Το Μακεδονικό Ζήτημα και η Ελληνική Εξωτερική Πολιτική

Εργασία στο μάθημα Εισαγωγή στη Διεθνή Πολιτική Παρουσίαση του βιβλίου του κ Πέτρου Σιούσιουρα Το Μακεδονικό Ζήτημα και η Ελληνική Εξωτερική Πολιτική Καππάτου,Αλίκη 11/1/2015

Περιεχόμενα Πρόλογος...2 Βιβλιοπαρουσίαση Το μακεδονικό ζήτημα και η ελληνική εξωτερική πολιτική...3 1

Πρόλογος Το βιβλίο του κ Πέτρου Σιούσιουρα αναφέρεται στο Μακεδονικό ζήτημα, το οποίο αν και χρονολογείται ήδη από το 19ο αιώνα βρισκόταν σε ισχύ καθόλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα και εξακολουθεί να υφίσταται μέχρι και σήμερα λόγω των αλυτρωτικών επιδιώξεων της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας (Π.Γ.Δ.Μ.).Το Μακεδονικό ζήτημα εμφανίστηκε δύο φορές στα πολιτικά πράγματα,την πρώτη με γεωγραφικό χαρακτήρα και τη δεύτερη με εθνολογικό.το Μακεδονικό ζήτημα πρώτης γενιάς αφορά το πρόβλημα της ΣΕΖ (Σερβικής Ελεύθερης Ζώνης) ανάμεσα στην Ελλάδα και τη Γιουγκοσλαβία,καθεστώς που αποτέλεσε τον κύριο άξονα των σχλεσεων μεταξύ των δύο χωρών για το μεγαλύτερο μέρος του 20ου αιώνα.ενώ το Μακεδονικό ζήτημα δεύτερης γενιάς είναι η διαφορά που δημιουργήθηκε ανάμεσα στην Ελλάδα και την Π.Γ.Δ.Μ. εξαιτίας αλυτρωτικών διεκδικήσεων της δεύτερης στην περιοχή της Μακεδονίας.Τέλος, όπως επισημαίνει και ο συγγραφέας, κεντρικός πυρήνας του Μακεδονικού ζητήματος και στις δύο μορφές του ήταν η Θεσσαλονίκη και το στρατηγικής σημασίας λιμάνι της. 2

Το Μακεδονικό Ζήτημα και η ελληνική εξωτερική πολιτική Το Μακεδονικό ζήτημα στην πρώτη του μορφή αποτέλεσε καρπό του Ανατολικού ζητήματος έχοντας εδαφικό και όχι εθνολογικό χαρακτήρα.εξελίχθηκε παράλληλα με την παρακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την ανάδυση των εθνικών κρατών, με πρώτη την Ελλάδα και δεύτερη τη Σερβία.Πιο συγκεκριμένα, με τη Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774) η Ρωσία αποκτά το δικαίωμα της Ελεύθερης Διέλευσης από τα Στενά του Βοσπόρου, έξοδος που θα μπορούσε να επιτευχθεί μέσω της Βουλγαρίας και τη διάδοση πανσλαβιστικών ιδεών στο εσωτερικό της.η επεκτατική πολιτική της δεύτερης που είχε ως στόχο την προσάρτηση της Μακεδονίας -για τη δημιουργία της Μεγάλης Βουλγαρίας- ερχόταν σε αντίθεση με τις σερβικές βλέψεις.η Σερβία, μέχρι και τον Α' Παγκόσμιο πόλεμο, ήταν αποκομμένη από τη θάλασσα καθώς η Αυστροουγγαρία, θέλοντας να καθυποτάξει το νεοσύστατο κράτος, ίδρυσε με τη συναίνεση της Γερμανίας και της Ιταλίας, το αλβανικό κράτος το οποίο θα στεκόταν εμπόδιο στην έξοδο της Σερβίας προς την Αδριατική θάλασσα.ως εκ του τούτου,έστρεψε αναπόφευκτα το ενδιαφέρον της προς τη Θεσσαλονίκη.Όταν όμως η βουλγαρική απειλή έφτασε προ των πυλών των δύο χωρών,αμέσως ήρθαν σε διαβουλεύσεις για την αντιμετώπιση της.το αποτέλεσμα ήταν η σύναψη συνθήκης συμμαχίας μεταξύ της Ελλάδας και της Σερβίας την 13 Μαΐου/1 Ιουνίου του 1913 στη Θεσσαλονίκη σύμφωνα με την οποία:<<η ελληνική κυβέρνηση ανέλαβε την υποχρέωση υπό τον όρο της ολοκληρωτικής περιφρουρήσεως των κυριαρχικών αυτής δικαιωμάτων να εξασφαλίσει για χρονική περίοδο πενήντα ετών την πλήρη ελευθερία του σερβικού διαμετακομιστικού εμπορίου διαμέσου του λιμένα της Θεσσαλονίκης καθώς και την ακώλητη μεταφορά αυτού στα Σκόπια και στο Μοναστήρι και τανάπαλιν για του ελεγχόμενου από την ελληνική κυβέρνηση σιδηροδρομικού δικτύου>> 1.Όταν λοιπόν η Ελλάδα και η Σερβία ολοκλήρωσαν τους στόχους της συμμαχίας,η Σερβία παρερμηνεύοντας τη συνθήκη ζητούσε τη δημιουργία Ελεύθερης Σερβικής Ζώνης στο λιμένα της Θεσσαλονίκης, αίτημα που έγινε δεκτό από την ελληνική κυβέρνηση και οδήγησε στην υπογραφή συμφωνίας στις 10 Μαΐου του 1914.Όμως η σύμβαση αυτή δεν εφαρμόστηκε ποτέ καθώς δύο μήνες αργότερα ξέσπασε ο Α' Παγκόσμιος πόλεμος.ωστόσο, παρόλο που η Σερβία κατα τη διάρκεια του πολέμου 1 Σελίδα 166 του βιβλίου 3

απέκτησε έξοδο προς την Αδριατική θάλασσα, δεν παραιτήθηκε από τις αξιώσεις της για την ίδρυση ΣΕΖ στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης.Η επιθυμία της εκπληρώθηκε αργότερα καθώς η Ελλάδα βρέθηκε σε δύσχερη θέση εξαιτίας της Μικρασιατικής καταστροφής, από τη μια και από τις προσπάθειες του βούλγαρου πρωθυπουργού Stambolijski να προσεγγίσει τη Γιουγκοσλαβία με σκοπό την ένωση της με τη Βουλγαρία σε βάρος της Ελλάδας, από την άλλη.υπό αυτές τις συνθήκες, ο έλληνας διπλωμάτης Νικόλαος Πολίτης έσπευσε στο Βελιγράδι για να αποτρέψει την πρόσεγγιση Βουλγαρίας-Γιουγκοσλαβίας.Εκεί ζήτησε από την γιουγκοσλαβική κυβέρνηση <<να υποστηρίξει την παραμονή της δυτικής Θράκης στην Ελλάδα τονίζοντας τον κίνδυνο που απειλούσε τη χώρα του από την Τουρκία και τη Βουλγαρία,για να λάβει τη διαβεβαίωση ότι η Γιουγκοσλαβία δεν θα ανεχόταν την εδαφική επέκταση της Βουλγαρίας πέραν των προβλεπόμενων στη συνθήκη του Νεϊγί ορίων και ότι εγγυόταν τη δυτική Θράκη στην Ελλάδα>>. 2 Η Γιουγκοσλαβία,τότε, αφού υιοθέτησε τις ελληνικές θέσεις αναφορικά με την έξοδο της Βουλγαρίας, διατύπωσε περαιτέρω αξιώσεις για την ελεύθερη σερβική ζώνη.η νέα συμφωνία, δεύτερη κατά χρονολογική σειρά, ρυθμίζουσα τη διαμετακόμιση διαμέσου του λιμένα της Θεσσαλονίκης, υπογράφηκε στο Βελιγράδι στις 10 Μαΐου του 1923.Ωστόσο, ένα χρόνο αργότερα,η κίνηση της Ελλάδας να υπογράψει το πρωτόκολλο Πολίτη-Καρλόφ, σύμφωνα με το οποίο αναγνώριζε την ύπαρξη βουλγαρικών μειονοτήτων στην επικράτειά της και την αποδοχή ακόμη και της ΚΤΕ για την προστασία της, είχε ως αποτέλεσμα την αντίδραση της Γιουγκοσλαβίας.Η δεύτερη ζητούσε όχι μόνο την αναγνώριση των σλαβόφωνων της Μακεδονίας ως Σέρβους αλλά άρχισε να προβάλλει ακόμα μεγαλύτερες αξιώσεις αναφορικά με τη ΣΕΖ.Τελικά,στις 17Αυγούστου του 1926 υπογράφηκε στην Αθήνα η τρίτη, κατά χρονολογική σειρά, σύμβαση η οποία παραχωρούσε υπερβολικά προνόμια στη σερβική πλευρά και στάθηκε γι αυτό το λόγο η αφορμή για την πτώση της δικτατορικής κυβέρνησης του Θ. Πάγκαλου.Τα κείμενα των <<Παγκαλικών Συμφωνιών>> απορρίφθηκαν και από την ελληνική κοινοβουλευτική επιτροπή λίγο αργότερα.τέλος, ο Ελευθέριος Βενιζέλος ήταν εκείνος που πέτυχε τη συνομολόγηση μια νέας συμφωνίας μεταξύ των δύο κρατών στις 3 Φεβρουαρίου 1975 η οποία καταργούσε το καθεστώς της ελεύθερης σερβικής ζώνης. Το Μακεδονικό ζήτημα δεύτερης γενιάς συνδέεται με την ίδρυση της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας το 1944.Δημιουργός αυτού του ζητήματος ήταν ο ηγέτης της Γιουγκοσλαβικής Μακεδονίας, ο Γιόζιπ 2 Σελίδα 176 του βιβλίου 4

Μπροζ Τίτο, ο οποίος εκμεταλλευόμενος τη σύγχυση που επικρατούσε με το Μακεδονικό ζήτημα το επανέφερε με εθνολογική μορφή μιλώντας για πρώτη φορά για <<μακεδονική εθνότητα>>. Φωτογραφία: Χάρτης της περιοχής της Μακεδονίας Πρέπει όμως να σημειωθεί ότι, έως τον Β Παγκόσμιο πόλεμο δεν είχε γίνει ποτέ αναφορά σε <<μακεδονική εθνότητα>> στο χώρο των Βαλκανίων.Βέβαια το πρόβλημα πήρε τις πραγματικές του διαστάσεις με την ανεξαρτησία της Ομοσπονδίας το 1991.Από εκείνο το χρονικό σημείο και μετά ανέκυψαν διαφορές σε θέματα πολιτικής και πολιτιστικής φύσεως, τα οποία υπήρχαν βέβαια σε λανθάνουσα κατάσταση κατά το παρελθόν επικαλυπτόταν όμως από την ύπαρξη του Ομοσπονδιακού κράτους της Γιουγκοσλαβίας.Στις 16 Δεκεμβρίου 1991 το Συμβούλιο των Υπουργών Εξωτερικών της Κοινότητας αναγνώρισε τις γιουγκοσλαβικές δημοκρατίες.ύστερα όμως από της επέμβαση του έλληνα υπουργού εξωτερικών,κ Α. Σαμαρά,τέθηκαν τρεις όροι για την αναγνώριση της Π.Γ.Δ.Μ., οι οποίοι ζητούσαν από τη δεύτερη να εγγυηθεί ότι δε θα 5

προβάλλει εδαφικές διεκδικήσεις έναντι της Ελλάδας, δε θα διεξάγει εχθρική προπαγάνδα εναντίον της και ούτε θα χρησιμοποιήσει τον όρο <<Μακεδονία>> στην ονομασία της. 3 Ωστόσο κανένας από τους όρους αυτούς δεν ήταν συγκεκριμένος και ουσιαστικός, υπό την έννοια ότι θα μπορούσε να αποτελέσει σαφή δέσμευση είτε για την Π.Γ.Δ.Μ. είτε για τα κράτη-μέλη. Επιπλέον,στις 11 Ιουνίου 1992 συστάθηκε η επιτροπή Badinter για να γνωματεύσει κατά πόσο η Π.Γ.Δ.Μ. τηρεί τους τρεις όρους που τέθηκαν από το συμβούλιο των υπουργών εξωτερικών της κοινότητας.η επιτροπή επιθυμώντας να δώσει μια λύση στη διαφορά που είχε ανακύψει κατέληξε γρήρορα στο συμπέρασμα ότι η Δημοκρατία της Μακεδονίας πληροί τις προϋποθέσεις σχετικά με την αναγνώριση των γιουγκοσλαβικών κρατών. Ο τότε έλληνας υπουργός εξωτερικών εξέφρασε την αντίδραση του λέγοντας ότι η επιτροπή διεξήγαγε μια άκρως επιφανειακή έρευνα χωρίς να ακούσει την ελληνική πλευρά και τις αντιρρήσεις των μειονοτήτων που κατοικούσαν στη Π.Γ.Δ.Μ..Έτσι, στις 17 Φεβρουαρίου 1992 αφού αναπτύχθηκαν λεπτομερώς οι ελληνικές θέσεις στο Συμβούλιο των Υπουργών Εξωτερικών που συνήλθε στη Λισαβόνα αποφασίσθηκε να ανατεθεί στην πορτογαλική προεδρία η επανεξέταση του ζητήματος της αναγνώρισης της Π.Γ.Δ.Μ..Την 1η Απριλίου 1992,ο πορτογάλος υπουργός εξωτερικών Πινέιρο, πρότερινε στον έλληνα υπουργό ένα πακέτο συμφωνίας το οποίο στο μεγαλύτερο μέρος του υιοθετούσε τις ελληνικές θέσεις συμπεριλαμβανομένου και του ζητήματος της ονομασίας για το οποίο πρότεινε μια σύνθετη ονομασία <<που θα επιτυγχανόταν με την προσθήκη προσδιορισμού στο όνομα Μακεδονία >>. 4 Το <<πακέτο Πινέιρο>> έγινε αποδεκτό από την Π.Γ.Δ.Μ. σε αντίθεση με την Ελλάδα, οποία υιοθέτησε την ανελαστική θέση να αναγνωρίσει την Π.Γ.Δ.Μ. μόνο εφόσον τηρηθούν οι όροι που τέθηκαν στο συμβούλιο τον Δεκέμβρη του 1991 με τη διευκρίνηση ότι στο όνομα του κράτους δεν θα υπάρχει λέξη <<Μακεδονία>>.Λίγο αργότερα μια άλλη ανεπίσημη σύνοδος συνήλθε στο Γκιμαράες στις 1 και 2 Μαΐου 1992 η οποία υιοθετώντας στο μεγαλύτερο μέρος της τις ελληνικές θέσεις αποτέλεσε το πρόκριμα για την αποκορύφωση της ελληνικής επιτυχίας που σημειώθηκε στο συμβούλιο της Λισαβόνας της 27ης Ιουνίου 1992.Αυτό θα αναγνώριζε τα Σκόπια σύμφωνα με τη Διακήρυξη της 16ης Δεκεμβρίου 1991 με όνομα που δεν θα περιλαμβάνει το όρο <<Μακεδονία>>. Τότε ο Κίρο Γκλιγκόροφ, συνειδητοποιώντας την διπλωματική ήττα που θα υφίσταντο,υιοθέτησε ως σημαία του κράτους 3 Σελίδα 45 του βιβλίου 4 Σελίδα 59 του βιβλίου 6

τον Ήλιο της Βεργίνας επετείνοντας τη διαφορά μεταξύ των δύο χωρών.ωστόσο, η ελληνική κυβέρνηση άφησε πλήρως ανεκμετάλλευτο το νομικό αυτό ολίσθημα του Γκλιγκόροφ. Φωτογραφία: Κίρο Γκλιγκόροφ Η διακοπή, και πάλι, των συζητήσεων είχε ως αποτέλεσμα να καταφέρει η Π.Γ.Δ.Μ. να αποδυναμώσει την ευεργετική για την Ελλάδα απόφαση.όταν στις 7 Απριλίου 1993 τα Σκόπια έγιναν δεκτά στον Ο.Η.Ε. ανατέθηκε, σύμφωνα με το Ψήφισμα 817, στους Συμπροέδρους της Διευθύνουσας Επιτροπής της Διεθνούς Διάσκεψης Γιουγκοσλαβίας, Βανς και Όουεν, η μεσολάβηση μεταξύ των δύο κρατών.το πακέτο συμφωνίας περιλάμβανε μεταξύ άλλων την πρόταση για το όνομα <<Nova Macedonija>> ώστε να δηλώνει το σλαβικό χαρακτήρα του κράτους.πρόταση που δεν έγινε δεκτή από τον Γκλιγκόροφ.Δύο μήνες αργότερα τέθηκαν συγκεκριμένες προθεσμίες για την επίλυση του θέματος, με νέες ομιλίες να ξεκινούν στις 23 Αυγούστου 1993 στη Νέα Υόρκη.Εντούτις,σταμάτησαν και πάλι καθώς στις ελληνικές εκλογές της 10ης Οκτωβρίου 1993 εκλέχτηκε η κυβέρνηση Παπανδρέου η οποία ανέστειλε το διάλογο και επέβαλε στις 16 Φεβρουαρίου 1993 οικονομικές κυρώσεις στα Σκόπια,οι οποίες ανέστειλαν τη διέλευση από και προς το λιμάνι της Θεσσαλονίκης. 7

Φωτογραφία:Ανδρέας Παπανδρέου Θα πρέπει όμως να σημειωθεί, ότι σκοπός των ελληνικών κυρώσεων δεν ήταν ο αφανισμός της Π.Γ.Δ.Μ. αλλά η υπενθύμιση του ζητήματος στη διεθνή κοινότητα και η αναγωγή του από διμερές πρόβλημα σε κατά κάποιο τρόπο διεθνές.μετά από μια σειρά επιστολών της Ευρωπαϊκής επιτροπής προς τα γειτονικά κράτη και την διεξαγωγή συζητήσεων, η Ελλάδα διακόπτει τον αποκλεισμό και συγκεκριμένα μετά την υπογραφή συμφωνίας με τη Π.Γ.Δ.Μ. το 1995. Τέλος, περί το τέλος του 1994 άρχισαν να διαφαίνονται οι πρώτες ενδείξεις για ομαλοποίηση των σχέσεων των δύο κρατών μετά από δραστική επέμβαση των Η.Π.Α..Συγκεκριμένα, στις 13 Σεπτεμβρίου 1995 υπογράφηκε η Ενδιάμεση Συμφωνία από τους υπουργούς εξωτερικών, Κάρολο Παπούλια και Σ. Τσεβερνκόφσκι, στη Νέα Υόρκη.Η Ενδιάμεση Συμφωνία παρέχονται οι εκατέρωθεν εγγυήσεις των δύο μερών καθώς και η διαδικασία που θα πρέπει να ακολουθήσουν τα δύο μέρη για να επιλύσουν ειρηνικά τις διαφορές τους.εντούτις, παρόλο που ρύθμιζε πολλές από τις διαφωνίες που είχαν προκύψει μεταξύ των δύο κρατών,είχε προσωρινό χαρακτήρα (7 έτη) και δεν επίλυε τη σημαντικότερη διαφορά τους,τη διαφορά σχετικά με την οριστική ονομασία της Π.Γ.Δ.Μ. 8