ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΩΝ RESEARCH INSTITUTE FOR TOURISM ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Transcript

1 ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΩΝ RESEARCH INSTITUTE FOR TOURISM ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΤΕΥΧΟΣ 17 ΜΑΪΟΣ 2004

2 2

3 ΙΟΙΚΟΥΣΑ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΙΤΕΠ ΠΡΟΕ ΡΟΣ: Α ΑΝΤΙΠΡΟΕ ΡΟΣ: Β ΑΝΤΙΠΡΟΕ ΡΟΣ: ΓΕΝ. ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ: ΤΑΜΙΑΣ: ΜΕΛΗ: ΜΑΡΙΑ ΑΣΚΑΛΑΝΤΩΝΑΚΗ ΑΝ ΡΕΑΣ ΜΕΤΑΞΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΛΕΥΡΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΤΣΑΚΙΡΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΜΗΝΑΪ ΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΓΓΛΟΣ ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΦΩΚΑΣ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΩΝ (ΙΤΕΠ) RESEARCH INSTITUTE FOR TOURISM (RIT) Σταδίου 24, Αθήνα. Τηλ.: , , Fax: , Stadiou Str., Athens. Tel.: , , Fax: , URL: 3

4 4

5 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Μεταξύ των καταστατικών σκοπών του Ινστιτούτου Τουριστικών Ερευνών και Προβλέψεων (ΙΤΕΠ) είναι και η παρακολούθηση της Οικονοµικής Συγκυρίας, διεθνούς και εγχωρίου και η κατάρτιση οικονοµικών προβλέψεων για την οικονοµία ως σύνολο, µε έµφαση στην Τουριστική Οικονοµία και τα προβλήµατά της. Πιστεύουµε ότι µε την υπεύθυνη και τεκµηριωµένη επιστηµονικά ανάλυση των οικονοµικών εξελίξεων και τάσεων της ελληνικής οικονοµίας, όπως αυτές προσδιορίζονται από την οικονοµική πολιτική, το εξωτερικό οικονοµικό περιβάλλον και άλλα αυτόνοµα στοιχεία, η περιοδική έκδοση της παρούσης θα συµβάλει ουσιαστικά στην συνειδητοποίηση των προβληµάτων της οικονοµίας από ένα ευρύτερο κύκλο παραγόντων της οικονοµικής ζωής του τόπου, και θα βοηθήσει µε τον τρόπο αυτό στην αποτελεσµατικότερη λειτουργία της οικονοµικής πολιτικής τόσο σε επίπεδο κυβερνητικό, όσο και σε άλλα, ιεραρχικώς κατώτερα, αλλά µεγάλης πρακτικής σπουδαιότητας επίπεδα. Η διάρθρωση της εκθέσεως έχει σχεδιασθεί να περιλαµβάνει τέσσερα χωριστά µέρη και δύο παραρτήµατα. Στο πρώτο µέρος θα παρουσιάζονται (α) οι διεθνείς οικονοµικές εξελίξεις, οι οποίες και θα οριοθετούν κατά κάποιο τρόπο τις δυνατότητες αναπτύξεως και σταθεροποιήσεως της ελληνικής οικονοµίας στα πλαίσια του παγκοσµίου οικονοµικού γίγνεσθαι και (β) οι τάσεις των βασικών µεγεθών της ελληνικής οικονοµίας και η διατύπωση προβλέψεων για την πιθανή εξέλιξη, µε σκοπό τη διατύπωση προτάσεων πολιτικής. Το δεύτερο µέρος θα είναι µια συνοπτική αναφορά στην συντελούµενη πρόοδο των χωρών-µελών της ΕΕ στην πορεία προς την ΟΝΕ. Το τρίτο θα αφιερώνεται σε ανάλυση και σχολιασµό σηµαντικών θεµάτων οικονοµικής πολιτικής. Το τέταρτο µέρος, το οποίο µε την πρόοδο της ερευνητικής δραστηριότητος του ΙΤΕΠ θα εµπλουτίζεται και θα αυξάνει την συµµετοχή του στο πληροφοριακό περιεχόµενο 5

6 της εκθέσεως, θα αναφέρεται στα τρέχοντα και µακροπρόθεσµα προβλήµατα του τουριστικού τοµέα και στις απόψεις πολιτικής που σχετίζονται µε αυτά. Το Παράρτηµα Ι συνίσταται σε τεχνική ανάλυση των στατιστικών σειρών στις οποίες αποτυπώνονται οι βραχυχρόνιες εξελίξεις και τάσεις της ελληνικής οικονοµίας µε σκοπό την πρόβλεψη, την πιθανότερη πορεία ενός δείκτη στο άµεσο µέλλον. Οι προβλέψεις γίνονται µε προηγµένες µεθόδους αναλύσεως χρονολογικών στατιστικών σειρών. Το Παράρτηµα ΙΙ είναι καθαρά στατιστικό. Σ αυτό περιλαµβάνονται χρονολογικές σειρές για τα σηµαντικότερα οικονοµικά µεγέθη, στα οποία αναφέρεται η ανάλυση της οικονοµικής συγκυρίας, καθώς και ειδικό τµήµα µε στατιστική απεικόνιση της τουριστικής δραστηριότητος. Εκφράζεται η ελπίδα ότι η παρούσα περιοδική έκθεση, µε την επιστηµονική και αντικειµενική θεώρηση των οικονοµικών πραγµάτων και τη συνεχή βελτίωσή της, θα εξελιχθεί σε χρήσιµη πηγή πληροφοριών για την οικονοµική κοινότητα και θα δικαιώσει πλήρως την πρωτοβουλία µας για την έκδοση της. 6

7 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Ι. Εξωτερικό Οικονοµικό Περιβάλλον Η Παγκόσµια Οικονοµία το 2003 και Ανάπτυξη Πληθωρισµός Ευρωπαϊκή Ένωση...17 ΙΙ. Ελληνική Οικονοµία: Τάσεις και Προοπτικές Σύνοψη Ανάπτυξη Πληθωρισµός ηµοσιονοµικά Ισοζύγιο Εξωτερικών Συναλλαγών Οικονοµική ραστηριότητα Εισαγωγή Η Ανάπτυξη το Προοπτικές αναπτύξεως το Νοµισµατική Σταθερότητα Ισοζύγιο Εξωτερικών Συναλλαγών ηµοσιονοµικά Αναπτυξιακή Προοπτική (Μεσοπρόθεσµη Προοπτική)...42 III. Τουριστική Οικονοµία Τουριστική ραστηριότητα: Τάσεις και Προοπτικές Επίδοση του Τουριστικού Τοµέα κατά το Τουριστικό Ισοζύγιο Περιφερειακή ιάσταση των Απωλειών Προβλέψεις Το Πανόραµα του Παγκοσµίου ιεθνούς Τουρισµού: Εξελίξεις και Προβλέψεις Εισαγωγή ιαρθρωτική Μεταβολή η προσωρινού αλλά Μακροτέρας ιαρκείας Χαρακτήρα η Αλλαγή της Τάσεως; Η Τουριστική Εικόνα της Νότιας και Μεσογειακής Ευρώπης...63 Ν. & Μ. Ευρώπη

8 Προβλέψεις Η Απασχόληση στα Ελληνικά Ξενοδοχεία Εισαγωγή Οικογενειακή Ξενοδοχειακή Απασχόληση Η ιάρθρωση της Ελληνικής Μισθωτής Ξενοδοχειακής Απασχόλησης Απασχόληση κατά Φύλο Πλήρης και Μερική Απασχόληση Περιφερειακή Ξενοδοχειακή Απασχόληση Πολιτικές Ξενοδοχειακής Απασχόλησης...83 ΙV. Επίκαιρα Θέµατα Μακροοικονοµική Θεώρηση της Αγροτικής Παραγωγής: ιεθνείς Συγκρίσεις και Συµπεράσµατα Τάσεις της Αγροτικής Παραγωγής Τα Στατιστικά εδοµένα Επισκόπηση και Σχολιασµός των Στατιστικών Ενδείξεων Συµπεράσµατα Απλές Ποσοτικές Σχέσεις Πρώτη Εξειδίκευση εύτερη, Πληρέστερη Εξειδίκευση...99 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

9

10 Ι. ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 1. Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΟ 2003 ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ

11 11

12 Ι. Εξωτερικό Οικονοµικό Περιβάλλον 1.1. Η Παγκόσµια Οικονοµία το 2003 και Ανάπτυξη Η χρονική µετάθεση της ανακάµψεως της παγκόσµιας οικονοµίας, και κυρίως των ανεπτυγµένων οικονοµιών, την οποία προκάλεσε σειρά αβεβαιοτήτων, φαίνεται ότι εξαντλήθηκε εντός του Ο παγκόσµιος ρυθµός οικονοµικής αναπτύξεως έφθασε εντός του 2003 το µέσο επίπεδο του ρυθµού κατά την προ της 11 ης Σεπτεµβρίου περίοδο, παρά την κτυπητή υστέρηση της ΕΕ, ο πολύ χαµηλός ρυθµός οικονοµικής αναπτύξεως (0,8%) της οποίας παρεµπόδισε την παγκόσµια ανάκαµψη να φθάσει σε επίπεδο ρεκόρ. Πράγµατι, ο ρυθµός αναπτύξεως της παγκόσµιας οικονοµίας εκτιµάται σε 3,7% το 2003 (έναντι 2,7% το 2002). Ο ρυθµός αυτός γίνεται 4,4% όταν αφαιρεθεί η συµβολή της ΕΕ. Η επιτάχυνση του ρυθµού αναπτύξεως είναι ορατή σε όλες τις µείζονες περιοχές του κόσµου, όπως ευκρινώς δείχνουν τα στοιχεία του Πίνακα Ι-1, µε εξαίρεση την ΕΕ όπου παρετηρήθη περαιτέρω υποχώρηση της αναπτύξεως. Όπως και σε προηγούµενες εκθέσεις έχει τονισθεί, η αναπτυσσόµενη Ασία µε πρωτοπόρο την Κίνα έχει εξελιχθεί σε µείζονα αλλά και σε µεγάλο βαθµό αυτόνοµη δύναµη επηρεασµού της παγκοσµίου οικονοµίας. Ο ρυθµός αναπτύξεως της Ασίας κατά 7,2% προσδιόρισε το 50% του παγκοσµίου ρυθµού αναπτύξεως, καθ όν χρόνο η ανάπτυξη των οικονοµικώς προηγµένων χωρών αντιστοιχεί µόλις στο 31% της συνολικής συνεισφοράς στην παγκόσµια ανάπτυξη. Η κατά 2,2% ανάπτυξη των βιοµηχανικών χωρών οφείλεται αποκλειστικά στις αξιόλογες επιδόσεις της οικονοµίας των ΗΠΑ (3,1%) και της Ιαπωνίας (2,7%) που αποτελεί και την ευχάριστη έκπληξη της ανακάµψεως. Η τελευταία φαίνεται επί τέλους να απεγκλωβίζεται από την παγίδα ρευστότητος και τις δυσµενείς επιπτώσεις του αρνητικού πληθωρισµού στις επιχειρηµατικές προσδοκίες. Συνολικώς, µπορεί να υποστηριχθεί ότι οι ευχάριστες οικονοµικές εξελίξεις συντελούνται χωρίς να έχουν εξαλειφθεί οι κίνδυνοι από την τροµοκρατία και την εκπορευοµένη από αυτήν αβεβαιότητα. Το γεγονός αυτό είναι µεγάλης σηµασίας για την συνέχιση της παγκόσµιας οικονοµικής προόδου διότι αντανακλά την πεποίθηση, ότι η παγκόσµια κοινωνία µπορεί να αντιµετωπίσει τα φαινόµενα αυτά χάρη στην παγκοσµιοποιηµένη πλέον 12

13 αλληλεγγύη της µεγάλης πλειονοψηφίας των κυρίαρχων κρατών. Η ταχεία σχετικώς ανάκαµψη της εµπιστοσύνης των αγορών η οποία έτυχε και ισχυρής στηρίξεως από µακροοικονοµικές πολιτικές (ΗΠΑ, Ιαπωνία) επετάχυνε τους ρυθµούς αναπτύξεως αλλά και εµπέδωσε αίσθηµα βεβαιότητος για το µέλλον. Η επιτάχυνση της αναπτύξεως φαίνεται να αποτελεί καθολικό φαινόµενο, αν και υπάρχουν διαφοροποιήσεις, µε προεξάρχουσα την ΕΕ που υστερεί επιδεικτικά. Από τις ανεπτυγµένες οικονοµίες οι ΗΠΑ πρωτοπορούν χάρη στην ισχυρή διασταλτική νοµισµατική (χαµηλά επιτόκια) και δηµοσιονοµική πολιτική αλλά και τον υψηλό ρυθµό αυξήσεως παραγωγικότητος ο ρυθµός αυτός οφείλεται ασφαλώς εν µέρει και στην εξυγίανση του κόστους παραγωγής, µέσω απαλλαγής των επιχειρήσεων από το τυχόν πλεονάζον προσωπικό, ωστόσο η τεχνολογική πρόοδος είναι πάντοτε παρούσα και πρωτοπορούσα στην εν λόγω οικονοµία. Η αποδυνάµωση του δολαρίου απετέλεσε και αποτελεί πρόσθετο παράγοντα ενισχύσεως της διεθνούς ανταγωνιστικότητας της Αµερικανικής οικονοµίας, παράγων που θα προσδιορίσει σε µεγάλο βαθµό την περαιτέρω επιτάχυνση της αναπτύξεως κατά το τρέχον έτος, από 3,7% σε 4,5%. Ο αποπληθωρισµός και οι συνέπειες της φούσκας των τιµών των ακινήτων στις αρχές τις δεκαετίας του που υπέσκαψαν επικινδύνως την βιωσιµότητα του χρηµατοπιστωτικού συστήµατος της Ιαπωνίας, φαίνεται να υπερπηδώνται επιτέλους, θέτοντας την Ιαπωνική οικονοµία σε σταθερά ανοδική πορεία, αν και αρκετά υπεδεεστέρα της προ του 1990 περιόδου. Βεβαίως το δίδυµο των τεράστιων ελλειµµάτων στις ΗΠΑ, δηµοσιονοµικού και ισοζυγίου πληρωµών, αλλά και του δηµοσιονοµικού στην Ιαπωνία (άνω του 7% επί του ΑΕΠ) αποτελούν προβλήµατα για τις ίδιες τις οικονοµίες αλλά και για την παγκόσµια οικονοµία. 13

14 Πίνακας Ι - 1 Η Παγκόσµια Ανάπτυξη ( ) Ρυθµός Αναπτύξεως Ι. ΚΟΣΜΟΣ 4,8 2,3 2,7 3,7 4,5 1. Ανεπτυγµένες Οικονοµίες 3,6 1,0 1,5 2,2 2,8 ΗΠΑ 3,7 0,5 2,2 3,1 4,2 Ιαπωνία 2,8 0,4-0,4 2,7 3,4 Ευρωπαϊκή Ένωση 3,6 1,7 1,1 0,8 2,0 Γερµανία 2,9 0,8 0,2-0,1 1,5 2. Χώρες σε Μετάβαση Υπό Ένταξη 4,1 2,5 2,4 3,6 4,0 ΚΑΚ 9,0 6,3 5,3 7,5 6,4 3. Αναπτυσσόµενες Οικονοµίες Ασία 6,8 5,2 6,0 7,2 7,3 Κίνα 8,0 7,3 8,0 9,1 8,7 Ινδία 4,0 5,5 4,9 7,7 6,8 Λατ. Αµερική 4,5 0,4 0,3 1,7 3,5 Αφρική 3,8 1,0 0,9 2,8 3,6 ΙΙ. ΚΟΣΜΟΣ πλην ΕΕ 5,0 2,5 3,1 4,4 5,1 Πηγή: IMF, World Economic Outlook, Spring Η ισχυρή δηµοσιονοµική διασταλτική πολιτική των ΗΠΑ, η οποία πυροδοτήθηκε τόσον από πλευράς δαπάνης όσον και από την πλευρά της φορολογίας δηµιούργησε ασυνήθως υψηλό δηµοσιονοµικό έλλειµµα υπολογιζόµενο σε 4,8% για το έτος 2003 και προβλεπόµενο να παραµείνει σε παρεµφερές επίπεδο και το Το έλλειµµα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών είναι ακόµη µεγαλύτερο (5,2%), θεωρείται δε ότι η τρέχουσα αναπτυξιακή επίδοση δεν είναι διατηρήσιµη. Προβλέπεται σχετικώς ότι ο ρυθµός αναπτύξεως από 4,2% το 2004 θα υποχωρήσει στο όχι ευκαταφρόνητο µέγεθος 3,2%. Η δηµοσιονοµική διασταλτική πολιτική ήταν ευεργετική για την παγκόσµια ζήτηση, πιστεύεται δε ότι η παγκόσµια ανάκαµψη θα ήταν αρκετά ασθενέστερη χωρίς αυτήν. Επισηµαίνεται σχετικώς ότι η διατήρηση τόσον υψηλού δηµοσιονοµικού ελλείµµατος θα επηρεάσει το ύψος των επιτοκίων διεθνώς και, εποµένως, θα ασκήσει συσταλτική επίδραση στην παραγωγή, ενόψει και του ασυνήθως υψηλού ελλείµµατος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, το οποίο από (-) 2,4% κατά µέσον όρο κατά την πενταετία έχει εκτιναχθεί σε (-) 5,2% επί του ΑΕΠ. Πράγµατι ενώ βραχυπροθέσµως, η διασταλτική δηµοσιονοµική πολιτική επηρεάζει θετικά την παραγωγή µέσω της ζητήσεως, ιδία µάλιστα, αν τα επιτόκια συγκρατούνται µέσω καταλλήλου νοµισµατικής πολιτικής (όπου τα περιθώρια 14

15 είναι πλέον πολύ µικρά). Μεσοπροθέσµως, εντούτοις, µειώνει τις επενδύσεις (αποτέλεσµα εκτοπίσεως) µε τελική συνέπεια την επιβράδυνση του ρυθµού αυξήσεως της παραγωγικότητος. Πέραν αυτού το δηµοσιονοµικό έλλειµµα ασκεί πίεση στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών µε όλες τις εξ αυτού του λόγου συνέπειες. Εν συνόψει, η παγκόσµια ανάκαµψη, της οποίας η επιτάχυνση συντελέσθηκε κατά το β εξάµηνο του παρελθόντος έτους, θα συνεχισθεί και κατά το τρέχον έτος, για το οποίο προβλέπεται αύξηση του ρυθµού από 3,7% το 2003 σε 4,5% το Σ αυτό θα συντελέσει και η ελπιζοµένη ανάκαµψη στην ΕΕ από 0,8% το 2003 σε 2,0% το Επισηµαίνεται ο πρωταγωνιστικός ρόλος της Ασίας όπου ο ρυθµός αναπτύξεως, κυρίως λόγω Κίνας και Ινδίας, έχει σταθεροποιηθεί σε επίπεδο υψηλότερο του 7%. Ενώ πρέπει να επισηµανθεί η αναπτυξιακή αναβάθµιση των χωρών της Κοινοπολιτείας Ανεξαρτήτων Κρατών µε ρυθµό 6,5%-7,5% την διετία Μεγάλη αναπτυξιακή ελπίδα εκπηδά και από την αφύπνιση της Ιαπωνικής οικονοµίας, η οποία λόγω µεγέθους (παράγει το 7,5% του παγκοσµίου εισοδήµατος, έναντι 13% της Κίνας,18% της ΕΕ και 22% των ΗΠΑ) επηρεάζει αισθητά την παγκόσµια ανάπτυξη. Απογοητευτική εξακολουθεί να είναι η εικόνα που εµφανίζουν οι περιοχές Αφρικής και Λατινικής Αµερικής, οι οποίες παρά την σοβαρή επιτάχυνση του ρυθµού αναπτύξεως αυτών, ο ρυθµός καθ ευτόν παραµένει πολύ χαµηλός, (2,0%-3,5%) σε σύγκριση µε το βιοτικό επίπεδο αυτών Πληθωρισµός Παρά την ταχεία ανάπτυξη οι πληθωριστικές πιέσεις παραµένουν ασθενείς. Ο εναρµονισµένος δείκτης τιµών καταναλωτού στην ΕΕ (25) κινείται µε ρυθµό γύρω στο 2%,µε ελαφρώς φθίνουσα τάση, καθ ον χρόνο στις ΗΠΑ ο αντίστοιχος ρυθµός διολισθαίνει στο 1,5% περίπου κατά το τρέχον έτος, ενώ στην Ιαπωνία ο ρυθµός άρχισε να εγκαταλείπει την απόλυτη έννοια του αποπληθωρισµού και να κινείται µε µηδενικό ρυθµό αυξήσεως. Οι ενδείξεις από τους αποπληθωριστικούς δείκτες της ιδιωτικής καταναλώσεως καταγράφουν ακόµη ισχυρότερη σταθεροποιητική τάση. Πρέπει να σηµειωθεί ότι οι τρεις αυτές οικονοµικές οντότητες αντιπροσωπεύουν το 47,4% του παγκόσµιου ΑΕΠ. 15

16 Με λίγες εξαιρέσεις, οι αναπτυσσόµενες χώρες, µε προεξάρχουσες τις χώρες της Ανατολικής και Ν.Α Ασίας έχουν εισέλθει από αρκετών ετών, χάρη στις πολιτικές δηµοσιονοµικές πειθαρχίας και λελογισµένων πολιτικών αυξήσεως των µισθών σε τροχιά νοµισµατικής σταθερότητος, την οποία διαφυλάσσουν παρά τους υψηλούς ρυθµούς αναπτύξεως που επιτυγχάνουν. Η Κίνα µε ρυθµό αναπτύξεως 9% επιτυγχάνει ρυθµό πληθωρισµού εγγύς του 2%, ενώ η Ινδία και Ινδονησία, που έχουν τους συγκριτικώς υψηλότερους ρυθµούς µόλις υπερβαίνουν το 4%. Σχετικώς υψηλότερες πληθωριστικές πιέσεις καταγράφονται συνολικά σε Αφρική και Λατινική Αµερική, όπου υπάρχουν και ακραίες περιπτώσεις µε πληθωρισµό της τάξεως του 20% (πχ. Βενεζουέλα). Σχετικώς απογοητευτική είναι η κατάσταση στην Ρωσία (αλλά και σε άλλες χώρες της ΚΑΚ) όπου ο πληθωρισµός εξακολουθεί να είναι διψήφιος. Ωστόσο, η ταχεία αύξηση των τιµών βασικών εµπορευµάτων, όπως είναι οι βασικές πρώτες ύλες, τα µέταλλα, και τα καύσιµα, οφειλόµενη σε υψηλό βαθµό στην πρωτοφανή αύξηση της ζητήσεως από την Κίνα, είναι εύλογο να προκαλέσει κάποια αναζωπύρωση των πληθωριστικών πιέσεων. Ήδη στην Κίνα το πρόβληµα της νοµισµατικής σταθερότητος βρίσκεται στην πρώτη γραµµή από απόψεως προτεραιότητος, και εξακολουθεί να αποτελεί βασικό µέληµα της οικονοµικής πολιτικής των ανεπτυγµένων οικονοµιών, µε καθ υπερβολή προεξάρχουσα την ΕΕ. Πρέπει να σηµειωθεί σχετικώς, ότι ο ρυθµός αυξήσεως των τιµών των µετάλλων και µεταλλευµάτων από αρνητικός ( ) έγινε εντόνως αυξητικός σε 9,6% το 2003 και 25% το 2004 (πρόβλεψη). Στις βασικές πρώτες ύλες, αγροτικές και µη, η µέση αύξηση από -8,1% το 2001 και +2,3% το 2002, ανήλθε σε 8% το 2003 και προβλέπεται να διαµορφωθεί σε 16,2% το Ίδια τάση, αν και ηπιότερη, παρατηρείται και στα τρόφιµα. Εν συνόλω η αύξηση των τιµών των πρωτογενών προϊόντων από 0% το 2002 ανήλθε σε 9,8% το 2003 και προβλέπεται να επιταχυνθεί το 2004 σε 11,3%. Εξαίρεση αποτελεί το πετρέλαιο, για το οποίο προβλέπεται µείωση του ρυθµού αυξήσεως. Η έξαρση αυτή των τιµών βασικών εµπορευµάτων εκτιµάται ότι θα ανακοπεί το 2005, για το οποίο προβλέπεται µείωση της τάξεως του 5%, γεγονός που θα αµβλύνει τις όποιες πληθωριστικές πιέσεις θα έχουν µέχρι τότε εµφανισθεί. 16

17 1.2. Ευρωπαϊκή Ένωση Η κατάσταση και οι τάσεις στην ΕΕ καταγράφονται σε µια σειρά Πινάκων Ι-2 Ι-12, οι οποίοι αφορούν στις επιδόσεις τόσον στην ανάπτυξη όσον και στην νοµισµατική σταθερότητα και την δηµοσιονοµική ισορροπία. Πίνακας Ι-2 Ανάπτυξη στην ΕΕ ( ) % Μεταβολή Ευρωζώνη (12) 2,6 2,8 3,5 1,6 0,9 0,4 1,7 ΕΕ (15) 2,7 2,9 3,6 1,7 1,1 0,8 2,0 Χώρες Υπό Ένταξη (10) 4,1 3,2 4,1 2,5 2,4 3,6 4,0 ΕΕ (25) 2,7 2,9 3,6 1,7 1,1 0,9 2,1 ΕΛΛΑΣ 3,4 3,4 4,4 4,0 3,9 4,2 4,0 Πηγή: European Economy. Spring Forecasts Σε αντίθεση µε τις ΗΠΑ και την µεγάλη και ευχάριστη έκπληξη από την ανάκαµψη στην Ιαπωνία, η οικονοµία της ΕΕ εν συνόλω βραδυπορεί, σε πείσµα ενός διεθνούς περιβάλλοντος το οποίο είναι εξαιρετικώς πρόσφορο αναπτυξιακά. Με ρυθµούς αναπτύξεως των ΗΠΑ (3,1-4,2%),της Ιαπωνίας (2,7-3,4%) και του αναπτυσσοµένου κόσµου (Κίνα, περίπου 9%) η µόλις 0,4% ανάπτυξη στην Ευρωζώνη (0,8% της ΕΕ) υπογραµµίζει απουσία αναπτυξιακής δυναµικής, η οποία είναι το σύνθετο αποτέλεσµα χρονιζόντων διαρθρωτικών προβληµάτων, τεχνολογικής υστερήσεως αλλά και ακατάλληλης βραχυπρόθεσµης πολιτικής. Η µετριότατη αυτή ανάκαµψη έρχεται σε οξεία αντίθεση µε την παγκόσµια ανάπτυξη (3,7%), ανάπτυξη πολύ ταχύτερη από την αναµενοµένη ακόµη και από τους πλέον αισιόδοξους. Πρέπει να σηµειωθεί, ότι η ανάπτυξη του Λοιπού Κόσµου, πλην της ΕΕ, είναι 4,4%, αν ληφθεί υπόψη ο χαµηλός ρυθµός αναπτύξεως (0,8%) της ΕΕ αλλά και ο υψηλός συντελεστής σταθµίσεως που αντιστοιχεί σ αυτήν. Στα χρονίζοντα, διαρθρωτικά προβλήµατα, κυρίως στην αγορά εργασίας, προσετέθη και εκείνο της ισοτιµίας του Ευρώ, το οποίο µειώνει την διεθνή ανταγωνιστικότητα της κοινοτικής παραγωγής, ενθαρρύνει τις εισαγωγές και επιβαρύνει την και εξ άλλων αποθαρρυνόµενη ιδιωτική επιχειρηµατική πρωτοβουλία. Η τάση εξαγωγής απασχολήσεως, που σε κάποιο βαθµό οφείλεται και στους ανωτέρω παράγοντες, αποτελεί πρόσθετο αρνητικό παράγοντα. 17

18 Πίνακας Ι-3 Συνολικές Επενδύσεις Παγίου Κεφαλαίου % Μεταβολή Ευρωζώνη (12) 4,0 6,0 5,0-0,1-2,5-1,0 2,4 ΕΕ (15) 4,3 5,3 4,9 0,5-1,7-0,5 2,9 Χώρες Υπό Ένταξη (10) 8,5 2,6 3,5-0,9-0,6 1,9 5,7 ΕΕ (25) 4,5 5,2 4,8 0,5-1,6-0,4 3,1 ΕΛΛΑΣ 9,0 11,0 8,0 6,5 5,7 12,6 6,0 Πηγή: European Economy. Spring Forecasts Η ακαταλληλότητα της νοµισµατικής πολιτικής και η µε αυτή συνδεόµενη συναλλαγµατική ισοτιµία καταγράφεται µε σχετική ευκρίνεια στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών το πλεόνασµα του οποίου από 68,4 δισ. $ το 2002 περιορίσθηκε σε 26,7 το Η σοβαρή εξασθένηση της αναπτυξιακής επιδόσεως της ΕΕ (15) εκφράζεται σαφώς από την εξέλιξη της επενδυτικής δαπάνης, της οποίας ο αυξητικός ρυθµός από 4,8% κατά µέσον όρον στην περίοδο , κατέρρευσε -0,6% ετησίως κατά την πρόσφατη τριετία Πίνακας Ι-4 Πληθωρισµός (Αποπληθωριστής Ιδιωτικής Καταναλώσεως) % Μεταβολή Ευρωζώνη (12) 1,9 1,1 2,2 2,3 2,3 1,9 1,8 ΕΕ (15) 1,9 1,3 2,0 2,3 2,1 1,8 1,8 Χώρες Υπό Ένταξη (10) 10,4 6,3 7,9 5,9 2,1 1,9 3,5 ΕΕ (25) 2,2 1,5 2,2 2,5 2,1 1,8 1,8 ΕΛΛΑΣ 4,8 2,3 3,3 3,3 3,4 3,5 3,4 Πηγή: European Economy. Spring Forecasts Η σοβαρή επιβράδυνση του ρυθµού αναπτύξεως από 3,1% στην περίοδο σε 1% κατά την τριετία , παρεµπόδισε την συνέχιση της πτωτικής πορείας της ανεργίας, η τάση της οποίας ανεστράφη (Πίνακας Ι-7). Σε γενικές γραµµές η οπισθοδρόµηση στην διαδικασία εξυγιάνσεως και ενισχύσεως του δυναµισµού της ευρωπαϊκής οικονοµίας είναι εµφανής. Βασικοί δείκτες-κριτήρια του Μάαστριχτ έχουν χειροτερεύσει. Το δηµοσιονοµικό έλλειµµα, ως µέσος όρος για την ΕΕ (15) από πλεονασµατικό το 2000 πλησιάζει το ανώτατο ανεκτό όριο ελλειµµατικότητος. 18

19 Έναντι ανωτάτου ορίου -3% έφθασε το -2,6% το 2003, µε 6 από τις 12 χώρες της Ευρωζώνης µεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, να έχουν υπερβεί το όριο -3%. Πίνακας Ι-5 Αµοιβή Εργασίας % Μεταβολή Ευρωζώνη (12) 2,2 2,2 2,8 2,9 2,7 2,8 2,4 ΕΕ (15) 2,7 2,6 3,5 3,4 2,9 3,1 2,9 Χώρες Υπό Ένταξη (10) 14,1 14,0 6,3 11,5 6,0 4,7 4,8 ΕΕ (25) 3,2 3,9 3,4 4,0 3,1 3,2 3,0 ΕΛΛΑΣ 7,7 6,5 5,8 5,3 8,7 7,6 7,0 Πηγή: European Economy. Spring Forecasts Το δηµόσιο χρέος έχει και αυτό χειροτερεύσει ηπίως διατηρούµενο στο 64% από το Η αντιπληθωριστική ψύχωση που κυριαρχεί και διαπερνά τις πολιτικές της ΕΕ διατηρεί µεν χαµηλό ρυθµό πληθωρισµού (κάτω του 2%) µε συνέπειες, όµως, για την ανάπτυξη συνέπειες που ενδέχεται να µην είναι επουσιώδεις. Πίνακας Ι-6 Κόστος Εργασίας ανά Μονάδα Προϊόντος % Μεταβολή Ευρωζώνη (12) 1,0 1,2 1,4 2,6 2,4 2,4 1,0 ΕΕ (15) 1,4 1,5 1,9 3,0 2,4 2,4 1,3 Χώρες Υπό Ένταξη (10) 10,0 8,7 2,1 8,7 2,8 0,7 1,1 ΕΕ (25) 1,7 2,2 1, ΕΛΛΑΣ 5,1 3,1 1,6 0,9 4,7 5,6 4,6 Πηγή: European Economy. Spring Forecasts Καλή εικόνα παρουσιάζουν ως µέσος όρος οι υπό ένταξη 10 χώρες, οι οποίες από 1 Μαΐου γίνονται πλήρη µέλη της ΕΕ. Ο ρυθµός του πληθωρισµού κινείται κατά την πρόσφατη διετία στο επίπεδο 2%, εξέλιξη που εκτιµάται ότι θα διατηρηθεί σε µεγάλο βαθµό ενόψει της συγκρατηµένης πολιτικής µισθών που ακολουθείται. Βεβαίως, ο ρυθµός αναπτύξεως αυτών δεν είναι ικανοποιητικός (3,5%-4,0%) αν ληφθεί υπόψη το συγκριτικώς χαµηλό επίπεδο αναπτύξεως αυτών, γεγονός που αντανακλάται και στο συγκριτικώς υψηλότερο ποσοστό ανεργίας (14% έναντι 8% της ΕΕ των 15). 19

20 Πίνακας Ι-7 Ανεργία ( % επί εργατικού δυναµικού ) Ευρωζώνη (12) 9,9 9,4 8,5 8,0 8,4 8,8 8,8 ΕΕ (15) 9,2 8,7 7,8 7,4 7,7 8,0 8,1 Χώρες Υπό Ένταξη (10) 11,0 11,8 13,6 14,5 14,8 14,3 14,1 ΕΕ (25) 9,2 8,7 7,9 7,5 7,9 9,0 9,0 ΕΛΛΑΣ 10,6 11,8 11,0 10,4 10,0 9,3 8,4 Πηγή: European Economy. Spring Forecasts Από απόψεως δηµοσίου χρέους η κατάσταση στις χώρες αυτές είναι πολύ καλύτερη του µέσου όρου της ΕΕ (15), αλλά και σε απόλυτους όρους καλή.το δηµόσιο χρέος ως µέσος όρος είναι της τάξεως του 43%, έναντι 64% της ΕΕ (15) και 60% ανωτάτου ορίου βάσει των κριτηρίων του Μάαστριχτ. Ωστόσο, η τάση για το δηµόσιο χρέος είναι ανοδική, όπως συνάγεται από ανερχόµενα και εδώ δηµοσιονοµικά ελλείµµατα, τα οποία από 3% το 2000 ήδη κινούνται στο εκτός ορίων επίπεδο του 5%. Πίνακας Ι-8 ηµόσιο Χρέος Γενικής Κυβερνήσεως ως % του ΑΕΠ Ευρωζώνη (12) 34,0 51,6 57,8 70,4 69,4 69,2 70,4 70,9 ΕΕ (15) 38,1 52,2 53,7 64,0 63,2 62,5 64,0 64,2 Χώρες Υπό Ένταξη (10) ,4 38,5 39,4 42,2 44,4 ΕΕ (25) ,9 62,1 61,5 63,1 63,4 ΕΛΛΑΣ 25,0 53,6 79,6 106,2 106,9 104,7 103,0 102,8 Πηγή: European Economy. Spring Forecasts Πίνακας Ι-9 Ακαθάριστη Αποταµίευση Ιδιωτικού Τοµέα % Μεταβολή του ΑΕΠ Ευρωζώνη (10) 20,9 19,9 19,6 19,4 20,1 20,1 20,3 ΕΕ (15) 19,9 18,6 18,3 18,2 19,1 19,3 19,4 Χώρες Υπό Ένταξη (10) ,5 20,0 ΕΕ (25) ,2 19,4 ΕΛΛΑΣ 18,4 16,4 16,0 15,8 15,7 17,8 17,8 Πηγή: European Economy. Spring Forecasts

21 Πίνακας Ι-10 Μακροπρόθεσµα Επιτόκια Ευρωζώνη (12) 5,7 4,7 5,4 5,0 4,9 4,1 ΕΕ (15) 5,8 4,7 5,4 5,0 4,9 4,2 Χώρες Υπό Ένταξη (10) ΕΕ (25) ΕΛΛΑΣ 9,1 6,3 6,1 5,3 5,1 4,2 Πηγή: European Economy. Spring Forecasts Πίνακας Ι-11 απάνες Γενικής Κυβερνήσεως ως % ΑΕΠ Ευρωζώνη (12) 49,4 48,9 47,1 48,2 48,4 49,0 48,6 ΕΕ (15) 48,4 47,7 45,7 47,2 47,5 48,4 47,8 Χώρες Υπό Ένταξη (10) ,0 46,8 ΕΕ (25) ,3 47,9 ΕΛΛΑΣ 48,4 47,6 49,8 47,8 46,7 47,1 47,2 Πηγή: European Economy. Spring Forecasts Πίνακας Ι-12 Έλλειµµα / Πλεόνασµα Γενικής Κυβερνήσεως Ευρωζώνη (12) -2,1-1,3 0,1-1,6-2,3-2,7-2,7 ΕΕ (15) -1,6-0,7 1,0-1,0-2,0-2,6-2,6 Χώρες Υπό Ένταξη (10) ,2-4,1-4,9-5,7-5,0 ΕΕ (25) - - 0,9-1,1-2,1-2,7-2,7 ΕΛΛΑΣ -3,5-1,8-2,0-1,4 1,4-3,0-3,2 Πηγή: European Economy. Spring Forecasts Σηµείωση: 6 από τις 12 χώρες της Ευρωζώνης έχουν υπερβεί ήδη το όριο του 3% που έχει τεθεί από το Σύµφωνο Σταθερότητος, µεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, µε προεξάρχουσες την Γερµανία και Γαλλία. 21

22 ΙΙ. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ: 1. ΣΥΝΟΨΗ 2. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 3. ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ 4. ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ 5. ΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΑ 6. ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ

23 23

24 ΙΙ. Ελληνική Οικονοµία: Τάσεις και Προοπτικές 2.1. Σύνοψη Ανάπτυξη Όπως επιβεβαιώθηκε από την τελική διαµόρφωση του εξωτερικού εµπορευµατικού ισοζυγίου της χώρας ο ρυθµός αναπτύξεως που επετεύχθη κατά το παρελθόν έτος, ακόµη και αν δεχθούµε ως ακριβείς τις επίσηµες εκτιµήσεις για την αύξηση της εγχώριας τελικής ζητήσεως, δεν υπερβαίνει το 1,5%! Ποσοστό αναπτύξεως της τάξεως αυτής είναι πράγµατι συµβατό µε τις ενδείξεις που παρέχουν οι διάφοροι κλαδικοί δείκτες παραγωγής, γεγονός που προκαλεί κάποιον εφησυχασµό στους µελετητές των συµβαινόντων στην Ελληνική οικονοµία. Η µετριότατη αυτή αναπτυξιακή επίδοση της οικονοµίας σε συνθήκες ασυνήθους µεγέθους εισροής µη δανειακών πόρων από το εξωτερικό (ΕΕ) υπογραµµίζει την προσάραξη της οικονοµίας στα αβαθή και την εκ του λόγου τούτου προκληθείσα ακινησία. Η σχετικώς ζωηρή καταναλωτική ζήτηση και η ακόµη ζωηρότερη επενδυτική, τροφοδοτούνται από απερίσκεπτο τραπεζικό δανεισµό, ο οποίος ικανοποιεί ζήτηση αποκεκοµµένη από το επίπεδο των πραγµατικών εισοδηµάτων. Η άκρως δε δυσµενής στην προκειµένη περίπτωση διαπίστωση είναι ότι η εγχώρια παραγωγή δεν αντιδρά στην εν λόγω αύξηση της ζητήσεως, η οποία διοχετεύεται στο εξωτερικό, προκαλούσα διεύρυνση του ελλείµµατος του εξωτερικού ισοζυγίου. Για το τρέχον έτος η προοπτική διαφαίνεται καλύτερη για πολλούς λόγους, οι οποίοι ωστόσο δεν ενσωµατώνουν δυναµική ικανή να δώσει σχετικώς ικανοποιητικό ρυθµό αναπτύξεως. Βραχυπροθέσµως θα επιδράσουν θετικώς (η µη αρνητικώς) ο αγροτικός τοµέας, ο τουρισµός και η µε υστέρηση εκδήλωση των επιπτώσεων της ιδιωτικής οικοδοµικής δραστηριότητος στην παραγωγή. Θετική προς τη ίδια κατεύθυνση θα είναι και αύξηση των αποθεµάτων πρώτων υλών και τελικών προϊόντων από τις αυξηµένες εισαγωγές του παρελθόντος έτους. Ρυθµός αναπτύξεως της τάξεως του 3% βρίσκεται µέσα στις βραχυπρόθεσµες δυνατότητες της οικονοµίας. 24

25 Η δυναµική αναπτύξεως της οικονοµίας µεσοπροθέσµως δεν φαίνεται να στηρίζει επαρκώς την προοπτική αναπτύξεως µε µέσο ρυθµό 5% επί µία τετραετία. (α) Οι δοµές της οικονοµίας και το διαµορφωθέν αναπτυξιακό κλίµα από µακρά σειρά ακαταλλήλων πολιτικών έχει αµβλύνει την ροπή προς οικονοµική πρόοδο που στηρίζεται σε αυξηµένη προσπάθεια. (β) Τα κοινοτικά κονδύλια, όσα έχουν αποµείνει, δεν επαρκούν σε βαθµό ώστε να εισρέουν µε επαρκώς αυξητικό ρυθµό. (γ) Η ιδιωτική οικοδοµική δραστηριότητα φαίνεται ότι έχει ήδη εισέλθει σε µεσο- µακροπρόθεσµη πτωτική πορεία. (δ) Η πυροδότηση της ιδιωτικής καταναλώσεως από δανεισµό, που υπερβαίνει την ικανότητα του νοικοκυριού να εξοφλήσει το σχετικό χρέος, έχει χρονικά όρια. (ε) Η χαµηλή ροπή προς αποταµίευση και το διογκωµένο έλλειµµα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών συναποτελούν εντόνως αντιαναπτυξιακό µίγµα, το οποίο µετ ου πολύ θα καταστεί µείζον εµπόδιο αναπτύξεως. (στ) Το ξένο επιχειρηµατικό κεφάλαιο, έχει απορρίψει την Ελλάδα ως τόπον προορισµού εξαιτίας ακριβώς του απωθητικού αναπτυξιακού κλίµατος που επικρατεί. Το κλίµα αυτό δεν αλλάζει από ηµέρας εις ηµέραν, ιδίως µάλιστα αν ακολουθηθεί πολιτική βαθµιαίας προσαρµογής, βάσει της αρχής η φύση δεν κάνει άλµατα. (ζ) Η δι όλων των µέσων ενίσχυση των κλάδων που διαθέτουν ευκρινές και εµπειρικώς θεµελιωθέν διεθνές συγκριτικό πλεονέκτηµα, είναι µεν απαραίτητη για την πραγµατοποίηση ικανοποιητικού ρυθµού αναπτύξεως, δεν είναι όµως επαρκής για ώθηση τόσον µεγάλη (5%) Πληθωρισµός Η δυναµική των πληθωριστικών πιέσεων δεν έχει γίνει πλήρως αντιληπτή εξαιτίας του διογκουµένου ελλείµµατος του ισοζυγίου, µέσω του οποίου γίνεται εξαγωγή τµήµατος των πληθωριστικών πιέσεων, ωστόσο, ο πληθωριστικός ρόλος των κηπευτικών και των καυσίµων θα είναι µάλλον µηδενικός κατά το τρέχον έτος, καθ όν χρόνον από πλευράς ζητήσεως η κατάσταση δεν εµπνέει ανησυχία, υπό την έννοια της επιταχύνσεως του ρυθµού αυξήσεως των τιµών. Βεβαίως, η αβεβαιότητα που υπάρχει όσον αφορά στην αύξηση των µισθών, αποτελεί παράγοντα δυνητικώς αποτρεπτικό της τάσεως, που φαίνεται να κινείται στο διάστηµα 3,0-3,5%. Τυχόν 25

26 υπέρβαση του 4,0-5,0% (που είναι το άθροισµα παραγωγικότητος και πληθωρισµού) είναι βέβαιο ότι θα ωθήσει σε υπέρβαση του ανωτέρω ορίου. Η διεκδίκηση αυξήσεως των µισθών κατά 8%, που εν µέρει θα εδικαιολογείτο, αν πράγµατι ο ρυθµός αναπτύξεως ήταν 4,7%, η έστω 4,2%, υπογραµµίζει τις τραγικές συνέπειες στις οποίες οδηγούν εκτιµήσεις του ρυθµού αναπτύξεως αρκετά υψηλότερα του πραγµατικού ηµοσιονοµικά Η µη συνειδητοποίηση του µηχανισµού µειώσεως των ελλειµµάτων, ίσως και λόγω του σοσιαλιστικού συνδρόµου, δεν επέτρεψε άσκηση πολιτικής εξυγιάνσεως των δηµοσίων οικονοµικών µε µείωση του σχετικού µεγέθους του δηµοσίου. Η φοροδοτική ικανότητα της οικονοµίας εξελήφθη ως µια ανεξάντλητη πηγή αντλήσεως εσόδων. Ήδη, τα γενεσιουργά αίτια των ελλειµµάτων άρχισαν να ενεργοποιούνται. Το έλλειµµα κατά το παρελθόν έτος εκτινάχθηκε, σε πείσµα των σχετικών προβλέψεων, σε ύψος οριακά µη συµβατό προς τους περιορισµούς του Συµφώνου Σταθερότητος. Κατά το τρέχον έτος, το έλλειµµα είναι πολύ πιθανό να αυξηθεί ως ποσοστό του ΑΕΠ έτι περαιτέρω, ένεκα της αυξηµένης βραχυπροθέσµως ακαµψίας του κυρίου όγκου των δηµοσίων δαπανών. Το 2004, όποιο και αν είναι τελικώς το έλλειµµα, πρέπει να αποτελέσει αφετηρία γνήσιου νοικοκυρέµατος του δηµοσίου τοµέα µε σαφείς ενδείξεις µειώσεως του σχετικού µεγέθους του δηµοσίου αλλά και µεταβολών ποιοτικού χαρακτήρα, όπως είναι οι αµοιβές διαφόρων στελεχών, οι οποίες σκανδαλίζουν την κοινή γνώµη και ανεβάζουν το επίπεδο διεκδικήσεων Ισοζύγιο Εξωτερικών Συναλλαγών Το έλλειµµα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών δεν είναι απλώς από τα µεγαλύτερα στον κόσµο είναι καθεαυτό υψηλό µε τάσεις χειροτερεύσεως. Η οριακή µείωση που σηµείωσε το 2003 από 6,1% του ΑΕΠ σε 5,7% δεν παρέχει βάση 26

27 εφησυχασµού, διότι δεν αντανακλά αντίστοιχη τάση βελτιώσεως της ανταγωνιστικότητος της οικονοµίας. Η λογική των τάσεων οδηγεί σε πρόβλεψη για χειροτέρευση, συγκρατηµένη ίσως, του ισοζυγίου. Η µετρίως αισιόδοξη αυτή προοπτική σχετίζεται περισσότερον παρ όσον ό,τιδήποτε άλλο µε την σκέψη µιας πιθανής εκτροπής τµήµατος του τουριστικού πλήθους προς την Ελλάδα, εξαιτίας των προσφάτων συµβάντων στην Ισπανία, συµπαροµαρτούσης και της Ολυµπιάδος Οικονοµική ραστηριότητα Εισαγωγή Στις εξαµηνιαίες εκθέσεις του ΙΤΕΠ κατά τα παρελθόν έτος µετ επιµονής υπεστηρίζετο ότι ο ρυθµός αναπτύξεως της οικονοµίας ήταν πολύ µικρότερος του επισήµως υιοθετουµένου. Συγκεκριµένως, έναντι επισήµου ρυθµού αναπτύξεως της τάξεως του 4% (ο οποίος µε την πάροδο του χρόνου ηυξάνετο) οι δικές µας εκτιµήσεις αναφέροντο σε ρυθµό 2,5%. Η εκτίµηση αυτή, δεν βασιζόταν µόνον σε διαφορετική πρόβλεψη για τα συνθετικά µέρη της ζητήσεως αλλά και, κυρίως, στην ασυµβατότητα των ενδείξεων που παρείχαν οι εκτιµήσεις για την ζήτηση και οι ενδείξεις από πλευράς παραγωγής. Πράγµατι, µε την συσσώρευση πληροφοριών για τις επιδόσεις των διαφόρων κλάδων παραγωγής εστερεώνετο η πεποίθηση για µετρία επίδοση της οικονοµίας. Από λογικής απόψεως, πέραν από αριθµούς και ασυµβατότητες, ρυθµός αυξήσεως τόσον υψηλός όσον η επίσηµη εκτίµηση ισχυριζόταν δεν υπεστηρίζετο ούτε από την παρατηρουµένη διολίσθηση της διεθνούς ανταγωνιστικότητος της οικονοµίας, ούτε από την στασιµότητα της απασχολήσεως. Εξάλλου είναι αδιανόητο να συνυπάρχουν υψηλοί ρυθµοί αναπτύξεως µε στασιµότητα ή και µείωση υλικών τοµέων παραγωγής όπως ο αγροτικός (- 4-5% ) και η βιοµηχανία (+ 1,4%). Εξάλλου, ο τριτογενής τοµέας δεν διέθετε την δυναµική που απαιτείται για πραγµατοποίηση ρυθµού αναπτύξεως τόσον υψηλού ώστε να εξουδετερώνονται οι αρνητικές επιπτώσεις των ανωτέρων τοµέων υλικής παραγωγής και να καταλείπεται αναπτυξιακό υπόλοιπο ικανό να διαµορφώνει ρυθµό για όλη την οικονοµία 27

28 µεγαλύτερο του 4%. ιότι: (α) η µείωση κατά 8% του εισρέοντος τουριστικού συναλλάγµατος, µε βάση το µέγεθος του τουριστικού τοµέα, προκαλεί µείωση του ΑΕΠ τουλάχιστον κατά 1,5 ποσοστιαία µονάδα και (β) η εσωτερική δυναµική του τριτογενούς τοµέα είναι φυσικό να µειώνεται εξ αιτίας της καταστάσεως στους µνησθέντες τοµείς υλικής παραγωγής. Η κατασκευαστική δραστηριότητα, η οποία ανεφέρετο, και αναφέρεται, ως ο από µηχανής θεός, αναπτύσσεται πολύ βραδύτερα παρ όσον παρασύρει την σκέψη η σύγχυση µεταξύ επιπέδων δραστηριότητας και ρυθµού αυξήσεως των επιπέδων. Ήδη τα στοιχεία του τελευταίου τριµήνου εκτιµάται ότι τροχιοδροµούν την ιδιωτική κατασκευαστική δραστηριότητα σε έντονη καθοδική πορεία, µε επιπτώσεις και στο έτος 2003 αλλά κυρίως στα χρόνια που ακολουθούν Η Ανάπτυξη το 2003 Για την εκτίµηση του ΑΕΠ µε την µέθοδο της δαπάνης, υιοθετήσαµε την καταναλωτική δαπάνη όπως υπολογίζεται από την αρµόδια υπηρεσία του ΥΠΕΘΟ αλλά και προσαρµόσαµε την επενδυτική δαπάνη µε κριτήριο την τάση των τελευταίων µηνών για την κατασκευαστική δραστηριότητα. Συγκεκριµένως, ο ρυθµός αυξήσεως των δηµοσίων επενδύσεων, µε βάση και τις ενδείξεις από τις εκταµιεύσεις των συναφών κοινοτικών κονδυλίων διατηρούνται σε αυξητικό ρυθµό της τάξεως του 8%. Αντιθέτως ο ρυθµός αυξήσεως της ιδιωτικής επενδυτικής δαπάνης µειώθηκε έναντι της προηγούµενης προβλέψεως, από 7,5% σε 6,5%, λόγω της µεγάλης αναστροφής της αυξητικής τάσεως κατά το τελευταίο τρίµηνο του έτους. Η µεγάλη, ασυνήθως υψηλή αύξηση των εισαγωγών (+ 19,6% ) είναι πολύ λογικό να έχει οδηγήσει σε αύξηση των αποθεµάτων. Εκτιµάται ότι η αύξηση αυτή των αποθεµάτων αποκλίνει από αντίστοιχες µεταβολές κατά τα πρόσφατα έτη (+ 1,5% έναντι + 0,1%). Πρέπει να σηµειωθεί, ότι εµπειρικές ενδείξεις (επίσηµη στατιστική) δεν υπάρχουν για την κατά προσέγγιση αύξηση των αποθεµάτων. Η υιοθετηθείσα εικασία στηρίζεται κάπως χαλαρά στα στοιχεία της δαπάνης και της παραγωγής. Φυσικά η εικασία αυτή δεν είναι η µόνη την οποία θα µπορούσε κανείς να υιοθετήσει. Στην έκταση που η εικασία υιοθετεί υψηλότερο ρυθµό αυξήσεως των αποθεµάτων θα συνεπάγεται και αντίστοιχη αύξηση του ρυθµού αναπτύξεως. 28

29 Σηµειώνεται ότι για κάθε 1000 δις.ευρώ αύξηση, ο ρυθµός αναπτύξεως της οικονοµίας αυξάνεται περίπου κατά 1 ποσοστιαία µονάδα. Τελικώς, η άσκηση έδειξε ότι οι ρυθµοί µεταβολής που καταγράφουν οι κλαδικοί δείκτες παραγωγής δεν στερούνται αξιοπιστίας. Ο υψηλός ρυθµός αυξήσεως του ΑΕΠ που υπελογίζετο και ευρίσκετο σε ασυµφωνία µε τούς δείκτες παραγωγής, προκύπτει ότι ήταν αποτέλεσµα υπεκτιµήσεως του ρόλου του εξωτερικού εµπορίου της χώρας. Συγκεκριµένα οφείλεται στην υπερβολικά µεγάλη κατά 51,4% αύξηση του ελλείµµατος στις εξωτερικές συναλλαγές σε σταθερές τιµές, έναντι µικρής µεταβολής κατά το Το µερίδιο του εξωτερικού εµπορίου στην µεταβολή του ΑΕΠ κατά τα έτη 2002 και 2003 παρατίθενται κατωτέρω: Συµβολή στην µεταβολή του ΑΕΠ (σε ποσοστιαίες µονάδες) Εγχώρια ζήτηση 4,04 11,8 2. Μεταβολή Αποθεµάτων 0,50 1,5 3. Έλλειµµα / πλεόνασµα εξωτερικού εµπορίου -0,38-11,8 Το σύνολο της αυξήσεως της εγχώριας ζητήσεως διοχετεύθηκε στην αγορά ξένων αγαθών και υπηρεσιών. Πρόκειται για δραµατική εξέλιξη στην πορεία της οικονοµίας διότι υπογραµµίζει την πλήρη αδυναµία του εγχώριου παραγωγικού δυναµικού να αντιδράσει στην εξέλιξη της ζητήσεως. Ο µηχανισµός µετατροπής των καταθέσεων σε δανειακή ικανότητα καταναλώσεως, τροφοδοτουµένης από εισαγωγές είναι ό,τι χειρότερο µπορούσε να συµβεί στην ελληνική οικονοµία. Η ελληνική οικονοµία είναι βαρέως ασθενής και όσον ταχύτερα γίνει τούτο αντιληπτό τόσον πιθανότερο είναι να ιαθεί. Ρυθµός αναπτύξεως της τάξεως του 2% η και χαµηλότερος, σε συνθήκες πρωτοφανούς εισροής πόρων από την ΕΕ για επενδύσεις, φανερώνει την πλήρη απονεύρωση του παραγωγικού µηχανισµού, γεγονός που δικαιολογεί έστω και δοκιµαστικά θαρραλέες τοµές σε δοµές που - στην θεωρία, αν και δεν απουσιάζουν και εµπειρικές ενδείξεις - φαίνεται να ευθύνονται εν 29

30 µέρει τουλάχιστον για την αδράνεια που χαρακτηρίζει τα αντανακλαστικά του παραγωγικού συστήµατος. Πρέπει να σηµειωθεί, πάντως, ότι 53,4% της αυξήσεως της εγχώριας ζητήσεως προήλθε από αύξηση επενδύσεων σε πάγια αγαθά και αποθέµατα ισοκατανεµόµενα το οποίο, κατ` αρχήν, προϊδεάζει θετικά για την µελλοντική ανάπτυξη, ωστόσο, επειδή, ο κύριος όγκος των παγίων επενδυτικών αγαθών αφορά σε κατασκευές, µεγάλο µέρος των οποίων συνίσταται από κατασκευές σε κατοικίες, η παραγωγική ικανότητα της χώρας σε παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών που υποκαθίστανται σε εισαγωγές ή βελτιώνουν την εξαγωγική επίδοση, δεν βελτιώνεται αναλόγως. Εξάλλου οι κατασκευές σε βασικές υποδοµές αποτελούν µεν αναγκαία προϋπόθεση για την ανάληψη επενδυτικών πρωτοβουλιών, όχι όµως και επαρκή. Η αξιοποίηση των υποδοµών µε τη σειρά της απαιτεί πλαίσιο λειτουργίας της οικονοµίας που αποπνέει ανάπτυξη προϋποθέτει ύπαρξη µηχανισµών κινήτρων όλων των παραγόντων της οικονοµικής προόδου που ενθαρρύνουν η εξαναγκάζουν σε ανάληψη ευθυνών και αυξηµένη προσπάθεια. Το γεγονός, ότι συντελείται σηµαντική οικονοµική δραστηριότητα ελληνικών επιχειρήσεων σε χώρες των Βαλκανίων υπογραµµίζει ακριβώς την ακαταλληλότητα του οικονοµικού κλίµατος που επικρατεί στην χώρα µας για την ανάπτυξη επιχειρηµατικών πρωτοβουλιών. Η συνεχής διολίσθηση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας της εγχώριας παραγωγής σε χαµηλότερα επίπεδα χρεώνει όχι µόνον την παραγωγικότητα αλλά και το ύψος των µισθών. Το ότι ο µέσος µισθός δεν επαρκεί για να καλύψει τις ανάγκες, όπως αυτές διαµορφώθηκαν όχι τόσον από την ανάπτυξη όσον από µιµητισµό και αχαλίνωτη τάση πραγµατοποιήσεως καταναλωτικών επιπέδων αποκεκοµµένων από τα επίπεδα παραγωγής, δεν σηµαίνει ότι η αύξηση των µισθών πρέπει να διαµορφώνεται κατά τρόπο ώστε να ικανοποιούνται τα οικονοµικώς αθεµελίωτα πρότυπα καταναλώσεως. Η κοινωνία πρέπει µε τον ένα η τον άλλο τρόπο να προσαρµόσει την καταναλωτική της συµπεριφορά στις δυνατότητες της οικονοµίας, αυτό δε δεν αφορά µόνον στους µισθωτούς. Σε αντίθετη περίπτωση, η συρρίκνωση της εγχώριας παραγωγής και η εξαγωγή απασχολήσεως θα λάβουν ανεξέλεγκτες διαστάσεις το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών έχει ήδη εκπέµψει το σήµα κινδύνου. 30

31 Προοπτικές αναπτύξεως το 2004 Οι προοπτικές αναπτύξεως της οικονοµίας κατά το τρέχον έτος δεν είναι µεν ρόδινες, ωστόσο υπάρχουν ενδείξεις ότι ο ρυθµός αναπτύξεως είναι πιθανόν να εγγίσει το 3%. Ο ρυθµός αυτός βρίσκεται µακράν του προγράµµατος της κυβερνήσεως. Εντούτοις, είναι περίπου διπλάσιος του ρυθµού που φαίνεται να επιτεύχθηκε κατά το παρελθόν έτος. Ασφαλώς, η σύγκριση αυτή δεν µπορεί να αποτελέσει παρηγοριά για τρεις λόγους: πρώτον η παγκόσµια οικονοµία βρίσκεται σε φάση οικονοµικής επεκτάσεως (µε χτυπητή εξαίρεση της Γερµανία και Γαλλία). εύτερον, τα κοινοτικά κονδύλια επιτρέπουν την πραγµατοποίηση υψηλού επιπέδου επενδύσεων, δυνητικώς δε και ρυθµών αυξήσεως και τρίτον, διότι η διεξαγωγή των ολυµπιακών αγώνων στην Ελλάδα, χώρα κατ` εξοχήν τουριστική, θα ανεµένετο να προσφέρει ιδιαιτέρως ώθηση στην ανάπτυξη. Υπάρχουν, εντούτοις, ισχυρά κατ` αρχήν εµπόδια για επίτευξη υψηλού ρυθµού αναπτύξεως στα επίπεδα του επιθυµητού. Εν πρώτοις, για λόγους που αναφέρονται σε άλλο τµήµα της παρούσης εκθέσεως, η περίπτωση αισθητής αυξήσεως της εκ του εξωτερικού τουριστικής ζητήσεως εµφανίζεται µάλλον απίθανη. Αντιθέτως, δεν αποκλείεται στασιµότητα η και µικρή µείωση, µε βάση τις µέχρι τώρα ενδείξεις. Η πρόβλεψη κλείνει προς την άποψη, ότι η µεταβολή θα είναι θετική, έστω και µικρή. Μια τέτοια εξέλιξη αφαιρεί από την τωρινή πρόβλεψη ένα εντόνως αρνητικό στοιχείο που επηρέασε σηµαντικά την περυσινή ανάπτυξη. Ένα δεύτερο, σηµαντικό στοιχείο, αναφέρεται στην συµπεριφορά των αποθεµάτων. Η ασυνήθως µεγάλη αύξηση των εισαγωγών κατά το παρελθόν έτος πιθανότατα οδήγησε σε µεγάλη αύξηση των αποθεµάτων γεγονός που θα επιτρέψει µείωση των εισαγωγών αγαθών και υπηρεσιών, πιθανώς ακόµη και µεγαλύτερης της κατά (-) 2% υποτεθείσας. Η και λογικώς αναµένει, ταχύτερη αύξηση των εξαγωγών αγαθών και υπηρεσιών ((+) Τουρισµός, (+) ταχύτερη ανάπτυξη των χωρών υποδοχής των εξαγωγών µας) θα οδηγήσει σε αρκετά µικρότερο έλλειµµα, και εποµένως, αρκετά µικρότερη εξουδετέρωση του παραγωγικού αποτελέσµατος από την αύξηση της εγχώριας ζητήσεως. 31

32 Πίνακας ΙΙ-1 Εγχώρια απάνη και Εγχώριο Προϊόν (σε δισ. ευρώ, τιµές 1995) % µεταβολή Κατηγορία απάνης 2002/ / /03 Ι. Κατανάλωση , , ,00 2,5 3,1 2,1 Ιδιωτική , , ,00 2,7 3,3 2,5 ηµόσια , , ,00 1,5 2,0 0,0 ΙΙ. Επενδύσεις Παγίου Κεφαλαίου , , ,00 4,4 6,4 3,6 Ιδιωτικές , , ,00 4,5 6,0 3,0 ηµόσιες 4.260, , ,00 3,9 8,0 6,1 ΙΙΙ. Μεταβολή Αποθεµάτων 1.500, IV. Εγχώρια Ζήτηση , , ,00 2,9 5,2 1,1 V. Εξαγωγές , , ,00-4,0 2,5 5,0 VI. Τελική Ζήτηση , , ,00 1,7 4,7 1,7 VII. Εισαγωγές , , ,00-3,3 15,3-2,0 VIII. ΑΕΠ σε Αγοραίες Τιµές , , ,00 3,3 1,5 3,0 IX. Εξωτερικό Ισοζύγιο , , ,0-1,0 51,4-15,4 32

33 Η εκτιµωµένη µείωση της ιδιωτικής κατασκευαστικής δραστηριότητος, τουλάχιστον κατά το τρέχον έτος, δεν θα αποτυπωθεί κατ` αντιστοιχία και στην προστιθέµενη αξία λόγω των σχετικώς µεγάλων χρονικών υστερήσεων µεταξύ εκδόσεως αδείας, ενάρξεως του έργου και περαιώσεως αυτού. Η συσσώρευση των φάσεων αυτών ενδέχεται, να προκαλέσει ταχύτερο ρυθµό στην πραγµατική κατασκευαστική δραστηριότητα, σε σύγκριση µε τα παρελθόντα έτη. Για την δηµόσια κατασκευαστική δραστηριότητα έγινε δεκτό ότι για πολλούς λόγους θα κινηθεί ανοδικά µεν αλλά µε βραδύτερο ρυθµό. Σηµαντική επιβράδυνση του ρυθµού αυξήσεως της καταναλώσεως από 3% σε 2,3% εκτιµάται ότι θα προέλθει από την µηδενική (τουλάχιστον) µεταβολή των καταναλωτικών δαπανών του δηµοσίου, αλλά και την επιβράδυνση του ρυθµού πιστωτικής επεκτάσεως στην συγκεκριµένη κατηγορία δαπάνης. Η ταχεία συσσώρευση υποχρεώσεων των νοικοκυριών, συµπορεύεται και µε αύξηση του πιστωτικού κινδύνου των τραπεζών, θα ωθήσει σε συγκράτηση του ρυθµού αυξήσεως της καταναλωτικής πίστεως και εκείθεν του ρυθµού αυξήσεως της καταναλωτικής δαπάνης. Η σχετικώς µικρή σε σύγκριση µε το οικονοµικό πρόγραµµα ανάπτυξη, δεν πρέπει να θεωρηθεί, όπως θα αναλυθεί στο επόµενο τµήµα, ως προσωρινή κατάσταση. Η δυναµική της αναπτύξεως είναι σχετικώς ασθενής. Η προς τα άνω µεταβολή της, ώστε να υπερβεί το 4% και ενδεχοµένως να πλησιάσει το 5%, ως µέσος όρος πενταετίας, θα απαιτήσει πολυµέτωπη πολιτική σε δοµές λειτουργίας των αγορών, σε κίνητρα για αυξηµένη παραγωγική προσπάθεια, σε δραστικό περιορισµό του ασύλου απασχολήσεως στο οποίο έχει εξελιχθεί ο εν ευρεία έννοια δηµόσιος τοµέας και σε αφανισµό των προκλήσεων από επίπεδα αµοιβών στελεχιακού δυναµικού του δηµοσίου, τα οποία δεν είναι συµβατά ούτε µε το επίπεδο αναπτύξεως της χώρας, ούτε µε το επιτελούµενο έργο και το τεχνοκρατικό επίπεδο των λυµαινοµένων το δηµόσιο ταµείο. 33

34 2.3. Νοµισµατική Σταθερότητα Η υποτιθέµενη εφάπαξ αύξηση του γενικού επιπέδου των τιµών εξαιτίας της εισαγωγής του ευρώ, η οποία, πρέπει να σηµειωθεί, είναι πολύ µεγαλύτερη από την καταγραφοµένη στον δείκτη τιµών καταναλωτών, αποδειχθεί µη ρεαλιστική. Η, κατά φυσικό τρόπο η πονηρία, δηµιουργηθείσα ψευδαίσθηση περί την αγοραστική αξία του ευρώ ως νέας νοµισµατικής µονάδας εξακολουθεί να λειτουργεί και να προκαλεί πληθωριστικές πιέσεις µη δικαιολογούµενες ούτε από αναπτυξιακή επίδοση, αλλ`ούτε και από την εξέλιξη της ελλειµµατικότητος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Η εξαγωγή πληθωρισµού που συντελείται µέσω των ελλειµµάτων του ισοζυγίου λογικώς θα έπρεπε να έχει περιορίσει τον πληθωρισµό σε χαµηλότερα επίπεδα. Ωστόσο, διάφοροι παράγοντες,µεταξύ των οποίων είναι η πλήρης κυριαρχία των πωλητών εν απουσία κινήµατος καταναλωτών, δεν επέτρεψαν συγκράτηση των τιµών συµβατή µε το σύµφωνο σταθερότητος και την µέση τάση πληθωρισµού στη ευρωζώνη. Βεβαίως, η διαµόρφωση της τιµής του πετρελαίου σε υψηλά επίπεδα (αύξηση 15% κατά το 2003) και οι ιδιαίτερα δυσµενείς καιρικές συνθήκες συνετέλεσαν σε επιτάχυνση του πληθωρισµού-συντελεσάσης και της παθητικής στάσεως των καταναλωτών. Βεβαίως, η κατά 17% αύξηση της πιστωτικής επεκτάσεως στον ιδιωτικό τοµέα δεν είναι αµέτοχη, αν µάλιστα ληφθεί υπόψη η κατανοµή της αυξήσεως αυτή µεταξύ επιχειρήσεων και νοικοκυριών. Η προς τα νοικοκυριά διοχέτευση πιστωτικών πόρων αυξήθηκε κατά 27%, σε περίοδο χαµηλού ρυθµού αναπτύξεως (1,5%, βάσει των τελευταίων ενδείξεων). Η αύξηση αυτή κανονικά θα έπρεπε να είχε πυροδοτήσει διαδικασία σοβαράς επιταχύνσεως του πληθωρισµού. Ωστόσο, η δηµιουργηθείσα από την πιστωτική αυτή επέκταση αγοραστική δύναµη διοχετεύθηκε σχεδόν στο συνολό της για την αγορά εισαγοµένων αγαθών, τα οποία ασκούν πρόσθετη αποπληθωριστική πίεση εκ του γεγονότος ότι προέρχονται από χώρες χαµηλότερου πληθωρισµού. Οι πληθωριστικές πιέσεις κατά το τρέχον έτος λογικώς πρέπει να αποδυναµωθούν, για τους αντίθετους περίπου λόγους. 34

35 (α) Οι τιµές των καυσίµων στην χειρότερη περίπτωση θα παραµείνουν στάσιµες. Ο παράγων αυτός µόνον θα αφαιρέσει από την όποια πληθωριστική δυναµική περίπου µια εκατοστιαία µονάδα. (β) Ο παράγων καιρικές συνθήκες, µε τον νόµο των πιθανοτήτων, είναι δύσκολο να φαντασθεί κανείς ότι είναι δυνατόν να προκαλέσει ίσης ή µεγαλυτέρας εκτάσεως πληθωριστικές πιέσεις σε σύγκριση µε το παρελθόν έτος. (γ) Η έστω και διστακτικά εκδηλουµένη αντίδραση του µεγάλου αλλά αδρανούς παίκτη της αγοράς - του καταναλωτού - θα λειτουργήσει ανασχετικά. (δ) Η πιστωτική επέκταση για πλέιονες του ενός λόγους είναι πολύ πιθανόν να επιβραδυνθεί σοβαρά έναντι του παρελθόντος έτους. Ως πιθανότερο σενάριο θεωρούµε η πιστωτική επέκταση προς τα νοικοκυριά να πραγµατοποιήσει ρυθµό αυξήσεως αρκετά χαµηλότερο του 20% έναντι 27% το (ε) Ο χαµηλός πληθωρισµός των χωρών εµπορικών εταίρων θα εξακολουθεί, µαζί µε την ελλειµµατική κατάσταση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, να ενεργεί αποπληθωριστικά. (στ) Μια µικρή πτώση των τιµών των καυσίµων δεν πρέπει να αποκλείεται. (ζ) (ένδειξη), Οι δείκτες τιµών χονδρικής πωλήσεως στους πρώτους µήνες του τρέχοντος έτος προδιαθέτουν θετικά. (η) Η ασύδοτη συµπεριφορά των επιχειρούντων στον τουριστικό τοµέα, µετά τις εξ αυτής οδυνηρές εµπειρίες και συνέπειες, είναι αρκετά πιθανόν να ενεργοποιήσουν µηχανισµούς εποπτείας και ελέγχου, ενόψει και των ολυµπιακών αγώνων, αλλά και κάποια αυτοσυγκράτηση των κατ έθος ασχηµονούντων στην αγορά. Βεβαίως, αιωρείται η απειλή που εκπορεύεται από τις διεκδικήσεις των εργαζοµένων. Οι διεκδικήσεις αυτές είναι ούτως η άλλως εκτός τόπου και χρόνου και είναι πλήρως αποσυνδεδεµένες απο την παραγωγική πραγµατικότητα. Ασφαλώς, οι διακδικήσεις κατά παγία τακτική διογκώνονται για λόγους διαπραγµατευτικής τακτικής. Εµπεριέχουν, ωστόσο, ένα ουσιαστικής φύσεως άλλοθι. Το ότι δηλ.στηρίζονται στα ανακριβή στοιχεία των αρµοδίων υπηρεσιών για την ανάπτυξη της οικονοµίας. Οπως δείχθηκε στην παρούσα έκθεση, µε βάση τα τελευταία στοιχεία για τις εµπορευµατικές συναλλαγές της χώρας µε το εξωτερικό, ακόµη και αν γίνουν δεκτές οι προβλέψεις-εκτιµήσεις για τους ρυθµούς αυξήσεως καταναλώσεως και επενδύσεων κυρίως επενδύσεων ο ρυθµός αναπτύξεως της οικονοµίας κατά 35

36 µέγιστον αυξήθηκε µόνον κατά 1,5%. Ακόµη και αν δεχθούµε ότι αυτό το 1,5% αντανακλά αύξηση της παραγωγικότητος, µια πολιτική που αποβλέπει σε πλήρη αποζηµίωση των εργαζοµένων για την παραγωγική συµβολή των αλλά και για την αύξηση των τιµών, οι διεκδικήσεις θα έπρεπε να έχουν περιορισθεί, ως ανωτάτη διεκδίκηση, στο 5%. Το µεγάλο πρόβληµα της ανταγωνιστικότητος δεν λύνεται µε αύξηση του ανά µονάδα προιόντων εργασιακού κόστους. Από το άλλο µέρος, µια οικονοµία που αναπτύσεται µε 4,5% δεν έχει πρόβληµα, τουλάχιστον έκδηλο και σοβαρό, ανταγωνιστικότητος. Ούτε απαιτεί πολιτική λιτότητος, όπως φαίνεται να περνά στην οικονοµική ειδησεογραφία από επίσηµες µέν µη κυβερνητικές δε πηγές. Πολιτική λιτότητος, δηλ. πολιτική αυξήσεως των πραγµατικών αµοιβών - µεταξύ άλλων - µε ρυθµό χαµηλότερο του ρυθµού αυξήσεως της παραγωγικότητος δεν συµβιβάζεται µε ρυθµό αναπτύξεως 4,2%. Αυτό πρέπει να το αντιληφθούν οι πάντες και να αποφασίσουν, επιτέλους, να απορρίψουν το µεγάλο ψεύδος που έχει, δυστυχώς, γίνει σιωπηρώς δεκτόν ως αλήθεια ακόµη και από τους κυβερνώντες. Εν συνόψει, ο πληθωρισµός κατά το τρέχον έτος θα κινηθεί, πιθανότατα µε χαµηλότερο ρυθµό κατά το τρέχον έτος, υπό την προϋπόθεση, φυσικά, ότι η αύξηση των µισθών δεν θα υπερβεί το 5% Ισοζύγιο Εξωτερικών Συναλλαγών Η εικόνα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, παρά το γεγονός ότι η ελλειµµατικότητά του αυξήθηκε οριακά κατά το παρελθόν έτος (+0,9%) δεν παρέχει βάση για εφησυχασµό. Η µείωση του ελλείµµατος από 6,1% το 2002 σε 5,7% το 2003, δεν αντανακλά και αντίστοιχη τάση βελτιώσεως για πολλούς λόγους: (α) Από βραχυπροθέσµου απόψεως, η οριακή µείωση της ελλειµµατικότητος του εµπορικού ισοζυγίου βρίσκεται σε πλήρη αναντιστοιχία προς την κατά 26% περίπου αύξηση του ελλείµµατος του εµπορευµατικού ισοζυγίου, το οποίο αργά η γρήγορα θα αποτυπωθεί και στα στοιχεία του συναλλαγµατικού ισοζυγίου. (β) Η µεγάλη µείωση της εισροής συναλλάγµατος για εισαγωγή τουριστικών υπηρεσιών κατά την περίοδο υπερακόντισε την µείωση του εισρέοντος τουριστικού συναλλάγµατος, µε συνέπεια βελτίωση του ισοζυγίου από την άποψη αυτή. Ωστόσο η κατά 55% µείωση της εκροής τουριστικού συναλλάγµατος έχει φθάσει στα όριά της, και, εποµένως, το ευεργετικό αυτό 36

37 (γ) αποτέλεσµα πρέπει να θεωρηθεί ως προσωρινό. Οι δυνατότητες που προσφέρει ο αλλοδαπός τουρισµός δεν λειτουργούν αυτοµάτως προς όφελος της χώρας. Ο βαθµός αξιοποιήσεως αυτών θα εξαρτηθεί από το µέγεθος και την κατεύθυνση της προσπάθειας από την κυβέρνηση και επιχειρούντες, και η διεύρυνση της ΕΕ θα απαιτήσει την µετατόπιση υψηλού ποσοστού πόρων της ΕΕ προς τις νέες χώρες. Αυτό, είναι προφανές, ενόψει και του µεγέθους των πόρων που είχαν διατεθεί για την χώρα να µειώσει αισθητά τις µελλοντικές εισροές κοινοτικών πόρων στην Ελλάδα. Όπως και σε προηγούµενες εκθέσεις τονίσθηκε, το εν δυνάµει έλλειµµα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, το γε νυν έχον, είναι της τάξεως του 10% επί του ΑΕΠ. Το ποσοστό αυτό είναι µη διατηρήσιµο, διότι θα αλλάξει άρδην τα δεδοµένα για την δανειοληπτική ικανότητα της χώρας, θα µειώσει την διεθνή αξιοπιστία αυτής µε συνέπειες πολύ σοβαρές για την αναπτυξιακή της προοπτική.(αναπόφευκτη αύξηση του κόστους του χρήµατος, κ.τ.λ). Η µακροπρόθεσµη πορεία των διεθνών τρεχουσών συναλλαγών της χώρας φανερώνει µακροπρόθεσµη χειροτέρευση των εµπορευµατικών συναλλαγών αυτής, γεγονός που αντανακλά αντίστοιχη µακροπρόθεσµη χειροτέρευση της ανταγωνιστικότητος της οικονοµίας ανταγωνιστικότητος που έχει ως συνιστώσες συγκριτική υστέρηση της παραγωγικότητος και ταχύτερη, του ενδεικνυοµένου, αύξηση του κόστους εργασίας ανά µονάδα προϊόντος. Η θαυµατοποιός ιδιότητα να είναι κανείς µέλος της ΕΕ, δεν λειτουργεί αυτοµάτως. Απαιτεί πίστη, όπως ακριβώς απαιτεί η πραγµατοποίηση ενός θαύµατος. Η καταστροφική καλλιέργεια πνεύµατος ραστώνης και χωρίς κόπον ευδαιµονίας που καλλιεργήθηκε συστηµατικά κατά τα τελευταία έτη φέρει µεγάλη ευθύνη για την εξέληξη αυτή, η οποία δεν είναι τόσον εύκολα αναστρέψιµη, όσον συνήθως, θεωρείται και διοχετεύεται στους στόχους της οικονοµικής πολιτικής. Είναι µεγάλες οι αντιστάσεις της κοινωνίας στην οικονοµική πρόοδο που στηρίζεται στο µόχθο, στην αυτενέργεια και την προσαρµογή της ικανοποιήσεως καταναλωτικών αναγκών στις πραγµατικές δυνατότητες της οικονοµίας. Η µη συνειδητοποίηση της αναπτυξιακής σηµασίας µιας τέτοιας συµπεριφοράς έχει εγκαταστήσει στην κοινωνία µας ένα φαύλο κύκλο δανεισµού - υπερκαταναλώσεωςέντονης προεξοφλήσεως του µέλλοντος - συσσωρεύσεως υπερόγκου εξωτερικού 37