Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών Τομέας Βυζαντινών Ερευνών. Ελεωνόρα Κουντούρα Γαλάκη Διευθύντρια Ερευνών Τομέας Βυζαντινών Ερευνών

Transcript

1 Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών Τομέας Βυζαντινών Ερευνών Ελεωνόρα Κουντούρα Γαλάκη Διευθύντρια Ερευνών Τομέας Βυζαντινών Ερευνών

2 Η αυτοκρατορία επί Μεγάλου Κωνσταντίνου ( ) Χρυσός σόλιδος του Μ. Κωνσταντίνου Ο Βασίλειος Α Μακεδών ( ) και ο διάδοχός του Λέων ΣΤ ( ) σε μικρογραφία χειρογράφου Σύνοψις Ἱστοριῶν του Ιωάννη Σκυλίτζη (cod. Matritensis gr. Vitr. 26-2, f. 105) Ο Μ. Κωνσταντίνος σε μωσαϊκό της Αγίας Σοφίας, Κωνσταντινούπολη Ο Ιωάννης Β Κομνηνός ( ) σε μωσαϊκό της Αγίας Σοφίας, Κωνσταντινούπολη ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ/EΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΡΕΥΝΩΝ Τομέας Βυζαντινών Ερευνών Στον Τομέα Βυζαντινών Ερευνών μελετάται η ιστορία της χιλιόχρονης αυτοκρατορίας, η οποία γεννήθηκε μέσα από την μετεξέλιξη της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και δημιούργησε ένα ξεχωριστό πολιτισμό, που με την ακτινοβολία του επηρέασε τους γειτονικούς λαούς. Το Βυζάντιο ξεκίνησε ως ένα αχανές κράτος, έφτασε στην μεγαλύτερη ακμή του επί Μακεδόνων ( ) και Κομνηνών ( ), για να καταλήξει στην παρακμή του 13 ου και 14 ου αι. και στην τελική πτώση του Αυτή την πολυκύμαντη ιστορία έχουν κληθεί οι ερευνητές του Ινστιτούτου να μελετήσουν με τις έρευνές τους αναλύοντας πρωτογενείς πηγές: ιστορικές και φιλολογικές, αρχειακό και διπλωματικό υλικό, επιγραφές, σφραγίδες, νομίσματα, αρχαιολογικά κατάλοιπα. Το Βυζάντιο το 1453 Νόμισμα του Κωνσταντίνου ΙΑ Παλαιολόγου ( ), από τα τελευταία που κόπηκαν στην Κωνσταντινούπολη. Κωνσταντίνος ΙΑ Παλαιολόγος ( ) από το χειρόγραφο της Ἐπιτομῆς Ἱστοριῶν του Ζωναρά: Bibliotheca Estense, Μodena gr. 122 (15 ος αι.) Το Βυζάντιο το 1453

3 Οι ερευνητικές δραστηριότητες του Τομέα Βυζαντινών Ερευνών είναι οργανωμένες στις ακόλουθες ερευνητικές κατευθύνσεις που καλύπτουν ευρύ φάσμα ερευνητικών πεδίων και ειδικοτήτων: Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ: ΘΕΣΜΟΙ, ΚΟΙΝΩΝΙΑ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ (Β. Βλυσίδου, Μ. Γερολυμάτου, Ε. Κουντούρα Γαλάκη, Σ. Λαμπάκης, Γ. Μέριανος, Ομότ. Τ.Λουγγής) Μελετάται η πολιτική Ιστορία του Βυζαντίου, οι θεσμοί, οι σχέσεις κράτους και εκκλησίας, οι κοινωνικές ισορροπίες και ανακατατάξεις. Διερευνώνται η φυσιογνωμία και τα χαρακτηριστικά των βυζαντινών εμπόρων και ο τρόπος με τον οποίο διαμορφώνονται οι οικονομικές αντιλήψεις. ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ (Ηλίας Αναγνωστάκης, Α. Γιαγκάκη, Σ. Λαμπάκης, Α. Λαμπροπούλου, Μ. Λεοντσίνη, Γ. Μέριανος, Α. Πανοπούλου, Ν. Τσιρώνη). Μελετάται η ιστορική γεωγραφία του βυζαντινού χώρου. Διερευνώνται πτυχές της βυζαντινής καθημερινότητας, οι κοινωνικές συμπεριφορές και οι νοοτροπίες μέσω των φιλολογικών πηγών, καθώς και ο ρόλος της γαστρονομίας στη ζωή των Βυζαντινών. Εξετάζονται τα καθημερινά αντικείμενα στη ζωή των Βυζαντινών. ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΚΑΙ ΒΥΖΑΝΤΙΟ (Α. Χ. Γάσπαρης, Α. Γιαγκάκη, Γ. Καρδαράς, Μ. Κουμανούδη, Α. Πανοπούλου, Α. Πάρδος, Κ. Τσικνάκης,. Σ. Πατούρα αφυπ. 2017) Μελετάται η Ιστορία των λατινικών κυριαρχιών στον ελληνικό χώρο (13 ος -17 ος αι.) και η θέση/ρόλος της Αυτοκρατορίας στον ευρύτερο μεσαιωνικό κόσμο. ΑΡΧΕΙΑΚΕΣ, ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΕΣ, ΠΑΛΑΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ (Μ.Γερολυμάτου, Ζ. Μελισσάκης, Ν. Τσιρώνη, Ομότ. Κρ. Χρυσοχοϊδης) Εντοπισμός, έκδοση και αξιοποίηση άγνωστου πρωτογενούς ιστορικού υλικού. Μελετώνται θέματα σχετικά με τη Διπλωματική, Παλαιογραφία-Κωδικολογία.

4 Βυζαντινά Σύμμεικτα πρώην Σύμμεικτα ( ) open access e-journal

5 Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ: ΘΕΣΜΟΙ, ΚΟΙΝΩΝΙΑ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Πρόγραμμα 1 : ΘΕΣΜΟΙ, ΚΟΙΝΩΝΙΑ, ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ Βάση Δεδομένων Βυζαντινής Ιστορίας (Β. Βλυσίδου, Στ. Λαμπάκης, Ομότ. Τ. Κ. Λουγγής)

6 Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ: ΘΕΣΜΟΙ, ΚΟΙΝΩΝΙΑ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Πρόγραμμα 1 : ΘΕΣΜΟΙ, ΚΟΙΝΩΝΙΑ, ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ Βάση Δεδομένων Aγιολογία Ύστερης Βυζαντινής περιόδου ( ) (Ε. Κουντούρα Γαλάκη)

7 Ερευνητική Kατεύθυνση Ι: Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία : Θεσμοί, Κοινωνία, Οικονομία Πρόγραμμα 2: ΚΟΙΝΩΝΙΑ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ, ΕΜΠΟΡΙΟ Έμπορος πουλάει χαβιάρι: λεπτομέρεια τοιχογραφίας από τον νάρθηκα της Παναγίας Βλαχερνίτισσας, Άρτα, αρχές 13ου αι. Μ. Γερολυμάτου, Γ. Μέριανος Σημείο αιχμής της έρευνας του προγράμματος Εμπόριο, Κοινωνία, Οικονομία αποτελεί η συστηματική αποτύπωση των δραστηριοτήτων και της φυσιογνωμίας τῶν βυζαντινών εμπόρων κατά τη μέση και ύστερη βυζαντινή περίοδο (9ος-15oς αι.), η διασάφιση των κοινωνικών χαρακτηριστικών τους και η κατάρτιση σχετικής προσωπογραφίας. Στο πλαίσιο του εξωτερικά χρηματοδοτούμενου προγράμματος ΚΡΗΠΙΣ έχει δημιουργηθεί Βάση Δεδομένων όπου καταγράφονται περιπτώσεις εμπόρων που δραστηριοποιήθηκαν στη βυζαντινή επικράτεια. Εξετάζεται επίσης ο τρόπος με τον οποίο κοινωνικοί, ηθικοί και θρησκευτικοί μηχανισμοί επηρεάζουν τη διαμόρφωση των οικονομικών αντιλήψεων, σε συνδυασμό πάντοτε με τις εξελίξεις στην οικονομία

8 Ερευνητική Kατεύθυνση ΙΙ: ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Πρόγραμμα 1: ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ (Α. Λαμπροπούλου, Η. Αναγνωστάκης, Α. Γιαγκάκη. Εσωτερικοί Συνεργάτες: Μ. Λεοντσίνη, Α. Πανοπούλου. Εξωτερικοί Συνεργάτες: Β. Κόντη) Στην έρευνα για την μελέτη της ιστορικής γεωγραφίας του βυζαντινού χώρου, ανάμεσα στις πολλές δημοσιεύσεις, για πρώτη φορά παρουσιάζεται εμπεριστατωμένα μέσα από κάθε είδους πηγές η μεσαιωνική Πελοπόννησος σε έναν τόμο, ο οποίος θα δημοσιευτεί στις εκδόσεις του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών και είναι αποτέλεσμα συνεργασίας των μελών του Προγράμματος.

9 Αλχημικά όργανα (Par. gr. 2327, f. 81 v, 1478) Το αλχημικό σύμβολο του ουροβόρου (Par. gr. 2327, f. 196 r, 1478) Ερευνητική Kατεύθυνση ΙΙ: ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Πρόγραμμα 2: ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΒΙΟΣ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ (Γ. Μέριανος) Το ερευνητικό έργο «Η αλχημεία στο Βυζάντιο» αποσκοπεί στη μελέτη του φαινομένου, αποδίδοντας έμφαση τόσο στον θεωρητικό όσο και στον πρακτικό χαρακτήρα του. Ειδικά ως προς τον τελευταίο, μελετάται η σχέση του με ποικίλους βιοτεχνικούς κλάδους, με τις τεχνικές απομίμησης και κιβδηλείας, καθώς και με τον υλικό πολιτισμό.

10 Ερευνητική Kατεύθυνση ΙΙ: ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Πρόγραμμα 2: ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΒΙΟΣ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ( Η. Αναγνωστάκης, Μ. Λεοντσίνη, Γ. Μέριανος) Η ερευνητική δραστηριότητα του Προγράμματος εξετάζει πτυχές της βυζαντινής καθημερινότητας, ανιχνεύει τις διατροφικές συμπεριφορές και εντοπίζει πρότυπα και συνήθειες των Βυζαντινών, εφαρμόζοντας νέες ερμηνευτικές προσεγγίσεις των φιλολογικών και αρχαιολογικών πηγών. Ιδιαίτερα προωθημένες είναι οι έρευνες γύρω από τη βυζαντινή γαστρονομία και τον υλικό πολιτισμό των Βυζαντινών. Οι εργάτες του αμπελώνα (Ματθ. 20,1-16). Μικρογραφία (Br. Library Add. MS39627, φ. 59r, τέλη 13ου αι.) σε Ευαγγέλιο που παραγγέλθηκε από τον τσάρο της Βουλγαρίας Ιβάν Αλέξανδρο (1355), βασιζόμενο στο αρχέτυπο του κώδικα Paris. gr 74, φ. 39v του 11ου αι. A. Bryer, Τα μέσα της αγροτικής παραγωγής: μυϊκή δύναμη και εργαλεία, Οικονομική Ιστορία του Βυζαντίου, Α. Λαΐου (γεν. επιμέλεια), Αθήνα 2006, τ. Α, 188, εικ. 22

11 Όψεις του υλικού πολιτισμού του Βυζαντίου Ερευνητικό πρόγραμμα: «Εντοιχισμένα αγγεία στις εξωτερικές πλευρές βυζαντινών και μεταβυζαντινών ναών της Ελλάδας» ΙΙΕ/EΙΕ Τα αντικείμενα μελετώνται ενταγμένα στο εκάστοτε αρχαιολογικό περιβάλλον και σε συνδυασμό με τις γραπτές πηγές, χρησιμοποιώντας αναλυτικές τεχνικές και νέα εργαλεία ψηφιοποίησης. Με αυτόν τον τρόπο, διερευνάται ο ρόλος των καθημερινών αντικειμένων στη ζωή των Βυζαντινών και τα στοιχεία που αντλούνται συνδέονται με το εκάστοτε κοινωνικό και ιστορικό πλαίσιο, καθώς τα τέχνεργα συνιστούν, μεταξύ άλλων, δείκτες των οικονομικών και κοινωνικών διαστρωματώσεων και συμπεριφορών. Έμφαση δίνεται στη μελέτη της κεραμικής και της μεταλλοτεχνίας. Θίγονται ζητήματα τεχνογνωσίας, αλληλεπίδρασης και διάδοσης πρακτικών, χρήσης των αντικειμένων, εμπορικών σχέσεων. Ερευνητική Kατεύθυνση ΙΙ: ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Πρόγραμμα 3: ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ (Α. Γιαγκάκη)

12 Ερευνητική Kατεύθυνση ΙΙ: ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Πρόγραμμα 3: ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Προφορικότητα και Επιτέλεση : Ερευνητικό πρόγραμμα του ΙΙΕ σε συνεργασία με ΕΜΠ και τα Πανεπιστήμια Αθηνών, Πατρών, Θεσσαλονίκης, Αλεξανδρούπολης, Χάρβαρντ (Ν. Τσιρώνη) The 3D Virgin Research Project on aspects of Marian cult in the Eastern Mediterranean In cooperation with the Stavros Niarchos Centre for Hellenic Studies, Simon Fraser University, Vancouver, CA (Ν. Τσιρώνη) Μελέτη του ιστορικο-φιλολογικού έργου του Γεωργίου Παχυμέρη (Στ. Λαμπάκης)

13 Ερευνητική Kατεύθυνση ΙΙΙ: ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΚΑΙ ΒΥΖΑΝΤΙΟ Πρόγραμμα 1: Λατινικές Κυριαρχίες στον Ελληνικό Χώρο 13 ος -17 ος αι. Έργα υπό επεξεργασία «Τα βενετικά κτηματολόγια της μεσαιωνικής Κρήτης (Catastici Feudorum Crete). 13ος-15ος αι.». Χ. Γάσπαρης «Οι πράξεις του Ιωάννη Σεμεργού, νοταρίου Χάνδακα-Γέργερης ( )». Α. Πανοπούλου «Η Εντολή του δούκα Κρήτης Leone Duodo (1459)». Μ. Κουμανούδη «Οι Εκθέσεις των Βενετών αξιωματούχων της Κρήτης (16ος-17ος αι.). Α. Αξιωματούχοι του διαμερίσματος των Χανιών». Κ. Τσικνάκης «Αρχειακά έγγραφα και αφηγηματικές πηγές του 16ου και 17ου αιώνα». Α. Πάρδος Έκθεση (Relazione) Marcantonio Bernardo, Ρέκτορα Χανίων (Κ. Τσικνάκης) Πράξη από το βιβλίο του νοταρίου Κρήτης Ιωάννη Σεμεργού (Α. Πανοπούλου)

14 Προσωπογραφία του Ελληνοβενετικού Κόσμου. 13 ος -17 ος αι. Τα πρόσωπα του 13 ου αιώνα: Κρήτη, Μεθώνη-Κορώνη, Κύθηρα Βάση Δεδομένων ανοικτής πρόσβασης με όλες τις πληροφορίες για κάθε πρόσωπο (στοιχεία ταυτότητας, σχέση με γεγονότα, με άλλα πρόσωπα και με τόπους), το οποίο έζησε και έδρασε κατά τη διάρκεια της περιόδου της βενετικής κυριαρχίας στον ελληνικό χώρο. Έργο σε στάδιο υλοποίησης Ερευνητική Kατεύθυνση ΙΙΙ: ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΚΑΙ ΒΥΖΑΝΤΙΟ Πρόγραμμα 1: ΛΑΤΙΝΙΚΕΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΕΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΩΡΟ 13 ος -17 ος αι. (Χ. Γάσπαρης, Μ. Κουμανούδη)

15 Ερευνητική Kατεύθυνση ΙΙΙ: Πρόγραμμα 2: ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΚΑΙ Ο ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΣ- ΕΥΡΑΣΙΑΤΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ Μελέτη της ιστορίας των κρατών και των λαών πέραν των συνόρων της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, των σχέσεών τους με αυτήν, καθώς και διερεύνηση της θέσης/ρόλου της Αυτοκρατορίας στον ευρύτερο μεσαιωνικό κόσμο.

16 Ερευνητική Kατεύθυνση ΙV: ΑΡΧΕΙΑΚΕΣ, ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΕΣ, ΠΑΛΑΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ Πρόγραμμα 1: ΑΡΧΕΙΑ (Ζ. Μελισσάκης) Ιωάννης Κλίμακος, Patm. 121 Έκδοση δύο τόμων της σειράς του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών / Τομέας Βυζαντινών Ερευνών Αθωνικά Σύμμεικτα με επιτομές των μεταβυζαντινών εγγράφων της Μονής Εσφιγμένου και των βυζαντινών και μεταβυζαντινών της Μονής Αγίου Παύλου. Προετοιμασία διαδικτυακής Βάσης Δεδομένων με μεταγραφές των αθωνικών μεταβυζαντινών εγγράφων. Πρόγραμμα 2: ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ (Ζ. Μελισσάκης) εξωτερικοί συνεργάτες: N. Ševčenko, Σ. Πασχαλίδης Προετοιμασία καταλόγων χειρογράφων των Μονών Ιβήρων (κώδ ) και Πάτμου (κώδ , , , καθώς και των εικονογραφημένων κωδίκων).

17 Ερευνητική Kατεύθυνση ΙV: ΑΡΧΕΙΑΚΕΣ, ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΕΣ, ΠΑΛΑΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ Ὑπόμνημα Ἰωάννη Θ Ἀγαπητοῦ (Αὔγ. 1133), εκδ. Μ. Γερολυμάτου, Βυζαντινά Έγγραφα Πάτμου. Γ Πατριαρχικά, Αθήνα 2016, Πρόγραμμα 1: ΑΡΧΕΙΑ (Μ. Γερολυμάτου) Στο πρόγραμμα Αρχεία της Δ Ερευνητικής Κατεύθυνσης υλοποιείται η έκδοση του βυζαντινού αρχείου της Μονής Πάτμου. Πρόσφατα εκδόθηκε ο τρίτος τόμος της σειράς Βυζαντινά Έγγραφα της Μονής Πάτμου, με τη διπλωματική έκδοση και τον εκτενή σχολιασμό των Πατριαρχικών εγγράφων, ενώ προετοιμάζεται ο τέταρτος τόμος με τα Ιδιωτικά και Μοναστηριακά έγγραφα. Ταυτόχρονα, υλοποιείται η συστηματική καταγραφή των εγγράφων του βυζαντινού Αρχείου της Μονής με απώτερο στόχο τη δημιουργία ενός σύγχρονου καταλόγου ο οποίος να ανταποκρίνεται στα σημερινά ερευνητικά ζητούμενα.

18 ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ (EIE) Τομέας Βυζαντινών Ερευνών Institute of Historical Research (NHRF) Section of Byzantine Studies Scientific Excellence (Aristeia) 2005

19 Στόχοι και Προοπτικές Μέσα σε ένα περιβάλλον με αντιξοότητες για τις ανθρωπιστικές σπουδές και ιδιαίτερα για τον κλάδο των Βυζαντινών σπουδών, ο Τομέας Βυζαντινών Ερευνών συνεχίζει τις επιστημονικές του δραστηριότητες που αποσκοπούν : στη δημιουργία νέων έργων υποδομής (δημοσιεύσεις ανέκδοτων πηγών, Βάσεις Δεδομένων) στην αναβάθμιση των ερευνητικών εργαλείων (Βάσεις Δεδομένων) σε νέες συνεργασίες στην εξειδικευμένη εκπαίδευση νέων ερευνητών στη διάχυση των επιστημονικών αποτελεσμάτων στην έγκυρη ανάδειξη της Ιστορίας του Βυζαντίου στην ελληνική κοινωνία, αλλά και σε διεθνές επίπεδο Ένας επιπλέον στόχος, που επιδιώκεται από τον Τομέα μας, είναι η πρόσληψη νέων ερευνητών, για την ανάσχεση του φαινομένου brain drain, της διαρροής Ελλήνων επιστημόνων στο εξωτερικό.