Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΟΛΥΜΠΙΑΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΤΙΣ ΤΕΧΝΕΣ

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΟΛΥΜΠΙΑΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΤΙΣ ΤΕΧΝΕΣ

ΣΔΩΝΑΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΣΙΔΕΡΗ ΣΟΦΙΑ ΣΙΜΙΤΣΗ ΘΕΟΔΩΡΑ ΜΑΡΙΑ ΣΚΙΑΔΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΙΑ ΣΚΟΥΡΤΑΝΙΩΤΗΣ ΜΙΧΑΗΛ ΣΚΟΥΤΕΡΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΞΕΝΟΦΩΝ ΣΟΛΩΜΟΥ ΕΛΕΝΗ ΣΠΟΥΡΛΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΣΤΑΡΤΣΕΒΑ ΓΙΟΥΛΙΑ ΣΤΡΑΤΕΛΟΥ ΕΛΕΝΗ ΜΑΡΙΑ ΤΕΠΕΛΕΝΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΝΑ ΤΖΟΥΜΑΝΕΚΑΣ ΑΝΔΡΕΑΣ ΤΟΥΜΠΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ ΑΝΝΑ ΤΣΑΡΑΜΠΑΡΗ ΤΣΙΟΥΝΓΚΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΡΟΜΠΕΡΤ ΠΕΤΡΙΣΟΡ ΦΕΤΑ ΧΡΗΣΤΟ ΝΤΑΝΙΕΛ ΧΟΝΔΡΟΠΟΥΛΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ 1

ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ Εισαγωγή: Αναμφισβήτητα ο αθλητισμός, ως θεσμός αποβλέπει σε ανώτερους σκοπούς αγωγής και παιδείας και αποτελεί έναν τρόπο έκφρασης της ανθρώπινης σωματικής και πνευματικής ομορφιάς. Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν συλλάβει ακέραια το νόημά του και είχαν σαν αρχή στην καθημερινή τους ζωή το περίφημο "Νους υγιής εν σώματι υγιή", το οποίο πετύχαιναν μέσα από τον αθλητισμό.kαι σήμερα ο αθλητισμός γοητεύει ένα πλήθος ανθρώπων και αποτελεί αγαπητό θέαμα. Η ανάγκη των ανθρώπων για επαφή με τον αθλητισμό οδήγησε στη γέννηση των Ολυμπιακών Αγώνων. 2

ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ Οι Ολυμπιακοί ήταν οι αρχαιότεροι και σημαντικότεροι από όλους τους ελληνικούς αγώνες και η σπουδαιότερη θρησκευτική γιορτή προς τιμήν του Ολύμπιου Δία, του πατέρα των θεών. Διεξάγονταν στην Αρχαία Ολυμπία κάθε τέσσερα χρόνια μετά το 776 π.χ. Η φήμη του ιερού της Ολυμπίας διαδόθηκε σε ολόκληρο τον ελληνικό κόσμο, ενώ σύντομα οι Ολυμπιακοί Αγώνες έγιναν το σύμβολο της πανελλήνιας ενότητας. Στα Ολύμπια έπαιρναν μέρος αθλητές από όλη την Ελλάδα (και αργότερα από άλλα μέρη) και σταδιακά απέκτησαν ιδιαίτερη αίγλη. 3

Στην ιστορική εποχή οι Ολυμπιακοί αγώνες διεξάγονταν μετά το θερινό ηλιοστάσιο κάθε τέσσερα χρόνια. Η τετραετία αυτή ονομαζόταν «πενθετηρίς» επειδή οι αρχαίοι συμπεριλάμβαναν και τα δύο έτη της διοργάνωσης, που σημάδευαν την αρχή και το τέλος της περιόδου. Οι πενθετηρίες ονομάζονταν με τον αύξοντα αριθμό της εκάστοτε Ολυμπιάδας και χρησίμευαν ως χρονική αναφορά. Ο πρώτος καταγεγραμμένος εορτασμός των Ολυμπιακών Αγώνων στην αρχαιότητα ήταν στην Ολυμπία, το 776 π. Χ., δηλαδή η πρώτη πενθετηρία ξεκινά το καλοκαίρι του 775 π. Χ., σύμφωνα με το σημερινό ημερολόγιο. Είναι σχεδόν σίγουρο ότι αυτή δεν ήταν και η πρώτη φορά που γίνονταν οι Αγώνες. Τότε οι Αγώνες ήταν μόνο τοπικοί και διεξαγόταν μόνο ένα αγώνισμα, η κούρσα του σταδίου. Ο Παυσανίας μνημονεύει τους κατοίκους της Ήλιδας, οι οποίοι από τα πανάρχαια χρόνια είχαν κτίσει ναό προς τιμή του Κρόνου. Όταν γεννήθηκε ο Δίας, οι Ιδαίοι Δάκτυλοι ήρθαν από την Κρήτη στην Ήλιδα και έκαναν αγώνα δρόμου για να διασκεδάσει λίγο ο βρεφικός Δίας. Ο μεγαλύτερος από αυτούς, ο Ηρακλής (όχι ο συνώνυμος ήρωας), έβαλε τους άλλους αδερφούς του, τον Παιωναίο, τον Επιμήδη, τον Ιάσιο και τον Ίδα να τρέξουν, και μετά τη λήξη των αγώνων, ο Ιδαίος Ηρακλής στεφάνωσε τους νικητές με κλαδί άγριας ελιάς, ένα δέντρο που είχε φέρει από την χώρα των Υπερβορείων. Ο αγώνας αυτός θεωρείται ότι είναι η μυθική παράδοση των Ολυμπιακών αγώνων και χρονολογείται στα τέλη της 2ης χιλιετίας π.χ. Σύμφωνα με τον ίδιο μύθο, ο Ιδαίος Ηρακλής ήταν εκείνος που έδωσε το όνομα Ολύμπια στους αγώνες αυτούς. Σύμφωνα με έναν άλλο μύθο, στην τοποθεσία 4

αυτή πάλεψε ο ίδιος ο Δίας με τον Κρόνο για την εξουσία της Γης, ενώ ένας τρίτος μύθος συμπληρώνει ότι μετά την μάχη αυτή, διεξάχθηκαν οι πρώτοι Ολυμπιακοί αγώνες προς τιμήν και εορτασμό της έκβασης της μάχης και της νίκης του Ολύμπιου Δία. Στους αγώνες αυτούς πήραν μέρος οι Ολύμπιοι θεοί, και μάλιστα ο Απόλλων νίκησε τον Ερμή και τον Άρη στο τρέξιμο και την πυγμαχία αντίστοιχα. Αυτά σύμφωνα με τον Παυσανία. ΗΛΙΔΑ ΚΑΙ ΠΙΣΑ Από τότε πέρασαν πολλά χρόνια, ώσπου ο Κλύμενος, απόγονος τους Ιδαίου Ηρακλή, πενήντα χρόνια μετά τον κατακλυσμό του Δευκαλίωνα εγκαταστάθηκε στην Ολυμπία. Ο Κλύμενος έγινε βασιλιάς και επανίδρυσε τους Ολυμπιακούς αγώνες. Νικήθηκε όμως από τον Ενδυμίωνα γιο του Αέθλιου, ο οποίος με την σειρά του ανέβηκε στο θρόνο. Ο γιος του Ενδυμίωνα έκανε με τη Σελήνη πενήντα κόρες, οι οποίες από τότε αντιπροσωπεύουν τους πενήντα μήνες (πενήντα σελήνες, ή φεγγάρια) που σχηματίζουν την εορταστική πενθετηρίδα, και γι αυτό οι Ολυμπιακοί αγώνες διεξάγονταν κάθε τέσσερα χρόνια. Ο Ενδυμίων όρισε έναν αγώνα δρόμου με βραβείο το θρόνο. Στον αγώνα αυτό πήραν μέρος οι τρεις γιοι του, ο Παίων, ο Επειός και ο Αιτωλός. Νίκησε ο Επειός, ο οποίος παραχώρησε το βραβείο στο γιο του και ονοματοδότη της περιοχής της Ήλιδας, τον Ηλείο. Την ίδια εποχή, στην κοντινή Πίσα κυβερνούσε ο Αιτωλικής καταγωγής βασιλιάς Οινόμαος. Πιθανώς οι Ολυμπιακοί αγώνες της εποχής αυτής να διοργανώνονταν βάση της Ολυμπιακής εκεχειρίας, μιας συμφωνίας ειρήνης που είχαν κλείσει ο Ίφιτος από την Ήλιδα, ο Λυκούργος από την Σπάρτη και ο Κλεοσθένης από την Πίσα, αφού σύμφωνα με τον Παυσανία, η συμφωνία αυτή φυλασσόταν στον ναό της Ήρας στην Ολυμπία. Η ΙΕΡΗ ΕΚΕΧΕΙΡΙΑ Ένας από τους σημαντικότερους θεσμούς των Ολυμπίων ήταν αυτός της Ιερής Εκεχειρίας, ο οποίος εξασφάλιζε την αναστολή των εχθροπραξιών μεταξύ των εμπόλεμων για σύντομο χρονικό διάστημα πριν, κατά τη διάρκεια και μετά το τέλος των αγώνων, ώστε να γίνεται δυνατή η ομαλή διεξαγωγή τους, συνολικά τρεις μήνες. Η πίστη στο θεσμό διαφαίνεται και από το ότι,παρά τους συνεχείς πολέμους στην Αρχαία Ελλάδα, οι Ολυμπιακοί Αγώνες διεξήχθησαν χωρίς καμία ματαίωση μέχρι την κατάργησή τους από τον Θεοδόσιο Α. Ειδικοί αξιωματούχοι, οι σπονδοφόροι, περιόδευαν σε ομάδες των τριών, σε όλες τις ελληνικές πόλεις, για να αναγγείλουν την έναρξη της Ιερής Εκεχειρίας και την ακριβή ημερομηνία των αγώνων. Οι Ηλείοι προετοίμαζαν και συντηρούσαν τους χώρους του ιερού και τις αθλητικές εγκαταστάσεις της Ολυμπίας, οργάνωναν την υποδοχή και στέγαση εκατοντάδων αθλητών και των συνοδών τους, όπως και των επισήμων αντιπροσωπειών των ελληνικών πόλεων. Συνοπτικά οι όροι της εκεχειρίας ήταν οι ακόλουθοι: 1.Όλες οι εχθροπραξίες σταματούσαν, ενώ το κράτος των Ηλείων ανακηρυσσόταν ουδέτερο και προσβάσιμο σε όλους. 5

2.Οι αθλητές και οι επισκέπτες από πόλεις που βρίσκονταν σε εμπόλεμη κατάσταση μπορούσαν να ταξιδέψουν με ασφάλεια μέσα από εχθρικές περιοχές. 3.Στρατός και όπλα απαγορεύονταν στα εδάφη της Ηλείας. 4.Κατά τη διάρκεια της εκεχειρίας αναστελλόταν η εκτέλεση θανατικής ποινής. ΘΡΥΛΟΙ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΓΩΝΕΣ ΗΡΑΚΛΗΣ Δύο διαφορετικές παραδόσεις συνδέουν τους Ολυμπιακούς Αγώνες με τον Ηρακλή. Η πρώτη εκδοχή αναφέρεται στον Πίνδαρο (α' μισό του 5 ου αι. π.χ.) και αναγνωρίζει ως ιδρυτή των αγώνων τον Θηβαίο ήρωα, ο οποίος τους οργάνωσε για πρώτη φορά μετά την επιτυχημένη εκστρατεία του κατά του Ηλείου βασιλιά Αυγεία. Σκοπός της εκστρατείας ήταν η τιμωρία του Αυγεία που είχε αρνηθεί να τον ανταμείψει, όπως είχαν συμφωνήσει για τον καθαρισμό των στάβλων του. Στον Ηρακλή αποδίδεται ο καθορισμός των ορίων της ιεράς Αλτεως, η εισαγωγή της αγριελιάς από τις χώρες των Υπερβορείων και η ίδρυση των αγώνων δρόμου και των αρματοδρομιών. Η δεύτερη παράδοση συναντάται στον Παυσανία (2 ος αι. μ.χ.) και αποδίδει την εισαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων στον Ιδαίο Ηρακλή (καταγόμενο από το όρος Ίδη της Κρήτης). Αυτός μαζί με τους αδελφούς του, τους Δακτύλους καθόρισε με το πέλμα του το μήκος του σταδίου, οργάνωσε τους πρώτους αγώνες δρόμου, εισήγαγε ως έπαθλο το στεφάνι αγριελιάς και όρισε τα τέσσερα έτη (όσοι ήταν και οι αδελφοί του) ως χρόνο διάρκειας της κάθε Ολυμπιάδας. ΔΙΑΣ Ο Δίας ήταν η κυρίαρχη θεότητα στο ιερό της Ολυμπίας και η εκεί λατρεία του μια από τις παλαιότερες στον Ελλαδικό χώρο. Σύμφωνα με μια μυθολογική παράδοση ο Όξυλος, αρχηγός των Αιτωλών που ήρθαν από τη ΒΔ Ελλάδα και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή τον 1ο αι. π.χ., αφιέρωσε το ιερό στο Δία και τέλεσε για πρώτη φορά αγώνες. Μια άλλη παράδοση αναφέρει ότι οι Ηρακλείδες, απόγονοι του ήρωα Ηρακλή ήταν εκείνοι που καθιέρωσαν τη λατρεία του θεού Δία στην περιοχή. Η σύνδεση της Ολυμπίας με το Δία δηλώνεται και σε μία ύστερη παράδοση που τοποθετεί στην περιοχή την νίκη του Δία επί του πατέρα του Κρόνου στον αγώνα που έγινε για την κυριαρχία του κόσμου. Για τον χαρακτήρα και το είδος της πρώιμης λατρείας του Δία στην Ολυμπία μας πληροφορούν τα περισσότερα από 6000 αφιερώματα που οι επισκέπτες του ιερού είχαν εναποθέσει στην τέφρα του μεγάλου βωμού του Δία (10ος-τέλη 8ου αι. π.χ.). Ο πολεμικός χαρακτήρας της λατρείας του θεού μαρτυρείται από τα χάλκινα και πήλινα ειδώλια πολεμιστών (απεικονίσεις του ίδιου του θεού ή των αναθέτων), ηνιόχων και αρμάτων. Πολυπληθή ειδώλια ζώων, κυρίως ταύρων και αλόγων, θα πρέπει να ερμηνευθούν ως προσφορές μιας αγροτο-κτηνοτροφικής κοινωνίας. Χάλκινοι τριποδικοί λέβητες, σκεύη με μεγάλη αξία, στήνονταν πιθανότατα στους υπαίθριους χώρους του ιερού. Από το 700 π.χ. όπλα, λάφυρα πολέμων, και αργότερα ολόκληρα κτίρια (θησαυροί) αποτελούσαν αναθήματα πόλεων-κρατών, είχαν στρατιωτικό και πολιτικό χαρακτήρα και μαρτυρούσαν την γεωγραφική διεύρυνση της ακτινοβολίας του ιερού. Η πολεμική διάσταση της λατρείας του Δία αποδεικνύεται επίσης, από την ύπαρξη μαντείου στο ιερό, αρμόδιου κυρίως για πολεμικά θέματα, όπως αναφέρουν αρχαίοι συγγραφείς. Στο ίδιο πλαίσιο, παραστάσεις Νικών σε 6

νομίσματα της Ολυμπίας, πήλινες Νίκες ως ακρωτήρια κτιρίων, αλλά και αυτόνομα αγάλματα που έχουν βρεθεί στον χώρο του ιερού θα είχαν πολεμικό παρά αθλητικό συμβολισμό. Το φημισμένο χρυσελεφάντινο λατρευτικό άγαλμα του Δία, όπου ο θεός παρουσιαζόταν ένθρονος να κρατά με το ένα χέρι σκήπτρο και με το άλλο Νίκη, εξέφραζε με σαφήνεια τη θέση του ως κυρίαρχου του κόσμου, τηρητή της τάξης και των νόμων, κριτή κάθε είδους αγώνα στην γη. Προς τιμήν του τελούνταν Ολυμπιακοί Αγώνες, και οι νικητές τού αφιέρωναν αγάλματα για να τον ευχαριστήσουν. Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΑΘΛΗΤΩΝ Δύο ήταν οι απαραίτητες προϋποθέσεις για τη συμμετοχή των αθλητών στους Ολυμπιακούς Αγώνες, έπρεπε να είναι Έλληνες, γεννημένοι ελεύθεροι από γονείς ελεύθερους πολίτες. Ως Έλληνες είχαν κοινή θρησκεία, ήθη, έθιμα, γλώσσα, ιδανικά. Ως ελεύθεροι πολίτες αποτελούσαν μέλη μιας κοινότητας και είχαν τις ίδιες αντιλήψεις για την υπόσταση του ελεύθερου ατόμου που γυμναζόταν για να γίνει άριστος. Όσοι ήθελαν να λάβουν επίσημα μέρος στην Ολυμπιάδα έπρεπε να προπονηθούν στην πατρίδα τους τουλάχιστον δέκα μήνες πριν τους αγώνες. Οι αθλητές όφειλαν να παρουσιαστούν στην Ήλιδα, έδρα της διοργανώτριας πόλης, ένα μήνα πριν από την έναρξη των αγώνων. Η συγκεκριμένη διάταξη τηρούνταν με μεγάλη αυστηρότητα από τους διοργανωτές των αγώνων. Το διάστημα αυτό ήταν απαραίτητο στους ελλανοδίκες για να ελέγξουν την προέλευση των αθλητών και τη φυσική τους κατάσταση, ώστε να αποκλείσουν από τους αγώνες όσους δεν ήταν ικανοί να ανταποκριθούν στο μεγάλο συναγωνισμό. Συναναστρεφόμενοι καθημερινά τους αθλητές, έκριναν, εκτός από τις ικανότητες και τα προσόντα τους, το ήθος και τον χαρακτήρα. Επίσης, η μέθοδος προγύμνασης και το είδος των ασκήσεων αποφασίζεται από άλλους κι ο ελλανοδίκης, και όχι ο προπονητής, με δική του πρωτοβουλία και χωρίς κανέναν περιορισμό οργανώνει τα πάντα, σύμφωνα με τις συγκεκριμένες συνθήκες που ισχύουν κάθε φορά. Και ο ελλανοδίκης έχει το μαστίγιο στη διάθεσή του, όχι μόνο για τον αθλητή αλλά και για τον προπονητή, και το χρησιμοποιεί σε κάθε περίπτωση ανυπακοής στις διαταγές του. Και όλοι είναι υποχρεωμένοι να συμμορφώνονται με τις διαταγές των ελλανοδικών, καθώς αυτοί που τις παραβιάζουν μπορούν να αποβληθούν από τους αγώνες αμέσως. Παράλληλα οι αθλητές προπονούνταν στα δύο γυμνάσια και τη μία παλαίστρα της Ήλιδας. Εκεί αποδείκνυαν έμπρακτα ότι γνώριζαν και εφάρμοζαν τους κανόνες του «ευ αγωνίζεσθαι», τους οποίους διδάσκονταν στα γυμνάσια των πόλεων από τις οποίες προέρχονταν. Κατά τη διάρκεια της μηνιαίας προετοιμασίας των αθλητών, οι κριτές είχαν την υποχρέωση να τους κατανείμουν σε κατηγορίες, ανάλογα με την ηλικία τους. Στα Ολύμπια υπήρχαν οι κατηγορίες των ανδρών και των παίδων, ενώ σε άλλους αγώνες συναντάμε και την κατηγορία των «αγένειων» (εφήβων). Για την προπόνησή του, ο αθλητής άλειφε το σώμα του με λάδι ελιάς και κατόπιν το κάλυπτε με καθαρή άμμο. Αυτός ο συνδυασμός τον βοηθούσε να ρυθμίζει τη θερμοκρασία του σώματός του, αλλά και τον προστάτευε από τον ήλιο και το ραβδί του προπονητή του που μπορεί να τον χτυπούσε εάν δεν εκτελούσε σωστά τις ασκήσεις. Μετά την προπόνηση, ο αθλητής χρησιμοποιούσε τη στλεγγίδα (είδος ξύστρας) για να αφαιρέσει τον ιδρώτα, το λάδι και την άμμο από το δέρμα του. Τελείωνε καθαρίζοντας το σώμα του με νερό και ένα σφουγγάρι. Κατά τη διάρκεια των αγώνων, οι αθλητές φρόντιζαν το σώμα τους με τον ίδιο τρόπο. 7

Αρχικά, οι νέοι γυμνάζονταν (γυμνός>γυμνάσιο) στα ίδια τα αγωνίσματα υπό την επίβλεψη του παιδαγωγού, που φρόντιζε και για την εκπαίδευση τους. Αργότερα όμως, επειδή οι αντιλήψεις για τη σωματική αγωγή των νέων άλλαξαν χάρη στη συμβολή, κυρίως, της ιατρικής, η επίβλεψη των αθλητών ανατέθηκε σε ειδικούς προπονητές, που ήταν συνήθως παλαίμαχοι αθλητές. Έχουν επιβιώσει τρεις ονομασίες για τους ανθρώπους που ασχολούνταν με τη σωματική εκπαίδευση και την προπόνηση των αθλητών στην αρχαιότητα: γυμναστές, που καθόριζαν το πρόγραμμα της άσκησης, παιδοτρίβες, οι οποίοι επέβλεπαν την προπόνηση, και αλείπτες, που έκαναν μαλάξεις με λάδι. Πολλοί νικητές τιμούσαν τους γυμναστές και τους παιδοτρίβες στήνοντας τα άγαλμα δίπλα στο δικό τους. Θέσπιση των αγώνων Με την πάροδο του χρόνου, ο θεσμός της Ολυμπιακής εκεχειρίας και των Ολυμπιακών αγώνων έγιναν όλο και πιο δημοφιλής σε όλο τον Ελλαδικό χώρο. Ενώ αρχικά στους αγώνες έπαιρναν μέρος μόνο κάτοικοι της Ήλιδας, σταδιακά διευρύνθηκε ο κανονισμός, ώστε να επιτρέπονται αθλητές από την Αρκαδία, την Λακεδαίμονα και την Μεσσηνία, ακόμα και από όλη την Πελοπόννησο και τα Μέγαρα. Ακολούθησαν οι εκτός Πελοποννήσου πόλεις των Αθηνών και της Ιωνίας. Μέχρι τον 4ο αι. π.χ. όπου και σημειώνεται το τέλος των Ολυμπιακών αγώνων, η συρροή των αθλητών από όλα τα μέρη ήταν μεγάλη. Από τις Αποικίες στην Σικελία και την Μικρά Ασία, την Ρόδο, από την Αίγυπτο (ιδίως την Αλεξάνδρεια), την Κυρήνη και την Φοινίκη, αλλά και από την Ρωμαϊκή αυτοκρατορία έρχονταν αθλητές για να αγωνιστούν στην Ολυμπία. Τελευταίος Ολυμπιονίκης ήταν ο Αρμένιος Αρσακιάδης. Από την 37η Ολυμπιάδα (632 π.χ.) αρχίζουν να παίρνουν μέρος έφηβοι. Ο έφηβος Δαμίσκος από την Μεσσηνία κερδίζει στην 103η Ολυμπιάδα (368 π.χ.) τον αγώνα δρόμου σε ηλικία δώδεκα ετών. Η παρακολούθηση των αγώνων επιτρεπόταν σε όλους, ελεύθερους και δούλους, ακόμα και βάρβαρους. Μονάχα απαγορευόταν αυστηρά στις γυναίκες, ίσως γιατί ορισμένοι αθλητές αγωνίζονταν γυμνοί. Για όποια μάλιστα τολμούσε να παραβεί τη διαταγή αυτή, υπήρχε η ποινή του θανάτου. Ωστόσο, μία γυναίκα που ανήκε σε σπουδαία αθλητική οικογένεια και λαχταρούσε να καμαρώσει νικητές μέσα στο στάδιο τους δικούς της, δε δίστασε να ντυθεί άντρας και να περάσει μέσα στους θεατές των αγώνων. Ήταν η Καλλιπάτειρα, κόρη του περίφημου Ρόδιου Ολυμπιονίκη Διαγόρα, αδελφή και μητέρα επίσης νικητών στις Ολυμπιάδες. Αυτή ακριβώς η συγγένειά της με ξεχωριστούς αθλητές έκανε ίσως τους Ελλανοδίκες να της συγχωρήσουν την παράβαση και να της επιτρέψουν τιμητικά να παρακολουθήσει τους αγώνες. Επίσης σημειώνεται μεμονωμένα και τίμηση γυναικών, πράγμα που δεν ήταν σύνηθες φαινόμενο, αφού η συμμετοχή ήταν καθαρά ανδρικό προνόμιο. Στα ιππικά αθλήματα της αρματοδρομίας και της ιππασίας όμως το βραβείο πήγαινε στον ιδιοκτήτη του αλόγου, που δεν ήταν αναγκαστικά ο ίδιος ο ιππέας που έπαιρνε μέρος. Έτσι έχουμε την Σπαρτιάτιδα Κυνίσκα, θυγατέρα του 8

Αρχίδαμου και αδερφή του Αγησίλαου, που τιμήθηκε με το κλαδί ελιάς και στην οποία έκτισαν ηρώο και αφιέρωσαν ανδριάντες. Συχνά μπορούσε κάποιος ν' ανακηρυχθεί Ολυμπιονίκης χωρίς να αγωνιστεί έγκαιρα στο στάδιο ή δίσταζε να λάβει μέρος από φόβο μη νικηθεί. Τέλος, σε περίπτωση που ο αριθμός των αγωνιστών σε κάποιο άθλημα ήταν περιττός, απέμενε μετά την κλήρωση των ζευγαριών ένας αθλητής που λεγόταν έφεδρος. Αυτός περίμενε με ακμαίες τις σωματικές του δυνάμεις να συναγωνιστεί μ' εκείνον που ύστερα από αλλεπάλληλους αγώνες θα είχε καταβάλει τους άριστους από κάθε ζεύγος αθλητών. Κατάργηση των αγώνων Οι Ολυμπιακοί Αγώνες διατηρήσανε την αίγλη τους σε όλη την ελληνική αρχαιότητα και όσοι νικούσαν σε αυτούς δοξάστηκαν από λαμπρούς ποιητές, όπως ο Πίνδαρος, ο Σιμωνίδης ο Κείος και ο Βακχυλίδης. Όταν όμως επικράτησαν οι Ρωμαίοι, το ευγενικό πνεύμα των αγώνων άρχισε να νοθεύεται με βίαια θεάματα και σιγά-σιγά οι Έλληνες αθλητές αποσύρθηκαν και δεν έπαιρναν μέρος στους αγώνες. Έτσι, ο θεσμός των Ολυμπιακών Αγώνων έχασε τη σημασία του. Όταν ο Χριστιανισμός έγινε η επίσημη θρησκεία της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, οι Ολυμπιακοί θεωρούνταν πια σα μία παγανιστική γιορτή, και το 393, ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος απαγόρευσε τη διεξαγωγή τους. Με αυτόν τον τρόπο τελείωσε μιά περίοδος χιλίων χρόνων κατά την οποία οι Ολυμπιακοί διεξάγονταν συνέχεια κάθε τέσσερα χρόνια. Σταδιακή εξέλιξη των αγωνισμάτων Αρχικά, το αγωνιστικό πρόγραμμα περιελάμβανε μόνο το «στάδιο», τον αγώνα δρόμου, και περιοριζόταν σε μια μόνο ημέρα. Στη 14η Ολυμπιάδα (724 π.χ.) προστέθηκε ο «δίαυλος» (διπλός αγώνας δρόμου). Στη 15η Ολυμπιάδα (720 π.χ.) καθιερώθηκε ο «δόλιχος» (αγώνας δρόμου μεγάλου μήκους), ενώ οι 18οι Ολυμπιακοί αγώνες (708 π.χ.) διευρύνονται με το «Πένταθλο» και την πάλη. Είκοσι χρόνια αργότερα (23η Ολυμπιάδα, 688 π.χ.) προστέθηκε η «πυγμή», και αργότερα (25η Ολυμπιάδα, 680 π.χ.) η αρματοδρομία του τέθριππου (ζυγός τεσσάρων ίππων). Τριάντα δύο χρόνια αργότερα (33η Ολυμπιάδα, 648 π.χ.) προστέθηκαν οι ιπποδρομίες και το «Παγκράτιο» που συνδυάζει πάλη και πυγμαχία. Τα αγωνίσματα εφήβων περιορίζονταν στον αγώνα δρόμου, το Πένταθλο και την πάλη. Στην 65η Ολυμπιάδα (520 π.χ.) καθιερώνονται ο «οπλιτόδρομος» (αγώνας δρόμου ανδρών με πολεμική στολή) και στην 66η Ολυμπιάδα (516 π.χ.) ο δρόμος και η πάλη παίδων. Στην 93η Ολυμπιάδα (408 π.χ.) καθιερώθηκε και η αρματοδρομία με ζυγό δύο αλόγων. Για μια μικρή περίοδο (70ή - 71η Ολυμπιάδα) έγινε πειραματικά καθιέρωση αρματοδρομίας με φοράδες και 9

μουλάρια, ενώ την 99η Ολυμπιάδα (384 π.χ.) εμφανίζονται αρματοδρομίες τεσσάρων και αργότερα (128η Ολυμπιάδα, 268 π.χ.) δύο πουλαριών, και δώδεκα έτη αργότερα (256 π.χ.) ιππασία σε πουλάρι. Οι Ολυμπιακοί ήταν καθαρά αθλητικοί αγώνες χωρίς μουσικό διαγωνισμό όπως συνηθιζόταν στις άλλες παρόμοιες εορτές. Μια μοναδική εξαίρεση είχε γίνει επί Νέρωνα, καθώς και στην 96η Ολυμπιάδα όπου έγινε διαγωνισμός τρομπέτας, χωρίς όμως μουσικό κριτήριο. Οι Ολυμπιάδες πέρασαν τις δύο, τις τρεις ημέρες και τελικά έφτασαν να διαρκούν πέντε ημέρες. Σημασία των αγώνων Από το 776 π. Χ. και μετά οι Αγώνες, σιγά-σιγά, έγιναν πιο σημαντικοί σε ολόκληρη την αρχαία Ελλάδα φτάνοντας στο απόγειο τους κατά τον 6ο και 5ο αι. π.χ. Οι Ολυμπιακοί είχαν επίσης θρησκευτική σημασία αφού γίνονταν προς τιμή του θεού Δία, του οποίου το τεράστιο άγαλμα στεκόταν στην Ολυμπία. Ο αριθμός των αγωνισμάτων έγινε είκοσι και ο εορτασμός γινόταν στην διάρκεια μερικών ημερών. Οι νικητές των αγώνων θαυμάζονταν και γίνονταν αθάνατοι μέσα από ποιήματα και αγάλματα. Το έπαθλο για τους νικητές ήταν ένα στεφάνι από κλαδί ελιάς. Πρόγραμμα διεξαγωγής των αγώνων Αρχικά οι Ολυμπιακοί αγώνες διαρκούσαν μια ημέρα μόνο. Αργότερα, το πρόγραμμα διευρύνθηκε και εμπλουτίστηκε με πλήθος αθλημάτων και πανηγυρικών εκδηλώσεων που συνόδευαν την εορτή, διαρκείας πέντε ημερών, στην οποία συνέρρεε πλήθος αθλητών και θεατών. Ο Παυσανίας αναφέρει ως αιτία την διεξαγωγή των 77ών Ολυμπιακών αγώνων (472 π.χ.), όταν η αρματοδρομία και το πένταθλο είχαν αργοπορήσει τόσο πολύ, που το παγκράτιο άρχισε καθυστερημένα και διήρκησε μέχρι τις νυχτερινές ώρες, με αποτέλεσμα να νικήσει ο Αθηναίος Καλλίας. Τότε αποφασίστηκε η πολυήμερη διεξαγωγή των αγώνων και καθιερώθηκε το πενθήμερο πρόγραμμα ως εξής: Οι τελετές άρχιζαν την 11η ημέρα του μήνα και διαρκούσαν μέχρι την 15η ημέρα, έτσι ώστε η νύχτα της τέταρτης μέρας των αγώνων να λούζεται στο φως της πανσέληνου. Σύμφωνα με το σημερινό ημερολόγιο η έναρξη των αγώνων γίνονταν περίπου στα τέλη Ιουνίου, αρχές Ιουλίου. Η πρώτη ημέρα ήταν αφιερωμένη στους θεούς. Η σημαντικότερη εναρκτήρια σπονδή ήταν προς τιμή του Ολυμπίου Διός, και γινόταν από εκπροσώπους της πόλης της Ήλιδας. Ακολουθούσε ο όρκος των αθλητών, προπονητών και ελλανοδικών (δηλαδή των διαιτητών που θα έκριναν τα αποτελέσματα των αγώνων), κατά τον οποίο γινόταν θυσία, ενώ οι διαιτητές έβγαζαν λόγο απευθυνόμενοι στους αγωνιστές. Όσο για τους ανήλικους νέους που έπαιρναν μέρος, ορκίζονταν οι πατέρες ή οι πιο μεγάλοι αδελφοί τους. 10

Τα αγωνίσματα Οι Ολυμπιακοί Αγώνες της Αρχαιότητας περιλάμβαναν ένα σημαντικό αριθμό αγωνισμάτων. Πολλά από αυτά είναι πρόγονοι των σύγχρονων ολυμπιακών αθλημάτων και είχαν όρους και κανόνες, όχι άγνωστους στους σύγχρονους αθλητές. Τα αρχαία ολυμπιακά αγωνίσματα ήταν τα εξής: Το ακόντιο Οι αρχαίοι Έλληνες φρόντιζαν να ασκούνται συχνά στη ρίψη του ακοντίου, αφού αυτό αποτελούσε το βασικό επιθετικό τους όπλο. Στην Ιλιάδα αναφέρεται ότι στις περιόδους ανάπαυλας από τις μάχες οι Αχαιοί έριχναν ακόντιο και δίσκο, ενώ στην Οδύσσεια πληροφορούμαστε ότι οι μνηστήρες της συζύγου του Οδυσσέα, Πηνελόπης, διασκέδαζαν ρίχνοντας ακόντιο και δίσκο σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο.. Ο εξοπλισμός του ακοντισμού Το ακόντιο που χρησιμοποιούσαν οι αθλητές ήταν ένα ξύλινο κοντάρι, μήκους 1,5 έως 2 μ., με τη μία του άκρη μυτερή και ελαφρύτερο από εκείνο που χρησιμοποιούσαν οι πολεμιστές. Δεν είναι βέβαιο αν το ακόντιο είχε απλώς μυτερή άκρη ή μεταλλική αιχμή, όπως αυτή που χρησιμοποιούσε ο στρατός. Ο Ησύχιος αναφέρει ότι αυτό το είδος του ακοντίου ονομαζόταν αποτομάς. Και οι δύο τύποι απαντούν σε διακοσμήσεις αγγείων. Το ακόντιο με μυτερή άκρη ήταν αναγκαίο στην άσκηση με στόχο, για να μπορεί να καρφώνεται σε αυτόν. Ωστόσο, από αναφορές του ρήτορα Αντιφώντα φαίνεται ότι συνέβαιναν ατυχήματα με αυτό το ακόντιο, όπως στην περίπτωση του θανάτου ενός παιδιού από ρίψη ακοντίου κατά τη διάρκεια ασκήσεων. Ο Ξενοφών, στο έργο του Περί Ιππικής, προκειμένου να αποφεύγονται τέτοιου είδους συμβάντα, πρότεινε να καλύπτεται το ακόντιο με μία σφαίρα Όταν το ακόντιο δεν είχε πρόσθετη αιχμή, τοποθετούνταν στην άκρη του ένα μεταλλικό δαχτυλίδι, για να είναι το κέντρο βάρος του προς τα εμπρός, δίνοντάς του ακρίβεια και σταθερότητα στην πορεία. Η κυριότερη διαφορά ανάμεσα στο αρχαίο και το σύγχρονο ακόντιο είναι ότι οι αθλητές της αρχαίας Ελλάδας προσάρμοζαν την αγκύλη, μια δερμάτινη λωρίδα σαν θηλιά, που δενόταν στο κέντρο βάρους του ακοντίου και όπου ο αθλητής περνούσε το δείκτη και το μέσο δάκτυλο. Κάθε αθλητής έδενε την αγκύλη στο σημείο που τον εξυπηρετούσε περισσότερο, ενώ στα πολεμικά ακόντια οι αγκύλες ήταν τοποθετημένες σε σταθερό σημείο. Η αγκύλη υποβοηθούσε τη ρίψη με δύο τρόπους: 11

- Αύξανε τη δύναμη της βολής, γιατί έκανε ασφαλέστερη τη λαβή. - Επέτρεπε στο ακόντιο μια περιστροφική κίνηση γύρω από τον άξονά του, σταθεροποιώντας την πορεία του και προωθώντας το μακρύτερα. Αγώνες δρόμου Ο απλός αγώνας δρόμου, το «στάδιον» ήταν το πρώτο αγώνισμα που καθιερώθηκε. Μέχρι τους 15ους Ολυμπιακούς αγώνες οι αθλητές που έπαιρναν μέρος φορούσαν μια μικρή ποδιά, ενώ αργότερα αγωνίζονταν εντελώς γυμνοί, επιδεικνύοντας την επίδοσή τους στο πολεμικό βάδισμα και τρέξιμο. Τέρμα ήταν το σημείο που βρίσκονταν το βραβείο, ενώ οι θεατές στέκονταν δεξιά και αριστερά κατά μήκος της αμμώδους διαδρομής που είχε μήκος εξακοσίων Ολυμπιακών ποδιών (περ. 192 μέτρα). Οι αθλητές ανταγωνίζονταν σε ομάδες τεσσάρων. Οι επί μέρους νικητές ανταγωνίζονταν μεταξύ τους, επίσης σε ομάδες τεσσάρων. Στον «δίαυλο» οι αθλητές έτρεχαν την διπλή διαδρομή επιστρέφοντας στο σημείο της αφετηρίας, ενώ στον «δόλιχο» η διαδρομή ήταν δώδεκα «δίαυλοι», δηλαδή 24 «στάδια». Η διαδρομή του «οπλίτη δρόμου» είχε μήκος δύο «σταδίων», και οι πολεμιστές αρχικά φορούσαν τον πλήρη εξοπλισμό (περικεφαλαία, κνημίδες, ασπίδα) και αργότερα ήταν γυμνοί και κρατούσαν μόνο ασπίδα. Οι έφηβοι αγωνίζονταν μόνο στο απλό «στάδιο», δηλαδή στον αγώνα δρόμου μιας διαδρομής. Ο Παυσανίας μνημονεύει επίσης τον αγώνα δρόμου των «Ηλείων παρθένων», οι οποίες έπαιρναν μέρος ντυμένες με έναν κοντό χιτώνα, τον δεξιό ώμο γυμνό και τα μαλλιά λυτά. Ο εξοπλισμός του αγωνίσματος του δρόμου Οι αγώνες δρόμου γίνονταν στο Στάδιο, το μήκος του οποίου ποίκιλλε από πόλη σε πόλη, αφού διέφερε ο πους που χρησιμοποιούνταν ως μονάδα μέτρησης. Για παράδειγμα, το Στάδιο στην Ολυμπία είχε μήκος 192,28 πόδια, στους Δελφούς 177, 5 και στην Αθήνα 184,96. Ένας ισόπεδος χώρος δίπλα σε λόφους ή σε πλαγιές τους αποτελούσε τη συνήθη επιλογή για την κατασκευή ενός Σταδίου. Αρχικά, η αφετηρία και το τέρμα του στίβου καθορίζονταν από απλές γραμμές χαραγμένες στο χώμα. Από τον 5ο αι. π. Χ., στα σημεία αυτά τοποθετήθηκαν οι βαλβίδες, δηλαδή μόνιμες μακρόστενες λίθινες πλάκες με σκαλισμένες κατά μήκος δύο παράλληλες εγκοπές. Οι θέσεις των δρομέων διαχωρίζονταν από πασσάλους τοποθετημένους σε κοιλότητες. Στην Ύστερη Κλασική εποχή επινοήθηκε μία μηχανή άφεσης, η ύσπληξ, που βασίστηκε στην τεχνολογία του καταπέλτη. Θεωρείται ότι αντιπροσωπεύει μία σημαντική μεταβολή στους 12

αγώνες δρόμου, εφόσον εξασφάλιζε την ταυτόχρονη εκκίνηση όλων των αθλητών, αποκλείοντας έτσι οποιαδήποτε μεροληψία από πλευράς κριτών. Στα αγωνίσματα δρόμου με μήκος μεγαλύτερο του σταδίου το σημείο στροφής οριζόταν από πάσσαλο ή κιονίσκο και ονομαζόταν καμπτήρ. Όσον αφορά τους δρομείς, αρχικά φορούσαν ένα κομμάτι ύφασμα γύρω από τη μέση τους. Αργότερα, αυτό εγκαταλείφθηκε και οι αθλητές έτρεχαν εντελώς γυμνοί. Μόνη εξαίρεση ήταν ο οπλίτης δρόμος, στον οποίο οι αθλητές φορούσαν κράνος και κνημίδες και κρατούσαν ασπίδες. Ωστόσο, τον 5ο αι. π. Χ. καταργήθηκαν οι κνημίδες και μετά τον 4ο αι. π. Χ. και το κράνος, οπότε οι δρομείς έτρεχαν μόνο με τη βαριά ξύλινη, επενδυμένη με χαλκό, ασπίδα. Πάλη Η πάλη ήταν πολύ δημοφιλές άθλημα. Σύμφωνα με το μύθο ο Θησέας ήταν αυτός που ανακάλυψε την τεχνική της πάλης, έτσι ώστε ο νικητής να μην είναι εξαρτημένος μόνο από την φυσική του σωματική δύναμη, αλλά από την τεχνική, την ευελιξία και την γρηγοράδα των κινήσεών του. Ο έφηβος Κρατίνος απέκτησε φήμη όχι μόνο για την νίκη του, αλλά και για την καλαισθησία των κινήσεων του. Στην πάλη διακρίνουμε δύο αγωνίσματα: Ορθία πάλη Σκοπός αυτού του είδους πάλης ήταν οι παλαιστές να ρίξουν απλώς τον αντίπαλο στο έδαφος. Τρεις πτώσεις σήμαιναν μια ήττα και ο νικητής αποκαλούνταν τριακτήρ. Ο αγώνας συνεχιζόταν μέχρι τελικής πτώσεως ενός εκ των δύο αθλητών. Στην ορθία πάλη γυμναζόταν το επάνω μέρος του σώματος παλαιστών (κεφαλή, τράχηλος, ώμοι, χέρια, θώρακας, μέση). Αλίνδησις Σε αυτό το είδος πάλης γυμναζόταν κυρίως το κάτω μέρος του σώματος (μέση, μηροί, γόνατα) και τα χέρια. Ο αγώνας τελείωνε με την παραδοχή της ήττας ενός εκ των δύο αθλητών με ανάταση του δεξιού χεριού του με το δείκτη τεντωμένο. Πυγμαχία 13

Η πυγμαχία ήταν βίαιο και συχνά θανατηφόρο αγώνισμα. Σε περίπτωση που ο αγώνας κρατούσε πολλή ώρα χωρίς νικητή, οι αγωνιστές έπρεπε να κάνουν την ονομαζόμενη «κλίμακα». Δηλαδή οι πυγμάχοι στέκονταν ακίνητοι χωρίς να αμύνονται ή να αποφεύγουν το χτύπημα, ενώ εναλλακτικά αντάλλασσαν χτυπήματα μέχρι που ένας από τους δυο κατέρρεε. Αν και πολλές μαρτυρίες έχουμε για τα φοβερά και αιματηρά τραύματα του αγωνίσματος, η τέχνη της πυγμαχίας ήταν άλλη. Νικητής ήταν αυτός που κατόρθωνε να μην χτυπηθεί. Ακόμα καλύτερα ήταν αυτός που κατόρθωνε να μην χτυπηθεί αλλά ούτε και να χτυπήσει τον αντίπαλο, κάνοντάς τον απλά να καταρρεύσει εξουθενωμένος από τις άκαρπες επιθετικές προσπάθειές του. Εξοπλισμός της πυγμής: Προκειμένου να κρατούνται σταθεροί οι καρποί και οι αρθρώσεις των δακτύλων, οι πύκτες (πυγμάχοι) -ήδη από τα ομηρικά χρόνια έως και τον 5ο αι. π. Χ.- τύλιγαν στα χέρια ιμάντες, τα στρόφια ή μειλίχαι. Ήταν λωρίδες από μαλακό δέρμα βοδιού, μήκους 3 μ. περίπου, τις οποίες και άλειφαν με λάδι ή λίπος για να διατηρούνται μαλακές. Τύλιγαν τους ιμάντες γύρω από τις πρώτες κλειδώσεις των δαχτύλων και μετά τους περνούσαν διαγώνια, από την παλάμη μέχρι το πάνω μέρος του χεριού, αφήνοντας τον αντίχειρα ακάλυπτο. Στη συνέχεια, τους έδεναν γύρω από τον καρπό ή ψηλά στο βραχίονα με μια θηλιά. Τον 4ο αι. π. Χ. οι ιμάντες που κάλυπταν την πρώτη φάλαγγα των δακτύλων ενισχύθηκαν με σκληρότερο δέρμα εξωτερικά και μαλλί εσωτερικά (σφαίραι) και χρησιμοποιούνταν περισσότερο στην προπόνηση. Από τον 4ο αι. π. Χ. έως και το 2ο αι. π. Χ., οι πυγμάχοι άρχισαν να φορούν ένα είδος γαντιού που αποτελούνταν από δερμάτινες λωρίδες τυλιγμένες εκ των προτέρων, τους οξείς ιμάντες. Η ρωμαϊκή εφεύρεση του caestus, ενός γαντιού πυγμαχίας ενισχυμένου με σίδερο και μολύβι, μεταμόρφωσε την ελληνική τέχνη της πυγμαχίας σε έναν απάνθρωπο και φονικό αγώνα. Παγκράτιο 14

Το δυσκολότερο άθλημα στους Ολυμπιακούς αγώνες ήταν αναμφισβήτητα το παγκράτιο. Ήταν συνδυασμός της πάλης και της πυγμαχίας. Ο νικητής έπρεπε να νικήσει συνδυάζοντας την ευελιξία αλλά και τη δύναμη της γροθιάς, συμβολίζοντας έτσι τον ηρωικό αγώνα του άοπλου πολεμιστή στην μάχη. Σε αντίθεση με την καθεαυτού πυγμαχία, οι αθλητές του παγκρατίου αγωνίζονταν με γυμνά χέρια και δε χτυπούσαν με τη γροθιά, αλλά με τα δάχτυλα της πυγμής. Κατά το Φιλόστρατο, ο τέλειος παγκρατιαστής είχε σωματική διάπλαση τέτοια ώστε να μπορεί να χαρακτηριστεί ο καλύτερος παλαιστής μεταξύ των πυγμάχων και ο καλύτερος πυγμάχος μεταξύ των παλαιστών. Δυο θρυλικοί αθλητές του παγκρατίου έμειναν στην ιστορία, ο Θεαγένης και ο Πολυδάμας. Πένταθλο Το πένταθλο αποτελείτο από πέντε επί μέρους αγωνίσματα, τροχάδην, άλμα, πάλη, δισκοβολία και ακόντιο. Οι αθλητές του πένταθλου ήταν φημισμένοι για την καλαισθησία του αρμονικά γυμνασμένου σώματός τους. Η διεξαγωγή του πένταθλου άρχιζε με την ρίψη δίσκου ή με το άλμα, και συνέχιζε με την ρίψη ακοντίου, τον αγώνα δρόμου και την πάλη. Η προκαταρκτική εξάσκηση που γινότανε στα αθλητικά γυμναστήρια συμπεριλάμβανε τέσσερις κατηγορίες άλματος, το άλμα ύψους (επί τόπου), άλμα ύψους (με φόρα), άλμα μήκους και άλμα βάθους, ενώ στους Ολυμπιακούς αγώνες μνημονεύεται μόνο το άλμα μήκους. Το άλμα συνοδευόταν από τους ήχους της φλογέρας που έπαιζε το «Πύθιο άσμα». Η εκκίνηση γινόταν από μια ελαστική σανίδα, τον «βατήρα», ενώ οι αθλητές χρησιμοποιούσαν ένα βοηθητικό όργανο, τους «αλτήρες». Ο κανονισμός του αθλήματος επέβαλε στον αθλητή να προσγειωθεί όρθιος και να σταθεί ακίνητος ακριβώς στο σημείο της επαφής του με το έδαφος. Το σημείο της πιθανής προσγείωσης ήταν ανασκαμμένο για να είναι το χώμα λίγο πιο μαλακό. Συχνά συναντάμε σε σχετικές αγγειογραφίες την αξίνα η οποία χρησίμευε για την εκσκαφή του σκληρού από την ξηρασία καλοκαιρινού εδάφους, ή για να σημαδεύουν στο χώμα την επίδοση. Η δισκοβολία ήταν αγώνισμα βολής που εξελίχτηκε από την ρίψη πέτρας στην μάχη, και διεξάγονταν αρχικά με απλές πέτρες κάπως μεγάλων διαστάσεων, όπως συμπεραίνουμε από ένα αρχαιολογικό εύρημα στον χώρο της Ολυμπίας. Ο Όμηρος μνημονεύει επίσης τον λίθινο δίσκο των Φαιάκων. Η τεχνική ρίψης δίσκου είναι απαθανατισμένη σε πολλές αγγειογραφίες, ανάγλυφα και ανδριάντες, το πιο φημισμένο από αυτά είναι ο παγκόσμια γνωστός δισκοβόλος του Μύρωνα. Το ακόντιο ήταν επίσης εμπνευσμένο από το αντίστοιχο πολεμικό ή κυνηγετικό όπλο, αν και στην προκειμένη μορφή ήταν ειδικά κατασκευασμένο για αποκλειστική αθλητική χρήση. Ήταν κοντύτερο, λεπτότερο και ελαφρότερο, ενώ κατέληγε σε μακρύ μυτερό άκρο. Στην μέση του κονταριού ήταν προσαρμοσμένη η «αγκύλη», που ήταν λουράκι ή θηλιά για να υποβοηθάει τον αθλητή στην εξακόντισή του, χωρίς όμως να είναι εξακριβωμένη η ακριβής 15

λειτουργία της αγκύλης. Επίσης δεν είναι γνωστό αν το ακόντιο ήταν άθλημα βολής ή σκοποβολής. Τα αγωνίσματα δρόμου και πυγμαχίας παρουσιάστηκαν πιο πάνω. Αρματοδρομία Η αρματοδρομία διεξάγονταν σε ιδιαίτερο στάδιο, το «ιπποδρόμιο», αγνώστων σήμερα διαστάσεων. Το μοναδικό ιπποδρόμιο που διασώζεται σήμερα στην Ελλάδα βρίσκεται στο Λύκαιο όρος και έχει μήκος 300 μέτρα, ή ενάμιση σταδίου, και πλάτους εκατό μέτρων. Το ιπποδρόμιο της Ολυμπίας πρέπει κατά τα λεγόμενα του Παυσανία να είχε μεγαλύτερο πλάτος. Ο μηχανισμός εκκίνησης ήταν εφεύρεση του Κληοίτα, την οποία τελειοποίησε ο Αριστείδης. Στο ένα άκρο του ιπποδρομίου ήταν κτισμένος ο στρογγυλός βωμός του Ταράξιππου, αφού τα άλογα πάθαιναν απροσδόκητα πανικό όταν περνούσαν από το σημείο αυτό. Οι αρματοδρομίες ξεκινούσαν με τις πρώτες ηλιαχτίδες τα χαράματα και διαρκούσαν μέχρι το απόγευμα. Επίσης, οι αθλητές και τα άλογα εξετάζονταν για να κριθεί η συμμετοχή τους και για να κληρωθούν στις ομάδες που θα έπαιρναν μέρος. Το πρόγραμμα της πρώτης ημέρας κατέληγε σε φαγοπότι γνωριμίας ενώ την ίδια μέρα γινόταν και η ευγενική άμιλλα για την ανάδειξη των καλύτερων κηρύκων και σαλπιγκτών. Αυτοί που κέρδιζαν, λάμβαναν το τιμητικό προνόμιο ν' αναγγέλλουν και να εκφωνούν τα ονόματα των Ολυμπιονικών την ώρα των βραβείων. Την πρώτη μέρα των αγωνισμάτων, πριν από τα χαράματα γέμιζαν οι κερκίδες, αφού με τις πρώτες ηλιαχτίδες ξεκινούσαν τα πρώτα αγωνίσματα. Τη δεύτερη, τρίτη και τέταρτη μέρα των αγώνων διεξάγονταν τα αγωνίσματα, ενώ η τελευταία μέρα ήταν αφιερωμένη στις τελετές, πομπές και στις θυσίες στους θεούς. Την τελευταία μέρα των Ολυμπιακών αγώνων γινόταν η απονομή των στεφάνων. Ένας νεανίας έκοβε με χρυσό ψαλίδι τα κλαδιά της ελιάς από το ιερό δέντρο. Με την απονομή του στεφανιού αναγγελλόταν το όνομα του αθλητή, μαζί με αυτό του πατέρα του και της πατρίδας του και γινόταν αθάνατο σε όλες τις τότε Ελληνικές πόλεις. Οι νικητές έδιναν δώρα στους θεούς, καθένας με τις δυνατότητές του για να τους ευχαριστήσουν για την υψηλοτέρα των τιμών. Ακολουθούσαν πομπές και γενικό φαγοπότι, συνοδευόμενο από τραγούδι και μουσική, τα «επινίκια». ΠΡΩΤΟΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ 16

Το 1894 σε συνέδριο που οργάνωσε ο βαρόνος Πιερ ντε Κουμπερτέν στο Παρίσι ιδρύθηκε η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή και αποφασίστηκε η αναβίωση των Ολυμπιακών αγώνων. Έπειτα από πρόταση του Έλληνα εκπροσώπου Δημητρίου Βικέλα ως τόπος διεξαγωγής των πρώτων Ολυμπιακών Αγώνων ορίστηκε η Αθήνα. Στη μικρή και φτωχή τότε Ελλάδα ο ενθουσιασμός για την ανάληψη των Αγώνων έφτασε στα όρια του εθνικού παραληρήματος. Όλοι εργάζονταν για την επιτυχία της διοργάνωσης που τη θεωρούσαν εθνική υπόθεση. Με χρήματα που διατέθηκαν από την κληρονομιά του εθνικού ευεργέτη Γεωργίου Αβέρωφ, ξαναχτίστηκε από την αρχή και όλο με μάρμαρο το αρχαίο στάδιο που βρισκόταν στους πρόποδες του Λόφου Αρδηττού, δηλαδή το Παναθηναϊκό Στάδιο! Το 1896 στο Παναθηναϊκό Στάδιο έγιναν τα αγωνίσματα του στίβου, η γυμναστική, η άρση βαρών και η πάλη, η τελετή έναρξης και λήξης των Αγώνων, καθώς και ο τερματισμός του Μαραθωνίου. Οι αγώνες που κράτησαν δέκα μέρες, αποφασίστηκε να αρχίσουν στις 25 Μαρτίου, ημερομηνία που συνέπιπτε με της εθνική μας επέτειο, ώστε να γιορταστεί μαζί και η επέτειος από τα 75 χρόνια αφότου άρχισε η ελληνική επανάσταση. Η ημερομηνία εκείνη με το καινούριο ημερολόγιο είναι σήμερα η 6η Απριλίου, είναι δηλαδή η ημερομηνία που κάθε χρόνο γιορτάζεται η «Ολυμπιακή ημέρα». Εκκίνηση αγώνα δρόμου Συγκρίνοντας εκείνη την πρώτη Ολυμπιάδα της Αθήνας του 1896 με τις τελευταίες διοργανώσεις των Ολυμπιακών Αγώνων, δε θα μπορούσε κανένας να πει πως πραγματικά ήταν ένα μεγάλο παγκόσμιο αθλητικό γεγονός. Βέβαια, υπήρχαν οι ανταποκριτές από τις μεγαλύτερες εφημερίδες της Ευρώπης και της Αμερικής, υπήρχε το παρόν από 12 εκτός της Ελλάδας χώρες (Βρετανία, Αυστραλία, Αυστρία, Βουλγαρία, Γαλλία, Γερμανία, Δανία, Ελβετία, ΗΠΑ, Ουγγαρία, Σουηδία και Χιλή). Ήταν, όμως, και ο ενθουσιασμός του κόσμου που κάθε μέρα γέμιζε το στάδιο και τους άλλους αγωνιστικούς χώρους. Ήταν το αυθόρμητο χειροκρότημα σε νικητές και ηττημένους, αυτή η βαθιά πράξη ενστίκτου να αναγνωρίζει και να επιβραβεύει την τίμια αθλητική προσπάθεια και την άμιλλα, οι αρχαίες καταβολές του για την άθληση και την ιδέα του αθλητισμού, που κυριολεκτικά έσωσαν το θεσμό και τον έκαναν να καρπίσει. Συμμετοχή αθλητών 17

Στην πρώτη αυτή Ολυμπιάδα δε συμμετείχαν οι χώρες με επίσημες ομάδες. Η συμμετοχή ήταν ελεύθερη και πήραν μέρος αθλητικοί σύλλογοι και άτομα που είχαν φτάσει στην Αθήνα με δικά τους έξοδα. Μάλιστα, πολλοί από αυτούς δεν ήταν ούτε επίσημοι αθλητές, αλλά τους είχε συγκινήσει η ιδέα των Ολυμπιακών Αγώνων. Έγιναν μόνον 43 αγωνίσματα και αυτά μόνον αντρικά. Οι Αμερικανοί κέρδισαν 11 χρυσά μετάλλια -τα περισσότερα στο στίβο- αλλά η Ελλάδα πήρε τα περισσότερα σε σύνολο (50), από τα οποία τα 10 ήταν χρυσά. Η πρόταση για μονιμότητα Ήταν, μάλιστα, τόσο μεγάλη η επιτυχία από αυτήν την πλευρά ώστε ο διάδοχος Κωνσταντίνος, πρόεδρος της διοργανωτικής επιτροπής των Αγώνων, στην ομιλία του κατά την τελετή λήξης να ζητήσει επίσημα να γίνονται μόνιμα στην Ελλάδα οι Ολυμπιακοί. Το δικαιούταν ο λαός της όχι μόνο γιατί αυτός πέτυχε τη μεγάλη νίκη του πραγματικού φιλάθλου, αλλά και γιατί η Ελλάδα ήταν η κοιτίδα τους και θα μπορούσε περισσότερο από κάθε άλλη χώρα να διαφυλάξει το κύρος τους. Αυτό όμως ήταν αντίθετο με την ιδρυτική διακήρυξη των Ολυμπιακών Αγώνων που όριζε πως κάθε φορά οι Αγώνες θα διοργανώνονται και από διαφορετική χώρα. Απόσπασε, ωστόσο, την υπόσχεση του Κουμπερτέν πως η Ελλάδα θα διοργάνωνε στο μεσοδιάστημα των Αγώνων τη μεσολυμπιάδα, πράγμα που έμεινε απλά σαν υπόσχεση και έγινε μια και μόνο φορά, αλλά για άλλους λόγους. Ο πρώτος Ολυμπιονίκης Στις 6 Απριλίου 1896 στέφεται ο πρώτος Ολυμπιονίκης των σύγχρονων Ολυμπιάδων. Ήταν ο 27χρονος τότε Αμερικανός Τζέιμς Μπρένταν Κόννολλυ, που είχε νικήσει στο τριπλούν με 13,71 μ. Για να αναδειχθεί νικητής στην Ελληνορωμαϊκή στην Ολυμπιάδα της Αθήνας το 1896 ο Καρλ Σούμαν και ο Γιώργος Τσίτας χρειάστηκε να παλεύουν... δύο μέρες! Ο λόγος ήταν ότι ο αγώνας διακόπηκε λόγω σκότους και επαναλήφθηκε την άλλη μέρα. Πάντως σε συνεχή διάρκεια το ρεκόρ είναι μεταξύ του Εσθονού Μάρτιν Κλέιν και του Φινλανδού Άλφρεντ Ασικάινεν το1912. Πάλευαν συνεχώς για 11 ώρες και 40 λεπτά. 18

Ο Σπύρος Λούης Ήρωας της πρώτης Ολυμπιάδας, που αποθεώθηκε από τους θεατές, ήταν ο Σπύρος Λούης, του οποίου η νίκη στο Μαραθώνιο πέρασε στο θρύλο. Ο νερουλάς από το Μαρούσι Σπύρος Λούης δε συμπεριλαμβανόταν ανάμεσα στους γνωστούς αθλητές της εποχής. Για την ακρίβεια δεν υπήρξε ποτέ αθλητής. Κι όμως ο 24χρονος τότε Mαρoυσιώτης έγινε σύμβολο του Mαραθωνίου και ο πιο γνωστός στα πέρατα του κόσμου Ολυμπιονίκης της πρώτης Ολυμπιάδας επειδή πρώτος αυτός νίκησε στην απόσταση, που έτρεξε ο αρχαίος μαραθωνοδρόμος Φειδιππίδης μεταφέροντας το μήνυμα της νίκης των Αθηναίων στο Μαραθώνα. Ο Σπύρος Λούης που είχε γεννηθεί το 1872 και πέθανε το 1940 δεν ξαναπήρε ποτέ του μέρος σε άλλο Μαραθώνιο και ίσως ήταν αυτό που συντήρησε το θρύλο του. Σήμερα, η Ελλάδα τιμώντας τον, έδωσε τ όνομα του στο Ολυμπιακό Στάδιο της Καλογρέζας. 19

ΑΘΛΗΜΑΤΑ ΑΘΛΗΜΑΤΑ ΘΕΡΙΝΩΝ ΟΛΥΜΠΙΑΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ ΤΟΞΟΒΟΛΙΑ Στις πρώτες Ολυμπιάδες ο τρόπος διεξαγωγής του αθλήματος και ο αριθμός των αγωνισμάτων δεν ήταν σταθερός. Το 1900 στο Παρίσι διεξήχθησαν έξι αγωνίσματα τοξοβολίας από διάφορες αποστάσεις. Το 1904 στο Σεντ Λούις των ΗΠΑ έγιναν έξι αγωνίσματα μόνο με αθλητές των ΗΠΑ αλλά πήραν μέρος για πρώτη φορά και γυναίκες. Το 1908 στο Λονδίνο έγιναν τρία αγωνίσματα, από τα οποία ένα γυναικείο. Το 1912 στη Στοκχόλμη δεν έγινε κανένα αλλά το 1920 στην Αμβέρσα έγιναν δέκα μόνο για άνδρες. Η αδυναμία δημιουργίας σταθερών κανονισμών διεξαγωγής του αθλήματος οδήγησε τη ΔΟΕ στην αφαίρεσή του από το ολυμπιακό πρόγραμμα. Επανήλθε το 1972 στο Μόναχο αρχικά με ατομικά αγωνίσματα ανδρών και γυναικών και από το 1988 και με ομαδικά. ΣΤΙΒΟΣ Ο στίβος στους Ολυμπιακούς Αγώνες αποτελεί βασικό άθλημα. Διεξάγεται από την Α Ολυμπιάδα του 1896 της Αθήνας και είναι άμεσα συνδεδεμένος με την ίδια την αναβίωση και την τέλεση των αγώνων. Ουσιαστικά χωρίς το στίβο ολυμπιάδες δεν νοούνται. Στην μακρόχρονη πορεία του στίβου στις Ολυμπιάδες τα αγωνίσματα έχουν αλλάξει πολλές φορές. Όμως, μερικά είναι κλασικά και διεξάγονται συνεχώς από το 1896.Τα ανδρικά αγωνίσματα στίβου έχουν παραμείνει σταθερά από το 1952, εκτός από την προσωρινή αφαίρεση του δρόμου 50.000 μ. βάδην το 1976. Το αγώνισμα αυτό είναι το μοναδικό που δεν περιλαμβάνεται στο γυναικείο πρόγραμμα. Ο μαραθώνιος δρόμος, αν και διεξάγεται από την πρώτη σύγχρονη Ολυμπιάδα το 1896, πήρε την σημερινή μορφή του το 1924, οπότε και επισημοποιήθηκε η απόσταση των 42.195μ. Μέχρι τότε, η απόσταση κυμαινόταν από τα 40.000μ έως τα 42.750μ.Σήμερα διεξάγονται 24 ανδρικά αγωνίσματα ενώ συνολικά έχουν διεξαχθεί 52. Όσα έχουν καταργηθεί στις περισσότερες περιπτώσεις ήταν παρόμοια με τα σημερινά με μικροδιαφορές. Π.χ. δρόμοι σε διαφορετικές αποστάσεις, άλματα με ιδιαίτερο στυλ, ομαδικά αγωνίσματα κ.ά. ΑΝΤΙΠΤΕΡΙΣΗ Ή ΜΠΑΝΤΜΙΝΤΟΝ 20

Η αντιπτέριση ή μπάντμιντον, όπως είναι γνωστό διεθνώς το άθλημα, αποτελεί ολυμπιακό άθλημα από το 1992, τόσο για τους άνδρες όσο και για τις γυναίκες. Το μπάντμιντον υπήρξε άθλημα επίδειξης το 1972 στο Μόναχο και το 1988 στη Σεούλ. Το 1992, που μπήκε στο επίσημο πρόγραμμα των Ολυμπιάδων, διεξήχθησαν τέσσερα αγωνίσματα. Από το 1996 έγιναν πέντε με την προσθήκη του μικτού. Το 1992 απονεμήθηκαν δύο χάλκινα μετάλλια, αλλά από το 1996 καθιερώθηκε ο αγώνας για την τρίτη θέση. 21

ΜΠΕΙΖΜΠΟΛ Το μπέιζμπολ αν και παλιό άθλημα εντάχθηκε στο πρόγραμμα των Ολυμπιακών Αγώνων μόλις το 1992 μαζί με το αντίστοιχο γυναικείο άθλημα του σόφτμπολ. Όμως, αναφέρεται πως είχε συμπεριληφθεί ως άθλημα επίδειξης ήδη από την Ολυμπιάδα του 1904 στο Σεντ Λούις. Έχει αποφασιστεί να απομακρυνθεί και πάλι από τους αγώνες το 2012, όπως και το σόφτμπολ. Η πρώτη ανεπίσημη παρουσία του μπέιζμπολ σε Ολυμπιάδα αναφέρεται το 1904 στο Σεντ Λούις των ΗΠΑ, ως άθλημα επίδειξης μεταξύ αμερικανικών συλλόγων. Παρόμοιου χαρακτήρα ανεπίσημοι αγώνες για να γίνει γνωστό το άθλημα διεξήχθησαν και σε άλλες ολυμπιάδες, όπως το 1912 στη Στοκχόλμη, το 1936 στο Βερολίνο, το 1952 στο Ελσίνκι, το 1956 στη Μελβούρνη και το 1964 στο Τόκιο. Η επίδειξη περιλάμβανε συνήθως έναν αγώνα μιας μικτής ομάδας από τις ΗΠΑ με μια μικτή ομάδα της διοργανώτριας χώρας. Ακολούθησε μια εικοσαετία αδιαφορίας ως το 1984. Στους αγώνες του Λος Άντζελες αποφασίστηκε να διεξαχθεί ένα ανεπίσημο τουρνουά με τη συμμετοχή οκτώ χωρών, το οποίο εντάχθηκε στο πρόγραμμα των αγώνων. Στον τελικό η Ιαπωνία κέρδισε τις ΗΠΑ. Έτσι το μπέιζμπολ απέκτησε το χαρακτήρα του υπό δοκιμή ολυμπιακού αθλήματος. Το ίδιο συνέβη και το 1988 στη Σεούλ. Αυτή τη φορά οι ΗΠΑ επικράτησαν της Ιαπωνίας. Από τους αγώνες του 1992 στη Βαρκελώνη εντάχθηκε στο κανονικό πρόγραμμα των αγώνων. Συμμετέχουν οκτώ ομάδες, που προκρίνονται έπειτα από προολυμπιακό τουρνουά. Όμως, το 2012 αποφασίστηκε να μη συμπεριληφθεί στην Ολυμπιάδα του Λονδίνου. Αν και είναι άθλημα που προέρχεται από τις ΗΠΑ, εντούτοις στις ολυμπιάδες έχει κυριαρχήσει η Κούβα με τρία χρυσά μετάλλια. Το ελληνικό μπέιζμπολ ήταν ανύπαρκτο ως τη δεκαετία του 1990. Μετά την ανάληψη των Ολυμπιακών Αγώνων 2004 από την Αθήνα δημιουργήθηκαν κάποιες ομάδες. Η προσπάθεια στηρίχτηκε κυρίως από ομογενείς από τις ΗΠΑ, παίκτες και προπονητές, που είχαν σχέση με το άθλημα. Ιδρύθηκε ομοσπονδία και από το 2000 άρχισε η διοργάνωση Πανελληνίου Πρωταθλήματος και Κυπέλλου. Δημιουργήθηκε εθνική ομάδα που πήρε μέρος στην ολυμπιάδα του 2004 και κατέλαβε την έβδομη θέση. ΚΑΛΑΘΟΣΦΑΙΡΙΣΗ Η καλαθοσφαίριση εντάχθηκε στα ολυμπιακά αθλήματα της ανδρικής κατηγορίας κατά τους Αγώνες του Βερολίνου (1936) και από τότε βρίσκεται μόνιμα στο πρόγραμμα των Θερινών Ολυμπιακών Αγώνων. Νωρίτερα είχε παρουσιαστεί δύο φορές ως άθλημα επίδειξης, το 1904 και το 1924. Το γυναικείο τουρνουά προστέθηκε στους Αγώνες του Μόντρεαλ (1976). Διοργανώτρια αρχή είναι η Διεθνής Ομοσπονδία Καλαθοσφαίρισης (FIBA) σε συνεργασία με τη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή. Η νίκη στους Ολυμπιακούς Αγώνες αποτελεί την υψηλότερη διάκριση για την καλαθοσφαίριση, ανώτερη ακόμα και από το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα, σε αντίθεση π.χ. με το ποδόσφαιρο, όπου το ολυμπιακό τουρνουά. 22

ΠΕΤΟΣΦΑΙΡΙΣΗ Το άθλημα του βόλεϊ, τόσο το αντρικό όσο και το γυναικείο, συμπεριλήφθηκε στις σύγχρονες Ολυμπιάδες από την Ολυμπιάδα του Τόκιο το 1964. Αν και το βόλεϊ είχε περιληφθεί ως άθλημα επίδειξης στην Ολυμπιάδα του 1924 στο Παρίσι, χρειάστηκε να περάσουν 40 χρόνια για να γίνει ολυμπιακό άθλημα. Ως την Ολυμπιάδα του 1984 στο Λος Άντζελες μετείχαν 10 χώρες. Στη συνέχεια καθιερώθηκε η συμμετοχή 12 χωρών που προκρίνονται μέσω προολυμπιακών τουρνουά. Στο γυναικείο τουρνουά το 1964 μετείχαν 6 χώρες. Από την Ολυμπιάδα του 1968 στο Μεξικό ως το 1992 έγιναν 8 και στη συνέχεια συμμετέχουν 12 χώρες. Το 1992 στη Βαρκελώνη συμπεριλήφθηκε ως άθλημα επίδειξης και το Μπιτς βόλεϊ, το οποίο από το 1996 αποτελεί επίσημο ολυμπιακό αγώνισμα για άνδρες και γυναίκες. Στις ολυμπιάδες συμμετέχουν 24 ζευγάρια ανδρών και 24 γυναικών, που έχουν προκριθεί από προολυμπιακές δοκιμασίες. Κάθε χώρα μπορεί να στείλει μέχρι δύο ζευγάρια από κάθε φύλο. Ελληνικές συμμετοχές: Ελλάδα δεν έχει καταφέρει να προκριθεί σε κανένα ολυμπιακό τουρνουά, ούτε στους άντρες ούτε στις γυναίκες. Συμμετείχε μόνο στην Ολυμπιάδα της Αθήνας το 2004 ως διοργανώτρια χώρα. Η ομάδα των ανδρών τα πήγε αρκετά καλά και τερμάτισε στην πέμπτη θέση. Η γυναικεία ομάδα κατέλαβε την ένατη θέση. Στο Μπιτς βόλεϊ τα ακόλουθα ελληνικά δίδυμα συμμετείχαν το 2000, το 2004 και το 2008 χωρίς διάκριση. ΠΟΔΗΛΑΣΙΑ Η ποδηλασία είναι από τα κλασικά ολυμπιακά αθλήματα, αφού διεξάγεται στις Ολυμπιάδες από το 1896 στην Αθήνα. Αγώνες ποδηλασίας έγιναν και στους μεσοολυμπιακούς του 1906.Από το 1984 στο Λος Άντζελες μπήκαν στο πρόγραμμα και αγώνες γυναικών. 23

ΠΥΓΜΑΧΙΑ Η πυγμαχία είναι ένα από τα παλιότερα ολυμπιακά αθλήματα, αφού μπήκε στις Ολυμπιάδες το 1904 στο Σεντ Λούις των ΗΠΑ. Από τότε διεξάγεται συνεχώς με εξαίρεση την Ολυμπιάδα της Στοκχόλμης το 1912. Επίσης, αγώνες πυγμαχίας δεν διεξήχθησαν στους μεσοολυμπιακούς του 1906 στην Αθήνα. Η πυγμαχία είναι το μοναδικό άθλημα, στο οποίο δεν διεξάγονται αγώνες γυναικών στις Ολυμπιάδες. Οι αθλητές της πυγμαχίας αγωνίζονται σε κατηγορίες ανάλογα με το βάρος τους. Οι κατηγορίες αυτές έχουν αλλάξει πολλές φορές στην πορεία των Ολυμπιάδων. Το 1904 ήταν επτά, το 1908 μειώθηκαν σε πέντε και από το 1920 έγιναν οκτώ. Ως το 1936 το βάρος των πυγμάχων υπολογιζόταν σε λίβρες (pounds). Από το 1948 υπολογίζεται σε χιλιόγραμμα. Μεταπολεμικά προστέθηκαν κι άλλες κατηγορίες φθάνοντας τις δώδεκα το 1984. Από το 2004 μειώθηκαν σε έντεκα. ΚΑΝΟΕ ΚΑΓΙΑΚ Το κανόε καγιάκ είναι από τα παλιά ολυμπιακά αθλήματα, αφού μπήκε στις Ολυμπιάδες το 1936 στο Βερολίνο. Προηγουμένως, υπήρξε άθλημα επίδειξης το 1924 στο Παρίσι με έξι αγωνίσματα. Το 1948 στο Λονδίνο μπήκαν στο πρόγραμμα και οι αγώνες γυναικών. Εκτός από τους αγώνες ταχύτητας, το 1972 στο Μόναχο μπήκε για πρώτη φορά και το αγώνισμα του σλάλομ, το οποίο διεξάγεται μόνιμα από το 1992 στη Βαρκελώνη. Το κανόε καγιάκ είναι ναυτικό άθλημα που διεξάγεται σε λίμνη, ποτάμι ή κωπηλατοδρόμιο με δύο τύπους σκαφών: κανόε (canoe) και καγιάκ (kayak), στα οποία αγωνίζονται ένας, δύο ή τέσσερις αθλητές. Κατά καιρούς έχουν γίνει αγωνίσματα με διάφορα μεγέθη σκαφών και σε ποικίλες αποστάσεις για άνδρες και γυναίκες. ΚΑΤΑΔΥΣΕΙΣ Οι καταδύσεις είναι από τα παλιότερα ολυμπιακά αθλήματα. Μπήκε στους Ολυμπιακούς Αγώνες το 1904 στο Σεντ Λούις των ΗΠΑ. Τα αγωνίσματα γυναικών ξεκίνησαν το 1912 στη Στοκχόλμη. Καταδύσεις διεξήχθησαν και στους μεσοολυμπιακούς του 1906 στην Αθήνα. Οι καταδύσεις ανήκουν στα αθλήματα του υγρού στίβου μαζί με την υδατοσφαίριση και τη συγχρονισμένη κολύμβηση. ΙΠΠΑΣΙΑ Η ιππασία είναι ένα από τα παλιότερα ολυμπιακά αθλήματα, αφού μπήκε στις Ολυμπιάδες το 1900 στο Παρίσι. Από το 1912 διεξάγεται συνεχώς. Είναι το μόνο άθλημα που δεν υπάρχουν ξεχωριστά ανδρικά και γυναικεία αγωνίσματα αλλά σε καθένα από τα τρία αγωνίσματα μπορούν να συμμετέχουν 24

είτε ιππείς είτε αμαζόνες. Επίσης, εκτός από τον νικητή αθλητή που κερδίζει μετάλλιο, βραβεύεται και ο ίππος με ειδικό έπαθλο. 25

ΞΙΦΑΣΚΙΑ Η ξιφασκία ή οπλομαχία, όπως λέγεται μερικές φορές, αποτελεί ένα από τα βασικά ολυμπιακά αθλήματα. Περιλαμβάνεται στο πρόγραμμα των Ολυμπιακών Αγώνων από την Α Ολυμπιάδα το 1896 στην Αθήνα. Γυναικεία αγωνίσματα μπήκαν στους αγώνες από το 1924 στο Παρίσι. Αγώνες ξιφασκίας διεξήχθησαν και στους μεσοολυμπιακούς του 1906 στην Αθήνα. ΧΟΚΕΪ ΣΕ ΧΟΡΤΟ Το χόκεϊ σε χόρτο είναι από τα παλιότερα Ολυμπιακά Αθλήματα, αφού εντάχθηκε στο πρόγραμμα των Ολυμπιακών Αγώνων το 1908. Από το 1980 διεξάγεται και τουρνουά γυναικών. Το χόκεϊ σε χόρτο διεξήχθη για πρώτη φορά σε Ολυμπιακούς Αγώνες στο Λονδίνο το 1908. Έκτοτε διεξάγεται συνεχώς με εξαίρεση τις ολυμπιάδες του 1912 στη Στοκχόλμη και του 1924 στο Παρίσι. Tο 1908 μετείχαν έξι ομάδες αλλά από τρεις χώρες, αφού οι τέσσερις ομάδες προέρχονταν από τη Μεγάλη Βρετανία: Αγγλία, Σκοτία, Ουαλία και την κατεχόμενη τότε ενιαία Ιρλανδία. Το 1920 στην Αμβέρσα μετείχαν μόνον 4 χώρες, αφού η Μεγάλη Βρετανία κατέβασε ενιαία ομάδα. Όμως, το αρνητικό ρεκόρ συμμετοχών συνέβη το 1932 στο Λος Άντζελες, όπου ταξίδεψαν μόνο δυο χώρες (Ιαπωνία και Ινδία) και με τις ΗΠΑ μοιράστηκαν τα τρία μετάλλια. Μεταπολεμικά ορίστηκε να μετέχουν 12 χώρες, οι οποίες προκρίνονται έπειτα από προολυμπιακές δοκιμασίες. Από το 1960 ως το 1972 αυξήθηκαν σε 16 για να μειωθούν πάλι σε 12 το 1976.Το 1980 στη Μόσχα στο πρόγραμμα των αγώνων εντάχθηκε και το αγώνισμα των γυναικών. Έτσι ορίστηκε να μετάσχουν έξι ανδρικές και έξι γυναικείες ομάδες. Από το 1984 οι ανδρικές ομάδες έγιναν πάλι 12. Οι γυναικείες παρέμειναν έξι, το 1988 αυξήθηκαν σε οκτώ, το 2000 σε 10 και το 2008 σε 12.Για μεγάλο χρονικό διάστημα στο άθλημα κυριαρχούσαν οι χώρες της ανατολικής Ασίας και κυρίως η Ινδία και το Πακιστάν. Ως το 1968 ο μεταξύ τους αγώνας έκρινε το χρυσό μετάλλιο. Αλλά και μεταγενέστερα, ως το 1984 οι δυο αυτές χώρες ήταν μέσα στη διεκδίκηση των μεταλλίων. Στις γυναίκες το πρώτο χρυσό μετάλλιο, το 1980, πήρε η ομάδα της Ζιμπάμπουε στην πρώτη ολυμπιακή της συμμετοχή. Στη συνέχεια τις περισσότερες επιτυχίες έχει η Αυστραλία. ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΟ Το ποδόσφαιρο στις σύγχρονες Ολυμπιάδες συμπεριλήφθηκε σε όλες τις διοργανώσεις εκτός από το 1896 και το 1932. Το γυναικείο τουρνουά προστέθηκε το 1996. Η Ελλάδα συμμετείχε μόνο σε τρεις Ολυμπιάδες χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία. Εξαιρώντας την άτυπη και αμφίβολη συμμετοχή 26

του 1896 και την εκτός σειράς Ολυμπιάδα του 1906, η εθνική ομάδα πήρε μέρος στις διοργανώσεις του 1920, του 1952 και φυσικά του 2004. Το 2004 είχε τη μοναδική της συμμετοχή η γυναικεία ποδοσφαιρική ομάδα, χωρίς να σημειώσει νίκη ούτε γκολ. Το γυναικείο ποδόσφαιρο μπήκε στους Ολυμπιακούς Αγώνες το 1996. Στις πρώτες δύο διοργανώσεις μετείχαν 8 χώρες. Το 2004 πήραν μέρος 10 και το 2008 πήραν μέρος 12.Εδώ στα μετάλλια κυριαρχούν οι ΗΠΑ. ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗ (ΕΝΟΡΓΑΝΗ, ΡΥΘΜΙΚΗ, ΤΡΜΠΟΛΙΝΟ) Η γυμναστική περιλαμβάνεται στους Ολυμπιακούς Αγώνες από την Α Ολυμπιάδα του 1896 στην Αθήνα και αποτελεί ένα από τα βασικά ολυμπιακά αθλήματα. Το 1928 στην Ολυμπιάδα του Άμστερνταμ προστέθηκαν και τα γυναικεία αγωνίσματα γυμναστικής. Ως το 1980 στις Ολυμπιάδες γινόταν μόνο η ενόργανη γυμναστική. Από το 1984 στο Λος Άντζελες προστέθηκε και η ρυθμική γυμναστική που είναι καθαρά γυναικείο άθλημα. Το 2000 στο Σύδνεϋ μπήκε το τραμπολίνο. Αγώνες ενόργανης γυμναστικής υπήρχαν και στους μεσοολυμπιακούς του 1906 στην Αθήνα. Για τους άντρες το ολυμπιακό πρόγραμμα περιλαμβάνει οκτώ ανδρικά αγωνίσματα ενόργανης: έξι ατομικά αγωνίσματα οργάνων, το ατομικό σύνθετο και το ομαδικό σύνθετο. Σε παλιότερες ολυμπιάδες διεξήχθησαν και άλλα αγωνίσματα γυμναστικής. Για τις γυναίκες το ολυμπιακό πρόγραμμα περιλαμβάνει έξι γυναικεία αγωνίσματα ενόργανης: τέσσερα ατομικά αγωνίσματα οργάνων, το ατομικό σύνθετο και το ομαδικό σύνθετο. Σε παλιότερες ολυμπιάδες διεξήχθη και μια παραλλαγή της σημερινής ρυθμικής. Το 1952 και το 1956 είχαν διεξαχθεί ασκήσεις με όργανα της ρυθμικής (μπάλες, κορύνες, κορδέλες και κρίκους) ως αγώνισμα της ενόργανης. ΧΕΙΡΟΣΦΑΙΡΙΣΗ Το χάντμπολ ή χειροσφαίριση εντάχθηκε στους Ολυμπιακούς Αγώνες το 1936. Στη συνέχεια αποσύρθηκε και ξανάγινε ολυμπιακό άθλημα το 1972. Το χάντμπολ διεξήχθη για πρώτη φορά σε Ολυμπιακούς Αγώνες στο Βερολίνο το 1936. Τότε διεξαγόταν σε ανοιχτά γήπεδα με ομάδες των έντεκα παικτών. Μεσολάβησε ο Β' Παγκόσμιος πόλεμος και στη συνέχεια το άθλημα στην παλιά του μορφή δεν γνώρισε ευρεία ανάπτυξη. Έτσι αποσύρθηκε από τις ολυμπιάδες. Όταν πήρε τη σημερινή του μορφή, ως άθλημα σάλας με ομάδες των επτά παικτών, άρχισε να γίνεται δημοφιλές. Έτσι ξανάγινε ολυμπιακό άθλημα πάλι στη Γερμανία στην Ολυμπιάδα του Μονάχου το 1972. Από το 1976 στο πρόγραμμα των ολυμπιάδων προστέθηκε και το αγώνισμα των γυναικών. Στην πρώτη διοργάνωση, το 1936, συμμετείχαν έξι χώρες με ομάδες χάντμπολ. Το 1972 πήραν μέρος 16 ανδρικές ομάδες. Από το 1976 ορίστηκε να μετέχουν 12 ανδρικές και 6 γυναικείες ομάδες, 27