ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΝΟΜΟΥ ΡΟΔΟΠΗΣ

ΑΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΝΟΜΟΥ ΡΟΔΟΠΗΣ ΙΣΜΑΗΛ ΜΟΥΣΤΑΦΑ ΑΕΜ 4714 13/5/2013 ΕΠΟΠΤΕΥΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΔΡ. ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΜΑΜΑΛΗΣ

Περιεχόμενα ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 1.1. Περί Τουριστικής Ανάπτυξης και Σχεδιασμού... 10 1.2. Βασικές αρχές στον σχεδιασμό... 12 1.3. Μεθοδολογία... 12 1.4. Πηγές, μεθοδολογία και οργάνωση της πτυχιακής...13 1.5. Βασικές έννοιες στον τουρισμό...13 1.5.1. Μορφές Τουρισμού... 14 1.6. Η Τουριστική Ανάπτυξη στην Ελλάδα - Ιστορική αναδρομή... 17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 2.1. Βασικά χαρακτηριστικά της περιοχής...20 2.2. Η σημασία της γεωγραφικής θέσης του Ν. Ροδόπης... 20 2.3. Πληθυσμιακά στοιχεία... 21 2.3.1. Η δομή του πληθυσμού- μειονότητες... 24 2.4. Κοινωνικοοικονομικά Δεδομένα... 25 2.4.1. Οικονομική Φυσιογνωμία της Περιοχής... 25 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 3.1. Το φυσικό περιβάλλον... 28 3.2. Ορεινός όγκος... 34 3.3. Τουρισμός πόλεων... 40 3.4. Παράλια ζώνη... 42 3.5. Παραδοσιακοί Οικισμοί... 43 3.6. Πολιτιστικές εκδηλώσεις... 44 3.7. Μουσεία... 45 3.8. Ιστορικά και αρχαιολογικά μνημεία - Πολιτισμός... 49 3.9. Τοπικά προϊόντα... 51 3.10. Οικοτουρισμός... 53 3.11. Αγροτουρισμός... 54 2

3.12. Τουρισμός Περιπέτειας... 55 3.13. Θρησκευτικός Τουρισμός... 55 3.14. Κυνηγετικός Τουρισμός... 57 3.15. Αθλητικές, Συνεδριακές και Άλλες Εκδηλώσεις... 58 3.16. Συνεδριακός Τουρισμός... 60 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 4.1. Προσπελασιμότητα... 64 4.2. Χωρική Κατανομή Τουριστικών Επιχειρήσεων... 65 4.3. Οι Επισκέπτες της Περιοχής Μελέτης... 69 4.3.1. Εξέλιξη Αφίξεων, Διανυκτερεύσεων, Πληρότητας Καταλυμάτων...69 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 5.1. Δυνατά Σημεία (STRENGTHS)... 76 5.2. Αδύνατα Σημεία (WEAKNESSES )... 78 5.3. Ευκαιρίες (OPPORTUNITIES)... 79 5.4. Απειλές (THREATS)... 81 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 6.1. Αξιοποίηση φυσικού περιβάλλοντος-δυνατών σημείων...83 6.2. Μετατροπή αδύνατων σημείων σε δυνατά σημεία-διαφήμιση...84 6.2.1. Συμμετοχή στην 29η έκθεση PHILOXENIA και SUMMER HOLIDAY... 84 6.2.2. Προσκλήσεις Ελλήνων tour operators και διαμορφωτών γνώμης... 85 6.2.3. Διαφήμιση σε εξωτερικούς χώρους... 85 6.2.4. Εκδηλώσεις... 86 6.3. Προβολή σε μέσα μαζικής ενημέρωσης (ΜΜΕ)...86 6.3.1. Διαφήμιση στο ραδιόφωνο... 86 6.3.2. Συμμετοχή σε ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές... 88 6.3.3. Διαφήμιση στη τηλεόραση... 88 6.3.4. Προβολή στον έντυπο τύπο... 89 6.3.4.1. Καταχωρήσεις σε περιοδικό και Κυριακάτικο τύπο...89 6.3.4.2. Καταχωρήσεις σε επαγγελματικά περιοδικά...91 6.3.5. Διαφήμιση στο διαδίκτυο (internet)...91 3

6.4. Ανάπτυξη συνεργασίας και προβολή σε διάφορους φορείς...93 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ 4

ΠΤΝΑΚΕΣ Πίνακας 1: Επεξεργασία στοιχείων ΕΣΥΕ, απογραφή 2001 Πίνακας 2: Επεξεργασία στοιχείων ΕΣΥΕ, απογραφή 2011 Πίνακας 3: el.wikipedia.org (1). Υπουργείο Εξωτερικών-υπηρεσία ενημέρωσης, Ιούνιος 1999, ανακτήθηκε στις 12-03-2012. (2). Η ανάπτυξη της Θράκης-Ακαδημία Αθηνών 1995 σελ.47. (3). Αφιέρωμα Θράκη, 14-03-1993. Πίνακας 4: Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού. Πίνακας 5: Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού. Πίνακας 6: Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο - Δ/νση Τουρισμού Περιφέρειας Ανατ. Μακεδονίας και Θράκης. Πίνακας 7: Δ/νση Τουρισμού Περιφέρειας Ανατ. Μακεδονίας και Θράκης. Πίνακας 8: Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο - Δ/νση Τουρισμού Περιφέρειας Ανατ. Μακεδονίας και Θράκης. Πίνακας 9: Δ/νση Τουρισμού Περιφέρειας Ανατ. Μακεδονίας και Θράκης. Πίνακας 10: Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο - Δ/νση Τουρισμού Περιφέρειας Ανατ. Μακεδονίας και Θράκης. Πίνακας 11: Δ/νση Τουρισμού Περιφέρειας Ανατ. Μακεδονίας και Θράκης. Πίνακας 12: Δ/νση Τουρισμού Περιφέρειας Ανατ. Μακεδονίας και Θράκης. Πίνακας 13: ΕΟΤ. Δ/νση Τουρισμού Περιφέρειας Ανατ. Μακεδονίας και Θράκης. Πίνακας 14: Δ/νση Τουρισμού Περιφέρειας Ανατ. Μακεδονίας και Θράκης. Πίνακας 15 : Δ/νση Τουρισμού Περιφέρειας Ανατ. Μακεδονίας και Θράκης. Πίνακας 16: Δ/νση Τουρισμού Περιφέρειας Ανατ. Μακεδονίας και Θράκης. 5

ΓΡΑΦΗΜΑΤΑ Γράφημα 1: Επεξεργασία στοιχείων ΕΣΥΕ, απογραφή 2001 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ - ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ Φωτογραφία 1: http://www.travelstvle.gr/portal/gr/galleries.php?action=view&id=362/ Φωτογραφία 2: http://ellinikifvsi.gr/wp-content/uploads/2012/06/limni1-604x272.ipg Φωτογραφία3: http://www.trivago. gr/%cf%80%cf%8c%cf%81 %CF%84%CE%BF - %CE%BB%CE%AC%CE%B3%CE%BF%CF%82-456585/%CF%86%CF%8D%CF%83%CE%B7/%CE%BB%CE%AF%CE%BC%CE%BD%CE %B7- %CE%B2%CE%B9%CF%83%CF%84%CF%89%CE%BD%CE%AF%CE%B4%CE%B 1-1130059/%CF%86%CF%89%CF%84%CE%BF%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE% B9%CE%B1-i5474344 Φωτογραφία 4: el.wikipedia.org/wiki/%ce%91%cf%81%cf%87%ce%b5%ce%af%ce%bf:%ce%9b%c E%AF%CE%BC%CE%BD%CE%B7_%CE%99%CF%83%CE%BC%CE%B1%CF%81%CE% AF%CE%B4%CE%B1_%CE%AE_%CE%9C%CE%B7%CF%84%CF%81%CE%B9%CE%B A%CE%BF%CF%8D.JPG Φωτογραφία 5: http://www.kpemaronias.gr/index.asp?action=cmsshow&cid=51&id=77&mid=23.51&include=/ Φωτογραφία 6: http://el.wikipedia.org/wiki/%ce%91%cf%81%cf%87%ce%b5%ce%af%ce%bf:201001 26 Papikio Mountain Winter Rhodope Thrace Greece.ipg/ Φωτογραφία 7: http://el.wikipedia.org/wiki/%ce%91%cf%81%cf%87%ce%b5%ce%af%ce%bf:201106 12 Thrakika Meteora Iasmos Panorama 1.jpg/ Φωτογραφία 8: http://el.wikipedia.org/wiki/%ce%91%cf%81%cf%87%ce%b5%ce%af%ce%bf: Greece location map.svg/ 6

Φωτογραφία 9: http://fop.gr/?p=875 Φωτογραφία 10: www.tripadvistor.com (www.tripadvisor.com%252flocationphotos-g189510- d1978056-w3-fanari Hotel- Komotini Rhodope Region East Macedonia and Thrace.html%3B550%3B411) Φωτογραφία 11: http://www.tripadvisor.com/locationphotos-g189510-d1978056-w3- Fanari Hotel-Komotini Rhodope Region East Macedonia and Thrace.html/ http://el.wikipedia.org/wiki/%ce%9c%ce%b1%cf%81%cf%8e%ce%bd%ce%b5%ce% B9%CE%B1 %CE%A1%CE%BF%CE%B4%CF%8C%CF%80%CE%B7%CF%82 ΧΑΡΤΕΣ Χάρτης 1: : maps.google.gr 7

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο σύγχρονος τουρισμός σαν μαζικό φαινόμενο ανθρώπινων μετακινήσεων, βρίσκεται σήμερα στο επίκεντρο του παγκόσμιου ενδιαφέροντος και για τους λαούς που προσδοκούν οικονομικά οφέλη (χώρες προορισμού) και για εκείνους που αναζητούν κάποιο «ησυχαστήριο» για τις διακοπές τους (χώρες προέλευσης). Η συμβολή του τουρισμού στην ανάπτυξη σηματοδοτείται από το γεγονός ότι ένα σύνολο δραστηριοτήτων, προϊόντων, παραγωγικών μονάδων, επιχειρήσεων (αεροπορικές, ξενοδοχειακές, σίτισης και ψυχαγωγίας, tour operators κλπ) και οργανισμών (διεθνείς, εθνικοί, τοπικοί, κερδοσκοπικοί και μη κερδοσκοπικοί) εμπλέκονται στο τουριστικό κύκλωμα. Η μελέτη του τουρισμού δεν αποτελεί ανεξάρτητη επιστήμη, αλλά απαιτεί την ανάλυση σημαντικού αριθμού ανθρώπινων και φυσικών παραμέτρων που εμπλέκονται σε διαφορετικούς κλάδους επιστημών. Από την προπολεμική περίοδο επιστήμες όπως η οικονομία, η γεωγραφία και η ιστορία αλλά και επιστήμες όπως η κοινωνιολογία, η ανθρωπολογία, η οικολογία και η αρχιτεκτονική έχουν μια δυναμική παρουσία στην ανάλυση του τουριστικού φαινομένου και στη διαχείριση των επιπτώσεων της τουριστικής ανάπτυξης (Π. Τσάρτας, 1996, σ.53). Στο 1ο κεφάλαιο θα μελετήσουμε τον τουρισμό ως μοχλό ανάπτυξης, αναλύοντας τις βασικές έννοιες του τουρισμού και θα κάνουμε μια σύντομη ιστορική αναδρομή για την ανάπτυξη του τουρισμού στην Ελλάδα με σκοπό να έχουμε μια γενική εικόνα για το τουριστικό γίγνεσθαι της χώρας. Στο 2ο κεφάλαιο αναφέρεται ποιο συγκεκριμένα η περιοχή μελέτης, ο νομός Ροδόπης. Στο κεφάλαιο αυτό περιλαμβάνονται στοιχεία γεωγραφικά, πληθυσμιακά και δημογραφικά καθώς και η κοινωνικοοικονομική κατάσταση που επικρατεί, με σκοπό την καλύτερη κατανόηση της περιοχής, για να μπορέσουμε στα επόμενα κεφάλαια να αναλύσουμε την ανάπτυξη του τουρισμού της περιοχής καλύτερα. Στο 3ο κεφάλαιο καταγράφονται τα δεδομένα των υποδομών που αποτελούν προϋπόθεση για μια τουριστική ανάπτυξη, βασιζόμενοι στα δευτερογενή στοιχεία. Μέσα από αυτό το κεφάλαιο 8

παρατηρούμε ότι η περιοχή μελέτης είναι πλούσια σε φυσικούς πόρους και μνημεία τα οποία όμως δεν έχουν αξιοποιηθεί επαρκώς. Ακολουθεί το 4ο κεφάλαιο, όπου αναλύεται η υπάρχουσα τουριστική προσφορά με μελέτες σχετικές με την επισκεψιμότητα της περιοχής από τουρίστες και την κατανομή των τουριστικών επιχειρήσεων. Παρατίθενται πίνακες με τη βοήθεια των οποίων παρατηρείτε ο συνολικός αριθμός και η εθνικότητα των επισκεπτών της περιοχής. Στο 5ο κεφάλαιο παρουσιάζεται μια SWOT ανάλυση, αντλώντας δεδομένα από τα κεφάλαια 3 και 4 ξεχωρίζουμε τα δυνατά και αδύνατα σημεία της περιοχής. Ακόμα μελετώνται η ευκαιρίες και οι απειλές της περιοχής δεδομένης της γεωγραφικής της θέσης που αναφέρθηκε στο 2ο κεφάλαιο και της οικονομικής κατάστασης που επικρατεί στη χώρα. Στο τελευταίο κεφάλαιο δίνονται προτάσεις για την τουριστική ανάπτυξη του νομού Ροδόπης. Αναφέρονται αξιοποιήσεις των υφισταμένων τουριστικών πόρων και προτάσεις για βελτίωση της τουριστικής εικόνας της περιοχής. 9

Κεφάλαιο 1 Ο τουρισμός ως μοχλός ανάπτυξης 1.1. Περί Τουριστικής Ανάπτυξης και Σχεδιασμού Κατά την διάρκεια των πρώτων χρόνων της έξαρσης του τουρισμού στα μέσα της δεκαετίας του '50, δόθηκε σημαντική έμφαση στις θετικές επιπτώσεις του τουρισμού και ιδιαίτερα στα οικονομικά οφέλη που μια χώρα θα μπορούσε ν' αποκομίσει από αυτόν. Το τελευταίο αυτό ήταν οφθαλμοφανές: εκτός πράγματι από τα άμεσα οφέλη για όσους είχαν μια άμεση ανάμιξη με την βιομηχανία του τουρισμού, υπήρχε και η εισροή ξένου συναλλάγματος, η αύξηση στον τομέα των κατασκευών, οι επενδύσεις σε άλλες βοηθητικές στον τουρισμό βιομηχανίες που υπηρετούσαν έμμεσα τον τομέα του τουρισμού. Μία άλλη επίπτωση που αντιμετωπιζόταν θετικά ήταν οι διαπολιτισμικές ανταλλαγές. Ο Τουρισμός αντιμετωπίσθηκε σαν ένα μέσο για την επαφή μεταξύ διαφόρων πολιτισμών που θα προωθούσε την κατανόηση, θα παρείχε έμμεση καθοδήγηση και εκπαίδευση και στους επισκέπτες και στους οικοδεσπότες στον τόπο υποδοχής, θα ενίσχυε τις τάσεις για εκσυγχρονισμό και θα βοηθούσε γενικά στην διασπορά νέων ιδεών μεταξύ των λαών. Έμμεσα θα βοηθούσε στην αναγέννηση τοπικών μορφών λαϊκής τέχνης και οικοτεχνίας που σε πολλές περιπτώσεις θα κινδύνευαν με εξαφάνιση χωρίς την επιπρόσθετη ζήτηση που προκαλεί ο τουρισμός. Αυτή η ανθηρή εικόνα δεν άργησε να αναθεωρείται. Ήδη από τα μέσα του '60, άρχισαν να εμφανίζονται άλλες προσεγγίσεις ή απόψεις για το φαινόμενο του τουρισμού, με βάση κύρια τα οικολογικά κινήματα, τις ιδέες για "όρια στην ανάπτυξη" και την επιθυμία για τη διατήρηση της πολιτισμικής ταυτότητας (Swarbrooke και Horner, 1999 Van Raaij και Francken, 1984). Σύμφωνα με τις κριτικές που εκφράζονταν, η ανεξέλεγκτη ανάπτυξη των τουριστικών υποδομών απειλούσε συνεχώς το ευαίσθητο περιβάλλον, τις παραλίες, τα δάση. Οι μεγάλοι αριθμοί μετακινούμενων τουριστών επιβάρυναν σημαντικά τους περιορισμένους πόρους σε μικρής έκτασης προορισμούς. Τα οικονομικά οφέλη ήταν εποχιακά και αβέβαια. Έτσι, δημιουργήθηκαν περιοχές με στρατιές σερβιτόρων και ξενοδόχων που είχαν εναποθέσει την επιβίωσή τους στις ετήσιες εισροές επισκεπτών και δεν υπήρχε πραγματική βάση στην οικονομική τους ανάπτυξη (Smith, 1978, 1989 Vitterso κ.α. 2000). Παράλληλα, διαπιστώθηκαν και αρνητικές κοινωνικοπολιτισμικές επιδράσεις. Τα τοπικά ήθη και έθιμα είχαν αλλοιωθεί, συχνά 10

αποκλειστικά για να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις των τουριστών (Wahab κ.α. 1976). Οι τοπικές τέχνες, η λαϊκή παράδοση εκχυδαΐστηκαν από την εξάπλωσή του και την βιομηχανοποίηση. Η τοπική κουλτούρα απειλήθηκε από τις οικονομικά ισχυρότερες κουλτούρες των τουριστών. Το γενικό συμπέρασμα δεν ήταν επομένως μια απλή απαξίωση ενός μοναδικού φυσικού περιβάλλοντος, αλλά - ακόμη πιο σημαντικό- η απώλεια όλων εκείνων των στοιχείων που προσέλκυσαν αρχικά τον επισκέπτη, και συχνά η οριστική απώλεια του τουρισμού. Η όλη αντιπαράθεση δεν έπαιρνε μόνο θεωρητική μορφή. Υπήρξαν και υπάρχουν στοιχεία και άλλες ενδείξεις για περιοχές υψηλού τουριστικού ενδιαφέροντος που άρχισαν να παρουσιάζουν περιβαλλοντικά και πολιτισμικά προβλήματα, υπερσυγκέντρωση τουριστών, μόλυνση κτλ. Αυτό σήμαινε και συνεχίζει να σημαίνει ότι οι περιοχές αυτές προκειμένου να ανταποκριθούν στις νέες αυξημένες ανάγκες εξυπηρέτησης των επισκεπτών, θα πρέπει να επεκτείνουν τις τουριστικές εγκαταστάσεις και υποδομές τους, να βελτιώσουν τις παρεχόμενες υπηρεσίες και την προστασία του τοπικού πληθυσμού από τις ραγδαίες επιπτώσεις. Επιπλέον, θα πρέπει να καταβληθεί ιδιαίτερη προσπάθεια για να διατηρηθεί η ελκυστικότητα περιοχών που έχασαν σταδιακά τον ειδικό "χαρακτήρα" τους κατέληξαν να γίνουν ένας τόπος, όμοιος με πολλούς αντίστοιχους στην υφήλιο. Συμπερασματικά, καταλήγουμε ότι ενώ όλα τα ειδικά οικονομικά οφέλη υπήρξαν αναμφισβήτητα υψηλά, αναδείχθηκε η ανάγκη για συνυπολογισμό του κοινωνικού και του οικονομικού κόστους. Ειδικά το τελευταίο, όταν είναι ιδωμένο από την άποψη των κυβερνήσεων. Ο τουριστικός σχεδιασμός δεν αφορά μόνον τις φυσικές διαστάσεις της δραστηριότητας αυτής. Ο έλεγχος και ο σχεδιασμός αφορούν τους εξοπλισμούς π.χ. της παραλίας, του ξενοδοχείου, των μουσείων, των μέσων μεταφοράς που θα προσφέρουν ασφάλεια, άνεση και ικανοποίηση στον επισκέπτη είναι μερικές μόνον απόψεις της δραστηριότητας (Faludi, 1976 Pizam κ.α. 1978). Η άλλη άποψη, που είναι εξίσου σημαντική είναι το "λογισμικό", η οργανωτική δηλαδή διάσταση, που καλύπτει ευρεία γκάμα θεμάτων από π.χ. την κυβερνητική πολιτική για τις πτήσεις charter έως τον σχεδιασμό των ωρών λειτουργίας των αρχαιολογικών χώρων (Pentice, 1993). Ασφαλώς, οι δύο αυτές απόψεις είναι συμπληρωματικές και δεν είναι δυνατόν να σχεδιαστούν χωρίς να συσχετίζονται η μια με την άλλη, ούτε φυσικά μπορούν να σχεδιαστούν χωρίς την αναφορά τους στα υπόλοιπα άλλα στοιχεία που συνιστούν τη ζωή σ ένα τόπο. Αυτό έχει πολύ συχνά παραμεληθεί (Inskeep, 1988). Το αποτέλεσμα ήταν π.χ. μεγαλειώδη 11

εγχειρήματα να καταλήγουν σε αποτυχία λόγω λάθους στον σχεδιασμό, σε τεράστια πανάκριβα συγκροτήματα να παραμένουν άδεια και να καταρρέουν, σε πόρους που κατασπαταλήθηκαν και στην καταστροφή υγιών περιβαλλόντων λόγω της υπερεκμετάλλευσής τους (Gunn, 1972, 1999). 1.2. Βασικές αρχές στον σχεδιασμό Από όλα τα παραπάνω μπορούν να συναχθούν 2 βασικές αρχές: - Η πρώτη είναι ότι ο τουριστικός σχεδιασμός οφείλει να πραγματοποιείται πάντοτε στα πλαίσια ενός ευρύτερου σχεδίου για την ανάπτυξη του συνόλου των πόρων μιας περιοχής. (Cooke, 1983) - Η δεύτερη είναι ότι οι τοπικές συνθήκες και η τοπική ανάγκη ζήτησης οφείλουν πρώτα να ικανοποιηθούν και στη συνέχεια να αντιμετωπισθούν οι υπόλοιπες απαιτήσεις του σχεδίου. Αυτές είναι απλές αρχές, αλλά η κάθε μία τους θέτει με τη σειρά της τους δικούς της όρους και συνθήκες. Ειδικότερα, τα προκύπτοντα οφέλη πρέπει να χρησιμοποιούνται σε συνδυασμό με την ανάπτυξη άλλων τομέων της οικονομικής δραστηριότητας και να λειτουργούν επικουρικά προκειμένου να προκύψει μια όσο το δυνατόν περισσότερο ισορροπημένη οικονομία. Οι υπάρχοντες τοπικοί πόροι πρέπει να χρησιμοποιηθούν στη μεγαλύτερη δυνατή έκταση, προτού εισαχθούν άλλοι νέοι πόροι από αλλού (Mlossec, 1976). Αυτό σημαίνει απλά ότι θα πρέπει να υπάρχει μια συντονισμένη προσπάθεια για την ικανοποίηση των αναγκών των τουριστών μέσω της τοπικής παραγωγής προϊόντων. 1.3. Μεθοδολογία Ως συνέχεια του προηγούμενου κεφαλαίου, θα συζητηθεί η πορεία του τουρισμού στον Νομό Ροδόπης. Σκοπός της πτυχιακής θα είναι συνεπώς, αφενός η καταγραφή της υφιστάμενης κατάστασης σε ότι αφορά το τουριστικό γίγνεσθαι, η διάκριση του κοινωνικοοικονομικού της δυναμικού, ο εντοπισμός τυχόν τάσεων που αναπτύσσονται σε αυτήν και αφετέρου η αξιολόγηση των δυνατοτήτων του νομού για μια παραπέρα τουριστική ανάπτυξη. 12

1.4. Πηγές, μεθοδολογία και οργάνωση της πτυχιακής Η μελέτη που ακολουθεί, βασίζεται σε πρωτογενή και δευτερογενή στοιχεία. 1. Με τη βοήθεια των δευτερογενών στοιχείων επιτυγχάνεται: Η συγκέντρωση κοινωνικοοικονομικών στοιχείων για την περιοχή. Η καταγραφή των υφιστάμενων τουριστικών πόρων της περιοχής. Η καταγραφή των υποδομών εκείνων που αποτελούν προϋπόθεση για μια τουριστική ανάπτυξη. 2. Τα πρωτογενή δεδομένα: Συγκεντρώθηκαν κυρίως μέσω προσωπικών συνεντεύξεων και περιλαμβάνουν τις απόψεις τοπικών φορέων και επιχειρηματιών για τα προβλήματα και τις ανάγκες ανάπτυξης της περιοχής. Ειδικότερα, πραγματοποιήθηκαν ελεύθερες συνεντεύξεις με το γραφείο τουρισμού της νομαρχίας. Ανάλυση SWOT (Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats). Προτεινόμενα σχέδια για την ανάπτυξη του τουρισμού στην περιοχή. 1.5. Βασικές έννοιες στον τουρισμό Πολλές είναι οι προσπάθειες που έχουν γίνει για να δοθεί ένας επακριβής ορισμός του Τουρισμού. Από τα κύρια χαρακτηριστικά του, πέντε μπορούν να εξακριβωθούν εννοιολογικά και συγκεκριμένα τα εξής: Ο τουρισμός είναι αποτέλεσμα μεμονωμένης ή ομαδικής μετακίνησης ανθρώπων σε διάφορους τουριστικούς προορισμούς και η διαμονή τους σε αυτούς επί τουλάχιστον ένα 24ωρο με σκοπό την ικανοποίηση των ψυχαγωγικών τους αναγκών. Οι διάφορες μορφές του τουρισμού περιλαμβάνουν απαραίτητα δύο βασικά στοιχεία: Το ταξίδι στον τουριστικό προορισμό και τη διαμονή σε αυτόν, συμπεριλαμβανομένου της διατροφής. Το ταξίδι και η διαμονή λαμβάνουν χώρα εκτός του τόπου της μόνιμης διαμονής των ανθρώπων που αποφασίζουν να μετακινηθούν για τουριστικούς λόγους. 13

Η μετακίνηση ανθρώπων σε διάφορους τουριστικούς προορισμούς είναι προσωρινού και βραχυχρόνιου χαρακτήρα, που σημαίνει ότι πρόθεσή τους είναι να επιστρέψουν στον τόπο της μόνιμης κατοικίας τους μέσα σε λίγες, μέρες βδομάδες ή μήνες. Οι άνθρωποι επισκέπτονται τουριστικούς προορισμούς για τουριστικούς λόγους, δηλαδή για λόγους άλλους από εκείνους του τόπου της μόνιμης διαμονής τους ή του τόπου της επαγγελματικής απασχόλησής τους. Το 1941 οι καθηγητές Hunziker και Krapf του Πανεπιστημίου της Βέρνης υποστήριξαν την άποψη πως ο τουρισμός πρέπει να οριστεί σαν το σύνολο των φαινομένων και σχέσεων, που προκύπτουν από την πραγματοποίηση ενός ταξιδιού σε έναν προορισμό και τη διαμονή σε αυτόν μη μόνιμων κατοίκων του. (Werner Hunziker and Kurt 1942 Grundriss der allgemeinen Fremdenverkehrslehre Tourismus-Manegement 1998). 1.5.1. Μορφές Τουρισμού Παράκτιος Τουρισμός Εκφράζει το γνωστό και παραδοσιακό μοντέλο (Ήλιος και Θάλασσα). Είναι μαζική μορφή τουρισμού πάνω στην οποία στηρίχθηκε η τουριστική ανάπτυξη της Ελλάδας τα τελευταία χρόνια. Θαλάσσιος τουρισμός Ο θαλάσσιος τουρισμός αποτελεί το σύνολο των τουριστικών δραστηριοτήτων που εστιάζονται γύρω από τη θάλασσα με γνώμονα όμως τα σκάφη αναψυχής, εφόσον με αυτά πραγματοποιούνται ταξίδια σε δυσπρόσιτες ακτές ή σε τουριστικά νησιά. Τουρισμός περιπέτειας / Αθλητικός Τουρισμός Ο αθλητικός τουρισμός είναι «η εμπειρία να ταξιδεύει κανείς για ένα αθλητικό γεγονός ή δραστηριότητα». Η αθλητική δραστηριότητα ή το αθλητικό γεγονός είναι ο πρωταρχικός λόγος 14

ή προσέλκυση που παρακινεί κάποιον να ταξιδεύει και να παρευρεθεί είτε για μία τουριστική εμπειρία, είτε για επαγγελματικούς ή και για λόγους ευχαρίστησης (Epitropoulos, et al. 2003). Τα στοιχεία που τον χαρακτηρίζουν είναι: (1) Η ενεργητική ή και παθητική ανάμειξη με αθλητική δραστηριότητα, (2) συμμετοχή σε τυχαία ή οργανωμένη δραστηριότητα, (3) εμπειρίες για εμπορικούς και μη ή επαγγελματικού λόγους, και (4) ταξίδια αναψυχής μακριά από το σπίτι και την εργασία (Standeven, De Knop, 1999). Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας των Kurtzman και Zauhar (2002) η ραγδαία αύξηση του αθλητικού τουρισμού τις τελευταίες δύο δεκαετίες οφείλεται: (1) στην μεγάλη δημοσιότητα των διεθνών και εθνικών αθλητικών γεγονότων όπως είναι οι Ολυμπιακοί και Παγκόσμιοι Αγώνες, (2) στην αναγνώριση της αξίας του αθλητισμού από οικονομικής πλευράς καθώς επίσης και στις διεθνείς σχέσεις, (3) στην ύπαρξη ποικιλίας αθλητικών δραστηριοτήτων κατά την διάρκεια όλου του χρόνου και (4) στην ευρύτερη κατανόηση των ωφελειών της άσκησης που μπορούν να επιτευχθούν μέσω της ενεργής συμμετοχής σε πολλά αθλήματα (Kurtzman, Zauhar, 2002). Στον ελληνικό χώρο, ο ενεργός αθλητικός τουρισμός είναι ένας εξελισσόμενος τομέας. Οι υπηρεσίες του ενεργού αθλητικού τουρισμού χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες: (1) δραστηριότητες που σχετίζονται με την θάλασσά όπως είναι η ιστιοπλοΐα, scuba diving, θαλάσσιο καγιάκ και ταξίδια με γιότ, (2) δραστηριότητες βουνού όπως είναι η αναρρίχηση, σκι, πεζοπορίες, ράφτινγκ, καγιάκ σε λίμνες και ποτάμια και (3) δραστηριότητες που διεξάγονται σε θέρετρα αναψυχής και σπα, όπως είναι το τένις, το γκολφ και φυσικές δραστηριότητες (Κουθούρης Χ., Αλεξανδρής Κ, 2005). Πολιτιστικός τουρισμός Ο πολιτιστικός τουρισμός αποτελεί το σύνολο των τουριστικών δραστηριοτήτων που επικεντρώνονται γύρω από τα μνημεία πολιτισμού και της πολιτιστικής κληρονομιάς. Εδώ υπάγονται επισκέψεις σε αρχαιολογικούς χώρους, πολιτιστικές εκδηλώσεις, φεστιβάλ παραδοσιακών χορών, καλλιτεχνικές εκθέσεις, συναυλίες κτλ. Η Ελλάδα ως μια χώρα πλούσια σε τοπικές παραδόσεις, πολιτιστικά στοιχεία, ιστορία και μνημεία θα έπρεπε να έχει επενδύσει στην ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού. Το αρχαιολογικό μουσείο της Ακρόπολης, είναι ένα παράδειγμα του πώς μπορεί να χρησιμοποιηθεί η ιστορία και τα αρχαιολογικά μνημεία και ευρήματα, για την προσέλκυση επισκεπτών. 15

Θρησκευτικός τουρισμός Θρησκευτικός τουρισμός μπορεί να θεωρηθεί το σύνολο εκείνο των τουριστικών δραστηριοτήτων το οποίο επικεντρώνεται γύρω από μνημεία και χώρους θρησκευτικής σημασίας. Αγροτουρισμός Αγροτουρισμός ονομάζεται η εναλλακτική εκείνη μορφή τουρισμού η οποία αναπτύσσεται σε μη τουριστικά κορεσμένες αγροτικές περιοχές και συνδέεται με κοινωνικές, περιβαλλοντικές και πολιτισμικές αξίες, οι οποίες επιτρέπουν τόσο στους οικοδεσπότες όσο και στους φιλοξενούμενους των περιοχών αυτών να υφίστανται αλληλεπιδράσεις και να μοιράζονται εμπειρίες. Συνεδριακός τουρισμός Πρόκειται για τον τουρισμό που βασίζεται στη συγκέντρωση ανθρώπων για επαγγελματικούς λόγους σε μια τοποθεσία, η οποία συνδυάζεται και με τουριστικές δραστηριότητες. Οι διάφοροι επιστημονικοί ή κλαδικοί οργανισμοί θα αντιμετωπίζουν διαρκώς και περισσότερα επιχειρήματα, για να συνέρχονται με στόχο την προώθηση και βελτίωση των γνώσεων καθώς και την καθιέρωση συγκεκριμένων πρακτικών στο χώρο τους. Στο συνεδριακό τουρισμό υπάγονται κάθε είδους οργανωμένες εκδηλώσεις, όπως για παράδειγμα συνέδρια ή συναντήσεις με μεγάλο ή μικρό αριθμό συμμετοχών και σε οποιοδήποτε επίπεδο, δηλαδή τοπικό, εθνικό ή διεθνές. Επειδή ο συνεδριακός τουρισμός είναι περιορισμένης χρονικής διάρκειας, δύο ως τέσσερις ημέρες συνήθως, συνδυάζεται με κάποια άλλη μορφή τουρισμού, όπως για παράδειγμα τουρισμό πόλης, μορφωτικό τουρισμό κλπ. Απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάπτυξη του συνεδριακού τουρισμού σε μια χώρα υποδοχής τουριστών είναι η δημιουργία κατάλληλης υποδοχής και υποδομής και συγκεκριμένα, κατασκευή σύγχρονων συνεδριακών κέντρων άρτια τεχνικά εξοπλισμένων και με βοηθητικούς χώρους κάθε είδους, όπως για παράδειγμα εστιατόρια, αναψυκτήρια, χώρους στάθμευσης αυτοκινήτων, ιατρεία, ταχυδρομεία, γραφεία εξυπηρέτησης συνέδρων κλπ, καθώς επίσης κατασκευή αιθουσών συνεδρίων μεγάλης 16

χωρητικότητας εκ μέρους των μεγάλων ξενοδοχειακών μονάδων του κέντρου και της περιφέρειας. I. 6. Η Τουριστική Ανάπτυξη στην Ελλάδα - Ιστορική αναδρομή Τα παλαιότερα διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία που αφορούν την ελληνική τουριστική βιομηχανία, αφορούν το έτος 1961. Σύμφωνα με το Ελληνικό Οργανισμό Τουρισμού (ΕΟΤ, 1980), το 1961 ο συνολικός αριθμός των διαθέσιμων δωματίων ήταν 30.834 προσφέροντας 57.022 κλίνες. Την ίδια χρονιά, οι αφίξεις αλλοδαπών τουριστών έφθασαν περίπου τις 494.000, με εισπράξεις σε συνάλλαγμα που έφθασαν τα 62,5 εκατομμύρια δολάρια. Ο κύριος όγκος των καταλυμάτων προσφέρθηκε από 1.584 ξενοδοχεία, με ένα δυναμικό 28.996 δωματίων που αντιπροσώπευε 93,9% του συνολικού αριθμού δωματίων που ήταν διαθέσιμα την εποχή εκείνη (ΝΤΟΘ, 1980), περίπου 6101 δωμάτια προσφέρονταν σε ξενοδοχεία πέντε και τεσσάρων αστέρων. Ο ΕΟΤ (1980) εκτιμούσε ότι η πλειοψηφία των αλλοδαπών τουριστών προέρχονταν από την Ευρώπη (51,9% του συνόλου). Οι περισσότεροι ήταν Βρετανοί (40.756), Γερμανοί (40.229), Γάλλοι (30.221) και Γιουγκοσλάβοι (26.335). Δέκα χρόνια αργότερα, το 1971, ο ΕΟΤ (1980) εκτίμησε ότι οι διεθνείς αφίξεις αυξήθηκαν κατά το 4πλάσιο φθάνοντας τους 2.257.994 τουρίστες. Ο αριθμητικός μέσος για την ετήσια αύξηση για την περίοδο 1961-1971 ήταν 16%. Το 1979 υπήρξε ένας πολύ καλός χρόνος για τον ελληνικό τουρισμό. Οι αφίξεις αυξήθηκαν κατά 40% και οι εισπράξεις από τον τουρισμό έφθασαν τα 300 εκατομμύρια δολάρια για πρώτη φορά, αντιπροσωπεύοντας μια αύξηση 57,7% σε ένα μόνον έτος. Την ίδια περίοδο, ο συνολικός αριθμός ξενοδοχείων αυξήθηκε κατά 33,4% (ΕΟΤ 1980). Αν και διπλασιάσθηκε ο αριθμός των δωματίων που προσφέρονταν από ξενοδοχεία πέντε και τεσσάρων αστέρων (από 6.101 σε 13.568) παρατηρήθηκε ένα μικρό ποσοστό στο σύνολο των διαθεσίμων δωματίων (μόνο 18,7%). Ο ΕΟΤ (1980) εκτίμησε ότι είχαμε ένα σύνολο II, 8 εκατομμυρίων διανυκτερεύσεων στην Ελλάδα το 1971. Οι τουρίστες που προέρχονταν από την Ευρώπη αντιπροσώπευαν το 49,9% του συνόλου με πρώτους και πάλι τους Βρετανούς (2.645.324), Γερμανούς (205.083), Γάλλους (140.306) και Ιταλούς(110.251). Το 1981, οι διεθνείς αφίξεις έφθασαν τις 5.577.109 - περισσότερες από τις διπλές αφίξεις του 1971 (ΝΤΟΘ, 1984). Οι διανυκτερεύσεις έφθασαν τις 40.000.000 περίπου και τα έσοδα πλησίασαν τα 1.700 εκατομμύρια δολάρια. Κατά την διάρκεια 1971-1981, ο συνολικός αριθμός 17

των δωματίων στα ξενοδοχεία αυξήθηκε κατά 111%, τα δωμάτια στα ξενοδοχεία 5 και 4 αστέρων αυξήθηκαν κατά 194% αντιπροσωπεύοντας (το 1981) το 29% του συνόλου των δωματίων σε ξενοδοχεία. Την ίδια χρονιά (1981), σύμφωνα με τον ΕΟΤ (1984) οι τουρίστες με προέλευση την Ευρώπη αντιπροσώπευαν το 74,2% του συνόλου των αφίξεων, 964.707 Βρετανοί, 629.071 Γιουγκοσλάβοι, 625.121 Γερμανοί, 296.499 Γάλλοι και 252.146 Σουηδοί. Οι περισσότεροι μη-ευρωπαίοι ήταν Αμερικανοί (321.081). Οι παραπάνω αριθμοί δείχνουν καθαρά ότι από το 1971 έως το 1981 η Ελλάδα κατέστη ένας σημαντικός τουριστικός προορισμός, κυρίως για Βορειοευρωπαίους τουρίστες. Δέκα χρόνια αργότερα, το 1991, οι διεθνείς αφίξεις αυξήθηκαν σημαντικά (κατά 69,4%) φθάνοντας τους 8.036.127 τουρίστες (NTOG, 1996). Οι διανυκτερεύσεις αυξήθηκαν μόνον κατά 1% σε σύγκριση με το 1981. Ο συνολικός αριθμός των δωματίων σε ξενοδοχεία αυξήθηκε κατά 50,6% με τα δωμάτια σε ξενοδοχεία 4 και 5 αστέρων να αντιπροσωπεύουν ένα σχετικά μικρό ποσοστό του συνόλου των διαθέσιμων δωματίων (27%) (NTOG 1996). Αυτό σημαίνει ότι ο μέσος αριθμός διανυκτερεύσεων κατά τουρίστα μειώθηκε σημαντικά και ότι η πληρότητα των ξενοδοχείων υπήρξε μικρότερη. Ένα άλλο ενδιαφέρον χαρακτηριστικό της περιόδου αυτής, είναι ότι στις συνολικές αφίξεις κυριαρχούσαν οι ευρωπαϊκές χώρες αντιπροσωπεύοντας το 89% όλων των αλλοδαπών τουριστών. Από αυτούς 1.674.875 ήταν Βρετανοί, 1.561.113 Γερμανοί, 547.473 Σκανδιναβοί, 517.145 Ιταλοί 470.945 Γάλλοι και 180.429 Αμερικανοί (μικρός αριθμός). Τα συνολικά έσοδα από τον τουρισμό έφθασαν τα 2.560 εκατομμύρια δολάρια περίπου το 1991. Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία δημοσιευμένα από τον παγκόσμιο οργανισμό τουρισμού (WTO, 1992). Η Ελλάδα κατετάγη μεταξύ των κυριοτέρων ευρωπαϊκών χωρών σε ότι αφορά τις διεθνείς τουριστικές αφίξεις - στην 10η θέση το 1991. Η Ελλάδα πέτυχε μια αύξηση των αφίξεων κατά 9% το 1997 (σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος) και πέτυχε μια περαιτέρω αύξηση πλέον του 10% το 1999. Το 1999 οι διεθνείς αφίξεις έφθασαν τις 12.605.928 (μια αύξηση 63,7% από το 1991). Για την περίοδο Ιανουαρίου - Σεπτεμβρίου 2000, οι διεθνείς αφίξεις ανήλθαν στα 11.808.530 (NTOG, 2002). Τα τελευταία χρόνια, μια σειρά από άλλες χώρες της Μεσογείου προσέφεραν παρεμφερή, αλλά όχι όμοια, μαζικά τουριστικά προϊόντα (που ενσωματώνουν ήλιο, θάλασσα, άμμο, γραφικότητα, αρχαιολογικές περιηγήσεις κ.ά.) (Krippendorf, 1987) με χαμηλότερο κόστος απ ότι η Ελλάδα - κυρίως λόγω του χαμηλότερου εργατικού κόστους - φαινόμενο που συνεχίζει να υφίσταται. Η τουριστική ανάπτυξη κατά τις τελευταίες 10ετίες πήρε τη μορφή της παροχής 18

διακοπών με παραθεριστικό χαρακτήρα και έχει μια αντίστοιχη δομή. Οι αφίξεις διεθνών επισκεπτών πραγματοποιούνται κατά 76% κατά την 5μηνη περίοδο από το Μάιο έως τον Σεπτέμβριο. Ο Ιούλιος και ο Αύγουστος φθάνουν στο 36% του συνόλου (NTOG, 2002). Η συνακόλουθη σπατάλη πόρων μαζί με την ανάγκη της απόσβεσης των παγίων και της κατανομής των σταθερών δαπανών στη διάρκεια ενός 7μήνου έναντι δώδεκα, καθιστούν πιο αδύναμη και τρωτή την ανταγωνιστική θέση της Ελλάδας. Τα τελευταία 3 χρόνια η Ελλάδα ξεκίνησε μια σταδιακή υιοθέτηση μορφής τουρισμού που εμπεριέχει και το στοιχείο των δραστηριοτήτων, προσφέροντας θεματικές διακοπές και προσπαθώντας να ικανοποιήσει ποικίλα ενδιαφέροντα για πολιτισμικές δραστηριότητες, αθλητικές δραστηριότητες, συνέδρια, ταξίδια κινήτρων, θαλάσσιο τουρισμό και κρουαζιέρες, γαστρονομικές εμπειρίες, θαλασσοθεραπεία, προγράμματα υγείας, θρησκευτικό τουρισμό, οικολογικό τουρισμό κ.ά. (WTO, 2001 - NTOG, 2002). Ο Τουρισμός υπήρξε, συνεπώς, και συνεχίζει να έχει τεράστια σημασία για την οικονομική ανάπτυξη και την ευημερία στην Ελλάδα. Ο Τουρισμός και η Ξενοδοχειακή Βιομηχανία βοήθησαν πάρα πολύ στην γεωργική ανάπτυξη της περιφέρειας (Hodgson, 1987), ειδικότερα στην περίπτωση απομονωμένων νησιών στο Αιγαίο και το Ιόνιο Πέλαγος. Σύμφωνα με τον ΕΟΤ (2002), το 1999 ο Τουρισμός και τα ξενοδοχεία δημιούργησαν άμεσα 7,3% του ελληνικού ΑΕΠ, και δημιούργησαν θέσεις εργασίας για το 7,6% του συνολικού εργατικού δυναμικού. Κατά την διάρκεια του ιδίου έτους, τα έσοδα από τις διεθνείς αφίξεις αφορούσαν το 41% του συνόλου του εισαχθέντος ξένου συναλλάγματος και αποτελούσαν το 68% του εισοδήματος του συνόλου των εξαγωγών (NTOG, 2002). Στα παραπάνω οφείλουμε να προσθέσουμε τις επιπτώσεις του πολλαπλασιαστή τουριστικού εισοδήματος. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο δείκτης αυτός δεν υπολογίστηκε ποτέ από τις ελληνικές αρχές. 19

Κεφάλαιο 2 «Νομός Ροδόπης» πρώτη προσέγγιση της περιοχής μελέτης 2.1. Βασικά χαρακτηριστικά της περιοχής Ο Νομός Ροδόπης είναι ένας από τους 51 νομούς της Ελλάδας και ανήκει στην περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Ο νομός Ροδόπης ανήκει γεωγραφικά στην Θράκη, η οποία ως γεωγραφικός χώρος έχει ένα ιδιαίτερο προνόμιο: αποτελεί την γέφυρα που ενώνει την Ευρώπη με την Ασία, την ανατολική πύλη της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με την Τουρκία και τη Μέση Ανατολή. Η Θράκη έχει αναδειχθεί σταδιακά σαν κατεξοχήν χώρος συμβίωσης και διακίνησης λαών, ιδεών και πολιτισμών. Βόρεια συνορεύει με την Βουλγαρία, στα δυτικά του βρίσκεται ο νομός Ξάνθης, ανατολικά ο νομός Έβρου και στα νότια βρέχεται από το Θρακικό πέλαγος. Στα βόρεια του νομού βρίσκεται το ανατολικό μέρος της οροσειράς της Ροδόπης στην οποία οφείλει την ονομασία του. Πρωτεύουσα του νομού είναι η Κομοτηνή. Έχει έκταση 2.543 τ.χλμ. και 4 δήμους: Κομοτηνής, Αρριανών, Ιάσμου και Μαρώνειας-Σαπών. 2.2. Η σημασία της γεωγραφικής θέσης του Ν. Ροδόπης Ο Νομός Ροδόπης ανήκει στη Θράκη η οποία βρίσκεται στο βορειοανατολικό άκρο της χώρας. Η βόρεια πλευρά των συνόρων της Θράκης αποτελεί τμήμα των εθνικών μας συνόρων με τη Βουλγαρία και η ανατολικής της πλευρά με την Τουρκία. Δυτικά συνορεύει με τους Νομούς της Ανατολικής Μακεδονίας (Καβάλας και Δράμας) και νότια βρέχεται από το Θρακικό πέλαγος. Αποτελείται από τους τρεις Νομούς: του Έβρου, της Ροδόπης και της Ξάνθης, με διοικητική έδρα όλης της Περιφέρειας Α.Μ.Θ., την πόλη της Κομοτηνής. 20