γεώτοπος» ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Γεωεπιστήμες και Γεωπεριβάλλον» «Ανάδειξη παλαιοσεισμολογικής εκσκαφής ως

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Γεωεπιστήμες και Γεωπεριβάλλον» ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «Ανάδειξη παλαιοσεισμολογικής εκσκαφής ως γεώτοπος» Της Μεταπτυχιακής Φοιτήτριας Σκανδάλη Ηλιάνας Επιβλέπων Κουκουβέλας Ιωάννης Καθηγητής του τμήματος Γεωλογίας Πάτρα, Οκτώβριος 2013

2 ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ: «Ανάδειξη παλαιοσεισμολογικής εκσκαφής ως γεώτοπος» ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: Κουκουβέλας Ιωάννης, Καθηγητής, Τμήματος Γεωλογίας ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ: Κουκουβέλας Ιωάννης, Καθηγητής, Τμήματος Γεωλογίας Κοκκάλας Σωτήριος, Αναπληρωτής Καθηγητής, Τμήματος Γεωλογίας Ξυπολιάς Παρασκευάς, Επίκουρος Καθηγητής, Τμηματος Γεωλογίας 2

3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα Διπλωματική εργασία Μεταπτυχιακής ειδίκευσης με θέμα «Ανάδειξη παλαιοσεισμολογικής εκσκαφής ως γεώτοπος» ανατέθηκε από τον Αναπληρωτή Καθηγητή κ. Ιωάννη Κουκουβέλα στα πλαίσια του Μεταπτυχιακού Προγράμματος «Γεωεπιστήμες και Γεωπεριβάλλον», του Τμήματος Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών. Από τη θέση αυτή, θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον επιβλέποντα Καθηγητή του Τμήματος Γεωλογίας κ. Ιωάννη Κουκουβέλα, για την πολύτιμη βοήθειά του αλλά και την αμέριστη υποστήριξή του στην οργάνωση και εκπόνηση της παρούσας διπλωματικής. Ακόμα θα ήθελα να ευχαριστήσω τα μέλη της τριμελούς επιτροπής κ. Κοκκάλα Σωτήριο, Αναπληρωτή Καθηγητή του τμήματος Γεωλογίας και τον κ. Ξυπολιά Παρασκευά, Επίκουρο Καθηγητή του τμήματος Γεωλογίας. 3

4 Περίληψη Σκοπός της παρούσας διπλωματικής εργασίας είναι η διερεύνηση της ανάδειξης της μουσειολογικής αξίας του ρήγματος της εστίας του Πανεπιστημίου Πατρών. Το ρήγμα αυτό μπορεί να αποκτήσει μουσειολογική αξία αν λάβουμε υπόψη το έντονο σεισμοτεκτονικό καθεστώς που επικρατεί στην ευρύτερη γεωγραφική περιοχή της έδρας του Πανεπιστημίου Πατρών, σε συνδυασμό με την ύπαρξη εξειδικευμένου επιστημονικού προσωπικού στο Πανεπιστήμιο Πατρών. Στα πλαίσια της εργασίας έγινε μελέτη των κριτηρίων που πρέπει να εκπληρώνει μια περιοχή ώστε να γίνει άξια προστασίας και ανάδειξης καθώς και των σκοπών που εξυπηρετεί η ανάδειξη ενός γεώτοπου. Επιπλέον, πραγματοποιήθηκε διάνοιξη παλαιοσεισμολογικής τομής για τη διερεύνηση της μουσειολογικής αξίας που θα μπορούσε να έχει το εν λόγω ρήγμα ως τεκτονική δομή. Τέλος, για την ενίσχυση της έρευνας θεωρήθηκε σκόπιμη η δημιουργία ερωτηματολογίου το οποίο απευθύνεται σε ομάδα φοιτητών του τετάρτου έτους του Γεωλογικού τμήματος του Πανεπιστημίου Πατρών, οι οποίοι στα πλαίσια μαθήματος του Γεωλογικού Τμήματος επισκέπτονται διάφορες εμφανίσεις του ρήγματος. Τα αποτελέσματα των ερωτηματολογίων αναλύθηκαν με το πρόγραμμα IMB SPSS Statistics και συντέλεσαν στην εξαγωγή συμπερασμάτων για την πιθανότητα ανάδειξης και προστασίας του εν λόγω ρήγματος. Abstract The purpose of this present thesis is to present the importance of the fault in the area of the University of Patras, particularly in the Student s Hall of Residence. In addition, to present it s museological value we should take into consideration the intense seismotectonic status of this fault which exists in the wider geographical region of the University of Patras. In this study, research has been done to estimate the criteria that an area must have to be worth being protected and presented as a geotope. Furthermore, to assess the museological value of this current fault, geological incision was made. Finally, to support the research it was decided to create a questionnaire which was aimed at a group of students in their fourth year of the Department of Geology of Patras University, who visit different surfaces of the fault. IMB SPSS Statistics was applied to the data of the questionnaires. Their results were interpreted in order to draw conclusions on the possibility of promoting and protecting the current fault. 4

5 Περιεχόμενα ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 3 Περίληψη... 4 Εισαγωγή- Σκοπός ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ Γεώτοποι και Γεωτουρισμός Κριτήρια διατήρησης και προστασίας των γεώτοπων και του γεωπεριβάλλοντος Προστασία γεωτόπων Περιβαλλοντική Εκπαίδευση Γεωποικιλότητα Βιοποικιλότητα και Αειφόρος Ανάπτυξη Γεωτουρισμός Γεωτουρισμός και τοπική βιώσιμη ανάπτυξη Γεωπάρκα Γεωπάρκα στην Ελλάδα ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Γενικά Γεωμορφολογία Στρωματογραφική διάρθρωση Τεκτονική Σεισμικότητα Η ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΔΕΙΞΗΣ ΤΗΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΞΙΑΣ ΤΟΥ ΡΗΓΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΕΣΤΙΑΣ Εισαγωγή Ρήγμα εστίας πανεπιστημίου Πατρών Κριτήρια και στόχοι ανάδειξης της μουσειολογικής αξίας του ρήγματος της Εστίας του Πανεπιστημίου Πατρών Φορείς διαχείρισης Ερωτηματολόγιο Ταυτότητα της έρευνας Παρουσίαση αποτελεσμάτων Συμπεράσματα ερωτηματολογίου Συμπεράσματα ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

6 Εισαγωγή- Σκοπός Το ρήγμα της εστίας του Πανεπιστημίου Πατρών αποτελεί μια αναγνωρισμένη και χαρτογραφημένη γεωλογική δομή. Το ρήγμα αυτό μπορεί να αποκτήσει μουσειολογική αξία αν λάβουμε υπόψη το έντονο σεισμοτεκτονικό καθεστώς που επικρατεί στην ευρύτερη γεωγραφική περιοχή της έδρας του Πανεπιστημίου Πατρών σε συνδυασμό με την ύπαρξη εξειδικευμένου επιστημονικού προσωπικού στο Πανεπιστήμιο Πατρών. Στην παρούσα εργασία θα γίνει προσπάθεια να διερευνηθεί η μουσειολογική αξία του Ρήγματος της Εστίας του Πανεπιστημίου Πατρών αναλύοντας τις σεισμοτεκτονικές συνθήκες της περιοχής και δίνοντας παραδείγματα από άλλους αναδειγμένους γεώτοπους της Ελλάδας. Για την ενίσχυση της έρευνας θεωρήθηκε σκόπιμη η δημιουργία ερωτηματολογίου το οποίο απευθύνεται σε ομάδα φοιτητών του τετάρτου έτους του Γεωλογικού τμήματος του Πανεπιστημίου Πατρών οι οποίοι στα πλαίσια μαθήματος του Γεωλογικού Τμήυματος επισκέπτονται διάφορες εμφανίσεις του ρήγματος. 1. ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ 1.1 Γεώτοποι και Γεωτουρισμός Ως γεώτοποι θεωρούνται θέσεις και περιοχές - κλειδιά της γεωλογικής και γεωμορφολογικής μας κληρονομιάς με επιστημονική, εκπαιδευτική ή αισθητική αξία για την κοινωνία που αξίζει να διατηρηθούν και να προστατευθούν. Οι γεώτοποι αντιπροσωπεύουν σημαντικές στιγμές της ιστορίας της Γης, και είναι μάρτυρες της μακράς εξέλιξής της ή δείχνουν σύγχρονες φυσικές διεργασίες που εξελίσσονται στην επιφάνεια της Γης, σχετικά ανεπηρέαστες από την ανθρώπινη παρέμβαση. Ενδιαφέρουν όχι μόνο την επιστημονική κοινότητα αλλά και την τοπική κοινωνία και είναι άξια διατήρησης (γεωδιατήρηση), προστασίας και διαχείρισης. Η γεωδιατήρηση έχει σκοπό να διατηρηθούν τα φυσικά και πολιτιστικά στοιχεία της γεωλογικής μας κληρονομιάς και του γεωπεριβάλλοντος που είναι οι φυσικοί χαρακτήρες, που διαμορφώνουν την βάση για την βιοποικιλότητα και την γεωποικιλότητα. 6

7 Αυτά τα χαρακτηριστικά είναι σημαντικά όχι μόνο για την ίδια τη φύση, αλλά επίσης και για την ανθρώπινη ζωή, την αρμονία και την ευημερία της (Θεοδοσίου- Δρανδάκη κ. αλ. 2001). To σύνολο των θέσεων με γεωλογικές και γεωμορφολογικές εμφανίσεις και εδαφολογικά χαρακτηριστικά, αξίζουν να διατηρηθούν κυρίως για τους παρακάτω λόγους: 1. επιστημονικούς διδακτικούς (εκπαιδευτικούς) 2. πολιτισμικούς 3. αισθητικούς 4. τουριστικούς 5. οικολογικούς 6. γεωμυθολογικούς 7. ή γεω-αρχαιολογικούς (Θεοδωσίου- Δρανδάκη κ. αλ. 2001). Ο Ελλαδικός χώρος, από την άποψη του σεισμικού δυναμικού του χαρακτηρίζεται κυρίως από τη εντυπωσιακή φυσιογεωγραφική του δομή που είναι γνωστός ως Ελληνικό τόξο. Αυτή η φυσιογεωγραφική δομή σχηματίζεται εξαιτίας της ενεργούς σύγκρουσης δύο μεγάλων τεκτονικών πλακών, και συγκεκριμένα της Αφρικανικής και Ευρασιατικής. Με βάση την εκλυόμενη σεισμική ενέργεια η περιοχή του Ελληνικού χώρου είναι μια από τις πλέον ενεργές περιοχές του φλοιού της Γης (Κουκουβέλας κ. αλ. 2010; Kokkalas et al. 2006). Δεν θα ήταν μάλιστα υπερβολή να λεχθεί ότι ορισμένα τμήματά του αποτελούν σύγχρονα φυσικά γεωλογικά εργαστήρια και γεωλογικά μουσεία για τη μελέτη ενεργών διεργασιών όπως για παράδειγμα ο Κορινθιακός κόλπος (Doutsos and Poulimenos 1992; Zelilidis 2000; Doutsos and Kokkalas 2001; Koukouvelas et al. 2001; Ford et al. 2012). Η παραμόρφωση των πετρωμάτων και οι διάφορες μεσοσκοπικής κλίμακας δομές, όπως τα διάφορα είδη πτυχών, εντυπωσιάζουν. Σημαντική πληροφόρηση για την ανάδειξη γεωτόπων είναι και η παρουσία ρηγμάτων και μάλιστα όταν αυτά είναι ενεργά. Στην περίπτωση αυτή, είναι σκόπιμο ο σχηματισμός των ρηγμάτων να συνδεθεί με τη δημιουργία των σεισμών, σε συνδυασμό με την κίνηση των λιθοσφαιρικών πλακών και τη θέση της Ελλάδας σε σχέση με την Ευριασιατική και την Αφρικανική πλάκα. 7

8 Με την ευκαιρία της παρατήρησης ενός ενεργού ρήγματος, και ιδιαίτερα αν το ρήγμα έχει πρόσφατα επαναδραστηριοποιηθεί, κρίνουμε ότι πρέπει αν γίνει λόγος για το σεισμικό καθεστώς του ευρύτερου Ελλαδικού χώρου και σε μεγαλύτερη κλίμακα της περιοχής όπου βρίσκεται το ενεργό ρήγμα Κριτήρια διατήρησης και προστασίας των γεώτοπων και του γεωπεριβάλλοντος Η καλή ορατότητα, η ποιότητα, η σπανιότητα, η μοναδικότητα, η υποδειγματική θέση, η ύπαρξη γεωποικιλότητας, η παλαιότερη και νεότερη εμφάνιση ενός γεωλογικού φαινομένου, η αλληλουχία γεωλογικών φαινομένων, η υπάρχουσα βιβλιογραφία η εύκολη πρόσβαση και οι μορφολογικές διεργασίες του προς μελέτη γεωτόπου. Επιπλέον πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και η γραφικότητα του τοπίου, η βιοποικιλότητα, η παρουσία ενδημικών και υπό εξαφάνιση ειδών για γεωτόπους μεγάλης αξίας όσον αφορά την πανίδα και τη χλωρίδα μιας περιοχής. Εκτός από τα κοινά κριτήρια επιλογής για όλες τις κατηγορίες γεωτόπων υπάρχουν και ιδιαίτερα κριτήρια για κάθε μια από αυτές. (Φέρμελη & Μαρκοπούλου- Διακαντώνη 2004). Π.χ. για τους εκπαιδευτικούς γεωτόπους τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους είναι: η ορατότητα η δυνατότητα εύκολης πρόσβασης η μικρή απόσταση από τους σχολικούς χώρους η ασφάλεια η δυνατότητα ανάπτυξης παιδαγωγικών δραστηριοτήτων στο ύπαιθρο. Οι γεώτοποι, εκτός από το γεωλογικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης ιστορικό, παλαιοκλιματικό και εκπαιδευτικό ενδιαφέρον και συμβάλλουν όχι μόνο στην τουριστική ανάπτυξη μιας περιοχής, αλλά και στην περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση του ανθρώπου (Μαριολάκος, 1996). 8

9 1.1.2 Προστασία γεωτόπων Η καταγραφή μιας θέσης πάντως, δεν εγγυάται τη διατήρηση και την προστασία της και η γεωδιατήρηση δεν μπορεί να είναι επιτυχής εάν δεν υπάρξει η ευαισθητοποίηση του κοινού και της πολιτείας, και προφανώς επισκεψιμότητα από σχολεία όλων των βαθμίδων. Η νεολαία μπορεί να μάθει για τη δική της τοπική γεωλογική κληρονομιά, μέσω εκπαιδευτικών προγραμμάτων και ειδικότερα μέσω κύκλων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Η εκπαίδευση και ειδικότερα η περιβαλλοντική εκπαίδευση μπορεί να γίνει ένας καταλύτης για την επιτυχή γεωδιατήρηση. Χωρίς εκπαίδευση δεν υπάρχει υποστήριξη για γεωδιατήρηση Περιβαλλοντική Εκπαίδευση Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση στοχεύει να βοηθήσει τα άτομα και κοινωνικές ομάδες να αποκτήσουν τα παρακάτω (Μαρκοπούλου-Διακαντώνη, 1992, Marcopoulou- Diacantoni, 1996). Ευαισθητοποίηση και συνειδητοποίηση.. Γνώση, εμπειρίες και βασική κατανόηση του περιβάλλοντος και των περιβαλλοντικών προβλημάτων, καθώς και την αλληλοεξάρτηση ανθρώπου και περιβάλλοντος. Kοινωνικές αξίες, ισχυρά αισθήματα ενδιαφέροντος για το περιβάλλον και τη γεωλογική - γεωμορφολογική κληρονομιά. Ικανότητες για την αναγνώριση και επίλυση των περιβαλλοντικών προβλημάτων. Ενεργή συμμετοχή όλων αναφορικά με την διατήρηση της γεωλογικήςγεωμορφολογικής κληρονομιάς και την επίλυση των περιβαλλοντικών προβλημάτων, που συνδέονται μ' αυτή. Επομένως η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση προσδιορίζεται ως μία Εκπαίδευση πολιτών, που συνίσταται στη δημιουργία πνεύματος προσωπικής στράτευσης και κοινωνικής προσφοράς και που στοχεύει στη διαμόρφωση περιβαλλοντικής συνείδησης (Μαρκοπούλου-Διακαντώνη, 1992, Marcopoulou- Diacantoni, 1996). 9

10 Η διατήρηση της γεωλογικής - γεωμορφολογικής κληρονομιάς δια μέσου της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης μπορεί να συνδυαστεί με στρατηγικές, που να αποσκοπούν στην κοινωνικο - οικονομική ανάπτυξη κάθε περιοχής ( π.χ. ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού, όπως πολιτιστικός τουρισμός, οικοτουρισμός κ. ά.) συμβάλλοντας στην προώθηση της αρμονικής σχέσης ανθρώπου - φύσης. (Μαρκοπούλου-Διακαντώνη, 1992, Marcopoulou- Diacantoni, 1996) Γεωποικιλότητα Βιοποικιλότητα και Αειφόρος Ανάπτυξη Η διαχείριση στη φύση σε εθνικό και διεθνές επίπεδο επικεντρώνεται στην βιοποικιλότητα και πολύ λίγη προσοχή δίνεται στη γεωποικιλότητα. Η γεωποικιλότητα είναι η βάση της φύσης και είναι ζωτικής σημασίας τόσο η βιοποικιλότητα όσο και η γεωποικιλότητα για την ολιστική διατήρηση της φύσης (Dajoz,2008) Η γεωποικιλότητα μας επιτρέπει να κατανοήσουμε την ποικιλία των πετρωμάτων, τις επιφανειακές αποθέσεις και τους σχηματισμούς των τοπίων και όλες τις γεωλογικές διαδικασίες κατασκευής και διάβρωσης του φλοιού της Γης. Οι γεώτοποι είναι θεμελιώδεις για τους βιοτόπους. Η γεωλογική και βιολογική ποικιλότητα είναι δύο μέρη από το όλον, που μπορεί να ονομαστεί ποικιλότητα της Φύσης. Σύμφωνα με τα ανωτέρω έχουμε χρέος να φροντίζουμε αυτή την ποικιλότητα όχι μόνο για μας, αλλά και για τους επιγόνους μας. Αυτή η παραδοχή αποτελεί μια στάση ζωής για την κατανόηση της αειφόρου ανάπτυξης. Ο προσδιορισμός της ποικιλότητας της Φύσης προέρχεται από την Παγκόσμια Επιτροπή Περιβάλλοντος και Ανάπτυξης (1987) και βασίζεται στο εξής: «να ικανοποιήσει τρέχουσες ανθρώπινες ανάγκες χωρίς να εξαντλήσει τη βασική φυσική πηγή για τις μελλοντικές γενιές». Γεωποικιλότητα και βιοποικιλότητα είναι έννοιες αδιαίρετες. Συνεπώς θα πρέπει να αναφερόμαστε στην ποικιλότητα της Φύσης, όπως αυτή προτάθηκε στη Συνάντηση για την Προστασία της βιολογικής ποικιλότητας (Ρίο,1992) στην οποία η βιολογική ποικιλότητα περιγράφεται ως ο πλούτος και η ποικιλία του γένους, του είδους και των οικοσυστημάτων. Ταυτόχρονα όμως και η γεωλογική ποικιλότητα πρέπει σταδιακά να γίνει κατανοητή από την κοινωνία. Ο τουρισμός και η υπαίθρια αναψυχή γίνονται πιο σημαντικά και υπογραμμίζουν την σπουδαιότητα της ποικιλότητας της φύσης από ολιστική άποψη. Εντούτοις είναι αναγκαίο να εξισορροπηθεί η βιομηχανική χρήση των φυσικών πόρων με τη προσπάθεια διατήρησης της ποικιλότητας τους. 10

11 Αυτή η εξισορρόπηση είναι μέρος της «αειφόρου ανάπτυξης» και είναι προφανής συγχρόνως και για τη χρήση των φυσικών πόρων και για όλη τη φύση (τη γεωλογική και τη βιολογική ποικιλότητα). 1.2 Γεωτουρισμός Ο γεωτουρισμός είναι μια ειδική μορφή τουρισμού. Το κίνητρο που ωθεί στην τουριστική μετακίνηση είναι η εμπειρία, η γνώση και η απόλαυση της γεωκληρονομιάς. Βασικά στοιχεία για την ανάπτυξη του αποτελούν ο γεωλογικός χαρακτηρισμός των τουριστικών προορισμών, η γεωδιατήρηση και η παροχή διερμηνείας (Inskeep,1991). Για να αποτελέσει ο γεωτουρισμός μια βιώσιμη επιλογή πρέπει ο σχεδιασμός και η ανάπτυξη των τουριστικών υποδομών, η μετέπειτα λειτουργία τους και επίσης το μάρκετινγκ να επικεντρώνονται σε κριτήρια περιβαλλοντικής, κοινωνικής, πολιτιστικής αειφορίας, έτσι ώστε να διασφαλίζεται ότι δεν θα διαταραχτεί από την άφιξη των τουριστών ούτε το φυσικό περιβάλλον ούτε η κοινωνικοπολιτιστική δομή των κοινοτήτων υποδοχής, αντίθετα οι τοπικές κοινότητες θα ωφεληθούν από τον τουρισμό οικονομικά και πολιτιστικά. Οι Ibrahim και Hamzah το 1993 πρότειναν ένα νέο κλάδο της εφαρμοσμένης γεωλογίας που την ονόμασαν τουριστική γεωλογία (Tourism Geology) η οποία κινείται κάτω από την ομπρέλα της Γεωλογίας της Διατήρησης (Conservation Geology ). Την όρισαν δε ως έναν ιδιαίτερο κλάδο που ασχολείται με την εφαρμογή της γεωλογικής γνώσης για την ανάπτυξη οικοτουριστικών δραστηριοτήτων μέσω μιας συστηματικής έρευνας και γεωλογικού χαρακτηρισμού νέων και ήδη υφιστάμενων τουριστικών προορισμών. Τα τουριστικά πακέτα που προκύπτουν από αυτές τις προσπάθειες καλούνται γεωτουριστικές δραστηριότητες. Το 1995 ο Hose ορίζει τον γεωτουρισμό ως την παροχή ευκαιριών που επιτρέπουν στους τουρίστες να αποκτήσουν γνώση και κατανόηση της γεωλογίας και της γεωμορφολογίας ενός χώρου (συμπεριλαμβανομένης της συμβολής του στην ανάπτυξη των γεωεπιστημών) πέρα από το επίπεδο της απλής αισθητικής εκτίμησης(hose 1997). Σύμφωνα με τον Hose (1998) τα βασικά στοιχεία του είναι τα μέτρα προστασίας και διατήρησης συλλόγων και θέσεων μαζί με προώθηση του τουρισμού φυσικής κληρονομιάς. Γ ια τους Larwood και Prosser (1998) ο γεωτουρισμός είναι το ταξίδι για την εμπειρία, τη γνώση και την απόλαυση της κληρονομιάς της Γης μας. 11

12 Ο γεωτουρισμός ως εκ τούτου είναι εν μέρει επακόλουθο της επιτυχημένης διατήρησης αυτής της κληρονομιάς καθώς αυτή διασφαλίζει την παρουσία του πόρου για να αποκτηθεί εμπειρία, μάθηση και να αναψυχή Γεωτουρισμός και τοπική βιώσιμη ανάπτυξη Ο γεωτουρισμός για να προάγει την τοπική βιώσιμη ανάπτυξη πρέπει να εφαρμοστεί σύμφωνα με της ακόλουθες αρχές: Ολοκληρωμένη προσέγγιση προς τη διαχείριση του τουρισμού. Η ανάπτυξη του γεωτουρισμού θα λαμβάνει υπόψη τους περιορισμούς της ικανότητας του γεωλογικού, φυσικού, κοινωνικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος να φιλοξενεί επισκέπτες. Για το σκοπό αυτό οι επιπτώσεις των τουριστικών δραστηριοτήτων πρέπει συστηματικά να μελετώνται, να διαχειρίζονται και να εκτιμώνται ώστε να λαμβάνουν υπόψη τις περιβαλλοντικές οικονομικές και κοινωνικές ανάγκες της περιοχής υποδοχής. Διατήρηση των πόρων και μείωση των αποβλήτων. Ο γεωτουρισμός θα διαχειρίζεται με τέτοιο τρόπο ώστε να ελαχιστοποιείται όσο το δυνατό η χρήση των φυσικών πόρων (νερό, ενέργεια), να μειώνεται η παραγωγή των συνδεόμενων με αυτόν αποβλήτων και να προωθείται η χρήση βιώσιμων πηγών μεταφοράς (στρατηγική περιβαλλοντικής αποτελεσματικότητας). Ο γεωτουρισμός θα δημιουργεί νέες αναπτυξιακές ευκαιρίες κατάλληλες για το περιβάλλον και τον τοπικό χαρακτήρα όπως η μετατροπή εγκαταλειμμένων κτιρίων. Όπου είναι κατάλληλο θα καθορισθούν τα σχέδια που θα ενθαρρύνουν όσους ωφελούνται από τον τουρισμό να συμμετέχουν σε εθελοντική βάση στην διατήρηση και αναβάθμιση της γεωλογικής κληρονομιάς. Η τοπική κοινότητα θα πρέπει να εμπλακεί στη διαδικασία λήψης απόφασης για την ανάπτυξη βιώσιμου γεωτουρισμού θα μπορεί να εγγυηθεί όσο το δυνατό περισσότερα οφέλη προς την τοπική κοινωνία. Ο γεωτουρισμός θα συμβάλλει στην τοπική οικονομία προωθώντας την τοπική απασχόληση και χρησιμοποιώντας τοπικά προϊόντα ή δεξιότητες. Ο γεωτουρισμός μπορεί να δημιουργήσει πρόσθετη ζήτηση σε κάποιους παραδοσιακούς τομείς και τοπικούς πόρους δημιουργώντας νέες υπεραξίες. Η διατήρηση και ανάδειξη τοπικής κληρονομιάς σε τουριστικό προϊόν, απαιτεί ανθρώπινο δυναμικό υψηλής κατάρτισης ενώ παράλληλα αξιοποιεί την τοπική παραδοσιακή τεχνογνωσία. 12

13 Οι δραστηριότητες θα βασίζονται στα εγγενή χαρακτηριστικά της περιοχής, ενθαρρύνοντας την εκτίμηση και απόλαυση της γεωλογικής, φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς και απαιτώντας ανάπτυξη σε μια κατάλληλη κλίμακα και με βάση συγκεκριμένες προδιαγραφές ποιότητας και αυθεντικότητας. Τα γεωτουριστικά προϊόντα ή εγκαταστάσεις πρέπει να στοχεύουν στην προσφορά εκπαίδευσης και διερμηνείας, ειδικά προς όφελος των νέων και των μαθητών, για να ενθαρρύνουν τους ανθρώπους να καταλάβουν και να μάθουν περισσότερα για τη γεωλογία και γενικά το περιβάλλον με τη χρήση σύγχρονων μέσων. Το μάρκετινγκ και οι ενέργειες προώθησης του γεωτουρισμού θα βοηθήσουν στην αύξηση της ευαισθητοποίησης των επισκεπτών για γεωδιατήρηση και περιβαλλοντική προστασία και θα ενισχύουν το σεβασμό για την παράδοση και τα έθιμα της περιοχής. Τα μηνύματα του μάρκετινγκ και της προώθησης θα τονίσουν τις αυθεντικές αξίες και τα προτερήματα της περιοχής και θα συμβάλλουν στη διαχείριση των επισκεπτών παρακινώντας το κοινό να επισκεφτεί τις γεωλογικές θέσεις εκτός εποχής (Inskeep,1991). 1.3 Γεωπάρκα Σύμφωνα με την UNESCO (1999) σαν γεωπάρκα ορίζονται περιοχές ιδιαίτερης γεωλογικής σημασίας, σπανιότητας ή κάλλους, όπου η γεωλογική κληρονομιά προστατεύεται και αναπτύσσεται ταυτόχρονα. Τα γεωπάρκα είναι περιοχές που εκτός των γεωλογικών εμφανίσεων μπορούν επίσης να περιλαμβάνουν και άλλα χαρακτηριστικά στοιχεία, όπως για παράδειγμα, αρχαιολογικές, οικολογικές, ιστορικές ή πολιστικές αξίες και μπορούν να αποτελέσουν το έναυσμα για κοινωνικο- οικονομική ανάπτυξη, ενεργοποιώντας των τουρισμό με τη μορφή του οικο- ή γεω- τουρισμού (Ζούρος, 1996). Με το νόμο του ΥΠΕΚΑ (2000) κατοχυρώνεται για πρώτη φορά η έννοια του γεωπάρκου στην Ελληνική Νομοθεσία. Ως Γεωπάρκα σύμφωνα με το νόμο αυτό χαρακτηρίζονται προστατευόμενες περιοχές που περιλαμβάνουν ιδιαίτερης σημασίας γεωτόπους και με τον τρόπο αυτό εξασφαλίζεται η προστασία και ορθολογική διαχείριση σημαντικών φυσικών μνημείων και θέσεων της Γεωλογικής Κληρονομιάς τα οποία μέχρι σήμερα δεν απολάμβαναν μέτρων προστασίας και διαχείρισης. Σύμφωνα με τη διακήρυξη του Ευρωπαϊκού Δικτύου Γεωπάρκων, ως Γεωπάρκο ορίζεται μία περιοχή η οποία: 1. Πρέπει να έχει ξεκάθαρα όρια και αρκετή επιφάνεια που να επιτρέπει μια πραγματική βιώσιμη ανάπτυξη. 13

14 Περιλαμβάνει έναν σημαντικό αριθμό θέσεων γεωλογικού ενδιαφέροντος, με κριτήρια την επιστημονική σημασία, τη σπανιότητα, την αισθητική έλξη και την εκπαιδευτική τους αξία. Η πλειοψηφία των θέσεων ενδιαφέροντος στην περιοχή ενός Ευρωπαϊκού Γεωπάρκου πρέπει να είναι αντιπροσωπευτικές της γεωλογικής της κληρονομιάς, αλλά μπορεί να έχουν επίσης αρχαιολογικό, οικολογικό, ιστορικό ή πολιτιστικό ενδιαφέρον. 2. Οι θέσεις ενδιαφέροντος σε ένα Γεωπάρκο πρέπει να συνδέονται μεταξύ τους με ένα οργανωμένο δίκτυο διαδρομών και να υποστηρίζονται από μέτρα προστασίας και διαχείρισης. Σε ένα Γεωπάρκο δεν επιτρέπονται πρακτικές που προκαλούν καταστροφή, φθορά ή πώληση γεωλογικών αντικειμένων. 3. Πρέπει να διαθέτει έναν οργανωμένο φορέα διαχείρισης ο οποίος να είναι σε θέση να επιβάλει πολιτικές προστασίας και ανάδειξης της γεωλογικής κληρονομιάς και βιώσιμης ανάπτυξης στην περιοχή του. 4. Συμβάλει ενεργά στην οικονομική ανάπτυξη της περιοχής του, μέσα από την ανάδειξη της ταυτότητας του που συνδέεται με την γεωλογική κληρονομιά και έχει ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη του Γεωτουρισμού. Με τον τρόπο αυτό επηρεάζει τις συνθήκες ζωής των κατοίκων της περιοχής και το περιβάλλον. Στόχος του είναι να δώσει τη δυνατότητα στους κατοίκους να συνειδητοποιήσουν τις αξίες της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς και να συμμετάσχουν ενεργά στην πολιτιστική αναζωογόνηση του συνόλου της περιοχής. 5. Αναπτύσσει, εξελίσσει, πειραματίζεται και προωθεί μεθόδους για την προστασία και ανάδειξη της γεωλογικής κληρονομιάς. 6. Υποστηρίζει την περιβαλλοντική εκπαίδευση, την ευρύτερη εκπαίδευση διαδικασία και ανάπτυξη της επιστημονικής έρευνας σε διάφορους κλάδους των γεωεπιστημών και του περιβάλλοντος, την αναβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος και των πολιτικών βιώσιμης ανάπτυξης. 7. Πρέπει να εργάζεται στα πλαίσια του Δικτύου των Ευρωπαϊκών Γεωπάρκων, ώστε να συμβάλει στη συνοχή και δυναμική του. Πρέπει να συνεργάζεται με τοπικές επιχειρήσεις ώστε να προωθεί και να υποστηρίζει τη δημιουργία νέων προϊόντων που σχετίζονται με τη γεωλογική κληρονομιά, σε ένα πνεύμα συμπληρωματικότητας με τα άλλα μέλη του Δικτύου. 14

15 Οι κύριοι σκοποί δημιουργίας ενός Γεωπάρκου είναι οι εξής: Η διατήρηση της Γεωλογικής Κληρονομιάς ( Γεωδιατήρηση ) που είναι μια από τις πιο σημαντικές δραστηριότητες σε ένα Γεωπάρκο. Η εκπαίδευση για την βιώσιμη ανάπτυξη, μια συνεχής πρακτική ενός Γεωπάρκου, η οποία ενσωματώνεται σε εκπαιδευτικά προγράμματα, σε ερμηνευτικές πινακίδες, φυλλάδια, κέντρα περιβαλλοντικής ενημέρωσης - εκπαίδευσης, παραγωγή γεωτουριστικών προϊόντων ( ενημερωτικοί οδηγοί, αναµνηστικά είδη κ.τ.λ.) που αναπτύσσουν τη στενή σχέση μεταξύ του ανθρώπου και των Γεωεπιστημών. Ο Γεωτουρισμός, με έμφαση στον τομέα του πολιτιστικο-περιβαλλοντικού τουρισµού. Ένα Γεωπάρκο μπορεί να βοηθήσει στην τόνωση των τοπικών κοινωνικο-οικονομικών δραστηριοτήτων ώστε να δημιουργηθούν και να αναπτυχτούν επιχειρήσεις που σχετίζονται με τον τουρισμό, τη διάδοση και την προώθηση επισκέψεων και περιηγήσεων Γεωπάρκα στην Ελλάδα Τέσσερις είναι οι περιοχές που έχουν ήδη αναγνωριστεί ως Ευρωπαικά και Παγκόσμια Γεωπάρκα από την UNESCO στη χώρα μας: Το απολιθωμένο δάσος της Λέσβου, το Φυσικό Πάρκο του Ψηλορείτη, το Εθνικό Πάρκο Χελμού-Βουραικού και η Περιοχή του Εθνικού Δρυμού Βίκου-Αώου. Παραδείγματα γεωπάρκων και γεωτόπων στην Ελλάδα Το Απολιθωμένο δάσος της Λέσβου Το απολιθωμένο δάσος Λέσβου είναι ένα από τα σημαντικότερα σε παγκόσμια κλίμακα Μνημεία Γεωλογικής κληρονομιάς. Η δημιουργία του συνδέεται με την εκδήλωση έντονης ηφαιστειακής δραστηριότητας στο χώρο του Βορειοανατολικού Αιγαίου, πριν από 20 εκατομμύρια χρόνια και αποτελεί μοναδικό μνημείο σε παγκόσμιο επίπεδο. Το απολιθωμένο δάσος Λέσβου προστατεύεται ως Διατηρητέο Μνημείο της φύσης και από τη Σύμβαση της Βαρκελώνης. Η περιοχή του Απολιθωμένου Δάσους περιλαμβάνεται επίσης στο Ευρωπαικό Δίκτυο NATURA

16 Η μοναδικότητα του Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου, οφείλεται στο γεγονός ότι είναι αυτόχθονο, στο μεγάλο αριθμό των απολιθωμένων ειδών και στην ποικιλία τους, στην τέλεια διατήρηση των οργάνων των απολιθωμένων φυτών καθώς και των χαρακτηριστικών και της εσωτερικής δομής του ξύλου των απολιθωμένων δένδρων, στα απολιθωμένα ευρήματα της πανίδας που ζούσε σε αυτό. Η σύνθεση της απολιθωμένης χλωρίδας αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους δείκτες των κλιματικών συνθηκών κατά την περίοδο δημιουργίας του Απολιθωμένου Δάσους. Το γεωπάρκο του Απολιθωμένου Δάσους περιλαμβάνει το σύνολο της προστατευμένης περιοχής ( στρέμματα) και μια ευρεία περιφερειακή ζώνη στην οποία συναντώνται ηφαιστειακοί σχηματισμοί που φιλοξενούν απολιθώματα. Η διαχείριση του Γεωπάρκου του Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου στηρίζεται στις βασικές αρχές που διέπουν τη λειτουργία ενός γεωπάρκου συμφωνα με την ιδρυτική διακύρηξη του Ευρωπαικού δικτύου Γεωπάρκων. (Ζούρος, 2001) και τους κανονισμούς που διέπουν τη συγκρότηση του Παγκόσμιου Δικτύου Γεωπάρκων της UNESCO (UNESCO, 2006).Και στους δύο αυτούς οργανισμούς το Γεωπάρκο του Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου είναι ιδρυτικό μέλος. Εικόνα 1: Γεωπάρκο Λέσβου.(Πηγή: ) Το Απολιθωμένο δάσος στη Λέσβο παρέχει πολλές δυνατότητες για την πραγματοποίηση προγραμμάτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου προχώρησε στο σχεδιασμό και στην υλοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων για όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης. 16

17 Τα εκπαιδευτικά προγράμματα και δραστηριότητες του Μουσείου περιλαμβάνουν γνωριμία των μαθητών με το Απολιθωμένο Δάσος, με τη σύγχρονη βλάστηση της Λέσβου, τα γεωλογικά μνημεία και πετρώματα του νησιού καθώς και τα περιβαλλοντικά προβλήματα της Λέσβου. Οι μαθητές εξοικειώνονται με τις δύσκολες γεωλογικές έννοιες, γνωρίζουν τη γεωλογική εξέλιξη της Λέσβου και του Αιγαίου και γίνεται προσπάθεια για την κατανόηση της γεωπεριβαλλοντικής διάστασης των τοπίων. Η γνώση προσφέρεται μέσα από εικόνες, παραστάσεις, εντυπώσεις που οδηγούν σε βιωματικές εμπειρίες. Σχεδιάστηκαν επίσης εκπαιδευτικές διαδρομές στη Λέσβο που συμβάλλουν στη γνωριμία με το Απολιθωμένο Δάσος και τον τρόπο δημιουργίας του, αλλά και το φυσικό πλούτο της Λέσβου. Πραγματοποιούνται ακόμη ενημερωτικές ομιλίες, ανασκαφή, καθαρισμός και συντήρηση ειδικά επιλεγμένων απολιθωμάτων. Οι δραστηριότητες αυτές υποβοηθούνται μέσα από τη χρήση μουσειοσκευών, εκπαιδευτικών βοηθημάτων και εκπαιδευτικών παιχνιδιών. Το φυσικό πάρκο του Ψηλορείτη Το φυσικό πάρκο του Ψηλορείτη βρίσκεται στην κεντρική Κρήτη και περιλαμβάνει την οροσειρά του Ψηλορείτη, τους πρόποδές της και τη βόρεια απόληξη της στο Κρητικό πέλαγος, το όρος Κουλούκωνας ή Ταλαία όρη. Το γεωπάρκο του Ψηλορείτη, για το οποίο το Φυσικό Πάρκο εντάχθηκε στο δίκτυο των Ευρωπαικών Γεωπάρκων, στηρίζεται στη μοναδική γεωλογία, το ανάγλυφο και την ποικιλία των πετρωμάτων που εμφανίζονται στην περιοχή. Η αξία τους είναι αναγνωρισμένη εδώ και πολλά χρόνια κάτι που φαίνεται από δεκάδες ερευνητικές αποστολές που φθάνουν κάθε χρόνο στην περιοχή(chatzaras et al. 2013). 17

18 Λόγω της πλούσιας γεωποικιλότητας, του πανέμορφου τοπίου και της αναμφισβήτητης ιστορίας και παράδοσης του, εντάχθηκε, από την ίδρυσή του κιόλας, στο Δίκτυο των Ευρωπαϊκών Γεωπάρκων και λίγο αργότερα στο Δίκτυο των Παγκόσμιων Γεωπάρκων της UNESCO, επιτυγχάνοντας την παγκόσμια αναγνώρισή του. Εικόνα 2: Εμφάνιση πτυχών στην περιοχή Βωσσάκος, Γεωπάρκο Ψηλορείτη. (Πηγή: Το Φυσικό Πάρκο Ψηλορείτη ιδρύθηκε το 2001 με την επιστημονική υποστήριξη του Μουσείου Φυσικής ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης. Σήμερα το Φυσικό Πάρκο Ψηλορείτη συμμετέχει ενεργά στις παγκόσμιες προσπάθειες για την προστασία και ανάδειξη του περιβάλλοντος, της φυσικής και της πολιτιστικής κληρονομιάς, καθώς και της βιώσιμης, τοπικής ανάπτυξης μέσω του γεωτουρισμού και άλλων μορφών εναλλακτικού τουρισμού. Όσον αφορά το εκπαιδευτικό κομμάτι, το Πάρκο έχει αναπτύξει ειδικές Μουσειοσκευές που αφορούν προγράμματα εκπαίδευσης τα οποία υλοποιούνται από σχολικές ομάδες. Το Εθνικό Πάρκο Χελμού-Βουραικού Η περιοχή του Εθνικού Πάρκου Χελμού- Βουραϊκού, εκτείνεται στους νομούς Αχαΐας και Κορινθίας και οριοθετείται από τους υδροκρίτες των ποταμών Βουραϊκού, Κράθι, Αροανίου και την παραλιακή ζώνη του Διακοπτού. 18

19 Το Εθνικό Πάρκο Χελμού Βουραϊκού ιδρύεται το 2009 και σύμφωνα με την Κοινή Υπουργική Απόφαση χαρακτηρίζεται ως «Εθνικό Πάρκο Χελμού Βουραϊκού». Σκοπός της ανακήρυξης του Εθνικού Πάρκου είναι η προστασία, διατήρηση και διαχείριση της φύσης και του τοπίου, ως φυσικής κληρονομιάς και πολύτιμου εθνικού φυσικού πόρου σε χερσαία και υδάτινα τμήματα της περιοχής που διακρίνονται για τη μεγάλη βιολογική, επιστημονική, γεωμορφολογική και παιδαγωγική τους αξία. Ειδικότερα επιδιώκεται η διατήρηση και διαχείριση των σπάνιων οικοτόπων και των ειδών χλωρίδας και πανίδας που απαντώνται στην περιοχή. Ένας από τους στόχους του γεωπάρκου είναι η περιβαλλοντική εκπαίδευση. Για το σκοπό αυτό βρίσκεται σε συνεργασία με το Κέντρο Περιβαλλοντικής εκπαίδευσης Κλειτορίας- Ακράτας που λειτουργεί με ενιαία παιδαγωγική ομάδα και με έδρα την Κλειτορία. Η προστασία και η ορθολογική διαχείριση της περιοχής με την ιδιαίτερη γεωμορφολογική και γεωλογική κληρονομιά, η τοπική ανάπτυξη μέσω της προβολής της ιδιαίτερης φυσιογνωμίας της περιοχής (φυσικοί και πολιτιστικοί πόροι) και η ενεργή συμμετοχή των κατοίκων και των τοπικών αρχών είναι από τους σημαντικότερους στόχους του Γεωπάρκου Χελμού Βουραϊκού. Εικόνα 3: Βουραϊκός ποταμός (πηγή: 19

20 Εθνικός δρυμός Βίκου- Αώου Το γεωπάρκο έγινε μέλος του Δικτύου Ευρωπαϊκών Γεωπάρκων το 2010 και βρίσκεται στην περιφέρεια της Ηπείρου στον πρώην νομό Ιωαννίνων. Καταλαμβάνει το βορειοδυτικό τμήμα της οροσειράς της Πίνδου και χαρακτηρίζεται από το τραχύ και εντυπωσιακό ανάγλυφο των βουνών της Πίνδου. Ο Σμόλικας (2637μ.), το δεύτερο ψηλότερο βουνό της Ελλάδας, καθώς και η Τύμφη με το εντυπωσιακό και πασίγνωστο φαράγγι του Βίκου και Αώου περιλαμβάνονται σε τα όρια του γεωπάρκου. Το Γεωπάρκο Βίκου- Αώου στοχεύει στην προώθηση δράσεων εναλλακτικού τουρισμού, περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, προστασίας και ανάδειξης του περιβάλλοντος και είναι μέλος του Ευρωπαικού Δικτύου Γεωπάρκω της Unesco και του Ελληνικού forum Γεωπάρκων. Για την επίτευξη των παραπάνω στόχων συνεργάζεται στενά με όλα τα Γεωπάρκα του κόσμου και όλους τους φορείς, υπηρεσίες και πολίτες που ενδιαφέρονται για την ανάδειξη και προστασία της γεωλογικής μας κληρονομιάς. Εικόνα 4 : Τμήμα του πέτρινου δάσους της Οξυάς, Γεωπάρκο Βίκου Αώου. ) (Πηγή: 20

21 Φυσικό πάρκο Σητείας Το φυσικό πάρκο Σητείας χαρακτηρίζεται από πολύ πλούσια γεωκληρονομιά η οποία περιλαμβάνει εντυπωσιακά πετρώματα από τις βασικότερες αλπικές τεκτονικές ενότητες, ιδιαίτερους σχηματισμούς και γεωμορφές στις μεταλπικές ενότητες, χαρακτηριστικές τεκτονικές και μικροτεκτονικές δομές, καθώς και πλούτο απολιθωμάτων. Εντός του Πάρκου έχουν αποτυπωθεί πάνω από 100 γεώτοποι στους οποίου συγκαταλέγονται γεώτοποι με τεκτονικές επαφές, κανονικά ρήγματα, πτυχές και μικροτεκτονικές δομές. Εικόνα 5: Καθρέπτης Χαμαίτουλου, Σητεία. Κατοπτρική επιφάνεια πλαγιο-κανονικού ρήγματος.(πηγή: ) Απολιθωμένο δάσος Νεάπολης Το Απολιθωμένο Φοινικόδασος βρίσκεται στην περιοχή του Αγίου Νικολάου Βοιών και αποτελεί ένα εκτεταμένο πάρκο απολιθωμάτων παλαιοχλωρίδας. Το πάρκο αυτό βρίσκεται 15 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της Νεάπολης. Στις απολιθωματοφόρες θέσεις του Αγίου Νικολάου, τα ευρήματα είναι μοναδικά στον Ευρωπαϊκό χώρο και ανεκτίμητης επιστημονικής σπουδαιότητας. Οι απολιθωμένοι κορμοί έχουν ηλικία δύο έως τριών εκατομμυρίων ετών, ενώ αποτελούν σπάνιο εύρημα εξαιτίας της διαδικασίας απολίθωσής τους. Οι κορμοί αυτοί ασβεστοποιήθηκαν εξαιτίας της θάλασσας και δεν πυριτιώθηκαν από την τέφρα κάποιου ηφαιστείου και αξιώνει σήμερα μια θέση στο Δίκτυο των Ευρωπαϊκών Γεωπάρκων. 21

22 Το απολιθωμένο φοινικόδασος συμπεριλαμβάνεται στα Γεωλογικά μνημεία του Αιγαίου. Εικόνα 6: Απολιθωμένος κορμός φοινικόδενδρoυ (Πηγή 2. ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 2.1 Γενικά Η περιοχή μελέτης τοποθετείται στην Πανεπιστημιούπολη Πατρών που υπάγεται στο Δήμο Ρίου ο οποίος ανήκει διοικητικά στον νομό Αχαΐας (Εικόνα 7).Το Ρίον είναι σημαντικός συγκοινωνιακός κόμβος, ιδίως μετά την κατασκευή της γέφυρας Ρίου- Αντιρρίου. Εκτός από το Πανεπιστήμιο Πατρών, στο Ρίο βρίσκονται και οι εγκαταστάσεις του Πανεπιστημιακού Περιφερειακού Γενικού Νοσοκομείου Πατρών. Εικόνα 7: Πανεπιστημιούπολη Πατρών, Ρήγμα Εστίας Πανεπιστημίου, εικόνα από Google Earth. 22

23 Το Ρίο βρίσκεται στη Β. Πελοπόννησο, 8km ανατολικά της Πάτρας και μαζί με το Αντίρριο απέναντι στη Ν. Στερεά Ελλάδα σχηματίζουν μεταξύ τους το πορθμό Ρίου- Αντίρριου. Στα δυο ακρωτήρια καταλήγουν τμήματα της εθνικής οδού που συνδέει την Ήπειρο και τη Δ. Στερεά με τη Πελοπόννησο. Η περιοχή αυτή οριοθετείται από την παράκτια ζώνη η οποία περιλαμβάνει τα περίχωρα της πόλης των Πατρών στην ανατολική πλευρά της πόλης, την γέφυρα Ρίου-Αντίρριου, το κάστρο του Ρίου, τον Άγιο Βασίλειο, το Ακταίο, τα Αραχωβίτικα, το Δρέπανο και κλείνει στο δέλτα που υπάρχει στην περιοχή του Ψαθόπυργου. Όσον αφορά το χερσαίο κομμάτι αυτό φτάνει μέχρι την οροσειρά του Παναχαϊκού, με μεγαλύτερο υψόμετρο νότια την κορυφή Σκαντζοχέρια (1800m.), Βουνό Γιώργη (1800m.), Τρανή Ρίζα (1600m.) Ανατολικά βρίσκονται οι ορεινοί όγκοι Τρανός, Στάλος, Ψωρόλιθος (593m.) και Άρτεμες (506m.). Δυτικά βρίσκονται οι ορεινοί όγκοι Προφήτης Ηλίας (100m.), Ορτός (200m.), Ισώματα, Χάραδρον (500m.) και βόρεια η ράχη Μπουραζάνη, το Πυργάκι, το Μεγαλοβούνι (400m.), τα Βέρσαινα (300m.), και ο Μπαλτάς. Η κυρία ορεινή πτύχωση του Παναχαϊκού αποτελεί τμήμα της γεωτεκτονικής ενότητας Πίνδου και διασχίζει την Πελοπόννησο με διεύθυνση ΒΔ ΝΑ. Η ρηξιγενής όμως τάφρος των κόλπων Πατραϊκού Κορινθιακού την έχει χωρίσει από τα βουνά της Αιτωλίας. Οι λεκάνες απορροής περιλαμβάνουν τους οικισμούς Κάτω και Άνω Συχαινά, Σκιόεσσα, Μπάλας, Κάτω και Άνω Καστρίτσι, Καψάλωνα, Πλατάνι, Παναγαϊκά, Αργυρά, Αγ.Μαρίνα, Πιτίτσα, Σελλά. Τα ποτάμια τα οποία συμπεριλαμβάνονται στην περιοχή είναι ο Βελβιτσάνος, ο Σέλεμνος, το ρέμα των Κάτω Συχαινών, τα οποία εκβάλουν στον Πατραϊκό κόλπο. Η Ξυλοκέρα, το Ξηρόρρεμα, ο Βολιναίος, 3 ποτάμια του Αγ.Βασιλείου και ο ποταμός ανατολικά του Ρίου εκβάλουν στον κορινθιακό κόλπο. Οι κοίτες των ποταμών έχουν διεύθυνση ροής από τα νοτιοανατολικά προς τα βορειοδυτικά. 23

24 2.2 Γεωμορφολογία Εικόνα 8: Οι κυριότεροι ορεινοί όγκοι του Ν. Αχαΐας. Πηγή Google earth. Σχεδόν όλη η έκταση του Νομού Αχαΐας είναι ορεινή, εκτός από τη μικρή παραλιακή λωρίδα γύρω από την Πάτρα. Αναλυτικά η κατανομή του σε κατηγορίες έχει ως εξής: 24,6% πεδινό, 14,3% ημιορεινό και 61,1% ορεινό. Οι κυριότεροι ορεινοί όγκοι είναι το Παναχαϊκό, στο βόρειο και κεντρικό τμήμα με μέγιστο υψόμετρο 1926 m, ο Ερύμανθος ή Ωλονός, νότια του Παναχαϊκού, με μέγιστο υψόμετρο 2224 m και τα Αροάνια ή Χελμός στο ανατολικό τμήμα με μέγιστο υψόμετρο 2341 m. Οι παραπάνω ορεινοί όγκοι, με διεύθυνση ΒΔ ΝΑ/κη, δημιουργήθηκαν κατά τις Αλπικές πτυχώσεις και αποτελούν συνέχεια των ορεινών όγκων της Κεντρικής Ελλάδας. Η γεωμορφολογική εικόνα της περιοχής είναι αποτέλεσμα της λιθολογικής σύστασης, της τεκτονικής και της συνδυασμένης δράσης της διάβρωσης και της αποσάθρωσης. Το σημερινό ανάγλυφο είναι το αποτέλεσμα των μεταλπικών τεκτονικών κινήσεων, καθώς και της εξέλιξης των διαφόρων μορφολογικών κύκλων που συνεχίζεται μέχρι σήμερα (Βουδούρης, 1995). 24

25 2.3 Στρωματογραφική διάρθρωση Στην δυτική Πελοπόννησο και συγκεκριμένα στον Ν. Αχαΐας οι γεωλογικοί σχηματισμοί που συνιστούν την δομή της περιοχής προέρχονται από τις εξωτερικές Ελληνίδες, οι οποίες δομούν το Αλπικό υπόβαθρο και ακολουθούν τα μετααλπικά ιζήματα του νεογενούς και του Πλειστοκαίνου αλλά και οι Ολοκαινικές αποθέσεις. Σύμφωνα με τους γεωλογικούς χάρτες του Ι.Γ.Μ.Ε σε κλίμακα 1: που αναφέρονται στον νομό Αχαΐας, οι ζώνες του αλπικού υποβάθρου που συναντάμε είναι αυτές της Ωλονού - Πίνδου, Γαβρόβου - Τριπόλεως και της Ιονίου. Εικόνα 9: Γεωλογική Στρωματογραφική διάρθρωση Πελοποννήσου 25

26 ΖΩΝΗ ΩΛΟΝΟΥ-ΠΙΝΔΟΥ Η ζώνη Ωλονού-Πίνδου αποτελούσε κατά τη διάρκεια του Μεσοζωικού την βαθύτερη αύλακα των εξωτερικών Ελληνίδων και λόγω του «αρχικού μαγματισμού» της από ανδεσιτικές και σπηλιτικές λάβες κατά το Τριαδικό και Ιουρασικό θεωρήθηκε σύμφωνα με τις κλασικές αντιλήψεις ως ένα «ευγεωσύγκλινο». Ανάλογα με τη σχέση της με τις παρακείμενες ισοπικές ζώνες η ζώνη αυτή διαιρέθηκε εσωτερικά σε α)το δυτικό τμήμα του οποίου οι Κρητιδικές αποθέσεις αναπτύσσονται με πελαγικές φάσεις παρόμοιες με εκείνες της ζώνης Γαβρόβου-Τριπόλεως, β) το ανατολικό τμήμα, η «υπερπινδική υποζώνη», με ασβεστόλιθους ανάλογους με αυτούς της Υποπελαγονικής ζώνης και γ) την αξονική περιοχή με ιζήματα βαθιάς θάλασσας. Η στρωματογραφία της ζώνης Πίνδου χαρακτηρίζεται γενικά από πελαγικά ιζήματα με ηλικίες από το Τριαδικό έως το Ηώκαινο, με εξαίρεση τις παρυφές της Πινδικής αύλακας όπου υπάρχουν παρενστρώσεις μικρολατυποπαγών ασβεστολίθων. Αναλυτικότερα, τη βάση της στρωματογραφικής στήλης της ζώνης Πίνδου (Εικόνα 10) αποτελούν Μέσο- Τριαδικής ηλικίας φλυσχοειδείς κλαστικές αποθέσεις, όπως εναλλαγές πηλιτών με λεπτοπλακώδεις ή μικρολατυποπαγείς απολιθωματοφόρους ασβεστόλιθους. Προς τα επάνω ακολουθούν πυριτιούχοι ασβεστόλιθοι του Ανωτέρου Τριαδικού (Αν. Κάρνιο-Νόριο), με πάχος 150m περίπου, οι οποίοι έχουν συχνά μαργαϊκές ή δολομιτικές παρενστρώσεις. Σε ορισμένες περιοχές οι ασβεστόλιθοι αυτοί γίνονται ερυθροί και κονδυλώδεις, περιβάλλονται από ηφαιστειακούς τόφφους και είναι πλούσιοι σε αμμωνίτες (φάση του Ammonitico Rosso ). Επάνω στους ασβεστόλιθους του Αν. Τριαδικού αποτίθενται καθ όλη τη διάρκεια του Ιουρασικού ραδιολαρίτες κόκκινου ή πράσινου χρώματος και πηλίτες που εναλλάσσονται με λεπτοπλακώδεις ασβεστόλιθους με τα χαρακτηριστικά για την ενότητα αυτή κοκκινοπράσινα χρώματα. Το μέσο πάχος της ενότητας αυτής είναι m. Τους ραδιολαρίτες ακολουθεί ο «πρώτος φλύσχης» της ζώνης Πίνδου. Η ηλικία του είναι μεταξύ Βαρρεμίου-Απτίου(Κατ. Κρητιδικό), όμως αυτή διαφέρει από περιοχή σε περιοχή, φτάνοντας μέχρι και το Κενομάνιο-Σενώνιο. Διαφοροποιήσεις κατά περιοχές παρουσιάζουν όμως το πάχος και η λιθολογία. Το μέγιστο πάχος του πρώτου φλύσχη φτάνει τα 140m, ενώ από πλευράς λιθολογίας αποτελείται από πηλίτες με λεπτά στρώματα ασβεστολίθων και ασβεστο-ψαμμιτών πλούσιους σε πρασινόλιθους, καθώς και από ψαμμιτικούς πάγκους. 26

27 Τον «πρώτο φλύσχη» ακολουθούν προς τα επάνω οι ασβεστόλιθοι του Ανώτερου Κρητιδικού. Οι ασβεστόλιθοι αυτοί είναι πελαγικοί, λεπτοπλακώδεις με πυριτόλιθους και το πάχος τους είναι περίπου 500m. Σε περιοχές που αντιπροσωπεύουν τις παρυφές της αύλακας μέσα στους ασβεστόλιθους αυτούς υπάρχουν παρεμβολές λατυποπαγών ασβεστολίθων με ρουδιστές. Στην κορυφή των παραπάνω λεπτοπλακωδών ασβεστολίθων πραγματοποιείται η μετάβαση προς τον «δεύτερο φλύσχη» της ζώνης της Πίνδου μέσω των λεγόμενων στρωμάτων μετάβασης. Το πάχος των στρωμάτων αυτών κυμαίνεται από m και η ηλικία τους από το Μαιστρίχτιο(Ανώτατο Κρητιδικό) έως και το Δάνιο Παλαιόκαινο. Ο «δεύτερος φλύσχης» της ζώνης της Πίνδου που ακολουθεί έχει ηλικία έως το τέλος του Ηωκαίνου και παρουσιάζει πάχος m. Στα ανατολικά κυριαρχείται από την φάση των κροκαλοπαγών, ενώ προς τα δυτικά είναι περισσότερο ψαμμιτικός και ψαμμιτο-μαργαϊκός. Εικόνα 10: Στρωματογραφικές στήλες της ζώνης Πίνδου.(από Γ.Ε. Χριστοδούλου 1982, κατά J. Aubouin). Από τεκτονική άποψη, κύριο χαρακτηριστικό της ζώνης Ωλονού-Πίνδου είναι ότι είναι αλλόχθονη και βρίσκεται επωθημένη επάνω στη ζώνη Γαβρόβου-Τριπόλεως προς τα δυτικά με μία έντονη τεκτονική επωθήσεων και εφιππεύσεων. Αποτέλεσμα της έντονης αυτής τεκτονικής ήταν η δημιουργία μιας μεγάλης ζώνης αποκόλλησης επάνω από την οποία απελευθερώθηκε το Κρητιδικό και ο φλύσχης, σχηματίζοντας τη χαρακτηριστική για τη ζώνη λεπιοειδή δομή. 27

28 Έχουν διακριθεί έντεκα λέπια με διεύθυνση από Ανατολή προς Δύση, που έχουν ως αποτέλεσμα τις συνεχείς επαναλήψεις των στρωματογραφικών ενοτήτων και τη μεγάλη τους επιφανειακή εξάπλωση. Οι πολύ συχνές λιθολογικές εναλλαγές προκαλούν μεγάλη ετερογένεια και το σχηματισμό των χαρακτηριστικών για τη ζώνη πτυχών. Από τα δυτικά η ζώνη περιορίζεται από την επώθηση της Πίνδου, ενώ στα ανατολικά έχουν επωθηθεί επάνω σε αυτή οφιόλιθοι της Νέο-Τηθύος. Η ζώνη της Πίνδου χαρακτηρίζεται από μεγάλη αστάθεια των σχηματισμών της και ιδιαίτερα στις περιοχές που αποτελούνται από κορήματα κλιτύων, αργιλομιγή ιζήματα, στα μεταβατικά στρώματα προς το φλύσχη, καθώς και στους έντονα τεκτονισμένους ασβεστόλιθους και κερατόλιθους. ΖΩΝΗ ΓΑΒΒΡΟΒΟΥ-ΤΡΙΠΟΛΕΩΣ Το χαρακτηριστικό της ζώνης είναι ότι σε όλο τον νομό Αχαΐας εμφανίζεται με δύο ενότητες, το ημιμεταμορφωμένο υπόβαθρο και την ιζηματολογική ακολουθία. Ο πρώτος σχηματισμός αποτελείται από μεταμορφωμένα πετρώματα με σερικιτικούς σχιστόλιθους, καθώς και ιζηματογενή πετρώματα με ασβεστόλιθους, γύψους και δολομιτικούς ασβεστόλιθους. Όλη η ακολουθία χαρακτηρίζεται από ηφαιστειακές διεισδύσεις. Στην ιζηματολογική σειρά σε ολόκληρη την στρωματογραφική στήλη βλέπουμε: Δολομίτες του Κατ. Κρητιδικού με εναλλαγές μαύρων δολομιτικών και νηριτικών ασβεστόλιθων. Ακολουθούν δολομίτες του Αν. Κρητιδικού και οι παχυστρωματώδεις ασβεστόλιθοι με ρουδιστές. Αν. Ηωκαινικής ηλικίας νηριτικοί ασβεστόλιθοι με δολομιτικούς ορίζοντες, που μεταπίπτουν σε ασβεστόλιθους με μαργαϊκά υλικά και κροκαλοπαγή. Η ακολουθία είναι μια ζώνη μετάβασης προς τον φλύσχη. Φλύσχης με ηλικία Αν. Ηώκαινο - Ολιγόκαινο. Στρωματογραφικά αποτελείται από ιλυόλιθους και πηλίτες στην βάση του, ακολουθούν ιλυούχοι ψαμμίτες και ψαμμίτες με ενστρώσεις κροκαλοπαγών, ενώ στους ανώτερους ορίζοντες απαντώνται κροκαλοπαγή. Το πάχος τους φτάνει και τα 3500m. 28

29 ΙΟΝΙΑ ΖΩΝΗ Η σειρά ξεκινάει με πλακώδεις ασβεστόλιθους του Αν. Ιουρασικού - Κατ. Κρητιδικού, τους ασβεστόλιθους της Βίγλας. Χαρακτηριστικό της σειράς είναι η έντονη δολομιτίωση των ασβεστόλιθων. Ακολουθούν οι πελαγικοί ασβεστόλιθοι του Κατ. Κρητιδικού που εξελίσσονται σε ωολιθικούς με τρηματοφόρα και πάλι σε πελαγικούς με ακτινόζωα. Στη συνέχεια αποτίβενται ασβεστόλιθοι πελαγικοί με πυριτόλιθους του Παλαιοκαίνου - Κατ. Ηωκαίνου. Τέλος συναντάμε τον φλύσχη του Ηωκαίνου που αποτελείται από εναλλαγές αργίλων, μαργών και ψαμμιτών. Τα Νεογενή - Πλειοτοκαινικά ιζήματα σύμφωνα με τον Ρόζο (1989), έχουν την μεγαλύτερη εξάπλωση στον νομό. Αποτελούνται από Θαλάσσιους, λιμνοθαλάσσιους, λιμναίους και χερσαίους σχηματισμούς. Διακρίνονται σε λεπτομερή και αδρομερή ιζήματα. Τα πρώτα δομούνται από αργίλους, μάργες, λεπτόκοκκους και μεσόκοκκους άμμους, το χαρακτηριστικό γνώρισμα των οποίων είναι οι εναλλαγές οριζόντων από μικτές φάσεις των παραπάνω υλικών. Τα δεύτερα ιζήματα αποτελούνται από κροκαλοπαγή ισχυρά συγκολλημένα, αλλά κατά Θέσεις με μέτρια συνεκτικότητα. Πρόκειται για ένα πολυγενή σχηματισμό που η σύστασή του αποτελείται από ασβεστολiθικές, κερατολιθικές, ψαμμιτικές κροκάλες ενώ η συνδετική του ύλη είναι ασβεστοψαμμιτική. Οι Ολοκαινικές αποθέσεις έχουν μεγάλη επιφανειακή εξάπλωση στα βόρεια και παράκτια μέρη του νομού λόγο της έντονης τεκτονικής. Διακρίνονται σε: Αλλουβιακές παλιές αποθέσεις κροκαλοπαγών και λατυποπαγών με ασθενή συγκόλληση. Ασβεστολιθικούς παλαιούς και σύγχρονους κώνους κορημάτων. Πλευρικά ασβεστολιθικά κορήματα. Σύγχρονες αποθέσεις κοιλάδων ποταμοχειμμάρων. Λιμνοθαλάσσιες αποθέσεις και αποθέσεις τελμάτων από ιλύ και αργιλοαμμώδη υλικά. Παράκτιους άμμους. 29

30 2.4 Τεκτονική Η δυτική Ελλάδα είναι μια περιοχή η οποία χαρακτηρίζεται από υψηλή σεισμικότητα και έναν ιδιαίτερα πολύπλοκο γεωδυναμικό καθεστώς. Στο βόρειο τμήμα της παρατηρείται σύγκλιση δύο ηπειρωτικών πλακών ενώ στο νότιο καταβύθιση της ωκεάνιας κάτω από την ηπειρωτική πλάκα. Η μετάβαση μεταξύ των δύο παραπάνω καθεστώτων πραγματοποιείται στο Ρήγμα Μετασχηματισμού της Κεφαλονιάς το οποίο χαρακτηρίζεται από δεξιόστροφη παράλληλη ολίσθηση. Δεδομένα μετρήσεων GPS στη δυτική Ελλάδα δείχνουν ασήμαντο ποσοστό κινήσεων βόρεια του ρήγματος της Κεφαλονιάς ενώ νότια του Ρήγματος παρατηρείται μετακίνηση ΝΑ διεύθυνσης της υπερκείμενης πλάκας της τάξεως των mm/yr. Η ενεργός παραμόρφωση στη δυτική Ελλάδα περιγράφεται μέσα από την χωροχρονική εξέλιξη της Ζώνης Πτυχών και Επωθήσεων των Εξωτερικών Ελληνίδων κατά μήκος του Ελληνικού τόξου. Κατά το Ηώκαινο, η Πελοπόννησος βρισκόταν υπό το καθεστώς της Αλπικής ορογένεσης η οποία οδήγησε στο σχηματισμό ενός συνόλου ηπειρωτικών θραυσμάτων (Πελαγωνική, Απούλια Μικροπλάκα) προερχόμενα από τον ωκεανό της Τηθύος. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ανθρακικά πετρώματα του Μεσοζωικού και του Ανώτερου Καινοζωικού αποτίθενται σε μια σειρά ισοτοπικών ζωνών (προ- Απούλια, Γαβρόβου- Τριπόλεως, Ιόνια, Πίνδος). Οι αποθέσεις αυτές επικαλύπτονται από αποθέσεις φλύσχη ως αποτέλεσμα επωθήσεων Β-Ν διεύθυνσης που κινούνται προς τα ανατολικά. Από το Κατώτερο Μειόκαινο και έπειτα η επώθηση σταδιακά μετατοπίζεται δυτικά, από την Πελοπόννησο στο Ιόνιο Πέλαγος. Δομές συμπίεσης του ανώτερου Ηώκαινου Τεταρτογενούς ηλικίας έχουν αναγνωρισθεί στα νησιά του Ιονίου. Στη Βορειοδυτική Πελοπόννησο έχει επικρατήσει ένα εφελκυστικό πεδίο τάσεων από το Ανώτερο Πλειόκαινο μέχρι σήμερα που έχει δημιουργήσει τρεις κύριες ομάδες ενεργών, κανονικών ρηγμάτων με ΒΑ-ΝΔ, ΔΒΔ- ΑΝΑ και ΑΒΑ- ΔΝΔ διευθύνσεις αντίστοιχα. Η τάφρος της Πάτρας αποτελεί μία ρηξιγενή ζώνη μήκους 40 km και πλάτους 15 km η οποία εκτείνεται από το ακρωτήριο του Αράξου στα ανατολικά έως το χωριό Ελληνικό στα δυτικά. Η ζώνη αυτή περιλαμβάνει μεγάλου πάχους κροκαλοπαγή ποταμο-δελταϊκής προέλευσης καθώς και αποθέσεις άμμου και πηλού προσχωσιγενούς πεδιάδας ή αβαθούς λίμνης, Πλειστοκαινικής ηλικίας. Προς το ανατολικό τμήμα της οι αποθέσεις αυτές περνούν σταδιακά σε μια ακολουθία αδρομερών κροκαλοπαγών που είναι αποτέλεσμα δεβριτικής ροής σε περιβάλλον ριπιδίου. 30

31 Τα ολοκαινικά ιζήματα, πάχους 40 m περίπου, διατάσσονται σε μια ακολουθία κεκλιμένων τεμαχών ρήγματος που οριοθετούνται από κανονικά ρήγματα ΔΒΔ διεύθυνσης τα οποία είναι υπεύθυνα για το καθεστώς εφελκυσμού στην περιοχή. Γενικότερα, τα ρήγματα ΔΒΔ διεύθυνσης εμφανίζουν κατάτμηση κατά μήκος τους και τα περισσότερα εμφανίζουν μεταβαλλόμενη μετατόπιση. Οι εν λόγω μεταβολές είναι αποτέλεσμα ρηγμάτων μεταβίβασης ΒΒΑ διεύθυνσης τα οποία επιτρέπουν απότομες αλλαγές στις συνθήκες ιζηματογένεσης κατά μήκος των ΔΒΔ διεύθυνσης καταδυόμενων τεμαχών και των μικρών υπολεκανών στο νότιο περιθώριο της λεκάνης. Στο χερσαίο τμήμα της τάφρου σχηματίζεται ένας κρημνός ρήγματος ΔΒΔ διεύθυνσης στο νότιο τμήμα της τάφρου κατά μήκος του προ- νεογενούς περιθωρίου. Επίσης εμφανίζονται ρήγματα ΑΒΑ διεύθυνσης που μετατοπίζουν ποτάμιες αναβαθμίδες. Το κεντρικό τμήμα της λεκάνης της Πάτρας κατά το Ολόκαινο κινείται κατακόρυφα με ρυθμούς ολίσθησης 3-5 mm/yr ενώ το βόρειο και το νότιο τμήμα της με ρυθμούς της τάξεως του 1.2 mm/yr. Εν συνεχεία, προς τα ανατολικά, η τάφρος του Ρίου εκτείνεται από το χωριό Βραχνέικα έως της πόλη της Πάτρας και πιο ανατολικά εκτείνεται δια μέσω του Ρίου έως την πόλη της Ναυπάκτου. Στην τάφρο του Ρίου αναγνωρίζονται δύο κύκλοι ιζηματογένεσης. Ο παλαιότερος περιλαμβάνει εναλλαγές πηλού και αργίλου του ανώτερου Πλειοκαίνου σε λιμναία και αβαθούς θάλασσας περιβάλλοντα. Ο νεότερος περιλαμβάνει χονδρόκκοκα ποτάμια ιζήματα και αλλουβιακά ριπίδια Πλειστοκαινικής ηλικίας. Στο νότιο τμήμα του Πατραϊκού κόλπου, το όρος Σκόλης και οι λόφοι του Ακρωτηρίου Άραξος αποτελούνται από ασβεστόλιθους Μεσοζωικής ηλικίας (Εικόνα 12). Οι εμφανίσεις αυτές συνεπάγονται μιας ισχυρής ανύψωσης στην περιοχή καθώς και της διάβρωσης της υπερκείμενης φλυσχικής σειράς του Τριτογενούς. Η ανύψωση αυτή έρχεται σε αντίθεση με την υποβύθιση του Πατραϊκού κόλπου και αποκαλύπτει την ύπαρξη ενός κανονικού ρήγματος Β- διεύθυνσης νότια του Κορινθιακού κόλπου,παράλληλο με την ακτογραμμή της κάτω Αχαϊάς διεύθυνσης Β Ο (Dufaure, 1975) (Εικόνες 11 και 12). 31

32 Εικόνα 11: Γεωλογικό σκαρίφημα ζώνης σύνδεσης μεταξύ Κορινθιακού και Πατραϊκού κόλπου. RPTF: Ρήγμα μεταβίβασης Ρίου- Πάτρας. Μέσα στον Πατραϊκό κόλπο παράλληλα κανονικά ρήγματα με κλίση προς τα βόρια, απεικονίζονται σε προφίλ σεισμικής ανάκλασης (Ferentinos et al., 1985). Αυτά, είναι πιθανό να συνδέονται με την εμφάνιση του κύριου ρήγματος στις αποθέσεις του κόλπου. Τα ρήγματα αυτά είναι ενεργά κατά το Ολόκαινο και καθορίζουν το βαθύτερο τμήμα του κόλπου (135m). Στη βάση του κύριου ρήγματος, η σειρά Βραχνέικων Λουσσικών υπέρκεινται του Αλπικού υποβάθρου. (Εικόνα 12, σημεία S1, S3). 32

33 Εικόνα 12: Απλοποιημένος χάρτης του Πατραϊκού κόλπου από British Petroleum (1971), Dufaure (1975), Ferentinos et al. (1985). Οι συναθροίσεις από νανοπλαγκτόν μέσα στις παραπάνω ακολουθίες δείχνουν ηλικία Ανώτερου Πλειόκαινου (ζώνη NN87) (Frydas, 1987). Αυτές μπορεί να είναι ισοδύναμες των Πλειοκαινικών ακολουθιών του Ιόνιου περιθωρίου της Δυτικής Ελλάδας (Frydas, 1987; Frydas and Bellas, 1994). Στην οροφή του κύριου ρήγματος η κάμψη των ιζημάτων προς νότο υποδηλώνει πως το ρήγμα έχει λιστρική γεωμετρία (Ferentinos et al., 1985). Επίσης, μικροσεισμικά δεδομένα δείχνουν ότι το ρήγμα γίνεται επίπεδο με το βάθος και παραμένει ενεργό (Melis et al., 1989). Η γνώση για της υποθαλάσσιες τεκτονικές δομές δυτικά του Πατραϊκού κόλπου είναι περιορισμένη. 33

34 Τα προφίλ σεισμικής ανάκλασης δείχνουν δομές συμπίεσης στα ιζήματα των γεωτεκτονικών ζωνών Κεφαλονιάς και Ζακύνθου (Brooks and Ferentinos, 1984). Η σεισμικότητα είναι χαμηλή σε σύγκριση με την περιοχή του Ιουνίου όπου επικρατεί συμπίεση ΑΒΑ-ΔΝΔ διεύθυνσης και της περιοχής Πατρών- Κορίνθου η οποία χαρακτηρίζεται από εφελκυσμό Β-Ν διεύθυνσης. Οι ιζηματογενείς δομές στην Ελληνική ζώνη πτυχών και επωθήσεων κινούνται προς το νότο και καλύπτονται ευρέως από δελταϊκά ιζήματα του Εύηνου ποταμού (Εικόνα 12). Ανατολικά του δέλτα, τα 1000 m ύψους αντίκλινα Κλόκοβας και Βαράσσοβας τέμνονται από ένα κανονικό ρήγμα Α-Δ διεύθυνσης και βυθίζονται στον κόλπο. Στον πόδα του όρους Βαράσσοβα, το ρήγμα είναι σφραγισμένο από κεκλιμένα συμπαγοποιημένα ασβεστολιθικά λατυποπαγή (British Petroleum, 1971).Αυτά ομοιάζουν με άλλα κεκλιμένα λατυποπαγή της δυτικής Ελλάδας, τα οποία σχηματίσθηκαν κάτω από ψυχρές κλιματικές συνθήκες μεταξύ της Ανώτερης και Μέσης Πλειστοκαινικής περιόδου (Bousquet, 1974). Ανάμεσα στο Αντίρριο και τη Ναύπακτο, κανονικά ρήγματα ΒΑ μετατοπίζουν την μεγάλου πάχους φλυσχική σειρά της ζώνης Γαβρόβου στο στενό του Ρίου (Εικόνα 12). Οι ιζηματογενείς σειρές, που είναι σύγχρονες της ταφρογένεσης, βόρια του Αντιρρίου, περιέχουν στην οροφή τους μεγάλου πάχους στρώματα ψαμμίτη του φλύσχη. Αυτό υποδηλώνει ότι το ρήγμα ήταν ενεργό εκείνη την περίοδο η οποία προϋπήρχε (τέλη Ανώτερου Πλειστόκαινου ) των κεκλιμένων λατυποπαγών της Βαράσσοβας τα οποία σφραγίζουν το ρήγμα. Στην περιοχή την Ναυπάκτου (Εικόνα 11) το ρήγμα μετατοπίζεται προς το νότο στο μέτωπο της ζώνης της Πίνδου. Πιο ανατολικά, η ακτή χαρακτηρίζεται από αντιθετικά κανονικά ρήγματα απότομης κλίσης της βόρειας πλευράς του Κορινθιακού κόλπου. Αξίζει να σημειωθεί ότι το βόρειο τμήμα του Πατραϊκού και του Κορινθιακού κόλπου καθορίζεται από την ίδια κύρια δομή δηλαδή ένα περιστρεμμένο προς το νότο ρήγμα. Οι αρχικές Πλειστοκαινικές συσσωρεύσεις μαζών στην υπό καθίζηση λεκάνη της Πάτρας έχουν σήμερα ανυψωθεί στα m ύψους στους λόφους της περιοχής Άνω Καστρίτσι. Με σχεδόν ευθεία κλίση οι λόφοι αυτοί διαχωρίζονται από τη στενό παράκτιο πεδίο της Πάτρας. Αυτό το ΒΑ-ΝΔ σύστημα διατμητικών ρηγμάτων, το οποίο ονομάζεται ρηξιγενής ζώνη Ρίου-Πάτρας, είναι παράλληλο με τα ρήγματα του Παναχαϊκού όρους. Η διαφορά σε αυτές τις δύο ρηξιγενείς ζώνες είναι ότι αυτή του Ρίου- Πάτρας αντικατοπτρίζει καθαρά χαρακτηριστικά μιας πολύ πρόσφατης και πιθανότατα ενεργούς ρηξιγενούς ζώνης. 34

35 Η τάφρος του Ρίου λειτούργει σαν ζώνη μεταβίβασης ανάμεσα στις τάφρους της Πάτρας και Κορίνθου εξαιτίας της επαναδραστηριοποίησης προϋπαρχόντων ρηγμάτων ΒΑ- ΝΔ στο Πλειόκαινο. Εικόνα 13: Γεωλογικός χάρτης της Πάτρας (ATFZ: Ρηξιγενής Ζώνη Αγ. Τριάδας, RPFZ: Ρηξιγενής Ζώνη Ρίου-Πάτρας τροποποιημένος από Doutsos et al. και Koukis et al. Η πόλη της Πάτρας αποτελείται κυρίως από αποθέσεις Τεταρτογενούς ηλικίας και Πλειο- Πλειστοκαινικά ιζήματα (Εικόνα 13)όπου το πάχος τους υπερβαίνει τα 300 m σύμφωνα με δεδομένα γεωτρήσεων. Ο χάρτης με τα ίχνη των ρηγμάτων της ευρύτερης δομημένης περιοχής της πόλης βασίζεται στην ερμηνεία εργασιών πεδίου και αεροφωτογραφιών. Από τα παραπάνω φαίνεται πως στο βόρειο τμήμα της πόλης, η επικρατούσα διεύθυνση των ρηγμάτων είναι ΒΑ- ΝΔ καθώς στο νότιο τμήμα της το δίκτυο των ρηγμάτων έχει κυρίως ΔΒΔ ΑΝΑ διευθύνσεις. Η αλληλεπίδραση των ρηγμάτων στην περιοχή οφείλεται στη θέση της, η οποία είναι στη διασταύρωση των τάφρων της Πάτρας και του Ρίου. 35

36 Στην περιοχή εμφανίζονται επίσης ρήγματα ΑΒΑ διεύθυνσης, όπως το Ρήγμα της Αγίας Τριάδας. Το ρήγμα αυτό επανενεργοποιήθηκε με το σεισμό της 31 Αυγούστου (Ms 4.8) του 1989 και προκάλεσε ζημιές σε παλιές και νέες οικοδομικές κατασκευές σε μια στενή επιμήκη ζώνη μήκους 1.5 km και πλάτους 50 m παράλληλη στο ρήγμα. Η μελέτη της κίνησης του ρήγματος με γεωδαιτικές μεθόδους για σχεδόν οκτώ μήνες μετά από το κύριο συμβάν έδειξε καθίζηση 25 mm και οριζόντια μετατόπιση 14 mm. Η συνολική εκτιμώμενη μετατόπιση στις Πλειο-Πλειστοκαινικές αποθέσεις είναι τις τάξεως των 40 m προς τα ανατολικά του ρήγματος η οποία ελαττώνεται στα mm προς τις παράκτιες περιοχές. Οι ρηξιγενείς επιφάνειες εμφανίζονται με προσανατολισμό Β70 0 Α για περίπου 1.5 km. Η ρηξιγενής επιφάνεια προς τα δυτικά παράκτια τμήματα ακολουθεί την διεύθυνση του ποταμού Διακονιάρη για περισσότερο από 500 m και κινείται προς τον Πατραϊκό Κόλπο βυθιζόμενη προς νότο. Κατά μήκος του ίχνους του ρήγματος και νοτιότερα από αυτό, παρατηρείται ένα πεδίο κρατήρων διαφυγής αερίων. Το πεδίο αυτό εμφανίζεται στην περιοχή της Πάτρας κοντά στο νέο λιμάνι μεταξύ των ισοβαθών 10 και 45 m το οποίο ενεργοποιήθηκε κατά τη διάρκεια του σεισμού του 1993 (Ms 5.4). Ο εστιακός μηχανισμός δείχνει διεύθυνση Β058 0 του κύριου επιπέδου του ρήγματος. Εάν το επίπεδο αυτό είναι και το ενεργό, η ολίσθηση στο επίπεδο αυτό είναι δεξιόστροφη. Πριν από τη σεισμική δραστηριότητα καταγράφεται μη φυσιολογική αύξηση της θερμοκρασίας και διαφυγή αερίων κατά μήκος της ακολουθίας των ΑΒΑ-κρατήρων.Τα παραπάνω υποδηλώνουν ότι το σύστημα ρηγμάτων είναι ενεργό και επηρεάζει σημαντικά την διαφυγή των ρευστών. 2.5 Σεισμικότητα Η περιοχή της δυτικής Ελλάδας και κυρίως ο Ν. Αχαΐας στα ανατολικά του όρια χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερα μεγάλη σεισμικότητα, η οποία αποδεικνύεται και από το πλήθος των ιστορικών καταγραφών. Οι πρόσφατες καταγραφές άρχισαν την τελευταία 20ετία με σύγχρονα όργανα και μεγάλο αριθμό σταθμών. Η δυτική Ελλάδα χαρακτηρίζεται από συσσώρευση ενδιάμεσου βάθους σεισμών κατά μήκος της Ελληνικής διαύλου αλλά και στην περιοχή όπου συναντώνται ο Πατραϊκός κόλπος με το σύστημα τάφρων Κορίνθου - Τριχωνίδας. Επιπλέον από καταγραφές παρατηρούμε ότι η δυτική Πελοπόννησος είναι πιο ενεργή από την ανατολική, με έξαρση κατά περιόδους της σεισμικότητας στην λεκάνη του Ρίου. 36

37 Το γεγονός αυτό μπορεί να οφείλεται τόσο στο μεγάλο βαθμό ρηγμάτωσης του φλοιού προς τα δυτικά, όσο και σε μια προοδευτική αύξηση της παραμόρφωσης προς την ίδια κατεύθυνση (Doutsos et al 1998). Η ευρύτερη περιοχή της Πάτρας όπως και όλη η βόρεια Πελοπόννησος επηρεάζεται από σύγχρονες,γεωδυναμικές διεργασίες οι οποίες έχουν σαν αποτέλεσμα την εκδήλωση έντονης σεισμικής δραστηριότητας. Οι σεισμοτεκτονικές έρευνες στην ευρύτερη περιοχή της Πάτρας δείχνουν τη σύνδεση της σεισμικής αυτής δραστηριότητας με την ύπαρξη κανονικών ρηγμάτων τα οποία συνδέονται με εφελκυστικές τάσεις διεύθυνσης Β-Ν που επηρεάζουν την περιοχή. Η δυναμική φόρτιση που επιφέρουν οι αβαθείς και μεγάλου μεγέθους σεισμοί στους διάφορους γεωλογικούς σχηματισμούς που δομούν την Αχαΐα, εκτός από τα άμεσα αποτελέσματα στις κατασκευές, προκαλεί συχνά και την εκδήλωση δευτερογενών φαινομένων (κατολισθήσεις, καταπτώσεις, ρευστοποιήσεις κλπ..) που ενδιαφέρουν από γεωτεχνικής πλευράς, καθώς πλήττουν οικισμούς και διάφορα τεχνικά έργα (Ρόζος, 1989). Σαν παράδειγμα αναφέρονται οι σεισμοί τον στην ευρύτερη περιοχή, που προκάλεσαν την εκδήλωση σημαντικής έκτασης δευτερογενών φαινομένων. Ο Feredinos et al. (1985), μελετώντας σεισμούς μεγέθους μικρότερους των 4,0 Richter στην περιοχή Ρίου-Αντιρρίου, καταλήγουν ότι οι ΔΒΔ-ΑΝΑ διεύθυνσης τάφροι του Πατραϊκού και του Κορινθιακού, ενώνονται διαγώνια με την ΒΑ-ΝΔ διεύθυνσης πλειο-πλειστοκαινική τάφρο του Ρίου-Αντιρρίου, όπου τα υπόκεντρα των σεισμών που μελετήθηκαν, διαμορφώνουν επίπεδο ΔΒΔ-ΑΝΑ διεύθυνσης και ΒΑ κλίσης. Το επίπεδο αυτό θεωρούν ότι αποτελεί πιθανότατα προέκταση του ενεργού ρήγματος της Κορινθιακής τάφρου. Στην περιοχή του δυτικού Κορινθιακού Κόλπου, σύμφωνα με τον Τσελέντη (1997), υπάρχουν 2 περιοχές με ιδιαίτερα υψηλή σεισμικότητα. Η πρώτη βρίσκεται ανατολικά από τη λίμνη Τριχωνίδα με διεύθυνση Β- Ν και στην οποία οι σεισμοί οφείλονται σε μηχανισμούς αναστροφής αλλά και οριζόντιας κίνησης. Η δεύτερη περιοχή βρίσκεται στο στενό Ρίου Αντιρρίου που αποτελεί ρηξιγενή ζώνη με διεύθυνση βορειοανατολική. 37

38 Εικόνα 14: Απλοποιημένος γεωλογικός χάρτης της ευρύτερης περιοχής του Ρίου-Αντιρρίου, Flotte et al. (2005), Ρήγμα Μεταβίβασης Ρίου- Πάτρας (RPTF). Οι περισσότεροι εστιακοί μηχανισμοί στην περιοχή του Ρίου-Αντιρρίου δείχνουν κανονικά ρήγματα με διεύθυνση Β-Ν. Πρέπει να τονιστεί ότι η τάφρος αυτή δρα σαν ζώνη μετασχηματισμού ανάμεσα στον Κορινθιακό και στον Πατραϊκό κόλπο. Οι Melis et al., (1989), στα πλαίσια της μικροσεισμικής έρευνας στην περιοχή, υποστηρίζουν ότι η σεισμική δραστηριότητα συγκεντρώνεται στο δίαυλο Ρίου Αντιρρίου, όπου παρατηρείται μια βυθιζόμενη προς τα ΒΑ/κά ζώνη, στην οποία συγκεντρώνονται τα υπόκεντρα μέχρι το βάθος των 25 Km. Επιπλέον, θεωρούν ότι η τάφρος του Ρίου συνδέει την τάφρο του Πατραϊκού με την τάφρο του Κορινθιακού, η οποία συνεχίζεται προς τα δυτικά μέχρι τη λίμνη Τριχωνίδα. Οι Δρακόπουλος et al., (1987) μελετώντας σειρά σεισμών της περιόδου μεγέθους 4 R, γύρω από το στενό του Ρίου, διακρίνουν διάφορα κέντρα συγκεκριμένης σεισμικότητας στις περιοχές Κορινθιακού, Πατραϊκού και Ρίου Αντιρρίου. 38

39 Σε ακτίνα 60 km από το στενό του Ρίου, διαπιστώνουν μεγάλη πυκνότητα σεισμών κυρίως στις ακτές του Κορινθιακού κόλπου μέχρι την περιοχή Ακράτας Γαλαξιδίου. Στον Πατραϊκό καταγράφουν σεισμικό κενό. Οι ίδιοι ερευνητές καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι, γενικά στην περιοχή αυτή, η περίοδος επανάληψης σεισμού μεγέθους 6,2 R είναι 50 χρόνια, ενώ για σεισμούς μεγαλύτερους από 7 R δίνουν περίοδο επανάληψης ίση με 65 χρόνια. Ακόμα δέχονται με βάση τις διαστάσεις των ρηγμάτων στην περιοχή και με τη χρήση εμπειρικών μεθόδων, ότι το αναμενόμενο μέγιστο μέγεθος σεισμού σε περίπτωση ενεργοποίησης της κύριας ρηξιγενούς γραμμής στην περιοχή είναι 6,6 R. Οι Doutsos & Poulimenos (1992), υπολόγισαν ύστερα από ανάλυση 170 μεσοσκοπικών ρηγμάτων στο δυτικό τμήμα της ζώνης διάρρηξης του Κορινθιακού- Πατραϊκού ότι το μέγεθος των σεισμών που συμβαίνουν κατά μήκος αυτών είναι 5 και 6,7R. Παράλληλα ο χρόνος επανενεργοποίησης των ρηγμάτων διαφέρει από χρόνια. Γενικά διαπιστώνεται ότι η περιοχή ανήκει στις πλέον ενεργές από πλευράς σεισμικότητας περιοχές στην Ελλάδα. Ο Σώκος, (1998) βασιζόμενος σε καταγραφές του Εργαστηρίου Σεισμολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών, αναφέρει ότι η μέγιστη σεισμικότητα εντοπίζεται δυτικά της Κεφαλονιάς και της Ζακύνθου και στη γραμμή Κορινθιακός- Τριχωνίδα. Αναφέρει επίσης ότι στην περιοχή της Πάτρας η σεισμικότητα δεν είναι έντονη και εκφράζεται σε μικρά έως μεσαία μεγέθη σεισμών. Στην περιοχή του Πατραϊκού κόλπου και του δυτικού Κορινθιακού κόλπου υπάρχουν δύο περιοχές με ιδιαίτερα υψηλή σεισμικότητα. Η πρώτη βρίσκεται ανατολικά της λίμνης Τριχωνίδα, με διεύθυνση Β-Ν. Τα βάθη των σεισμών σε αυτή την περιοχή κυμαίνονται από 5-20 Km. Η δεύτερη περιοχή βρίσκεται στο στενό του Ρίου, όπου πρόκειται για ρηξιγενή ζώνη με κλίση προς τα ΒΑ/κά, που δρα σαν «ζώνη μετασχηματισμού» ανάμεσα στον Κορινθιακό και τον Πατραϊκό κόλπο (Τσελέντης, 1993). Οι Melis et al., (1995), στα πλαίσια μικροσεισμικής έρευνας στην περιοχή, προσδιορίζουν μια ζώνη με κλίση προς τα ΒΑ/κά, που δικαιολογεί μια διαστολή της κύριας τάφρου του Κορινθιακού, κατευθυνόμενη ΒΔ/κά προς τη λίμνη Τριχωνίδα. 39

40 Διαχωρίζουν δύο ζώνες, όπου η πρώτη αντιπροσωπεύεται από μικροσεισμούς που δείχνουν διακριτά και μεγαλύτερα σεισμικά γεγονότα σε συνδυασμό με μικρές πτώσεις τάσης και μικρές σεισμικές ολισθήσεις και η δεύτερη αντιπροσωπεύεται από μικροσεισμούς με ποικιλία στο μέγεθος των σεισμικών γεγονότων, στις πτώσεις τάσης και στις σεισμικές ολισθήσεις. Χαρακτηρίζουν τη ζώνη του Ρίου, ως ζώνη με μικρές ολισθήσεις, με εξαίρεση την περιοχή νότια της Πάτρας. Το Υπουργείο Δημοσίων Έργων για τη θωράκιση των μεγάλων αστικών και μη περιοχών, ίδρυσε τον οργανισμό Αντισεισμικού σχεδιασμού και προστασίας για να παρουσιάσει συγκεντρωμένα και ομογενοποιημένα : Την κατάταξη των ρηγμάτων μιας περιοχής σε ανενεργά, πιθανώς ενεργά, ενεργά και σεισμικά. Την κινηματική, τα γεωμετρικά και δυναμικά χαρακτηριστικά των ενεργών και σεισμικών ρηγμάτων. Τις περιοχές αναμενόμενων ή ενεργών κατολισθήσεων, καταπτώσεων και ερπυσμών. Τις παράκτιες ζώνες όπου παρατηρούνται ανοδικές και καθοδικές κινήσεις. Σύμφωνα με τον ισχύοντα σήμερα χάρτη, ο Ελληνικός σήμερα χώρος κατανέμεται σε 3 ζώνες σεισμικής επικινδυνότητας (I, II, III ), με αντίστοιχες τιμές ενεργής επιτάχυνσης σχεδιασμού 0.16 g για την πρώτη ζώνη, 0.24 g για τη δεύτερη ζώνη και 0.36 g για την Τρίτη ζώνη (όπου g η επιτάχυνση της βαρύτητας). Βάση του υπάρχοντος χάρτη σεισμικής επικινδυνότητας του Ελληνικού Αντισεισμικού Κανονισμού, το εξεταζόμενο τμήμα της δυτικής Ελλάδας κατατάσσεται στην δεύτερη κατηγορία, δηλαδή στις ισχυρά σεισμόπληκτες περιοχές και χρήζει ιδιαίτερης προσοχής. 40

41 Εικόνα 15: Χάρτης σεισμικής επικινδυνότητας (Ε.Α.Κ. 2000) 3. Η ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΔΕΙΞΗΣ ΤΗΣ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΑΞΙΑΣ ΤΟΥ ΡΗΓΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΕΣΤΙΑΣ 3.1 Εισαγωγή Λαμβάνοντας υπόψη το έντονο σεισμοτεκτονικό καθεστώς της ευρύτερης περιοχής στην οποία χωροθετείται το Πανεπιστήμιο Πατρών και διαθέτοντας ρήγμα εντός του Πανεπιστημιακού χώρου, δημιουργήθηκε η ιδέα ανάδειξης αυτού του σχηματισμού με σκοπό την εκπαιδευτική ενημέρωση διαφόρων κοινωνικών ομάδων σε ότι αφορά την ανατομία ενός ρήγματος τη συμπεριφορά του και πώς μπορεί να οδηγήσει σε ένα σεισμικό συμβάν. 3.2 Ρήγμα εστίας πανεπιστημίου Πατρών Το Πανεπιστήμιο Πατρών γεωγραφικά οριοθετείται σε μια απόσταση 2 χιλιομέτρων ανατολικά του δήμου Ρίου και 6 χιλιόμετρων βόρειο- ανατολικά της πόλης των Πατρών καλύπτοντας μια έκταση 4,5 τετραγωνικών χιλιομέτρων περίπου. 41

42 Σύμφωνα με έρευνα που έχει προηγηθεί, στο χώρο της Πανεπιστημιούπολης εντοπίζεται γεωλογική ασυνέχεια. Το συγκεκριμένο ρήγμα έχει προκαλέσει σειρά αστοχιών στα κτήρια της φοιτητικής εστίας του Πανεπιστημίου και κατά την προς τα δυτικά προέκταση του έχει προκαλέσει διάρρηξη του οδικού δικτύου της Πανεπιστημιούπολης σε διάφορα σημεία του. Πιο συγκεκριμένα σε ένα από τα κτήρια του συγκροτήματος της εστίας του Πανεπιστημίου παρατηρήθηκε διαφορική καθίζηση η οποία και οδήγησε στην αναστολή της λειτουργίας του λόγω έλλειψης στατικότητας. Το ρήγμα κατά την επέκτασή του προς την Πρυτανεία του Πανεπιστημίου προκάλεσε καθίζηση αρκετών εκατοστών στο δρόμο που περνά από το διοικητικό κτήριο. Παρόμοια καθίζηση παρουσιάζεται και στο δρόμο προς το γυμναστήριο του Πανεπιστημίου. Μάλιστα, πρόσφατα η διοίκηση του Πανεπιστημίου είχε τοποθετήσει ειδικά εμπόδια πλάτους ενός μέτρου με σκοπό να ανακόψει την ταχύτητα των οχημάτων εντός της Πανεπιστημιούπολης. Στο εμπόδιο αυτό κοντά στη φοιτητική εστία εμφανίστηκε διάρρηξη με γωνία 45 περίπου μοιρών ενώ παρατηρήθηκε αύξηση του πλάτους της διάρρηξης στο οδόστρωμα. Με βάση την ίδια έρευνα το ρήγμα εντοπίζεται σε βάθος 4,3 μέτρων και χαρτογραφείται με γωνία περίπου 45 0 καθώς αναπτύσσεται σε αλλουβιακές αποθέσεις εμπλουτισμένες με άμμο. Σύμφωνα με τις παραπάνω πληροφορίες για την περαιτέρω διερεύνηση της ύπαρξης του ρήγματος, στον χώρο της Πανεπιστημιούπολης και κοντά στην περιοχή της εκκλησίας πραγματοποιήθηκε διάνοιξη παλαιοσεισμολογικής τομής με σκοπό την αναγνώριση και χαρτογράφηση του ρήγματος. Παρακάτω δίνονται οι εικόνες από την παλαιοσεισμολογική τομή του ρήγματος. Εικόνα 16: Επιφάνεια ρήγματος, ανατολικό τμήμα. 42

43 Εικόνα 17: Αντίστοιχη γεωλογική τομή της Εικόνας 16. Εικόνα 18: Επιφάνεια ρήγματος, δυτικό τμήμα. 43

44 Εικόνα 19: Αντίστοιχη γεωλογική τομή της Εικόνας Κριτήρια και στόχοι ανάδειξης της μουσειολογικής αξίας του ρήγματος της Εστίας του Πανεπιστημίου Πατρών. Το ρήγμα της Εστίας του Πανεπιστημίου Πατρών έχει κάνει αισθητή την παρουσία του μέσω τον αστοχιών που έχει προκαλέσει σε κτήρια της Εστίας καθώς και από διαρρήξεις στο οδικό δίκτυο σε διάφορα σημεία της Πανεπιστημιούπολης. Στα πλαίσια της πτυχιακής εργασίας διανοίχθηκε παλαιοσεισμολογική τομή(εικόνες 16,18) του εν λόγω ρήγματος. Η διάνοιξη παλαιοσεισμολογικής τομής θα μπορούσε να συντελέσει στην ανάδειξη του ρήγματος αλλά επειδή αυτή η γεωλογική δομή δεν μπορεί να γίνει αντιληπτή από κάποιον μη ειδικό δεν κρίνεται σκόπιμο να επιλεγεί ως επισκέψιμη και διατηρήσιμη. Συμφώνα με τα παραπάνω, για την ανάδειξη της μουσειολογικής αξίας του ρήγματος, τα κύρια στοιχεία που μπορούν να χρησιμοποιηθούν είναι οι εμφανείς καταστροφές που έχει προκαλέσει το ρήγμα σε διάφορα σημεία εντός του Πανεπιστημιακού χώρου. Για το σκοπό αυτό θεωρήθηκε απαραίτητη η συγκέντρωση φωτογραφικού υλικού από τις εν λόγω αστοχίες σε δύο κτήρια της φοιτητικής εστίας του Πανεπιστημίου Πατρών, το οποίο δίνεται παρακάτω: 44

45 Εικόνα 19: Πανεπιστημιούπολη Πατρών, Ρήγμα Εστίας Πανεπιστημίου. Φ1-5,Φ6,Φ7:Σημεία από όπου έγινε η συλλογή φωτογραφικού υλικού. Εικόνα από Google Earth. Φωτογραφία 1: (a) Τμήμα κτηρίου της Εστίας στο οποίο διακρίνονται ρηγματώσεις. 45

46 (b)-(c) Ρηγματώσεις τοιχωποιών πλήρωσης στο κτήριο. Φωτογραφία 2: (a) (b) Ρηγμάτωση και αποκόλληση τοιχοποιίας. Φωτογραφία 3: Ρηγμάτωση σε τμήμα του κτηρίου της Εστίας. 46

47 Φωτογραφία 4: Ρηγμάτωση και μετακίνηση τοίχους κοντά στην Εστία της Πανεπιστημιούπολης. 47

48 Φωτογραφία 5: Ρηγμάτωση σε κολώνα κτηρίου Γ της Εστίας. 48

49 Φωτογραφία 6: Ρηγμάτωση και μετακίνηση τοίχους κοντά στην Εστία της Πανεπιστημιούπολης. 49

50 Φωτογραφία 7: Οδικό δίκτυο κοντά στο διοικητικό κτήριο του Πανεπιστημίου.(a) (c) Ρηγματώσεις στο οδικό. 50

51 Μετά από την παρατήρηση των αστοχιών που έχει προκαλέσει το ρήγμα στα κτήρια της Εστίας και σε τμήματα του οδικού δικτύου και έχοντας υπόψη τα κριτήρια που πρέπει να εκπληρώνει μια περιοχή ώστε να γίνει άξια προστασίας και ανάδειξης, προκύπτει το συμπέρασμα ότι το εν λόγω ρήγμα διαθέτει αρκετά από τα προαναφερθέντα κριτήρια. Πιο αναλυτικά, το ρήγμα της εστίας συνδέεται με μια σύγχρονη φυσική διεργασία που εξελίσσεται στην επιφάνεια της Γης και η οποία αντικατοπτρίζεται στις επιπτώσεις που έχει προκαλέσει σε κτήρια και στο οδικό δίκτυο. Οι επιπτώσεις αυτές μπορούν να γίνουν διακριτές και κατανοητές από μη εξειδικευμένα άτομα πράγμα που αποδεικνύει ότι ο εν δυνάμει γεώτοπος διαθέτει καλή ορατότητα. Άλλα κριτήρια που εκπληρώνει η περιοχή στην οποία τοποθετείται το ρήγμα είναι η υποδειγματική της θέση, βρισκόμενη εντός Πανεπιστημιακού χώρου καθώς και το γεγονός ότι είναι ιδιαίτερα προσβάσιμη. Η ύπαρξη βιβλιογραφίας για τη γεωλογία της περιοχής όπου τοποθετείται το ρήγμα, είναι ένα ακόμα σημαντικό κριτήριο που συνυπολογίζεται για την ανάδειξη της περιοχής σε γεώτοπο. Οι γεώτοποι διακρίνονται σε διάφορες κατηγορίες ανάλογα με το σκοπό που εξυπηρετούν. Στην περίπτωση του Ρήγματος της Εστίας οι λόγοι ανάδειξής του είναι κυρίως εκπαιδευτικοί. Λαμβάνοντας υπόψη τα κριτήρια που πρέπει να διαθέτει μια περιοχή ώστε να αναγνωρισθεί ως εκπαιδευτικός γεώτοπος, η περιοχή στην οποία τοποθετείται το ρήγμα δείχνει να συμφωνεί με αυτά καθώς: διαθέτει έυκολη πρόσβαση, βρίσκεται σε μικρή απόσταση από σχολικούς χώρους, αποτελεί έναν ασφαλή χώρο στον οποίο μπορεί να καταστεί δυνατή η ανάπτυξη παιδαγωγικών δραστηριοτήτων. Η σωστή διαχείριση της εν λόγω γεωλογικής δομής ως τοπίο γεωλογικής κληρονομιάς με την ορθολογική προστασία και ανάδειξή της θα μπορούσε να συνδράμει στην οικονομικο- πολιτιστική ανάπτυξη του Πανεπιστημίου Πατρών. Η περιβαλλοντική εκπαίδευση μπορεί να οδηγήσει σε τέτοιου είδους ανάπτυξη, προσελκύοντας διάφορες κοινωνικές ομάδες στην περιοχή με σκοπό την επίσκεψη του γεώτοπου. Με αυτόν τον τρόπο μπορεί να καταστεί σταδιακά δυνατή η ανάπτυξη του γεωτουρισμού της περιοχής. 51

52 Στα πλαίσια της παραπάνω δράσης κρίνονται σκόπιμες οι εξής ενέργειες. Να αναγνωρισθεί ο χώρος ως προστατευόμενος θέτοντας τα όρια μέσα στα οποία βρίσκεται το ρήγμα. Να δημιουργηθούν κατάλληλες δομές. Καθαρισμός των εγκαταλελειμμένων κτηρίων. Δημιουργία οργανωμένων διαδρομών. Σήμανση των σημείων όπου οι επιπτώσεις είναι εμφανείς. Όλες οι παραπάνω ενέργειες έχουν σαν σκοπό να καταστήσουν το ρήγμα ως έναν εκπαιδευτικό προορισμό και πόλο έλξης επισκεπτών: Σχολεία: Το ρήγμα ως εκπαιδευτικό εργαλείο στα πλαίσια της περιβαλλοντικής αγωγής. Φοιτητικές ομάδες: Το ρήγμα ως φυσικό εργαστήριο που μπορεί να συντελέσει στην κατανόηση της δομής των ρηγμάτων και εξοικείωσης των μαθητών και αυριανών πολιτών με ανάλογες δομές. Στο ερευνητικό-εκπαιδευτικό πλαίσιο σκόπιμη θα ήταν και η τοποθέτηση οργάνων παρακολούθησης του ρήγματος(κλισιόμετρα, αποκλισιόμετρα) για τη μελέτη της εξέλιξης του φαινομένου της ρηγμάτωσης. Τουρίστες: Το ρήγμα ως μνημείο γεωλογικής κληρονομιάς στα πλαίσια του γεωτουρισμού. Σε αυτή του την εκδοχή μπορεί να λειτουργήσει ενημερωτικά φέρνοντας τους επισκέπτες κοντά στη φύση και στα γεωδυναμικά φαινόμενα της με διοργάνωση επισκέψεων σε χώρους του Πανεπιστημίου όπου τα σημάδια του σεισμού είναι εμφανή. Η επίσκεψη σε αυτούς τους χώρους μπορεί να φέρει τις διάφορες ομάδες σε επαφή με τις επιπτώσεις του σεισμού στο δομημένο περιβάλλον συμβάλλοντας στην πλήρη κατανόηση του ρήγματος ως γεωλογική δομή. 3.4 Φορείς διαχείρισης. Για την ανάδειξη της μουσειολογικής αξίας του Ρήγματος της Εστίας του Πανεπιστημίου Πατρών, για σκοπούς κυρίους εκπαιδευτικούς και επιμορφωτικούς, θεωρείται απαραίτητη η εκπόνηση ενός ολοκληρωμένου σχεδίου διαχείρισης. Για την αποτελεσματική εφαρμογή του σχεδίου αυτού απαραίτητη και αναγκαία προϋπόθεση αποτελεί η ύπαρξη ενός ισχυρού φορέα διαχείρισης με έμπειρο ανθρώπινο δυναμικό καθώς και τα κατάλληλα διαχειριστικά εργαλεία. 52

53 Οι Φορείς που διαθέτει το Πανεπιστήμιο Πατρών και που θα ήταν κατάλληλοι να στηρίξουν την ανάδειξη ενός οργανωμένου γεώτοπου είναι οι παρακάτω. Γεωλογικό τμήμα Πανεπιστημίου Πατρών Εργαστήριο Σεισμολογίας Πανεπιστημίου Πατρών Μουσείο Τεχνολογίας και επιστημών Πανεπιστημίου Πατρών. Τμήμα Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών Στο Τμήμα Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών λειτουργεί το εργαστήριο Τεκτονικής Γεωλογίας. Η ερευνητική του δραστηριότητα άπτεται διάφορων θεμάτων εκ των οποίων αυτά που θα μπορούσαν να συνδράμουν στο εκπαιδευτικό κομμάτι της μουσειολογικής ανάδειξης του ρήγματος είναι τα εξής: Η γεωλογία σεισμών η οποία πραγματεύεται την αναγνώριση και τα χαρακτηριστικά των ενεργών ρηγμάτων, την ανάλυση πεδίου τάσεων, τη μοντελοποίηση των ρηγμάτων και την εκτίμηση του σεισμικού κινδύνου. Η νεοτεκτονική και η παλαιοσεισμολογία η οποία περιλαμβάνει γνώσεις που αφορούν το ρυθμό ολίσθησης ρηγμάτων, την τεκτονική ανάλυση ιζηματογενών λεκανών, την εξέλιξη ρηξιγενών ζωνών, την fractal analysis σε ενεργά ρήγματα και την υποβάθμιση ρηξιγενών πρανών. Εργαστήριο Σεισμολογίας Πανεπιστημίου Πατρών Το εργαστήριο Σεισμολογίας Πανεπιστημίου Πατρών έχει μια μακρά ιστορία στην παρακολούθηση της σεισμικότητας στη δυτική Ελλάδα, η οποία αποτελεί την περιοχή με τα μεγαλύτερα επίπεδα σεισμικότητας στην Ευρώπη. Το πρώτο δίκτυο εγκαταστάθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 90 γύρω από την πόλη της Πάτρας και βασίστηκε σε αισθητήρες μικρής περιόδου αναλογικού μηχανισμού τηλεμετρίας, που ονομάζεται PATras NETwork (PATNET). Το δίκτυο αυτό παρατηρούσε περιοχές της Πάτρας και του δυτικού Κορινθιακού Κόλπου για μερικά χρόνια ενώ αργότερα εξελίχθηκε σε ένα περιφερειακό δίκτυο παρακολούθησης ολόκληρης της δυτικής Ελλάδας. Σχετικά πρόσφατα αναπτύχθηκε δίκτυο, το οποίο ονομάζεται PLSNET και αντικατέστησε το PATNET. Το PSLNET έγινε μέλος του Ενιαίου Ελληνικού Σεισμικού δικτύου όπου σεισμικά δεδομένα πραγματικού χρόνου αποστέλλονται ταυτόχρονα στους τέσσερεις ακόλουθους φορείς: 53

54 Γεωδυναμικό Ινστιτούτο του Εθνικού Αστεροσκοπίου Αθηνών. Εργαστήριο Σεισμολογίας του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Εργαστήριο Σεισμολογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Εργαστήριο Σεισμολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών Μουσείο Επιστημών και Τεχνολογίας (M.E.T) Το Μουσείο Επιστημών και Τεχνολογίας (M.E.T) θεσμοθετήθηκε το 2001, ως Εργαστήριο της Σχολής Θετικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Πατρών. Το Μ.Ε.Τ ασχολείται με την απόκτηση, συντήρηση και μελέτη (καταγραφή, τεκμηρίωση, αξιολόγηση) των τεκμηρίων των Επιστημών και της Τεχνολογίας που αφορούν κατ' αρχάς τα υπάρχοντα στο Πανεπιστήμιο Τμήματα. Τα τεκμήρια αυτά αφού μελετηθούν και συνδυαστούν, αποθηκεύονται, ή εκτίθενται στο χώρο του μουσείου, για να συμβάλουν στην έρευνα, στην εκπαίδευση και στην ψυχαγωγία (Σύμφωνα με τον ορισμό του Μουσείου που δίνεται στο άρθρο 2, παρ.1 του καταστατικού του Διεθνούς Συμβουλίου Μουσείων του ICOM). Οι ερευνητικές, εκπαιδευτικές και άλλες δραστηριότητες του Μουσείου, πραγματοποιούνται σε συνάρτηση με τις αντίστοιχες δραστηριότητες του Πανεπιστημίου. Το Τμήμα Γεωλογίας μέσω του εργαστηρίου τεκτονικής γεωλογίας, έχοντας την παραπάνω δράση θα μπορούσε να συμβάλει στο εκπαιδευτικό κομμάτι του εν δυνάμει γεώτοπου παρέχοντας γνώσεις σε ότι αφορά τη δομή του ρήγματος και τις γεωλογικές διεργασίες που σχετίζονται με αυτό. Το Εργαστήριο Σεισμολογίας με τη σειρά του διαθέτει υλικό που σχετίζεται με την καταγραφή σεισμών στην ευρύτερη περιοχή του Πανεπιστημίου το οποίο θα μπορούσε να συμβάλλει στην ενημέρωση και αφύπνιση των επισκεπτών σχετικά με τη σεισμική επικινδυνότητα. Το Μουσείο Τεχνολογίας και Επιστημών θα μπορούσε να αποτελέσει έναν οργανωμένο κέντρο πληροφόρησης όπου οι επισκέπτες μετά την επί τόπου παρατήρηση του ρήγματος θα έχουν τη δυνατότητα να παίρνουν περαιτέρω πληροφορίες (οπτικό υλικό, ενημερωτικά φυλλάδια) τα οποία θα έχουν αναλάβει να οργανώσουν η δύο παραπάνω φορείς. 54

55 3.5 Ερωτηματολόγιο Για τη διεκπεραίωση του ερευνητικού μέρους της εργασίας θεωρήθηκε σκόπιμη η δημιουργία ερωτηματολογίου. Η σύνταξή του έγινε με βάση τη μελέτη: των κριτηρίων που διέπουν μια περιοχή η οποία χαρακτηρίζεται ως γεώτοπος, τους κύριους σκοπούς ανάδειξης ενός τοπίου γεωλογικής κληρονομιάς καθώς και τα θετικά αποτελέσματα που μπορεί να επιφέρει η ανάδειξη ενός γεώτοπου στην ευρύτερη περιοχή όπου αυτός τοποθετείται. Το ερωτηματολόγιο απευθύνεται σε φοιτητές του τετάρτου έτους του τμήματος Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών οι οποίοι έχουν επισκεφθεί την παλαιοσεισμολογική τομή του ρήγματος στην περιοχή της εστίας. Οι φοιτητές αυτοί έχουν επιλεγεί ως ομάδα διασποράς του ερωτηματολογίου για τους ακόλουθους λόγους: (1) Διδάσκονται έννοιες γεωλογίας σεισμών- αναγνώρισης ενεργών ρηγμάτωνπαλαιοσεισμολογίας. (2) Έχουν επισκεφθεί την τομή του ρήγματος στην περιοχή της εστίας. Το ερωτηματολόγιο αποτελούταν από 10 ερωτήματα, μέσω των οποίων γίνεται προσπάθεια διεξαγωγής συμπερασμάτων για τη σημαντικότητα του ρήγματος της εστίας του Πανεπιστημίου Πατρών με σκοπό τη μουσειολογική ανάδειξη του. Οι πρώτες 5 ερωτήσεις τοποθετήθηκαν με σκοπό τη διεξαγωγή συμπερασμάτων για τη γνώση των φοιτητών όσον αφορά τα Γεωπάρκα σαν έννοια, την εμπειρία και την εξοικείωσή τους με τέτοιους χώρους καθώς και τη γνώση ύπαρξης ρήγματος στο χώρο του Πανεπιστημίου Πατρών. Με την απόκτηση στοιχείων για το γνωσιακό επίπεδο των φοιτητών στα παραπάνω θέματα δόθηκαν ακόμα 5 ερωτήματα στα οποία ζητήθηκε η γνώμη των φοιτητών για την αξία ανάδειξης του ρήγματος της εστίας. Τα ερωτηματολόγια που συμπληρώθηκαν είναι σε αριθμό 45. Τα δεδομένα όλων των ερωτήσεων περάστηκαν σε στήλες στο στατιστικό πρόγραμμα IBM SPSS Statistics για την παρουσίαση των ποσοστών κάθε ερώτησης ξεχωριστά στα παρακάτω διαγράμματα από τα οποία προέκυψαν διάφορα αποτελέσματα. 55

56 56

57 3.5.1 Ταυτότητα της έρευνας Η έρευνα διεξήχθη τον Απρίλιο του 2013 και απευθυνόταν στους φοιτητές του 4ου έτους του τμήματος Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών. Το εργαλείο που χρησιμοποιήθηκε για τη συλλογή πληροφοριών είναι το ανώνυμο ερωτηματολόγιο. Δημογραφικά Από τους φοιτητές που απάντησαν στο ερωτηματολόγιο το 53, 33% ήταν γυναίκες και το 46,67 άνδρες. 57

58 3.5.2 Παρουσίαση αποτελεσμάτων Στο παραπάνω ιστόγραμμα η πλειοψηφία των φοιτητών (55,56%) φαίνεται να έχει επισκεφθεί το Μουσείο Επιστημών και Τεχνολογίας (Μ.Ε.Τ) του Πανεπιστημίου Πατρών. 58

59 Μεγάλο μέρος των φοιτητών (51,11%) δείχνει ενήμερο για την έννοια του Γεωπάρκου. 59

60 Αρκετοί φοιτητές (42,22) έχουν επισκεφθεί γεωπάρκο όπως φαίνεται από το παραπάνω ιστόγραμμα. Οι περισσότεροι από αυτούς έχουν επισκεφθεί το Απολιθωμένο Δάσος της Νεάπολης στα πλαίσια εκπαιδευτικής εκδρομής. 60

61 Όλοι οι φοιτητές γνωρίζουν την ύπαρξη του ρήγματος όπως είναι φυσικό, καθώς ήταν παρόντες στην επίσκεψη της τομής του ρήγματος. 61

62 Ένα πολύ μικρό ποσοστό δείχνει να έχει επισκεφθεί το Γεωπάρκο του Απολιθωμένου Δάσους της Λέσβου. 62

63 Η πλειοψηφία των φοιτητών δεν βλέπει αρνητικά το να αναλάμβανε το Πανεπιστήμιο Πατρών την διαχείριση ενός γεωπάρκου στην περιοχή. Οι περισσότεροι βέβαια εμφανίζονται διστακτικοί στο αν θα μπορούσε το Πανεπιστήμιο Πατρών να αποτελέσει οργανωμένο φορέα διαχείρισης. 63

64 Όλοι οι φοιτητές, όχι βέβαια με απόλυτη σιγουριά οι περισσότεροι (64,44 %), θεωρούν την Περιοχή του Πανεπιστημίου προσβάσιμη σε ενδεχόμενη ανάπτυξη του γεωτουρισμού. Στο συγκεκριμένο ερώτημα παρατηρείται αστοχία καθώς το ο χώρος του Πανεπιστημίου Πατρών είναι ιδιαίτερα προσβάσιμος. 64

65 Όλοι οι φοιτητές εμφανίζονται θετικοί στην οικονομο- πολιτιστική συμβολή που θα μπορούσε να προσφέρει στο Πανεπιστήμιο Πατρών το ενδεχόμενο ανάπτυξης γεωπάρκου με το 60% να απαντάει ΝΑΙ και το 37,78% να απαντάει ΙΣΩΣ. 65

66 51,11% των φοιτητών δείχνουν σίγουροι πως η γεωλογική δομή μπορεί να αποκτήσει μουσειολογική αξία ενώ το υπόλοιπο 48,89% δείχνει αμφίβολο. Το 66

67 Σχεδόν όλοι οι φοιτητές (84,44%) θεωρεί πως οι καταστροφές στα κτήρια της εστίας μπορούν να αποτελέσουν εκπαιδευτικό υλικό για την κατανόηση της έννοιας του ρήγματος ως γεωλογική δομή και των επιπτώσεων τους στο δομημένο περιβάλλον Συμπεράσματα ερωτηματολογίου Από τις απαντήσεις που δόθηκαν από το ανώνυμο ερωτηματολόγιο φάνηκε πως το δείγμα των φοιτητών είναι άτομα που γνωρίζουν την ύπαρξη ρήγματος στο χώρο της εστίας του Πανεπιστημίου Πατρών και έχουν γνώση της έννοιας του γεωπάρκου και έχουν επισκεφτεί ανάλογους χώρους γεωλογικής κληρονομιάς. Με γνώμονα τα τρία παραπάνω θεωρήθηκε σημαντική η κρίση και άποψη της συγκεκριμένης ομάδας φοιτητών περί του ζητήματος της ανάγκης για ανάδειξη της μουσειολογικής αξίας του ρήγματος. Η φοιτητική αυτή ομάδα στην πλειοψηφία της θεωρεί το Πανεπιστήμιο Πατρών, ικανό για να αποτελέσει οργανωμένο φορέα διαχείρισης ενός γεώτοπου. 67