεται στην προώθηση της βιώσιμης ενέργειας στα κτίρια (κυρίως όσον αφορά τα δημοτικά κτίρια) αλλά και γενικότερα σε πρακτικές εξοικονόμησης ενέργειας μέσα από μια ολοκληρωμένη ενεργειακή στρατηγική που στηρίζεται στην αειφορία και στην αξιοποίηση όλων των πόρων και του ανθρωπίνου δυναμικού της περιοχής. Η περιβαλλοντική ευαισθησία του Δήμου διαφαίνεται μέσα από την ανάληψη της σημαντικής πρωτοβουλίας «Πράσινο Ηράκλειο 2008-2013» που αποτελεί ίσως το πρώτο στην Ελλάδα ολοκληρωμένο περιβαλλοντικό πρόγραμμα που χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕΠ) και περιλαμβάνει δράσεις που έχουν ως κεντρικό στόχο τη συνολική αναβάθμιση του Ηρακλείου ως το 2013 σε πόλη περιβαλλοντικό και ενεργειακό πρότυπο για τα ελληνικά δεδομένα, σε επίπεδο Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Κατόπιν συνεργασίας με το Ενεργειακό Κέντρο της Περιφέρειας Κρήτης, έχουμε υλοποιήσει την ένταξη του νέου Καλλικρατικού δήμου στο «Σύμφωνο των Δημάρχων» από τον Μάρτιο του 2011. 3

Το Σύμφωνο αποτελώντας μία φιλόδοξη πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την εξοικονόμηση ενέργειας δίνει προβάδισμα σε πρωτοπόρους δήμους της Ευρώπης να αμβλύνουν τις κλιματικές αλλαγές, μέσα από την εφαρμογή έξυπνων τοπικών στρατηγικών αειφόρου ενέργειας που δημιουργούν θέσεις εργασίας και βελτιώνουν την ποιότητα ζωής των δημοτών. Η υλοποίηση των στόχων της πρωτοβουλίας αυτής πραγματοποιείται μέσα από μια σειρά ενεργειών τις οποίες έχει δεσμευτεί να υλοποιήσει ο Δήμος Ηρακλείου. Έχει ορίσει αρμόδια ομάδα εργασίας η οποία και ορίζεται ως ομάδα για την «Ενεργειακή Διαχείριση και αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής». Σαν Δήμος Ηρακλείου στοχεύουμε μέσα από τη συμμετοχή μας στην ευρωπαϊκή αυτή πρωτοβουλία, αξιοποιώντας τις δυνατότητες που μας παρέχονται, να βελτιώσουμε τον τρόπο διαχείρισης της ενέργειας σε τοπικό επίπεδο μέσα από μία μεθοδολογία ολοκληρωμένου ενεργειακού σχεδιασμού σε επίπεδο Δήμου, σε συνδυασμό με την εφαρμογή του συστήματος ποιότητας κατά ISO 9001:2008 που εφαρμόζει ο Δήμος Ηρακλείου έχοντας ως κύριο στόχο την βελτίωση ποιότητας ζωής του δημότη. Γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι όταν η πόλη αλλάζει, αλλάζουμε όλοι. Γιάννης Κουράκης Δήμαρχος Ηρακλείου 4

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α ΕΙΣΑΓΩΓΗ.. Σελ.11-12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: «Σχέδιο δράσης αειφόρου ενέργειας» Σελ.13-22 1.1 Το Σύμφωνο των Δημάρχων.. Σελ.14-15 1.2 Οι απαιτήσεις του Σ.Δ.Α.Ε..Σελ. 15-16 1.3 Ομαδοποιημένοι άξονες τομείς Σελ.17 1.4 Συντονιστικές και Οργανωτικές δομές που συγκροτήθηκαν για την εφαρμογή του ΣΔΑΕ. Σελ. 18-20 1.5 Ο ρόλος των εμπλεκόμενων φορέων...σελ.21-22 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 : «Δήμος Ηρακλείου». Σελ.23-35 2.1 Περιγραφή Δήμου Ηρακλείου..Σελ.24 2.2 Πληθυσμιακή εξέλιξη Σελ.25 2.3 Υφιστάμενη κατάσταση κατοικίας Σελ.26-28 2.4 Κλιματικά δεδομένα..σελ.29-35 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 : «Στοιχεία ενεργειακής κατανάλωσης» Σελ.36-69 3.1 Ενεργειακές καταναλώσεις κτιριακού τομέα σε Ελλάδα και Ε.Ε. Σελ.37-39 3.1.1 Κτίρια κατοικίας.. Σελ.40-42 5

3.1.2 Λοιπά κτίρια. Σελ.43 3.1.2.1 Κτίρια γραφείων..σελ.43-45 3.1.2.2 Σχολικά κτίρια.....σελ.46 3.1.2.3 Κτίρια Νοσοκομείων και κλινικές..σελ.46 3.1.3 Προβλήματα ποιότητας εσωτερικού περιβάλλοντος... Σελ.47 3.1.4 Δυναμικό εξοικονόμησης ενέργειας Σελ.48-49 3.2 Σχεδιασμός ενεργειακής πολιτικής και Νομοθετικό πλαίσιο.. Σελ.50 3.2.1 Εθνικός σχεδιασμός ενεργειακής πολιτικής Σελ.50-52 3.2.2 Προκλήσεις, Προοπτικές, Στόχοι. Σελ.53-56 3.2.3 Προγραμματισμός για το ενεργειακό Σύστημα μέχρι το 2010 Σελ.57-60 3.2.4 Οικονομική ύφεση και ενεργειακοί στόχοι Σελ.61-63 3.2.5 Νομοθετικό πλαίσιο στην Ε.Ε... Σελ.63-67 3.2.6 Νομοθετικό πλαίσιο στην Ελλάδα Σελ.67-69 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 : «Η στρατηγική των παρεμβάσεων για Μείωση εκπομπών CO 2». Σελ.70-99 4.1 Στόχος όραμα Σελ.71-72 4.2 Συντελεστές εκπομπών CO 2 Σελ.72-75 4.3 Παραδοχές καταναλώσεων οικιακού τομέα Σελ.76 4.4 Παραδοχές αποδόσεων φωτοβολταϊκών..σελ.76-77 4.5 Περιγραφή των παρεμβάσεων παραδοχές.σελ.78 6

4.5.1 Αναβάθμιση του κτιριακού κελύφους..σελ.78 4.5.1.1 Προσθήκη θερμομόνωσης. Σελ.78-79 4.5.1.2 Αντικατάσταση παλαιών παραθύρων, Θυρών και κουφωμάτων.. Σελ.79-80 4.5.2 Αναβάθμιση του συστήματος κεντρικής Θέρμανσης.. Σελ.80-81 4.5.3 Σχεδιασμός κεντροποιημένου συστήματος Κλιματισμού... Σελ.81 4.5.4 Χρήση αβαθούς γεωθερμίας ως μέσο θέρμανσης- Ψύξης- παραγωγής ζεστού νερού χρήσης.. Σελ.82 4.5.5 Εγκατάσταση συστήματος κλιματισμού με Ηλιακή υποβοήθηση στη θέρμανση και ψύξη μέσω ψύκτη απορρόφησης. Σελ.83 4.5.6 Αντικατάσταση των μαγνητικών Ballast των Φωτιστικών με ηλεκτρονικά.. Σελ.84 4.5.7 Εγκατάσταση συστήματος διαχείρισης Κτιρίου (BEMS). Σελ.85-86 4.5.8 Χρήση φωτοβολταϊκών συλλεκτών για Παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας... Σελ.86 4.6 Βιώσιμες Μετακινήσεις Σελ.87 4.6.1 Παρεμβάσεις μείωσης εκπομπών CO 2 και Εξοικονόμηση ενέργειας στις αστικές μεταφορές.. Σελ.87 4.6.1.1 Γενικά στοιχεία.σελ.87-90 4.6.1.2 Σημασία ευθυγράμμισης χωροταξικού 7

Σχεδιασμού με το σχεδιασμό βιώσιμων μετακινήσεων και παρουσίαση καλών πρακτικών από το εξωτερικό. Σελ.90-92 4.6.2 Ομαδοποίηση παρεμβάσεων...σελ.92-93 4.7 Παρεμβάσεις έργα πρασίνου. Σελ.93-95 4.8 Παρεμβάσεις μείωσης εκπομπών CO 2 και Εξοικονόμηση ενέργειας μέσα από την ορθολογική Διαχείριση της ύδρευσης και επεξεργασίας λυμάτων..σελ.95 4.8.1Γενικά στοιχεία..σελ.95-96 4.8.2 Παρεμβάσεις ανά τομέα Σελ.97-99 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 : «Απογραφή εκπομπών ρύπων CO 2 στο Δήμο Ηρακλείου» Σελ.100-118 5.1 Γενικά..Σελ.101-102 5.2 Μεθοδολογία απογραφής εκπομπών CO 2 Σελ.102 5.2.1 Ταξινόμηση εκπομπών CO2 ανά τομέα.σελ.102-103 5.2.2 Συντελεστές ρύπων στο Δήμο Ηρακλείου.. Σελ.103-104 5.3 Υπολογισμός εκπομπών ρύπων ανά τομέα...σελ.104 5.3.1Κτιριακός τομέας. Σελ.104 5.3.1.1 Δημοτικά κτίρια.. Σελ.104-108 5.3.1.2 Κτίρια οικιακού και τριτογενή τομέα.σελ.109-110 5.3.1.3 Συνολική εκπομπή ρύπων Ανά κτιριακό τομέα Σελ.111 8

5.3.2Δημοτικός φωτισμός...σελ.111 5.3.3 Αντλιοστάσια Δημοτικής Επιχείρησης Ύδρευσης αποχέτευσης Ηρακλείου (Δ.Ε.Υ.Α.Η.). Σελ.112 5.3.4 Δημοτικός στόλος Σελ.113-114 5.3.5 Μέσα Μαζικής Μεταφοράς και Ιδιωτικής μετακίνησης.σελ.114-116 5.3.6 Συνολική Εκπομπή ρύπων στον Δήμο Ηρακλείου. Σελ.116-118 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 : «Σχέδιο δράσης για μείωση εκπομπών CO 2 έως το 2020».Σελ.119-185 Γενικά Σελ.120-121 6.1Κτιριακός τομέας Σελ.122 6.1.1 Δημοτικά κτίρια.. Σελ.122-124 6.1.1.1 Δημοτικό κτίριο οδού Ανδρόγεω Σελ.125-128 6.1.1.2 Δημαρχείο (κτίριο Loggia).. Σελ.129-131 6.1.1.3 Πρώην δημαρχείο Ν.Αλικαρνασσού.. Σελ.131-133 6.1.1.4 Σχολεία Α Βαθμιας και Β Βαθμιας Εκπαίδευσης. Σελ.134-139 6.1.1.5 Παγκρήτιο Στάδιο Σελ.139-142 6.1.1.6 Κλειστό Γυμναστήριο δύο Αοράκια...Σελ.142 9

6.1.1.7 Δημοτικό Αθλητικό Πολιτιστικό Κέντρο (Δ.Α.Π.Κ.Η )... Σελ.143 6.1.2 Οικιακός Τριτογενής τομέας. Σελ.144-149 6.2 Πράσινο- Αναπλάσεις Φωτισμός.Σελ.150 6.2.1 Δημοτικός φωτισμός. Σελ.150 6.2.1.1 Περιγραφή Σχεδίου δράσης Δήμου Ηρακλείου για το δημοτικό φωτισμό....σελ.150-151 6.2.1.2 Δράσεις Δήμου Ηρακλείου Από το 2015-2020... Σελ.152 6.2.2 Δράσεις πρασίνου Ανάπλασης. Σελ.152-153 6.3 Βιώσιμη κινητικότητα.. Σελ.153 6.3.1 Παρεμβάσεις στα οχήματα του Δημοτικού στόλου Σελ.154-155 6.3.2 Παρεμβάσεις στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς.. Σελ.155-157 6.4 Ύδρευση Διαχείριση λυμάτων Σελ.157-159 6.5 Διαχείριση στερεών αποβλήτων.. Σελ.159 6.6 Ενημέρωση Ευαισθητοποίηση πολιτών... Σελ.160-185 7. Βιβλιογραφία- Πηγές. Σελ. 186 10

Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η Ο Δήμος Ηρακλείου υπέγραψε το 2011 το σύμφωνο των Δημάρχων που αποτελεί πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με αντικείμενο τη μείωση του ποσοστού εκπομπής CO 2 κατά τουλάχιστον 20% έως το 2020. Το Σχέδιο Δράσης Αειφόρου Ενέργειας (Σ.Δ.Α.Ε.) είναι ένα αποδεικτικό στοιχείο κλειδί που προσδιορίζει την ενεργειακή πολιτική του Δήμου καθώς και την πρόθεσή του για την επίτευξη του παραπάνω στόχου. Σημαντικό ρόλο στην κατάρτιση του ΣΔΑΕ αποτέλεσε η συμμετοχή του Δήμου Ηρακλείου μετά από πρόταση του Ενεργειακού Κέντρου της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Κρήτης στο έργο Covenant Capacity που συγχρηματοδοτείται από το πρόγραμμα Ευρώπη -Ευφυής Ενέργεια και έχει ως στόχο να υποστηρίξει την ανάπτυξη Σχεδίων Δράσεων για τη Βιώσιμη Ενέργεια (ΣΔΒΕ) στην Ευρώπη-από την παρακίνηση, το σχεδιασμό και την εφαρμογή μέχρι την παρακολούθηση και την αξιολόγηση. Έχοντας σαν βάση τα αποτελέσματα της Απογραφής Εκπομπών (Baseline Emission Inventory) σε ένα έτος αναφοράς που για το Δήμο Ηρακλείου είναι το 2008, το Σ.Δ.Α.Ε. έχει σαν στόχο να προσδιορίσει τις στοχευμένες δράσεις που θα οδηγήσουν στον παραπάνω στόχο. 11

Παράλληλα το Σ.Δ.Α.Ε. στοχεύει και στην αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των πολιτών μέσα από μία πράσινη πόλη με μεγαλύτερη συμμετοχή των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς ( Μ.Μ.Μ.) σε σχέση με τις ιδιωτικές μετακινήσεις. Πρέπει να τονιστεί ιδιαίτερα ότι τη μεγαλύτερη συμμετοχή στην μείωση των εκπομπών CO 2 την έχει ο ιδιωτικός τριτογενής τομέας καθώς και ο τομέας των μεταφορών, όπου ο Δήμος δεν μπορεί να ασκήσει άμεση επίδραση. Παρ όλα αυτά μέσα από ένα πλαίσιο δράσεων ευαισθητοποίησης και συμμετοχής των πολιτών παράλληλα με μηχανισμούς παρακολούθησης είναι εφικτή η επίτευξη του παραπάνω στόχου. 12

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 1 «ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΒΙΩΣΙΜΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ» 13

1.1 ΤΟ ΣΥΜΦΩΝΟ ΤΩΝ ΔΗΜΑΡΧΩΝ Το Σύμφωνο των Δημάρχων υπογράφηκε στις 2 Φεβρουαρίου του 2009 και αποτελεί τη φιλόδοξη πρωτοβουλία συμμετοχής των τοπικών αρχών και των πολιτών με στόχο την μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης, την εξοικονόμηση πόρων και την αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των δημοτών. Στο σύμφωνο των Δημάρχων συμμετέχουν Δήμοι από 43 χώρες της ΕΕ και από την Ελβετία, τη Νορβηγία, την Ουκρανία, την Κροατία, την Τουρκία, την Βοσνία Ερζεγοβίνη, την Αρμενία, τη Γεωργία καθώς και δήμοι από την Αργεντινή και τη Νέα Ζηλανδία έχουν εκφράσει το ενδιαφέρον τους και συμμετέχουν στην πρωτοβουλία αυτή. Μέχρι σήμερα έχουν υπογράψει 4228 Δήμοι από όλο τον κόσμο. Οι κυριότερες δεσμεύσεις που αναλαμβάνουν οι Δήμαρχοι που έχουν υπογράψει το Σύμφωνο είναι οι παρακάτω : -Υπέρβαση των στόχων που έθεσε η Ε.Ε. για το 2020 μειώνοντας τις εκπομπές CO 2 στις επικράτειές τους τουλάχιστον κατά 20% μέσω του Σ.Δ.Α.Ε. -Υποβολή του Σ.Δ.Α.Ε. εντός ενός έτους από την υπογραφή του Συμφώνου. -Κινητοποίηση της κοινωνίας των Πολιτών στις γεωγραφικές περιοχές προκειμένου αυτή να συμμετάσχει στην ανάπτυξη του Σχεδίου Δράσης. -Υποβολή έκθεσης αξιολόγησης ανά διετία. 14

-Διοργάνωση Ημερών Ενέργειας ή Ημερών Συμφώνου των Πόλεων με στόχο να μπορέσουν οι πολίτες να επωφεληθούν άμεσα των ευκαιριών που προκύπτουν από την ευφυέστερη χρήση ενέργειας. -Συμμετοχή και συμβολή στην ετήσια Διάσκεψη των Δημάρχων της Ε.Ε. για μία ενεργειακά βιώσιμη Ευρώπη. Το Σύμφωνο των Δημάρχων είναι ανοιχτό σε όλους τους Δήμους και κοινότητες ανεξάρτητα του μεγέθους τους. Η Ε.Ε. παρέχει συμβουλευτική τεχνική και οικονομική υποστήριξη σε όσους Δήμους δεν έχουν επαρκείς πόρους για την προετοιμασία και υλοποίηση των σχεδίων δράσης για τη βιώσιμη ενέργεια. 1.2 ΟΙ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ Σ.Δ.Α.Ε. Το Σ.Δ.Α.Ε. συμπεριλαμβάνει τις δράσεις και την πολιτική του Δήμου για τη μείωση εκπομπών CO 2 έως το 2020. Επίσης την συμμετοχή των εμπλεκόμενων φορέων, την κοστολόγηση των δράσεων και το σχεδιασμό της χρηματοδότησης (financing) για την υλοποίησή τους, 15

Τα στοιχεία κλειδιά για την προετοιμασία του Σ.Δ.Α.Ε. είναι: -Η απογραφή των εκπομπών ρύπων. -Ο καθορισμός της πολιτικής δράσεων για τη μείωση των εκπομπών. -Ο προσδιορισμός των ομάδων εργασίας του Δήμου για την υλοποίηση του σχεδίου. -Η εξεύρεση πηγών χρηματοδότησης. -Η διασφάλιση των εμπλεκόμενων φορέων και των πολιτών στην εφαρμογή του. -Ο προϋπολογισμός της μείωσης εκπομπών ρύπων μέσω των παραπάνω δράσεων. 16

1.3 ΟΜΑΔΟΠΟΙΗΜΕΝΟΙ ΑΞΟΝΕΣ ΤΟΜΕΙΣ Οι τομείς στους οποίους η Δημοτική Αρχή έχει αποφασίσει να πραγματοποιήσει τις παρεμβάσεις για τη μείωση των εκπομπών CO 2, ομαδοποιούνται όπως παρακάτω : ΚΤΙΡΙΑΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ : Περιλαμβάνει Δημοτικά Κτίρια, Σχολεία, Αθλητικές Εγκαταστάσεις, Κτίρια Οικιακού και Τριτογενή Τομέα. ΠΡΑΣΙΝΟ ΑΝΑΠΛΑΣΕΙΣ ΦΩΤΙΣΜΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΣΤΙΚΗ ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΥΔΡΕΥΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΛΥΜΑΤΩΝ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗ ΠΟΛΙΤΩΝ 17

1.4 ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΕΣ ΔΟΜΕΣ ΠΟΥ ΣΥΓΚΡΟΤΗΘΗΚΑΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΣΔΑΕ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Επικεφαλής: Δήμαρχος Ηρακλείου Συμμετέχουν: 1. Αντιδήμαρχος Περιβάλλοντος, Αγροτικής Ανάπτυξης, Εμπορίου 2. Αντιδήμαρχος Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων, Ποιότητας Υπηρεσιών, Επιμόρφωσης Προσωπικού Ομάδα Εργασίας για την Ενεργειακή Διαχείριση και Αντιμετώπιση της Κλιματικής Αλλαγής ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Συμμετέχουν: 1. Διεύθυνση Περιβάλλοντος, Αγροτικής Ανάπτυξης και Εμπορίου 2. Διεύθυνση Οικονομικών Υπηρεσιών 3. Διεύθυνση Προγραμματισμού, Οργάνωσης και Πληροφορικής 18

Οι αρμοδιότητες που έχει η κάθε επιτροπή αναλύονται ως εξής: Επιτροπή Στρατηγικού Σχεδιασμού Η Επιτροπή Στρατηγικού Σχεδιασμού, με επικεφαλής τον Δήμαρχο και την συμμετοχή των Αντιδημάρχων, εξετάζει και θέτει τις στρατηγικές κατευθύνσεις της πολιτικής του Δήμου και παρέχει την απαραίτητη πολιτική στήριξη στην διαδικασία. Η Επιτροπή Στρατηγικού Σχεδιασμού, μέσω της παρουσίας της Δημοτικής Αρχής, μπορεί να συντελεί στην έγκριση δράσεων και δραστηριοτήτων του Σχεδίου Δράσης. Ομάδα Εργασίας για την Ενεργειακή Διαχείριση και Αντιμετώπιση της Κλιματικής Αλλαγής Το έργο της Ομάδας Εργασίας για την Ενεργειακή Διαχείριση και Αντιμετώπιση της Κλιματικής Αλλαγής περιλαμβάνει το σχεδιασμό δράσεων ενεργειακής αποδοτικότητας και εξοικονόμησης ενέργειας, ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, βιώσιμης κινητικότητας, μείωσης εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και πληροφόρησης/ενημέρωσης. 19

Επιτροπή Υλοποίησης Ενεργειακής Πολιτικής Η Επιτροπή Υλοποίησης Ενεργειακής Πολιτικής έχει τεχνικό εκτελεστικό χαρακτήρα και αποτελείται από εκπροσώπους των Διευθύνσεων του οργανογράμματος του Δήμου που σχετίζονται με την εφαρμογή του Σχεδίου Δράσης για την Βιώσιμη Ενέργεια και καλούνται να υλοποιήσουν τα αντίστοιχα μέτρα και έργα. Ο Υπεύθυνος Ενεργειακής Πολιτικής του Δήμου αποτελεί τον συνδετικό κρίκο μεταξύ των επιτροπών και μεταφέρει προς την Επιτροπή Στρατηγικού Σχεδιασμού τεχνικές πληροφορίες, αποτελέσματα δράσεων και τεχνογνωσία και προς την Επιτροπή Υλοποίησης Ενεργειακής Πολιτικής πολιτικές κατευθύνσεις και αποφάσεις. Οι παραπάνω αρμοδιότητες έχουν οριστεί με την με ημερομηνία 30-6-2011Απόφαση Δημάρχου. 20

1.5 Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΕΜΠΛΕΚΟΜΕΝΩΝ ΦΟΡΕΩΝ ΣΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ Σ.Δ.Α.Ε. 21

22

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 2 «ΔΗΜΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ» 23

2.1 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΗΜΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ Το Ηράκλειο βρίσκεται στη μέση περίπου της βόρειας ακτογραμμής της Κρήτης με υψόμετρο 10 έως 40 μέτρων στον 35ο 20 παράλληλο βόρειου πλάτους και στον 20ο 10 ανατολικού μήκους Greenwich. Ο Δήμος Ηρακλείου βρίσκεται στην πεδιάδα Ηρακλείου και συνορεύει με τους Δήμους Μαλεβιζίου και Αρχανών-Αστερουσίων. Στα βόρεια ο Δήμος βρέχεται από το Κρητικό Πέλαγος. Ο Δήμος υπάγεται διοικητικά στην Αποκεντρωμένη Διοίκηση Ηρακλείου και αποτελεί το διοικητικό κέντρο του Νομού Ηρακλείου και της Περιφέρειας Κρήτης. Είναι το μεγαλύτερο αστικό κέντρο της Κρήτης με έκταση 120 τετραγωνικά χιλιόμετρα και πληθυσμό που ανέρχεται περίπου στους 173.450 (απογραφή του 2011) και μέρος του Πολεοδομικού Συγκροτήματος Ηρακλείου μαζί με τη Δημοτική Ενότητα Νέας Αλικαρνασσού και το Γάζι. Σύμφωνα με το άρθρο 1 του Ν.3852/2010 «Πρόγραμμα Καλλικράτης» ο νέος Δήμος Ηρακλείου διαιρείται σε πέντε (5) Δημοτικές Ενότητες (Δ.ε Ηρακλείου, Δ.Ε Νέας Αλικαρνασσού, Δ.Ε. Τεμένους, Δ.Ε. Παλιανής και Δ.Ε. Γοργολαϊνη ) 24

2.2 ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ Η πληθυσμιακή εξέλιξη του Δήμου Ηρακλείου κατά τις δεκαετίες 1981-1991-2001-2011 αποτυπώνεται στον παρακάτω πίνακα. Είναι σαφές ότι ο ρυθμός πληθυσμιακής αύξησης του Δήμου Ηρακλείου είναι μεγαλύτερος. Βάσει της τελευταίας απογραφής ο πληθυσμός του νέου Δήμου Ηρακλείου ανέρχεται στους 173.450 κατοίκους και αποτελεί μία από τις πιο πυκνοκατοικημένες πόλεις της Ελλάδας. Ο πληθυσμός αυτός αντιστοιχεί στο 54,38% του πληθυσμού του Νομού Ηρακλείου, στο 26,46% της Περιφέρειας Κρήτης και στο 1,45% της χώρας. Στο διάστημα της τελευταίας εικοσαετίας (1981-2001) ο πληθυσμός σημειώνει συνεχή ανοδική πορεία με την ποσοστιαία μεταβολή του πληθυσμού στα διαστήματα 1981-1991 (13,61%) και 1991-2001 (13,39%) να είναι πολύ μεγαλύτερη από ότι σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο. Πίνακας Πληθυσμιακής Εξέλιξης. 25

2.3 ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ Τα διαθέσιμα στοιχεία από την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία, για την εξέλιξη δόμησης των κατοικιών στο Δήμο Ηρακλείου επιβεβαιώνουν τις έντονες οικιστικές πιέσεις που παρατηρούνται λόγω της αύξησης του πληθυσμού του Δήμου. Συγκεκριμένα κατά την περίοδο 1991-2001 οι κανονικές κατοικίες στο Δήμο αυξήθηκαν κατά 30,9% (48.576 το 1991 έναντι 63.585 το 2001) και ο πληθυσμός κατά 14,22%. Σε επίπεδο νομού το αντίστοιχο ποσοστό μέσου όρου αύξησης των κανονικών κατοικιών ανέρχεται περίπου στο 25% και του πληθυσμού στο 10,59%. Από τα ίδια στοιχεία προκύπτει ότι η Δ.Ε Ηρακλείου το 1991 συγκέντρωνε το 42,6% (48.576) των κανονικών κατοικιών του Νομού και το 2001 το 44,5% (63.585). Εντός της Δ.Ε. το Δημοτικό Διαμέρισμα Ηρακλείου συγκεντρώνει το 1991 το 96,2% (46.739) των κανονικών κατοικιών του Δήμου και το 2001 το 96% (61.059). Το αμέσως επόμενο Δημοτικό Διαμέρισμα σε τάξη μεγέθους κανονικής κατοικίας, το 1991 είναι το Δ.Δ Ν. Αλικαρνασσού με 3.081 κανονικές κατοικίες και το 2001 το Δ.Δ Γαζίου με 4.655 κανονικές κατοικίες. Τα δεδομένα αυτά τεκμηριώνουν ότι η πόλη του Ηρακλείου, παρουσιάζει τη μεγαλύτερη οικιστική δραστηριότητα εντός του Πολεοδομικού Συγκροτήματος Ηρακλείου. 26

Ωστόσο κατά την περίοδο 1991-2001 οι όμοροι πρώην Δήμοι Γαζίου και Ν. Αλικαρνασσού, σημείωσαν μεγαλύτερη μεταβολή κανονικών κατοικιών, συγκριτικά με το Δήμο Ηρακλείου που ανήλθε σε 97,7% για τον πρώην Δήμο Γαζίου και 37,95% για τον πρώην Δήμο Ν. Αλικαρνασσού. Εντός του Δήμου Ηρακλείου, τα δημοτικά διαμερίσματα που παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη αύξηση πληθυσμού και κατοικιών, την περίοδο 1991-2001 είναι τα εξής: Δ.Ε. Ηρακλείου με αύξηση πληθυσμού 14,5% και κατοικιών 30,64% Τ.Κ. Βασιλειών με αύξηση πληθυσμού 96,9% και κατοικιών 90,2% Τ.Κ. Σκαλανίου με αύξηση πληθυσμού 26,8% και κατοικιών 30,7% Συμπερασματικά, προκύπτει ότι η τάση δόμησης πρώτης κατοικίας συγκεντρώνεται κυρίως γύρω από το Πολεοδομικό Συγκρότημα Ηρακλείου. 27

Ενδιαφέροντα συμπεράσματα προκύπτουν και από τα στοιχεία της ΕΣΥΕ για την έκδοση αδειών για νέες οικοδομές στην πόλη και τα δημοτικά διαμερίσματα του Δήμου Ηρακλείου, την περίοδο 1993-2007, όπως παρουσιάζονται στον επόμενο πίνακα: Πίνακας Αριθμός Αδειών Κατά είδος Οικοδομικής Άδειας 28

2.4 ΚΛΙΜΑΤΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ Το κλίμα της Κρήτης χαρακτηρίζεται εύκρατο μεσογειακό, στους ορεινούς όγκους της όμως τείνει προς τον ηπειρωτικό τύπο. Ο ετήσιος μέσος όρος θερμοκρασίας είναι 14-15 ο C. Ο χειμώνας είναι ήπιος με ψυχρότερους μήνες τον Ιανουάριο και το Φεβρουάριο. Η πεδινή Κρήτη και ιδιαίτερα οι νοτιοανατολικές περιοχές είναι από τις θερμότερες της Ελλάδας. Η ηλιοφάνεια διαρκεί όλους τους μήνες. Οι θερμότεροι μήνες είναι ο Ιούλιος και ο Αύγουστος αν και λόγω της θαλάσσιας αύρας και των ανέμων, το θέρος είναι σχετικά δροσερό. Ο τύπος κλίματος του Ηρακλείου είναι ένας μεταβατικός ενδιάμεσος τύπος μεταξύ του χερσαίου Μεσογειακού και του ερημοειδούς Μεσογειακού, στο οποίο υπάγεται κυρίως η νοτιοανατολική Κρήτη. Το κύριο χαρακτηριστικό του κλίματος είναι η γλυκύτητα και η ηπιότητα. Η ψυχρή εποχή είναι ήπια και σε αυτό συντελεί η συχνή άφιξη στην περιοχή των θερμών και υγρών Ν.Δ αερίων μαζών. Ψυχρότερος και υγρότερος μήνας είναι ο Ιανουάριος όπου η μέση θερμοκρασία είναι της τάξης των 12,23 ο C, ενώ η σχετική υγρασία είναι 71%. Η άνοιξη είναι μικρής διάρκειας και διαρκεί από τις αρχές Απριλίου μέχρι τα μέσα Μαΐου. Συνήθως είναι ξηρή με μικρό ποσοστό βροχοπτώσεων. Το καλοκαίρι είναι ιδιαίτερα ξηρό και διαρκεί από τα μέσα Μαΐου μέχρι το τέλος Σεπτεμβρίου. Θερμότερος μήνας είναι ο 29

Ιούλιος, ενώ σπανιότερα θερμότερος μήνας εμφανίζεται ο Αύγουστος. Η μέση μέγιστη θερμοκρασία του μήνα Ιουλίου σύμφωνα με επεξεργασμένα στοιχεία των ετών (2007-2010) που φαίνονται στον παρακάτω πίνακα είναι 26,48 ο C. Το φθινόπωρο ξεκινά από το τέλος Σεπτεμβρίου και είναι σχετικά υγρό και θερμό με ραγδαίες βροχές κατά τον Οκτώβριο και Νοέμβριο. Γενικά, η μέση ετήσια βροχόπτωση παρουσιάζει αύξηση από τα ανατολικά προς τα δυτικά και από νότια προς βόρεια. Στο Ηράκλειο η μέση ετήσια βροχόπτωση ανέρχεται περίπου στα 470mm, ενώ είναι μέγιστη τον Ιανουάριο και τον Δεκέμβρη και ελάχιστη τον Ιούλιο και τον Αύγουστο, οι οποίοι είναι σχεδόν άνομβροι σε ολόκληρη την πεδινή Κρήτη. Η ηλιοφάνεια είναι ιδιαίτερα υψηλή σε ολόκληρη την Κρήτη. Ο μέσος ετήσιος αριθμός ωρών ηλιοφάνειας ανέρχεται σε 2816 περίπου ώρες στο Ηράκλειο. Η ομίχλη όπως και η πάχνη είναι εξαιρετικά σπάνια στο Ηράκλειο. Αντίθετα, συχνότερη είναι η εμφάνιση υδροσταγόνων πάνω στην επιφάνεια του εδάφους, δηλαδή η δρόσος. Περισσότερα κλιματολογικά στοιχεία για το Ηράκλειο αναλύονται στον παρακάτω πίνακα και αποτυπώνονται στα διαγράμματα που παραθέτονται. 30

ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ (2007-2010) 31

ΕΛΑΧΙΣΤΗ, ΜΕΣΗ ΚΑΙ ΜΕΓΙΣΤΗ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ 32

ΜΗΝΙΑΙΑ ΤΙΜΗ ΩΡΩΝ ΗΛΙΟΦΑΝΕΙΑΣ 33

ΜΕΣΗ ΣΧΕΤΙΚΗ ΜΗΝΙΑΙΑ ΥΓΡΑΣΙΑ 34

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΑΙ ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΑΝΕΜΩΝ 35

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 3 «ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΕ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ Ε.Ε.» 36

3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΕΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΕΙΣ ΚΤΙΡΙΑΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΣΕ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ Ε.Ε. Ο κτιριακός τομέας στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στην Ελλάδα ευθύνεται για το ένα τρίτο περίπου των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO 2 ) και για το 40% περίπου της συνολικής ενεργειακής κατανάλωσης. Στην Ελλάδα, οι εκπομπές CO 2 που προκαλούνται από τον τομέα των κτιρίων αυξάνονται ετήσια με ρυθμό περί το 4% ενώ παράλληλα, η ενεργειακή κατανάλωση των κτιρίων διογκώνεται συνεχώς. Τα κτίρια στην Ελλάδα αντιπροσωπεύουν περίπου το 36% της συνολικής τελικής ζήτησης ενέργειας, ενώ, κατά την περίοδο 2000-2005, αύξησαν την ενεργειακή τους κατανάλωση κατά 24%, φθάνοντας τα 8,54 MToe μια από τις μεγαλύτερες αυξήσεις στην Ευρώπη. Το γεγονός αυτό αποδεικνύει αφενός την σπουδαιότητα του κτιριακού τομέα στο όλο ενεργειακό ισοζύγιο και αφετέρου το τεράστιο δυναμικό (περιθώριο) μείωσης της ενεργειακής κατανάλωσης τους και βελτίωσης των ενεργειακών τους επιδόσεων Παρ' ότι, το μέγιστο μέρος της ενεργειακής κατανάλωσης των κτιρίων δαπανάται για την θέρμανση τους, η συνεχής διείσδυση του κλιματισμού, προκαλεί σημαντικά προβλήματα φορτίου αιχμής στην χώρα, διογκώνει το οικονομικό φορτίο των νοικοκυριών, και αυξάνει το λειτουργικό κόστος των εμπορικών κτιρίων. 1 / Toe = Τόνοι Ισοδύναμου Πετρελαίου (ΤΙΠ) 37

Η ελλιπής προστασία των υπαρχόντων κτιρίων από το εξωτερικό περιβάλλον, ο ανορθόδοξος σχεδιασμός των νέων κτιρίων σαν συνέπεια μιας περιβαλλοντικά αποκομμένης αρχιτεκτονικής αντίληψης που αγνοεί τις τοπικές κλιματολογικές συνθήκες, και η παντελής έλλειψη σύγχρονης νομοθεσίας για την ενεργειακή και περιβαλλοντική προστασία των κτιρίων, έχουν σαν αποτέλεσμα: Την ασφυκτική διόγκωση του ενεργειακού ισοζυγίου της χώρας, Τη συμπίεση οικονομικά και κοινωνικά των χαμηλών εισοδηματικών τάξεων, Την αύξηση της ενεργειακής ένδειας της χώρας, Την ακύρωση των διεθνών δεσμεύσεων της χώρας για το περιβάλλον, όπως η συμφωνία του Κυότο, η Οδηγία 2002/91/ΕΚ (EPBD, 2003) του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις Ενεργειακές Επιδόσεις των Κτιρίων ("EnergyPerformanceofBuildingsDirective", EPBD), κ.α. Η αυξανομένη θερμική υποβάθμιση των μεγάλων αστικών κέντρων της χώρας, η δραματική αύξηση της θερμοκρασίας του περιβάλλοντος σαν αποτέλεσμα τοπικών και παγκόσμιων μεταβολών, η εμμονή στην χρήση εμπειρικών και ξεπερασμένων τεχνικών σχεδιασμού του αστικού χώρου 38

και των κτιρίων, η αποψίλωση του αστικού και περιαστικού πράσινου, δημιουργούν συνθήκες δυσφορίας στον αστικό ιστό, μεγιστοποιούν την χρήση ενεργοβόρων μηχανικών μέσων για την εξασφάλιση της θερμικής άνεσης και δημιουργούν σημαντικό πρόβλημα βιωσιμότητας σε σημαντικό κομμάτι του πληθυσμού που αδυνατεί να ανταποκριθεί οικονομικά στην νέα πραγματικότητα. Παράλληλα, η συνεχής διείσδυση στην αγορά και η αυξημένη χρήση νέων χημικών προϊόντων στα κτίρια, ταυτόχρονα με την ρύπανση του εξωτερικού περιβάλλοντος και τον εφιάλτη του καπνίσματος, αυξάνει δραματικά την ρύπανση στους χώρους δουλειάς και κατοικίας και θέτει σε άμεσο κίνδυνο την υγεία και την ποιότητα ζωής των Ελλήνων. Η ενεργειακή και περιβαλλοντική τεχνολογία για το δομημένο περιβάλλον έχει βελτιωθεί εντυπωσιακά σε παγκόσμιο επίπεδο. Η ενεργειακή κατανάλωση των κτιρίων τείνει να μηδενισθεί και σημαντικά κράτη όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γαλλία έχουν ήδη καταστρώσει και εφαρμόζουν σχέδια για να πετύχουν θετικά ενεργειακά ισοζύγια για τον κτιριακό τομέα, εφαρμόζοντας νέες αντιλήψεις και αρχές σχεδιασμού. Σε νομοθετικό επίπεδο, η νέα Ευρωπαϊκή Οδηγία για τα κτίρια (2002/91/ΕΚ (EPBD, 2003 για τις Ενεργειακές Επιδόσεις των Κτιρίων), θέτει νέες βάσεις και προοπτικές για τον κατασκευαστικό τομέα. Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες παρατηρείται κοσμογονία αλλαγών προς όφελος των πολιτών και της ίδιας της αγοράς. 39

3.1.1 ΚΤΙΡΙΑ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ Συμφώνα με την Eurostat, η συνολική ετήσια κατανάλωση ενέργειας ανά νοικοκυριό στην Ελλάδα, είναι περίπου 61 GJ [2], ή 1,46 Toe, (βλ. σχήμα 1). Σύγκριση ανάμεσα στις Μεσογειακές χώρες καταδεικνύει ότι τα ελληνικά νοικοκυριά παρουσιάζουν την μεγαλύτερη σχετική κατανάλωση, σχεδόν 30% μεγαλύτερη της Ισπανίας και περίπου διπλάσια της Πορτογαλίας. Ταυτόχρονα, είναι σχεδόν ίση με αυτήν της Ολλανδίας και σημαντικά μεγαλύτερη από χώρες με ψυχρότερο κλίμα όπως το Βέλγιο και η Τσεχία. Δεδομένου ότι, η επιφάνεια κάθε νοικοκυριού καθώς και ο βαθμός χρήσης του κτιρίου, δεν ταυτίζονται ανά τις διάφορες χώρες, η παραπάνω σύγκριση μπορεί να οδηγήσει σε λάθος συμπεράσματα. Για παράδειγμα, η μέση κατοικία στην Ελλάδα προσεγγίζει τα 80m 2 και κατοικείται κατά μέση τιμή από 2.8 άτομα, ενώ η αντίστοιχη στην Ολλανδία τα 100m 2 και κατοικείται από 2.4 κατοίκους. Έτσι είναι πλέον ενδεδειγμένο η σύγκριση να πραγματοποιείται ανά μονάδα επιφάνειας (m 2 ) ή ανά μονάδα όγκου (m 3 ) κατοικίας. Μια τέτοια σύγκριση πραγματοποιήθηκε από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό EUROΑCE, όπου υπολογίστηκε η κατανάλωση για θέρμανση μιας κατοικίας κατασκευασμένης σύμφωνα με την τοπική νομοθεσία. 40

ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΖΗΤΗΣΗ ΤΥΠΙΚΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ (kwh/m 3 /a). [Πηγή ΕUROACE] Όπως διαπιστώνεται, η ενεργειακή θερμική κατανάλωση στην Ελλάδα είναι κατά πολύ μεγαλύτερη από χώρες όπως η Δανία, η Γερμανία η και ακόμα η Βρετανία. Η ενέργεια στα ελληνικά νοικοκυριά δαπανάται κυρίως για θερμικές χρήσεις και συγκεκριμένα για θέρμανση των χώρων, (περίπου 59% του συνολικού φορτίου). Το ευρωπαϊκό πρόγραμμα ΕPA-ED υπολόγισε συγκριτικά το ποσοστό της ενεργειακής κατανάλωσης των νοικοκυριών ανά είδος χρήσης. Όπως διαπιστώθηκε από το πρόγραμμα αυτό, το ποσοστό που αντιστοιχεί στην θέρμανση των κτιρίων στην Ελλάδα είναι σχετικά μεγαλύτερο από το αντίστοιχο ποσοστό σε ένα νεόκτιστο κτίριο της Δανίας. 41

Μια εναλλακτική μέθοδος αξιολόγησης της ενεργειακής και περιβαλλοντικής ποιότητας των κτιρίων κατοικίας είναι ο υπολογισμός των εκπομπών CO 2 ανά κάτοικο σε ετήσια βάση. Συμφώνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος, οι κατοικίες στην Ελλάδα παράγουν περίπου 12-13 τόνους CO 2 /κάτοικο/έτος. Η τιμή αυτή είναι συγκριτικά μεγαλύτερη από όλες τις άλλες μεσογειακές χώρες και μεγαλύτερη ακόμα από πολύ βορειότερες χώρες όπως η Νορβηγία, η Γερμανία, η Αυστρία και η Βρετανία. Είναι λοιπόν προφανές ότι τα κτίρια κατοικίας στην Ελλάδα είναι κατά πολύ περισσότερο ενεργοβόρα από τα αντίστοιχα κτίρια σε όλη την Μεσογειακή λεκάνη και ταυτόχρονα παρουσιάζουν μεγαλύτερη κατανάλωση ενέργειας από πολλές βόρειες χώρες. 42

3.1.2 ΛΟΙΠΑ ΚΤΙΡΙΑ Τα κτίρια που δεν χρησιμοποιούνται σαν κατοικίες στην Ελλάδα αποτελούν περίπου το 5% του συνόλου των κτιρίων και αντιπροσωπεύουν το 26% της συνολικής επιφάνειας του κτιριακού αποθέματος. Εξ' αυτών το 57% περίπου είναι κτίρια γραφείων και εμπορικής χρήσης, το 19% εκπαιδευτικά κτίρια, το 16% ξενοδοχεία και το 8% περίπου είναι νοσοκομεία και κλινικές. 3.1.2.1 ΚΤΙΡΙΑ ΓΡΑΦΕΙΩΝ Η ενεργειακή κατανάλωση των κτιρίων γραφείων στην Ελλάδα ποικίλει σε συνάρτηση με τις ενεργειακές τους εγκαταστάσεις (κλιματιζόμενα η όχι), τον τρόπο χρήσης τους και την ηλικία τους. Με βάση ενεργειακά δεδομένα από πολλές εκατοντάδες κτιρίων στην Ελλάδα, έχει προκύψει η κατανομή της ενεργειακής κατανάλωσης καθώς και η ταξινόμηση των κτιρίων αυτών σε τρεις ενεργειακές κατηγορίες, και συγκεκριμένα: Το ενεργειακά τυπικό κτίριο, που αντιστοιχεί στο 50% του δείγματος των κτιρίων γραφείων. Το βέλτιστο κτίριο, που αντιστοιχεί στο 20% των καλύτερων ενεργειακά κτιρίων, γραφείων και Το παθητικό κτίριο, που αντιστοιχεί στο 5% των καλύτερων ενεργειακά κτιρίων γραφείων 43

Όπως προκύπτει, το τυπικό κλιματιζόμενο κτίριο γραφείων καταναλώνει περί τις 138 kwh/m 2 /έτος, (τελική κατανάλωση), όπου: ο κλιματισμός αντιπροσωπεύει περί τις 35 kwh/m 2 /έτος και η θέρμανση περί τις 85kWh/m 2 /έτος Η μέση κατανάλωση των μη κλιματιζόμενων κτιρίων γραφείων κυμαίνεται περί τις 75 kwh/m 2 /έτος, εκ των οποίων οι 57 kwh/m 2 /έτος καταναλώνονται για θερμικούς λόγους. Σύγκριση της ενεργειακής κατανάλωσης των γραφείων για διάφορες ευρωπαϊκές χώρες έχει επιχειρηθεί στα πλαίσια του ευρωπαϊκού προγράμματος, EPA-ED. Όπως διαπιστώνεται, η ενεργειακή κατανάλωση των γραφείων στην χώρα μας είναι συγκριτικά η μεγαλύτερη ανάμεσα στις αναφερόμενες χώρες. 44

45

3.1.2.2 ΣΧΟΛΙΚΑ ΚΤΙΡΙΑ Η ενεργειακή κατανάλωση ενός τυπικού σχολείου στην Ελλάδα κυμαίνεται περί τις 68 kwh/m 2 /έτος, εκ των οποίων οι 55 kwh/m 2 /έτος καταναλώνονται για θερμικούς λόγους. 3.1.2.3 ΚΤΙΡΙΑ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΩΝ ΚΑΙ ΚΛΙΝΙΚΕΣ Με βάση μετρήσεις της ενεργειακής κατανάλωσης δεκάδων νοσοκομείων και κλινικών στην Ελλάδα, έχει διαπιστωθεί ότι η ελάχιστη, μέση και μέγιστη ενεργειακή κατανάλωση για θέρμανση κυμαίνεται αντίστοιχα περί τις 81, 221 και 420 kwh/m 2 /έτος. Με βάση τα δεδομένα που αναλύθηκαν παραπάνω, είναι σαφές ότι τα κτίρια του τριτογενή τομέα στην Ελλάδα, παρουσιάζουν ιδιαίτερα αυξημένη κατανάλωση και είναι σαφές ότι το δυναμικό εξοικονόμησης ενέργειας είναι ιδιαίτερα σημαντικό. 46

3.1.3 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Μετρήσεις σε χιλιάδες κτίρια κάθε είδους στην χώρα μας, δείχνουν ότι οι συγκεντρώσεις των εσωτερικών ρύπων είναι υπερπολλαπλάσιες του επιτρεπτού. Νοσοκομεία, γραφεία, σχολεία, κέντρα διασκέδασης και αθλητικοί χώροι παρουσιάζουν χαρακτηριστικά άρρωστου κτιρίου. Είναι χαρακτηριστικό ότι η συγκέντρωση των επικίνδυνων σωματιδίων PM2.5 στις ελληνικές κατοικίες ξεπερνά έως και επτά φορές το θεωρητικό όριο των 20 μg/m 3, λόγω κυρίως του καπνίσματος και των μη κατάλληλων συνθηκών αερισμού. Παράλληλα, σε κτίρια του τριτογενούς τομέα η εσωτερική ρύπανση φθάνει έως και τα όρια της τοξικότητας. Η παντελής έλλειψη προδιαγραφών όσον αφορά τα υλικά, τα συστήματα και τον αερισμό καταδικάζουν μεγάλο μέρος των Ελλήνων να διαβιώνουν σε απαράδεκτες περιβαλλοντικά συνθήκες 47