ΑΡΧΑΊΑ χρώματα. Μικρά μυστικά τέχνης

Μέγεθος: px

Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΑΡΧΑΊΑ χρώματα. Μικρά μυστικά τέχνης"

Σπύρος Σπανός
8 χρόνια πριν
Προβολές:

1 ΑΡΧΑΊΑ χρώματα Μικρά μυστικά τέχνης ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ά ι τ α μ η τ ε Μ ου α ν ώ ι α 0 2 υ ο τ 1

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ

2 «Σαν θραύσματα από αρχαίες ληκύθους» «Τα χρώματα της Αττικής και της Αίγινας, τα σώματα των νέων κοριτσιών, το φως, το ταυτόσημο μιας φυσικής και ηθικής ευγένειας, τα βλέπουμε στα έργα του Μόραλη ν αναδύονται κάποτε με μιαν υγρασία θαλασσινή, σαν μεγεθυμένα θραύσματα από αρχαίες ληκύθους, ή σμικρυμένες νωπογραφίες τόπων λατρείας που χάθηκαν για πάντα», είπε ο Οδυσσέας Ελύτης για τον Γιάννη Μόραλη. Μια μεγάλη τέχνη που άφησε λιγοστά ίχνη Λίγα πράγματα γνωρίζουμε για τη ζωγραφική της κλασικής εποχής. Έφτασαν ως εμάς ονόματα καλλιτεχνών και περιγραφές των έργων τους, όχι όμως οι ίδιοι οι πίνακες ή οι τοιχογραφίες τους. Μπορούμε να μαντέψουμε τον απόηχο της ζωγραφικής σε έργα τέχνης με μεγαλύτερη αντοχή στο χρόνο, όπως αγγεία και ψηφιδωτά, αλλά και σε δημιουργίες μεταγενέστερων περιόδων, όπως είναι οι τοιχογραφίες της ελλληνιστικής Μακεδονίας. Στο μουσείο του Κεραμεικού Στο μουσείο του Κεραμεικού μπορείς να αναζητήσεις τα ίχνη των αρχαίων χρωμάτων στις λευκές ληκύθους και τα πήλινα ειδώλια στις προθήκες της τελευταίας αίθουσας. Και αν κοιτάξεις προσεκτικά την αινιγματική Σφίγγα που στέκει αριστερά στο βάθος της πρώτης αίθουσας, θα δεις ότι κρύβει ένα μυστικό: όπως τα περισσότερα αρχαία αγάλματα, ήταν κάποτε διακοσμημένη με χρώματα. Διακρίνεις τα ίχνη τους; 2

Μόραλη. Μια μεγάλη τέχνη που άφησε λιγοστά ίχνη Λίγα πράγματα γνωρίζουμε για τη ζωγραφική της κλασικής εποχής.

3 Οι αρχαίοι Έλληνες ζωγράφοι από τα τέσσερα βασικά τους χρώματα (λευκό, μαύρο, κόκκινο, ώχρα) μπορούσαν να δημιουργήσουν έναν πλούτο αποχρώσεων. «Είναι τα χρώματα του Πολυγνώτου», σχολίαζε ο Μόραλης για τα χρώματα στους πίνακές του. Λέγεται ότι ο ζωγράφος Πολύγνωτος από τη Θάσο, που έζησε τον 5ο αι. π.χ. στην Αθήνα, καθιέρωσε την «τετραχρωμία»: λευκό, μαύρο, κόκκινο και ώχρα (καφέ-κίτρινο). Τα χρώματα του Πολυγνώτου 3

«Είναι τα χρώματα του Πολυγνώτου», σχολίαζε ο Μόραλης για τα χρώματα στους πίνακές του.

4 Η παλέτα του αρχαίου ζωγράφου το λευκό (μηλία γη) Τα περισσότερα χρώματα προέρχονταν από ορυκτά και φυτικές ύλες, όπως: η ώχρα το κόκκινο (μίλτος) Χρώματα από τη φύση Σε παλαιότερες εποχές τα χρώματα των ζωγράφων προέρχονταν κυρίως από ορυκτές, φυτικές ή ζωικές ύλες, σε μορφή σκόνης. Για να δουλευτούν, ήταν απαραίτητο να χρησιμοποιηθεί συνδετικό υλικό, όπως αυγό, λάδι, κερί ή κόμμι (ουσία από το φλοιό ορισμένων δέντρων). Ακόμα και σήμερα κάποιοι ζωγράφοι προτιμούν να χρησιμοποιούν τέτοια χρώματα. Το μαύρο προερχόταν συνήθως από κάρβουνο ή καπνιά Οι αρχαίοι ζωγράφοι γνώριζαν επίσης: το μπλε (κύανος) και το πράσινο (χρυσόκολλα)...αλλά τα χρησιμοποιούσαν σπανιότερα. Τα 7 χρώματα Σήμερα ακολουθούμε μια διαφορετική ταξινόμηση των χρωμάτων, όπως διαμορφώθηκε από τον Άγγλο φυσικό Νεύτωνα τον 17ο αιώνα. Το ηλιακό φως αναλύεται σε επτά χρώματα, όπως τα βλέπουμε να ξεδιπλώνονται στο ουράνιο τόξο. Το άσπρο και το μαύρο δεν θεωρούνται χρώματα, ενώ βασικά χρώματα ονομάζουμε το κόκκινο, το κίτρινο και το μπλε. Το πράσινο, το πορτοκαλί και το ιώδες (μοβ) προκύπτουν από τις αναμείξεις των βασικών χρωμάτων. 4

Για να δουλευτούν, ήταν απαραίτητο να χρησιμοποιηθεί συνδετικό υλικό, όπως αυγό, λάδι, κερί ή κόμμι (ουσία από το φλοιό ορισμένων δέντρων).

5 Το ταξίδι των χρωμάτων Κόκκινο / μίλτος (αιματίτης) Κόκκινο (κιννάβαρι) Το μαύρο χρώμα παρασκευαζόταν εύκολα. Τα υπόλοιπα ταξίδευαν, συχνά από πολύ μακριά. ΙΣΠΑΝΙΑ Ιβηρία Κολχίδα Σκυθία Κόκκινο (Κιννάβαρι) ΕΛΛΑΔΑ Αττική Κέα Μήλος ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ Σινώπη Μπλε / κύανος ο σκύ θης (λαζουρίτης) ΚΥΠΡΟΣ ΑΙΓΥΠΤΟΣ Πράσινο (χρυσόκολλα ή μαλαχίτης) Ώχρα (λειμωνίτης) Κόκκινο (αιματίτης) Λευκό (καολίνης) Μπλε / κύανος ο αιγύπτιος (τεχνητή χρωστική ουσία) Μπλε / κύανος ο κύπριος (αζουρίτης) 5

ΙΣΠΑΝΙΑ Ιβηρία Κολχίδα Σκυθία Κόκκινο (Κιννάβαρι) ΕΛΛΑΔΑ Αττική Κέα Μήλος ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ Σινώπη Μπλε / κύανος ο σκύ θης

6 «Ελληνικότητα» «Δεν τους καταλαβαίνω αυτούς που μιλούν για την «ελληνικότητα» που υπάρχει στα έργα μου. Λες και ζωγράφιζα κατόπιν αποφάσεως. Αυτά είναι βιώματα... Αφού είμαι Έλληνας, γεννήθηκα και μεγάλωσα εδώ, μου αρέσει η ελληνική φύση, αυτομάτως ζωγραφίζω έτσι. Όχι κατόπιν αποφάσεως, όλα αυτά συναιρούνται μέσα μου. Ζωγράφιζα όπως ζωγράφιζα, διότι αυτό ήταν φυσικό...», έλεγε ο Μόραλης. Το μυστήριο «Αυτό δεν πρέπει ποτέ να το ξεχνάμε, ότι δηλαδή στη ζωγραφική, όπως άλλωστε και στη μουσική και σ όλες τις τέχνες, υπάρχει αυτό το αστάθμητο στοιχείο, το μυστήριο», άρεσε στον ζωγράφο να επαναλαμβάνει. Γι αυτό στην τέχνη δεν εξηγούνται πάντα όλα... 6

Ζωγράφιζα όπως ζωγράφιζα, διότι αυτό ήταν φυσικό...», έλεγε ο Μόραλης.

7 Αθήνα, 2015 Εικόνα της σελ. 3: Κλίμακα που δείχνει κάποιες από τις δυνατότητες αποχρώσεων και τόνων που παράγονται από τα 4 βασικά χρώματα των αρχαίων ζωγράφων, από το βιβλίο: Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, Περί της Αρχαίας Ελληνικής Ζωγραφικής, μετάφραση / επιμέλεια / σχόλια Αλέκος Λεβίδης, Αθήνα 1994, εικ. 37. Γενικός Συντονισμός έργου: Γενική επιμέλεια: Γραφιστική επιμέλεια: Κείμενα: Διορθώσεις κειμένων: Μαρία Λαγογιάννη, Δρ Αρχαιολόγος Σουζάνα Χούλια - Καπελώνη, Αρχαιολόγος Τόνια Κουτσουράκη, αρχαιολόγος Αλεξάνδρα Σέλελη, αρχαιολόγος - μουσειολόγος Σπήλιος Πίστας, γραφίστας Αλεξάνδρα Σέλελη, αρχαιολόγος - μουσειολόγος Βιολέττα Ζεύκη, αρχαιολόγος - μεταφράστρια Δημιουργική/καλλιτεχνική επιμέλεια: Σοφία Δεληγιάννη, γραφίστρια Υπουργείου Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων, Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Διεύθυνση Μουσείων, Τμήμα Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων και Επικοινωνίας ISBN: Το έντυπο «Αρχαία χρώματα. Μικρά μυστικά τέχνης» της θεματικής ενότητας «Με τη ματιά του 20ού αιώνα» δημιουργήθηκε και ψηφιοποιήθηκε το 2015 για την Πράξη με κωδικό MIS «Επικαιροποίηση και ψηφιοποίηση πολιτιστικού εκπαιδευτικού υλικού για την ενίσχυση της εκπαιδευτικής διαδικασίας», που υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

Ζωγραφικής, μετάφραση / επιμέλεια / σχόλια Αλέκος Λεβίδης, Αθήνα 1994, εικ. 37.

Σχετικά έγγραφα

Σύνδεση με τη ΣΧΟΛΙΚΉ ύλη ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑΣ εκπαίδευσης

Σύνδεση με τη ΣΧΟΛΙΚΉ ύλη ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑΣ εκπαίδευσης ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Σύνδεση με τη ΣΧΟΛΙΚΉ ύλη