ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ. Θέμα: Επίδραση της μεροληπτικής προσοχής στις αντιλήψεις για ντόπινγκ σε αθλητές υψηλού επιπέδου

Transcript

1 Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Θέμα: Επίδραση της μεροληπτικής προσοχής στις αντιλήψεις για ντόπινγκ σε αθλητές υψηλού επιπέδου Επώνυμο: Τσανασίδου Όνομα: Κυριακή Α.Ε.Μ: Υπεύθυνος καθηγητής: Χαράλαμπος Τζορμπατζούδης Ακαδημαϊκό έτος

2 Περίληψη Βασικός σκοπός της παρακάτω εργασίας ήταν μέσω του attentional bias test να προχωρήσουμε σε πορίσματα όσον αφορά τις αντιδράσεις σε ερεθίσματα ντόπινγκ ανάμεσα σε αθλητές υψηλού επιπέδου, κάποιοι από τους οποίους ήταν χρήστες διάφορων βοηθητικών ουσιών, και αθλητές αναψυχής. Το attentinal bias test περιέχει το stroop test το οποίο αποτελεί το βασικό κριτήριο στα πορίσματα όσον αφορά τις αντιδράσεις των συμμετεχόντων. Χρησιμοποιήσαμε δείγμα 60 αθλητών(γυναίκες = 35; άνδρες = 25). Ο μέσος όρος ηλικίας ήταν 22,12. Οι 19 από τους συμμετέχοντες ήταν χρήστες διάφορων ουσιώνσυμπληρωμάτων διατροφής και οι 41 όχι. Οι συμμετέχοντες βρίσκονταν μόνοι τους σε ήσυχο χώρο με τον επιβλέποντα του τεστ. Για την διεξαγωγή του τεστ απαιτείται πλήρης ησυχία καθώς ο συμμετέχων πρέπει να είναι απόλυτα συγκεντρωμένος, διότι το τεστ ελέγχει και τους χρόνους αντίδρασης. Το τεστ χωριζόταν σε 3 μέρη. Στο 1 ο μέρος ο συμμετέχων καλούταν να αναγνωρίσει το χρώμα της λέξης που απεικονιζόταν στην οθόνη. Στο 2 ο μέρος ο συμμετέχων καλούταν να διαχωρίσει τις εικόνες που αναφερόταν στο ντόπινγκ με αυτές που αναφερόταν σε συμπληρώματα διατροφής. Τέλος στο 3 ο μέρος ο συμμετέχων καλούταν να απαντήσει σε ένα ερωτηματολόγιο αναφορικά με το ντόπινγκ. Με βάση την ανάλυση των αποτελεσμάτων διαπιστώθηκε ότι μεταξύ χρηστών και μη χρηστών ουσιών δεν υπάρχουν διαφορές ως προς τους χρόνους αντίδρασης, ως προς τα ερεθίσματα ντόπινγκ και ως προς τα ουδέτερα ερεθίσματα που δέχθηκαν. Λέξεις κλειδιά: ντόπινγκ, μεροληπτική προσοχή, αθλητές υψηλού επιπέδου 2

3 Τι είναι attentional bias? «Είναι ένα περιστατικό- μία κατάσταση κατά την οποία ένα άτομο εστιάζει περισσότερο την προσοχή του προς ένα συγκεκριμένο ερέθισμα. Συχνά αυτό οδηγεί σε χαμηλή ικανότητα κρίσης ή σε μια ελλιπή ανάμνηση ενός συγκεκριμένου γεγονότος. Μπορεί επίσης να οδηγήσει σε κακή λήψη αποφάσεων, καθώς το άτομο έχει ήδη μια τάση προς ένα ερέθισμα και είναι πιο πιθανό να βασίσει την απόφαση του σχετικά με αυτή τη προτίμηση» Πολλοί ψυχολόγοι πιστεύουν ότι οι άνθρωποι έχουν ήδη τάση να προβαίνουν σε μεροληπτική προσοχή σε μερικές περιπτώσεις, λόγω της εξέλιξης της ανθρώπινης νοημοσύνης και της ανάγκης να επιβιώσουν. Για το λόγο αυτό, οι άνθρωποι δίνουν συνήθως περισσότερο την προσοχή τους σε ερεθίσματα που αποτελούν απειλή για αυτούς, όπως ένα πυροβόλο όπλο όταν ένα άτομο γίνεται θύμα ληστείας στο δρόμο. Αυτή η "hyperattention" συνδέεται συνήθως με αισθητηριακές αντιδράσεις, όπως το όραμα σηράγγων, στο οποίο ο τρομαγμένος άνθρωπος χάνει προσωρινά την περιφερειακή όραση του και εστιάζει στο απειλητικό αντικείμενο. Επίσης, συνήθως πυροδοτεί κάποιες φυσιολογικές αντιδράσεις, όπως μια έκρηξη αδρεναλίνης και έναν αυξημένο καρδιακό ρυθμό, ακόμη και μια νευρολογική αντίδραση που επιτρέπει στο άτομο να έχει ένα πιο γρήγορο αντανακλαστικό, όταν η κατάσταση γίνεται χειρότερη. 3

4 1. Emotional Stroop Task Τι είναι; Στη Ψυχολογία, το συναισθηματικό έργο Stroop (stroop task) χρησιμοποιείται ως προσέγγιση της επεξεργασίας πληροφοριών για την αξιολόγηση συναισθημάτων. Σχετικά με τη πρότυπη αντίδραση Stroop, η συναισθηματική δοκιμασία Stroop λειτουργεί εξετάζοντας το χρόνο αντίδρασης του συμμετέχοντα στη διαδικασία να αναφέρει τα χρώματα των αρνητικών συναισθηματικών λέξεων. Για παράδειγμα συμμετέχοντες που πάσχουν από κατάθλιψη θα είναι πιο αργοί να αναφέρουν το όνομα καταθλιπτικών λέξεων απ ότι ονόματα μη- καταθλιπτικών λέξεων. Το ίδιο ισχύει και σε άλλες καταστάσεις συμμετεχόντων- αθλητών, όπως για παράδειγμα σε συμμετέχοντες οι οποίοι είναι χρήστες ουσιών- συμπληρωμάτων διατροφής ή και απαγορευμένων ουσιών. Το stroop test αποκαλείται ως «ονόμασε το χρώμα» τεστ. Θεωρητικό πλαίσιο: Η δοκιμασία Stroop είναι μια νευροψυχολογική δοκιμασία που διεθνώς θεωρείται αξιόπιστη και ευαίσθητη για τον έλεγχο της μετωπιαίας λειτουργικότητας και των εκτελεστικών λειτουργιών. Η δοκιμασία μελετά το φαινόμενο της παρεμβολής (Interference). Συγκεκριμένα το φαινόμενο αυτό αναφέρεται στην αύξηση του χρόνου απάντησης ή την μείωση της ταχύτητας της απάντησης κατονομασίας του χρώματος με το οποίο είναι γραμμένη μια λέξη που αφορά ένα χρώμα, όταν η λέξη αυτή δεν συμφωνεί με το όνομα του χρώματος. 4

5 Έρευνες: Έρευνα έγινε και από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης από το τμήμα Ιατρικής. Τύπος της έρευνας: Η έρευνα είναι πειραματικού αναλυτικού τύπου, χρονικής στιγμής (cross sectional) και διαστρωματωμένη (stratified).υλικό και Μέθοδος: Ο πληθυσμός της έρευνας αποτελείται από 274 άτομα από τον γενικό πληθυσμό. Η διαστρωμάτωση του πληθυσμού έγινε ως προς την ηλικία, διαχωρισμένη σε έξι ηλικιακές ομάδες (18-29 ετών, 30-39, 40-49, 50-59, και 70+), ως προς τα έτη εκπαίδευσης, χωρισμένα σε τρεις ομάδες (1-9 έτη, 10-12, 13+) και ως προς το φύλο (48,54% άντρες και 51,46% γυναίκες). Η κάθε ηλικιακή κατηγορία και ομάδα εκπαίδευσης έχει εξίσου σημαντική αντιπροσώπευση. Ως μεταβλητές ελέγχου χρησιμοποιήθηκαν η ηλικία των ατόμων σε έτη και τα έτη των σπουδών τους. Οι εξαρτημένες μεταβλητές είναι τρεις για κάθε μία από τις τρεις καρτέλες της δοκιμασίας. Η πρώτη είναι ο χρόνος που χρειάζεται ο εξεταζόμενος να ολοκληρώσει το κάθε μέρος της δοκιμασίας σε δευτερόλεπτα, η δεύτερη είναι ο αριθμός των λαθών που έχει κάνει χωρίς να διορθώσει και η τρίτη είναι ο αριθμός των λαθών που έχει διορθώσει. Αποτελέσματα: Από την έρευνα προέκυψε ένας πίνακας με τις μεταβλητές ελέγχου στην μία πλευρά και τις εξαρτημένες μεταβλητές στην άλλη. Ο πίνακας αυτός περιέχει σε κάθε στοιχείο του, τον μέσο όρο και την τυπική απόκλιση της επίδοσης της κάθε ομάδας, που προέκυψε από τις μεταβλητές ελέγχου, για όλες τις εξαρτημένες μεταβλητές σε κάθε μέρος της δοκιμασίας. Συζήτηση: Η βιβλιογραφία της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας πάνω στο φαινόμενο Stroop, όπως το ανέπτυξε ο J Ridley Stroop το 1935, είναι πλούσια και εκτενής. Η παρούσα εργασία έρχεται να καλύψει ένα μικρό μέρος από το κενό που υπάρχει στην ελληνική βιβλιογραφία, παρέχοντας τις φυσιολογικές τιμές (normative data) για τον ελληνικό πληθυσμό. Η κλινική χρησιμότητα των φυσιολογικών τιμών της παρούσας δοκιμασίας, είναι ότι παρέχουν το σημείο αναφοράς για την νευροψυχολογική αξιολόγηση των ελλήνων ασθενών. 5

6 4. Doping «Ντόπινγκ ορίζεται ως η παραβίαση ενός ή περισσοτέρων κανονισμών αντιντόπινγκ όπως αναγράφονται στο άρθρο 2.1 έως το άρθρο 2.8 του Παγκόσμιου Κώδικα Αντι-Ντόπινγκ». Τι είναι doping??? 1. Ντόπινγκ στον αθλητισμό ορίζεται ως «η χορήγηση ή η χρήση από ένα υγιές άτομο οποιουδήποτε παράγοντα ή ουσίας που φυσιολογικά δεν εντοπίζεται στο σώμα και/ή οποιουδήποτε φυσιολογικού παράγοντα ή ουσίας όταν χορηγείται σε αντικανονικές επιπρόσθετες ποσότητες και/ή μέσω αντικανονικής οδού και/ή με αντικανονικό τρόπο, με σκοπό και αποτέλεσμα τη τεχνητή αύξησης και με αθέμιτο τρόπο της απόδοσης του ατόμου κατά τη διάρκεια του αγώνα» (ο πρώτος ορισμός του ντόπινγκ υιοθετήθηκε το 1963 από το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Εξωσχολική Εκπαίδευση) 2. Το ντόπινγκ στον αθλητισμό συνίσταται στη χρήση απαγορευμένων ουσιών παραβιάζοντας τους κανόνες των αρμόδιων αθλητικών οργανισμών (1984 Ευρωπαϊκό συνέδριο) 3. Ντόπινγκ στον αθλητισμό ορίζεται ως «η χορήγηση σε αθλητές ή αθλήτριες, ή η χρήση από αυτούς, φαρμακολογικών κατηγοριών παραγόντων ή μεθόδων ντόπινγκ» (Συμβούλιο Ευρωπαϊκής Συνθήκης Αντι-Ντόπινγκ της 16ης Νοεμβρίου 1989) 6

7 4. Ντόπινγκ ορίζεται ως η παρουσία στο ανθρώπινο σώμα ουσιών που είναι απαγορευμένες σύμφωνα με τον κατάλογο που δημοσιεύτηκε από τη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή και/ή το διεθνή οργανισμό του προκείμενου οργανισμού μέλους. Η χρήση τέτοιων ουσιών, η παρουσία τους στα δείγματα ούρων ή αίματος και η χρήση μεθόδων με σκοπό τη μεταβολή του αποτελέσματος ανάλυσης ενός δείγματος ούρων ή αίματος απαγορεύονται. (ορισμός ΔΟΕ πριν την ίδρυση του WADA) Ντόπινγκ στον αθλητισμό είναι η εσκεμμένη ή η ακούσια χρήση από έναν αθλητή μιας ουσίας ή μεθόδου απαγορευμένης από τη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή (ΔΟΕ). Η FIMS στηρίζει την απαγόρευση του ντόπινγκ για την προστασία των αθλητών από: το αθέμιτο πλεονέκτημα που μπορεί να αποκτηθεί από εκείνους τους αθλητές που χρησιμοποιούν απαγορευμένες ουσίες ή μεθόδους για να αυξήσουν την απόδοση, τις πιθανές επιζήμιες παρενέργειες που ορισμένες ουσίες ή μέθοδοι μπορεί να προκαλέσουν. Εκτός από τις ηθικές επιπτώσεις και τις επιπτώσεις υγείας που αφορούν το ντόπινγκ, υπάρχει αναγνώριση ενδεχομένων νομικών συνεπειών. Η διανομή διάφορων απαγορευμένων ουσιών (π.χ., αναβολικά στεροειδή), εάν δεν είναι για αιτιολογημένο ιατρικό λόγο, είναι παράνομη σε πολλές χώρες. Η ενθάρρυνση ή η βοήθεια των αθλητών να χρησιμοποιούν τέτοιες ουσίες ή μεθόδους είναι ανήθικο και επομένως, εξ ίσου απαγορευμένο. (Έγγραφη Θέση της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Αθλητιατρικής πριν την ίδρυση του WADA) (άρθρο από την ιστοσελίδα του πανεπιστημίου του Μονάχου- University of Munchen) Ιστορία του doping Η ονομασία ντοπινγκ (doping) προέρχεται από τη λέξη «ντοπ»,η οποία αναφέρεται σε αλκοολούχο πότο με διεγερτικές δράσεις το οποίο χρησιμοποιούταν σε θρησκευτικές τελετές από τη φυλή των κάφρων στην Αφρική. Δεν είναι όμως η μοναδική αναφορά σε τέτοιου είδους διεγερτικά ποτά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί και η φυλή των Ζουλού να χρησιμοποιούν «ντοπ», δηλαδή ένα αλκοολούχο ποτό παραγόμενο από φλούδες σταφυλιών και αφέψημα κόλα. Ακολούθως, οι Ολλανδοί άποικοι Boers χρησιμοποίησαν τον όρο «ντοπ» για να περιγράψουν 7

8 οποιοδήποτε διεγερτικό αφέψημα και ακολούθως, ο όρος διαδόθηκε παγκοσμίως. Τελικά, ο όρος υιοθετήθηκε για ένα ευρύτερο φάσμα ουσιών και στον αθλητισμό, χρησιμοποιώντας αυτές τις ουσίες περιγράφτηκε περαιτέρω ως «ντόπινγκ», όπου εμφανίζεται για πρώτη φορά σε Αγγλικό λεξικό το Στην Αρχαία Ελλάδα, ειδικοί περιγράφεται να προσφέρουν στους αθλητές διατροφικά συστατικά προκειμένου να βελτιώσουν τη φυσική τους απόδοση. Αυτό θεωρούνταν απολύτως απαραίτητο και οι τότε προμηθευτές μπορούν να συγκριθούν με τους σημερινούς εξειδικευμένους αθλητίατρους. Επιπλέον, αναφέρεται πως οι αθλητές προσπαθούσαν να αυξήσουν τη φυσική τους δύναμη καταναλώνοντας διαφόρων ειδών κρέας ή ζωμό αίματος πριν από τους αγώνες. Κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων τον Τρίτο Αιώνα Π.Χ. οι αθλητές προσπαθούσαν να αυξήσουν την απόδοσή τους χρησιμοποιώντας μανιτάρια. Ο Φιλόστρατος αναφέρει ότι οι ιατροί ήταν σημαντικά χρήσιμοι στην προετοιμασία των αθλητών για τους αγώνες και οι μάγειρες ετοίμαζαν ψωμί με αναλγητικές ιδιότητες. Τον 1ο αιώνα Μ. Χ., αναφέρεται επίσης ότι οι Έλληνες δρομείς έπιναν ένα αφέψημα βοτάνων για να αυξήσουν τη δύναμή τους και να είναι ικανοί να αποδώσουν σε αθλήματα μεγάλης διάρκειας. Περισσότερες αναφορές σχετικά με αυτήν την περίοδο είναι δύσκολο να βρεθούν καθώς «η γνώση για το ντόπινγκ» ήταν καλά κρυμμένη από τους ιερείς. Η χρήση ουσιών στη Ρωμαϊκή ιστορία έχει, επίσης, καταγραφεί. Οι αρματοδρομείς έτρεφαν τα άλογά τους με διάφορα μείγματα προκειμένου να τα κάνουν να τρέχουν γρηγορότερα. Περιγράφεται, επίσης, ότι οι μονομάχοι χρησιμοποιούσαν παράγοντες ντόπινγκ για την αύξηση της δύναμης. Το Doping στα σύγχρονα αθλήματα Το Ντόπινγκ στο σύγχρονο αθλητισμό αξιόπιστα καταγράφηκε από το δεύτερο μισό του 19ου Αιώνα. 1865: Η πρώτη καταγεγραμμένη περίπτωση εμφανίστηκε στην κολύμβηση κατά τον αγώνα στο κανάλι του Άμστερνταμ. Συγκεκριμένα, περιγράφηκε η πρόσληψη μιας ανώνυμης ουσίας που βελτιώνει την απόδοση. 8

9 1867: Στους δημοφιλείς αγώνες ποδηλασίας 6-ημερών, οι Γάλλοι αθλητές προτιμούσαν μείγματα με βάση την καφεΐνη, οι Βέλγοι χρησιμοποιούσαν ζάχαρη αναμειγμένη με αιθέρα, ενώ άλλοι χρησιμοποιούσαν αλκοολούχα αφεψήματα ή νιτρογλυκερίνη. 1896: Τη χρονιά αυτή αναφέρεται ο πρώτος θάνατος που προκλήθηκε από το ντόπινγκ. Ο Άγγλος ποδηλάτης A. Linton πέθανε λόγω λήψης εφεδρίνης στον αγώνα Παρίσι-Μπορντό 1904: Στο μαραθώνιο του St. Louis, ο Tom Hicks που μόλις είχε κερδίσει τον αγώνα, κατέρρευσε και οι ιατροί διαπίστωσαν πρόσληψη στρυχνίνης και κονιάκ πριν από τον αγώνα. 1910: Ο James Jeffrie ισχυρίστηκε, αφού ηττήθηκε από τον Jack Johnson, ότι το τσάι του μολύνθηκε/ντοπαρίστηκε προκειμένου να τον νικήσει. Αυτή είναι η πρώτη αναφορά περίπτωσης στην οποία κατηγορούνται ντοπαρισμένοι αθλητές. Πολλές παρόμοιες περιπτώσεις για ντόπινγκ έχουν αναφερθεί στην Πυγμαχία κατά τη διάρκεια του πρώτου μισού του 20ου Αιώνα. 1920: Οι αμφεταμίνες, μια σχετικά γνωστή ουσία κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα όχι μόνο στον αθλητισμό, παρασκευάστηκαν για πρώτη φορά το : Κατά τη διάρκεια των παγοδρομιών στο Όσλο, αίσθηση προκάλεσε όταν αμπούλες και σύριγγες βρέθηκαν στα αποδυτήρια των αθλητών. 1960: Η δραματική αύξηση χρήσης ουσιών ντόπινγκ ξεκίνησε τη δεκαετία του Η κοινωνία εκείνες τις μέρες πίστευε ότι υπήρχαν φάρμακα ικανά να οδηγήσουν σε οποιαδήποτε επιτυχία. Κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων της Ρώμης το 1960, ο Δανός ποδηλάτης K. Jensen πέθανε λόγω χρήσης αμφεταμινών. 9

10 1967: Το 1967, ο 30 ετών Βρετανός ποδηλάτης Tom Simpson και ο δρομέας Dick Howard πέθαναν λόγω χρήσης αμφεταμινών και ηρωίνης, αντίστοιχα. Το 1968, ένα χρόνο αργότερα, ο Γερμανός πυγμάχος Jupp Elze πέθανε από χρήση ενός μίγματος αμφεταμινών. 1976: Στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Μόντρεαλ, ο Πολωνός αθλητής Z. Kaczmarek και ο Βούλγαρος αθλητής V Khristov (αθλητές άρσης βαρών), αναγκάστηκαν να επιστρέψουν τα χρυσά τους μετάλλια όταν βρέθηκαν θετικοί σε Ντόπινγκ. 1988: Πολλοί άλλοι νικητές είχαν την ίδια μοίρα με τον Ben Johnson στους Ολυμπιακούς της Σεούλ που είναι και το πιο γνωστό παράδειγμα. Βρέθηκε θετικός για ένα απαγορευμένο αναβολικό στεροειδές (Στανοζολόλη), του αφαιρέθηκε το χρυσό του μετάλλιο στα 100 μέτρα ταχύτητας και αποκλείστηκε για δύο έτη. Αργότερα, αποδείχθηκε ότι όλοι ή σχεδόν όλοι από τους φιναλίστ σε εκείνη την κούρσα είχαν πάρει απαγορευμένες ουσίες Τα παραπάνω αποτελούν παραδείγματα της χρήσης απαγορευμένων ουσιών στο παρελθόν. Η χαραυγή του 21 ου αιώνα όμως χαρακτηρίζεται από ακόμη περισσότερα παραδείγματα. Κάποια από τα πιο χαρακτηριστικά είναι: , Σίδνεϊ: Μάριον Τζόουνς, ΗΠΑ (Στίβος) «Στις αρχές της νέας χιλιετίας, οι παλιές και εύκολα ανιχνεύσιμες ντόπες (εφεδρίνη, στανοζολόλη, νανδρολόνη τα λεγόμενα «αναβολικά» δηλαδή) έδιναν τη θέση τους σε απίστευτα εξελιγμένα και πανάκριβα φάρμακα, με κορυφαίο το THG που χρειάζονταν ειδικούς ελέγχους για να ανιχνευθούν. Την ίδια περίοδο η Αμερικανίδα σπρίντερ Μάριον Τζόουνς άφηνε πίσω της όλο τον ανταγωνισμό και έδειχνε ότι ήταν η μόνη γυναίκα που θα μπορούσε ίσως να σπάσει κάποτε το απίστευτο ρεκόρ της Φλόρενς Τζόινερ Γκρίφιθ (η οποία είχε πεθάνει, δύο χρόνια νωρίτερα, πιθανότατα λόγω της εκτεταμένης χρήσης αναβολικών, κάτι όμως που δεν αποδείχτηκε ποτέ). Στο Σίδνεϊ η Τζόουνς κατέκτησε 5 μετάλλια, αλλά 7 χρόνια μετά, όταν η υπόθεση BALCO (του εργαστηρίου που παρήγε το THG) έφτασε στα δικαστήρια, 10

11 αναγκάστηκε να παραδεχτεί τη χρήση του κατά τους Ολυμπιακούς Αγώνες και της αφαιρέθηκαν όλα, ενώ η ίδια πήγε και φυλακή για ψευδορκία σε προηγούμενο δικαστήριο για την ίδια υπόθεση. Στην κούρσα των 100 μέτρων στο Σίδνεϊ, την δεύτερη θέση είχε πάρει η Κατερίνα Θάνου, ωστόσο μετά την παραδοχή της Τζόουνς, η ΔΟΕ αρνήθηκε να δώσει το χρυσό στην Ελληνίδα αθλήτρια, διότι στο μεταξύ και η ίδια ενεπλάκη σε μεγάλο, ολυμπιακό σκάνδαλο ντόπινγκ.» , Αθήνα: Κώστας Κεντέρης και Κατερίνα Θάνου, Ελλάδα (Στίβος) «Η γνωστή υπόθεση που συντάραξε το ελληνικό φίλαθλο κοινό μια μέρα πριν την τελετή έναρξης. Έχουν γραφτεί χιλιάδες γραμμές για το τι ακριβώς συνέβη και το ποιος ήταν ο υπεύθυνος. Η υπόθεση έκλεισε πρόσφατα και δικαστικά με μόνο τον προπονητή των δύο αθλητών Χρήστο Τζέκο να τιμωρείται. Οι Θάνου και Κεντέρης (αργυρή και χρυσός Ολυμπιονίκης στο Σίδνεϊ και μεγάλες ελπίδες της Ελλάδας για νίκες στην Αθήνα) προσποιήθηκαν ένα ατύχημα με τη μηχανή του προπονητή τους για να αποφύγουν να περάσουν από έλεγχο ντόπινγκ και τελικά τιμωρήθηκαν με αποκλεισμό από τους Αγώνες, σπιλώνοντας το όνομα της διοργανώτριας Ελλάδας.» , Αθήνα: Αντριάν Άνους και Ρόμπερτα Φάζεκας, Ουγγαρία (Στίβος) «Οι δύο Ούγγροι ρίπτες κατέκτησαν χρυσά μετάλλια, ο Άνους στη σφύρα και ο Φάζεκας στον δίσκο, αλλά τους αφαιρέθηκαν όταν ο πρώτος προσπάθησε να δώσει άλλο δείγμα στο ντόπινγκ κοντρόλ (είχε ένα σακουλάκι με ξένα ούρα μαζί του), ενώ ο δεύτερος δεν εμφανίστηκε ποτέ!» , Αθήνα: Ιρίνα Κορζανένκο, Ρωσία (Στίβος) «Το πρώτο χρυσό του στίβου δόθηκε στην Αρχαία Ολυμπία και πήγε στην Ρωσίδα σφαιροβόλο και αμέσως μετά την ανάγκασαν να το γυρίσει πίσω, αφού πιάστηκε με στανοζολόλη, ατιμάζοντας με τον χειρότερο τρόπο τον ιερό τόπο των αγώνων. Γενικά, οι αγώνες της Αθήνας, ειδικά για την στίβο ήταν οι πιο «βρώμικοι» της ιστορίας ή μάλλον, αυτοί στους οποίους οι ελεγκτές ντόπινγκ έκαναν πιο καλά από ποτέ την δουλειά τους και η τεχνολογία που είχαν στα χέρια τους για πρώτη φορά κατάφερε να ξεπεράσει εκείνη όσων κατασκεύαζαν τις απαγορευμένες ουσίες.» 11

12 , Πεκίνο: Φανή Χαλκιά, Ελλάδα (Στίβος) «Η χρυσή Ολυμπιονίκης του 2004 στα 400 μ. εμπόδια δεν πρόλαβε καν να υπερασπισθεί τον τίτλο της στο Πεκίνο αφού ανιχνεύθηκε απαγορευμένη ουσία στα ούρα της σε τεστ που της έγινε με το που έφτασε στην Κίνα. Η Χαλκιά είχε κάνει την μεγάλη έκπληξη στην Αθήνα, βελτιώνοντας τους χρόνους της εντυπωσιακά σε κάθε κούρσα και φτάνοντας στη νίκη, αλλά ταυτόχρονα κάνοντας τους υπεύθυνους της WADA εχθρούς της, αφού αποφάσισαν να την καταδιώξουν στη συνέχεια σε κάθε της προσπάθεια, θεωρώντας πως στην Αθήνα τους είχε ξεγελάσει. Τελικά κατάφεραν να την πιάσουν στο Πεκίνο, όπου κατά πολλούς- η Ελληνίδα αθλήτρια δεν θα έπρεπε καν να σταλεί. Ο ΣΕΓΑΣ επέμενε στην αποστολή της, παρότι δεν είχε κάνει καλούς αγώνες τα προηγούμενα χρόνια και παρότι ήταν γνωστό το κυνήγι που είχαν εξαπολύσει οι αρχές του αντιντόπινγκ εναντίον της και τελικά η αθλήτρια το πλήρωσε ακριβά.» , Πεκίνο: Νταβίντε Ρεμπελίν, Ιταλία (Ποδηλασία Δρόμου) «Ο Ιταλός «μετρ» των ημερήσιων αγώνων δρόμου (το 2004 κέρδισε και τα 3 Ardennes Classics, το Amstel Gold Race, το La Fleche Wallone και το Λιέγη- Βαστόνη-Λιέγη, γράφοντας ιστορία) κατέκτησε το αργυρό μετάλλιο στους Ολυμπιακούς του Πεκίνου, αλλά βρέθηκε θετικός σε έλεγχο ντόπινγκ, έχοντας κάνει χρήση της ουσίας Mircera, ενός νέου φαρμάκου που αντικατέστησε την ερυθροποιτίνη.» , Πεκίνο: Ρασίντ Ραμζί, Μπαχρέιν (Στίβος) «Ο Μαροκινός δρομέας που έτρεχε για λογαριασμό του Μπαχρέιν και κέρδισε το χρυσό στα 1500 μέτρα στο Πεκίνο ανιχνεύθηκε με την ουσία CERA (νέο αντικαταστάτη της ερυθροποιτίνης, επίσης) και έχασε το μετάλλιό του.» Και τα κρούσματα δε σταμάτησαν εκεί. Πριν την έναρξη των Ολυμπιακών αγώνων στο Λονδίνο το καλοκαίρι του 2012, 108 αθλητές βρέθηκαν θετικοί σε ουσίες ντόπινγκ χάνοντας έτσι τη ευκαιρία να εκπροσωπήσουν τις χώρες τους. Ένα από τα περιστατικά που συγκλόνισε παγκοσμίως ήταν αυτό του Λάνς Άρμστρογκ ο Αμερικανός σάρωνε τον ποδηλατικό γύρο της Γαλλίας κερδίζοντας για 7 σερί χρόνια την πρώτη θέση (από το 1999 έως το 2005). Παράλληλα αρνιόταν κατηγορηματικά κάθε φήμη περί ντοπαρίσματος. Το 2012 όμως η αλήθεια βγήκε στο 12

13 φως. Οι επιτυχίες του Λανς ήταν προϊόν συστηματικής ντόπας. Ο "μεγαλύτερος ποδηλάτης όλων των εποχών" αποκλείστηκε για πάντα από το άθλημα, ενώ του αφαιρέθηκαν και οι τίτλοι του Tour de France. Δεν είναι όμως μόνο αυτος. Ακόμη περισσότερη αναστάτωση στη κοινή γνώμη προκάλεσαν τα ονόματα των Τάισον Γκει και Ασάφα Πάουελ οι οποίοι βρέθηκαν θετικοί σε ουσίες το Ιούλιο του Κώδικας αντί- ντόπινγκ «Ο Παγκόσμιος Κώδικας Αντι-Ντόπινγκ είναι το κύριο έγγραφο που παρέχει το πλαίσιο για την εναρμόνιση των πολιτικών αντι-ντόπινγκ, κανονισμών και ρυθμιστικών διατάξεων μεταξύ των αθλητικών οργανισμών και μεταξύ των δημόσιων αρχών. Εφαρμόζεται σε άμεση σύνδεση με τα τέσσερα Διεθνή Πρότυπα που στοχεύουν να φέρουν την εναρμόνιση μεταξύ των οργανισμών αντι-ντόπινγκ σε διάφορους τομείς: έλεγχο, εργαστήρια, εξαιρέσεις θεραπευτικής χρήσης (TUEs) και τον Κατάλογο Απαγορευμένων Ουσιών και Μεθόδων. Η εναρμόνιση αυτή δρα ώστε να διευθετήσει τα προβλήματα που είχαν προγενέστερα προκύψει από αποσπασματικές και ασυντόνιστες προσπάθειες στον αγώνα του αντι-ντόπινγκ, όπως, μεταξύ άλλων, η έλλειψη και η απουσία των απαραίτητων πόρων για τη διεξαγωγή έρευνας και ελέγχου, η έλλειψη γνώσης για συγκεκριμένες ουσίες και διαδικασίες που έχουν χρησιμοποιηθεί και σε ποιο βαθμό και η άνιση προσέγγιση αναφορικά με τις ποινές σε αθλητές που βρέθηκαν ένοχοι για ντόπινγκ. 13

14 Στις 5 Μαρτίου 2003, στο δεύτερο Παγκόσμιο Συνέδριο για το Ντόπινγκ στον Αθλητισμό, περίπου 1200 απεσταλμένοι εκπροσωπώντας 80 κυβερνήσεις, η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή (ΔΟΕ), η Διεθνής Παραολυμπιακή Επιτροπή (ΔΠΕ), όλα τα Ολυμπιακά αθλήματα, εθνικές Ολυμπιακές και Παραολυμπιακές Επιτροπές, αθλητές, εθνικοί οργανισμοί αντι-ντόπινγκ, και διεθνείς οργανισμοί ομόφωνα συμφώνησαν να υιοθετήσουν τον Κώδικα ως τη βάση για τον αγώνα κατά του ντόπινγκ στον αθλητισμό. Η συνθήκη της Κοπεγχάγης εκφράζει αποδοχή του Παγκόσμιου Κώδικα Αντι-Ντόπινγκ και τέθηκε υπό συζήτηση στο δεύτερο Παγκόσμιο Συνέδριο. Ο Κώδικας και τα Διεθνή Πρότυπα τέθηκαν σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου Πολλές κυβερνήσεις δεν μπορούσαν να δεσμευτούν νομικά από ένα μη κυβερνητικό έγγραφο όπως ο Παγκόσμιος Κώδικας Αντι-Ντόπινγκ. Οι κυβερνήσεις, λοιπόν, συνέταξαν ανάλογα σε κείμενο τη Διεθνή Συμφωνία υπό την αιγίδα της UNESCO, επιτρέποντάς τους έτσι να ευθυγραμμίσουν την εσωτερική τους νομοθεσία με τον Κώδικα και επομένως να εναρμονίσουν το αθλητικό και δημόσιο δίκαιό τους στον αγώνα κατά του ντόπινγκ στον αθλητισμό. Στις 19 Οκτωβρίου 2005, η Γενική Συνέλευση της UNESCO υιοθέτησε την πρώτη Διεθνή Συμφωνία κατά του Ντόπινγκ στον Αθλητισμό.» 14

15 Απαγορευμένος κατάλογος Το 1967 η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή (ΔΟΕ) σύστησε την Ιατρική Επιτροπή με κύριο σκοπό την οργάνωση και την επίβλεψη του αγώνα κατά του ντόπινγκ. Ο 1 ος κατάλογος απαγορευμένων ουσιών που εκδόθηκε τότε περιείχε μόνο ναρκωτικές ουσίες και διεγερτικά. Με τη πάροδο του χρόνου όπως είναι φυσικό στον απαγορευμένο κατάλογο προστέθηκαν το 1974 τα συνθετικά αναβολικά στεροειδή, αργότερα προστέθηκα η τεστοστερόνη και η καφεΐνη. Το 1988 καταργήθηκε ο έλεγχος ντόπινγκ με εξετάσεις αίματος και αντικαταστάθηκε από τα διουρητικά τεστ και τους βήτα- αποκλειστές. Ένα χρόνο αργότερα οι πεπτιδικές ορμόνες προστέθηκαν. Από το 1993, οι βήτα-2 αγωνιστές θεωρούνται ως παράγοντες ντόπινγκ. Ωστόσο, δεσμευτικός δεν ήταν μόνο ο Απαγορευμένος Κατάλογος της Ιατρικής Επιτροπής της ΔΟΕ. Οι αθλητικές ομοσπονδίες δημιούργησαν τους δικούς 15

16 τους καταλόγους απαγορευμένων μεθόδων και ουσιών. WADA και ο κατάλογος της Από την 1η Ιανουαρίου 2004, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Αντι-Ντόπινγκ (WADA) ανέλαβε από την Ιατρική Επιτροπή της ΔΟΕ το ρόλο του κύριου συντονιστή για το παγκόσμιο σύστημα αντι-ντόπινγκ. Υπό τις οδηγίες του Παγκόσμιου Κώδικα Αντι- Ντόπινγκ, ο WADA από τότε είναι υπεύθυνος για την προετοιμασία και δημοσίευση του Καταλόγου. Ο Απαγορευμένος Κατάλογος ανανεώνεται τακτικά και ποικίλες συσκέψεις εκπροσώπων από τον αθλητικό και ιατρικό κόσμο προηγούνται των αλλαγών. Παρέχοντας τις ετήσιες δημοσιεύσεις του Απαγορευμένου Καταλόγου, συνοδευόμενες από παραδείγματα απαγορευμένων ουσιών, ο WADA εν μέρει εκπληρώνει την αναγκαιότητα της δημοσίευσης ενός ενημερωμένου και περιεκτικού Απαγορευμένου Καταλόγου. Ωστόσο, ο ανοιχτός χαρακτήρας επιτρέπει μία γρήγορη αντίδραση εάν οι αθλητές έχουν σκοπό να χρησιμοποιήσουν νέες φαρμακολογικές ουσίες ως ντόπινγκ. Για παράδειγμα, το Αμερικάνικο εργαστήριο BALCO παρήγαγε τετραϋδρογεστρινόνη (THG) μόνο για τις «ανάγκες» αθλητών. Η άμεση αντίδραση της WADA ήταν η τοποθέτηση της THG μεταξύ των απαγορευμένων ουσιών στον αθλητισμό. Ο Παγκόσμιος Κώδικας Αντι Ντόπινγκ αναφέρει, ότι μια ουσία θα πρέπει να περιληφθεί στον Απαγορευμένο Κατάλογο, εάν ο WADA καθορίσει ότι η ουσία ή η μέθοδος πληρεί δύο από τα τρία κριτήρια που ακολουθούν: Ύπαρξη οποιασδήποτε ιατρικής ή άλλης επιστημονικής απόδειξης, φαρμακολογικής επίδρασης ή εμπειρίας ότι η ουσία ή η μέθοδος, από μόνη της ή σε συνδυασμό με άλλες ουσίες ή μεθόδους, έχει τη δυνατότητα να βελτιώσει ή βελτιώνει την αθλητική απόδοση Ύπαρξη οποιασδήποτε ιατρικής ή άλλης επιστημονικής απόδειξης, φαρμακολογικής επίδρασης ή εμπειρίας ότι η χρήση της ουσίας ή της μεθόδου αποτελεί πραγματικό ή ενδεχόμενο κίνδυνο για την υγεία του Αθλητή Η χρήση της ουσίας ή της μεθόδου παραβιάζει το πνεύμα του αθλητισμού που περιγράφεται στην Εισαγωγή του Κώδικα. 16

17 Επιπλέον, μια ουσία ή μέθοδος θα πρέπει να περιληφθεί στον Απαγορευμένο Κατάλογο εάν ο WADA καθορίσει ότι υπάρχει ιατρική ή άλλη επιστημονική απόδειξη, φαρμακολογική επίδραση ή εμπειρία ότι η ουσία ή η μέθοδος έχει τη δυνατότητα να καλύψει τη χρήση άλλων Απαγορευμένων Ουσιών και Απαγορευμένων Μεθόδων. Λίστα απαγορευμένων ουσιών. Οι απαγορευμένες ουσίες και οι μέθοδοι ντόπινγκ ταξινομούνται σε κατηγορίες: Ουσίες που απαγορεύονται σε όλες τις περιπτώσεις (ενδο- και εξωαγωνιστικά) S1. Αναβολικοί παράγοντες S2. Ορμόνες και σχετικές ουσίες S3. Βήτα-2 αγωνιστές S4. Ορμονικοί ανταγωνιστές και ρυθμιστές S5. Διουρητικά και άλλοι παράγοντες συγκάλυψης M1. Αύξηση της μεταφοράς οξυγόνου M2. Χημικός και φυσικό χειρισμός M3. Γονιδιακό ντόπινγκ Ουσίες και μέθοδοι που απαγορεύονται ενδο-αγωνιστικά S6. Διεγερτικά S7. Ναρκωτικά S8. Κανναβινοειδή S9. Γλυκοκορτικοστεροειδή Ουσίες που απαγορεύονται σε συγκεκριμένα αθλήματα P1. Αλκοόλ P2. Βήτα-αποκλειστές Ειδικά αναφερόμενες ουσίες Αναβολικοί παράγοντες 17

18 Οι αναβολικοί παράγοντες είναι χημικά συστατικά τα οποία είναι ικανά να ενισχύσουν την αναβολική διεργασία στον οργανισμό. Επηρεάζουν το μεταβολισμό των πρωτεϊνών διεγείροντας την πρωτεϊνοσύνθεση (αναβολική επίδραση) και αναστέλλοντας τη διάσπαση των πρωτεϊνών (αντικαταβολική δράση). Οι πιο δραστικές αναβολικές ουσίες που περιλαμβάνονται στον απαγορευμένο κατάλογο της WADA του 2008 χωρίζονται σε 2 ομάδες α. στην ομάδα των αναβολικών ανδρογόνων στεροειδών και β. στην ομάδα των άλλων αναβολικών παραγόντων Α) Αναβολικά ανδρογόνα στεροειδή (AAS) «Η ομάδα των αναβολικών ανδρογόνων στεροειδών (AAS) περιλαμβάνει την ενδογενώς παραγόμενη τεστοστερόνη, τη διυδροτεστοστερόνη (DHT), προορμόνες τεστοστερόνης και τους μεταβολίτες τους καθώς και εξωγενή αναβολικά ανδρογόνα στεροειδή, τα οποία είναι συνθετικά παράγωγα της τεστστερόνης. Η τεστοστερόνη είναι η κύρια ανδρική ορμόνη και αποτελεί ταυτόχρονα και αναβολικό και ανδρογόνο στεροειδές. Συντίθεται από χοληστερόλη στα κύτταρα Leydig των όρχεων ενώ μικρές ποσότητες τεστοστερόνης εκκρίνονται επίσης από τις ωοθήκες και τα επινεφρίδια. Η DHT είναι ένας ενεργός μεταβολίτης της τεστοστερόνης ενώ εμφανίζει και ανδρογόνο δράση σε μερικούς ιστούς. Η δεϋδροεπιανδροστερόνη (DHEA), η ανδροστενδιόνη και η ανδροστενδιόλη αποτελούν στεροειδή που σχηματίζονται στην πορεία της βιοσύνθεσης της γεννητικών ορμονών και είναι πρόδρομες ορμόνες της ενδογενούς παραγωγής της τεστοστερόνης και των οιστρογόνων. Αυτά τα πρόδρομα στεροειδή είναι ασθενή ανδρογόνα και εκκρίνονται κυρίως από τα επινεφρίδια και στα δυο φύλλα. Παρέχουν μια δεξαμενή κυκλοφορούντων στεροειδών που μπορούν να μετατραπούν σε δραστικά ανδρογόνα και οιστρογόνα στους περιφερειακούς ιστούς. Η τεστοστερόνη δεν ασκεί κάποια ιδιαίτερη επίδραση στο ανθρώπινο σώμα εάν χορηγηθεί από το στόμα ή παρεντερικά διότι η ορμόνη μεταβολίζεται ταχύτατα από το ήπαρ και θα πρέπει να τροποποιηθεί χημικά ώστε να παραχθούν κλινικά χρήσιμα παρασκευάσματα. Επιπρόσθετα, ο θεραπευτικός δείκτης της τεστοστερόνης ισούται με 1 που σημαίνει ότι υπάρχει ομοιότητα στην αναλογία μεταξύ αναβολικών και 18

19 ανδρογόνων επιδράσεων. Τα συνθετικά AAS, διαμορφώνονται έτσι ώστε να επιβραδύνουν τη διαδικασία ορμονικού καταβολισμού και επίσης να διαχωρίζουν τις ανδρογόνες από τις αναβολικές επιδράσεις έτσι ώστε να διατηρείται μόνο η αναβολική δράση ενώ οι ανδρογόνες παρενέργειες να μειώνονται στο ελάχιστο. Οι κύριες τροποποιήσεις του μορίου της τεστοστερόνης είναι η αλκυλίωση στη 17αθέση (χρήση σκευασμάτων από το στόμα) και η εστεροποίηση στη 17β-θέση (παρεντερική χρήση σκευασμάτων).» Β) Άλλοι αναβολικοί παράγοντες «Η ομάδα των άλλων αναβολικών παραγόντων περιλαμβάνει διάφορες εξωγενείς ουσίες με αναβολικές παρενέργειες κλενβουτερόλη, ζιλπατερόλη, ζερανόλη, τιμπολόνη. Η κλενβουτερόλη είναι ένα δραστικό βρογχοδιασταλτικό φάρμακο που χρησιμοποιείται για τη θεραπεία του άσθματος. Η ζερανόλη είναι ένα μυκητοοιστρογόνο με μη-στεροειδή δομή συντιθέμενο από μύκητες (είδος fusarium) που είναι συνήθως μολυσματικοί κόκκοι. Η τιμπολόνη είναι ένα συνθετικό στεροειδές που συνδυάζει τις ιδιότητες των οιστρογόνων, της προγεστερόνης και των ανδρογόνων. Οι εκλεκτικοί ρυθμιστές των υποδοχέων των ανδρογόνων (SARMs) αποτελούν καινούργιες μη-στεροειδείς ουσίες σε αρχικά ακόμη στάδια της κλινικής εξέλιξης.» Τρόπος δράσης και παρενέργειες Αναβολικά ανδρογόνα στεροειδή Η τεστοστερόνη και τα συνθετικά της ανάλογα δρουν στα κύτταρα στόχους καθώς συνδέονται με ένα ενδοκυτταρικό υποδοχέα ανδρογόνου (AR). Το σύμπλεγμα υποδοχέα-στεροειδές στη συνέχεια συνδέεται με το DNA στον πυρήνα προκαλώντας μεταγραφή διαφόρων γονιδίων. Σε μερικούς ιστούς, η τεστοστερόνη μετατρέπεται σε DHT από τη 5α-αναγωγάση, ένα ένζυμο που βρίσκεται στο δέρμα, τον προστάτη και άλλα ανδρικά αναπαραγωγικά όργανα. Η τεστοστερόνη επίσης μετασχηματίζεται σε οιστραδιόλη στον εγκέφαλο, το ήπαρ και τα οστά. Έτσι, η τεστοστερόνη μπορεί να δράσει άμεσα διαμέσου των AR: Μπορεί, επίσης, να μετατραπεί σε DHT πριν συνδεθεί με τον AR και μπορεί να αρωματοποιηθεί σε οιστρογόνο που δρα διαμέσου των υποδοχέων των οιστρογόνων. Ταχύτατες, μη-γονιδιακές δράσεις των AAS έχουν 19

20 επίσης υποδειχθεί. Η τεστοστερόνη είναι υπεύθυνη για τις ανδρογόνες και αναβολικές επιδράσεις που έχουν παρατηρηθεί κατά τη διάρκεια της ανδρικής εφηβείας και ενηλικίωσης. Τα ανδρογόνα χρειάζονται για την ανάπτυξη και διατήρηση των χαρακτηριστικών του αρσενικού φύλου από τη φυλετική διαφοροποίηση ενδομήτρια έως τη διατήρηση της αναπαραγωγικής λειτουργίας και γονιμότητας στην ενηλικίωση. Επιπρόσθετα, τα ανδρογόνα ασκούν μια σημαντική αναβολική επίδραση στις πρωτεΐνες. Η τεστοστερόνη αυξάνει τη σύνθεση και μειώνει τη διάσπαση των πρωτεϊνών, οδηγώντας σε αύξηση της αναλογίας της μυϊκής προς τη λιπώδη μάζα ενώ και η ερυθροποίηση διεγείρεται, επίσης, από τα ανδρογόνα. Τα συνθετικά AAS έχουν παρόμοιες επιδράσεις και στην ιατρική πράξη χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία του ανδρικού υπογοναδισμού, της αναιμίας, σε μυοπάθειες, στην οστεοπόρωσης κλπ. Τα AAS χρησιμοποιούνται σε διάφορα αθλήματα για την αναβολική τους δράση με την αύξηση της μυϊκής μάζας, τη βελτίωση της αθλητικής απόδοσης και της φυσικής εμφάνισης. Η ίδια δράση είναι αυτή που αναζητείται από τους αθλητές που χρησιμοποιούν DHEA, ανδροστενδιόνη και ανδροστενδιόλη ως προορμόνες σε μια προσπάθεια να αυξηθούν τα επίπεδα τεστοστερόνης. Διάφοροι ενδεχόμενοι μηχανισμοί έχουν προταθεί για την πρόκληση των εργογόνων επιδράσεων των AAS. Ένας από αυτούς είναι η βελτίωση της λειτουργίας των σκελετικών μυών αυξάνοντας την πρωτεϊνοσύνθεση. Εναλλακτικά, τα AAS μπορεί να εξισορροπούν την καταβολική δράση των κορτικοστεροειδών που κυκλοφορούν σε υψηλές συγκεντρώσεις ως αποτέλεσμα της άσκησης. Ένας ακόμα προτεινόμενος μηχανισμός είναι ότι τα AAS δρουν μέσω του κεντρικού νευρικού συστήματος, επιτρέποντας τη σκληρότερη προπόνηση. Άλλοι αναβολικοί παράγοντες Η ομάδα των άλλων αναβολικών παραγόντων περιλαμβάνει ουσίες με ποικίλους τρόπους δράσης. Η κλενβουτερόλη και η ζιλπατερόλη είναι β2-αγωνιστές. Ως βρογχοδιασταλτικός παράγοντας, η κλενβουτερόλη χρησιμοποιείται για τη θεραπεία του άσθματος και άλλων ασθενειών σχετιζόμενων με βρογχόσπασμο στους ανθρώπους. Η κλενβουτερόλη φέρει, επίσης, σημαντικές αναβολικές και λιπολυτικές επιπτώσεις και η χρήση της από τους αθλητές επιχειρείται για την ικανότητά της να 20

21 αυξάνει την καθαρή μυϊκή μάζα και να μειώνει το σωματικό λίπος. Η ζιλπατερόλη συγκεκριμένα παράγεται και χρησιμοποιείται ως ενισχυτικό της ανάπτυξης στα βοειδή. Η ζερανόλη και η τιμπολόνη είναι οιστρογόνες ουσίες με αναβολική δράση. Σε μερικές χώρες εκτός Ευρώπης, η ζερανόλη χρησιμοποιείται ως διεγερτικό της ανάπτυξης στη ζωική παραγωγή και δεν επιτρέπεται η χρήση στον άνθρωπο ενώ η τιμπολόνη χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης στις γυναίκες. Οι SARMs είναι μια νέα κατηγορία μη-στεροειδών ερευνητικών φαρμάκων που δρουν ως πλήρεις αγωνιστές των AR σε κύτταρα στόχους. Κανένα SARM δεν κυκλοφορεί στην αγορά μέχρι σήμερα. Τα AAS χρησιμοποιούνται από αθλητές σε δοσολογία που υπερβαίνει τα φυσιολογικά επίπεδα αναπλήρωσης από 10 εως 50 φορές ή και περισσότερο. Αυτό οδηγεί σε υπερανδρογόνες καταστάσεις στον οργανισμό και έχει ως αποτέλεσμα την προκαλούμενη από τα αναβολικά διαταραχή της ενδοκρινικής ισορροπίας και πολλές ανεπιθύμητες για την υγεία σωματικές και ψυχικές επιδράσεις. Οι κύριες παρενέργειες των AAS είναι: Καρδιαγγειακές έμφραγμα του μυοκαρδίου, αρρυθμίες, αιφνίδιος καρδιακός θάνατος, θρόμβωση, αύξηση της αθηρωγόνου LDL-χοληστερόλης Ηπατικές δημιουργία ηπατικών κύστεων, ηπατικοί όγκοι Ενδοκρινικές και αναπαραγωγικές εξασθένιση της θυρεοειδικής λειτουργίας, αντίσταση στην ινσουλίνη και μειωμένη ανοχή στη γλυκόζη, καταστολή των επιπέδων ACTH, LH και FSH, μεταβολές στις συγκεντρώσεις τόσο των αρσενικών όσο και των θηλυκών ορμονών. Αναπαραγωγικό σύστημα άρρενος επιδείνωση σπερματογέννεσης, στειρότητα, ατροφία των όρχεων, στυτικές διαταραχές, μεταβολή της λίμπιντο, γυναικομαστία, αλωπεκία και, πιθανότατα, υπερτροφία του προστάτη. Αναπαραγωγικό σύστημα θήλεος αναστολή της ωορρηξίας, διαταραχές εμμήνου ρύσεως, στειρότητα, δημιουργία κύστεων στις ωοθήκες, μεγέθυνση 21

22 της κλειτορίδας, μειωμένο μέγεθος στήθους, ατροφία της μήτρας, μεταβολή της λίμπιντο, βράγχος φωνής, αλωπεκία και υπερτρίχωση. Παιδιά και έφηβοι ανάπτυξη της εφηβικής τριχοφυΐας, μεγέθυνση κλειτορίδας/πέους και άλλα σημάδια αρρενοποίησης ή πρώιμης εφηβείας. Σκελετικές ρήξη τενόντων, ραβδομυόλυση, πρόωρη σύγκλιση των επιφύσεων και επιβράδυνση της ανάπτυξης σε έφηβους χρήστες. Ψυχικές διακυμάνσεις της διάθεσης, ευερεθιστότητα, ανεξέλεγκτη επιθετικότητα, άλλα συναισθηματικά ή ψυχωτικά συμπτώματα και σύνδρομα. Άλλα ακμή προσώπου, νεφρικός όγκος του Wilm, σύνδρομο άπνοιας στον ύπνο και αυξημένος κίνδυνος ηπατίτιδας και AIDS (σχετιζόμενος με κοινά χρησιμοποιούμενες βελόνες). Στις γυναίκες, η ατροφία του στήθους, η υπερτροφία της κλειτορίδας, οι αλλαγές της φωνής, η υπερτρίχωση και η αλωπεκία είναι γενικά μη αναστρέψιμες. Αν και οι περισσότερες από τις άλλες παρενέργειες των AAS θεωρούνται αναστρέψιμες μετά από διακοπή της χρήσης τους, μερικές αναφορές περιστατικών υποδεικνύουν ότι τα προβλήματα μπορεί να παραμείνουν για χρόνια και ότι δεν επέρχεται πάντοτε ανάρρωση. Επιπρόσθετα, οι μακροχρόνιες επιπτώσεις στην υγεία από την κατάχρηση AAS είναι άγνωστες. Για παράδειγμα, το μεταβαλλόμενο ορμονικό περιβάλλον που παρατηρείται ύστερα από συμλήρωμα προορμονών τεστοστερόνης είναι παρόμοιο με το ορμονικό προφίλ που παρατηρείται σε άντρες με καρκίνο του προστάτη, καρκίνο των όρχεων και καρκίνο του παγκρέατος. Άλλες παρενέργειες αναβολικών παραγόντων: Οι παρενέργειες της κλενβουτερόλης, όπως και των άλλων β2-αγωνιστών, είναι η αυξημένη καρδιακή συχνότητα, αρρυθμίες, αιφνίδιος καρδιακός θάνατος, μυϊκός τρόμος και κράμπες, πονοκέφαλος, νευρικότητα και αϋπνία. Καθώς η ζερανόλη χρησιμοποιείται μόνο στα ζώα, δεν υπάρχουν πληροφορίες για τις παρενέργειές της στους ανθρώπους, αλλά μελέτες στα ζώα καταδεικνύουν τοξικές επιδράσεις στο ήπαρ και αυξημένο κίνδυνο ηπατικής καρκινογένεσης. Στις γυναίκες, η χρήση της τιμπολόνης μπορεί να οδηγήσει σε ναυτία, εμέτους, μυαλγία, πονοκέφαλο και υπερτρίχωση. Οι παρενέργειες των SARMs είναι άγνωστες καθώς κανένα φάρμακο αυτού του τύπου δεν έχει εμφανιστεί στην αγορά μέχρι σήμερα. 22

23 Ορμόνες και σχετικές ουσίες Οι ορμόνες είναι χημικοί αγγελιοφόροι οι οποίοι παράγονται από τους ενδοκρινείς αδένες ή τα ενδοκρινικά κύτταρα σε άλλα όργανα,όπως για παράδειγμα τα νεφρά, η καρδιά και διάφορα άλλα, των οποίων οι εκκρίσεις απελευθερώνονται άμεσα στο κυκλοφορικό σύστημα και μεταφέρονται στα κύτταρα όπου οι ορμόνες, αφότου δεσμευτούν με τους υποδοχείς των πρωτεϊνικών κυττάρων, ασκούν τις συγκεκριμένες επιδράσεις τους. Οι κύριοι ενδοκρινείς αδένες στο σώμα είναι η υπόφυση, ο θυρεοειδής αδένας, οι παραθυρεοειδείς αδένες, τα επινεφρίδια, το πάγκρεας, οι ωοθήκες και οι όρχεις. Οι ορμόνες που ακολουθούν και οι εκλυτικοί τους παράγοντες απαγορεύονται καθώς και άλλες παρόμοιες ουσίες: 1. Η ερυθροποιητίνη (EPO) είναι μια γλυκοπρωτεϊνική ορμόνη που απελευθερώνεται από τους νεφρούς (85%) και το ήπαρ (15%): η έκκριση EPO διεγείρεται από την υποξία. 2. Η ανθρώπινη αυξητική ορμόνη (hgh) είναι μια πεπτιδική ορμόνη που εκκρίνεται από τον αδένα του προσθίου λοβού της υπόφυσης. Η υποθαλαμική εκλυτική ορμόνη της αυξητικής ορμόνης (GHRH) και πιθανώς, η ghrelin διεγείρει την έκκριση hgh. Εκτός των άλλων άμεσων επιδράσεων στα κύτταρα στόχους, η hgh επίσης διεγείρει τη σύνθεση του αυξητικού παράγοντα 1 της ινσουλίνης (IGF-1) σε όλους τους ιστούς. Στους περισσότερους ιστούς ο IGF-1 ασκεί τοπικές δράσεις, αλλά από το ήπαρ εκκρίνεται μέσα στην κυκλοφορία. Ο μηχανοαυξητικός παράγοντας (MGF) προέρχεται από το γονίδιο του IGF-1 με εναλλακτική σύνδεση και εκφράζεται στους σκελετικούς μύες. 3. Οι γοναδοτροπίνες οι οποίες είναι απαγορευμένες μόνο στους άνδρες είναι η ωχρινοτρόπος ορμόνη (LH) και η ανθρώπινη χοριακή γοναδοτροπίνη (hcg). Η LH είναι μια γλυκοπρωτεΐνη που εκκρίνεται από τον αδένα του πρόσθιου λοβού της υπόφυσης, η οποία ρυθμίζει τις εκκριτικές και γαμετογενετικές λειτουργίες των όρχεων και των ωοθηκών. Η υποθαλαμική εκλυτική ορμόνη των γοναδοτροπινών (GnRH) διεγείρει την έκκριση της LH. Η ανθρώπινη χοριακή γοναδοτροπίνη (hcg) είναι μια ορμόνη του πλακούντα και η παρουσία της στο πλάσμα και τα ούρα αποτελεί μια από τις πιο πρώιμες ενδείξεις για εγκυμοσύνη και συνιστά τη βάση για τα τεστ εγκυμοσύνης. Μικρές ποσότητες hcg 23

24 εκκρίνονται επίσης από διάφορες νεοπλασίες και στα δύο φύλα (καρκινικός δείκτης). 4. Η ινσουλίνη εκκρίνεται από τα β-κύτταρα των νησιδίων του Langerhans στο ενδοκρινές πάγκρεας. Κυρίως δρα στο μεταβολισμό των υδατανθράκων, των λιπιδίων και των πρωτεϊνών. Επιτρέπεται μόνο για τη θεραπεία αθλητών με βεβαιωμένο ινσουλινο-εξαρτώμενο σακχαρώδη διαβήτη. 5. Η κορτικοτροπίνη (φλοιοεπινεφριδιοτρόπος ορμόνη, ACTH) παράγεται στον πρόσθιο λοβό της υπόφυσης και ρυθμίζει την έκκριση των στεροειδών ορμονών από το φλοιό των επινεφριδίων. Κάτω από την επίδραση ποικίλων στρεσσογόνων παραγόντων, ο υποθάλαμος εκκρίνει την εκλυτική ορμόνη της κορτικοτροπίνης (CRH), η οποία διεγείρει την απελευθέρωση της ACTH. Οι βήτα- 2 αγωνιστές Οι βήτα2 αγωνιστές είναι ευρέως γνωστοί ως βρογχοδιασταλτικά. Είναι φάρμακα τα οποία «ανοίγουν» και χαλαρώνουν τους αεραγωγούς στους πνεύμονες. Τα πιο γνωστά φάρμακα αυτής της κατηγορίας είναι η σαλβουταμόλη (π.χ. Aerolin, Ventolin, Volmax) και η τερβουταλίνη (Bricanyl). Διουρητικά και παράγοντες συγκάλυψης της χρήσης απαγορευμένων ουσιών Τα διουρητικά φάρμακα βοηθούν στην αποβολή των υγρών από το σώμα. Προκαλούν απώλεια νερού, αυξάνοντας τη συχνότητα της ούρησης. Τα διουρητικά περιέχουν ουσίες όπως: ακεταζολαμίδη, αμιλορίδη, βουμετανίδη, κανρενόνη, χλωρθαλιδόνη, αιθακρινικό οξύ, φουροσεμίδη, ινδαπαμίδη, μετολαζόνη, σπιρονολακτόνη, τριαμτερένη και θειαζίδες όπως βενδροφλουμεθειαζίδη, χλωροθειαζίδη, υδροχλωροθειαζίδη και άλλες ουσίες με παρόμοια χημική δομή ή παρόμοιες βιολογικές επιδράσεις. 24

25 Τα διουρητικά απαγορεύονται εντός και εκτός αγώνων εκτός από τη δροσπερινόνη που είναι νόμιμη. Τα διουρητικά και οι άλλοι παράγοντες συγκάλυψης ως κατηγορία φαρμάκων βρίσκονται στην πέμπτη θέση στη συχνότητα εμφάνισης κρουσμάτων ντόπινγκ με ποσοστό της τάξης του 6.7% στο σύνολο των θετικών δειγμάτων παγκοσμίως. Οι πιο συχνά χρησιμοποιούμενες ουσίες είναι η φουροσεμίδη και η υδροχλωροθειαζίδη στο 30% περίπου του συνόλου των χρησιμοποιούμενων διουρητικών. Οι παράγοντες συγκάλυψης είναι συστατικά που λαμβάνονται με σκοπό να κρύψουν ή να «καλύψουν» την παρουσία συγκεκριμένων παράνομων φαρμάκων που εξετάζονται στον έλεγχο ντόπινγκ. Οι παράγοντες συγκάλυψης έχουν τη δυνατότητα να μειώσουν ή να αποκρύψουν την απαγορευμένη ουσία στα ούρα. Τα διουρητικά μπορούν να θεωρηθούν ως παράγοντες «συγκάλυψης» εξαιτίας της προκαλούμενης αραίωσης των ούρων που οδηγεί σε χαμηλότερα επίπεδα έκκρισης της απαγορευμένης ουσίας από το σώμα. Διεγερτικά και ναρκωτικές ουσίες «Ο συμπαθητικός κλάδος του κεντρικού νευρικού συστήματος παίζει σημαντικό ρόλο στην έκθεση του οργανισμού σε κατάσταση μέγιστης επαγρύπνησης και ολικής φυσικής κινητοποίησης. Ο μηχανισμός του συμπαθητικού νευρικού συστήματος βασίζεται σε πολύπλοκες νευροφυσιολογικές διαδικασίες στις οποίες οι συμπαθητικές νευροδιαβιβαστικές ουσίες (ακετυλοχολίνη και κατεχολαμίνες αδρεναλίνη και νοραδρεναλίνη) απελευθερώνονται. Οι κατεχολαμίνες δρουν μέσω συγκεκριμένων αδρενοϋποδοχέων (α1,α2 και β) κατανεμημένους σε διαφορετικούς ιστούς του σώματος. Εκτός από τους υποδοχείς, η αδρενεργική νευροδιαβίβαση περιλαμβάνει μηχανισμούς για την ενεργή επαναπρόσληψη και αποκατάσταση των απελευθερωμένων αμινών, καθώς επίσης και την ενζυματική διάσπαση από την μονοαμινική οξειδάση (MAO). Η αδρεναλίνη λειτουργεί ως νευροδιαβιβαστής αλλά αποτελεί επίσης και ορμόνη -με την ενεργοποίηση του μυελού των επινεφριδίων- που εκκρίνεται στο αίμα. Η 25

26 αυξημένη παραγωγή κατεχολαμινών προκαλεί στον οργανισμό μια ακολουθία από καταστάσεις που οδηγούν σε ψυχική συγκέντρωση, διέγερση της καρδιακής λειτουργίας, κινητοποίηση των ενζυμικών υποστρωμάτων και βρογχοδιαστολή. Τα διεγερτικά (συμπαθομιμητικά) είναι τα φάρμακα που ενεργοποιούν το κεντρικό νευρικό σύστημα με τη δράση της αδρεναλίνης και της νοραδρεναλίνης. Τα άμεσα συμπαθομιμητικά μιμούνται τις δράσεις των φυσικών κατεχολαμινών. Τα έμμεσα συμπαθομιμητικά αυξάνουν τη συγκέντρωση της νοραδρεναλίνης στις νευρικές συνάψεις, επειδή είτε αναστέλλουν την επαναπρόσληψή της (κοκαΐνη), διευκολύνουν την απελευθέρωση, επιβραδύνουν τη διάσπαση από τη μονοαμινική οξειδάση (MAO), ή ασκούν και τις τρεις επιδράσεις (αμφεταμίνη, μεθαμφεταμίνη). Τα διεγερτικά είναι ικανά να βελτιώσουν τη διάθεση και τη διέγερση, να εξαλείψουν ή να μειώσουν το αίσθημα της κόπωσης και να βελτιώσουν τη φυσική απόδοση. Ωστόσο, τα διεγερτικά παρουσιάζουν μία μέτρια επίδραση στην απόδοση και μόνο όταν καταναλώνονται υψηλές δόσεις αυτών των ουσιών. Τα πιο διαδεδομένα διεγερτικά που χρησιμοποιούνται για σκοπούς ντόπινγκ είναι: η αμφεταμίνη, η κοκαΐνη, το σκεύασμα «έκσταση» και η μεθυλφενιδάτη (Ritalin). Η νικοτίνη και η καφεΐνη χρησιμοποιούνται επίσης συχνά ως διεγερτικά αλλά δεν απαγορεύονται στον αθλητισμό.» «Τα ναρκωτικά θεωρούνται ως ουσίες και φάρμακα ικανά να μεταβάλουν τη ψυχική και φυσική κατάσταση ενός οργανισμού σε ένα ευρύ πεδίο από τον ύπνο και την πλήρη ακινητοποίηση έως την ευφορία και τη διέγερση. Αυτός ο ευρέως αποδεκτός ορισμός των ναρκωτικών είναι, επομένως, περισσότερο σχετικός με τα συμπτώματα που παρατηρούνται παρά με τη συγκεκριμένη δράση των ναρκωτικών ουσιών. Στην επιστήμη και την ιατρική, οι επιδράσεις των διαφόρων ναρκωτικών ουσιών προσδιορίζονται ακριβέστερα με βάση τη χημική τους δομή και τους βιολογικούς μηχανισμούς που διεγείρουν προκαλώντας μεταβολές στον ανθρώπινο οργανισμό. Ένα ναρκωτικό είναι ένα εθιστικό φάρμακο που μειώνει τον πόνο, προκαλεί υπνηλία και μπορεί να μεταβάλει τη διάθεση ή τη συμπεριφορά. Στην ιατρική, ένα αναλγητικό ναρκωτικό σημαίνει οπιοειδές, που αναφέρεται σε όλες τις 26

27 φυσικές, ημισυνθετικές και συνθετικές ουσίες που δρουν φαρμακολογικά όπως η μορφίνη, το κύριο συστατικό του φυσικού οπίου. Τα οπιοειδή ταξινομούνται στον Κατάλογο των απαγορευμένων ουσιών και μεθόδων της WADA ως ναρκωτικά. Σε κάποιες χώρες, το όνομα ναρκωτικά αφορά επίσης την κοκαΐνη, η οποία χημικά δεν είναι ναρκωτικό. Η άλλη ομάδα ουσιών, που λαθεμένα ονομάστηκε ως ναρκωτικά, είναι τα συμπαθομιμητικά. Αυτά είναι γενικότερα τα φάρμακα που ενεργοποιούν το κεντρικό νευρικό σύστημα με τη δράση των κατεχολαμινών (αδρεναλίνη και νοραδρεναλίνη) και ταξινομούνται στον Κατάλογο της WADA ως διεγερτικά. Η τρίτη ομάδα αποτελείται από ουσίες ικανές να προκαλέσουν ψυχικές μεταβολές όπως αυτές που εκδηλώνονται στην πορεία της ψύχωσης. Αυτές οι ουσίες αποκαλούνται ψυχομιμητικά, ή ψυχεδελικά, ή παραισθησιογόνα. Μεταξύ των ψυχομιμητικών μόνο τα κανναβινοειδή τοποθετήθηκαν στον Κατάλογο της WADA ως ξεχωριστή ομάδα ουσιών. Η μορφίνη και η κωδεΐνη είναι φυσικά αλκαλοειδή φεναντρίνης που εντοπίζονται στο όπιο και προέρχονται από 20 άλλα εναπομένοντα αλκαλοειδή από τον πρώιμο θύλακα της παπαρούνας (Papaver somniferum). Η περιεκτικότητα του οπίου στον θύλακα της παπαρούνας είναι περίπου 10% για τη μορφίνη, 0.2% για την κωδεΐνη, 10% για τη νοσκαπίνη (ναρκοτίνη) και περίπου 5% για την παπαβερίνη. Η νοσκαπίνη και η παπαβερίνη είναι ισοχολινικά αλκαλοειδή. Γενικά, τα οπιούχα παράγωγα φεναντρίνης είναι υπεύθυνα για τις αναλγητικές ιδιότητες ενώ τα ισοχινολινικά παράγωγα επάγουν τις σπασμολυτικές ιδιότητες. Τα οπιοειδή δρουν με οπιούχους υποδοχείς που εντοπίζονται τόσο στο κεντρικό όσο και στο περιφερικό νευρικό σύστημα. Ωστόσο, η κύρια δράση των οπιοειδών είναι η μεταβολή της λειτουργίας του κεντρικού νευρικού συστήματος. Η περιφερική δράση των αναλγητικών ναρκωτικών συνδέεται μερικώς με τις επιδράσεις της απελευθέρωσης της ισταμίνης που ακολουθεί τη λήψη ναρκωτικών.» 27

28 Γονιδιακό ντόπινγκ «Το γονίδιο είναι μια βιολογική μονάδα κληρονομικότητας που απλοποιεί κωδικούς για την κατασκευή μιας πρωτεΐνης. Σε μερικές περιπτώσεις αυτά τα γονίδια είναι ελαττωματικά και περιέχουν λανθασμένες πληροφορίες οδηγώντας σε έλλειψη σύνθεσης ή αντίστροφα. Σε αυτή την περίπτωση, η γονιδιακή θεραπεία προσπαθεί να επιδιορθώσει το ελαττωματικό γονίδιο. Ωστόσο, εάν είναι επιθυμητό να αυξηθούν π.χ. οι μυϊκές πρωτεΐνες, τότε θα πρέπει να ληφθεί υπόψη η πιθανότητα χρήσης της γονιδιακής θεραπείας για άλλους σκοπούς όπως στον αθλητισμό. Συνεπώς, η ανωτέρω δυνατότητα προέτρεψε τον Παγκόσμιο Οργανισμό Αντι-Ντόπινγκ (WADA) να καταχωρήσει το γονιδιακό ντόπινγκ στον Απαγορευμένο Κατάλογο. Ορίζεται ως «η μη θεραπευτική χρήση των κυττάρων, γονιδίων, γενετικών στοιχείων, ή η ρύθμιση της έκφρασης του γονιδίου που έχει την ικανότητα να βελτιώσει την αθλητική απόδοση» (WADA, 2008). Ωστόσο, δεν είναι τόσο απλό όσο φαίνεται να χρησιμοποιηθούν αυτά τα γονίδια. Αναφορικά με τη φυσική δραστηριότητα, διάφορα γονίδια κωδικοποιούν πληροφορίες για τη βελτίωση της αντοχής ή της μυϊκής μάζας αυξάνοντας τις πρωτεΐνες. Δεν υπάρχει ένα μοναδικό «αθλητικό» γονίδιο! Υπάρχουν τέσσερα ενδιαφέροντα γονίδια αντοχής: το μετατρεπτικό ένζυμο της αγγειοτενσίνης (ACE) που είναι αγγειοσυσταλτικό ή αγγειοδιασταλτικό η ερυθροποιητίνη (EPO) που διεγείρει την ερυθροποίηση το υπεροξείδιο πολλαπλασιαστής που ενεργοποιεί τον υποδοχέα d (PPARd) ο οποίος κωδικοποιεί τα ένζυμα οξείδωσης των λιπαρών οξέων ευαίσθητοι στην υποξία παράγοντες (HIF) για μεταβολές στο διαθέσιμο οξυγόνο Υπάρχουν τρία ενδιαφέροντα μυϊκά γονίδια δύναμης: 28

29 ο μηχανικός αυξητικός παράγοντας (MGF), ο αυξητικός παράγοντας-1 της ινσουλίνης, (IGF-1) και ο αυξητικός παράγοντας της ινσουλίνης δέσμευσης πρωτεϊνών (IGFBP) για τον έλεγχο της μυϊκής ανάπτυξης η αυξητική ορμόνη για τον έλεγχο της μυϊκής μάζας (GH) η μυοστατίνη/παράγοντας αυξητικής διαφοροποίησης (gdf-8) ή ο μετατρεπτικός αυξητικός παράγοντας-β (tgf-b) ως αρνητικός ρυθμιστής μυϊκής ανάπτυξης.» Συμπληρώματα διατροφής (food supplements) Τα συμπληρώματα διατροφής είναι ουσίες που υπάρχουν φυσικά στο σώμα και που καταναλώνονται επιπρόσθετα με τη φυσιολογική καθημερινή διατροφή. Οι ουσίες αυτές είναι εν μέρει απαραίτητες για την αύξηση και την ανάπτυξη ενός πολυκύτταρου οργανισμού, όπως το ανθρώπινο σώμα. Η πρόσθετη λήψη συμπληρωμάτων διατροφής για ιατρικούς λόγους έγκειται σε περιπτώσεις σχετικής ανεπάρκειας στο σώμα λόγω υποσιτισμού ή ασθένειας. Η χρήση συμπληρωμάτων διατροφής είναι διαδεδομένη στον αθλητισμό παγκοσμίως και δεν αφορά αποκλειστικά αθλητές υψηλού επιπέδου. Οι κύριοι λόγοι για τη χρήση διατροφικών συμπληρωμάτων είναι η βελτίωση της φυσικής απόδοσης, η προαγωγή της υγείας, η μείωση του κινδύνου για εκδήλωση ασθενειών και το λιγότερο ο έλεγχος του σωματικού βάρους. 29

30 Ένας από τους κύριους παράγοντες κινδύνου των συμπληρωμάτων διατροφής εκτός από την πιθανότητα θετικού ελέγχου ντόπινγκ από «μολυσμένα» συμπληρώματα είναι το γεγονός ότι πολλοί αθλητές χρησιμοποιούν συμπληρώματα χωρίς τη γνώση των παρενεργειών και των συνιστώμενων επιπέδων πρόσληψης. Στο πλαίσιο της τεράστιας αγοράς των συμπληρωμάτων διατροφής, το όριο μεταξύ της συνιστώμενης και της εσφαλμένης χρήσης δεν είναι ξεκάθαρο. Τα περισσότερα από τα συμπληρώματα δεν απαγορεύονται στον «Κατάλογο της WADA». Ωστόσο, μια καλά ισορροπημένη διατροφή είναι πολύ καλύτερη από οποιοδήποτε συμπλήρωμα διατροφής και φυσικά τα επίπεδα πρόσληψης πρέπει να ληφθούν υπόψη για την αποφυγή της επίδρασης από «υπερδοσολογία». Τα πιο γνωστά συμπληρώματα διατροφής είναι μερικά αποό τα παρακάτω: 1. Συμπληρώματα πρωτεΐνης Είναι ίσως τα πιο διαδεδομένα αυτή τη στιγμή. Πωλούνται ως επί το πλείστον σε μορφή σκόνης η οποία διαλύεται στο νερό ή στο γάλα. Περιέχουν υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη ορού γάλακτος (whey protein isolate) καθώς και μια πληθώρα αμινοξέων. Η πρωτεΐνη σύμφωνα με μελέτες αποτελεί την βασική «τροφή» των μυών. Επομένως, άτομα που αθλούνται έντονα έχουν αυξημένες ανάγκες σε πρωτεΐνη συγκριτικά με αυτά που δεν αθλούνται καθόλου. Ως φυσικό επακόλουθο τα άτομα που ασκούνται έντονα έχουν μεγαλύτερη ανάγκη την πρωτεΐνη. Μετά από έντονη προπόνηση η καλύτερη δυνατή λύση είναι ένα γεύμα πλούσιο σε πρωτεΐνες, κάτι βέβαια που οι αθλητές αποφεύγουν κατευθυνόμενοι στη χρήση πρωτεϊνικού σκευάσματος. Πολλά από αυτά τα σκευάσματα, περιέχουν επιπλέον θρεπτικά στοιχεία, όπως υδατάνθρακες, βιταμίνες και μέταλλα, και χρησιμοποιούνται ως υποκατάστατα γεύματος από άτομα που βρίσκονται σε δίαιτα. 30

31 2. Energy Drinks (Ενεργειακά ποτά) Τα γνωστά σε όλους ενεργειακά ποτά καταναλώνονται πριν, μετά ή και κατά τη διάρκεια της προπόνησης. Συνήθως περιέχουν μεγάλη ποσότητα καφεΐνης και υδατανθράκων με σκοπό να δώσουν ενέργεια στον αθλητή κατά την διάρκεια της προπόνησης και να αναπληρώσουν την ανάγκη του σε άλατα που χάνονται με τον ιδρώτα. Είναι ευρέως διαδεδομένα και η χρήση τους δεν εγκυμονεί κινδύνους αρκεί να καταναλώνονται με μέτρο, κυρίως όσα περιέχουν καφεΐνη. Η καφεΐνη ασκεί μια ποικιλία δράσεων στον ανθρώπινο οργανισμό: διεγείρει το κεντρικό νευρικό σύστημα και την καρδιά, ενώ σύμφωνα με μελέτες βοηθάει και στην λιποδιάλυση στον μυϊκό ιστό. Σε πολύ μεγάλες δόσεις όμως μπορεί να προκαλέσει παρενέργειες όπως καρδιακές και στομαχικές διαταραχές, νευρικότητα ακόμα και θάνατο. Η κατανάλωσή της λοιπόν πρέπει να γίνεται με προσοχή και να μην υπερβαίνει το 1γρ ημερησίως. 3. Γλουταμίνη Η γλουταμίνη είναι ένα από τα 20 αμινοξέα του οργανισμού. Βρίσκεται στα πρωτεϊνούχα τρόφιμα (κρέας, ψάρι, γαλακτοκομικά προϊόντα, όσπρια), καθώς και σε ορισμένα λαχανικά, όπως στο φρέσκο μαϊντανό και στο σπανάκι. Είναι παράγωγο του γλουταμινικού οξέως και παίζει σημαντικό ρόλο στο μεταβολισμό του οργανισμού και ιδιαίτερα στο μεταβολισμό του μυϊκού ιστού τόσο κατά την ηρεμία όσο και κατά 31