Ελληνικά Δάση Αρκεύθου στο Εθνικό Πάρκο Πρεσπών LIFE JunEx: Σχέδιο Βιωσιμότητας (After-LIFE Conservation Plan)

Transcript

1 Πρόγραμμα LIFE12 NAT/GR/ JunEx Restoration and Conservation of the Priority Habitat Type *9562 Grecian Juniper Woods in Prespa National Park, Greece Ελληνικά Δάση Αρκεύθου στο Εθνικό Πάρκο Πρεσπών LIFE JunEx: Σχέδιο Βιωσιμότητας (After-LIFE Conservation Plan) Εταιρία Προστασίας Πρεσπών Μάρτιος 2018

2 Το Σχέδιο Βιωσιμότητας (After LIFE Conservation Plan) ολοκληρώθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος LIFE12 NAT/GR/ JunEx Αποκατάσταση και Διατήρηση του τύπου οικοτόπου προτεραιότητας *9562 Ελληνικά Δάση Αρκεύθου στον Εθνικό Πάρκο Πρεσπών ( ), το οποίο υλοποίησε η Εταιρία Προστασίας Πρεσπών (Συντονιστή Δικαιούχος) και το Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (Εταίρος). Το πρόγραμμα συγχρηματοδοτήθηκε κατά 75% από τη Διεύθυνση Περιβάλλοντος (LIFE) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Ελληνικά Δάση Αρκεύθου στο Εθνικό Πάρκο Πρεσπών LIFE JunEx: Σχέδιο Βιωσιμότητας (After-LIFE Conservation Plan) Συγγραφή: Ειρήνη Κουτσερή, Συντονίστρια Έργου LIFE12 NAT/GR/ JunEx Μετάφραση: Χ. Νίνου Επιμέλεια κειμένων: Μ. Σολάκη Εταιρία Προστασίας Πρεσπών Μάρτιος

3 Περιεχόμενα Λίστα ακρωνύμιων 4 Ταυτότητα του προγράμματος 5 Πρόλογος 5 Α. Ιστορικό του προγράμματος 7 Α1. Η σημασία των Ελληνικών Δασών Αρκεύθου στο Εθνικό Πάρκο Πρεσπών 7 A3. LIFE12 NAT/GR/539 JunEx: Σχεδιασμός προγράμματος 8 A4. Εφαρμογή και περιορισμοί του προγράμματος 9 A5. Αποτελέσματα και πλεονεκτήματα του προγράμματος 11 Β. Η κατάσταση σήμερα 13 B1. Θεσμικό πλαίσιο και σχετιζόμενοι φορείς 13 Β2. Ανάλυση SWOT 15 Β2.1. Δυνατότητες 15 Β2.2. Αδυναμίες 17 Β2.3. Ευκαιρίες 17 Β2.4. Απειλές 18 Γ. Στόχοι και μεθοδολογία του Σχεδίου Βιωσιμότητας 19 Γ1. Προτεραιότητες για τη διατήρηση 19 Γ1.1. Διατήρηση της δομής των Ελληνικών Δασών Αρκεύθου μέσω δασοκομικών χειρισμών 19 Γ1.2. Διατήρηση των Ελληνικών Δασών Αρκεύθου μέσω της εφαρμογής της βόσκησης 20 Γ1.3. Βελτίωση των περιβαλλοντικών συνθηκών εντός των ΕΔΑ μέσω της διαχείρισης των απορριμμάτων 21 Γ1.4. Ενίσχυση της αναγέννησης 21 Γ1.5. Προώθηση των πρακτικών και αποτελεσμάτων του προγράμματος 21 Γ2. Ενδυνάμωση και υποστήριξη εμπλεκόμενων φορέων 22 Γ3. Προτεραιότητες για την παρακολούθηση 22 Γ4. Προτεραιότητες για την προώθηση και δικτύωση του προγράμματος 23 Δ. Οικονομικές προοπτικές 24 E. Βιβλιογραφικές Αναφορές 31 3

4 Λίστα ακρωνύμιων ΑΔΗΔΜ ΔΑΟΚ-ΦΛ ΔΜ - ΔΔΣΔΠ ΔΜ ΔΔΦ ΔΙΑΔΥΜΑ ΔΠ ΕΔΑ ΕΕ EKBY ΕΠαΠ ΕΠΠ ΕΦΔ ΙΔΕ ΚΑΠ ΚΥΑ ΟΠΕΚΕΠΕ ΟΣΔΒ ΠΔΜ ΤΕΙ ΑΜΘ ΥΠΑΑΤ ΥΠΕΝ ΦΔΕΠαΠ Αποκεντρωμένη Διοίκηση Ηπείρου - Δυτικής Μακεδονίας, Διεύθυνση Συντονισμού και Επιθεώρησης Δασών Διεύθυνση Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής, Περιφερειακή Ενότητα Φλώρινας Διαχειριστική Μελέτη του Δημόσιου Δυτικού Συμπλέγματος Δυτικού Πρεσπών δασική Διαχειριστική Μελέτη Διεύθυνση Δασών Φλώρινας Διαχείριση Απορριμμάτων Δυτικής Μακεδονίας Αρμόδια αρχή για τη διαχείριση απορριμμάτων του Δήμου Πρεσπών Δήμος Πρεσπών Ελληνικά Δάση Αρκεύθου Ευρωπαϊκή Ένωση Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας / Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων Εθνικό Πάρκο Πρεσπών Εταιρία Προστασίας Πρεσπών Ειδικός Φορέας Δασών Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών (Ελληνικός Γεωργικός Οργανισμός «ΔΗΜΗΤΡΑ») Κοινή Αγροτική Πολιτική Κοινή Υπουργική Απόφαση Οργανισμός Πληρωμών και Ελέγχου Κοινοτικών Ενισχύσεων Προσανατολισμού και Εγγυήσεων υπό την εποπτεία του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων Οριστικό Σχέδιο Διαχείρισης της Βόσκησης Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Πάρκου Πρεσπών 4

5 Ταυτότητα του προγράμματος LIFE+ Nature ( ) πρόγραμμα Τίτλος Σύντομος τίτλος Αποκατάσταση και Διατήρηση Ελληνικών Δασών Αρκεύθου στο Εθνικό Πάρκο Πρεσπών LIFE12 NAT/GR/ JunEx Διάρκεια 1 Ιουλίου Δεκεμβρίου 2017 (4½ χρόνια) Προϋπολογισμός 1,047,939 Χρηματοδότηση Συντονιστής δικαιούχος Εταίρος Το πρόγραμμα συγχρηματοδοτήθηκε κατά 75% από τη Διεύθυνση Περιβάλλοντος (LIFE) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Εταιρία Προστασίας Πρεσπών Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας / Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (ΕΚΒΥ) Πρόλογος Μετά από 4,5 χρόνια υλοποίησης του προγράμματος LIFE JunEx, αποκαταστάθηκε το 17% της περιοχής, όπου ο τύπος οικοτόπου *9562 Ελληνικά Δάση Αρκεύθου (ΕΔΑ) βρισκόταν σε μέτρια κατάσταση διατήρησης. Το αποτέλεσμα αυτό προέκυψε μέσω της μερικής απομάκρυνσης των πλατύφυλλων ειδών και της επανεισαγωγής της βόσκησης. Στην περιοχή υλοποίησης, σε έκταση 2080 στρεμμάτων, οι άρκευθοι έχουν πλέον κυρίαρχη θέση έναντι των πλατύφυλλων, τα τυπικά είδη και η φυτική ποικιλότητα έχουν αυξηθεί, ενώ καταγράφεται φυσική αναγέννηση της υψηλής αρκεύθου J. excelsa. Οι δράσεις που εφαρμόστηκαν, για την αποκατάσταση και τη διατήρηση συνέβαλαν τόσο στη μακροπρόθεσμη βελτίωση της κατάστασης διατήρησης του τύπου οικοτόπου, όσο και στη μείωση βασικών απειλών, όπως οι πυρκαγιές. Αναφορικά με αυτό, απομακρύνθηκαν τα εύφλεκτα υλικά, από όλες τις περιοχές που υπάρχουν ΕΔΑ, ενώ οι υλοτομίες των πλατύφυλλων ειδών και η απομάκρυνση της ξερής βιομάζας οδήγησαν στη δημιουργία ανοικτών εκτάσεων, μειώνοντας τον κίνδυνο γρήγορης εξάπλωσης πυρκαγιάς, κάνοντας ευκολότερη την πρόσβαση για την κατάσβεση. Ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα του προγράμματος, αποτέλεσε η ενσωμάτωση, στο πλαίσιο των σχετικών σχεδίων διαχείρισης, δύο ζωτικής σημασίας, πρωτογενών δραστηριοτήτων, της υλοτομίας και της βόσκησης ως εργαλεία για την μακροπρόθεσμη διατήρηση του τύπου οικοτόπου. Με 5

6 την ένταξη αυτή των παραπάνω δραστηριοτήτων, στα διαχειριστικά σχέδια, μπορεί σταδιακά να επιτευχθεί η αποκατάσταση επιπλέον 7000 στρεμμάτων ΕΔΑ. Επιπλέον, διάφορες δράσεις εντός και εκτός του προγράμματος έχουν υποστηρίξει την αποτελεσματικότερη διαχείριση των σκουπιδιών από το Δήμο Πρεσπών, προς όφελος των ΕΔΑ αλλά και άλλων σημαντικών περιοχών. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω ένα από τα θετικά αποτελέσματα του προγράμματος ήταν η καταγραφή της αναγέννησης μέσα στις αποκατεστημένες περιοχές των ΕΔΑ. Το γεγονός αυτό αποτελεί ένα ελπιδοφόρο μήνυμα ενάντια στα προβλήματα που αντιμετωπίστηκαν κατά την παραγωγή και τη συντήρηση των φυταρίων αρκεύθου, καθώς έτσι ενδυναμώνεται η αναγέννηση του είδους. Μέσα από τις προσπάθειες για την κατανόηση της βιωσιμότητας και φυτρωτικότητας του σπόρου, αποκτήθηκε σημαντική επιστημονική γνώση, ωστόσο εμφανίστηκαν διάφορα προβλήματα που αφορούσαν στην μακροπρόθεσμη αναπαραγωγική ικανότητα των σπόρων ελληνικής αρκεύθου. Η σπορά και παραγωγή φυταρίων δε θεωρείται πλέον η αποτελεσματικότερη μέθοδος για τη βελτίωση της αναπαραγωγής του είδους, παρ' όλα αυτά, αναγνωρίζεται το γεγονός ότι θα πρέπει πλέον η επιστημονική έρευνα να στοχεύει στην κατανόηση των γενετικών ζητημάτων και των αναπαραγωγικών περιορισμών και πως αυτά επηρεάζουν την μακροπρόθεσμη επιβίωση του είδους στην περιοχή. Τέλος, με σκοπό να διασφαλιστούν μακροπρόθεσμα τα οφέλη της αποκατάστασης, ήταν αναγκαία η αναγνώριση της σημασίας της διαχείρισης των δασών αρκεύθου, καθώς είναι στενά συνδεδεμένη με την ιστορία των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στην Πρέσπα. Η προώθηση των δράσεων αλλά και των αποτελεσμάτων του προγράμματος απευθύνθηκε σε ευρύ κοινό και οι τρόποι και τα μέσα που επιλέχθηκαν αποδείχτηκαν αρκετά αποτελεσματικά σε πολλαπλά επίπεδα. Η στήριξη της Γενικής Διεύθυνσης Ανάπτυξης, Προστασίας Δασών και Αγροπεριβάλλοντος του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας και της Γενικής Διεύθυνσης Δασών και Αγροτικών Υποθέσεων, της Αποκεντρωμένης Διεύθυνσης Ηπείρου - Δυτικής Μακεδονίας, μαζί με τη συνεργασία όλων των σχετικών οργανώσεων και κρατικών υπηρεσιών, καθώς και πολλές παραγωγικές ομάδες του Δήμου Πρεσπών, ήταν πολύ σημαντική. Οι συνεργασίες αυτές που καθιερώθηκαν μέσω του LIFE JunEx καθορίζουν και προμηνύουν την αποτελεσματική εφαρμογή των δράσεων που θα πραγματοποιηθούν μελλοντικά μέσα στα πλαίσια του σχεδίου after-life. Από την ομάδα του προγράμματος (μέλη της Εταιρίας Προστασίας Πρεσπών και του Ελληνικού Κέντρου Βιοτόπων/ Υγροτόπων) κρίνεται απαραίτητη και εφικτή η συνέχεια συγκεκριμένων δράσεων του προγράμματος. Σε αυτό το πλαίσιο, το παρόν σχέδιο βιωσιμότητας θα αποτελέσει τη βάση για την εφαρμογή των μέτρων που είναι απαραίτητα για τη διατήρηση των ΕΔΑ του ΕΠαΠ, ενώ παράλληλα θα προωθήσει βέλτιστες πρακτικές για τη διαχείριση των ΕΔΑ και άλλων τύπων οικοτόπων στην Ελλάδα και στην ΕΕ. 6

7 Α. Ιστορικό του προγράμματος Α1. Η σημασία των Ελληνικών Δασών Αρκεύθου στο Εθνικό Πάρκο Πρεσπών Ο δασικός τύπος οικοτόπου *9562 Ελληνικά Δάση Αρκεύθου εμφανίζεται στο Εθνικό Πάρκο Πρεσπών (ΕΠαΠ) και καλύπτει έκταση στρεμμάτων, καταλαμβάνοντας το 5,2% της έκτασης του Εθνικού Πάρκου και το 78,4% της έκτασης του συγκεκριμένου τύπου στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ). Πρόκειται για έναν ιδιαίτερο τύπο δάσους, που ενώ παλαιότερα ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένος στον ορεινό χώρο της Ελλάδας, σήμερα παρουσιάζει σημαντική συρρίκνωση. Χαρακτηρίζεται από δασολιβαδικά συστήματα, τα οποία συνδυάζουν δασική και κτηνοτροφική παραγωγή. Στο παρελθόν ήταν στενά συνδεδεμένα με τη ζωή και τις δραστηριότητες των ανθρώπων που κατοικούν κοντά σε αυτά. Δραστηριότητες όπως η βόσκηση από κτηνοτροφικά ζώα και κυρίως από αιγοπρόβατα, έχει διαχρονικά συμβάλλει στη διατήρηση αυτών των δασών. Τα δάση αρκεύθου βρίσκονται σε υψόμετρο σε όλες τις εκθέσεις και σε διάφορες κλίσεις, κυρίως στον δυτικό τομέα του Εθνικού Πάρκου Πρεσπών, στα όρη Ντέβας και Βροντερό, ενώ σποραδικά εμφανίζονται και νότιο-ανατολικά, στο όρος Τρικλάριο, κοντά στον οικισμό Μικρολίμνη. Τα δάση αυτά χαρακτηρίζονται από την παρουσία της υψηλής αρκεύθου Juniperus excelsa και της δυσοσμότατης αρκεύθου Juniperus foetidissima, σε αραιή διάταξη. Σε αυτά έχουν καταγραφεί περισσότερα από 900 είδη φυτών (από το σύνολο των ειδών του Εθνικού Πάρκου Πρεσπών), από τα οποία το 16% είναι ενδημικά της Ελλάδας και της Βαλκανικής χερσονήσου. Από αυτά τα είδη τα 149 χαρακτηρίζονται σημαντικά, επειδή προστατεύονται από την ευρωπαϊκή και την εθνική νομοθεσία, ή επειδή είναι ενδημικά της Ελλάδας ή των Βαλκανίων. Α2. Πιέσεις και απειλές στον τύπο οικοτόπου προτεραιότητας *9562 που αντιμετωπίστηκαν από το πρόγραμμα JunEx LIFE12 NAT/GR/539 Οι ανθρώπινες δραστηριότητες στο παρελθόν, όπως η βόσκηση, το κλάδεμα και υλοτομίες για καυσόξυλα και άλλες χρήσεις, είχαν ως αποτέλεσμα τη διατήρηση των δασών αρκεύθου, καθώς και την αργή και σταθερή αναγέννηση τους. Η μείωση της κτηνοτροφίας έχει αλλάξει την ισορροπία υπέρ των πλατύφυλλων ξυλωδών ειδών σε βάρος των αρκεύθων. Η εξάπλωση πλατύφυλλων ειδών, όπως η δρυς, η οστρυά και ο γαύρος σταδιακά περιορίζουν την παρουσία και την αναγέννηση της υψηλής αρκεύθου και υποβαθμίζουν τα δάση αυτά. Συγκεκριμένα, κατά την έναρξη του έργου LIFE12 NAT/GR/53-JunEx, το 55% των δασών αρκεύθου είχε καταγραφεί ως μικτό δάσος με φυλλοβόλα πλατύφυλλα. Παράλληλα, δεν είχε παρατηρηθεί αναγέννηση, καθώς η σκίαση από το πυκνό δάσος φυλλοβόλων δεν επέτρεπε τη φύτρωση και την ανάπτυξη των νεαρών αρκεύθων. Η παύση των υλοτομιών των πλατύφυλλων ειδών καθώς οι άρκευθοι δεν υλοτομούνταν - οδήγησε τοπικά στη συσσώρευση βιομάζας. Οι συνθήκες αυτές αυξάνουν τον κίνδυνο επέκτασης πυρκαγιών στο ξερικό περιβάλλον των Ελληνικών Δασών Αρκεύθου. 7

8 Οι παραπάνω κίνδυνοι οφείλονται στην ελλιπή κατανόηση και αναγνώριση της αξίας των δασών αρκεύθου σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο. Αλλά και στην πρότερη ελλιπή γνώση διαχείρισης δασών αρκεύθου, συμπεριλαμβανομένης και της μείωσης των κτηνοτροφικών ζώων. Με τη έναρξη του προγράμματος LIFE12 NAT/GR/539 JunEx αξιολογήθηκε ο βαθμός διατήρησης των δασών αρκεύθου στο σύνολο της έκτασης τους ως προς: (α) το βαθμό διατήρησης της δομής, (β) τη διατήρηση των λειτουργιών και (γ) τη δυνατότητα αποκατάστασης: το 56,34% της έκτασης έχει μέτριο βαθμό διατήρησης, γιατί υπάρχει εισβολή από πλατύφυλλα είδη και τα δάση εμφανίζονται μικτά το 31,99% έχει καλό βαθμό διατήρησης, γιατί είναι αμιγή δάση αρκεύθου με μεγάλη φυτοποικιλότητα το 11,67% της έκτασης έχει πολύ καλό βαθμό διατήρησης που πλησιάζει το άριστο, γιατί εμφανίζονται αιωνόβιες άρκευθοι και χαρακτηριστικά υψηλή φυτοποικιλότητα. A3. LIFE12 NAT/GR/539 JunEx: Σχεδιασμός προγράμματος Ο κύριος σκοπός του έργου LIFE JUNEX ήταν η αποκατάσταση και διατήρηση του τύπου οικοτόπου προτεραιότητας*9562 Ελληνικά Δάση Αρκεύθου (Juniperetum excelsae) στο Εθνικό Πάρκο Πρεσπών. Για την επίτευξη του παραπάνω σκοπού, σχεδιάστηκαν δράσεις που καλύπτουν τους επιμέρους στόχους: 1. Διατήρηση των περιοχών, όπου τα Ελληνικά Δάση Αρκεύθου βρίσκονται σε καλή κατάσταση., Τα σημεία δηλαδή, όπου παρουσιάζουν καλή και «τυπική» δομή, αλλά και μεγάλη χλωριδική ποικιλότητα και σημαντικά είδη φυτών 2. Αποκατάσταση περιοχών όπου έχουν υποβαθμιστεί: (α)λόγω της εισβολής πλατύφυλλων ειδών, μέσω της εφαρμογής επιλεκτικών υλοτομιών πλατύφυλλων και την επανεισαγωγή της βόσκησης και (β) λόγω της συσσώρευσης βιομάζας και απορριμμάτων 3. Φυτεύσεις και σπορές για να ενισχυθεί η πολύ χαμηλή φυσική αναγέννηση 4. Μείωση των απειλών, όπως οι οικολογική διαδοχή ή η πιθανότητα πυρκαγιάς, μέσω του συνδυασμού των παραπάνω δράσεων και των δράσεων επικοινωνίας 5. Αύξηση της επιστημονικής γνώσης για τον τύπο οικοτόπου *9562 και διάχυση αυτής, καθώς ένα από τα βασικά προβλήματα για τον συγκεκριμένο τύπο οικοτόπου είναι η έλλειψη γνώσης διαχείρισης 6. Ανάδειξη της αξίας του *9562 μέσω των δράσεων επικοινωνίας. 8

9 A4. Εφαρμογή και περιορισμοί του προγράμματος Το LIFE12 NAT/GR/539 JunEx, βασίστηκε σε τρεις κύριες δράσεις διατήρησης, προκειμένου να καλυφθούν οι στόχοι για τη διατήρηση και την αποκατάσταση των τύπων οικοτόπου *9562: (α) Δράση C1: Εφαρμογή των δασοκομικών χειρισμών, η οποία περιλάμβανε την επιλεκτική υλοτομία πλατύφυλλων ειδών για τρία συναπτά έτη, σε μια έκταση 2080 στρεμμάτων. Αυτή η δράση ήταν απαραίτητη για το άνοιγμα διαδρόμων, τη μείωση της κλειστής κομοστέγης από πλατύφυλλα είδη προς όφελος της αύξησης των αρκεύθων και τη βελτίωση των συνθηκών προκειμένου να αυξηθεί η αναγέννηση των αρκεύθων. (β) Δράση C2: Έργα διατήρησης και κατασκευής υποδομών βόσκησης. Αυτή η δράση περιλάμβανε τρεις βασικούς πυλώνες: (α) κατασκευή υποδομών βόσκησης (ομβροδεξαμενή και στέγαστρο) σε βασικά σημεία, για την εξασφάλιση της διαχείρισης μέσω της συνεχόμενης βόσκησης με σκοπό τον έλεγχο της αναγέννησης των πλατύφυλλων ειδών, μετά την ολοκλήρωση των δασοκομικών χειρισμών (βλ. C1) (β) την απομάκρυνση των σκουπιδιών και των εύφλεκτων υλικών, για τη βελτίωση των συνθηκών προκειμένου να αυξηθεί η αναγέννηση των αρκεύθων και να μειωθεί ο κίνδυνος πυρκαγιάς (γ) την προστασία και ανάδειξη μικρο-αποθεμάτων, μέσω της περίφραξης. (γ) Δράση C3: Αποκατάσταση 40 στρεμμάτων με την εγκατάσταση 4000 φυταρίων αρκεύθου μέσω της τεχνητής αναγέννησης (παραγωγή, φύτευση και συντήρηση φυταρίων). Οι δασοκομικοί χειρισμοί (Δράση C1) εφαρμόστηκαν κλιμακωτά σε διάστημα τριών ετών ( ). Υλοποιήθηκαν σε έκταση μεγαλύτερη των 2000 στρεμμάτων, οδηγώντας στην απομάκρυνση Έτος Εποχή Αριθμός Εβδομάδων 2016 Άνοιξη Καλοκαίρι Αριθμός κατσικιών Εικόνα 1. Εφαρμογή δασοκομικών χειρισμών περίπου 900 km 3 βιομάζας από το δάσος, δημιουργώντας διαδρόμους και μειώνοντας την κομοστέγη, ώστε να ενισχυθεί η ανάπτυξη των ελληνικών αρκεύθων (Εικόνα 1: Εφαρμογή των δασοκομικών χειρισμών) Φθινόπωρο Άνοιξη Καλοκαίρι Φθινόπωρο Προκειμένου να διατηρηθούν οι διάδρομοι, ήταν απαραίτητο να επανεισαχθεί η βόσκηση (Δράση C2), και πιο συγκεκριμένα κοπάδια αιγών μέσα στις περιοχές διαχείρισης. Από το ξεκίνημα του προγράμματος είχε εκτιμηθεί η βοσκοϊκανότητα και Πίνακας 1. Εφαρμογή της βόσκησης προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες των 9

10 κοπαδιών κατασκευάστηκαν σε βασικά σημεία, μια ομβροδεξαμενή χωρητικότητας 120 km 3 και ένα στέγαστρο και ανακατασκευάστηκε και μια παλιά ομβροδεξαμενή χωρητικότητας 90 km 3 (Εικόνα 1). Με βάση τις εκτιμήσεις για τη βοσκοφόρτωση και τη βοσκοϊκανότητα, ήταν εφικτό να εφαρμοστεί βόσκηση σε διάστημα δύο ετών (Πίνακας 1). Παρά το γεγονός ότι το καλοκαίρι και το φθινόπωρο του 2017 το κοπάδι ήταν μικρό, παρέμεινε για μεγάλο διάστημα στην περιοχή και πέτυχε τον περιορισμό της ανάπτυξης των υλοτομημένων πλατύφυλλων. Η απομάκρυνση των σκουπιδιών και των εύφλεκτων υλικών (Δράση C2) εφαρμόστηκε καθ όλη τη διάρκεια της επέκτασης των ΕΔΑ στην περιοχή (Σχήμα 2.), καλύπτοντας όλες τις εστίες συσσώρευσης σκουπιδιών και άχρηστων ογκωδών υλικών σε ρεματιές, λιβάδια και στις άκρες των δρόμων, απομακρύνοντας αρχικά μέχρι και 6 τόνους σκουπιδιών. Αυτή η δράση εφαρμόστηκε σε συνεργασία με τον Δήμο Πρεσπών και τον Φορέα Διαχείρισης του Εθνικού Πάρκου Πρεσπών στο πλαίσιο μιας κοινής προσπάθειας για την διαχείριση των σκουπιδιών. Εκτός από το LIFE JunEx, η ΕΠΠ συνεργάστηκε στενά με τους δύο παραπάνω φορείς για να καταγράψει, να καθαρίσει και να αποτρέψει την επαναλαμβανόμενη ρίψη σκουπιδιών σε σημαντικές περιοχές (key areas), ενώ συνεχίζει να συνεργάζεται με άλλους ενδιαφερόμενους φορείς για γενικά ζητήματα διαχείρισης σκουπιδιών αλλά και με σχολεία μέσα στα πλαίσια περιβαλλοντικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Επιπρόσθετα, στην περιοχή των Ψαράδων, κατασκευάστηκε ένας κλειστός χώρος απόθεσης απορριμμάτων, σε συνεργασία με τον Δήμο Πρεσπών, για την εξυπηρέτηση των αναγκών των κατοίκων. Με τη νέα κατασκευή, οι κάδοι δεν είναι προσβάσιμοι σε οικόσιτα και άγρια ζώα και έτσι αποφεύγεται ο διασκορπισμός των απορριμμάτων στα δάση αρκεύθου. Μέσα στο ΕΠαΠ έχουν εντοπιστεί τρία μικρο-αποθέματα τα οποία περιλαμβάνουν αιωνόβια δάση αρκεύθου και βρίσκονται γύρω από εκκλησίες. Τα δύο μικρο-αποθέματα, στον Άγιο Γεώργιο Ψαράδων και στον Άγιο Αθανάσιο Βροντερού, παρουσιάζουν υψηλή χλωριδική ποικιλότητα και αποτελούν την κατάσταση διατήρησης αναφοράς (άριστη κατάσταση) των ΕΔΑ, καθώς απουσιάζουν απειλές και πιέσεις που εμφανίζονται σε άλλες περιοχές με ΕΔΑ. Επομένως, κρίθηκε απαραίτητο να περιφραχθεί μόνο ένα μικρο-απόθεμα, αυτό της Κοίμησης της Θεοτόκου στους Ψαράδες. Στο συγκεκριμένο μικροαπόθεμα, το οποίο περιλαμβάνει αρκετές αιωνόβιες αρκεύθους, η χλωριδική ποικιλότητα βρισκόταν σε μέτρια κατάσταση διατήρησης λόγω της υψηλής πίεσης που ασκείται από τη βόσκηση των αγελάδων. Συνεπώς, ο σκοπός της περίφραξης των 12,5 στρεμμάτων σε αυτήν την περιοχή, ήταν η βελτίωση της χλωριδικής ποικιλότητας, με την απομάκρυνση/περιορισμό της βόσκησης από αγελάδες, αλλά επιτρέποντας την ελεγχόμενη βόσκηση από αιγοπρόβατα, όταν και αν αυτή κρίνεται απαραίτητη. Η τεχνητή αναγέννηση χρησιμοποιήθηκε ως ένας τρόπος αποκατάστασης του τύπου οικοτόπου, όπου διάφοροι παράγοντες μπορεί να εμποδίζουν την φυσική αναγέννηση. Εξασφαλίστηκε έτσι η αναγέννηση των αρκεύθων μέσω της αναδάσωσης συγκεκριμένων περιοχών με φυτάρια παραγόμενα από τοπικούς σπόρους. Κατά τη διάρκεια της παραγωγής των φυταρίων και μέσω σχολαστικών δοκιμών βιωσιμότητας του σπόρου, παρατηρήθηκε ότι η βιωσιμότητα του τοπικού σπόρου ήταν πολύ χαμηλή, με άμεση επίπτωση στην παραγωγή και επιβίωση των φυταρίων. Αν και τελικά βρέθηκαν κατάλληλοι προ-χειρισμοί για τη φύτρωση των σπόρων, η χαμηλή βιωσιμότητα των εμβρύων και η μειωμένη επιβίωση των φυταρίων απαιτούσαν αλλαγές στην εφαρμογή της δράσης. 10

11 Έτσι αποφασίστηκε: (α) να φυτευτούν προ-χειρισμένοι σπόροι, ως ένα μέτρο ενίσχυσης της φυσικής αναγέννησης δημιουργώντας τράπεζες σπόρων και (β) να φυτευτούν περίπου 1200 φυτάρια, τα οποία παράχθηκαν στο ΤΕΙ Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης (ΤΕΙ ΑΜΘ), παρά τις χαμηλές προσδοκίες για την βιωσιμότητα των σπόρων. Στο τέλος του προγράμματος επιβίωσαν μόλις 100 φυτάρια υψηλής αρκεύθου, τα οποία εγκαταστάθηκαν στην περιοχή με τα παραπάνω τεχνητά μέσα, τα οποία και εγκαταστάθηκαν (Εικόνα 2). Οι επικοινωνιακές δράσεις του προγράμματος, στόχευαν στην ευαισθητοποίηση ετερόκλητου κοινού αναφορικά με την αναγνώριση της αξίας των ΕΔΑ. Σε τοπικό επίπεδο, πραγματοποιήθηκαν ενημερωτικές συναντήσεις,. Επίσης μοιράστηκαν ενημερωτικές επιστολές προς την τοπική κοινωνία, και δημιουργήθηκε ενημερωτικό φυλλάδιο, με αποδέκτες του κατοίκους της περιοχής, τους επισκέπτες και τοπικούς φορείς. Επιπρόσθετα, μια εφαρμογή κινητών τηλεφώνων (smart-phone application) για τα ΕΔΑ και ενημερωτικές πινακίδες τις δράσεις του LIFE JunEx συνεχίζουν να ενημερώνουν κάθε ενδιαφερόμενο. Για τα Εικόνα 2. Εφαρμογή της απομάκρυνσης απορριμμάτων και φύτευση των σπόρων τοπικά σχολεία σχεδιάστηκαν και υλοποιήθηκαν δράσεις περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, ενώ η εκλαϊκευμένη αναφορά του προγράμματος διαμοιράστηκε στάλθηκε σε όλους τους συνεργάτες αλλά και σε όλους τους εμπλεκόμενους φορείς και αρχές. Επίσης, διοργανώθηκαν δύο θερινά σχολεία με τη συμμετοχή φοιτητών από τις τρεις χώρες της διασυνοριακής Πρέσπας και επαγγελματιών από τον χώρο των δασολογικών επιστημών και της δασικής διαχείρισης. Σε επιστημονικό επίπεδο, η ομάδα του προγράμματος συμμετείχε σε οχτώ συνέδρια και συναντήσεις παρουσιάζοντας το έργο του προγράμματος σε εθνικό, ευρωπαϊκό αλλά και διεθνές επίπεδο. Οι δράσεις, τα αποτελέσματα και το επικοινωνιακό υλικό του προγράμματος συνεχίζουν να προωθούνται μέσω της ιστοσελίδας του προγράμματος ( η οποία θα συνεχίσει να λειτουργεί για τα επόμενα 5 χρόνια, αλλά και άλλων μέσων κοινωνικής δικτύωσης της ΕΠΠ. A5. Αποτελέσματα και πλεονεκτήματα του προγράμματος Για να εκτιμηθεί η αποτελεσματικότητα των δράσεων διαχείρισης, να καθοριστεί η επίδραση της υλοτομίας και της βόσκησης, αλλά και να αξιολογηθεί η επιτυχία της των σπορών και των φυτεύσεων, 11

12 δημιουργήθηκε ένα πρόγραμμα παρακολούθησης χωρισμένο σε δύο μέρη. Η παρακολούθηση των υλοτομιών και της βόσκησης βασίστηκε σε δεδομένα που συλλέχθηκαν από 21 δειγματοληπτικές περιοχές, τα οποία συγκρίθηκαν με την κατάσταση που επικρατούσε στις περιοχές διαχείρισης πριν από τις δράσεις και με την κατάσταση διατήρησης αναφοράς (άριστη κατάσταση), δίνοντας τα παρακάτω αποτελέσματα: Τα δέντρα που πλέον κυριαρχούν είναι οι άρκευθοι και αυξήθηκε ο αριθμός των τυπικών ειδών χλωρίδας που συναντά κανείς στα δάση αρκεύθου, εντός της περιοχής εφαρμογής των δασοκομικών χειρισμών και βόσκησης. Η χλωριδική ποικιλότητα ευνοήθηκε σημαντικά από τους χειρισμούς αραίωσης και βόσκησης, καθώς τα αραιωμένα πλέον δασολίβαδα αρκεύθου παρουσιάζουν υψηλότερη ποικιλότητα σε όλους τους δείκτες. Η πυκνότητα των πλατύφυλλων έχει περιοριστεί τόσο, ώστε η κίνηση μέσα στην περιοχή εφαρμογής είναι πλέον εύκολη, ενώ σε πολλά σημεία τα κατσίκια έχουν ανοίξει μονοπάτια. Μειώθηκε η νεκρή οργανική ουσία, όπως φύλλα και κλαδιά. Κατά συνέπεια μειώθηκε η απειλή του κινδύνου εξάπλωσης πυρκαγιάς, ενώ η χαμηλότερη πυκνότητα της βλάστησης διευκολύνει και την κατάσβεση τυχόν πυρκαγιάς. Η παρακολούθηση των δράσων βελτίωσης της φυσικής αναγέννησης, έδωσε τη δυνατότητα της εκτίμησης των σπορών και των φυτεύσεων στα ΕΔΑ, με τα εξής αποτελέσματα: Δημιουργήθηκαν ευνοϊκότερες συνθήκες φυσικής αναγέννησης, με θετικά πρώτα αποτελέσματα Ενισχύθηκε ο πληθυσμός με σπορές και φυτεύσεις (περίπου 100 φυτάρια) Αυξήθηκε ουσιαστικά η γνώση μας σε ό,τι αφορά στη φυσική αναγέννηση και τις δυνατότητες τεχνητής εγκατάστασης του είδους. Το έργο, με τη γόνιμη συνεργασία όλων των επιπέδων της Δασικής Υπηρεσίας, πέτυχε για πρώτη φορά την ενσωμάτωση στη δασική διαχείριση ενός παραδοσιακού δασολιβαδικού συστήματος, που μπορεί να προσφέρει πολλά στη διατήρηση οικοσυστημάτων στο Εθνικό Πάρκο Πρεσπών, στα δάση της περιοχής και στην τοπική οικονομία. Ενδεικτικά: Εφαρμόστηκαν για πρώτη φορά συνεργατικά και μη ανταγωνιστικά δασοκομικοί χειρισμοί και βόσκηση, ως μέτρα διαχείρισης των δασών αρκεύθου, δημιουργώντας υψηλής αξίας βοσκήσιμη έκταση. Κατασκευάστηκαν υποστηρικτικά έργα κτηνοτροφίας για τη συνέχεια της βόσκησης. 12

13 Εντάχθηκαν προτάσεις αποκατάστασης και διαχείρισης του τύπου οικοτόπου *9562 Ελληνικά Δάση Αρκεύθου στη Διαχειριστική Μελέτη (ΔΜ) της Διεύθυνσης Δασών Φλώρινας (ΔΔΦ) και αναμένεται να ενσωματωθούν στη Διαχειριστική Μελέτη για το Δημόσιο Δασικό Σύμπλεγμα Δυτικό Πρεσπών (ΔΜ-ΔΔΣΔΠ), το οποίο προετοιμάζεται από τη ΔΔΦ. Εντάχθηκαν μέτρα για την ενίσχυση της βόσκησης στα ΕΔΑ και για άλλους σημαντικούς τύπους οικοτόπων του ΕΠαΠ, στο Διαχειριστικό Σχέδιο Βόσκησης του Δήμου Πρεσπών, το οποίο ολοκληρώθηκε από το Φορέα Διαχείρισης του Εθνικού Πάρκου Πρεσπών (ΦΔΕΠαΠ). Αυξήθηκε η συμμετοχή του τοπικού πληθυσμού σε όλες τις δράσεις διαχείρισης. Αναδείχθηκαν πρακτικά κοινωνικό-οικονιμικά οφέλη από την αποκατάσταση και ορθή διαχείριση των δασολίβαδων αρκεύθου. Δημιουργήθηκαν νέες ευκαιρίες προβολής και προώθησης του τύπου οικοτόπου προτεραιότητας *9562, αλλά και της ευρύτερης περιοχής του Εθνικού Πάρκου Πρεσπών. Β. Η κατάσταση σήμερα Μετά από 4,5 χρόνια υλοποίησης του προγράμματος, τα αποτελέσματα και τα οφέλη που προέκυψαν από την εφαρμογή του προγράμματος LIFE JunEx έχουν συμβάλλει στην ενσωμάτωση στόχων προστασίας και διατήρησης οικοτόπων στο σχεδιασμό διαχείρισης των τοπικών φορέων/ αρχών. Η γνώση που αποκτήθηκε από το πρόγραμμα LIFE JunEx, ανέδειξε μια σειρά από πλεονεκτήματα πάνω στα οποία μπορεί να βασιστεί η συνέχεια των δράσεων, αλλά και προκλήσεις οι οποίες πρέπει να αντιμετωπιστούν μετά το τέλος του προγράμματος. Στο πλαίσιο του Σχεδίου Βιωσιμότητας πραγματοποιήθηκε μια βασική ανάλυση SWOT, με σκοπό να περιγράψει την κατάσταση των ΕΔΑ μετά την ολοκλήρωση του προγράμματος και να συμβάλλει στη μελλοντική επιλογή δράσεων για τη διατήρηση των ΕΔΑ και του ΕΠαΠ. Τα αποτελέσματα της ανάλυσης παρουσίασαν πως οι βασικές δράσεις που πρέπει να συνεχιστούν είναι τρεις: (α) εφαρμογή των δασοκομικών χειρισμών και σταδιακή μείωση των απειλών, (β) καθιέρωση της βόσκησης μέσα στις περιοχές εφαρμογής των δράσεων και (γ) σωστή διαχείριση των απορριμμάτων. Τα βασικά συμπεράσματα της ανάλυσης παρουσιάζονται παρακάτω και συνοψίζονται στον πίνακα 2. B1. Θεσμικό πλαίσιο και σχετιζόμενοι φορείς Η λεκάνη απορροής της Πρέσπας αποτελεί τα όρια του Εθνικού Πάρκου Πρεσπών (ΕΠαΠ) και η δικαιοδοσία του Φορέα Διαχείρισης του ΕΠαΠ (ΦΔΕΠαΠ) συμπίπτει με την περιοχή αρμοδιότητας του Δήμου Πρεσπών. Μέχρι πρόσφατα, το ΕΠαΠ περιείχε δύο περιοχές NATURA 2000, GR και GR (32690 εκτάρια), ενώ η πρόσφατη αξιολόγηση της εθνικής λίστας των περιοχών NATURA 2000, που δημοσιεύτηκε στα τέλη του 2017 (ΚΥΑ 50743/2017-ΦΕΚ 4432/Β/ ), επέκτεινε τις υφιστάμενες με δύο νέες περιοχές NATURA 2000, GR και GR Με τις δύο επεκτάσεις προστέθηκαν στρέμματα στο δίκτυο προστατευόμενων περιοχών. Από τις 20 Φεβρουαρίου 2018, τέθηκε σε ισχύ η νέα νομοθεσία για τους Φορείς Διαχείρισης Προστατευόμενων περιοχών (L.4519/2018-Official Gazette 25/LETTER/ ) και ο ΦΔΕΠαΠ εμπλέκεται πλέον με τη διαχείριση των δύο νέων περιοχών NATURA Αυτές οι πρόσφατες νομοθετικές πράξεις αποτελούν μια πολύ σημαντική εξέλιξη, διότι επεκτείνεται η προστατευόμενη περιοχή βασιζόμενη στην παρουσία σημαντικών οικοτόπων προτεραιότητας και βάση των στόχων της Οδηγίας των Οικοτόπων και 13

14 ενδυναμώνεται ο ρόλος των Φορέων Διαχείρισης στη διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών. Παρακάτω παρουσιάζονται όλοι οι φορείς/ αρχές που αναμένεται να παίξουν σημαντικό ρόλο στη συνέχεια των κρίσιμων δράσεων διατήρησης των ΕΔΑ: Ο Φορέας Διαχείρισης του Εθνικού Πάρκου Πρεσπών (ΦΔΕΠαΠ) προωθεί την διατήρηση των τύπων οικοτόπων, όπως τον *9562 Ελληνικά Δάση Αρκεύθου. Το πενταετές σχέδιο διαχείρισης για το ΕΠαΠ περιλαμβάνει σχετικούς στόχους για τη διατήρηση ειδών και οικοτόπων και προτείνει την εφαρμογή ανάλογων μέτρων, ενώ εφαρμόζει σύστημα φύλαξης στην περιοχή. Μέσα στα πλαίσια του νόμου (Ν/4519/2018) προβλέπεται επίσης η φύλαξη από το ΦΔΕΠαΠ να γίνεται σε συνεργασία με δασοφύλακες για αυξημένη αποτελεσματικότητα. Επίσης ο ΦΔΕΠαΠ ολοκλήρωσε το 2015 την «Ειδική μελέτη διαχείρισης της βόσκησης σε λιβαδικούς και δασικούς τύπους οικοτόπων στην περιοχή ευθύνης του Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Πρεσπών (Τσιτούρα, κ.α. 2015)», η οποία ενσωματώνει στόχους διατήρησης βάσει της Οδηγίας για του Οικοτόπους στο σχεδιασμό της εφαρμογής της βόσκησης στο Δήμο Πρεσπών και αναμένεται να συμβάλλει στην ολοκλήρωση του Οριστικού Σχεδίου Διαχείρισης της Βόσκησης (ΟΣΔΒ) για την περιοχή. Επίσης, το ΥΠΕΝ από το 2017 δρομολογεί την αναθεώρηση των Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών και των Σχεδίων Διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών, των οποίων η ολοκλήρωση αναμένεται μέσα στα επόμενα 2-3 χρόνια. Το αναθεωρημένο Σχέδιο Διαχείρισης του ΕΠαΠ αναμένεται να ενσωματώσει δράσεις διατήρησης των ΕΔΑ, βασισμένο σε: (α) τα αποτελέσματα του LIFE JunEx, (β) την εγκεκριμένη ΔΜ-ΔΔΣΔΠ και (γ) το ολοκληρωμένο ΟΣΔΒ. Η Διεύθυνση Δασών της Φλώρινας (ΔΔΦ), είναι η μόνη αρχή η οποία έχει την δικαιοδοσία να εφαρμόσει τα δασοκομικά μέτρα (υλοτομίες) και μαζί με τον ΦΔΕΠαΠ έχει βασικό ρόλο στην έγκριση των δράσεων διαχείρισης στα δάση. Όλες οι αποφάσεις και οι ετήσιες εφαρμοζόμενες δράσεις βασίζονται στη δεκαετή Διαχειριστική Μελέτη του Δημόσιου Δυτικού Συμπλέγματος Δυτικού Πρεσπών (ΔΜ-ΔΔΣΔΠ), η οποία εγκρίνεται από την Διεύθυνση Δασών, της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Ηπείρου - Δυτικής Μακεδονίας (ΑΔΗΔΜ). Σύμφωνα με την νομοθεσία του ΕΠαΠ, για τις δασικές Διαχειριστικές Μελέτες που υλοποιούνται για την περιοχή απατείται επίσης έγκριση από το ΦΔΕΠαΠ. Η ΔΔΦ έχει δεχθεί να ενσωματώσει διαχειριστικές προτάσεις με στόχο τη διατήρηση σημαντικών τύπων οικοτόπων, όπως ο *9562 μέσα στη δεκαετή ΔΜ-ΔΔΣΔΠ για τα έτη Ο Δήμος Πρεσπών (ΔΠ) είναι επίσης ένας από τους βασικούς εμπλεκόμενους φορείς, που θα εξασφαλίσουν τη συνέχεια συγκεκριμένων δράσεων. Ο ρόλος του ΔΠ στην ανάπτυξη του πρωτογενούς τομέα στην περιοχή, αναμένεται να συμβάλλει στην άμεση ολοκλήρωση του Σχεδίου Διαχείρισης της Βόσκησης αλλά και στην εφαρμογή και παρακολούθησή του. Επιπρόσθετα, ο ΔΠ είναι υπεύθυνος για τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων μέσα στα όρια του Δήμου και αναμένεται να συνεχίσει να χρησιμοποιεί τις σχετικές υποδομές που κατασκευάστηκαν μέσα από το πρόγραμμα, με δική του ευθύνη και διαχείριση. Η ΔΙΑΔΥΜΑ Α.Ε. είναι αρμόδια για τη διαχείριση των σκουπιδιών στην περιοχή και ήδη εφαρμόζει το Ολοκληρωμένο Σύστημα Διαχείρισης Απορριμμάτων (ΟΣΔΑ) της Δυτικής Μακεδονίας. Στηρίζει τον Δήμο Πρεσπών στις προσπάθειες του να ενδυναμώσει τις δράσεις ανακύκλωσης και να εφαρμόσει μέτρα πρόληψης για τη διαχείριση ογκωδών απορριμμάτων. 14

15 Ο Αγροτικός Συνεταιρισμός Πρεσπών είναι ένας σχετικά νέος φορέας στην περιοχή. Πρόκειται για το αποτέλεσμα της συγχώνευσης μικρότερων τοπικών ενώσεων κτηνοτρόφων, εκπροσωπώντας το σύνολο των κτηνοτρόφων της ευρύτερης περιοχής. Ως εμπλεκόμενος φορέας, έχει ήδη διαδραματίσει κεντρικό ρόλο στη διαμόρφωση του ΟΣΔΒ, συντονίζοντας τις σχετικές δημόσιες διαβουλεύσεις και παρουσιάζοντας τις ανάγκες εφαρμογής των σχετικών κτηνοτρόφων. Οι Τοπικοί Δασικοί Συνεταιρισμοί είναι οι μόνοι φορείς που συνδέονται άμεσα με τις υλοτομίες μέσα στο Εθνικό Πάρκο Πρεσπών. Σήμερα, έξι συνεταιρισμοί λειτουργούν εντός του Εθνικού Πάρκου Πρεσπών και στις γύρω περιοχές, ενώ τρεις από αυτούς εργάστηκαν για τις υλοτομίες που πραγματοποιήθηκαν στα πλαίσια του προγράμματος LIFE JunEx και έχουν εκπαιδευτεί αποτελεσματικά στις εξειδικευμένες εργασίες για τη διατήρηση των ΕΔΑ. Η Εταιρία Προστασίας Πρεσπών (ΕΠΠ), είναι μια μη-κερδοσκοπική περιβαλλοντική οργάνωση, που ιδρύθηκε το 1991 και εκπροσωπεί τον τομέα των περιβαλλοντικών ΜΚΟ στο Διοικητικό Συμβούλιο του Φορέα Διαχείρισης του Εθνικού Πάρκου Πρεσπών. Τα τελευταία 25 χρόνια προωθεί θέματα διατήρησης του περιβάλλοντος και διαχείρισης των οικοτόπων, εστιάζοντας στην εφαρμογή πρωτογενών δραστηριοτήτων ως μέσα για τη διατήρηση των οικοτόπων. Με το ρόλο του συντονιστή στο πρόγραμμα LIFE JunEx, αναμένεται να προωθήσει και στο μέλλον τις δράσεις διαχείρισης των ΕΔΑ, υποστηρίζοντας του υπόλοιπους σχετιζόμενους φορείς στη μελλοντική διαχείρισή τους. Το Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (ΕΚΒΥ) έχει τη βάση του στο Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας. Από την ίδρυση του το 1991 το ΕΚΒΥ προωθεί τη βιώσιμη διαχείριση των ανανεώσιμων φυσικών πόρων στην Ελλάδα αλλά και σε άλλες περιοχές της λεκάνης της Μεσογείου και της Ευρώπης. Το ΕΚΒΥ συμμετείχε στην οριοθέτηση και την παρακολούθηση των δράσεων αποκατάστασης του προγράμματος και προτίθεται να συνεχίσει να συμμετάσχει ενεργά και στη μακροπρόθεσμη παρακολούθηση των. Β2. Ανάλυση SWOT Β2.1. Δυνατότητες Στο τέλος του προγράμματος, 2000 στρέμματα επιπλέον του τύπου οικοτόπου *9562 βρίσκονται πλέον σε καλή κατάσταση διατήρησης, εξαιτίας της βελτίωσης των συνθηκών και των παραγόντων που επηρεάζουν την κατάσταση των ΕΔΑ (πιο ανοιχτή κομοστέγη, αύξηση της παρουσίας των τυπικών ειδών, αύξηση της χλωριδικής ποικιλότητας, κλπ). Επιπρόσθετα, λόγω των αποτελεσμάτων των δράσεων που προέκυψαν και πιθανότατα λόγω του «ανοίγματος» του οικοτόπου, στις αποκαταστημένες περιοχές εντοπίστηκε και φυσική αναγέννηση. Ως μέρος της προσπάθειας της αποκατάστασης των περιοχών, αποκτήθηκε και η επιστημονική γνώση αναφορικά με τον ορθό τρόπο διαχείρισης, όχι μόνο του *9562 αλλά και άλλων σημαντικών τύπων οικοτόπων. Όλα αυτά μετατράπηκαν σε προτάσεις για τη διατήρηση και ενσωματώθηκαν σε σχετικά διαχειριστικά σχέδια. Πιο συγκεκριμένα, η ΔΜ-ΔΔΣΔΠ ( ) θα εμπλουτιστεί με προτάσεις για τους κατάλληλους δασοκομικούς χειρισμούς και την εφαρμογή της βόσκησης μέσα σε δασικές εκτάσεις, ως παραδοσιακές πρακτικές και μέτρα διατήρησης της βιοποικιλότητας. Επιπλέον, με κοινή δράση των τοπικών φορέων, ο ΦΔΕΠαΠ εκπόνησε ειδική μελέτη βόσκησης, ώστε να ενσωματωθούν 15

16 δράσεις διατήρησης τύπων οικοτόπων στη μελλοντική εφαρμογή χρηματοδοτικών μηχανισμών για την κτηνοτροφία από την Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) για την περιοχή του Δήμου Πρεσπών. Η απαιτούμενη εποπτεία των σχετικών αρχών, όπως της ΔΔΦ και του ΦΔΕΠαΠ, στην εφαρμογή των δράσεων και η συμμετοχή τους στους μηχανισμούς λήψης αποφάσεων του προγράμματος (όπως η Καθοδηγητική Επιτροπή), εξασφάλισαν ότι και οι δύο είναι πλήρως ενημερωμένοι για την πρόοδο και τους περιορισμούς του προγράμματος και κλήθηκαν να παρέχουν συμβουλευτική και ουσιαστική υποστήριξη στο πρόγραμμα. Το ίδιο ισχύει και για τον Δήμο Πρεσπών, σχετικά με τη διαχείριση των απορριμμάτων. Επιπλέον, κάποιοι παραγωγικοί φορείς συμμετείχαν ενεργά στο πρόγραμμα, υλοποιώντας συγκεκριμένες δράσεις (υλοτομία και βόσκηση). Μέσω αυτής της διαδικασίας, όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς απέκτησαν σταδιακά εμπειρία στην εφαρμογή δράσεων διατήρησης. Μετά από την ολοκλήρωση του προγράμματος LIFE JunEx, υπάρχουν οι αντίστοιχες υποδομές βόσκησης και διαχείρισης απορριμμάτων, που εξασφαλίζουν τη συνέχεια συγκεκριμένων δράσεων. Πίνακας 2: Αποτελέσματα της ανάλυσης SWOT ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ Καλή κατάσταση διατήρησης του τύπου οικοτόπου *9562 Εντοπισμός φυσικής αναγέννησης Υποδομές (βόσκηση και διαχείριση απορριμμάτων) Απόκτηση επιστημονικής γνώσης για τον *9562 αλλά και άλλους σημαντικούς τύπους οικοτόπων Ενσωμάτωση προτάσεων για τη διατήρηση του *9562 σε σχέδια διαχείρισης (δασοπονίας & βόσκησης) Σταδιακή ενδυνάμωση των τοπικών φορέων Τοπική παρουσία του δικαιούχου εξασφαλίζει τη συνέχεια των δράσεων ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ Χρηματοδότηση από την ΚΑΠ για την εφαρμογή της βόσκησης στις προστατευόμενες περιοχές Κρατικές χρηματοδοτήσεις για υλοτομίες μέσα στα ΕΔΑ Αυξημένος ρόλος του ΦΔΕΠαΠ στη διαχείριση της π προστατευόμενης περιοχής Χρηματοδοτικές ευκαιρίες για τον ΦΔΕΠαΠ και το ΔΠ Επέκταση των περιοχών NATURA 2000 στην περιοχή των Πρεσπών Παρουσίαση βέλτιστων πρακτικών για το συνδυασμό του πρωτογενούς τομέα και των δράσεων διατήρησης ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ Χαμηλά αποτελέσματα από τη δράση αποκατάστασης μέσω τεχνητής αναγέννηση Μείωση του ενδιαφέροντος των τοπικών φορέων για τη συνέχεια της διαχείρισης, ελλείψει οικονομικών οφελών ΑΠΕΙΛΕΣ Μειωμένες χρηματοδοτικές ευκαιρίες για την προστασία του περιβάλλοντος λόγω της οικονομικής κρίσης Επιδράσεις της κλιματικής αλλαγής στην αναγέννηση της υψηλής αρκεύθου Επιπτώσεις στα ΕΔΑ από φυσικές ή/ και ανθρωπογενείς καταστροφές Έλλειψη αποτελεσματικών διαδικασιών καταπολέμησης της πυρκαγιάς Τέλος, η ΕΠΠ, λόγω της πολύχρονης παρουσίας της στην περιοχή και στη διαρκή προσπάθεια για τη ενσωμάτωση δραστηριοτήτων του πρωτογενούς τομέα στη διαχείριση του φυσικού περιβάλλοντος, θα συνεχίσει να ακολουθεί τις εξελίξεις σχετικά με την ολοκλήρωση και έγκριση των σχεδίων διαχείρισης και την εφαρμογή των δράσεων, να παρακολουθεί τα βασικά στοιχεία των δράσεων και των αποτελεσμάτων στο μέλλον και να προωθεί το παράδειγμα ορθών πρακτικών του προγράμματος. 16

17 Β2.2. Αδυναμίες Ο βασικότερος περιορισμός του προγράμματος ήταν το γεγονός ότι δεν επιτεύχθηκε πλήρως η αναγέννηση των αρκεύθων με τεχνητά μέσα, σε έκταση που είχε συμπεριληφθεί στις αρχικές προβλέψεις. Συνοπτικά, τα 100 φυτάρια που επιβίωσαν μέχρι και σήμερα στο δάσος, θεωρούνται πολύ χαμηλός αριθμός σε σχέση με την αρχική πρόβλεψη των 4000 φυταρίων αρκεύθου. Σε κάθε περίπτωση, η ανικανότητα παραγωγής και διατήρησης φυταρίων υψηλής αρκεύθου, είναι πολύ πιθανό να οφείλεται σε περιορισμούς οι οποίοι δεν μπορούσαν να έχουν ληφθεί υπόψη από την αρχή του προγράμματος, όπως η περίπτωση το είδος να αντιμετωπίζει γενετική στενωπό και οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Αν και οι αιτίες για την χαμηλή φυτρωτικότητα των σπόρων και τη βιωσιμότητα φυταρίων δεν έχουν αποσαφηνιστεί πλήρως, είναι εμφανές ότι μέσω των προσπαθειών του προγράμματος έχει αποκτηθεί σημαντική γνώση σχετικά με την οικολογία του είδους, ενώ το ΤΕΙ ΑΜΘ συνεχίζει να διερευνά θέματα γενετικής και γονιμοποίησης της υψηλής αρκεύθου. Η συνέχεια των δράσεων για τη διατήρηση των ΕΔΑ στηρίζεται εξ ολοκλήρου σε τοπικούς φορείς και αρχές. Ωστόσο υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να μειωθεί το ενδιαφέρον των φορέων, ειδικότερα εάν δεν υπάρχει σχετική οικονομική στήριξη. Αυτό αφορά κυρίως στην περίπτωση της βόσκησης μέσα στις περιοχές ΕΔΑ. Η οποιαδήποτε καθυστέρηση στην ολοκλήρωση, έγκριση και εφαρμογή του ΟΣΔΒ, το οποίο θα προβλέπει τη σύνδεση των ενισχύσεων των κτηνοτρόφων με τη βόσκηση ως εργαλείο διατήρησης σημαντικών τύπων οικοτόπων, θα έχει αρνητικά αποτελέσματα σε σχέση με τη διαχείριση που έχει ήδη εφαρμοστεί. Επίσης, η καθυστέρηση της ολοκλήρωσης του ΔΜ-ΔΔΣΔΠ, που περιλαμβάνει ειδικά μέτρα για δασοκομικούς χειρισμούς μέσα στα ΕΔΑ, μπορεί να οδηγήσει σε καθυστερημένη εφαρμογή των δράσεων διατήρησης. Β2.3. Ευκαιρίες Η Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ), ( ), προβλέπει ειδικές ευκαιρίες/ περιορισμούς για τους κτηνοτρόφους που δραστηριοποιούνται μέσα στο δίκτυο του NATURA 2000 και οι συνθήκες έχουν διαμορφωθεί έτσι ώστε οι κτηνοτρόφοι να μπορούν σταδιακά να ενσωματώσουν προτεραιότητες για τη διατήρηση των τύπων οικοτόπων στις δραστηριότητες τους. Για να μπορέσουν οι κτηνοτρόφοι της περιοχής να επωφεληθούν από τις ευκαιρίες που προσφέρει η ΚΑΠ για τις περιοχές NATURA 2000 και ειδικότερα στο ΕΠαΠ, κοινές προσπάθειες της ΕΠΠ και των τοπικών φορέων επικεντρώθηκαν στην ενσωμάτωση στόχων διαχείρισης, στις δραστηριότητες του πρωτογενούς τομέα. Οι υλοτομίες συνήθως χρηματοδοτούνται είτε μέσω εθνικών κονδυλίων για τη διαχείριση των δασών (τα οποία κατανέμονται μέσω του Ειδικού Φορέα Δασών), είτε μέσω της μίσθωσης από τους Δασικούς Συνεταιρισμούς. Ο τύπος εκμετάλλευσης κάθε διαχειριστικής δασικής συστάδας προβλέπεται από τις εκάστοτε Διαχειριστικές Μελέτες. Σε κάθε περίπτωση, η επικείμενη ενσωμάτωση των προτάσεων για τους δασοκομικούς χειρισμούς μέσα στα ΕΔΑ, με την ολοκλήρωση και έγκριση της ΔΜ-ΔΔΣΔΠ, όχι μόνο θα περιλαμβάνει τους στόχους διατήρησης σχετικά με τις δασοκομικές πρακτικές, αλλά αναμένεται να εξασφαλίσει τη για τις δράσεις υλοτομίας. Το πιο σημαντικό, είναι ότι πρόσφατη νομοθεσία (ΚΥΑ 50473/2017 και Ν.4519/2018 για την επέκταση των ορίων των περιοχών NATURA 2000 και τις ευθύνες των φορέων διαχείρισης αντίστοιχα), επιτρέπει στον ΦΔΕΠαΠ να προτείνει και να εφαρμόσει τα κατάλληλα μέτρα διατήρησης για την αποκατάσταση 17

18 και προστασία των τύπων οικοτόπων εντός της περιοχής δικαιοδοσίας του, καθώς επίσης και τη συνεργασία με άλλες σχετικές αρχές, με σκοπό την επίτευξη των στόχων του. Αυτό έχει ήδη εφαρμοστεί σχετικά με το ΟΣΔΒ του Δήμου Πρεσπών, μέσω της ειδικής μελέτης βόσκησης που εκπονήθηκε από το ΦΔΕΠαΠ, η οποία αντιμετωπίζει τη βόσκηση ως εργαλείο για τη διατήρηση σημαντικών τύπων οικοτόπων. Σύμφωνα με τον νέο νόμο, οι ευκαιρίες για μπορεί να αυξηθούν για τον ΦΔΕΠαΠ. Το ΥΠΕΝ έχει προχωρήσει τις διαδικασίες για την αναθεώρηση του Διαχειριστικού Σχεδίου του ΕΠαΠ, το οποίο αναμένεται να ολοκληρωθεί στα επόμενα 2-3 έτη. Σε αυτό θα περιληφθούν όλα τα προτεινόμενα μέτρα για τη διατήρηση των ΕΔΑ, όπως αυτά εφαρμόστηκαν στα πλαίσια του προγράμματος LIFE JunEx, του Διαχειριστικού Σχεδίου της Βόσκησης και της ΔΜ-ΔΔΣΔΠ. Επίσης ο Δήμος Πρεσπών έχει εξασφαλίσει μέσω προγραμμάτων σχετικά με τη βελτίωση της διαχείρισης των απορριμμάτων ενώ η ΠΔΜ θα χρηματοδοτήσει την ολοκλήρωση του ΟΣΔΒ για το Δήμο Πρεσπών. Στο μέλλον, ο Δήμος Πρεσπών αναμένεται να στηρίξει την κτηνοτροφία μέσω της αναζήτησης χρηματοδοτικών μέσων για την κατασκευή υποδομών κτηνοτροφίας κατά τα προβλεπόμενα στο σχέδιο αυτό. Το πρόγραμμα LIFE JunEx και άλλες συντονισμένες τοπικές δράσεις διαφόρων φορέων κατέδειξαν πως ο συνδυασμός δραστηριοτήτων του πρωτογενούς τομέα με δράσεις διατήρησης της φύσης αποτελεί αποτελεσματική πρακτική για την προστασία των τύπων οικοτόπων εντός του ΕΠαΠ. Η βέλτιστη αυτή πρακτική θα συνεχίσει να προωθείται από τους εμπλεκόμενους φορείς μέχρι να ενσωματωθούν οι κατάλληλες δράσεις στα οικεία διαχειριστικά σχέδια (δηλαδή μέχρι να ολοκληρωθούν και να εγκριθούν: το ΟΣΔΒ, η ΔΜ-ΔΔΣΔΠ και το Διαχειριστικό Σχέδιο του ΕΠαΠ). Β2.4. Απειλές Η οικονομική κρίση που αντιμετωπίζει η χώρα μπορεί μακροπρόθεσμα να οδηγήσει σε μείωση των κονδυλίων για τη διατήρηση του περιβάλλοντος, με αποτέλεσμα οι ευκαιρίες για μελλοντική να συρρικνωθούν, ακόμα και σε επίπεδο τοπικών φορέων. Ακόμη και αν δεν επηρεαστεί η για δράσεις διατήρησης, μπορεί να προκύψουν καθυστερήσεις στη κατανομή των κεφαλαίων, οδηγώντας σε αναβολές της εφαρμογής των μέτρων διαχείρισης και των δράσεων από τις αρμόδιες αρχές και τους εμπλεκόμενους φορείς. Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής ενδέχεται να παρεμποδίσουν την αναγέννηση της υψηλής αρκεύθου επηρεάζοντας αρνητικά την αναπαραγωγική ικανότητά τους. Όπως προκύπτει από τα αποτελέσματα του προγράμματος, η επιτυχής γονιμοποίηση μπορεί να αποτελέσει το κλειδί για την παραγωγή βιώσιμων σπόρων για την ενίσχυση της αναγέννησης. Οι κλιματικοί παράγοντες μπορεί να περιορίσουν την επιτυχή γονιμοποίηση παρέχοντας ένα σχετικά μικρό χρονικό πλαίσιο για την ολοκλήρωση της, ενώ παράλληλα επηρεάζουν και τη βιωσιμότητα/ φυτρωτικότητα των σπόρων. Φυσικές ή ανθρωπογενείς καταστροφές, όπως οι πυρκαγιές, αποτελούν επίσης μια απειλή για τα ΕΔΑ. Παρόλο που η πιθανότητα πυρκαγιάς έχει μειωθεί στις περιοχές όπου δημιουργήθηκαν ανοίγματα μέσω των δασοκομικών χειρισμών, της βόσκησης και της απομάκρυνσης εύφλεκτων υλικών, ο κίνδυνος δεν έχει εξαλειφθεί πλήρως. Πυρκαγιές μπορούν να εξαπλωθούν από άλλες περιοχές, ειδικά εάν δεν συνεχιστούν να εφαρμόζονται οι δράσεις διαχείρισης. 18

19 Γ. Στόχοι και μεθοδολογία του Σχεδίου Βιωσιμότητας Μετά την ολοκλήρωση του προγράμματος, τα μελλοντικά σχέδια για τη συνέχεια των δράσεων στοχεύουν στη βελτίωση των αποτελεσμάτων και την υποστήριξη των στόχων του LIFE JunEx και περιστρέφονται γύρω από 3 βασικούς άξονες: (α) την συνέχεια και βελτίωση των κρίσιμων δράσεων για τη διατήρηση του τύπου οικοτόπου προτεραιότητας *9562, (β) την ενδυνάμωση των διαχειριστών (εμπλεκόμενες αρχές και φορείς), (γ) την παρακολούθηση των αποτελεσμάτων του προγράμματος μακροπρόθεσμα και της εφαρμογή των δράσεων από άλλους εμπλεκόμενους φορείς και (δ) την προώθηση των βέλτιστων πρακτικών της μελέτης του LIFE Junex στο ενδιαφερόμενο κοινό. Γ1. Προτεραιότητες για τη διατήρηση Οι προτεραιότητες της διατήρησης για την περίοδο αυτή περιλαμβάνουν τη συνέχεια των βασικών δράσεων του προγράμματος και έχουν σχεδιαστεί με τέτοιο τρόπο ώστε να το αναλάβουν οι σχετικοί φορείς, με βάση το ολοκληρωμένο σχέδιο διαχείρισης τους. Οι προτεραιότητες αυτές παρουσιάζονται και παρακάτω στον Πίνακα 3. Γ1.1. Διατήρηση της δομής των Ελληνικών Δασών Αρκεύθου μέσω δασοκομικών χειρισμών Η εφαρμογή των δασοκομικών χειρισμών για την αφαίρεση των πλατύφυλλων ειδών και τη διατήρηση του τύπου οικοτόπου προτεραιότητας *9562 ήταν μια πρωτοποριακή αλλά και μια από τις πιο επιτυχημένες δράσεις του προγράμματος LIFE JunEx. Λαμβάνοντας υπόψη τη δυναμική του οικοσυστήματος των Ελληνικών Δασών Αρκεύθου, δηλαδή την ενδεχόμενη εκ νέου ανάπτυξη των πλατύφυλλων στις περιοχές διαχείρισης και άλλες περιοχές με μέτρια κατάσταση διατήρησης, η ενσωμάτωση προσαρμοσμένων δράσεων διαχείρισης οικοτόπων εντός της δεκαετούς ΔΜ-ΔΔΣΔΠ ήταν η πλέον κατάλληλη λύση για να διασφαλιστεί η συνέχεια της υλοτομίας των πλατύφυλλων ειδών εντός των ΕΔΑ. Επίσης προβλέπεται να εφαρμοστεί και σε μεγαλύτερη κλίμακα έτσι ώστε να καλυφθεί ολόκληρη η έκταση των ΕΔΑ. Βάση της εμπειρίας που αποκτήθηκε μέσω της διαχείρισης των 2080 στρεμμάτων με δασοκομικούς χειρισμούς και τις επιπρόσθετες μετρήσεις για την εκτίμηση των δασοκομικών χειρισμών που θα χρειαστούν για τα υπόλοιπα ΕΔΑ, μέσα στο ΔΔΣΠ, υποβλήθηκαν και οι αντίστοιχες προτάσεις στη ΔΔΦ, τον Νοέμβρη του Επιπλέον, μέσα στις προτάσεις που θα ενσωματωθούν στη ΔΜ-ΔΔΣΔΠ, περιλαμβάνονται και προβλέψεις για την εφαρμογή της βόσκησης στα ΕΔΑ, σύμφωνα με την ειδική μελέτης βόσκησης του ΦΔΕΠαΠ ως μέτρο διαχείρισης των οικοτόπων. Οι προβλέψεις αυτές αναγνωρίζουν τη σημασία των αγροδασοπονικών συστημάτων και επιτρέπουν τη βόσκηση σε δημόσια δάση και λοιπές δασικές εκτάσεις. Το ΔΔΦ αναμένεται να ολοκληρώσει τη ΔΜ-ΔΔΣΔΠ άμεσα και η εφαρμογή του θα ξεκινήσει μέσα στο 2018, μετά από την έγκριση της ΑΔΗΔΜ. Η για την εφαρμογή των δράσεων αναμένεται να προέλθει είτε μέσω (α) του σχετικού εθνικού προϋπολογισμού, ο οποίος θα διανεμηθεί μέσω του Ε.Φ.Δ. για την κάλυψη τοπικών αναγκών για καυσόξυλα ή (β) της μίσθωσης της δασικής εκμετάλλευσης από δασικούς συνεταιρισμούς, σύμφωνα με την προβλεπόμενη διαδικασία. 19

20 Γ1.2. Διατήρηση των Ελληνικών Δασών Αρκεύθου μέσω της εφαρμογής της βόσκησης Η εφαρμογή της κατάλληλης βοσκο-φόρτωσης είναι επίσης μια σημαντική δράση για τη μακρόχρονη διατήρηση των ΕΔΑ, καθώς περιορίζει την αύξηση των πλατύφυλλων, στις περιοχές όπου έχουν γίνει υλοτομίες ή πρόκειται να γίνουν (βλ. Γ1.1). Παρ όλα αυτά, η δράση αποτελεί μια πρόκληση για το μέλλον, καθώς τα ποσοστά της κτηνοτροφίας έχουν μειωθεί σημαντικά μέσα στο ΕΠαΠ τις τελευταίες δεκαετίες, ενώ σε συγκεκριμένες περιοχές των ΕΔΑ έχουν σταματήσει εντελώς. Το πρόγραμμα LIFE JunEx δημιούργησε υποδομές εντός των ΕΔΑ, αλλά χρειάζονται παραπάνω κίνητρα για τους τοπικούς κτηνοτρόφους έτσι ώστε να επενδύσουν στη μεταφορά των κοπαδιών τους μέσα στις περιοχές που υπάρχει ανάγκη. Σύμφωνα με την ΚΑΠ , προβλέπονται συγκεκριμένες ευκαιρίες και υποχρεώσεις/περιορισμοί για τους κτηνοτρόφους που δραστηριοποιούνται εντός περιοχών του δικτύου NATURA 2000 και έχουν γίνει πολλά βήματα από τους τοπικούς φορείς και τις αρχές προκειμένου να ενσωματωθούν κτηνοτροφικές πρακτικές στη διατήρηση σημαντικών οικοτόπων του ΕΠαΠ με άμεση από την ΚΑΠ μέσω του ΟΠΕΚΕΠΕ. Αυτό, αναμένεται να αυξήσει το ενδιαφέρον των τοπικών ή μετακινούμενων κτηνοτρόφων στο να εγκαταστήσουν κοπάδια αιγοπροβάτων εντός των ΕΔΑ, καθώς και να προσαρμόσουν τη βοσκοφόρτωση και σε άλλους τύπους οικοτόπων του ΕΠαΠ. Η κοινή άσκηση πίεσης, της ΕΠΠ και των άλλων τοπικών φορέων, είχε ως αποτέλεσμα την ολοκλήρωση της «Ειδικής μελέτης διαχείρισης της βόσκησης σε λιβαδικούς και δασικούς τύπους οικοτόπων στην περιοχή ευθύνης του Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Πρεσπών» από το ΦΔΕΠαΠ για ολόκληρη την περιοχή του Δήμου Πρεσπών, από το Αυτό η μελέτη θέτει προτεραιότητες για τη διαχείριση μέσω της βόσκησης, βάσει των στόχων διατήρησης οικοτόπων του NATURA 2000 και έχει συμπληρωθεί με έναν πρόσθετο κατάλογο από την ΕΠΠ, βασισμένο σε δημόσιες διαβουλεύσεις, σχετικά με στις ανάγκες σε υποδομές (χωρίς να συμπεριλαμβάνονται έργα σε δρόμους). Συγκεκριμένα, παρόλο που οι μελέτες διαχείρισης βόσκησης είναι υποχρεωτικές προκειμένου να διανεμηθούν οι ενισχύσεις στους κτηνοτρόφους, βάσει της χορτολιβαδικής έκτασης που καταλαμβάνουν και της επιλεξιμότητάς τους, ο Δήμος Πρεσπών είναι σήμερα ο μόνος δήμος για τον οποί έχει παραχθεί μια τόσο λεπτομερή, ειδική μελέτη, όπου συμπεριλαμβάνονται υποχρεώσεις που απορρέουν από την Οδηγία για τους Οικοτόπους και λαμβάνουν υπόψη το βαθμό διατήρησης 18 σημαντικών τύπων οικοτόπων που απαιτούν βόσκηση για τη διατήρησή τους στο χώρο του ΕΠαΠ. Βάσει αυτή της μελέτης αναμένεται να ολοκληρωθεί το ΟΣΔΒ, ακολουθώντας τις προδιαγραφές που εκδόθηκαν από κοινού από το ΥΠΑΑΤ και το ΥΠΕΝ με τις εξής προσθήκες: (α) τη χωρική κατανομή των κτηνοτρόφων και (β) τις ανάγκες σε υποδομές οδοποιίας, με από την ΠΔΜ. Το ΟΣΔΒ, θα έχει ολοκληρωθεί το αργότερο μέχρι το 2019, όπως προβλέπεται σε εθνικό επίπεδο. Μόλις εγκριθεί το ΟΣΔΒ, θα οδηγήσει στην κατανομή των κτηνοτρόφων μέσα στις λιβαδικές μονάδες του Δήμου Πρεσπών, σύμφωνα με τη βοσκοϊκανότητα και τις ενισχύσεις από τον ΟΠΕΚΕΠΕ. Για το 2018, η ΕΠΠ μαζί με το Δήμο Πρεσπών θα προσπαθήσουν να εντοπίσουν κτηνοτρόφους που ενδιαφέρονται να μεταφέρουν τα κοπάδια τους στις περιοχές υλοποίησης του LIFE JunEx, οι οποίοι πιθανόν να είναι μετακινούμενοι κτηνοτρόφοι από νοτιότερες περιοχές της Ελλάδας. 20

21 Γ1.3. Βελτίωση των περιβαλλοντικών συνθηκών εντός των ΕΔΑ μέσω της διαχείρισης των απορριμμάτων Η διαχείριση των σκουπιδιών βρίσκεται στις προτεραιότητες της ατζέντας του Δήμου Πρεσπών τα τελευταία έτη και έχει οδηγήσει και στη δημιουργία του Τοπικού Σχεδίου Διαχείρισης Απορριμμάτων του Δήμου Πρεσπών (Ιανουάριος 2016). Το πρόγραμμα LIFE JunEx προώθησε την ορθή διαχείριση των απορριμμάτων μέσα στα ΕΔΑ. Οι κοινές προσπάθειες τοπικών φορέων, του Δήμου Πρεσπών, του ΦΔΕΠαΠ, των αγροτικών συνεταιρισμών και των κατοίκων, σε θέματα διαχείρισης σκουπιδιών τον τελευταίο χρόνο, δημιούργησαν τις κατάλληλες συνθήκες για συνεργασία, η οποία θα επισφραγιστεί σύντομα με ένα Σύμφωνο Συνεργασίας. Επιπλέον, η εταιρία ΔΙΑΔΥΜΑ, η οποία έχει αναλάβει τη διαχείριση των απορριμμάτων στον Δήμο Πρεσπών, έχει στηρίξει το ΔΠ στην εξασφάλιση πρόσθετων πόρων και την εφαρμογή κατάλληλων λύσεων. Δύο διασυνοριακά προγράμματα έχουν χρηματοδοτηθεί ήδη, μέσω του INTERREG IPA: τo Greenpoint MOB θα αντιμετωπίσει ζητήματα ανακύκλωσης σε παρακείμενες περιοχές της Ελλάδας και της Αλβανίας, μέσω της λειτουργίας κινητών ανακυκλώσιμων οχημάτων και το LESS WASTE II στοχεύει στη μείωση των απορριμμάτων. Τα δύο, αυτά προγράμματα θα διαχειριστεί η ΔΙΑΔΥΜΑ, οργανώνοντας σχετικές υποδομές και αυξάνοντας τις δυνατότητες των Δήμων για τη διαχείριση των σκουπιδιών. Γ1.4. Ενίσχυση της αναγέννησης Η ενίσχυση της αναγέννησης υπήρξε μια από τις βασικές προκλήσεις του προγράμματος LIFE JunEx, στο πλαίσιο του οποίου οι προσπάθειες για την αποτελεσματική γονιμοποίηση των σπόρων και τη συντήρηση των φυταρίων αντιμετώπισαν αρκετές δυσκολίες που σχετίζονταν κυρίως με την αναπαραγωγική επιτυχία του είδους. Η απουσία γενετικών δεδομένων για το είδος, είναι ακόμη ένας λόγος που αποτέλεσε πρόκληση για την αποτελεσματική προσέγγιση του θέματος. Η συνέχεια της ενίσχυσης των δράσεων για την αναγέννηση βασίζεται σε στοχευμένες γενετικές και οικολογικές μελέτες, οι οποίες θα διαλευκάνουν τους λόγους για τους οποίους αντιμετωπίζονται αυτά τα προβλήματα και θα παρέχουν προτάσεις για μελλοντικές δράσεις. Ερευνητικά ιδρύματα, όπως το ΤΕΙ ΑΜΘ, αναμένεται να συνεχίσουν το ερευνητικό έργο σχετικά με την αναπαραγωγή της υψηλής αρκεύθου. Σήμερα, το ΤΕΙ ΑΜΘ ασχολείται, με ιδία, με την έρευνα πέντε ειδικών θεμάτων και αναμένεται να συνεργαστεί και με άλλα ερευνητικά ιδρύματα, ώστε να διατυπώσει προτάσεις για τη διεξοδικής και μακροπρόθεσμης έρευνας. Γ1.5. Προώθηση των πρακτικών και αποτελεσμάτων του προγράμματος Τα αποτελέσματα του προγράμματος LIFE JunEx και πιο συγκεκριμένα η παρακολούθηση των αποτελεσμάτων και η ενσωμάτωση των πρακτικών διατήρησης στα σχέδια διαχείρισης θα προβληθούν και θα υποστηριχθούν, από τους δικαιούχους του προγράμματος και τους ειδικούς που εργάστηκαν σε αυτό, σε επιστημονικά φόρουμ και συνέδρια. Τα επιστημονικά άρθρα και εργασίες θα συντάσσονται, για προώθηση σε επερχόμενες εκδηλώσεις και δημοσίευση σε επιστημονικά περιοδικά. Το πρόγραμμα θα παρουσιαστεί σ το «9 ο Πανελλήνιο Λιβαδοπονικό Συνέδριο», που θα γίνει τον Οκτώβρη του 2018 στο ΤΕΙ Θεσσαλίας. Ένα από τα βασικά θέματα που θα συζητηθούν στο συνέδριο 21