ΚΑΛΛΥΝΤΙΚΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

Transcript

1 ΑΛΕΞΑΝ ΡΕΙΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗΣ- ΚΟΣΜΕΤΟΛΟΓΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΛΛΥΝΤΙΚΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ Σπουδαστές: Μουρατίδου Ιωάννα Μεχµέτογλου Μελίζ Καθηγητής : ρ. Χρήστος ούκας ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2008

2 ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΛΛΥΝΤΙΚΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ.... σελ. 1 Β. ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 1. Ορισµός καλλυντικών...σελ.2 2. Γενικά ιστορικά στοιχεία... σελ.3 Γ. ΕΙ ΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 1. Καλλυντικά προϊόντα και αρχαία Αίγυπτος... σελ.6 2. Καλλυντικά προϊόντα και Μέση Ανατολή. σελ Καλλυντικά προϊόντα και αρχαία Ελλάδα σελ Καλλυντικά προϊόντα και αρχαία Ρώµη...σελ Καλλυντικά προϊόντα και αρχαία Άγριοι λαοί σελ.34 6.Καλλυντικά προϊόντα και Πρώτη Χριστιανική περίοδος...σελ Καλλυντικά προϊόντα και Ινδία... σελ Καλλυντικά προϊόντα και Αραβικές χώρες σελ Καλλυντικά προϊόντα και Κίνα.....σελ Καλλυντικά προϊόντα και Ιαπωνία...σελ Καλλυντικά προϊόντα και Μεσαίωνας.....σελ Καλλυντικά προϊόντα και Αναγέννηση.σελ Καλλυντικά προϊόντα και 17 ος αιώνας..σελ Καλλυντικά προϊόντα και 18 ος αιώνας..σελ Καλλυντικά προϊόντα και 19 ος αιώνας..σελ Καλλυντικά προϊόντα και 20 ος αιώνας.. σελ.65 α σελ.66 β σελ.67 γ σελ.68 δ σελ.69 ε σελ.70 στ σελ.72 ζ σελ.73. ΕΠΙΛΟΓΟΣ....σελ.76 Ε. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ σελ.77

4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ένα από τα στοιχεία της ανθρώπινης φύσης είναι η φιλαρέσκεια. Κάθε άνθρωπος ενδιαφέρεται για την εµφάνιση του, θέλει να νιώθει ωραίος και ελκυστικός και ιδιαίτερα αυτό να το εισπράττει από τα άτοµα που τον περιβάλλουν. Η ανάγκη να αρέσουµε στους άλλους δεν είναι µόνο φαινόµενο της εποχής µας, γι αυτό λόγο έχουµε τόσα ιστορικά στοιχεία από τους προγόνους µας. Προσπαθούσαν να προσδιορίσουν το πρότυπο της οµορφιάς µέσα από διάφορα στοιχεία και γνωρίσµατα. Συχνά αυτά τα πρότυπα ήταν µορφές των θεών, για παράδειγµα στην αρχαία Ελλάδα η θεά Αφροδίτη γνωστή για το κάλλος της οµορφιάς της. Φυσικά τα πρότυπα αυτά άλλαζαν από εποχή σε εποχή, άλλοτε οι γυναίκες ήταν οι καλήγραµµες. ξανθές µε λευκή επιδερµίδα και άλλοτε µελαχρινές πιο παχουλές ανάλογα µε τα δεδοµένα της κάθε χρονικής περιόδου. Τα όµορφα φορέµατα, τα κοµψά κοσµήµατα και τα διάφορα καλλυντικά ήταν από παλιότερα ως σήµερα απαραίτητα για την βελτίωση της εµφάνισης των ανθρώπων. Στις µέρες µας όµως γίνεται «βοµβαρδισµός» από πρότυπα οµορφιάς που σχεδόν µας τα επιβάλλουν. Έτσι οι άντρες αλλά κυρίως οι γυναίκες καταναλώνουν πολλές ώρες από τη ζωή τους µπροστά σε ένα καθρέφτη. Οπότε είναι λογικό που ένα µεγάλο κοµµάτι της παγκόσµιας οικονοµίας στηρίζεται στην οµορφιά. Με αποτέλεσµα συνεχή εξέλιξη σε αυτό τοµέα, την εφεύρεση νέων µηχανιµάτων και τη βελτίωση των καλλυντικών προίόντων που γίνονται εξαιρετικό εργαλείο στα χέρια των αισθητικών ώστε να παρέχουν την καλύτερη δυνατή φροντίδα στους πελάτες τους. 1

5 ΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΛΛΥΝΤΙΚΩΝ Καλλυντικά προϊόντα ονοµάζονται όλες οι ουσίες ή τα παρασκευάσµατα που µπορούν να έρθουν σε επαφή µε το ανθρώπινο σώµα, τα δόντια και τους βλεννογόνους της στοµατικής κοιλότητας, µε σκοπό τον καθαρισµό τους, τον αρωµατισµό τους και γενικά την βελτίωση της κατάστασής και της εµφάνισης τους. Τα είδη των καλλυντικών είναι κρέµες, αλοιφές, πάστες, γαλακτώµατα, λοσιόν, σαπούνια, έλαια, µάσκες, οδοντόκρεµες, διαλύµατα, πούδρες, µείκ απ, κραγιόν, µολύβια, ρουζ, βαφές µαλλιών, βερνίκια για τα νύχια. Όλα αυτά τα προϊόντα προορίζονται για το δέρµα και τα µαλλιά έχοντας µαλακτικές, καταπραϋντικές, τονωτικές, χαλαρωτικές ιδιότητες και είναι ικανά να καταπολεµήσουν προβλήµατα όπως η ξηρότητα ή αντίθετα η λιπαρότητα. Οι χρωστικές ουσίες χρησιµεύουν στον τονισµό των φυσικών χαρακτηριστικών κάθε ατόµου για παράδειγµα τα µάτια, τα χείλη, τα ζυγωµατικά αλλα και για τα νύχια. 2

6 ΓΕΝΙΚΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Η ύπαρξη των καλλυντικών προϊόντων στην αρχαιότητα βασίζεται σε πολλούς λαούς όπως της Αιγύπτιου, της Κίνας, της Ινδίας, της Ελλάδας και της Ρώµης. Οι βασικότερες πηγές της ιστορίας για την χρήση τους είναι από πίνακες, γλυπτά τοιχογραφίες, αγάλµατα και γραπτά κείµενα. Οι πρωτόγονες φυλές εµφανίζονται να ζωγραφίζουν όλο το πρόσωπο και το σώµα τους µε διάφορα σχέδια και χρώµατα. Αυτό δήλωνε τα αξιώµατα και την δύναµη του κάθε ένα µέσα στη φυλή, αλλά λειτουργούσε και ως καµουφλάζ για τους διάφορους κινδύνους έξω από αυτήν. Στην αρχαία Αίγυπτο η ζωγραφική του σώµατος συσχετιζόταν µε τις ιεροτελεστίες. Με το πέρασµα των χρόνων το µακιγιάζ γίνεται µέσο ένδειξης οµορφιάς, όπου οι άνθρωποι των κατώτερων κοινωνικών τάξεων το ξεκινούν ως ενασχόληση και το εξελίσσουν σε τέχνη προς εξυπηρέτηση των ατόµων των υψηλότερων τάξεων. Τα χρώµατα που χρησιµοποιούσαν ήταν πολλά, ιδιαίτερα στην Αίγυπτο, όλοι έχουµε αποτυποµένη στο µυαλό µας την εικόνα της Κλεοπάτρας µε τα επιβλητικά χρώµατα στα µάτια της. Οι χρωστικές ουσίες φτιάχνονταν από φλοιούς δέντρων, φυτά, βότανα, µούρα και πολλά άλλα. Το φούµο είχε χρήση σε βλεφαρίδες, βλέφαρα και φρύδια. Επίσης το κόκκινο οξείδιο του σιδήρου, ο καολίνης και ο ψευδάργυρος τοποθετούνταν στο πρόσωπο µε σκοπό τον τονισµό των φυσικών στοιχείων του. Το θειούχο αρσενικό ήταν πολύ γνωστό αλλά παράλληλα και πολύ επικίνδυνο από ότι αποδείχθηκε στο µέλλον. Οι Ρωµαίοι και αργότερα οι Έλληνες φηµίζονταν για τα λουτρά τους, όπου ήταν φυσικό τµήµα της καθηµερινής δραστηριότητας τους ιδιαίτερα µετά την άσκηση. Στα λουτρά γινόταν χρήση διαφόρων λαδιών, ιδιαίτερα αιθέριων ελαίων καθώς το σαπούνι ακόµα δεν ήταν διαδεδοµένο. Τα αιθέρια έλαια θα τα συναντήσουµε σε πολλούς λαούς µε πρώτους αυτούς της Ανατολής από όπου τα πήραν οι Αιγύπτιοι τα έκαναν γνωστά στους Έλληνες και εκείνη µε την σειρά τους τα δίδαξαν στους Ρωµαίους. Τα αρωµατικά φυτά και βότανα πάντα είχαν µια ιδιαίτερη θέση σε όλους τους αρχαίους λαούς. Πάντα 3

7 θεωρήθηκαν σαν η έκφραση της γενναιοδωρίας της φύσης καθώς και η έκφραση της οµορφιάς. Μας προσφέρουν τροφή, οξυγόνο, άρωµα, οµορφιά και γενικότερα υγεία σε όλα τα επίπεδα. Οι θεραπευτικές ιδιότητες τους είναι γνωστές από πολύ παλιά. Ο πατέρας της ιατρικής ο Ιπποκράτης είχε µιλήσει αρκετά για τις θεραπευτικές ιδιότητες των φυτών. Με το ίδιο θέµα ασχολήθηκαν και ο Θεόφραστος και ο ιοσκουρίδης αργότερα. Αυτή η αναγνώριση της θεραπευτικής αξίας των φυτών δεν απαντάται µονάχα στην Ελλάδα. Οι Κινέζοι, οι Σουµέριοι, οι Βαβυλώνιοι, οι Αιγύπτιοι αναγνώριζαν επίσης την αξία τους. Σηµαντική ήταν και η συµβολή του Παράκελσου σ αυτό το θέµα. Αυτός ο µεγάλος αλχηµιστής και γιατρός πρέσβευε τη χρήση του µεγαλου φαρµακείου της φύσης και υποστήριζε ότι η µορφή των φυτών είναι ενδεικτική των ασθενειών που θεραπεύουν. Ένα από τα πιο αγαπηµένα φυτά των αρχαίων Ελλήνων υπήρξε η δάφνη του Απόλλωνα, αφού σε αυτή απέδιδαν θεϊκές ιδιότητες. Με τα φύλλα της έφτιαχναν στεφάνια και στόλιζαν τα κεφάλια των αθλητών ή των δοξασµένων. Στεφάνια επίσης έφτιαχναν και από άλλα φυτά, όπως από µαϊντανό, δυόσµο και µάραθο. Η συνήθεια αυτή πέρασε και στους Ρωµαίους. Αυτοί όµως θαυµάζοντας το φρέσκο και δροσερό άρωµα τους, τα αξιοποίησαν χρησιµοποιώντας τα στις σαλάτες. Σιγά σιγά άρχισαν να τα προσθέτουν και στα φαγητά τους. Εκτός από την κουζίνα τα χρησιµοποίησαν και στο λουτρό τους, όπου έτριβαν τα άνθη τους. Κυρίως δε, χρησιµοποιούσαν πολύ τα άνθη της λεβάντας, γι' αυτό το φυτό πείρε στα λατινικά το όνοµα του (Lavandula) από το ρήµα Lavare σηµαίνει "πλένοµαι". Ένα άλλο πολύ αγαπηµένο φυτό των Ρωµαίων υπήρξε τι δεντρολίβανο. Το χρησιµοποιούσαν τόσο στην κουζίνα όσο και για να αρωµατίσουν διάφορα υγρά. Έτσι, σιγά σιγά, η αγάπη γι αυτά τα φυτά περνάει στην Ευρώπη, όπου πια καλλιεργούνται κατά κόρον στα µοναστήρια µαζί µε τα φαρµακευτικά φυτά. Οι µοναχοί διατηρούν τις παλιές συνταγές µαζί µε καινούργιες, θεραπευτικές ή άλλες, που τις κρατάνε µυστικές. Η κατασκευή των αιθέριων ελαίων προερχόταν από βότανα, λουλούδια, φρούτα, ρίζες, φυτά, κουκούτσια, φλοιούς και φύλλα. Το εντυπωσιακό είναι που γνώριζαν πως θα προσλάβουν τα έλαια µε απόσταξη, έκθλιψη και εκχύλιση. Τα πιο συνήθη αρώµατα ήταν το γιασεµί, η λεβάντα, η µανόλια, η κανέλα, η βανίλια, το θυµάρι και η βιολέτα µε διάφορες ιδιότητες για παράδειγµα χαλαρωτικά, καταπραϋντικά, µαλακτικά, τονοτικά, διεγερτικά, γενικά θεραπευτικά. 4

8 Η χρήση τους γινόταν µερικές φορές σε υπερβολή ιδιαίτερα στη Ρώµη που µέχρι και τα κύπελλα για κρασί κατασκευάζονταν από αρωµατικές ύλες. Πέρασαν όµως και από κρίση κατά τον Μεσαίωνα που υπήρξε αυστηρός περιορισµός για τη χρήση τους µόνο σε θρησκευτικές τελετές. Όσο για τα σαπούνια δεν έχουµε πολλές ενδείξεις για την χρήση στους διάφορους λαούς. Αναφορές θέλουν τους Αιγύπτιους να κάνουν χρήση ενός µείγµατος από έλαια και υδατικά διαλύµατα ανθρακικών αλάτων το π.χ. µε σκοπό τον καθαρισµό. Οι Άραβες παρασκεύαζαν ένα είδος σαπουνιού από λίπη και έλαια σε συνδυασµό µε εκχυλίσµατα τέφρας για την καθαριότητα του σώµατος και των ρούχων. Τέλος για την φροντίδα του προσώπου και την καλή διατήρησή του σε όλους τους αρχαίους λαούς παρασκευαζόντουσαν κρέµες µε διάφορα υλικά όπως το κερί της µέλισσας, ορυκτά, την γλυκερίνη, λάδια και ζωικά λίπη. Χαρακτηριστικό είναι που σε ανασκαφές που έγινα σε αρχαίους Ελληνικούς τάφους βρέθηκαν βαζάκια από κρέµες όπου επάνω αναγραφόταν ηµεροµηνίες παρασκευής και λήξης τους. 5

9 ΚΑΛΛΥΝΤΙΚΑ ΠΡΟΙΟΝΤΑ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΑΙΓΥΠΤΟΣ Η Αίγυπτος αποτέλεσε κοιτίδα ενός τους πιο αξιόλογους πολιτισµοτου αρχαίου κόσµου. Μέσα από συνεχή εξέλιξη χιλιετηρίδων έφτασε σ` ένα εξαιρετικά υψηλό επίπεδο πολιτιστικό από την Τρίτη ήδη χιλιετία π.χ. τα πρώτα ανθρώπινα ίχνη στην Αίγυπτο ανάγονται σε µια πολύ µακρινή εποχή που είναι δύσκολο να προσδιοριστεί χρονολογικά. Πάντως υπάρχουν µαρτυρίες παρουσίας του ανθρώπου στην χώρα από την Παλαιολιθική εποχή. Οσον αφορά την προέλευση των κατοίκων της Αιγύπτου πιθανότατα να προέρχονται από την συνεχή των ιθαγενών Νουβίων, Αιθιόπων, Λυβίων και Σηµιτών των µετέπειτα ιστορικών χρόνων, µε επικράτηση στα βόρεια του ασιατικού τύπου και στα νότια του αφρικανικού. Στη χώρα των Φαραώ, η περιποίηση προσώπου και σώµατος.. έβραζε σ ένα καζάνι όπου συνυπήρχαν µαγεία, θρησκεία, φαρµακολογία, χηµεία και ιατρική. Σύµφωνα µε παραστάσεις από ναούς, τάφους, αλλά και από διάφορα κείµενα που έχουν σωθεί, φαίνεται ότι η τέχνη του καλλωπισµού ήταν πολύ σηµαντική για τους αρχαίους Αιγύπτιους. Ο καλλωπισµός τους περιλάµβανε περίτεχνα κοσµήµατα, αρωµατικά έλαια, περούκες και έντονο µακιγιάζ. Ήταν πολύ καθαροί και φρόντιζαν µε προσοχή τα ρούχα τους και το σώµα τους. Όσο µεγαλύτερο κύρος είχε ένα πρόσωπο, τόσο πιο περίτεχνο ήταν το βάψιµο και το ντύσιµο. Η Κλεοπάτρα ως βασίλισσα της Αιγύπτου χρησιµοποιούσε µεγάλο αριθµό καλλυντικών προϊόντων και αρωµάτων για το σώµα και το πρόσωπό της. Για Αιγύπτιους το µακιγιάζ και γενικά ο συνολικός καλλωπισµός τους ήταν µια ολόκληρη τέχνη γι αυτό και οι χώρες 6

10 στα παράλια της Μεσογείου και της Ανατολής προµηθεύουν τα καλλυντικά και τα αρώµατα από εκεί. Οι αρχαιολόγοι έχουν βρει στις ανασκαφές τους Αιγυπτιακές παλέτες για χρώµατα µατιών χρονολογούµενες γύρω στο π.χ. Όλα τα ευρήµατα αποδεικνύουν ότι οι Αιγύπτιοι σ` όλη την διάρκεια της ιστορίας τους χρησιµοποιούσαν φανερό µεικ απ τοποθετηµένο τολµηρά ενώ είχαν σε κάποια µορφή κοσµητικά προϊόντα τα οποία ποτέ δεν έχουν επινοηθεί. Άντρες και γυναίκες χρησιµοποιούσαν το µακιγιάζ που αποτελούσε αναπόσπαστο µέρος της καθηµερινής περιποίησης και φροντίδας ενώ παράλληλα συνοδευόταν στην άλλη µετά θάνατο ζωή µε τα καλλυντικά τους. Κρέµα περίπου ετών σε πολύ καλή κατάσταση βρέθηκε στον τάφο του Τουταγχαµών µαζί µε πολλά άλλα βάζα καλλυντικών προϊόντων. Υπήρχαν και εκείνη την εποχή διάφοροι έµποροι φαρµάκων που κουβαλούσαν λογιών λογιών µοίρα και αλοιφές µέσα σε κρυστάλλινα ή από αλαβάστρινο και οψιδιανό βαζάκια που σφίγγονταν από πάνω µε ένα κορδόνι και περιείχαν ή την πράσινη σκόνη (µαλαχίτη) ή την µαύρη σκόνη (θειούχο µόλυβδο) βαφές των µατιών. Εκτός από τα χρώµατα που έβαζαν στα µάγουλα τους και στα χείλη τους έβαφαν και τα νύχια, τις παλάµες των χεριών, τις πατούσες των ποδιών πορτοκαλί, χρησιµοποιούσαν χέννα, τόνιζαν τις φλέβες στο στήθος και στο µέτωπο µε µπλε και µερικές φορές χρυσό στις θηλές του στήθους. Το δέρµα φωτιζόταν µε ώχρα ή σκουραίνονταν µε πορτοκαλί χρώµα. Το κίτρινο το χρησιµοποιούσαν οι άντρες. Το µακιγιάζ της Αιγύπτιας δεν διέφερε ουσιαστικά από αυτής της γυναίκας του 1960 που έδινε ιδιαίτερη έµφαση στο µακιγιάζ των µατιών δηµιουργώντας ένα ειδικό τύπο. Κάθε εποχή έχει το δικό της στιλ. Έτσι η πολιτιστική επανάσταση που επέβαλε ο Φαραώ Ακενατόν έφερε νέα 7

11 επανάσταση και σχέδια στην ενδυµασία, στο µακιγιάζ και στις κοµµώσεις. Άντρες και γυναίκες περιέγραφαν πάντοτε τα µάτια τους έντονα µε Κolh που ήταν µαύρη γκρι ή χρωµατισµένη σκόνη φτιαγµένη από κονιώδες αντιµόνιο, µαύρο µαγγανικό οξύ, µαύρο οξείδιο του χαλκού, άνθρακα, οξείδιο του σιδήρου. Παρασκευάζονταν µε άλεσµα σε λιθόπλακες και φιλλάσονταν σε µικρά δοχεία και σωληνάρια. Για να χρησιµοποιηθεί υγραίνονταν ελαφρά. Για το περίγραµµα των µατιών χρησιµοποιούσαν το µαύρο, γκρι και πράσινο ενώ για το βλέφαρο το πράσινο, γαλαζοπράσινο, τυρκουάζ, κεραµίδι και διάφορες αποχρώσεις του καφέ. Η σκιά των βλεφάρων ήταν πάντα διαφορετικού χρώµατος από αυτήν του περιγράµµατος των µατιών, απλώνονταν δε στο πάνω βλέφαρο. Πολλές φορές χρησιµοποιούσαν διαφορετικά χρώµατα πάνω και κάτω. Λέγεται ότι η Κλεοπάτρα χρησιµοποιούσε για τα φρύδια και το περίγραµµα των µατιών το µαύρο, σκούρο µπλε στο πάνω βλέφαρο και το πράσινο του Νείλου στο κάτω. Η σκιά απλωνόταν είτε µόνο στο βλέφαρο είτε κάλυπτε όλη την περιοχή του πάνω µέρους του µατιού µέχρι τα φρύδια. Η επιλογή των χρωµάτων ήταν προσωπική επιλογή, προτίµηση και χρόνου (πρωί-βράδυ). Τα φρύδια παχιά και καλοσχηµατισµένα µαυρίζουν µε Kohl ενώ πολλές γυναίκες αλλά και άντρες όχι βέβαια πολλοί ξύριζαν τα φρύδια τους και τα ξανά σχεδίαζαν σε διαφορετικό σχήµα. Το πράσινο περίγραµµα ή ουατζού εµφανίζεται κυρίως κατά την τέταρτη δυναστεία των Φαραώ γύρο στο 2650π.Χ. Εντοπίστηκε σε µορφή σκόνης ανάµεσα στα υπόλοιπα ευρήµατα των ταφικών προσφορών του Ραχοτέπ. Το µαύρο περίγραµµα ή µεσντεµέτ-µε µαλακό µολύβι kolh εµφανίζεται έναν αιώνα αργότερα κατά την διάρκεια της βασιλείας του Φαραώ Χέοπα. Η λέξη µεσντεµέτ προέρχεται από την λέξη σντεµ που σηµαίνει 8

12 ακούω. Υποδηλώνεται έτσι µε ποιητικό τρόπο η οµιλία των µατιών, η βαθιά εκφραστικότητα του βλέµµατος. Τα χρώµατα του µακιγιάζ είχαν ιδιαίτερο ρόλο και σηµασία. Τα χρώµατα ανοιχτών αποχρώσεων, όπως η ώχρα, συµβόλιζαν για τους αρχαίους Αιγύπτιους το γήινο κόσµο. Από την άλλη, όλες οι αποχρώσεις του µπλε, του µαύρου, του πράσινου, του τιρκουάζ, του χρυσαφί ή του γκρι τιµούν το θεϊκό και το αιώνιο. Το χρώµα του πολύτιµου λίθου λάπις λάζουλι ήταν το χρώµα της δόξας και της ζωής. Ειδικότερα το τιρκουάζ και το ανοιχτό πράσινο συµβόλιζαν την γονιµότητα. Όλα αυτά βέβαια σχετίζονται µε την πίστη των αρχαίων Αιγύπτιων ότι οι θεοί τους αποτελούνταν από πολύτιµους λίθους και µέταλλα, ότι ήταν φτιαγµένοι στ αλήθεια από χρυσό και τυρκουάζ. Για να τους πλησιάσουν οι θνητοί, όταν έφτανε η ώρα να πάνε στον κάτω κόσµο, έπρεπε να βαφτούν έτσι ώστε να τους µοιάζουν. Φαίνεται ότι οι Αιγύπτιοι ακολουθούσαν τον κανόνα για να γίνεις θεός πρέπει και να του µοιάζεις. Εκτός από τον ιδιαίτερο συµβολισµό τους, στο πλαίσιο λατρευτικών τελετών τα καλλυντικά θεωρούνταν θεραπευτικά για πολλά οφθαλµολογικά προβλήµατα. Όπως αποδείχτηκε από τα ευρήµατα των ανασκαφών τα χρησιµοποιηµένα στα µάτια χρώµατα δεν ήταν κατάλληλα µόνο για διακόσµηση τους, αλλά παράλληλα περιείχαν συστατικά για την προστασία της ευαίσθητης αυτής περιοχής από την ηλιακή ακτινοβολία, την σκόνη και την άµµο της ερήµου, τις αλλεργίες, το κριθαράκι και την επιπεφυκίτιδα. Ίσως για αυτό στα περισσότερα καλλυντικά τους αναφερόταν η περίοδος του έτους ή το χρονικό διάστηµα χρήσης για παράδειγµα, κατάλληλο για καθηµερινή χρήση ή κατάλληλο για χρήση από το πρώτο έως τον τέταρτο µήνα του καλοκαιριού ή από τον πρώτο έως τον τέταρτο µήνα των πληµµυρίδων. Σε ιατρικές σηµειώσεις βρίσουµε φαρµακευτικές συνταγές, όπως για την θεραπεία της ξηροφθαλµίας. Συνιστάται µείγµα από γαληνίτη, µαλαχίτη, κόκκινη ώχρα, ρετσίνι και µέλι, το οποίο απλώνεται πάνω στα βλέφαρα. Οι Αιγύπτιοι ήταν πρώτοι που αναγνώρισαν τα ευεργετικά αποτελέσµατα των καλλυντικών στην υγεία του δέρµατος. Αρχαίοι πάπυροι του 1600 π.χ. κάνουν συχνή αναφορά σε ένα αριθµό φαρµακευτικών καλλυντικών προϊόντων, όπως οι συνταγές για την θεραπεία δερµατικών προβληµάτων ή και συνθέσεων κατά της γήρανσης, µε την µίξη µελιού µε γάλα καθώς και βοτάνων. Η χρήση τους γινόταν ως ειδικά παρασκευάσµατα ενάντια σε πολλούς παράγοντες. Αυτό που όµως πραγµατικά εντυπωσιάζει είναι η αναγραφή ηµεροµηνιών πάνω στα βάζα µε τα διάφορα καλλυντικά. Αυτό σηµαίνει ότι τα 9

13 κοσµητικά προϊόντα είχαν κάποια χρονική διάρκεια µε συγκεκριµένη ηµεροµηνία λήξης. Για να καταπολεµήσουν την ζέστη της εποχής, τη κακοσµία του σώµατος, µπορούσαν να τρίβονται για πολλές µέρες µε αλοιφές µε βάση τερεβινθέλαιο και το λιβάνι. Αυτά ανακατεύονταν µε σπόρους φυτού που δεν γνωρίζουµε και προσθέτανε άρωµα. Υπήρχαν παρασκευάσµατα οµορφιάς που ξανάνιωναν την επιδερµίδα,που έκαναν σφιχτή την σάρκα και άλλα που καταπολεµούσαν τους λεκέδες και τα σπυράκια του προσώπου. Για να σφίξει το δέρµα π.χ. χρησιµοποιούσαν σκόνη από αλάβαστρο και ανθρακική σόδα καθώς και ένα είδος αλατιού ανακατεµένο µε µέλι. Άλλες συνταγές είχαν ως βάση το γαϊδουρινό γάλα (η Κλεοπάτρα το χρησιµοποιούσε για να κάνει µπάνιο). Ένα εξαιρετικά σοφό παρασκεύασµα που αναφέρεται στη συνέχεια ενός συγγράµµατος χειρουργικής είχε ένα κάπως φιλόδοξο τίτλο [Για να µεταµορφώνεται ο γέρος σε νέο]. Προµηθεύονταν µερικά σπυριά µοσχοσίταρο, όταν ξεραίνονταν τα καθάριζαν και χώριζαν τα τσόφλια από τον καρπό, έφτιαχναν µια ζύµη από καρπό και τσόφλια σε ίση ποσότητα την άφηναν για να εξατµίσθει το νερό,την έπλεναν και την άφηναν να στεγνώσει στη συνέχεια την κοπανούσαν ώσπου να γίνει σκόνη. Μετά παρασκεύαζαν µε την σκόνη µια ζύµη και την ζέσταιναν, έτσι σχηµατίζονταν ένα στρώµα από λάδι. Με αυτό το πολύτιµο λάδι αποκτούσε η επιδερµίδα τέλειο χρώµα. Η φαλάκρα, οι φακίδες, τα άσχηµα σηµάδια που φέρνουν τα γεράµατα και όλες οι κοκκινίλες, που ασχηµίζουν την επιδερµίδα θεραπεύονται µε το ίδιο µέσο. Πρόκειται για προϊόν που χρησιµοποιήθηκε µε επιτυχία εκατοµµύρια φόρες. Το µόνο του µειονέκτηµα ήταν πως χρειαζόταν πολύ χρόνο για να ετοιµαστεί και µάλιστα σε πολύ µικρή ποσότητα. Όσον αφορά τη τάση εκείνης της εποχής στα µαλλιά τους έβαζαν ρετσινόλαδο για να τα διατηρήσουν και να τα γιαλύσουν. Με την χένα που την έφτιαχαν από τριµµένα φύλλα ενός φυτού, έβαφαν τα µαλλιά τους. Πολλές Αιγύπτιες που ξύριζαν τα κεφάλια τους ή είχαν κοντά µαλλιά και φορούσαν περούκες. Ήταν κατασκευασµένες από µαλλί ή τρίχα. Σε ειδικές περιπτώσεις οι περούκες είχαν πλούσιες µπούκλες ή ήταν στολισµένες µε χάντρες. Τα προσκέφαλα των κρεβατιών κρατούσαν τον αυχένα τους σε σχήµα ηµισελήνου, έτσι δεν χαλούσε το χτένισµα των γυναικών. Στο τέλος της τρίτης περιόδου επικράτησε για τις γυναίκες να φορούν µεγάλες περούκες που έδιναν στο κεφάλι την όψη κύβου. Πολλοί πίστευαν ότι οι τρίχες σε πρόσωπο και σώµα ήταν ανθυγιεινές. Οι γυναίκες έβγαζαν τα φρύδια τους και οι 10

14 αξιωµατούχοι της Αυλής συχνά φορούσαν ψεύτικες γενειάδες, αν και οι περισσότεροι άντρες ήταν καλοξυρισµένοι. Συνήθιζαν να ξυρίζουν το κεφάλι και το κορµί τους µε µπρούντζινες λεπίδες. Τα κεφάλια των παιδιών ήταν ξυρισµένα. Άφηναν µόνο µια µακριά πλεχτή αλογοουρά στο πλάι η αλογοουρά της νεότητας. Αν και φορούσαν όλοι περούκες δεν ήθελαν να αποκτήσουν φαλάκρα, έτσι προσπαθούσαν να το αποφύγουν τρίβοντας το κεφάλι µε διάφορα παρασκευάσµατα, όπως κοπριά γαζέλας και λίπος ιπποπόταµου. Πίστευαν ακόµα ότι το αίµα του µαύρου ταύρου περιείχε κάτι µαγικό που εµπόδιζε το άσπρισµα των µαλλιών. Ακόµα και ο ιερέας υπηρέτης των θεών, όφειλε να είναι πάντοτε ξυρισµένος µέχρι και στο κεφάλι- και καθαρός. Ξυρισµένος όφειλε να είναι και ο απλός πολίτης, όχι µόνον από σεβασµό προς τους θεούς, αλλά για να αποφεύγει τις βασανιστικές ψείρες. Η δυσάρεστη οσµή του σώµατος ήταν δείγµα κακής ανατροφής και έπρεπε να αντιµετωπίζεται. Βασική συνταγή, οι µικροί σβώλοι αλεσµένου χαρουπιού, που έτριβαν Αιγύπτιοι και Αιγύπτιες στα σώµατά τους, ή η επάλειψη µείγµατος λιβανιού και χυλού βρώµης στα άκρα του σώµατος. Αδιάψευστος µάρτυρας του ανθρώπινου φόβου απέναντι στο χρόνο, η συνταγή κρέµας για την καταπολέµηση των ρυτίδων, την οποία έφερε στην επιφάνεια η αρχαιολογική σκαπάνη: αλεσµένο λιβάνι, κερί, λάδι από moringa και κύπερος ανακατεµένα µε χυµούς φυτών. Για την σταθεροποίηση των χτενισµάτων χρησιµοποιούσαν ένα µείγµα από κερί µελισσών και ρητίνη, ενώ η θεραπευτική λοσιόν για το άσπρισµα των µαλλιών ήταν βρασµένο αίµα µαύρο βοδιού ή µοσχαριού. Οι κυρίες του Νείλου ήταν γενναίες, αν αναλογιστεί κανείς ότι για τη βαφή των µατιών χρησιµοποιούσαν µείγµα από καµένα αµύγδαλα, οξειδωµένο χαλκό, δύο διαφορετικού χρώµατος µεταλλεύµατα χαλκού, µόλυβδου, στάχτη και ώχρα. Το κόκκινο ή κίτρινο χρώµα των νυχιών ήταν δουλειά της χένας, ενώ στα µάγουλα έβαζαν µείγµα κόκκινης αργίλου και νερού. Είναι γνωστό από ιστορικά στοιχεία ότι στην Αίγυπτο οι γυναίκες προσέθεταν αιθέρια έλαια στο µπάνιο τους, στο µασάζ, αλλά παρασκεύαζαν και καλλυντικά βασισµένα σε αυτά. Οι Αιγύπτιοι ιερείς χρησιµοποιούσαν τα αιθέρια έλαια στις τελετές, σαν προσφορά στους θεούς. Επίσης αναφορές λένε πως η Κλεοπάτρα χρωστούσε το υπέροχο λείο δέρµα της στη χρήση µιας λοσιόν που κατασκεύαζε µια Νουβία σκλάβα της µε βάση την αλόη ενώ η βασίλισσα Νεφερτίτη µε την παροιµιώδη οµορφιά της 11

15 διατηρούσε την φρεσκάδα και την οµορφιά της κάνοντας µπάνιο σε γαλακτώδες υγρό(γάλα γίδας) µε εκχυλίσµατα αλόης Η αλόη ήταν το φυτό που το «αίµα» του έδινε οµορφιά, υγεία, και αιωνιότητα. Οι Φαραώ τη θεωρούσαν ελιξίριο µακροβιότητας και κατά την ταφή των νεκρών προσφερόταν φύλλο αλόης σαν σύµβολο αιώνιας ζωής. «Κοιλάδα των Βασιλέων» και η περιοχή γύρω από τις πυραµίδες ήταν φυτεµένες µε αλόη για να συνοδεύει τους Φαραώ στο υπερπέραν. Είναι δε γνωστό ότι οι Αιγύπτιοι ιερείς χρησιµοποιούσαν την αλόη σαν ένα από τα υλικά για το βαλσάµωµα των Φαραώ. 12

16 Οι Αιγύπτιοι όµως είχαν ανακαλύψει και τις καλλυντικές ιδιότητες της αλόης. Η πρώτη ιστορική αναφορά στις θεραπευτικές ιδιότητες της βρίσκεται σε εικόνες αγγείων της εποχής του Σουµέριου βασιλιά Αkkad. Το αιγυπτιακό βιβλίο των συνταγών του 15 ου αι. π. Χ. που βρέθηκε στον περίφηµο πάπυρο Eders αναφέρεται σε θεραπευτικές ιδιότητες της αλόης, γεγονός που σηµαίνει ότι οι ιδιότητες αυτές είναι γνωστές εδώ και περισσότερο από χρόνια. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι έτριβαν το δέρµα τους µε λάδια και αρώµατα. Τα αρωµατικά έλαια µαλάκωναν την επιδερµίδα και την προστάτευαν από τον ήλιο και από τις αµµοθύελλες. Ήταν πολύ σηµαντικό για τους Αιγύπτιους να µυρίζουν όµορφα, επειδή η δυσοσµία του σώµατος ήταν ένδειξη αµαρτίας. Γι αυτό το λόγο αφιέρωναν πολύ χρόνο στην φροντίδα του σώµατός τους καθηµερινά και έτσι δηµιούργησαν ένα είδος λουτρού που αργότερα υιοθέτησαν Ρωµαίοι και Έλληνες. Μετά το µπάνιο τους οι Αιγύπτιοι άπλωναν αρωµατικά έλαια, αλοιφές και λοσιόν στο δέρµα τους για να το διατηρούν λιπαρό. Το λουτρό το επισκέπτονταν πολλές φορές στην δειάρκεια της µέρας. Το πρωί µόλις ξυπνούσαν και πριν από κάθε κυρίως γεύµα. Τα σκεύη που υπήρχαν στο µπάνιο ήταν µια λεκάνη που ονοµαζόταν «σάουτυ» από τη λέξη «σα» που σηµαίνει άµµος και ένα αγγείο που λεγόταν «χεσµρνύτ» από τη λέξη «χεσµεν» που σηµαίνει νάτριο. Τα δυο αυτά στοιχεία οδηγούν ότι έβαζαν ανθακική σόδα στο νερό του αγγείου και άµµο στη λεκάνη. Στο νερό που ξέπλεναν το στόµα 13

17 τους έβαζαν για αντισηπτικό ένα είδος αλατιού ποα είχε την ιδιότητα να αφρίζει. Καθηµερινή επίσης ήταν η επίσκεψη στο κουρέα για την περιποίηση των µαλλιών, των χεριών και των ποδιών. Ακόµα και οι γυναίκες είχαν τους δικούς τους κοµµωτές της εποχής που πήγαινα για διάφορες περιποιήσεις προσώπου,µαλλιών και σώµατος. Για να είναι σίγουροι ότι θα µύριζαν όµορφα καθ όλη την διάρκεια της ηµέρας, τοποθετούσαν πάνω στο κεφάλι τους έναν κώνο, ο οποίος ήταν ποτισµένος µε µια γλυκιά αλοιφή, που τις ζεστές νύχτες έλιωνε αργά πάνω στα µαλλιά τους. Ράντιζαν τα ρούχα τους µε άρωµα φτιαγµένο από µύρο, λιβάνι και αρωµατικά φυτά. Σε κείµενα του Μοντέ διαβάζουµε πως όταν ο Σινουχίτ γύρισε στην Αίγυπτο πρώτα φρόντισε να κάνει αποτρίχωση, να χτενιστεί και να αλείψει το σώµα του µε λιβάνι. Οι κυρίες µασούσαν χάπια από µέλι για να έχουν γλυκιά αναπνοή. Οι Αιγύπτιοι χρησιµοποιούσαν τα αιθέρια έλαια στην ιατρική, στην τελετουργία αλλά και στην ταρίχευση των νεκρών, ενώ οι ιερείς γνώριζαν ότι βοηθούν στην καταπολέµηση της µανίας και της κατάθλιψης. Μια διαπίστωση της εποχής εκείνης σε µια επιδηµία χολέρας ήταν ότι οι αρωµατοποιοί δεν αρρώσταιναν, λόγω του ότι τα αιθέρια έλαια έχουν ισχυρές αντισηπτικές ιδιότητες. Κατά την µουµιοποίηση οι αρχαίοι Αιγύπτιοι χρειάζονταν πάνω από δεκαπέντε προϊόντα, για την τέλεια δουλειά απαραίτητα ήταν: κερί από µελίσσια για να σκεπάσουν τα αυτιά, τα µάτια, την µύτη, και την χειρουργική εντοµή, κασσία και κιννάµωµον, λάδι κέδρου, που στην πραγµατικότητα το έπαιρναν από άγριο κυπάρισσο, κόµµι, κνά, µήλα, κρεµµύδια, κρασί από φοίνικα και πολλά είδη ρετσινιού, ροδάκινα, παραφινέλαιο και χλωριούχο νάτριο Πολλά από αυτά ήταν εισαγόµενα. Για την ενδυµασία τους είχαν ελαφριά και δροσερά ρούχα από λεπτό άβαφο λινό ύφασµα. Τα ρούχα τους απλώς τυλίγονταν γύρω από το σώµα, για αυτό είχαν ελάχιστες ραφές. Οι γυναίκες στην εποχή του Αρχαίου Βασιλείου φορούσαν απλό ίσιο φόρεµα 14

18 µε τιράντες και ραφή στο πλάι το ίδιο και στο Μέσο Βασίλειο µόνο που άρχισαν να προσθέτουν κολιέ µε πολύχρωµα σχέδια. Η µόδα του Νέου Βασιλείου ήταν πιο κοµψή: Φορούσαν πλισέ χιτώνες µε κρόσσια πάνω από το ίσιο φόρεµα. Οι άντρες την εποχή του Αρχαίου Βασιλείου τύλιγαν γύρω από την µέση τους ένα λινό ύφασµα µε πιέτες που το στερέωναν µε κόµπο. Στα χρόνια του Μέσου βασιλείου η µόδα άλλαξε και όλοι φορούσαν µακριούς µανδύες. Στα χρόνια του Νέου Βασιλείου φορούσαν ποδιά µε πλισέδες και κρόσσια. Το κυρίαρχο χρώµα ήταν το λευκό και το ύφασµα λινό που µερικές φορές τα έβαφαν καφέ ή γαλάζιο. Στόλιζαν το σώµα τους µε κάθε είδος κόσµηµα σκουλαρίκια µέχρι βραχιόλια στους αστραγάλους από χρυσό και ηµιπολύτιµους λίθους. Οι καθρέφτες έχριζαν ιδιαίτερης εκτίµησης καθώς ήταν απαραίτητοι για το µακιγιάζ και το χτένισµα. Ο αιγυπτιακός καθρέφτης ήταν ένας στρογγυλός, πολύ γυαλιστερός µεταλλικός δίσκος, συνήθως από µπρούντζο, θεωρούνταν θρησκευτικό αντικείµενο και στο νέο Βασίλειο στο πίσω µέρος διακοσµούνταν συχνά το πίσω µέρος του καθρέφτη µε ιερά σύµβολα. 15

19 ΚΑΛΛΥΝΤΙΚΑ ΠΡΟΙΟΝΤΑ ΚΑΙ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ Οι Ασσύριοι, οι Σουµλεριοι, οι Βαβυλώνιοι, οι Πέρσες παρουσιάζουν οµοιότητες µε τους Αιγύπτιους στη χρήση των καλλυντικών προϊόντων, τη βαφή των µαλλιών και την κόµµωση. Η χρήση καλωπιστικών προϊόντων αφορούσε αποκλειστικά την εύπορη τάξη. Οι γυναίκες και µερικές φορές και οι άντρες άσπριζαν το πρόσωπό τους µε άσπρο µόλυβδο, κοκκίνιζαν τα χείλη και τα µάγουλα χρησιµοποιούσαν χέννα στα νύχια και τις παλάµες. Άντρες και γυναίκες µαύριζαν τα φρύδια τους τα οποία ενώνονταν πάνω από τη µύτη καθώς επίσης και τις βλεφαρίδες, ενώ περιγράφανε έντονα τα µάτια τους µε αντιµόνιο σε σκόνη. Σγούραιναν και αρωµάτιζαν τα µαλλιά τους µε ειδικά αρώµατα. Σε τάφο των Σουµέριων ετών οι αρχαιολόγοι βρήκαν κοσµητικό δοχείο µε µαλαχίτη, τσιµπιδάκια για αφαίρεση των τριχών των φρυδιών και ένα είδος µεταλλικής σπάτουλας για το ξύρισµα της επιδερµίδας. Ο βασιλιάς των Ασσύριων Ασσουρµπανιµπαλ (17 ος αιώνας π.χ. ) χρησιµοποιούσε έντονα χρώµατα ενώ λέγεται ότι κάποιος Πέρσης βασιλιάς κουβαλούσε το βαλιτσάκι του µε τα είδη καλλωπισµού στα πεδία των µαχών. 16

20 Η καθαριότητα των πλουσίων γινόταν στα λουτρά των ανακτόρων µε ζεστές πέτρες και εργαλεία για ξύσιµο, ενώ οι χαµηλότερες τάξεις λούζονταν στις όχθες καναλιών, στις αυλές και τις νεροδεξαµενές. Άλειφαν σώµα και µαλλιά λάδι αρωµατισµένο για τα µαλακώσουν από την ξηρότητα που τους δηµιουργούσε το περιβάλλον που ζούσαν. εν είχαν σαπούνια αλλά ένα µείγµα από πού κατασκεύαζαν οι ίδιοι µε λάδια από φυτά. Για την µπουγάδα είχαν στάχτη, σόδα και ποτάσσα αντί για σαπούνι. Για τα µαλλιά τους επισκεπτόντουσαν τον κουρέα που τον ονόµαζαν «το υψηλό χέρι» που ξύριζε το κεφάλι σε όλους πιστούς και ιερείς, τους σκλάβους µε διαφορετικό τρόπο για να ξεχωρίζουν. 17

21 ΚΑΛΛΥΝΤΙΚΑ ΠΡΟΙΟΝΤΑ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑ Α Ο Αρχαίος Ελληνικός πολιτισµός έχει να µας επιδείξει µια ποικιλία στοιχείων σχετικά µε τον καλλωπισµό του ανθρώπου. Οι Έλληνες έδιναν ιδιαίτερη βαρύτητα στο κάλλος όπου έπρεπε να είναι αρµονικά δεµένο σε ψυχή και σώµα. Φηµισµένοι υµνητές της τελειότητας θεοποίησαν το σωµατικό κάλλος, γι αυτό και η θεά του έρωτα και της οµορφιάς η Αφροδίτη ήταν πρότυπο οµορφιάς από τότε µέχρι και σήµερα. Οι αναλογίες του προσώπου θεωρούνταν ένα από τα µυστικά οµορφιάς. Το πρόσωπο διαιρούνταν σε τρία µέρη και να είναι µεταξύ τους ίσα. Από τη γραµµή των µαλλιών ως τα φρύδια, από τα φρύδια ως το πάνω χείλος και από το άνω χείλος ως το πηγούνι. Την ιδανική αυτή αναλογία ονόµασαν «χρυσή τοµή». Η ανάπτυξη της τέχνης του ατοµικού στολισµού ήταν αναπόφευκτη εφόσον το εµπόριο άκµασε πολύ νωρίς στην Ελλάδα και κυρίως στο νησιώτικο τµήµα της, έτσι οι Έλληνες έφεραν όλα τα είδη στολισµού από την Ανατολή, καλλιεργώντας έτσι το αίσθηµα του στολισµού. Τα πρώτα ευρήµατα µας πηγαίνουν στις Κυκλάδες στο τέλος της 4 ης έως στο τέλος της 2 ης π.χ. χιλιετίας, όπου εκεί για πρώτη φορά έθαβαν τους νεκρούς µαζί µε τα κτερίσµατά τους. Ανάµεσα στα κτερίσµατα υπήρχαν πλήθος από µαρµάρινα είδωλα που ήταν 18

22 ανθρωπόµορφα. Παρότι στην αρχή δεν ήταν ευκρινές το φύλο στην συνέχεια έγινε φανερό ότι παρίσταναν γυναίκα. Από αυτά τα κτερίσµατα µπορούµε να πληροφορηθούµε για τον τρόπο µε τον οποίο οι γυναίκες έβαφαν το πρόσωπο τους Συγκεκριµένα το µεγαλύτερο που βρέθηκε σε τάφο της Αµοργού έχει ύψος 1,52 µ. και απεικονίζει µια γυναίκα η οποία όπως φαίνεται έβαφε µε χρώµα τα µάτια, χείλη και την Vulva (γεννητικά όγρανα ). Από τα κυκλαδικά ευρήµατα πλησιάζουµε στα µυκηναϊκά χρόνια του 13 ου αιώνα π.χ. όπου βρέθηκαν στην περιοχή του λεγόµενου «λατρευτικού κέντρου» των Μυκηνών παρατηρούµε ότι φέρουν κόκκινο χρώµα στα χείλη και στα µάτια ενώ τα τελευταία ήταν περιγεγραµµένα µε µαύρο χρώµα έχοντας µια ανοδικότητα στα σχήµα τους. Με µαύρο χρώµα ήταν επίσης σκιασµένα και τα φρύδια. Στην αρχή πίστευαν ότι ανήκει σε κεφάλι θεάς όµως αργότερα κατέληξαν ότι απεικόνιζε µια γυναίκα της αντίστοιχης εποχή Γι αυτό το λόγο αποτελεί στοιχείο για τον τρόπο µε τον οποίο έβαφαν το πρόσωπο τους οι Μυκηναίες. εν έχουµε πολλά στοιχεία για αρώµατα στους Μυκήνες µόνο ότι οι αρωµατοπαραγωγοί ονοµάζονταν «αυτοί που βράζουν τις αλοιφές» και πως κατείχαν ξεχωριστή θέση µέσα στα ανάκτορα. Για να ολοκληρώσουµε το αιγαιοπελαγίτικο τόξο θα µελετήσουµε τον τρόπο καλλωπισµού και ένδυσης της Κρήτης κατά την µέση εποχή του χαλκού από το π.χ. Στην πρώτη περίοδο, τις πληροφορίες µπορούµε να τις συλλέξουµε από τις τοιχογραφίες όπου η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως. Σ αυτές λοιπόν βλέπουµε ότι οι άντρες φορούν το µινωικό ζώµα παρουσιάζονται µε ξυρισµένο κεφάλι και φορούν ψηλά υποδήµατα. 19

23 Στην δεύτερη περίοδο οι γυναίκες φορούσαν φούστες µε διάφορες µορφές και φραµπαλάδες, ενώ πάνω από την µέση είχαν τα περικόρµια που άφηναν ανοιχτό το στήθος ή το κάλυπταν µε ένα λεπτό ύφασµα. Η κόµµωση τους ήταν πλούσια και περίτεχνα φροντισµένη, οι γυναίκες προσθέτανε κορδέλες ή χρυσές χάντρες. Ίση φροντίδα είχε φυσικά και το πρόσωπο, όπου το έβαφαν µε λευκό χρώµα, τα χείλη µε κόκκινο και τα µάτια µε διάφορες χρωστικές. Πρέπει να σηµειωθεί ότι φρόντιζαν ιδιαίτερα τον καλλωπισµό τους και έδιναν µεγάλη σηµασία στην αρµονία των χρωµάτων. Η παρασκευή αρωµάτων, αλοιφών και ψιµυθίων γινόταν σε από αρωµατοποιούς που τους ονόµαζαν «αλοιφοποιούς». Τα κυριότερα προϊόντα που εισήγαγαν οι Κρήτες από την Αίγυπτο, τη Συρία και το Λίβανο ήταν βάλσαµο, κανέλα, νάρδο, σµύρνα και πρώτες ύλες για την Παρασκευή αρώµάτων. Κυρίαρχοι των θαλασσών και κατ επέκταση του εµπορίου, αρχικά οι Κορίνθιοι και οι Ροδίτες ( 8 ος και 7 ος αιώνας π.χ. )και στη συνέχεια, οι Αθηναίοι (6 ος και 5 ος αιώνας π.χ. ) έπαιξαν σηµαντικό ρόλο στη µεταφορά της σχετικής µε την περιποίηση γνώσης. Οι αιγυπτιακές πρακτικές εισάγονται στην Ελλάδα, η οποία µετατρέπει ωστόσο το µυστικισµό και την τελετουργία της Αιγύπτου σε κάτι διαφορετικό. Η περιποίηση δεν αποτελούσε πλέον δείγµα σεβασµού προς τους θεούς, αλλά προς τον ίδιο τον άνθρωπο. Οι Έλληνες θέλουν να αρέσουν ο ένας στον άλλον. Παράλληλα όµως µελετούν και την ιατρική χρήση διαφόρων σκευασµάτων. Στην Αθήνα του 7 ου αιώνα π.χ. τα καλλυντικά βρίσκουν στέγη χάρη στην ανάπτυξη της τάξης των αρωµατοποιών. Μαντζουράνα, κρίνος, θυµάρι, φασκόµηλο, γλυκάνισσος, τριαντάφυλλο και ίριδα έµπαιναν σε ελαιόλαδο, αµυγδαλέλαιο, καστορέλαιο και λινέλαιο, σχηµατίζοντας παχύρρευστες αλοιφές, που διατηρούνταν σε µικρά κεραµικά βάζα. Οι γνώσεις αυτές πέρασαν από τους Έλληνες στους Ρωµαίους. Αντίθετα όµως από τους Ρωµαίους έλαβαν τις γνώσεις για την κατασκευή των περίτεχνων λουτρών. Όπου το πρωί το επισκεπτόντουσαν για λίγο καθώς αναφορές θέλουν το πρωινό πλύσιµο να γίνεται πρόχειρα, η πραγµατική τουαλέτα γινόταν στο τέλος της ηµέρας µετά από την εργασία και πριν από το δείπνο. Οι γυναίκες επισκεπτόντουσαν και αυτές το βράδυ τα ειδικά δωµάτια µε τους λουτήρες από γυαλισµένη πέτρα για να λούσουν µε την βοήθεια των δούλων το σώµα και τα µαλλιά τους, στον Όµηρο βέβαια διαβάζουµε πως υπήρχαν φορητοί µεταλλικοί λουτήρες για να χρησιµοποιούνται στα διαµερίσµατα. 20

24 Τα δηµόσια λουτρά υπήρχαν στην Αθήνα από τον πέµπτο αιώνα. Ήταν γύρω-γύρω σε µια κυκλική αίθουσα, µεγάλα και βαθιά ώστε να µπορεί κανείς να ξαπλώσει µέσα ολόκληρος µέσα στο νερό χωρίς όµως να µπορεί να βυθιστεί γι αυτό έπρεπε να ρίχνει νερό µε ένα βάζο ή ένα σφουγγάρι. Στα οικοδοµήµατα αυτά υπήρχαν εγκαταστάσεις µε υπερβολική θέρµανση για να προκαλεί εφίδρωση. Τα παιδιά που εργαζόντουσαν στα λουτρά φρόντιζαν την θέρµανση, έχυναν νερό και άλειφαν το σώµα των ατόµων µε λάδι. Στους Έλληνες κυρίως γιατρούς αποδίδεται η βελτίωση της αρωµατοθεραπείας επιστηµονικά, µε κορυφαία την ίδρυση της περίφηµης Ιατρικής Σχολής στην Κω του Ιπποκράτη, που θεωρείτε ο πατέρας της Ιατρικής. Ξεφυλλίζοντας τις χρυσές σελίδες της Αρχαίας Ελληνικής ιστορίας, βρισκόµαστε µπροστά σ ένα κολοσσιαίο και αξιοθαύµαστο πολιτισµό που αναπτύχθηκε στην πόλη κράτος την Αθήνα, φτάνοντας στην κορύφωση του, τον 5 ο αιώνα που δίκαια χαρακτηρίστηκε ως «χρυσός αιώνας του Περικλέους». Εφόσον το εµπόριο βρίσκεται σε άνθηση οι Αθηναίες προµηθεύονταν από µεταξωτά και λινά ως καλλυντικά και αρώµατα. Η εισαγωγές γινόντουσαν από την Συρία, την Αίγυπτο και την Αλεξάνδρεια. Οι Αθηναίοι συνήθιζαν να βάφουν τα µαλλιά τους ή να φορούν περούκες, τα κοντά µαλλιά στις γυναίκες ήταν σηµάδι πένθους ή αναγνώριση γηρατειών, επίσης οι δούλες είχαν κοντά µαλλιά. Στο µακιγιάζ τους χρωµάτιζαν τα µαγουλά τους άσπρα µε κρέµες από ένα λεπτό στώµα κερουσίτη ( καθαρό ανθρακικό µολύβι ) που το έλεγαν ψιµύθιον: είναι ακριβώς η ονοµασία εκείνη που απο τότε καθιερώθηκε στην ελληνική γλώσσα για να υποδηλώνει το οποιοδήποτε φτιασίδι, ενώ µαύριζαν τα φρύδια τους µε καπνιά ή ψιλοτριµµένο αντιµόνιο, σκίαζαν τα βλέφαρα τους µε καρβουνάκια ή µε στίµµι αντιµόνιο µε σκόνη και µεγάλωναν τις βλεφαρίδες τους µε ένα µείγµα από ασπράδι αυγού, ρετσίνης και αµµωνίας. Για να κοκκινίζουν τα χείλη και τα νύχια τους χρησιµοποιούσαν ρίζα από αγριοµολόχα. Όσο για «ρουζ» της εποχής ήταν το µίλτον, ένα µίνιο προσώπου ή το φύκον παρασκεύασµα από φύκια ή έγχουσα από ρίζα του οµώνυµου φυτού ή παιδέρως από ρίζα ενός αγκαθιού. Επίσης σε όλο το πρόσωπο έβαζαν µια παρασκευή από λευκό µόλυβδο ενώ τα µάτια τα άλειφαν µε καολίνη. Το βερµίλιο µια κόκκινου χρώµατος βαφή από θειούχο υδράργυρο που το έτριβαν σε ψηλή σκόνη. Πολλές γυναίκες είχαν ολόκληρο εργαστήρι µε καθρέφτες, τσιµπιδάκια, καρφίτσες, µπουκαλάκια µε αρώµατα και αρωµατικές 21

25 ουσίες, δοχεία µε κρέµες. Έβαζαν πολλά µυρωδικά όπως και οι άντρες, πράγµα που φαίνεται από τις πικρές µορφές του Σωκράτη που παραπονιόταν πως έκαναν κατάχρηση τους. ιέθεταν κρέµες για τις ρυτίδες και τις πανάδες, µαστιχόλαδο για τον ιδρώτα, καρυδόλαδο και φοινικόλαδο για το στήθος, θυµαρόλαδο για το λαιµό και τα γόνατα. Μια απέραντη ποικιλία µυραλοιφών απο λουλούδια και φυτά µε βάση πάντα το λάδι που το πασάλειµµά τους γινόταν µε ειδικά βουρτσάκια τους χριστήρας ή απλά µε τα δάχτυλα. Στην Αθήνα του 6 ου αιώνα π.χ. εµφανίζονται οι τελετές για το θεό ιόνυσο. Σ αυτές τις τελετές η τέχνη του µακιγιάζ έπαιζε καθοριστικό ρόλο στην απόδοση και τη εκτέλεση του µυστηρίου. Τα ιονύσια ήταν µια ποµπή της οποίας οι ακόλουθοι µαύριζαν τα πρόσωπά τους µε καταπατιά κρασιού και ψιµύθια. Τα ψιµύθια ήταν λευκόχρωµο ανθρακωπό µολύβι ( σουλιµάς ). Επίσης ενδιαφέρον παρουσίασε η ήλος που το 2 ο αιώνα π.χ. υπολογίζεται ότι είχε περίπου κατοίκους, πάρα πολλοί αν αναλογιστούµε πως είναι απλά µόνο µια µόνο κουκίδα µέσα στον χάρτη της Μεσογείου. Η ήλος είχε γίνει κέντρο εµπορείου, τέχνης και γνώσης καθώς φιλοξενούσε πρέσβεις, µισθοφόρους ηθοποιούς, µουσικούς, δασκάλους και φυσικά εµπόρους. Οι γυναίκες της ήλου φαίνεται από τα ευρήµατα και της εικονογραφίες ότι ήταν κοµψές και φιλάρεσκες όπως οι Αθηναίες. Βρέθηκαν ψιµύθια χάλκινα εργαλεία καλλωπισµού, βαζάκια και αρκετά κοσµήµατα. Γενικά έχουµε πληροφορίες από αγάλµατα τοιχογραφίες και είδωλα που παριστάνουν τις γυναίκες ιδιαίτερα κοµψές, συγκροτηµένες, αγέρωχες και αξιοπρεπείς, σχεδόν πάντα στην ίδια στάση ώστε να τονίζετε ο κορµός και το στήθος. Το τέλειο γυναικείο σώµα φαίνεται στα γυµνά αγάλµατα της Αφροδίτης: 22

26 πλούσιες καµπύλες, µικρό στήθος, καλοσχηµατισµένοι γλουτοί ( σηµείο µεγαλύτερης προσοχής στη γλυπτική και στους άντρες ). Τα κορίτσια των καλών οικογενειών υπήρχε ένας αυστηρός κώδικος συµπεριφοράς και εµφάνισης αλλά σιγά σιγά η χρήση ψιµυθίων εκτός από τις εταίρες γενικεύετε σε γυναίκες όλων των τάξεων. Εξάλλου καλλυντικές αλοιφές χρησιµοποιούσαν ακόµα και οι θεές. Η σεµνή Ήρα παντρεµένη µε τέσσερα παιδιά, χρησιµοποιούσε χωρίς ενδοιασµούς τις τέχνες της Αφροδίτης προκειµένου να ερεθίσει τον ία, ενώ γίνεται έξαλλη όταν η κόρη της Άγγελος κλέβει την αλοιφή για να την δώσει στην Ευρώπη την ερωµένη του ία. Στον Οικονοµικό όταν ο Ισχόµαχος βλέπει την συζυγό του να αλείφει το πρόσωπό της µε πολύ ψιµύθιο για να φαίνεται λευκότερη, κοκκινάδι για να γίνει πιο ρόδινη και ψηλά παπούτσια κάνει έναν παραλληλισµό: Πες µου γυναίκα πως θα σου φαινόταν αν κόµπαζα ότι έχω µεγαλύτερη περιουσία από αυτήν που έχω δεν θα σε εξαπατούσα; Ο Αριστοφάνης και οι κωµικοί ποιητές σατίριζαν τις προσπάθειες των γυναικών να φανούν ωραιότερες µας έδωσαν αρκετές πληροφορίες για την καθηµερινή ζωή. Ο Λουκιανός περιγράφει τις πρωινές φροντίδες µίας κυρίας που κλείνεται στο δωµάτιο πριν την δει ο άντρας της, µαζί µε τις υπηρέτριες που την παστώνουν µε διάφορα γιατροσόφια ( ) η κάθε υπηρέτρια κρατά κάτι διαφορετικό ασηµένιες λεκάνες, κανάτια, καθρέφτες, πλήθος κουτάκια που θυµίζουν φαρµακείο, αγγεία γεµάτα ελεεινά πράγµατα για να λευκαίνουν τα δόντια και να σκουραίνουν τις βλεφαρίδες. Τις πιο πολλές ώρες όµως τις αφιέρωναν στο χτένισµα, άλλες τα βάφουν κόκκινα και άλλες ξανθά, ενώ αυτές που αφήνουν µαύρα ξοδεύουν µια περιουσία σε αρώµατα για να µυρίζουν όµορφα. Σύµφωνα µε την οµηρική παράδοση τη χρήση των αρωµάτων στους ανθρώπους την δίδαξαν οι ολύµπιοι θεοί και οι νύµφες τη δηµιουργία αρωµατικών φυτών. Πέρα από τους µύθους η ανάπτυξη της αρωµατοποιίας στην Ελλάδα αρχίζει στην Μινωική Κρήτη. Οι Έλληνες δεν επένδυσαν στην παραγωγή αρωµατικών ουσιών τις οποίες κυρίως εισήγαγαν από την Ανατολή, αλλά στην κατεργασία και τελειοποίηση αλοιφών και αρωµάτων. Οι αρχαίοι Έλληνες χρησιµοποιούσαν το µασάζ µε αιθέρια έλαια γιατί πίστευαν στην θεραπευτική τους δράση. Ο λυρικός ποιητής Ανακρέων ( π.χ. ) υποστήριζε ότι η καλύτερη συνταγή για την υγεία µας είναι να ερεθίζουµε µε ουσίες αρωµατικές τον εγκέφαλο µας. 23

27 Οι πατέρες της ιατρικής Ιπποκράτης και Ασκληπιός βασίστηκαν στα πολύτιµα βότανα, άνθη και καρπούς και έφτιαχναν ιάµατα για πλήθος παθήσεων, πληγών και ασθενειών, ενώ ο Γαληνός, ο πατέρας της φαρµακευτικής και προσωπικός συστατικό µακροζωίας. ιαβάζουµε ότι σε µια µάχη στη σηµερινή Γάζα της Παλαιστίνης ο Μέγας Αλέξανδρος τραυµατίστηκε από βέλος και καθώς συνέχιζε την κατακτητική του πορεία στην Αίγυπτο και µετά στην έρηµο της Τρίπολης, διαπιστώθηκε ότι το τραύµα όχι µόνο δεν θεραπευόταν, αλλά είχε επιµολυνθεί. Όταν στρατοπέδευσε στην όαση Άµµων, όπου ανακηρύχθηκε ως «Υιός του ιός», ο δάσκαλός του ο Αριστοτέλης που είχε εν τω µεταξύ πληροφορηθεί το γεγονός, έστειλε έναν ιερέα της περιοχής ο οποίος θεράπευσε το τραύµα µε λάδι από αλόη, που εφύετο άφθονη στη νήσο Socotra της Αραβικής θάλασσας. Ο ιερέας περιποιήθηκε το τραύµα, το οποίο σύντοµα θεραπεύτηκε. Λέγεται επίσης ότι ο Αριστοτέλης έπεισε τον Αλέξανδρο να στείλει ναυτική αποστολή για την κατάκτηση της νήσου και φυσικά ων φυτειών της αλόης, ώστε να εξασφαλίσει το «πολύτιµο φάρµακο» για την θεραπεία των τραυµάτων των στρατιωτών του. Η νήσος αυτή ήταν γνωστή για τις φυτείες της από το 5 ο αι. π. Χ., οι έµποροι του νησιού εξήγαν την αλόη µέχρι την Κίνα, την Ινδία και την Μαλαισία. Μπορεί λοιπόν κανείς να φανταστεί ότι, αν η αλόη χρησιµοποιήθηκε σε τραύµατα ανθρώπων, πόσο µάλλον στην επούλωση τραυµάτων του Βουκεφάλα και φυσικά των άλλων αλόγων του στρατού που ήτα πολύτιµα και πανάκριβα. Η αλόη στην αρχαία Ελλάδα συµβόλιζε την οµορφιά, την υποµονή, την τύχη και την υγεία. Ο Ιπποκράτης περιγράφει µερικές από τις θεραπευτικές ιδιότητες της, όπως αύξηση της τριχοφυιας, επούλωση τραυµάτων, ανακούφιση από εντερικές διαταραχές και το γαστρικό άλγος. 24

28 Ακόµα ένα λάδι που κατείχε σηµαντική θέση στον ελλαδικό χώρο ήταν το ελαιόλαδο (ιδιαίτερα αυτό της Θάσου ), στο πρώτο είδος ελληνικής γραφής ( γραµµική Β ) βρίσκουµε πληροφορίες γι αυτό. Χρησιµοποιούνταν στην διατροφή αλλά κυρίως προοριζόταν ως βάση για αρώµατα και αλοιφές του σώµατος, που ίσως είχαν και θεραπευτικές ιδιότητες. Κατάλληλο ακόµα ως καθαριστικό µέσο, όπως το σαπούνι, αλλά και ως συντηρητικό για διάφορες επιφάνειες. Είναι γνωστή η παράσταση σε αγγείο που βρίσκεται στο Βερολίνο, όπου απεικονίζεται ένας νέος που χύνει λάδι στο χέρι του και στην συνέχεια θα χρησιµοποιήσει ένα ειδικό εργαλείο, τη στλεγγίδα, για να καθαριστεί. Στον Ιπποκράτειο κώδικα συναντώνται πάνω από 60 φαρµακευτικές χρήσεις. Φαίνεται πως το ελαιόλαδο ήταν ιδιαίτερα ενδεδειγµένο για τις ασθένειες του δέρµατος. Οι Έλληνες έβαζαν λάδι στα µαλλιά και πιθανόν και στα ρούχα. Ο Πλούταρχος αναφέρει πως το ελαιόλαδο έδινε λάµψη στα λευκά ρούχα. Επιπρόσθετα χρησιµοποιήθηκε και στις νεκρικές τελετές αλείφοντας το σώµα του νεκρού. Ωστόσο σε όλο τον αρχαίο ελληνικό κόσµο ο τοµέας που σχετίζεται ιδιαίτερα µε το λάδι είναι οι αθλητικές δραστηριότητες και η σχέση αυτή ξεκινά από τη συνήθεια των νέων και των αθλητών να αλείφουν για λόγους υγιεινής το σώµα τους µε λάδι πριν από τη καθηµερινή άσκηση στα γυµναστήρια. Στις παλαίστρες και το γυµναστήριο είχε το ελαιόλαδο θρησκευτική και ιατρική σηµασία, το χαλάρωµα των µυών, την αποφυγή τραυµατισµών του δέρµατος, την προστασία από τον ήλιο και την σκόνη. Αυτή η συνήθεια τη γνωρίζουµε όχι µόνο από τα αρχαία κείµενα, αλλά και από άφθονες παραστάσεις σε αττικά αγγεία. Η ίδια η Αθηνά θεά της φρόνησης, του νου και της αρετής, σε αντίθεση προς τα µύρα, τα ρόδα και το λιβάνι της Αφροδίτης, αλείφονταν κυρίως µε ελαιόλαδο µετά την άθληση. Όσο αφορά το ανθρώπινο σώµα έπρεπε υγεία και καλλωπισµός να συµβαδίζουν. Το άτοµο ήταν αναγκαίο να είναι ωραίο και καθαρό, µε τα λουτρά στη καθηµερινή ζωή, µε τα λουτρά των ξένων και τα λουτρά των αθλητών. Ακολουθούσε τριβή του σώµατος µε ελαιώδεις 25

29 αρωµατικές ουσίες όπως µαθαίνουµε από τον Αθηναίο, αλλά αυτό πάντα µε µέτρο. Το σαπούνι δεν ήταν γνωστό αν και υπάρχουν αναφορές ότι πήρε το όνοµα του προς τιµήν της ποιήτριας Σαπφού καθώς πιθανή καταγωγή του είναι από το νησί της Λέσβου. Το σίγουρο είναι πως προσθέτανε στο νερό του λουτρού νάτριο και άλατα. Ο Θουκυδίδης αναφέρει ότι το νερό του λουτρού που προερχόταν από την πηγή Καλλιρρόη προστίθετο ελαιόλαδο, αµυγδαλέλαιο και καρυδέλαιο. Τέλος γύρω από την γαµήλια τελετή µια σειρά εθίµων υπαγόρευε ευωδίες για την περιποίηση του σώµατος του γαµπρού και της νύφης. Στον Αριστοφάνη έχουµε µια περιγραφή της περιποιήσεως του µέλλοντος γαµπρού ικαιόπολη. Λουτρά µε ευωδιαστά βότανα, ίριδες, νάρκισσους, ρόδα, κρίνους για τη περιποίηση του σώµατος, στέφανοι από µυρτιά για την τελετή και ευωδιαστές αναθυµιάσεις για το περιβάλλον του εορτασµού. Εν κατακλείδι στην αρχαία Ελλάδα η υγιεινή και η ιατρική δύο αλληλένδετα θέµατα, αναφέρονται στις θεραπευτικές ιδιότητες των φυτών µε µια ισορροπία µεταξύ µαγείας, φαρµακολογίας και καλλωπισµού µέσα από διάφορα κείµενα πρωταρχικής σηµασίας όπως του Ιπποκράτη, του Θεόφραστου και του Γαληνού. Άλλωστε δυο από τις βασικές αρχές της Ιπποκράτειας Ιατρικής είναι «Το φάρµακό σου να είναι η τροφή σου και η τροφή σου το φάρµακο σου» και «Το σώµα µας έχει τη δυνατότητα να αυτοθεραπεύεται, ύψιστη σηµασία έχουν : η διατροφή, η κίνηση, το περιβάλλον, ο τρόπος ζωής, ο τρόπος σκέψης» 26

30 ΚΑΛΛΥΝΤΙΚΑ ΠΡΟΙΟΝΤΑ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΡΩΜΗ Αρχικά η Ρώµη ήταν ένα µικρό χωριό που δηµιουργήθηκε επάνω στον Παλατίνο από τα αρχαία γένη του τόπου. Από τον 6ο αιώνα π.χ. πήρε την όψη αληθινής πόλης. Σιγά-σιγά και έπειτα από πολλούς αγώνες, νίκες και ήττες κατάφερε να εξαπλώσει την κυριαρχία της σε όλη την Ιταλική χερσόνησο, δηµιουργώντας την ρωµαϊκή αυτοκρατορία που επεκτάθηκε πολύ πιο πέρα από τα Ιταλικά σύνορα. Πολύς ήταν ο χορός και η προσπάθεια που κατέβαλαν µερικές Ρωµαίες κυρίες για την καθηµερινή τους περιποίηση. Οι γυναίκες της αρχαίας Ρώµης υστερούσαν κατά πολύ στην τεχνική του µακιγιάζ από τις αρχαίες Ελληνίδες και αρχαίες Αιγύπτιες. Ο Οβίδιος στα έργο του Η τέχνη της αγάπης και Τα ψιµύθια του γυναικείου προσώπου δίνει διάφορες συµβουλές και συνταγές οµορφιάς για την παραγωγή αλοιφών. Συνιστώντας φωτεινό κόκκινο χρώµα στα µάγουλα, για αυτές που η φύση τους το ανήθικε, τονίζοντας ότι η τέχνη του µακιγιάζ µε τα µυστικά του βοηθά την οµορφιά Σε µια από τις συνταγές του έπρεπε να ανακατέψει κανείς κριθάλευρο, τριµµένα όσπρια, αυγά, σκόνη από κέρατο ελαφιού, βολβούς νάρκισσου, µαστίχα και σταρένιο αλεύρι από την Τοσκάνη. Σε µια άλλη ψηµένα λούπινα, βρασµένα κουκιά, λευκό µόλυβδο, αφρό από κόκκινο νίτρο και ιλλυρικό αγριόκρινο. Ο Προπέτιος όµως επιµένει ότι το καλύτερο πρόσωπο παραµένει ακόµη αυτό που έδωσε η φύση, ενώ ο Πλαύτος γράφει ότι οποιοδήποτε χρώµα, οποιοδήποτε καλλυντικό δεν είναι καλό για τους νέους, παράλληλα µε την κατηγορηµατική του δήλωση σε 27

31 ένα άλλο βιβλίο ότι το µακιγιάζ είναι απαραίτητο για την οµορφιά και γυναίκα χωρίς χρώµα είναι φαί χωρίς αλάτι. Παρ όλες αυτές τις απόψεις οι Ρωµαίες δεν σταµάτησαν την χρήση των διαφόρων καλλυντικών και θεωρούσαν απαραίτητο το µακιγιάζ. Χρησιµοποιούσαν καλλυντικά για το πρόσωπο φτιαγµένα από γάλα και µέλι και ορισµένες φορές από φίνο κρασι. Ορισµένα καλλυντικά προσώπου ήταν φτιαγµένα από καλαµπόκι, αλεύρι και γάλα σε µείγµα µε φρέσκο βούτυρο. Τα µάγουλα και τα χείλη τα κοκκίνιζαν µε βαφές λαχανικών. Οι εύπορες Ρωµαίες είχαν σειρές από όµορφα µικρά κουτάκια και δοχεία που περιείχαν καλλυντικά όπως πούδρα για το πρόσωπο, αρώµατα και make-up. Στο Σάουθουαρκ, λίγο έξω απ' το Λονδίνο, βρέθηκε κατά τις ανασκαφές των θεµελίων ενός Ρωµαϊκού Ναού, ένα µικρό στρογγυλό βαζάκι ερµητικά κλειστό που µέσα είχε µια κρέµα άγνωστης χρησιµότητας. Οι αναλύσεις που έγιναν έδειξαν ότι αποτελούταν από 2 µέρη ζωικού λίπους, δύο µέρη αµύλου και ένα µέρος οξειδίου του κασσίτερου. Η κρέµα προφανώς χρησιµοποιούταν για να κάνει το δέρµα να φαίνεται πιο ελαστικό, φωτεινό και ανοιχτόχρωµο, σύµφωνα µε την µόδα της εποχής. Το βαζάκι µε το αρχαίο µέικαπ εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Λονδίνου. Ως πρώτο στάδιο του µακιγιάζ χρησιµοποιούσαν µια ουσία από τον ιδρώτα του µαλλιού του προβάτου. Με την οποία άλειφαν το πρόσωπο τους τη νύχτα µαζί µε άλλες µάσκες που ήταν βαριά αρωµατισµένα. Για να κάνουν το πρόσωπο τους λευκό, τοποθετούσαν σε αυτό το λευκό του µόλυβδου (cerussa) το οποίο ήταν κρέµα µε βάση τον ανθρακικό µόλυβδο που ήταν εξαιρετικά δηλητηριώδης ουσία, κιµωλία ή µήλινο λευκό (melinum). Τα µάτια τα σκούραιναν ενώ το τόξο των φρυδιών και τις βλεφαρίδες τα 28

32 υπογράµµιζαν και τα µάκραιναν χρησιµοποιώντας το µαύρο του αντιµονίου. Μερικές Ρωµαίες κολλούσαν στο πρόσωπο τους µαύρα µπαλώµατα ή κηλίδες οµορφιάς, κυρίως όταν είχαν να κρύψουν κάποια ελαττώµατα. Τα µάγουλα τα έβαφαν µε πολύ έντονο κόκκινο ανακατεµένο µε ιώδιο. Το κόκκινο αυτό µπορούσε να είναι µεταλλικό δηλαδή ένωση που έχει βάση το ιώδιο, τον σίδηρο, το οξείδιο του σιδήρου και άλλες χρωστικές ή ζωικές ουσίες. Υπήρχε µία ακόµη απόχρωση από λίπος ψαριού και κόκκινα φυτά. Τα χείλη τα έβαφαν κόκκινα και χρησιµοποιούσαν βαριά αρώµατα. Πολλές φορές όµως το µακιγιάζ εφαρµοζόταν µε άσχηµο τρόπο και χωρίς επιδεξιότητα µε αποτέλεσµα να µην αντέχουν στην πολύ ζέστη ή στο πολύ άσχηµο καιρό. Οι περιττές τρίχες αποµακρύνονταν από το δέρµα τρίβοντας τες µε ελαφρόπετρα, διαδικασία πολύ επίπονη. Για αυτό τον σκοπό χρησιµοποιούσαν ξυράφια και φάρµακα όπως BRYONIA. Τα αποτριχωµένα φρύδια ήταν αποδεκτά σαν βοήθηµα οµορφιάς στις αρχές του 1 ου αιώνα π.χ. Οι εύποροι Ρωµαίοι αγαπούσαν τα λευκά δόντια και για να αποφύγουν τα µαυρισµένα δόντια που είχα ν οι φτωχοί, χρησιµοποιούσαν ψεύτικα δόντια που ήταν φτιαγµένα από ειδική πάστα από τσιµέντο, φίλντισι ή κόκαλο. Οι προσπάθειες να διατηρήσουν και να οµορφύνουν τα µαλλιά τους, ήταν µεγάλες και από τα δυο φύλα. Για τον σκοπό αυτό έριχναν στο τριχωτό της κεφαλής τους έλαια, λίπη ή και υγρά. Έβαζαν τη ρίζα της καρυδιάς µέσα σε λάδι ελιάς και έβαφαν µε αυτόν τον πολτό τα µαλλιά τους, για να τα διατηρήσουν σκούρα όταν άρχιζαν να γίνονται γκρίζα. Ακόµα χρησιµοποιούσαν µυελό από οστά ελαφιού και λίπη από ζώα όπως η αρκούδα, και το πρόβατο. Ένα αποκρουστικό γιατρικό που χρησιµοποιούσαν για 29

33 να µεγαλώσουν τα µαλλιά, ήταν φτιαγµένο από κεφάλι και περιττώµατα αρουραίου ελλέβορου (είδος φυτού) και πιπέρι. Παρ όλες όµως τις προφυλάξεις που έπαιρναν οι Ρωµαίοι συνέχιζαν να χάνουν τα µαλλιά τους και έτσι χρησιµοποιούσαν ψεύτικα µαλλιά και περούκες. Μεγαλύτερη χρήση στους άντρες είχαν τα ποστίζ (CRINES), ενώ οι γυναίκες των υψηλών τάξεων φορούσαν µερικές φορές µια περούκα η οποία ήταν πασπαλισµένη µε χρυσόσκονη (CORYMBIUM). Προς το τέλος της Ρωµαϊκής αυτοκρατορίας στην µόδα ήταν οι πολύ ψηλές και ξανθές περούκες.οι Ρωµαίες είχαν ιδιαίτερη προτίµηση σε αυτό το χρώµα και χρησιµοποιούσαν βαφείς µαλλιών για να το πετύχουν αυτό. Χρησιµοποιούσαν µια ουσια που ανακαλύφθηκε στην περιοχή του Ρήνου και ονοµαζόταν spuma Batava (βαταβικός αφρός) ή (πλακίδια σαπουνιού του Wiesbaden) και αυτή αντιστοιχούσε ασφαλώς µε τα γερµανικά βότανα του Οβίδιου. Αυτό όµως που τελικά κατάφεραν ήταν το κόκκινο χρώµα. Ο Πλίνος αναφέρει τα συστατικά ενός σαπουνιού, που ανακαλύφθηκε στη Γαλλία, για το κοκκίνισµα των µαλλιών (rutilandis capilis), που µπορούσε να το αποκτίσει κανεις στη στερεή ή στην υγρή µορφή του,και χρησιµοποιούταν στην Γερµανία περισσότερο απο τουσ άντρες παρά απο τις γυναίκες. Ήταν ένα µείγµα απο λίπος κατσίκας, και τέφρας,κατα προτίµιση τέφρα από ξύλο οξιάς. Για να χτενίζουν τα µαλλιά τους χρησιµοποιούσαν χτένες φτιαγµένες από πυξό (είδος θάµνου), φίλντισι, κέλυφος χερσαίας χελώνας. Σίδερα για να κατσαρώνουν τα µαλλιά χρησιµοποιούνταν από τον 2 ο αιώνα π.χ. και εκατό χρόνια αργότερα γινόταν χρήση από θηλυπρεπές άντρες. εν υπήρχε συγκεκριµένο στυλ στα µαλλιά γιατί η µόδα άλλαζε συνεχώς. Οι γυναίκες φορούσαν ένα χιτώνα που παρουσίαζε οµοιότητες µε εκείνου της ελληνικής ενδυµασία και έφτανε µέχρι τα γόνατα. Σύµφωνα µε το Fridlander πάνω από αυτό τον χιτώνα φορούσαν έναν άλλο µακρύς χιτώνα που ονοµαζόταν stola.το stola που έφτανε µέχρι τα πόδια συνοδευόταν από ένα µάλλινο µανδύα που λέγονταν palla.η τοποθέτηση του µανδύα ήταν περίπλοκη εξαιτίας των πολλαπλών στρωµάτων του υφάσµατος που χρησιµοποιούταν για διαφορετικά είδη φορέµατος.το pala φοριόταν συνήθως τυλιγµένο γύρο από τους ωµούς και τα χέρια ή χρησιµοποιούταν για την κάλυψη της κεφαλής. Η συµπλήρωση του ενδυµατικού αποτελέσµατος πραγµατοποιούταν µε την επίδεση ενός πέπλου µε την βοήθεια αγκραφών στο δεξί ώµο. 30