Η διαμόρφωση της στρατιωτικής διάστασης της ΚΕΠΠΑ

Transcript

1 Πηγή: το κεφάλαιο 5 του βιβλίου Διπλωματία και Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης ενόψει της Διακυβερνητικής του 1996, Αθήνα, Παπαζήσης, 1996, 435 σελ. Copyright: Ηλίας Κουσκουβέλης Απαγορεύεται η αναπαραγωγή των σημειώσεων χωρίς την άδεια του συγγραφέα. Η διαμόρφωση της στρατιωτικής διάστασης της ΚΕΠΠΑ Η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση επιχειρεί, στα πλαίσια του δεύτερου "πυλώνα", τη δημιουργία πολιτικής για να διαχειρισθεί τις στρατιωτικές πλευρές τής ασφάλειας, να δημιουργήσει προοδευτικά μία κοινή αμυντική πολιτική, η οποία πιθανά να οδηγήσει στο μέλλον και σε μία κοινή άμυνα. Στο παρόν κεφάλαιο θα εξετασθεί η δημιουργία της στρατιωτικής συνιστώσας της ΚΕΠΠΑ. Θα προσδιορισθούν, όπως και προηγουμένως στην περίπτωση της ΚΕΠΠΑ, οι παράγοντες δημιουργίας της, τα αίτια, οι αφορμές και θα εξηγηθούν οι διαδικασίες της τελικής διαμόρφωσής της. Α. Παράγοντες δημιουργίας της στρατιωτικής διάστασης της ΚΕΠΠΑ Ορισμένοι από τους παράγοντες δημιουργίας τής στρατιωτικής διάστασης της ΚΕΠΠΑ είναι οι ίδιοι με αυτούς που δημιούργησαν την ΚΕΠΠΑ. Πρόκειται φυσικά για τις κυβερνήσεις της Γαλλίας, του Ηνωμένου Βασιλείου και, σε μικρότερο βαθμό σε σχέση με την ΚΕΠΠΑ, της Γερμανίας. 1 Η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο έχουν μία σημαντική προϊστορία στον τομέα της ευρωπαϊκής άμυνας, ίσως σημαντικότερη από πλευράς αναληφθεισών δραστηριοτήτων και αρμοδιοτήτων σε σχέση με τις πρωτοβουλίες τους στην εξωτερική πολιτική. Η δραστηριοποίησή τους ξεκινά αμέσως μετά το Β' παγκόσμιο πόλεμο 2 όταν δημιουργούν τις Συμμαχίες της Δουνκέρκης (1947) και στη συνέχεια της Δυτικής Ένωσης (1948). Όταν δε οι Γάλλοι αποτυγχάνουν να δημιουργήσουν μόνοι τους, χωρίς τους Βρετανούς, την Ευρωπαϊκή Αμυντική Κοινότητα (1954), αποδέχονται από κοινού με τους τελευταίους τη δημιουργία της Δυτικοευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) για να εξυπηρετήσουν τη λειτουργία του ΝΑΤΟ, μίας συμμαχίας με την οποία εμπλέκεται και εδραιώνεται στην Ευρώπη ο αμερικανικός παράγων. 3 1 Οι υπερεθνικοί θεσμοί δεν έπαιξαν ρόλο στην διαδικασία δημιουργίας της στρατιωτικής συνιστώσας της ΚΕΠΠΑ. Πρέπει να καταγραφεί όμως ότι τόσο η Επιτροπή, όσο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τάχθηκαν υπέρ αυτής. Για τις σχετικές αποφάσεις του Κοινοβουλίου, βλ. Session Documents ( /90), June 7, «... η αναλυτική προβληματική όσον αφορά τις σύγχρονες προσπάθειες ανάπτυξης ευρωπαϊκής άμυνας δεν θα μπορούσε παρά να εξεταστεί στο πλαίσιο των τάσεων που διαμορφώθηκαν από τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο ως την μεταψρυχροπολεμική εποχή.» Βλ. Π. Ήφαιστος, Ευρωπαϊκή άμυνα και ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, Η Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων και κατηγοριών κατά της ευρωπαϊκής ιδέας, Αθήνα, Οδυσσέας, 1994, σελ Για τη γαλλική εξωτερική πολιτική, βλ. R.C. Macridis: «French foreign policy: the quest for rank», σελ.27-71, και για τη βρετανική, R.J. Lieber: «British foreign policy: the limits of maneuver», σελ 1-26, και τα δύο στο R.C. Macridis (editor): Foreign policy in world politics, Prentice Hall, Englewood Cliffs, NJ, 1989.

2 Μετά το 1945 και μέχρι το 1989, το διεθνές σύστημα μετατρέπεται βαθμιαία σε διπολικό, με κύριους πόλους τις ΗΠΑ και την ΕΣΣΔ και κύρια όργανά τους το ΝΑΤΟ και το σύμφωνο της Βαρσοβίας, αντίστοιχα. Λόγω της δημιουργίας τού ανατολικού μπλοκ, οι ΗΠΑ εκπονούν την πολιτική της ανάσχεσης (containment), το σχέδιο Marshall, το δόγμα Truman και τελικά εμπλέκονται στην Ευρώπη μέσω του ΝΑΤΟ. Έτσι, ο αμερικανικός παράγων είναι ο τέταρτος στη σειρά παράγων (ή πρώτος με βάση το κριτήριο της δύναμης) που συνέβαλε τα μέγιστα στη διαμόρφωση του δυτικοευρωπαϊκού συστήματος ασφάλειας και άμυνας, συνεισφέροντας στην αντιμετώπιση του γερμανικού και του σοβιετικού "προβλήματος" και ίσως ενθαρρύνοντας τις προσπάθειες των Ευρωπαίων για ανάπτυξη των Κοινοτήτων. Επομένως στις ευρωπαϊκές αμυντικές υποθέσεις υπήρχε (και υπάρχει) "ηγεμονική" δύναμη η οποία, όπως ακριβώς προβλέπει η θεωρία, καθόρισε μέσω του ΝΑΤΟ τα χαρακτηριστικά της ομώνυμης κοινής αμυντικής πολιτικής και επηρέασε την στρατιωτική διάσταση της ΚΕΠΠΑ. 4 Σήμερα η ευρωπαϊκή αμυντική πολιτική, αλλά και η αμερικανική παρουσία στην Ευρώπη στηρίζονται στο ΝΑΤΟ. Η συμμαχία εξακολουθεί να θεωρείται και να παρουσιάζεται, από την πλειονότητα των Αμερικανών και από αρκετούς Ευρωπαίους, ως ο μόνος εγγυητής τής οιασδήποτε νοούμενης ασφάλειας και αμυντικής πολιτικής της Ευρώπης και ως ο ρυθμιστής των εξελίξεων στον τομέα αυτό της γηραιάς ηπείρου. Το ΝΑΤΟ, είμαστε αναγκασμένοι να συμφωνήσουμε, παραμένει ο μόνος αξιόπιστος οργανισμός συλλογικής άμυνας στην ευρωπαϊκή ήπειρο. 5 Η πρωτοκαθεδρία του ίσως να μην συνεπάγεται πάντα συμπληρωματικές σχέσεις μεταξύ των μελών του, αλλά, ενίοτε, ανταγωνιστικές και ίσως αμοιβαία εξουδετερούμενες επιδιώξεις και προσπάθειες ιδιαίτερα σε σχέση με την Ευρωπαϊκή Ένωση και τη ΔΕΕ. Και βέβαια είναι αντικειμενική η παρατήρηση πως "η αποκλειστικότητα του ΝΑΤΟ ως χώρου διαβουλεύσεων για τα θέματα της ευρωπαϊκής ασφάλειας άρχισε να χαλαρώνει από τη δεκαετία του '70, με τη δραστηριοποίηση της ΕΠΣ στα πλαίσια διεθνών οργανισμών και διασκέψεων". 6 Όμως ανταγωνιστικές επιδιώξεις δεν σημαίνει εξ ορισμού συγκρουσιακές σχέσεις, αποκλεισμό της συνεργασίας ή έλλειψη κοινότητας συμφερόντων μεταξύ των επιμέρους παραγόντων του ευρωπαϊκού αμυντικού συστήματος στη μεταψυχροπολεμική εποχή. Αντίθετα η συνεργασία δεν αποκλείει τις τριβές 7 και στις συμμαχίες δεν υπάρχει πάντα πλήρης αλληλεγγύη, όπως τονίζει ο Raymond 4 "... η ευρωπαϊκή άμυνα και ασφάλεια δεν μπορεί παρά να εξακολουθήσει να καθορίζεται από τα παραδοσιακά "συστατικά στοιχεία" που τη συνθέτουν: 1) τη θεμελιακή ατλαντική σχέση (η οποία, έστω και στην περίπτωση στρατιωτικής απαγκίστρωσης θα εξακολουθήσει να είναι θεμελιακής σημασίας για την Ευρώπη)." Βλ. Π. Ήφαιστος, «Το ευρωπαϊκό σύστημα ασφαλείας προς το 2000», στο Π. 'Ηφαιστος και Χ. Τσαρδανίδης, Το ευρωπαϊκό σύστημα ασφαλείας και η ελληνική εξωτερική πολιτική προς το 2000, Σιδέρης, Αθήνα, 1992, σελ "...ως αποτέλεσμα της σωρευθείσης θεσμικής και πολιτικής πραγματικότητας, η άμυνα και η ασφάλεια της Ευρώπης είναι σε πολύ μεγάλο βαθμό, συνδεδεμένες με τις ΗΠΑ" "η Ατλαντική Συμμαχία,..., φαίνεται ότι συνεχίζει να παρέχει το κατάλληλο θεσμικό-πολιτικό πλαίσιο" και "φαίνεται ότι η Ατλαντική Συμμαχία θεωρείται από την πολιτική ηγεσία της Ευρώπης και της Αμερικής εγγύηση ή ασφάλεια (insurance) έναντι πιθανής αναστροφής της διεθνούς κατάστασης". Βλ. Π. Ήφαιστος, όπ. παρ. νο 2, σελ Βλ. Κ. Στεφάνου, «Ευρωπαϊκή Πολιτική Συνεργασία μετά την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη», ΕΕυρΚ 5/1988, σελ Βλ. για παράδειγμα τον τίτλο του κλασσικού πλέον βιβλίου του R.O. Keohane, After Hegemony, Cooperation and discord in the world political economy, Princeton University Press, Princeton, 1984

3 Aron. 8 Για αυτό στην ανάλυση που ακολουθεί αποκλείεται η άποψη που, ως συνήθως στην Ελλάδα, διακηρύσσεται αξιωματικά, ότι η Γερμανία ή η Γαλλία ή ακόμη και η Ευρωπαϊκή Ένωση λειτούργησε ή λειτουργεί ανταγωνιστικά ή συγκρουσιακά έναντι των ΗΠΑ και των υπολοίπων δυτικοευρωπαίων. H ύπαρξη συγκρουσιακών σχέσεων είναι βεβαίως θέμα εμπειρικής απόδειξης και τα στοιχεία μάλλον δείχνουν προς την αντίθετη κατεύθυνση. Εκτός των σημαντικών μηχανισμών εξάρτησης της Γερμανίας από το δυτικό σύστημα, βρίθουν οι πράξεις και δηλώσεις γερμανών επισήμων που διακηρύσσουν την οριστική ένταξη της Γερμανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, την αταλάντευτη προσήλωσή της στην Ατλαντική Συμμαχία και στον Συνεταιρισμό για την Ειρήνη, και τη διεκπεραίωση των διεθνών ευθυνών της με στόχο την ενίσχυση του διεθνούς συστήματος ασφαλείας που υποστηρίζεται από τον ΟΗΕ και τη ΔΑΣΕ. 9 Αλλά και για την περίπτωση που συχνά αναφέρεται, τη Γιουγκοσλαβία, ακόμη και αυτή η αναγνώριση από τον Βaker ότι οι ΗΠΑ ενέδωσαν στην απαίτηση της Γερμανίας για αναγνώριση της Κροατίας και της Σλοβενίας, σημαίνει περισσότερο ότι οι ΗΠΑ επείσθησαν, παρά ότι η Γερμανία επέβαλε την κίνηση αυτή. 10 Με άλλα λόγια δεν υπήρξε σύγκρουση, ούτε επιβάρυνση των σχέσεων ΗΠΑ και Γερμανίας, αν λάβουμε υπόψη μας τη δήλωση του Προέδρου των ΗΠΑ Clinton στο Βερολίνο, ότι η Γερμανία είναι ο πιο σημαντικός εταίρος τής χώρας του στην Ευρώπη. Επιπλέον δε, η συγκεκριμένη περίπτωση έχει εξηγηθεί και θεωρητικά από τον R. Aron, έναν κατ' εξοχήν ρεαλιστή συγγραφέα: "οι συμμαχίες διευθύνονται από τους μεγάλους, αλλά μερικές φορές ο μικρός παρασύρει το μεγάλο εκεί όπου αυτός δεν θα ήθελε να πάει". 11 Β. Ανάγκη στρατιωτικής διάστασης της ΚΕΠΠΑ 1. Διάχυση από την ΕΟΚ προς την κοινή αμυντική πολιτική ή οι στρατηγικές ανάγκες της "παράξενης" υπερδύναμης Η οικονομική δύναμη της Ευρωπαϊκής Ένωσης που την ωθεί να διαθέτει μηχανισμούς διπλωματίας, την ωθεί παράλληλα στη δημιουργία μηχανισμών στρατηγικής. Δεν είναι όμως μόνο η ανάγκη υποστήριξης της διπλωματίας της με μία στρατιωτική δύναμη που εξωθεί την Ευρωπαϊκή Ένωση προς την ανάπτυξη της στρατηγικής της διάστασης, αλλά και η ίδια η πλανητικής πλέον εμβέλειας έκταση των συμφερόντων της. Ποια είναι όμως ακριβώς αυτή η έκταση; Χονδρικά γνωρίζουμε ότι μετά 8 "L'unite de la politique, englobant paix et guerre, diplomatie et strategie, exclut la solidarite totale des allies" στο R. Aron, Paix et guerre entre les Nations, Calmann-Levy, Paris, 1962, σελ Βλ. Klaus Kinkel στην Καθημερινή, και K. Kinkel: "Peacekeeping missions, Germany can now play its part", NATO Review, No 5, October 1994, σελ Επίσης για τη γερμανική πολιτική και τη θέση της χώρας στο «δυτικό» σύστημα ασφαλείας, βλ. Roger Morgan, «united Germany and the security of Europe», στο R.J. Jackson (editor), Europe in transition: the management of security after the cold war, Praeger, N. York, 1992, σελ Βλ. The Guardian/Η Καθημερινή, , σελ Βλ. R. Aron, όπ. παρ. νο 8, σελ. 79: "Les alliances sont toujours dirigees par les Grands mais le petit entraine parfois le Grand la ou celui-ci n'aurait pas voulu aller".

4 την τελευταία διεύρυνση η Ευρωπαϊκή Ένωση εκτείνεται από τη Μεσόγειο ως τον Αρκτικό κύκλο και από τον Ατλαντικό ως τα σύνορα της Ρωσίας. Η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση δεν προσδιορίζει την εφαρμογή των διατάξεών της ratione loci και μία διατύπωση του είδους "οι διατάξεις της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση εφαρμόζονται στις επικράτειες των κρατών μελών της" θα ήταν ασαφής. Καθώς όμως η Ευρωπαϊκή Ένωση στηρίζεται στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες, είναι λογικό να ισχυρισθεί κανείς ότι η εφαρμογή ratione loci εκτείνεται γεωγραφικά στις περιοχές όπου εφαρμόζονται οι διατάξεις της Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. 12 Συνεπώς, εκτός των περιοχών των κρατών μελών που βρίσκονται στην ευρωπαϊκή ήπειρο, οι διατάξεις εφαρμόζονται και στα υπερπόντια διαμερίσματα της Γαλλίας, 13 στις Αζόρες (Πορτογαλία), στη Μαδέρα και στα Κανάρια νησιά (Ισπανία). 14 Ποια στρατιωτική δύναμη λοιπόν θα στηρίξει την ΚΕΠΠΑ στην Ευρώπη ή οπουδήποτε αλλού στον κόσμο και ποια δύναμη θα προστατεύσει τα κοινά πλέον ευρωπαϊκά συμφέροντα στην Ευρώπη και εκτός αυτής; Μπορούν να το επιχειρήσουν οι δυνάμεις των κρατών μελών ξεχωριστά, το ΝΑΤΟ του οποίου τα συμφέροντα δεν ταυτίζονται πάντα με τα στενά ευρωπαϊκά ή που δεν μπορεί να λειτουργήσει εκτός του βορειοατλαντικού χώρου, ή μήπως τελικά μία ευρωπαϊκή συμμαχία; Ενδυνάμωση της ΚΕΠΠΑ - Διάχυση και Ενδυνάμωση ("build-up") στον στρατιωτικό τομέα Η δραστηριοποίηση των κρατών μελών της Κοινότητας στον τομέα τής 12 Ο απλούστερος τρόπος για να διαπιστώσει κάποιος τη γεωγραφική έκταση της Ένωσης είναι να μελετήσει προσεκτικά τους (επίσημους) χάρτες που εκδίδει η Γενική Διεύθυνση Χ της Επιτροπής 13 Άρθρο όπως προέκυψε από το άρθρο Ζ.79. Τα διαμερίσματα είναι: Γουϊάνα, Γουαδελούπη, Μαρτινίκα, Ρεουνιόν, Γαλλική Πολυνησία, Mayotte, Wallis-et-Futuna, Saint-Pierre-et-Miquelon, Νέα Καληδονία. Το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση εκτείνεται στα γαλλικά υπερπόντια εδάφη είναι πολύ λίγο γνωστό στο ελληνικό κοινό. Ελάχιστα όμως γνωστό είναι ότι οι πληθυσμοί αυτών των περιοχών, περιλαμβανομένων και των ιθαγενών, ψήφισαν στο Γαλλικό δημοψήφισμα για την επικύρωση ή μη της Συνθήκης όπως ενημερώνει το περιοδικό Le Point, no 1042, , σελ Βλ. Δήλωση Νο 26 στα παραρτήματα της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση σχετικά με τις εξόχως απόκεντρες περιοχές της Κοινότητας. Φυσικά οι διατάξεις της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση δεν εφαρμόζονται στα νησιά Φερόες και στις βάσεις του Ηνωμένου Βασιλείου στην Κύπρο καθώς και στις υπερπόντιες χώρες και εδάφη της Συνθήκης ΕΟΚ που είναι συνδεδεμένες με την ΕΟΚ ('Αρθρο 131 και Παράρτημα ΙV της Συνθήκης ΕΟΚ). Στην κατηγορία αυτή ανήκει και η Γροιλανδία στην οποία, το Φεβρουάριο 1984, Δανία και ΕΟΚ επέτρεψαν να αποχωρήσει από Υπό προϋποθέσεις εφαρμόζονται στις Αγγλονορμανδικές νήσους και στη νήσο του Μαν (άρθρο β και γ, όπως προέκυψε από το άρθρο Ζ.79). 15 Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα που συζητήθηκε σχετικά πρόσφατα από τη Συνέλευση της ΔΕΕ: ποιος θα διασφαλίσει την πανευρωπαϊκών συμφερόντων διαστημική βάση στο Κουρού της Γαλλικής Γουϊάνας, η Γαλλία μόνη της ή μήπως η ΔΕΕ; Βλ. Η. Κουσκουβέλης, «Ένα αντιπυραυλικό σύστημα άμυνας από τη ΔΕΕ», Αεροπορική Επιθεώρηση, νο 46, Δεκέμβριος 1993, σελ

5 ασφάλειας, αν και αρχικά πάρα πολύ δειλή, 16 ήταν πολλαπλή και παράλληλη με την ενδυνάμωση της συνεργασίας στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής. Στην έκθεση του Λονδίνου (1981), οι δέκα δηλώνουν ότι θα διατηρήσουν "την ελαστική και ρεαλιστική προσέγγιση που έκανε δυνατή τη συζήτηση στο πλαίσιο της πολιτικής συνεργασίας ορισμένων σημαντικών προβλημάτων της εξωτερικής πολιτικής που αναφέρονταν στις πολιτικές πτυχές της ασφάλειας." 17 Στην πρόταση Genscher-Colombo (1981) συνιστάται η σύγκληση ειδικής συνόδου του Συμβουλίου με τους Υπουργούς Άμυνας με κύριο στόχο τη συνεργασία στην "κοινή ανάλυση των κινδύνων". Η Διακήρυξη της Στουτγκάρδης (1983) αν και δεν υιοθετεί αυτή την πρόταση, διευρύνει το αντικείμενο της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Συνεργασίας περιλαμβάνοντας και τις οικονομικές διαστάσεις της ασφάλειας εισάγοντας έτσι τη διάκριση μεταξύ πολιτικοοικονομικών και στρατιωτικών πτυχών της ασφάλειας. 18 Σταθμός στη δημιουργία της ευρωπαϊκής αμυντικής διάστασης είναι η Σύνοδος των Υπουργών της ΔΕΕ στη Ρώμη ( ). Η Σύνοδος, αφού αναγνωρίζει τον κυρίαρχο ρόλο του ΝΑΤΟ στην άμυνα της Δυτικής Ευρώπης, διακηρύσσει την ανάγκη βελτίωσης και προώθησης της αλληλεγγύης, της ασφάλειας και της κοινής άμυνας των Ευρωπαϊκών χωρών. Η επίτευξη του στόχου ανατίθεται στη ΔΕΕ και ζητείται η επαναδραστηριοποίηση του Συμβουλίου της, του οποίου, επανεπιβεβαιώνεται η δυνατότητα (άρθρο 8.3 της Συνθήκης ΔΕΕ) να εξετάζει τις συνέπειες που θα μπορούσαν να έχουν για την Ευρώπη κρίσεις σε άλλες περιοχές του κόσμου. 19 Όπως υποστηρίζεται, η αποστολή δυνάμεων στον Κόλπο κατά τη διάρκεια του πολέμου Ιράν-Ιράκ 20 αλλά και της εισβολής του Ιράκ στο Κουβέιτ 21 στηρίχθηκε νομικά σε αυτή τη δυνατότητα διαβούλευσης. 22 Η διακήρυξη της Ρώμης δεν επιφέρει αποτελέσματα και το θέμα επανέρχεται στη Σύνοδο του Λουξεμβούργου, το Η Σύνοδος αποφασίζει στις 14 Σεπτεμβρίου να ζητήσει τη σύνταξη έκθεσης σχετικά με τα Ευρωπαϊκά συμφέροντα ασφαλείας. Η έκθεση με τίτλο Platform on European Security Interests γίνεται ομόφωνα δεκτή από 16 Το άρθρο 223 της Συνθήκης ΕΟΚ εξαίρεσε από την κοινή αγορά την παραγωγή και την εμπορία όπλων, πυρομαχικών και πολεμικού υλικού ενώ επέτρεψε στα κράτη να μη διαδίδουν πληροφορίες αντίθετες με τα συμφέροντα ασφάλειας τους. Κατά τον Ήφαιστο το άρθρο αυτό συμβόλιζε την απροθυμία των έξι ακόμη και να συζητήσουν θέματα που άπτονταν των ζωτικών τομέων της εθνικής κυριαρχίας. Βλ. όπ. παρ. νο 2, σελ Βλ. Κ. Στεφάνου, όπ. παρ. νο 6, σελ Όπως παρατηρεί ο ίδιος, η αναφορά επιβεβαιώνει την υπάρχουσα μέχρι τότε πρακτική διαβούλευσης των κρατών μελών της ΕΟΚ για ζητήματα ασφάλειας στα πλαίσια της ΔΑΣΕ. 18 Για τις διάφορες αποφάσεις της Κοινότητας στα θέματα ασφάλειας κατά την περίοδο , βλ. Κ.Α. Στεφάνου, ibid., σελ Βλ. K. Ιωάννου - Γ. Κουμουτσάκος, Η Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση, Σάκκουλας, Αθήνα, 1992, σελ Στη βάση αυτής της ερμηνείας οι 7 αποφάσισαν τον Αύγουστο του 1987 να αντιδράσουν έναντι των κινδύνων που παρουσίαζε για τη διεθνή ναυσιπλοία η εν λόγω σύγκρουση. Πέντε χώρες απέστειλαν ναυτικές δυνάμεις στην περιοχή. Η Γερμανία αντικατέστησε με τις δικές της κάποιες από τις ναυτικές δυνάμεις των πέντε στη Μεσόγειο, ενώ το Λουξεμβούργο συνέβαλε οικονομικά. Βλ. Horst Holthoff: "The Western European Union and NATO", στο A.Th. Symeonidis (editor), Forty years of NATO - Present and future, Foundation of Political Studies and Education, No 11, Athens, 1990, σελ Στην αποστολή αυτή ανατέθηκε η εφαρμογή του ναυτικού αποκλεισμού. Εκτελέσθηκε τον Αύγουστο του 1990 από δυνάμεις 6 (από 9) κρατών μελών της ΔΕΕ υπό γαλλική διοίκηση. Βλ. Le Monde, Βλ. Ιωάννου - Κουμουτσάκος, όπ. παρ. νο 19, σελ. 37.

6 το Συμβούλιο Υπουργών (Εξωτερικών και Άμυνας) της ΔΕΕ στη Χάγη στις Παράλληλα, στην Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη κατοχυρώνεται η προσέγγιση μεταξύ ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής και ευρωπαϊκής ασφάλειας. Διατυπώνεται η άποψη ότι "μία στενότερη συνεργασία πάνω στα θέματα ευρωπαϊκής ασφάλειας μπορεί, από τη φύση της να συμβάλλει ουσιαστικά στην ανάπτυξη μιας Ευρωπαϊκής ταυτότητας στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής". Τα κράτη είναι επίσης "διατεθειμένα να συντονίσουν περισσότερο τις θέσεις τους πάνω στις πολιτικές και οικονομικές πλευρές της ασφάλειας" (άρθρο 30.6.α.). 23 Η υιοθέτηση αυτών των θέσεων έχει ως αποτέλεσμα την επαναδραστηριοποίηση της ΔΕΕ, αλλά και τη δημιουργία ενός ισχυρού ρεύματος υπέρ αυτής στο χώρο της Δυτικής Ευρώπης. Η Ισπανία και η Πορτογαλία υποβάλλουν αίτηση ένταξής τους στη ΔΕΕ στις 14 Νοεμβρίου 1988 και γίνονται μέλη το Μάρτιο του Η Ελλάδα υποβάλει αίτηση το Φεβρουάριο του 1989 και η Τουρκία την ακολουθεί τον Απρίλιο του ιδίου έτους. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι χώρες που προσχώρησαν ή προσέγγισαν τη ΔΕΕ προέρχονται από τον ευρωπαϊκό νότο. 3. Γαλλική επιδίωξη Πάγιοι στόχοι εξωτερικής πολιτικής των γαλλικών κυβερνήσεων ήταν η διατήρηση του κύρους της χώρας τους ως παγκόσμιας δύναμης, η διασφάλιση του ρόλου ισορροπιστή μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων στην Ευρώπη, και η ανάληψη ενεργότερου ρόλου στην άμυνα της Ευρώπης. 24 Μέσο για την επίτευξη του τελευταίου ήταν αρχικά η Δυτική Ένωση, η Ευρωπαϊκή Αμυντική Κοινότητα και η ΔΕΕ, που επισκιάστηκε από το ΝΑΤΟ μετά το 1954 και έμεινε η μόνη στρατιωτική συμμαχία της Γαλλίας στην Ευρώπη μετά την οριστική αποχώρηση από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ ( ). 25 Από τη δεκαετία του 10 και μετά, η συνειδητοποίηση της αναντιστοιχίας στόχων και μέσων οδηγεί τους γάλλους ηγέτες να προσπαθήσουν να χρησιμοποιήσουν τις Κοινότητες ως όχημα επίτευξης των στόχων τους, χωρίς να εγκαταλείπουν και τη σκέψη της ευρωπαϊκής συμμαχίας στα πλαίσια της οποίας θα είχαν φυσικά την πρωτοκαθεδρία. Η ιδιαίτερη έμφαση όμως που δίνει ο πρόεδρος Mitterrand στην δημιουργία της ευρωπαϊκής αμυντικής διάστασης ενισχύεται και από την εικόνα που σχηματίζει περί συστημικών πιέσεων που ασκούνται στην Ευρώπη λόγω της ισχυροποίησης του διπολισμού στις αρχές της δεκαετίας του 1980, αλλά και από την άποψη που έχει σχετικά με το ρόλο της Σοβιετικής Ένωσης στην Ευρώπη. Μετά τη σοβιετική επέμβαση στο Αφγανιστάν (19) εντείνεται η αντιπαράθεση μεταξύ ΗΠΑ και ΕΣΣΔ. Στις ΗΠΑ πρόεδρος εκλέγεται το 1980 ο Reagan, ενώ η ΕΣΣΔ ζει τα τελευταία χρόνια της περιόδου Μπρέζνιεφ, τα χρόνια 23 Για την Ευρωπαϊκή Πολιτική Συνεργασία, βλ. Κ.Α. Στεφάνου, όπ. παρ. νο, σελ. 201, Π.Κ. Ιωακειμίδης, Ευρωπαϊκή Πολιτική Ένωση, Θεμέλιο, Αθήνα, 1993, σελ , Κ.Μ. Ιωάννου, Κοινή Εξωτερική Πολιτική - Ευρωπαϊκή Ιθαγένεια, Δύο νέοι θεσμοί της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, Σάκκουλας, Αθήνα, 1993, σελ και Γ.Γ. Βαληνάκης, Η Ευρωπαϊκή Πολιτική και Αμυντική Συνεργασία: Η Ελλάδα απέναντι στη νέα ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική, Παπαζήσης, Αθήνα, Για τη γαλλική εξωτερική πολιτική, βλ. R.C. Macridis, όπ. παρ. νο 3, σελ Για τις δραστηριότητες της ΔΕΕ στην περίοδο , βλ. Ιωάννου - Κουμουτσάκο, όπ. παρ. νο 19, σελ

7 της στασιμότητας. Ένας νέος κύκλος της κούρσας των εξοπλισμών αρχίζει τότε με κορύφωση την κρίση των "Ευρωπυραύλων" 26 και τον "πόλεμο των άστρων". 27 Σε κάποιες σποραδικές ανακωχές του δεύτερου αυτού "ψυχρού πολέμου", οι Σοβιετικοί θέτουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων το θέμα μείωσης των μικρών σε αριθμό και ισχύ ευρωπαϊκών πυρηνικών δυνάμεων, γεγονός που προκαλεί τη δυσαρέσκεια των Βρετανών και την πολύ έντονη αντίδραση των Γάλλων. Ακόμη, στην περίπτωση του "πολέμου των άστρων" οι Ευρωπαίοι, ιδιαίτερα οι Γάλλοι, φοβούνται πως η έρευνα σε τομείς υψηλής τεχνολογίας για στρατιωτικές χρήσεις θα αφήσει ακόμη πιο πίσω την γηραιά ήπειρο στον τομέα της υψηλής τεχνολογίας και θα οδηγήσει σε μείωση του επιστημονικού δυναμικού της λόγω απορρόφησής του από τις ΗΠΑ. Έτσι, το Φεβρουάριο του 1984, μνημόνιο του γαλλικού Υπουργείου Εξωτερικών προτείνει στα υπόλοιπα κράτη μέλη της ΔΕΕ την επαναδραστηριοποίησή της. 28 Στις 24 Μαίου 1984, ο Mitterrand υπενθυμίζει στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο την ανάγκη κοινής άμυνας και προτείνει τη σύγκληση συνδιάσκεψης που θα μελετήσει το σχέδιο πολιτικής ένωσης του Spinelli. 29 Προτείνει νέες θέσεις για τον έλεγχο των εξοπλισμών στην Ευρώπη, το κοινοτικό πρόγραμμα υψηλής τεχνολογίας Eureca 30 και, κυρίως, στα πλαίσια της Συνόδου των Υπουργών της ΔΕΕ στη Ρώμη, τη δημιουργία μιας ευρωπαϊκής διάστασης ασφαλείας. Έτσι λοιπόν, μετά από σαράντα χρόνια, ο "βασιλιάς" Mitterrand συναντά την "ωραία κοιμωμένη" και την ξαναφέρνει στη ζωή! Παράλληλα, η γαλλική κυβέρνηση στη βάση της γαλλογερμανικής συνθήκης συμμαχίας 31 ενισχύει την παλαιά αμυντική της συνεργασία με τη Γερμανία. Δημιουργούν το 1988 το γαλλογερμανικό Συμβούλιο Άμυνας και Ασφαλείας που συνέρχεται κάθε έξι μήνες με τη συμμετοχή του γάλλου Προέδρου και του γερμανού Καγκελαρίου. Στόχος του συμβουλίου, που διαθέτει και γραμματεία στο Παρίσι, είναι να συντονίσει την πολιτική στην άμυνα και τον αφοπλισμό, να ενισχύσει 26 Η κρίση των Ευρωπυραύλων δημιουργήθηκε με την εγκατάσταση από πλευράς ΕΣΣΔ των πυραύλων SS-20 και τη "διπλή απόφαση" του ΝΑΤΟ ( ) να τοποθετήσει στη Δυτική Ευρώπη 108 πυραύλους Pershing-II και 464 Cruise ως απάντηση στη Σοβιετική κίνηση και στη συνέχεια να διαπραγματευθεί. Η χώρα στην οποία το κίνημα ειρήνης και η αντίθεση στην τοποθέτηση των ευρωπυραύλων είναι πολύ χαμηλό είναι η Γαλλία. Μάλιστα η Γαλλική κυβέρνηση αλλά και η κοινή γνώμη, όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις, στηρίζουν την απόφαση του ΝΑΤΟ. 27 Με αυτό το όνομα έγινε γνωστή η "Στρατηγική Αμυντική Πρωτοβουλία" (Strategic Defense Initiative) του Προέδρου Ρέηγκαν που σκοπό είχε τη δημιουργία ενός αντιπυραυλικού συστήματος άμυνας στο διάστημα. Βλ. H. Kουσκουβέλη, "Ο πόλεμος των άστρων", Μακεδονία, , σελ Βλ. Ιωάννου - Κουμουτσάκος, όπ. παρ. νο 19, σελ Le Monde, Dossiers et Documents, L'Europe de Yalta a Μaastricht, 1993, σελ Βλ. "Le Programme Eureka", Le Monde, H Συνθήκη των Ηλυσίων, εμπνευσμένη από το σχέδιο Fouchet υπεγράφη στις από τους De Gaulle και Konrad Adenauer. Προέβλεπε συνάντηση κορυφής δύο φορές το χρόνο, συνάντηση των υπουργών εξωτερικών κάθε τρίμηνο, και μία επιτροπή για να προωθήσει τις ανταλλαγές νέων. Η Συνθήκη προκάλεσε αντιδράσεις στη Γερμανία, αλλά και στους εταίρους που μίλησαν για "γαλλογερμανικό άξονα". Στη Γερμανία το Κοινοβούλιο επικύρωσε τη Συνθήκη με την προσθήκη προοιμίου που περιόρισε σημαντικά τις προβλεπόμενες δραστηριότητες. Παρά την πραγματοποίηση των προβλεπόμενων συναντήσεων, η εφαρμογή της συνθήκης στηρίχθηκε κυρίως στις προσωπικές σχέσεις Giscard d'estaing - Schmidt και, πρόσφατα, Mitterrand - Kohl. Βλ. J.-L. Quermonne, Le systeme politique europeen, Montchretien, Paris, σειρά Clefs, 1993, σελ. 110.

8 τις κοινές ασκήσεις και να προωθήσει τη συνεργασία στην παραγωγή όπλων. Στο προοίμιο της συμφωνίας αναφέρεται ότι η ευρωπαϊκή ενοποίηση θα παραμείνει ατελής αν δεν συμπεριλάβει την ασφάλεια και την άμυνα 32 Η επανάκαμψη λοιπόν της ΔΕΕ και η οποιαδήποτε έκφραση διάστασης ευρωπαϊκής αμυντικής πολιτικής στη δεκαετία του 1980 οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην επιτυχημένη ενεργοποίηση πάγιας θέσης της γαλλικής εξωτερικής πολιτικής, η οποία πιστώνεται στις πρωτοβουλίες του γάλλου Προέδρου Francois Mitterrand. Γ. Αφορμές δημιουργίας της στρατιωτικής συνιστώσας της ΚΕΠΠΑ ή η χρονική στιγμή (1991) της δημιουργίας 1. Το διεθνές σύστημα Αν στις αρχές της δεκαετίας του 1980 το διεθνές σύστημα λόγω του ανταγωνισμού των υπερδυνάμεων είναι πολωμένο και οδηγεί τη γαλλική κυβέρνηση στη διαπίστωση ότι η εξωτερική της πολιτική, αλλά και η Δυτική Ευρώπη ασφυκτιούν από τις συστημικές πιέσεις, στο τέλος της δεκαετίας το διεθνές σύστημα εμφανίζεται ως ρευστό και ως πηγή ανασφάλειας. Παράλληλα στα ανατολικά της Κοινότητας εμφανίζεται ένας χώρος στον οποίο η Κοινότητα καλείται να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο. Υπό αυτές τις συνθήκες για την ενωμένη Γερμανία η ευρωπαϊκή στρατηγική διάσταση είναι ένα απαραίτητο στοιχείο για την εξάπλωση της προς ανατολάς επιρροής της. Για δε τη Γαλλία, δεν είναι πλέον η πόλωση, αλλά ο κίνδυνος της ρευστότητας του διεθνούς συστήματος που προσκαλούν προς τη δημιουργία της ευρωπαϊκής στρατηγικής διάστασης. Κίνδυνος και αβεβαιότητα λοιπόν που επιτείνονται από τη γερμανική επανένωση αλλά και τη διαφαινόμενη μείωση των αμερικανικών δυνάμεων στην Ευρώπη. 2. Διεθνείς εμπειρίες Η εισβολή του Ιράκ στο Κουβέιτ συνέπεσε με την προπαρασκευαστική περίοδο της διακυβερνητικής διάσκεψης. Συνειδητοποιήθηκε τότε ότι οι 12 ήσαν ανήμποροι αφενός να παρέμβουν ουσιαστικά 33 και αφετέρου να διαχειρισθούν πολιτικά και στρατιωτικά (στο βαθμό που υπήρχαν κάποιες δυνάμεις) μία τέτοιου είδους κρίση λόγω έλλειψης των καταλλήλων θεσμικών μέσων. Αυτή η διαπίστωση λειτούργησε ενισχυτικά για την προσθήκη της στρατηγικής διάστασης στα πλαίσια του δεύτερου "πυλώνα". Ο περίφημος Ιταλός Υπουργός Εξωτερικών De Michelis 32 Βλ. Werner J. Feld, "Defense and security policy issues", στο L. Hurwitz & Ch. Lequesne (editors), The state of the European Community, Lynne Rienner Publishers, Longman, 1991, σελ Πρακτική συνέπεια της συμφωνίας είναι η δημιουργία το 1988 μίας κοινής ταξιαρχίας ανδρών εξίσου κατανεμημένων που εδρεύει κοντά στη Στουτγκάρδη. Ο διοικητής και ο υποδιοικητής προέρχονται από τα δύο κράτη αντίστοιχα και εναλλάσσονται ανά διετία. Bλ. ibid. 33 'Οπως σημειώνει μελετητής, "η κρίση του Κόλπου απέδειξε τη διαφορά μεταξύ αυτού που μπορούσαν να πετύχουν τα κράτη της Ευρώπης (κυρίως το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γαλλία) το καθένα ξεχωριστά και αυτό που μπορούσαν να πετύχουν οι ΗΠΑ". Βλ. Francois Heisbourg, "From a common European home to a European security system", στο G.F. Treverton (editor), The shape of the new Europe, N. York, Council of Foreign Relations Press, N. York, 1992, σελ. 53

9 φέρεται ότι δήλωσε πως η κρίση στον Κόλπο έκανε την ιταλική Προεδρία "να κάνει παραπάνω για την προετοιμασία της πολιτικής ένωσης από ό,τι έκανε ο Delors για την οικονομική και τη νομισματική ένωση σε δύο χρόνια". 34 Είναι χαρακτηριστικό, όπως αναφέρει ο Ιωακειμίδης, ότι οι Mitterrand και Kohl στην επιστολή τους τον Απρίλιο του 1990 ανέφεραν μόνο την εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφαλείας, ενώ σε αυτήν της πρότειναν η πολιτική ένωση "να συμπεριλάβει μία πραγματική πολιτική ασφαλείας που θα οδηγήσει σε μία κοινή άμυνα." Αυτό συνέβαινε για πρώτη φορά από πλευράς Γαλλίας και Γερμανίας, καθώς μόνο ο De Michelis, ίσως υπό το κράτος των εντυπώσεων, είχε προτείνει στα πλαίσια προπαρασκευαστικής συνάντησης (Οκτώβριος 1990) την "επέκταση των διαβουλεύσεων και του συντονισμού σε θέματα άμυνας" παράλληλα "με τη μεταφορά των αρμοδιοτήτων που ασκούνται από τη ΔΕΕ στην Πολιτική Ένωση". 35 Τέλος δεν θα πρέπει να παραληφθεί ότι, σύμφωνα με ιρλανδό συγγραφέα, η κρίση στον Κόλπο χρησιμοποιήθηκε έξυπνα από την Ιταλική προεδρία για να κάμψει τις αντιστάσεις της Ιρλανδίας και των υποστηρικτών της στο θέμα της ουδετερότητας, ως προς τη συζήτηση στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Συνεργασίας στρατιωτικών θεμάτων ασφαλείας. 36 Συγκυριακά αναφέρεται και ένα άλλο διεθνές γεγονός το οποίο κατά τον Ιωακειμίδη "συνέβαλε στη δημιουργία ψυχολογικού κλίματος" στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Μάαστριχτ. Καθώς το Συμβούλιο συνεδρίαζε, ο Γκορμπατσόφ έκανε τις τελευταίες του προσπάθειες να διασώσει την ΕΣΣΔ. Δημιουργήθηκε λοιπόν η αίσθηση ότι το Συμβούλιο έπρεπε "να ολοκληρώσει τις εργασίες του με συμφωνία" για να υπάρξει η Ευρωπαϊκή Ένωση τη στιγμή που διαλυόταν η ΕΣΣΔ. 37 Δ. H διαμόρφωση της στρατιωτικής συνιστώσας της ΚΕΠΠΑ Στον τομέα τής αμυντικής πολιτικής στη Δυτική Ευρώπη υπάρχει, όπως αναφέρθηκε, "ηγεμονική" δύναμη, η οποία καθόρισε και χρησιμοποιήσε ως εργαλείο της τα καθεστώτα που δημιούργησε, δηλαδή το ΝΑΤΟ και τη ΔΕΕ. Καθώς η τελευταία απετέλεσε την επιλογή ορισμένων κρατών μελών της Κοινότητας για την υλοποίηση ή την ανάληψη της ευθύνης υλοποίησης της ενωσιακής στρατηγικής, είναι απαραίτητο να καταδειχθεί η σχέση ΔΕΕ και ΝΑΤΟ. Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι καθώς υπάρχει ηγεμονική δύναμη, δεν εμφανίζεται πλέον, όπως στην περίπτωση της ΚΕΠΠΑ, η τριγωνική διαπραγματευτική σχέση Γαλλίας, Γερμανίας και Ηνωμένου Βασιλείου, αλλά αντίθετα δύο συσπειρωμένες ομάδες. Η μία γύρω από τον "ηγεμόνα", που λειτουργεί υπέρ της διατήρησης της υπάρχουσας κατάστασης, και η δεύτερη, αναθεωρητική, που επιθυμεί, την τροποποίησή της. Επομένως δεν θα πρέπει να αναμένουμε όπως στην περίπτωση της δημιουργίας της ΚΕΠΠΑ σύγκλιση των θέσεων στο ενδιάμεσο, αλλά συμβιβασμούς μεταξύ των δύο ομάδων που θα καθορισθούν, όπως προβλέπεται από τη θεωρία, από τις "σχέσεις δύναμης και 34 Bλ. Desmond Dinan, "European Political Cooperation", στο L. Hurwitz & Ch. Lequesne (editors), The state of the European Community, Lynne Rienner Publishers, Longman, 1991, σελ Βλ. ibid., σελ Βλ. ibid., σελ Βλ. όπ. παρ. νο 8, σελ. 306.

10 εξάρτησης". 1. Η ιδρυτική σχέση εξυπηρέτησης του ΝΑΤΟ από τη ΔΕΕ I. Το μεταπολεμικό σκηνικό Μετά το τέλος του Β' παγκοσμίου πολέμου, η κυβέρνηση των ΗΠΑ, ικανοποιώντας πιέσεις που δεχόταν στο εσωτερικό 38 και υπακούοντας στην εμπεδωμένη άποψη του σαφούς διαχωρισμού της διαχείρισης των διεθνών υποθέσεων ανάμεσα στην περίοδο του πολέμου και σε αυτήν της ειρήνης, 39 απέσυρε τις δυνάμεις της από την Ευρώπη, πραγματοποιώντας έτσι την πιο άμεση, ταχύτερη και σημαντικότερη από αριθμητικής πλευράς αποστράτευση δυνάμεων στην ιστορία. Παράλληλα, οι εξουσιαστικές ελίτ των ΗΠΑ, βρέθηκαν, όπως και μετά το τέλος του Α' παγκοσμίου πολέμου, στο δίλημμα να καταλήξουν ως προς την οριστική στάση που θα κρατούσαν στα πλαίσια της τότε διαμορφούμενης "νέας" τάξης πραγμάτων. Θα επέστρεφαν στην απομόνωση της αμερικανικής ηπείρου, όπως μετά τον Α' παγκόσμιο πόλεμο, ή θα ανελάμβαναν διεθνείς πρωτοβουλίες και ευθύνες, όπως το επέτρεπε η δύναμή τους και απαιτούσε η πρωτοκλασάτη θέση τους στο τότε διεθνές σύστημα; Η απάντηση δεν ήταν άμεση και απετέλεσε αντικείμενο διαβουλεύσεων και αντιπαράθεσης μεταξύ των αντίστοιχων πολιτικών ομάδων στο εσωτερικό των ΗΠΑ. 40 Δεν συνέβη όμως το ίδιο από πλευράς Σοβιετικής 'Ένωσης, ενός παλαιού παίκτη της ευρωπαϊκής πολιτικής σκηνής. Η ΕΣΣΔ ήταν με μία από τις δύο μεγάλες νικήτριες δυνάμεις, αλλά είχε υποστεί τις μεγαλύτερες καταστροφές από οποιοδήποτε άλλο κράτος κατά τη διάρκεια του πολέμου. Οι καταστροφές, αλλά και η έκταση της εισβολής του Χίτλερ, που θύμισε εκείνη του Ναπολέοντα, συντήρησαν και ενίσχυσαν τα αισθήματα ανασφάλειας, ενδυνάμωσαν τις επεκτατικές από το ρωσικό της παρελθόν τάσεις και προσδιόρισαν τις "ανάγκες" ασφαλείας της κατά μαξιμαλιστικό τρόπο: η αντιμετώπιση οποιουδήποτε νέου κινδύνου θα έπρεπε να γίνει εκτός συνόρων της ΕΣΣΔ, δηλαδή στην Ευρώπη. Ο ιστορικός της λοιπόν ρόλος στο Ευρωπαϊκό σύστημα, οι "ανάγκες" ασφαλείας και ο έμφυτος στην ιδεολογία της διεθνισμός απαιτούσαν την παρουσία και την παρέμβασή της στην Ευρώπη. Η Σοβιετική Ένωση είχε τα μέσα για αυτήν την παρέμβαση καθώς διατήρησε τον όγκο του "ερυθρού στρατού" στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Η παρουσία όμως τόσων σοβιετικών δυνάμεων σε συνδυασμό με την αποχώρηση των αμερικανικών, δημιούργησε εντελώς αρνητικούς συσχετισμούς στρατιωτικών 38 Το λαϊκό αίτημα ήταν "bring the boys back". 39 Βλ. R. Aron, όπ. παρ. νο 8, σελ Ως προς την εσωτερική διαμάχη μεταξύ των απομονωτιστών και των διεθνιστών για την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ, βλ. L.S. Kaplan, NATO and the United States, The enduring Alliance, Twayne Publishers, Boston, 1988, σελ Η αμερικανική πολιτική δεν έχει ούτε και σήμερα απαλλαγεί από αυτό το διαχρονικό της δίλημμα. Κύριο προεκλογικό σύνθημα του Προέδρου Clinton ήταν το "America First" που σήμαινε κυρίως την προτεραιότητα ενασχόλησης με τα εσωτερικά προβλήματα. Παράλληλα παραμένει ανοιχτή και η διαμάχη ως προς το αν οι ΗΠΑ πρέπει να στραφούν περισσότερο προς τον Ειρηνικό σε σχέση με την Ευρώπη, βλ. Μ. Lind, The New York Times/ Το Βήμα της Κυριακής, "Tα συμφέροντα των ΗΠΑ βρίσκονται στην Ευρώπη", , σελ. Α34. Είναι γεγονός ότι μετά την ανάληψη της εξουσίας, η κυβέρνηση Clinton εστράφη το 1993 κατ' αρχάς προς τις χώρες του Ειρηνικού. Η επανεμπλοκή των ΗΠΑ στην Ευρώπη γίνεται μετά από ένα χρόνο, μέσω του Συνεταιρισμού για την Ειρήνη, τον Ιανουάριο 1994.

11 ηπειρωτικών δυνάμεων για τα δυτικοευρωπαϊκά κράτη. 41 Στη διεθνιστική και "απειλητική", κατά τις τότε εκτιμήσεις τους, συμπεριφορά της Σοβιετικής Ένωσης άρχισαν να απαντούν ξεχωριστά σε πρώτη φάση Αμερικανοί και Δυτικοευρωπαίοι. Η έκθεση του ακολούθου της πρεσβείας των ΗΠΑ στη Μόσχα George Kennan σηματοδότησε από το 1947 και έπειτα τη σταδιακή υιοθέτηση εκ μέρους των ΗΠΑ του δόγματος "containment" (ανάσχεση, περιορισμός). 42 Τα γεγονότα στην Ελλάδα και οι Σοβιετικές πιέσεις στην Τουρκία οδήγησαν στην εκπόνηση του δόγματος Truman ( ), ενώ η κατανόηση του ιδεολογικού όπλου και οι ανάγκες διατήρησης της αμερικανικής παραγωγής σε υψηλά επίπεδα ώθησαν στην εξαγγελία του Σχεδίου Marshall (Ομιλία στο Harvard, ) με σκοπό την οικονομική ενίσχυση των κρατών της Δυτικής Ευρώπης και δια μέσου αυτής την εξάλειψη του πρόσφορου εδάφους για τη διάδοση της κομμουνιστικής ιδεολογίας. 43 ΙΙ. Σύσταση της Δυτικής Ένωσης Οι πρωτοβουλίες αυτές δεν ανέτρεπαν τους αρνητικούς συσχετισμούς δυνάμεων για τη Δυτική Ευρώπη που παρέμενε αμυντικά ευάλωτη στον "ερυθρό στρατό" και παράλληλα ανησυχούσε για τυχόν αναβίωση της γερμανικής επιθετικότητας. Ήδη στις 4 Μαρτίου 1947 είχε υπογραφεί η Συνθήκη της Δουνκέρκης, μία συμμαχία μεταξύ Ηνωμένου Βασιλείου και Γαλλίας με στόχο την κοινή αντίδραση σε περίπτωση Γερμανικής απειλής. 44 Η πρώτη αντίδραση για συνολικότερη αντιμετώπιση του θέματος προήλθε από το Ηνωμένο Βασίλειο. Στην Κάτω Βουλή, η πρόταση Bevin ( ) προέβλεπε τη δημιουργία μίας πολιτικής κοινότητας μεταξύ Ηνωμένου Βασιλείου, Γαλλίας, Βελγίου, Ολλανδίας και Λουξεμβούργου. Η πρόταση αυτή μετά από σειρά διαπραγματεύσεων στις οποίες τον πρωταγωνιστικό ρόλο είχαν η βρετανική και η γαλλική κυβέρνηση κατέληξε στην υπογραφή, στις 17 Μαρτίου 1948, της πρώτης μεταπολεμικής πολυμερούς συμφωνίας πολιτικής, οικονομικής και αμυντικής συνεργασίας, της πεντηκονταετούς διάρκειας Συνθήκης των Βρυξελλών που δημιούργησε τη Δυτική Ένωση ("Western Union"). 45 Ο τρίτος όμως και ανομολόγητος σκοπός των κρατών μελών της Δυτικής Ένωσης είναι η εμπλοκή των ΗΠΑ στην αμυντική προστασία της Δυτικής Ευρώπης, χωρίς αυτό βέβαια να συνεπάγεται επιθυμία από την πλευρά των δυτικοευρωπαίων 41 Βλ. Kaplan, όπ. παρ. νο 40, σελ. 6-7, Βλ. Kennan G. F., "The sources of Soviet conduct", Foreign Affairs, XXV, July 1947, σελ Τον Οκτώβριο 1947 ιδρύεται στη Μόσχα η Cominform. Παράλληλα, το Σεπτέμβριο 1947 συνέρχεται Διάσκεψη στο Παρίσι που δημιουργεί τον Οργανισμό Ευρωπαϊκής Οικονομικής Συνεργασίας (1948), που θα εξελιχθεί το 1961 στον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ). 44 Βλ. Kaplan, όπ. παρ. νο 40, σελ. 17 και Ιωάννου - Κουμουτσάκο, όπ. παρ. νο 19, σελ Βλ. Bulletin de l'etranger, "Le traite de Bruxelles", 18/3/1948, στην Le Monde, Dossiers et Documents, όπ. παρ. νο 29, σελ. 19. Βλ. επίσης Κ.Α. Στεφάνου, "Προς την Ομοσπονδιακή Οργάνωση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας ΙΙ", ΕΕυρΚ 8, 1990, σελ. 76. Πρόκειται για την ιδρυτική συνθήκη της μετέπειτα ΔΕΕ. Λανθασμένα αναφέρεται ως τέτοια από μελετητές, πολιτικούς και δημοσιογράφους η Τροποποιημένη Συνθήκη των Βρυξελλών. Αυτό προκύπτει ακράδαντα από τη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση που αναφέρει ως ημερομηνία επανεξέτασης των διατάξεων της Συνθήκης της ΔΕΕ το 1998 (άρθρο Ι.4.6), ήτοι το πέρας της πεντηκονταετίας.

12 για τη δημιουργία μιας ευρύτερης αμερικανο-ευρωπαϊκής ένωσης. Τα κράτη μέλη της Δυτικής Ένωσης σκέπτονται ότι η Συμμαχία τους θα λειτουργήσει καταλυτικά, σαν ένας μοχλός πίεσης, ως προς την αμερικανική εμπλοκή και, συγχρόνως, θα τους εκπροσωπήσει συνολικά, ως ομάδα σε τυχόν συζητήσεις ή διαπραγματεύσεις με τις ΗΠΑ. 46 Ο τελευταίος αυτός στόχος επιβοηθείται από εξω-δυτικοευρωπαϊκούς παράγοντες, δηλαδή από τη συμπεριφορά της Σοβιετικής Ένωσης στο διεθνές σύστημα και ιδιαίτερα στην Ευρώπη. Τα γεγονότα των πρώτων μηνών του 1948 σημαδεύουν τις πολιτικές εξελίξεις. Στην Τσεχοσλοβακία ( ) οι Σοβιετικοί εγκαθιστούν πραξικοπηματικά φιλικό προς αυτούς καθεστώς και από τον Ιούνιο του 1948 αρχίζουν τον αποκλεισμό του Βερολίνου. Στην Ιταλία, το κομμουνιστικό κόμμα προβλέπεται ότι βρίσκεται πολύ κοντά στην ανάληψη της εξουσίας στις επερχόμενες εκλογές, ενώ η Σοβιετική Ένωση πιέζει σοβαρά τη Νορβηγία να της παραχωρήσει βάσεις. 47 Τα γεγονότα αυτά και οι δυτικοευρωπαϊκές πιέσεις συμβάλλουν στο να δημιουργηθεί το κατάλληλο κλίμα και να επικρατήσει τελικά στις ΗΠΑ η διεθνιστική γραμμή, να εμπλακούν οι ΗΠΑ στο διεθνές προσκήνιο, αναλαμβάνοντας το ρόλο της ηγέτιδας δύναμης του δυτικού κόσμου, για να μην αποχωρήσουν ποτέ έκτοτε. Στην περίοδο μεταξύ 22 Μαρτίου και 1 ης Απριλίου 1948 διεξάγονται ο διαπραγματεύσεις του Πενταγώνου με συμμετοχή των κρατών μελών της Δυτικής Ένωσης, των ΗΠΑ και του Καναδά με σκοπό την αντιμετώπιση του θεωρουμένου πλέον κοινού κινδύνου. Στις διαπραγματεύσεις η Δυτική Ένωση εμφανίζεται ως ο προνομιούχος ευρωπαίος εταίρος και, αφού αποκλείεται η προσχώρηση των ΗΠΑ σε αυτήν, αποφασίζεται η δημιουργία συλλογικής άμυνας στο βορειο-ατλαντικό χώρο με πυρήνα της στην Ευρώπη τη Δυτική Ένωση. Στις 4 Απριλίου 1949 υπογράφεται η Συνθήκη του Οργανισμού Βορείου Ατλαντικού και γεννιέται το ΝΑΤΟ (North Atlantic Treaty Organization). 48 H συμμετοχή σε αυτό των πέντε ιδρυτικών κρατών της Δυτικής Ένωσης χρησιμοποιείται ως επιχείρημα από τον πρόεδρο Truman για την επικύρωση της Συνθήκης από τη Γερουσία των ΗΠΑ. 49 Η απόφαση των ΗΠΑ για τη δημιουργία του ΝΑΤΟ ενσαρκώνει τον αναπροσανατολισμό της εξωτερικής τους πολιτικής σε απάντηση των συστημικών πιέσεων και επαναπροσδιορισμού των εθνικών συμφερόντων τους μέσα από τις διαδικασίες που αναφέρθηκαν. Συμβολίζει όμως κυρίως την ουσιαστική έναρξη άσκησης της αμερικανικής ηγεμονίας με στόχο τη διάρθρωση του δυτικού συστήματος κρατών και τη διαμόρφωση πολιτικής έναντι του υπόλοιπου κόσμου και, ιδιαίτερα, του αντιπάλου συστήματος, αυτού που δημιουργεί η Σοβιετική Ένωση. Η άσκηση του ρόλου του ηγεμόνα φαίνεται κυρίως στην ενεργοποίηση του ΝΑΤΟ, καθώς η συμμαχία τη στιγμή εκείνη δεν υπάρχει παρά μόνο στα χαρτιά. Τρία είναι τα προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπισθούν: το κόστος διάρθρωσης και λειτουργίας της συμμαχικής άμυνας, η συμμετοχή των Ευρωπαίων σε αυτήν με παραχώρηση βάσεων και κυρίως εμψύχου υλικού, και το θέμα της ενοποίησης ή μη των δυνάμεων Δυτικής Ένωσης και ΝΑΤΟ. Στο πρώτο πρόβλημα την απάντηση δίνουν οι ΗΠΑ. Στο τρίτο θέμα δεν αποφασίζεται λύση, αλλά στην πράξη οι μη 46 Βλ. Κaplan, όπ. παρ. νο 40, σελ. 7, Βλ. ibid., σελ. 20 και J.-C. Masclet, L'Union politique de l'europe, στη σειρά Que sais-je?, Presses Universitaires de France, Paris, 5eme edition, 1993, σελ Για τις διαπραγματεύσεις, βλ. Kaplan, όπ. παρ. νο 40, σελ Βλ. H. Holthoff, όπ. παρ. νο 20, σελ

13 ουσιαστικά υπάρχουσες δυνάμεις της Δυτικής Ένωσης θα τεθούν υπό τη σκέπη του ΝΑΤΟ. Για την επίλυση του δευτέρου προβλήματος οι ΗΠΑ θεωρούν ότι βάσεις πρέπει να υπάρξουν στο έδαφος κυρίως της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, η οποία (όπως και η Ιταλία) θα πρέπει να συνδράμει με έμψυχο υλικό. Οι ΗΠΑ απαιτούν την επίλυση του γερμανικού προβλήματος, δηλαδή τον επανεξοπλισμό της Γερμανίας, αίτημα στο οποίο φυσικά αντιδρούν έντονα όλες οι χώρες της Δυτικής Ένωσης με πρώτη τη Γαλλία. 50 Για τη Γαλλία, που από εκείνη τη στιγμή αρχίζει να διαχωρίζει τη θέση της από τους υπολοίπους Ευρωπαίους, η θέση των Αμερικανών είναι "απλά απαράδεκτη". 51 Την περίοδο αυτή ακριβώς αποτυγχάνει η τετραμερής συνδιάσκεψη στο Παρίσι ( ) για την επίλυση του γερμανικού προβλήματος. ΙΙΙ. Σχέδιο Pleven Η πρώτη προσπάθεια συμβιβασμού μεταξύ της αμερικανικής και της ευρωπαϊκής/ γαλλικής θέσης γίνεται από το Σχέδιο Pleven ( ) που δημιουργεί έναν ενοποιημένο στρατό ανδρών από τα ευρωπαϊκά κράτη μέλη του ΝΑΤΟ με συμμετοχή γερμανικών δυνάμεων υπό κοινή διοίκηση, και στη διάθεση του επιτελείου του ΝΑΤΟ. Με αυτό τον τρόπο θα υπήρχαν βεβαίως γερμανοί στρατιώτες, αλλά δεν θα υπήρχε γερμανικός στρατός. 52 ΙV. Ευρωπαϊκή Αμυντική Κοινότητα Η δεύτερη και παρεπόμενη της πρώτης προσπάθεια συνίσταται στη δημιουργία ενός νέου αμυντικού οργανισμού που θα εποπτεύσει τον ευρωπαϊκό συμμαχικό στρατό αλλά και τον επανεξοπλισμό της Γερμανίας. Η πρόταση αυτή γίνεται στο τέλος του 1950 και στις υπογράφεται η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Αμυντική Κοινότητα με συμμετοχή της Γερμανίας και της Ιταλίας. Στο Πρωτόκολλο που υπογράφεται ταυτόχρονα ορίζεται ότι "ένοπλη επίθεση κατά της εδαφικής ακεραιότητας της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Κοινότητας στην Ευρώπη... θα θεωρηθεί επίθεση εναντίον όλων των μελών του ΝΑΤΟ". 53 Η ρήτρα αυτή, αλλά και η υπαγωγή των δυνάμεων της ΕΑΚ στο ΝΑΤΟ δείχνουν τη γενικότερη υπαγωγή της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Κοινότητας στο ΝΑΤΟ. 54 Ο οργανισμός αυτός που φέρει τους όρους "ευρωπαϊκή" και "κοινότητα" χάνεται όμως στη γέννεσή του. Στις η γαλλική Εθνοσυνέλευση, για λόγους εσωτερικής πολιτικής, αλλά και αντιδρώντας σπασμωδικά στις άκομψες πιέσεις του Dulles, δεν επικυρώνει τη Συνθήκη και αναβάλλει συγχρόνως την ενεργοποίηση του ΝΑΤΟ στην Ευρώπη. 55 Η αποτυχία της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Κοινότητας οδήγησε τους 6 σε "περιχαράκωση" ("retrenchment") και στη διάσκεψη της Μεσσίνας αποφάσισαν να περιορίσουν το εγχείρημα της ευρωπαϊκής ενοποίησης 50 Βλ. Kaplan, όπ. παρ. νο 40, σελ. 40, 45 επ., και Ιωακειμίδη, όπ. παρ. νο 23, σελ J.-C. Masclet, όπ. παρ. νο 47, σελ Ιbid.. 53 Βλ. Kaplan, όπ. παρ. νο 40, σελ , 53, 63 και επίσης Ιωάννου - Κουμουτσάκο, όπ. παρ. νο 19, σελ Βλ. Masclet, όπ. παρ. νο 47, σελ Βλ. "Comment fut rejete en 1954 le projet d'une Communaute europeenne de defense", Le Monde, , σελ. 8. Eπίσης, Masclet, όπ. παρ. νο 47, σελ και Kaplan, όπ. παρ. νο 40, σελ. 64.

14 σε τομείς μη πολιτικούς. V. Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση Οι νατοϊκές πιέσεις στα κράτη μέλη της ηπειρωτικής Ευρώπης για εξεύρεση λύσης εντείνονται και έχουν ως αποτέλεσμα τη σύγκληση δύο διασκέψεων των εννέα κρατών στο Παρίσι ( και ). Η λύση που προτείνεται από το Ηνωμένο Βασίλειο, που είχε παραμείνει εκτός Ευρωπαϊκής Αμυντικής Κοινότητας, και γίνεται αμέσως αποδεκτή από την κυβέρνηση Mendes- France, είναι να διευρύνουν την υπάρχουσα Δυτική Ένωση τροποποιώντας συγχρόνως το καταστατικό της. Στις 23 Οκτωβρίου 1954 υπογράφονται τα τέσσερα τροποποιητικά πρωτόκολλα, γνωστά ως Πρωτόκολλα των Παρισίων, που δημιουργούν τη ΔΕΕ 56. Από θεσμικής πλευράς, η ΔΕΕ αποτελεί οπισθοδρόμηση σε σχέση με την Ευρωπαϊκή Αμυντική Κοινότητα, αλλά καθιερώνει την πλήρη βρετανική εμπλοκή στην ασφάλεια της Ευρώπης. Αυτή η συμμετοχή δεν θα είναι άμοιρη συνεπειών για τη ΔΕΕ. 57 Η υποβοήθηση από τη ΔΕΕ στην εκπλήρωση των αποστολών του ΝΑΤΟ. Δεν φαίνεται όμως να σταμάτησε στη δεκαετία του Στο διεθνές περιβάλλον που προέκυψε μετά το 1989, οι επιχειρησιακές ευθύνες του ΝΑΤΟ περιορίζονται στο χώρο της Β. Αμερικής και της Ευρώπης. Οι αιτίες όμως της σύγκρουσης και οι εστίες αποσταθεροποίησης μπορεί γεωγραφικά να βρίσκονται και εκτός Ευρώπης, επομένως πέραν του χώρου επιχειρησιακής ευθύνης του ΝΑΤΟ. Στην περίπτωση αυτή η χρησιμότητα της ΔΕΕ μπορεί να είναι πολύ μεγάλη καθώς η ίδια, μετά την επιβεβαίωση της ερμηνείας του άρθρου 8.3 της Συνθήκης της από τη Διακήρυξη της Ρώμης (1984) δεν περιορίζεται επιχειρησιακά μόνο στην Ευρώπη. Η ΔΕΕ λοιπόν μπορεί να επιχειρήσει εκεί όπου δεν μπορεί το ΝΑΤΟ. 58 Από τη λεπτομερή αυτή ιστορική και πολιτική ανάλυση προκύπτει ένα συμπέρασμα: ότι η ΔΕΕ είναι εκ γενετής πάρα πολύ στενά συνδεδεμένη με το ΝΑΤΟ. Δημιουργήθηκε για να ενθαρρυνθεί η εμπλοκή των ΗΠΑ στην Ευρώπη και, όταν αυτό επετεύχθη, για να επανεξοπλισθεί η Γερμανία και να λειτουργήσει τελικά η συμμαχία. Με δεδομένους αυτούς τους παραδοσιακούς ιστορικούς και πολιτικούς δεσμούς και με το ΝΑΤΟ να λειτουργεί χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα, πώς θα ήταν δυνατόν τα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης να αναπτύξουν μία αυτόνομη ευρωπαϊκή αμυντική συμμαχία και πώς η ΔΕΕ θα μπορούσε να ανεξαρτητοποιηθεί και να ενσαρκώσει αυτή την αυτόνομη ευρωπαϊκή αμυντική πολιτική; Πόσο μάλλον, που ορισμένα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης πιστεύουν ότι η νατοϊκή συμμαχία ικανοποιεί πλήρως τα αμυντικά συμφέροντα των δυτικοευρωπαίων. 56 Βλ. Masclet, όπ. παρ. νο 47, σελ. 24 και Kaplan, όπ. παρ. νο 40, σελ Επίσης βλ. Le Monde, "Vie et mort d'une armee europeenne", , στην Le Monde, Dossiers et Documents, όπ. παρ. νο 29, σελ και Γ. Βαληνάκης, Η ευρωπαϊκή πολιτική και αμυντική συνεργασία, Παπαζήσης, Αθήνα, 1991, σελ Βλ. Masclet, ibid., σελ Η ΔΕΕ όπως ανέφερε σε συνέντευξη του ο Γενικός της Γραμματέας, Βιλχελμ Βαν 'Εεκελεν, δεν θα δεσμεύεται γεωγραφικά και θα μπορεί να στέλνει στρατεύματα και πέραν των γεωγραφικών ορίων του ΝΑΤΟ. Βλ. Το Βήμα της Κυριακής (θα παρατίθεται ως Το Βήμα), , σελ. Α14.

15 2. Συμφωνία κυβερνητικών συνασπισμών - Θεωρία παιγνίων Η παλαιά σχέση της ΔΕΕ με το ΝΑΤΟ, αλλά και η διαμάχη μεταξύ των κρατών που θεωρούν αναγκαία την παρουσία του ΝΑΤΟ στην Ευρώπη και περιττή την ανάπτυξη μίας αυτόνομης ευρωπαϊκής αμυντικής πολιτικής (Ατλαντιστές) από τη μία πλευρά και των κρατών μελών που θεωρούν απαραίτητη την ευρωπαϊκή διάσταση (Ευρωπαϊστές) από την άλλη, σημάδευσαν τη διαμόρφωση της ευρωπαϊκής στρατηγικής διάστασης στα πλαίσια του δεύτερου "πυλώνα" απλά ως "προοπτικής". 59 Σημείο εκκίνησης της οικοδόμησης της ευρωπαϊκής στρατηγικής διάστασης, αλλά και των διαφωνιών και των συμβιβασμών (χάρη στις εσκεμμένες γλωσσικές ασάφειες) μεταξύ των Ατλαντιστών και των Ευρωπαϊστών είναι η "Πλατφόρμα" της Χάγης. Η "Πλατφόρμα επιβεβαιώνει την αναγκαιότητα της στρατηγικής διάστασης στην ευρωπαϊκή ενοποίηση, αλλά συγχρόνως και τη διαφύλαξη του status quo στην Ευρώπη μέσω της διατήρησης της παρουσίας του ΝΑΤΟ, της ύφεσης και του διαλόγου μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Αναγνωρίζει τη σημασία ύπαρξης στην Ευρώπη των αμερικανικών συμβατικών και πυρηνικών όπλων και των αντίστοιχων ευρωπαϊκών. Επίσης, θεωρεί ως βάση ανάπτυξης της στρατηγικής διάστασης στην Ευρώπη τη ΔΕΕ και ιδιαίτερα το Άρθρο 5 της Τροποποιημένης Συνθήκης των Βρυξελλών 60 Επιπλέον, καθορίζεται η φιλοσοφία επαναδραστηριοποίησης της ΔΕΕ, τα μέλη της οποίας επαναβεβαιώνουν "την υποχρέωσή τους να οικοδομήσουν την ευρωπαϊκή ενότητα, σύμφωνα με την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη την οποία όλοι υπέγραψαν ως μέλη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας". 61 Τέλος, προσδιορίζονται και οι όροι διεύρυνσης της ΔΕΕ: αποδοχή από τα νέα μέλη τής Συνθήκης της, αποδοχή τής "Πλατφόρμας" και ετοιμότητα υλοποίησής της, επίλυση εκκρεμών προβλημάτων με το ΝΑΤΟ. Η αναγνώριση του ρόλου των πυρηνικών όπλων στην Ευρώπη, καθώς και η διευθέτηση των διαφορών με το ΝΑΤΟ απετέλεσαν προφανώς την αιτία των ανασχέσεων της Ελλάδας για ένταξή της το Ουσιαστικά οι ευρωπαίοι εταίροι διακηρύσσουν πως όλοι επιθυμούν μια ισχυρή και ενωμένη Ευρώπη, αλλά για διαφορετικούς και μάλλον αντίθετους λόγους η κάθε ομάδα. Η πρώτη ομάδα, των "Ατλαντιστών" (Ηνωμένο Βασίλειο, Ολλανδία, Πορτογαλία, και ορισμένες φορές για διαφορετικούς λόγους Δανία και Ιρλανδία), θεωρεί πως μία ισχυρή και ενωμένη Ευρώπη θα αποτελέσει ουσιαστική 59 Η επιλογή του στρατοπέδου από τις κυβερνήσεις των κρατών μελών ήταν σύμφωνη με την κοινή γνώμη στη χώρα τους, με μόνες εξαιρέσεις το Βέλγιο και τη Γερμανία, το Δεκέμβριο Σύμφωνα με δημοσκόπηση του Ευρωβαρόμετρου (no 32, p. 45) το Δεκέμβριο 1989, στην ερώτηση "ευρωπαϊκή ασφάλεια ή ΝΑΤΟ;", υπέρ της πρώτης απαντούν θετικά οι 'Ελληνες (49%-8%), οι Ιταλοί (45%-19%), οι Γάλλοι (43%-21%), οι Ισπανοί (42%-12%), οι Ιρλανδοί (35%-21%). Υπέρ του ΝΑΤΟ θετικά διάκεινται οι Δανοί (60%-11%), οι Γερμανοί (48%-28%), οι Βρετανοί (42%-30%), οι Ολλανδοί (41%-37), μόλις οι Βέλγοι (36%-33%) και οι Πορτογάλοι (24%-23%). Η στάση υπέρ ενός ευρωπαϊκού οργανισμού άμυνας (χωρίς, όμως να γίνεται σύγκριση με το ΝΑΤΟ) ενισχύεται από το 1990 και έπειτα, όπως προκύπτει από δημοσκοπήσεις που έγιναν τον Οκτώβριο 1990 (βλ. Η Ευρώπη, Παγκόσμιος Εταίρος, έκδοση της Επιτροπής των ΕΚ, Βρυξέλλες, 1991, σελ. 6) και το φθινόπωρο 1992 (Ευρωβαρόμετρο no 38) η κοινή γνώμη διάκειται ευνοϊκά (με μόνη εξαίρεση το 1990 τη Δανία: 40%-50%). Γενικά για το ρόλο της κοινής γνώμης, βλ. W.J. Feld, όπ. παρ. νο Βλ. επίσης Κ. Στεφάνου, όπ. παρ. νο 6, σελ Βλ. Στ. Σταθάτος, Η Καθημερινή, Βλ. και Ιωάννου-Κουμουτσάκο, όπ. παρ. νο 19, σελ. 30

16 συμβολή στην Ατλαντική Συμμαχία και καταλαβαίνει ως "ασφάλεια" την πολιτική προσέγγιση των αμυντικών θεμάτων. Η δεύτερη ομάδα, των "Ευρωπαϊστών" (Γαλλία, Γερμανία, ορισμένες φορές Ιταλία, Ισπανία, Βέλγιο, Λουξεμβούργο, συχνά η Ελλάδα), καταλαβαίνει την "ασφάλεια" ως αμυντική πολιτική, ως ευρωπαϊκή στρατιωτική συμμαχία και θεωρεί ότι μία ισχυρή Ευρώπη θα δημιουργήσει μία πιο ισόρροπη σχέση ανάμεσα στη Δυτική Ευρώπη και στις ΗΠΑ. 63 Προοδευτικά η αντίθεση μεταξύ "Ατλαντιστών" και "Ευρωπαϊστών" παίρνει σημαντικές διαστάσεις καθώς διαχέεται και συγκεκριμενοποιείται και σε άλλα θέματα, όπως της σχέσης ορισμένων Ευρωπαϊκών κρατών με τη ΔΕΕ. Οι μεν πρώτοι ανησυχούν για τα ευρωπαϊκά κράτη μέλη του ΝΑΤΟ (Νορβηγία, Ισλανδία, Τουρκία), οι δε δεύτεροι για τα κράτη μέλη των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (Δανία, Ιρλανδία, Ελλάδα) που δεν είναι μέλη της ΔΕΕ. Παράλληλα, εμφανίζεται και το θέμα μετακίνησης της έδρας της Γενικής Γραμματείας της ΔΕΕ από το Λονδίνο και οι "Ατλαντιστές " επιθυμούν να μεταφερθεί η έδρα στις Βρυξέλλες, ενώ οι "Ευρωπαϊστές" στο Παρίσι. 64 Το κυριότερο όμως σημείο τριβής και αντιπαράθεσης μεταξύ των δύο ομάδων είναι ο μελλοντικός ρόλος της ΔΕΕ στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε συνάρτηση με το αν ο δεύτερος "πυλώνας" που θα εμπεριείχε τη διάσταση της ΚΕΠΠΑ θα επεκτεινόταν και στη διάσταση της στρατηγικής, δηλαδή τις στρατιωτικές πλευρές της ασφάλειας, την κοινή αμυντική πολιτική και την άμυνα. Οι Mitterrand και Kohl πρότειναν το Δεκέμβριο του 1990 και το Φεβρουάριο 1991, "μία πραγματική κοινή πολιτική ασφαλείας που θα οδηγήσει τελικά σε μία κοινή άμυνα". Το θέμα συζητείται τόσο στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Ρώμης (Δεκέμβριος 1990), όσο και στη διακυβερνητική διάσκεψη για την πολιτική ένωση που από τις 15 Δεκεμβρίου 1990 επεξεργάζεται το αντίστοιχο τμήμα της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ουσιαστικά τρεις προτάσεις κατατίθενται. Σύμφωνα με την πρώτη, των "Ατλαντιστών", η ΔΕΕ πρέπει να παραμείνει υπό την εποπτεία του ΝΑΤΟ, που αποτελεί τον μόνο αξιόπιστο οργανισμό άμυνας στην Ευρώπη, και να αναλαμβάνει, όταν η περίσταση το απαιτεί, συγκεκριμένες ad hoc πρωτοβουλίες. 65 Η δεύτερη πρόταση, θέλει τη ΔΕΕ να έχει απλό συμβουλευτικό ρόλο στην Ευρωπαϊκή Ένωση, 66 ενώ η τρίτη, των "Ευρωπαϊστών", προτείνει να ενσωματωθεί πλήρως η ΔΕΕ στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η αντιπαράθεση αυτή θα επεκταθεί και εκτός διαπραγματεύσεων με μία σειρά από δηλώσεις και κινήσεις: αυτή του Delors στο Λονδίνο ( ), την αγγλο-ιταλική διακήρυξη ( ) σχετικά με το ρόλο της ΔΕΕ στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την αντίστοιχή της γαλλο-γερμανική ( ). Γάλλοι και Γερμανοί θα προσπαθήσουν να ενισχύσουν τη θέση τους δημιουργώντας τη Γαλλο-Γερμανική 63 Επειδή έχουν παρατηρηθεί φαινόμενα σύγχυσης, τονίζεται ότι η εν λόγω διάκριση δεν στηρίζεται στο αν κάποια κράτη επιθυμούν μία υπερεθνική/ κοινοτική προσέγγιση στην ασφάλεια και την κοινή αμυντική πολιτική ή όχι, αλλά στο αν επιθυμούν μία τέτοια πολιτική περισσότερο ευρωκεντρική και λιγότερο νατοϊκή ή αντιστρόφως 64 Η έδρα του Συμβουλίου και της Γραμματείας της ΔΕΕ μεταφέρθηκε τελικά τον Ιανουάριο 1993 από το Λονδίνο στις Βρυξέλλες (στο αρχηγείο του ΝΑΤΟ) σύμφωνα με την Α' Δήλωση για τη ΔΕΕ, Δ.7. Η μετακίνηση αυτή αποτελεί μία επιπλέον απόδειξη για τη στενή σχέση της ΔΕΕ με το ΝΑΤΟ. 65 Πρόταση της Βρετανικής, της Ολλανδικής, της Πορτογαλικής και της Δανικής κυβέρνησης. 66 Γίνεται στα πλαίσια της συμβιβαστικής πρότασης των κυβερνήσεων Ηνωμένου Βασιλείου και Ιταλίας (Οκτώβριος 1991), βλ. Ιωακειμίδη, όπ. παρ. νο 23, σελ. 148.

17 Ταξιαρχία (Οκτώβριος 1991) η οποία μετά την προσχώρηση του Βελγίου το Νοέμβριο του 1993 θα μετατραπεί στον "Ευρωστρατό" ("Eurocorps"). Η κορύφωση όμως δεν οφείλεται στις ευρωπαϊκές δηλώσεις και αντιδηλώσεις, αλλά στην πρωτοφανή (αλλά όχι και ανεξήγητη) παρέμβαση των ΗΠΑ στη διαδικασία των διαπραγματεύσεων. Ο Υπουργός των Εξωτερικών J. Baker απέστειλε το Φεβρουάριο 1991 έγγραφο (non-paper) στις κυβερνήσεις των κρατών μελών με τίτλο "U.S. Approach to Developing a European Security Identity", 67 υπογραμμίζοντας πέντε σημεία ενδιαφέροντος των ΗΠΑ για τη διαμόρφωση της Ευρωπαϊκής ταυτότητας ασφαλείας: 68 α. Οι ΗΠΑ υποστηρίζουν την ανάπτυξη μίας Ευρωπαϊκής ταυτότητας ασφαλείας υπό την προϋπόθεση ότι ενισχύει την Ατλαντική συμμαχία. Η δημιουργία της ευρωπαϊκής ασφάλειας με τον επαναπροσδιορισμό ή περιορισμό τού ρόλου τού ΝΑΤΟ, την εξασθένιση της δομής του ή με τη δημιουργία ενός μονολιθικού μπλοκ ευρωπαϊκών κρατών θα αποτελούσε εσφαλμένη και επικίνδυνη εξέλιξη. β. οι βασικές λειτουργίες του ΝΑΤΟ δεν θα πρέπει να αλλοιωθούν από τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής ταυτότητας ασφαλείας. γ. η ευρωπαϊκή αμυντική διάρθρωση θα πρέπει να είναι ανοιχτή σε όλες ευρωπαϊκές χώρες. Η Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση δεν θα πρέπει να υποταχθεί στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο γιατί μια τέτοια ρύθμιση θα οδηγούσε σε περιθωριοποίηση του ΝΑΤΟ και σε διάρρηξη της Ατλαντικής αμυντικής σχέσης δ. οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να αποδεχθούν την ενίσχυση του ρόλου της ΔΕΕ, αλλά μόνο για δραστηριότητες εκτός περιοχής ΝΑΤΟ ("out of area activities") ε. η ολοκληρωμένη στρατιωτική διάρθρωση του ΝΑΤΟ ("integrated military structure") θα πρέπει να προσαρμοσθεί στις νέες συνθήκες αμυντικού περιβάλλοντος, αλλά χωρίς να χαλαρώσει η συνοχή της ή να αλλοιωθεί η μορφολογία της. Οποιαδήποτε μεταβολή στους στρατιωτικούς μηχανισμούς θα πρέπει να συζητηθεί και να αποφασισθεί στα πλαίσια της Συμμαχίας. Αν και οι "Ευρωπαϊστές" αντέδρασαν αρνητικά στο κείμενο αυτό, εντούτοις το έλαβαν σοβαρά υπόψη, και στη Σύνοδο της Κοπεγχάγης (Ιούνιος 1991) οι ηγέτες του ΝΑΤΟ υιοθέτησαν συμβιβαστικές θέσεις για την ευρωπαϊκή ασφάλεια αμβλύνοντας έτσι την αντίθεση Αμερικανών και Ευρωπαίων. Τα δύο σημαντικότερα σημεία είναι: α. αποδοχή της προοπτικής ενίσχυσης της διάστασης ασφαλείας της Ευρωπαϊκής ενοποίησης και αναγνώριση της σημασίας οικοδόμησης της Πολιτικής Ένωσης που θα περιλαμβάνει κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφαλείας (δηλαδή διπλωματίας). β. συγκατάθεση στην προσπάθεια ανάπτυξης της Ευρωπαϊκής αμυντικής ταυτότητας στα πλαίσια της αναδυόμενης Ευρωπα ϊκής Ένωσης και της ΔΕΕ στη βάση της αρχής της συμπληρωματικότητας με το ΝΑΤΟ. 69 Οι ίδιες θέσεις υιοθετήθηκαν και στη Ρώμη το Νοέμβριο του 1991 με ιδιαίτερη μνεία στην παρατηρούμενη "προοδευτική σύγκλιση των απόψεων... σχετικά με την ανάπτυξη μίας Ευρωπαϊκής ταυτότητας ασφαλείας και άμυνας 67 Κατά τον Χριστοδουλίδη πρόκειται για το "τηλεγράφημα Μπαρτόλομιου" στην υπουργική σύνοδο της ΔΕΕ του Φεβρουαρίου Βλ. Θ.Α. Χριστοδουλίδη, "Το μετέωρο βήμα: Η κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφαλείας στην Ευρωπαϊκή Ένωση", στο Χριστοδουλίδης-Στεφάνου, Η Συνθήκη του Μάαστριχτ: συνθετική θεώρηση, Σιδέρης, Αθήνα, 1993, σελ Πηγή: Π.Κ. Ιωακειμίδης, όπ. παρ. νο 23, σελ Βλ. Ιωακειμίδη, όπ. παρ. νο 23, σελ. 270.

18 συμβατής με την κοινή άμυνα που ήδη έχουμε στα πλαίσια της συμμαχίας μας". 70 Μετά την αμερικανική παρέμβαση και τα ανακοινωθέντα από τα Συμβούλια της Κοπεγχάγης και της Ρώμης, η γαλλογερμανική προσπάθεια για διαμόρφωση μίας ευρωπαϊκής στρατηγικής με βασικό συστατικό της μία ευρωπαϊκή συμμαχία απέτυχε. Η αποδοχή της συμπερίληψης της εν καιρώ διαμόρφωσης μίας «κοινής αμυντικής πολιτικής» στο δεύτερο «πυλώνα» έγινε φανερά υπό τον όρο ότι αυτή η προοπτική πολιτικής όχι μόνο θα ενταχθεί στο ευρύτερο πλαίσιο της Ατλαντικής συμμαχίας, αλλά και θα την ενισχύσει. 71 Έτσι λοιπόν η ΔΕΕ από τη μία είναι η "αμυντική συνιστώσα της Ευρωπαϊκής Ένωσης" και " αναπόσπαστο τμήμα της ανάπτυξής" της και από την άλλη θα αναπτυχθεί "ως μέσο για την ενίσχυση του ευρωπαϊκού σκέλους της Ατλαντικής Συμμαχίας". Η αντίφαση αυτή είναι μόνο φαινομενική. Αντίφαση δεν υπάρχει. Πρόκειται για άλλη μία έκφραση του συμβιβασμού μεταξύ "Ατλαντιστών" και "Ευρωπαϊστών" στα πλαίσια της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση καθώς απεφεύχθη το ζήτημα της μελλοντικής ενσωμάτωσης της ΔΕΕ στην Ευρωπαϊκή Ένωση και η εξέταση του θέματος μετετέθη στη Διακυβερνητική του Η υποχώρηση των Ευρωπαϊστών και ο συμβιβασμός αποδεικνύουν τις βαθιές ρίζες του ΝΑΤΟ στην Ευρώπη και τη δυσκολία υποκατάστασης του νατοϊκού αμυντικού συστήματος από κάποιο καινούργιο, ανεξαρτήτως αν αυτό το νέο σύστημα θα στηρίζεται στη ΔΕΕ ή σε ένα καινούργιο σχηματισμό των κρατών μελών τής Ευρωπαϊκής Ένωσης, εκ των οποίων ορισμένα είναι πάγια αγκυροβολημένα στην ατλαντική συμμαχία. Η διαπίστωση αυτή τελεί υπό έναν περιορισμό, το κόστος της μελλοντικής αμυντικής προσπάθειας, κάτι το οποίο δεν φαίνεται ότι οι κυβερνήσεις των κρατών μελών, ακόμη και των Ευρωπαϊστών, ήθελαν ή μπορούσαν να αναλάβουν. Τελικά, όπως τονίζει ο Ιωακειμίδης, μπορεί το ΝΑΤΟ να είναι η φθηνότερη επιλογή άμυνας για τους Ευρωπαίους. 73 Θεωρητικά, η εξέλιξη των διαπραγματεύσεων, το αρχικό αδιέξοδο και η κορύφωση της αντιπαράθεσης μπορούν να απεικονισθούν με το παίγνιο του διλήμματος των φυλακισμένων, αφού οι δύο πλευρές κατέληγαν στη λιγότερο καλή επιλογή που ήταν, αφενός, ο κίνδυνος μείωσης της συσπείρωσης της συμμαχίας και, αφετέρου, η έλλειψη οποιασδήποτε προόδου στο θέμα της ενωσιακής κοινής αμυντικής πολιτικής. Και οι δύο πλευρές φοβούνταν την αποχώρηση ("λιποταξία") της άλλης, δηλαδή, αφενός, την αποχώρηση των ΗΠΑ και, αφετέρου, την 70 Βλ. Rome Declaration on Peace Cooperation, , NATO Review, No 6, December 1991, σελ Βλ. και Ιωακειμίδη, όπ. παρ. νο., σελ Βλ. Θ. Α. Χριστοδουλίδη, Εξωτερική πολιτική και ασφάλεια στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ΕΠΕΕΣ, Ερευνητικά Δοκίμια, Νο 2, 1992, σελ Βλ. όπ. παρ. σελ Για σκέψεις πάνω στο θέμα του κόστους της αμυντικής προσπάθειας, βλ. Walter Goldstein, «A separate European security system? Not if Economic Union is long delayed», in R.J. Jackson, όπ. παρ. νο 9, σελ Οι αλλαγές στο διεθνές σύστημα, αλλά και το πρόβλημα του κόστους της άμυνας δικαιολογούν τη μείωση των δυνάμεων των ευρωπαϊκών κρατών. Το Βέλγιο καταργεί την υποχρεωτική θητεία και μειώνει τις δυνάμεις του κατά το ήμισυ. Η Γαλλία θα μειώσει τις δυνάμεις της το 19 κατά άνδρες και ίσως περισσότερο. Το Ηνωμένο Βασίλειο επαναφέρει άνδρες από τη στρατιά του Ρήνου. Το η Γερμανία απέλυσε άνδρες. Η Ολλανδία μείωσε κατά 10% τις δυνάμεις της το και η Ιταλία σχεδίαζε μείωση 25%. Οι δαπάνες των ευρωπαίων συμμάχων του ΝΑΤΟ έπεσαν από 92.2 δισ. δολάρια το 1985 σε 82.9 δισ. δολάρια το Bλ. Buchan D.: The strange superpower, Dartmouth, Aldershot/ European Communities, 1993, σελ

19 δημιουργία ενός εντελώς καινούργιου φορέα από τους ευρωπαϊστές εταίρους. Τη στιγμή της ισορροπίας των δύο πλευρών στη δεύτερη καλύτερη επιλογή, λειτούργησε το υπάρχον δυτικοευρωπαϊκό αμυντικό καθεστώς και οι δίαυλοι επικοινωνίας του, το ΝΑΤΟ, και προσέφερε τη λύση. Η υποχώρηση των Ευρωπαϊστών, οι παραχωρήσεις από τους Ατλαντιστές και ο τελικός συμβιβασμός δεν έγιναν στα πλαίσια της διακυβερνητικής, αλλά στα πλαίσια της Συμμαχίας. 3. "Side payments" Το δευτερεύον θέμα της συμμετοχής ή μη ορισμένων κρατών μελών τής Ένωσης, αλλά και ορισμένων κρατών μελών του ΝΑΤΟ στη ΔΕΕ, αναδείχθηκε πρωτεύον στο τέλος της διαπραγμάτευσης, καθώς για να επιλυθεί απειλήθηκε η χρήση του δικαιώματος αρνησικυρίας. Ο συμβιβασμός επί του θέματος εκφράστηκε στη 2 η προσαρτημένη στη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση Δήλωση σχετικά με τη ΔΕΕ. Τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης καλούνται μέχρι το τέλος του 1992 είτε να προσχωρήσουν στη ΔΕΕ δυνάμει του άρθρου ΧΙ της τροποποιημένης Συνθήκης των Βρυξελλών είτε να γίνουν παρατηρητές. Σύμφωνα με αυτήν τη ρύθμιση, η Ελλάδα προσχωρεί στη ΔΕΕ ( ), ενώ η Δανία και η Ιρλανδία καθίστανται παρατηρητές. 74 Η Ελλάδα απείλησε με veto στο Συμβούλιο του Maastricht εάν δεν γινόταν δεκτό το αίτημά της για ένταξη στη ΔΕΕ. Η απειλή αυτή, σε συνδυασμό με τις πιέσεις των "Ευρωπαϊστών" και τις παραχωρήσεις σε κράτη μέλη του ΝΑΤΟ, έκαμψε τις αντιρρήσεις του Ηνωμένου Βασιλείου. Στην προσπάθειά της αυτήν η Ελλάδα στηρίχθηκε από τη Γερμανία, τη Γαλλία και την Ιταλία. Ο Andreotti θεώρησε δικαιολογημένη την απειλή veto "γιατί είναι αδιανόητο να αποφασισθεί η αμυντική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης και να απουσιάζουν από τη ΔΕΕ εκείνα τα κράτη μέλη της ΕΟΚ που επιθυμούν την ένταξή τους στον πολιτικο-αμυντικό οργανισμό". 75 Η επιλογή της ιδιότητας του παρατηρητή από την Ιρλανδία δεν πρέπει να αποτελεί έκπληξη λόγω ενός ιδιόμορφου καθεστώτος ουδετερότητάς της. Η Ιρλανδία δεν πήρε μέρος στο Β' παγκόσμιο πόλεμο και δεν συμμετέχει στο ΝΑΤΟ ή άλλους αμυντικούς οργανισμούς. Κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων η Ιρλανδία είχε αντιρρήσεις στο να συμπεριληφθεί η διάσταση της Στρατηγικής στο δεύτερο "πυλώνα". 76 Τελικά υπεχώρησε, ενώ η συμμετοχή της ακόμη και ως παρατηρητή στη ΔΕΕ αποτελεί ένδειξη επανεξέτασης του καθεστώτος ουδετερότητάς της. Αντίθετα η στάση της Δανίας μπορεί να γεννήσει ερωτηματικά καθώς η χώρα είναι κράτος-μέλος του ΝΑΤΟ. Όμως η Δανία, ήδη από το στάδιο των διαπραγματεύσεων, ήταν επιφυλακτική ως προς το δεύτερο "πυλώνα". Έθεσε ως όρο υποστήριξής του την πρόβλεψη της ομοφωνίας για το σύνολο των αποφάσεων της και αντιτάχθηκε στην συμπερίληψη της Στρατηγικής σε αυτόν. 77 Στο Τμήμα 74 Βλ. Το Βήμα, , σελ. Α Βλ. Η Καθημερινή, , σελ Βλ. Ιωακειμίδη, όπ. παρ. νο 23, σελ Ibid., σελ. 159

20 Γ' του Παραρτήματος 1 78 των συμπερασμάτων της Προεδρίας του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της (Εδιμβούργο) προβλέπεται ότι η Δανία "δεν συμμετέχει στην εκπόνηση και την εφαρμογή αποφάσεων και ενεργειών της Ένωσης οι οποίες έχουν συνέπειες στον αμυντικό τομέα, αλλά δεν παρεμποδίζει την ανάπτυξη στενότερης συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών στον τομέα αυτόν". Επίσης η Δανία "θα παραιτείται από το δικαίωμά της να ασκεί την Προεδρία της Ένωσης οσάκις προκύπτει ζήτημα που συνεπάγεται την εκπόνηση και την εφαρμογή αποφάσεων και ενεργειών της Ένωσης με αμυντικές προεκτάσεις. Θα ισχύουν οι συνήθεις κανόνες αντικατάστασης του Προέδρου σε περίπτωση κωλύματος". Επιπλέον "τίποτε στη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση δεν υποχρεώνει τη Δανία να γίνει μέλος της ΔΕΕ". 79 Τα κράτη μέλη του ΝΑΤΟ, μη μέλη της ΔΕΕ, καλούνται, στην ίδια χρονική διορία, να γίνουν συνδεδεμένα μέλη "κατά τρόπο που να τους επιτρέπει να συμμετέχουν πλήρως στις δραστηριότητές της". Η Τουρκία, η Νορβηγία και η Ισλανδία γίνονται συνδεδεμένα μέλη. 80 Η ιδιότητα του "συνδεδεμένου μέλους" δεν προβλέπεται από τη Συνθήκη της ΔΕΕ και βέβαια βασικό χαρακτηριστικό της σύνδεσης είναι η "εξωτερικότητα" της σχέσης με τον οργανισμό, γεγονός που αποκλείει την πλήρη συμμετοχή του συνδεδεμένου κράτους στις δραστηριότητές του. 81 Η ιδιότητα του παρατηρητή διαφέρει από αυτή του συνδεδεμένου μέλους ως προς το γεγονός ότι οι παρατηρητές είναι μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και λογικά μπορούν, όταν το αποφασίσουν, να γίνουν πλήρη μέλη της και να έχουν τα δικαιώματα του πλήρους μέλους. Ίσως αυτό είναι και το μόνο πλεονέκτημα των παρατηρητών, δεδομένου ότι σε όλα σχεδόν τα υπόλοιπα θέματα τα συνδεδεμένα μέλη υπερτερούν έναντι αυτών. Οι παρατηρητές μπορούν απλά να παρίστανται και να καλούνται μετά από αίτηση να πάρουν το λόγο, ενώ τα συνδεδεμένα μέλη μπορούν να συμμετέχουν πλήρως στις συνεδριάσεις του Συμβουλίου της ΔΕΕ. Έχουν δηλαδή το δικαίωμα λόγου, αλλά "δεν μπορούν να εμποδίζουν τη λήψη αποφάσεων που λαμβάνονται ομόφωνα από τα κράτη μέλη", 82 ενώ μπορούν να συνταχθούν με τις αποφάσεις των κρατών μελών. Μπορούν όμως και οι δύο αυτές κατηγορίες μελών να αποκλεισθούν από τις συνεδριάσεις μετά από αίτηση της πλειοψηφίας των κρατών μελών ή του ημίσεως συμπεριλαμβανομένης και της προεδρίας. 83 Τα συνδεδεμένα μέλη μπορούν να συμμετέχουν στην εφαρμογή των αποφάσεων, εκτός αν η πλειοψηφία των κρατών μελών ή το ήμισυ αυτών συμπεριλαμβανομένης και της Προεδρίας αποφασίσουν διαφορετικά. Η συμμετοχή τους θα γίνεται επί ίσοις όροις, όπως τα πλήρη μέλη στις στρατιωτικές επιχειρήσεις της ΔΕΕ στις οποίες διαθέτουν δυνάμεις. 'Εχουν (όπως και οι παρατηρητές) τα ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις με τα πλήρη μέλη για αρμοδιότητες που μεταβιβάζονται στη ΔΕΕ από άλλα fora και οργανισμούς στους οποίους ήδη ανήκουν. 78 "Απόφαση των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων, συνερχομένων στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, για ορισμένα ζητήματα που έθεσε η Δανία σχετικά με τη Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Ένωσης". Βλ. παράρτημα 3 του παρόντος 79 Για τη Δανική στάση, βλ. Finn Laursen, "Denmark's 'Yes But'", Eipascope, No 1993/3, σελ Το Βήμα, , σελ. Α Βλ. Θ. Α. Χριστοδουλίδη, όπ. παρ. νο 67, σελ Αυτό σημαίνει ότι μπορούν να εμποδίσουν τις υπόλοιπες, δηλαδή τις αποφάσεις για τις οποίες δεν απαιτείται ομοφωνία; Η διακήρυξη του Πέτερσμπεργκ αφήνει προφανώς ανοικτό το ενδεχόμενο. 83 Βλ. Μέρος ΙΙΙ της Διακήρυξης του Πέτερσμπεργκ.