Ο Γραπτός λόγος στο Νηπιαγωγείο Ενότητα 7: Προαλφαβητική φάση Στελλάκης Νεκτάριος Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών ΤΕΕΑΠΗ
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Πατρών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 2
Σημείωμα αναφοράς Copyright Πανεπιστήμιο Πατρών, Στελλάκης Νεκτάριος 2014. «Ο γραπτός λόγος στο Νηπιαγωγείο». Έκδοση: 1.0. Πάτρα 2014. Διαθέσιμο από τη διαδικτυακή διεύθυνση: https://eclass.upatras.gr/courses/pn1481/ 3
Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons, Αναφορά, Μη εμπορική χρήση, Όχι παράγωγα έργα, Διανομή 4.0 (1) ή μεταγενέστερη, Διεθνής έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων, π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα, κ.λπ., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «σημείωμα χρήσης έργων τρίτων». Ως μη εμπορική ορίζεται η χρήση: - Που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από τη χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο - Που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο - Που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό ζητηθεί. 4
Διατήρηση σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: - Το σημείωμα αναφοράς - Το σημείωμα αδειοδότησης - Τη διατήρηση διατήρησης σημειωμάτων - Το σημείωμα χρήσης έργων τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους. 5
Σκοποί ενότητας - Θα γίνει αναφορά στην κατάκτηση ικανοτήτων γραφής: Προαλφαβητική φάση
Περιεχόμενα ενότητας Προαλφαβητική φάση
Συστατικά μέρη του φυσικού γραμματισμού Γνώση για τον κόσμο ανάγνωση & γραφή Χρήσεις του έντυπου λόγου φωνημική επίγνωση γραφοφωνημική αντιστοιχία εκτενής λόγος πλούτος λεξιλογίου Dickinson & Tabors ( 2001) Beginning Literacy with Language. Paul Brookes Pub. Φωνολογική ευαισθητοποίηση γνώση των γραμμάτων
ανάγνωση με κατανόηση SEDL (2008). [http://www.sedl.org] γλωσσική κατανόηση αποκωδικοποίηση γλωσσική γνώση γνώση συστήματος γραφής λεξικολογική γνώση αντιλήψεις για τον έντυπο λόγο
Τ.Π.Ε. Προφορικός λόγος: ομιλία & ακρόαση Δημιουργία - Έκφραση Μαθηματικά Γραπτός Λόγος: Ανάγνωση & Γραφή ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Ανθρωπογενές περιβάλλον Φυσικό περιβάλλον
Ομαδικές δραστηριότητες (γωνιές) Δραστηριότητες ρουτίνας (πρωινός κύκλος, διαδικασία προγεύματος κ.ά.) Σχέδια εργασίας Θεματικές ενότητες Ελεύθερες δραστηριότητες (π.χ. διάλειμμα) Ξεκούραση
Ακρόαση Ομιλία Γραφή Ανάγνωση
Α. Προαλφαβητική φάση Τα παιδιά δεν ξέρουν: ότι τα γράμματα (γραφήματα) αντιστοιχούν σε ήχους της προφορικής γλώσσας (φωνήματα) ξέρουν: ότι ο γραπτός λόγος περιέχει νόημα και μέσα από πειραματισμό προσπαθούν να ανακαλύψουν πώς λειτουργεί
Χριστόφορος (2 ετών και 7 μηνών) «Η μάθηση της ανάγνωσης και της γραφής είναι μια φυσική και αναμενόμενη αντίδραση, καθώς τα παιδιά προσπαθούν να ερμηνεύσουν τον κόσμο που τα περιβάλλει» (Goodman, 1980)
Χριστόφορος, 2;9 Γράμμα στη νονά
Γραφή Γραμμική κυκλική επαναλαμβανόμενη / αδιαφοροποίτη γραφή Ψευδογράμματα Τυχαία αποδεκτά γράμματα Ανάγνωση Περιγραφή Διήγηση Προφορικός μονόλογος Μονόλογος σε ύφος ανάγνωσης *Λογογραφική γραφή
Κυκλική επαναλαμβανόμενη γραφή (μήνυμα)
«ορνιθοσκαλίσματα»: συνήθως γραμμένα σε γραμμές. Αποτελούνται από κλειστές καμπύλες ή ευθεία τμήματα και μιμούνται τον χειρόγραφο τρόπο. Τα παιδιά χαρακτηρίζουν αυτά τα σημάδια γραφή Γραμμική επαναλαμβανόμενη γραφή (scribbles ορνιθοσκαλίσματα)
(Action man, μηχανή, αρκούδα) («Να έρθουν πολλοί στρατιώτες να τον σώσουν»)
(φορτηγό, αυτοκίνητα, τροχονόμο και δυο παιχνίδια)
(γιογιό) (έχω γράψει ότι πρέπει να έρθουν άνθρωποι με μια βάρκα να τον πάρουν)
(Ελάτε να με πάρετε γιατί το καράβι μου πνίγηκε. Σας παρακαλώ πολύ να έρθετε γρήγορα)
(Στείλτε βοήθεια, μαμά και μπαμπά, γιατί δε θέλω να περάσω ένα βράδυ πονεμένος και πεινασμένος. Ελάτε να με πάρετε αγκαλιά. Φέρτε και χανζαπλάστ.)
Ψευδογράμματα Το κείμενο είναι γραμμένο με σημάδια που μοιάζουν αλλά δεν είναι αποδεκτά γράμματα
(Το καράβι μου βούλιαξε γι αυτό σας γράφω αυτό το γράμμα για να έρθετε να με σώσετε. Βοήθεια..)
(Ο άνθρωπος παραλίγο να πνιγεί κι έγραψε ένα γράμμα στους άλλους ανθρώπους να έρθουν να τον πάρουν)
(βατραχοπέδιλα, μάσκα, οξυγόνο, ρούχα για βουτιές, βιβλίο για να διαβάσω μόλις βγω απ τη θάλασσα)
Ψευδογράμματα (λίστα)
Τυχαία γράμματα + ορνιθοσκαλίσματα (λίστα) Φορά : αντίθετη - Ανάγνωση: Περιγραφή
Τυχαία γράμματα (με τάση διαμόρφωσης) Ανάγνωση: προφορικός μονόλογος
Πολλά προέρχονται από το όνομα του παιδιού και συνήθως είναι κεφαλαία. Καλύπτουν όλη τη γραμμή (τάση πληθωρισμού) ή χωρίζονται σε ομάδες των τριών έως οκτώ γραμμάτων ανά λέξη (αρχή της ποσότητας). Τυχαία αποδεκτά γράμματα
Τυχαία γράμματα (Διάκριση εικόνας, γραπτού λόγου) Ανάγνωση: Μονόλογος σε ύφος ανάγνωσης 1. Να έρθετε να με πάρετε. 2. Να με πάτε στο νοσοκομείο.
Τα γραπτά της Αρετής (νήπιο) Τυχαία αποδεκτά γράμματα Ανάγνωση: Προσποιητή
«Παίζει με τα παιχνίδια της» «Παίζει με τη μπάλα» «Παίζει με τη θεία της» Β_Κ_Ν_9 «Τρώει το φαγητό της και βγαίνει για να παίξει» «Βγαίνει έξω και κάθεται με την θεία της» «Τρώει ομελέτα και πάει για ύπνο» 36
«Ποδοσφαιριστής»
Λογογραφική γραφή
Η φάση της αδιαφοροποίητης γραφής 2:4 Γράμμα στην Ειρήνη
3:3 Σταυρόλεξο
3:4 Λίστα για ψώνια
3:5 Τι θα θέλατε να φάτε; Σερβιτόρος
3:5 Κλήσεις
3:10 Γράμμα στον Άγιο Βασίλειο Παρακαλώ μην ξεχάσεις να μου φέρεις το τρένο
4:5 Διαγωνισμός περιοδικού
4:6 Η πάπια, η φωλιά, τα αυγά, X
4:7 Ακολουθώντας τους αριθμούς
4:8 Μια ιστορία με ένα Τζίνι
4:9 Η ιστορία του χιονάνθρωπου
4:10 Κάρτα για τα γενέθλια του φίλου του
5:0 Τυχαία γράμματα
4:0 4:10
4:7 αντιγραφή
5: 1 Το όνομα
Εγώ και η αδελφή μου, η Νταίζη
Μια φορά ήταν ένα σκυλάκι μόνο και δυστυχισμένο. Πεινούσε πολύ και ήθελε να φάει κάτι μήλα αλλά δεν τα έφτανε κι έκλαιγε. Καθώς περπατούσε είδε ένα εκκλησάκι κι έκανε την προσευχή του να του στείλει ο Θεός ένα καλό αφεντικό. Τότε πέρασε ένα αυτοκίνητο και το σκυλάκι νόμιζε ότι θα σταματούσε.
Όμως το αυτοκίνητο δε σταμάτησε και το σκυλάκι έκλαιγε γιατί δεν είχε ελπίδα. Τότε ήρθε ένα παιδάκι και του μίλησε. Αυτό ήταν στο αυτοκίνητο, το είδε και επέστρεψε να το πάρει.
Το παιδί και το σκυλί πήγαν στο σπίτι και έπαιξαν μπάσκετ ώσπου κουράστηκαν και τα δυο. Το παιδί έδωσε ένα μαξιλάρι στο σκυλί και κοιμήθηκαν στο ίδιο δωμάτιο. Ήταν και οι δύο χαρούμενοι κι ευτυχισμένοι.
Κάποιοι άνθρωποι άφησαν το σκυλάκι τους στο δάσος, γιατί νόμιζαν ότι είναι άτακτο. Αυτό δεν είχε φίλους παρά μόνο τα πουλιά. Αφού πέρασε κάποιες μέρες στο δάσος αποφάσισε να πάει σε μια πόλη να βρει οικογένεια. Τριγυρνούσε ανάμεσα στα αυτοκίνητα κι αυτό ήταν πολύ επικίνδυνο. Έβλεπε τα άλλα σκυλάκια και τα ζήλευε.
Ευτυχώς μια καλή οικογένεια το είδε και το πήρε στο σπίτι της. Το όνειρό του έγινε πραγματικότητα.
Πώς ένα αδέσποτο σκυλάκι βρήκε σπίτι
Μια φορά ήταν ένα αδέσποτο σκυλάκι χωρίς σπίτι. Μια γυναίκα το είδε και το λυπήθηκε, αλλά δεν το πήρε σπίτι της γιατί δεν είχε κήπο και νόμιζε πως θα ήταν πρόβλημα να το έχει μέσα στο σπίτι. Μετά το είδε ένας άνδρας και το πήρε μαζί του. Του άρεσε η ιδέα να έχει ένα σκυλάκι να το φροντίζει και δεν τον πείραζε να το έχει μέσα στο σπίτι. Τώρα ήταν και οι δύο ευτυχισμένοι που είχαν ένα φίλο.
Μια φορά ένα σκυλάκι μεγάλωνε μόνο του στο δρόμο κι ήταν πολύ δυστυχισμένο. Το βρήκε ένα κορίτσι και το πήρε σπίτι του. Του έδωσε τροφή και του έφτιαξε ένα σπιτάκι.
Το κορίτσι ονόμασε το σκυλάκι «Αφροδίτη» και κάθε απόγευμα το πήγαινε βόλτα. Ήταν κι οι δύο πολύ ευτυχισμένοι.
Σημασία της προαλφαβητικής φάσης γραφής: Γέφυρα μεταξύ προφορικού λόγου και συμβατικής χρήσης της γραπτής γλώσσας Τα παιδιά διερευνούν και ανακαλύπτουν το πώς (γράμματα, φορά, διάταξη σελίδας) και κυρίως το γιατί (μεταφορά μηνύματος) γράφουμε
Σχετική βιβλιογραφία Wolf, M. (2007). Ο Προυστ και το καλαμάρι. Πώς ο εγκέφαλος έμαθε να διαβάζει. Αθήνα: Πατάκης [κεφ. 4] Barton, D. (2009). Εγγραμματισμός: Εισαγωγή στην οικολογία της γραπτής γλώσσας. Αθήνα: Παπαζήσης [κεφ. 9 & 10] Τάφα, Ε. & Μανωλίτσης, Γ. (2009). Αναδυόμενος Γραμματισμός: Έρευνα και εφαρμογές. Αθήνα: Πεδίο. Sulzby, E. (1989). Assessment of writing and of children s language while writing. Στο L. Morrow & J.Smith (Επιμ.). The role of assessment and measurement in early literacy instruction, 83-109. Englewood Cliffs, NJ: Prentice- Hall. Zygouris-Coe, V. (2001). Emergent literacy. Orlando, FL: Florida Literacy and Reading Excellence Center
Τέλος Ενότητας