ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΚΟΙΛΑΔΑΣ ΤΩΝ ΤΕΜΠΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΔΕΛΤΑ ΠΗΝΕΙΟΥ ΩΣ ΜΕΡΟΣ ΤΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΠΗΝΕΙΟΣ-ΚΑΡΛΑ: ΑΠΕΙΛΕΣ ΚΑΙ ΠΙΕΣΕΙΣ

Transcript

1 ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΚΟΙΛΑΔΑΣ ΤΩΝ ΤΕΜΠΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΔΕΛΤΑ ΠΗΝΕΙΟΥ ΩΣ ΜΕΡΟΣ ΤΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΠΗΝΕΙΟΣ-ΚΑΡΛΑ: ΑΠΕΙΛΕΣ ΚΑΙ ΠΙΕΣΕΙΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΒΕΡΓΟΣ 1, ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΣΙΔΗΡΟΠΟΥΛΟΣ 2, ΓΕΩΡΓΙΑ ΔΕΛΗΒΑΣΗ 3, ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΙΧΑΛΑΚΗΣ 4, ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ ΚΑΓΚΑΛΟΥ 5 1 Βιολόγος MSc, Φορέας Διαχείρισης Κα.Μα.Κε.Βε.Δε.Πη., Κανάλια Μαγνησίας 2 Δρ. Πολιτικός Μηχανικός, Φορέας Διαχείρισης Κα.Μα.Κε.Βε.Δε.Πη., Κανάλια Μαγνησίας 3 Γεωπόνος MSc, Φορέας Διαχείρισης Κα.Μα.Κε.Βε.Δε.Πη., Κανάλια Μαγνησίας 4 Δασολόγος, Φορέας Διαχείρισης Κα.Μα.Κε.Βε.Δε.Πη., Κανάλια Μαγνησίας 5 Καθηγήτρια Πολυτεχνικής Σχολής ΔΠΘ, Πρόεδρος Φορέα Διαχείρισης Κα.Μα.Κε.Βε.Δε.Πη.

2 ή διαφορετικά πώς να «χωρέσεις» εχθρούς και φίλους στο οικοσύστημα Κάρλας- Πηνειού

3 Η Ατζέντα 2030 για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη θέτει συγκεκριμένους στόχους για την βιοποικιλότητα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετωπίζει την οικονομική και την περιβαλλοντική κρίση ως δυο όψεις του ίδιου νομίσματος, με δεδομένο ότι αφενός η οικονομία χρειάζεται οικοσυστήματα, που λειτουργούν εύρυθμα, και αφετέρου το περιβάλλον χρειάζεται βιώσιμη οικονομία. Στόχοι: 14. Διατήρηση και αειφόρος χρήση των υδάτινων πόρων 15. Βιώσιμη διαχείριση των δασών, καταπολέμηση της απερήμωσης, ανάσχεση και αντιστροφή της υποβάθμισης του εδάφους, ανάσχεση της απώλειας βιοποικιλότητας

4

5 Ενώ η Ακαδημαϊκή έρευνα «συζητά» εάν και πώς μπορούν να επιτευχθούν ταυτόχρονα οι SDGs Σε πρακτικό επίπεδο προτείνονται «επείγουσες συνέργειες» (Roe et al., 2013; Munang et al., 2014 ) Εργαλείο πολιτικής Ρύθμιση χρήσης/διακυβέρνησης με βάση την Οδηγία Οικοτόπων/Πτηνών Ρύθμιση χρήσης με βάση την Οδηγία-Πλαίσιο για τα ύδατα Χωροταξικός σχεδιασμός (θεσμικό) Εφαρμογή Καθορισμός Προστατευόμενων Περιοχών (Π.Π.) ΣΔΛΑΠ Περιφερειακό Χωροταξικό Ρύθμιση με βάση την Οδηγία για τις πλημμύρες Σχέδια Πλημμυρών

6 Κοινωνικές επιπτώσεις της προσαρμογής με επίκεντρο το οικοσύστημα σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο Munang et al., 2014

7 Οι περιοχές του Δικτύου Natura 2000 Οι Π.Π. δίκτυο Natura 2000 καλύπτουν σχεδόν το 1/5 του Ευρωπαϊκού εδάφους. Υγιή και εύρυθμα οικοσυστήματα εντός των Π.Π. αυξάνουν όχι μόνο τις οικοσυστημικές υπηρεσίες αλλά ενισχύουν την ικανότητα αντίστασης/προσαρμογής σε φυσικές καταστροφές ακόμη και πέραν των ορίων τους

8 Δίκτυο Natura 2000 Π.Π. Οικοσυστημικές Υπηρεσίες Οικονομική μεγέθυνση, καινοτομία πράσινη απασχόληση, Προϋπόθεση: ολοκληρωμένο σύστημα διαχειριστικών κριτηρίων/στόχων

9 Η Ελλάδα έχει χαρακτηρίσει σήμερα 202 Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) και 241 Τόπους Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ). Οι δύο κατάλογοι περιοχών παρουσιάζουν μεταξύ τους επικαλύψεις όσον αφορά τις εκτάσεις τους

10 Νόμος 4519/2018 «Φορείς Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ Α' 25/ ) Ρόλος των ΦΔΠΠ Αποτελεσματική διάθεση και διαχείριση των πηγών εσόδων των ΦΔΠΠ για τη βελτίωση του βαθμού διατήρησης των προστατευτέων αντικειμένων, την ολοκληρωμένη διαχείριση των περιοχών ευθύνης τους και την ενίσχυση της τοπικής ανάπτυξης Συντονισμός όλων των δράσεων μέσα στις περιοχές Natura Ανάδειξη της αξίας των περιοχών Natura Ενσωμάτωση των περιοχών Natura στην ανάπτυξη της περιοχής. Παροχή αιτιολογημένων γνωμοδοτήσεων κατά τη διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης των έργων

11 Φορέας Διαχείρισης Κάρλας Μαυροβουνίου Κεφαλόβρυσου Βελεστίνου Δέλτα Πηνειού 7 περιοχές Δικτύου Natura Δήμοι 2 Π.Ε. Περιφέρειας Θεσσαλίας 16 περιοχές Natura Δήμοι 4 Π.Ε. Περιφέρειας Θεσσαλίας

12 Οι περιοχές Δικτύου Natura 2000 στον Πηνειό Αισθητικό Δάσος της Κοιλάδας Τεμπών (GR Ε.Ζ.Δ. και Ζ.Ε.Π.) 1.335,87 ha Περιλαμβάνει την ομώνυμη κοιλάδα και το παραποτάμιο δάσος, η οποία περιβάλλεται από απόκρημνες και δασώδεις πλαγιές μακκίας. Αποτελεί ενδιαίτημα σημαντικού αριθμού υδρόβιων και παρυδάτιων πτηνών, αρκετών κοινών ειδών ιχθυοπανίδας εσωτερικών υδάτων και ενός ενδημικού είδους χλωρίδας.

13 Οι περιοχές Δικτύου Natura 2000 στον Πηνειό Αισθητικό Δάσος της Κοιλάδας Τεμπών (GR Ε.Ζ.Δ. και Ζ.Ε.Π.) 1.335,87 ha Είδη: 1. Θηλαστικά: Canis lupus (Λύκος), Felis silvestris (Αγριόγατος), Lutra lutra (Βίδρα), 2. Πτηνά: Accipiter brevipes (Σαΐνι), Aquila chrysaetos chrysaetos (Χρυσαητός), Aquila pomarina (Κραυγαητός), Bubo bubo bubo (Μπούφος), Circaetus gallicus (Φιδαητός), Falco biarmicus feldeggi (Χρυσογέρακο), Falco peregrinus brookei (Πετρίτης), Gyps fulvus (Όρνιο), Hieraaetus pennatus (Σταυραητός). 3. Ερπετά: Hyla arborea arborea (Δεντροβάτραχος), Testudo hermanni hermanni (Ονυχοχελώνα), Ophisaurus apodus thracius (Τυφλίτης). 4. Ψάρια: Gobio uranoscopus elimeius (Μουστακάς), Rhodeus sericeus amarus (Μουρμουρίτσα), Sabanejewia aurata balcanica (Χρυσοβελονίτσα). Οικότοποι: Νότια παρόχθια δάση-στοές και λόχμες (92D0), Δάση με Quercus ilex και Quercus rotundifolia (9340), Garrigues της Ανατολικής Μεσογείου (5340), Ψευδομακκί (5350), Ασβεστολιθικά βραχώδη πρανή με χασμοφυτική βλάστηση (8210), Δάση-στοές με Salix alba και Populus alba (92A0), Δάση Platanus orientalis και Liquidambar orientalis (92C0), Ποταμοί της Μεσογείου με μόνιμη ροή του Paspalo-Agrostidion και πυκνή βλάστηση με μορφή παραπετάσματος από Salix spp. και Populus alba στις όχθες τους (3280).

14 Οι περιοχές Δικτύου Natura 2000 στον Πηνειό Δέλτα Πηνειού (GR Ζ.Ε.Π.) 3.359,16 ha Περιλαμβάνει δύο κλάδους του ποταμού με τις εκβολές τους, παραποτάμια δάση, παρακείμενες καλλιεργούμενες εκτάσεις, έλη, μικρές λίμνες γλυκού νερού, αμμοθίνες και την παράκτια ζώνη. Εξαιτίας της γειτνίασης αγροτικών και δασικών οικοσυστημάτων παρατηρούνται σπάνια και απειλούμενα είδη ερωδιών, αρπακτικών, στρουθιόμορφων, τα οποία αναπαράγονται στην περιοχή.

15 Οι περιοχές Δικτύου Natura 2000 στον Πηνειό Δέλτα Πηνειού (GR Ζ.Ε.Π.) 3.359,16 ha Είδη: Πτηνά: Accipiter brevipes (Σαΐνι), Ardea purpurea (Πορφυροτσικνιάς), Charadrius alexandrinus (Θαλασσοσφυριχτής), Charadrius dubius (Ποταμοσφυριχτής), Ciconia nigra (Μαυροπελαργός), Coracias garrulus (Χαλκοκουρούνα), Pandion haliaetus (Ψαραητός), Oriolus oriolus oriolus (Συκοφάγος). Οικότοποι: Παράκτιες λιμνοθάλασσες (1150), Μεσογειακά εποχικά τέλματα (3170), Ξηροί ημιφυσικοί λειμώνες και περιοχές όπου φύονται θάμνοι σε ασβεστολιθικά υποστρώματα (Festuco Brometalia) (6210), Aλλουβιακά δάση με Alnus glutinosa και Fraxinus excelsior, (Alno-Padion, Alnion incanae, Salicion albae) (92Ε0)

16 Περιοχή ευθύνης του Φορέα Διαχείρισης Κάρλας Μαυροβουνίου Κεφαλόβρυσου Βελεστίνου Δέλτα Πηνειού Είδη ιχθυοπανίδας ΚΩΔΙΚΟΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΟΠΟΥ Είδος (Παράρτημα Οδ. 92/43) Άλλα σημαντικά είδη ιχθυοπανίδας 1 GR ΕΖΔ ΑΙΣΘΗΤΙΚΟ ΔΑΣΟΣ ΟΣΣΑΣ 2 Alosa fallax, Barbus sperchiensis, Cobitis Alburnus thessalicus, Chondrostoma vardarense, Knipowitschia thessala, Pachychilon macedonicum, GR ΕΖΔ-πΤΚΣ ΚΑΡΛΑ-ΜΑΥΡΟΒΟΥΝΙ-ΚΕΦΑΛΟΒΡΥΣΟ ΒΕΛΕΣΤΙΝΟΥ-ΝΕΟΧΩΡΙ stephanidisi, Cobitis vardarensis Squalius vardarensis Acipenser sturio, Alosa fallax, Barbus Barbus macedonicus, Chondrostoma vardarense, 3 sperchiensis, Cobitis vardarensis, Rhodeus Pachychilon macedonicum, Romanogobio elimeius, GR ΕΖΔ-ΖΕΠ ΑΙΣΘΗΤΙΚΟ ΔΑΣΟΣ ΚΟΙΛΑΔΑΣ ΤΕΜΠΩΝ meridionalis, Sabanejewia balcanica Squalius vardarensis, Vimba melanops 4 GR ΖΕΠ ΟΡΟΣ ΜΑΥΡΟΒΟΥΝΙ Squalius vardarensis 5 GR ΖΕΠ ΟΡΟΣ ΟΣΣΑ 6 GR ΖΕΠ ΣΤΕΝΑ ΚΑΛΑΜΑΚΙΟΥ ΚΑΙ ΟΡΗ ΖΑΡΚΟΥ 7 Barbus sperchiensis, Cobitis vardarensis, Rhodeus GR ΕΖΔ ΣΤΕΝΑ ΚΑΛΑΜΑΚΙΟΥ meridionalis, Sabanejewia balcanica Barbus macedonicus, Romanogobio elimeius 8 GR ΖΕΠ ΠΕΡΙΟΧΗ ΘΕΣΣΑΛΙΚΟΥ ΚΑΜΠΟΥ 9 GR ΖΕΠ ΠΕΡΙΟΧΗ ΦΑΡΣΑΛΩΝ 10 GR ΖΕΠ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΥΡΝΑΒΟΥ 11 GR ΖΕΠ ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΛΑΣΣΟΝΑΣ Barbus peloponnesius, Pelasgus stymphalicus, 12 Telestes pleurobipunctatus, Tropidophoxinellus GR ΖΕΠ ΔΕΛΤΑ ΠΗΝΕΙΟΥ hellenicus 13 GR ΕΖΔ-πΤΚΣ ΟΡΟΣ ΠΗΛΙΟ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΖΩΝΗ-ΣΠΗΛΑΙΑ ΜΑΛΑΚΙ ΚΑΙ ΣΚΕΠΟΝΙ 14 GR ΕΖΔ ΚΟΥΡΙ ΑΛΜΥΡΟΥ-ΑΓΙΟΣ ΣΕΡΑΦΕΙΜ 15 GR ΖΕΠ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΑΜΙΕΥΤΗΡΩΝ ΠΡΩΗΝ ΛΙΜΝΗΣ ΚΑΡΛΑΣ 16 GR ΖΕΠ ΟΡΟΣ ΠΗΛΙΟ

17 Στοιχεία πληθυσμών και εκτίμηση του βαθμού διατήρησης για τα είδη ιχθυοπανίδας της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ που εξαπλώνονται μέσα στους Τόπους Κοινοτικής Σημασίας του Φ.Δ.Κα.Μα.Κε.Βε.Δε.Πη. Αφορά τα είδη του Παραρτήματος II Κωδικός ΤΚΣ Όνομα Είδους Αφθονία Είδους Πληθυσμός σε σχέση με την επικράτεια GR Alosa fallax P = present C = 2% p > 0% Απομόνωση πληθυσμού A=population (almost) isolated Βαθμός Διατήρησης C = average or reduced conservation GR Barbus sperchiensis P = present A B = good conservation GR Cobitis stephanidisi P = present C=population notisolated within extented range C = average or reduced conservation GR Cobitis vardarensis P = present C C = average or reduced conservation GR Acipenser sturio V = very rare C = 2% p > 0% C C = average or reduced conservation GR Alosa fallax P = present C = 2% p > 0% C C = average or reduced conservation GR Barbus sperchiensis C = common C = 2% p > 0% C B = good conservation GR Cobitis vardarensis R = rare C = 2% p > 0% C B = good conservation GR Rhodeus meridionalis C = common C = 2% p > 0% C B = good conservation GR Sabanejewia balcanica R = rare C = 2% p > 0% C B = good conservation GR Barbus sperchiensis C = common C = 2% p > 0% C A = conservation excellent GR Cobitis vardarensis C = common C = 2% p > 0% C B = good conservation GR Rhodeus meridionalis C = common C = 2% p > 0% C B = good conservation GR Sabanejewia balcanica R = rare C = 2% p > 0% C B = good conservation

18 Εκτίμηση της Κατάστασης Διατήρησης σε επίπεδο Επικράτειας Από τα 13 είδη ιχθύων: τα 6 αξιολογήθηκαν σε «ευνοϊκή» (FV) τα 4 σε «ανεπαρκή» (U1) και τα 3 σε «κακή» (U2) κατάσταση Όνομα Είδους Acipenser sturio Alosa fallax Barbus macedonicus Barbus peloponnesius Barbus sperchiensis Cobitis stephanidisi Cobitis vardarensis Pelasgus stymphalicus Rhodeus meridionalis Romanogobio elimeius Sabanejewia balcanica Telestes pleurobipunctatus Tropidophoxinellus hellenicus Κατάσταση Διατήρησης κακή κακή ανεπαρκής ευνοϊκή ευνοϊκή κακή ευνοϊκή ανεπαρκής ευνοϊκή ανεπαρκής ανεπαρκής ευνοϊκή ευνοϊκή

19 Οικοσυστημικές υπηρεσίες Πηνειού Προσφορά αρδευτικού νερού σε εντατικά καλλιεργούμενες εκτάσεις. Αντιπλημμυρική προστασία και ρύθμιση του μικροκλίματος της περιοχής. Ανατροφοδότηση του υπόγειου υδροφορέα και έμμεσα την προσφορά νερού ύδρευσης. Παραγωγή προϊόντων που προέρχονται από την άσκηση της γεωργίας, της κτηνοτροφίας, της αλιείας και της υλοτομίας. Ήπιας μορφής τουρισμός- αναψυχή Περιβαλλοντική εκπαίδευση πολιτών / citizen science

20 Πιέσεις: Πηνειός σε καθεστώς πολλαπλών πιέσεων Περιοχή συστηματικής επιστημονικής έρευνας (Ioannou et al., 2009; Lazaridou et al., 2013; Stefanidis and Mimikou 2018; Loukas et al., 2007; Vasiliades et al., 2011) 1. Σημειακή και διάχυτη ρύπανση από εντατική γεωργική εκμετάλλευση, βιομηχανικά και αστικά λύματα. 2. Υπεράντληση επιφανειακών και υπόγειων υδατικών πόρων για άρδευση. 3. Υδρομορφολογικές αλλοιώσεις (διευθετήσεις κοίτης, τάφρων, ρεμάτων ). 4. Μεταβολές λόγω κλιματικής αλλαγής (ανατροφοδότηση). 5. Παράνομη υλοτομία και εκτεταμένες πυρκαγιές των παραποτάμιων δασών. 6. Επέκταση των καλλιεργειών εις βάρος των φυσικών οικοτόπων. 7. Ανεξέλεγκτη δόμηση κατοικιών και τουριστικών καταλυμάτων. 8. Αυξημένη χρήση υποδομών χερσαίων μεταφορών (Π.Α.Θ.Ε.).

21

22

23 Οικολογική κατάσταση επιφανειακών Υ.Σ.

24 Χημική κατάσταση επιφανειακών Υ.Σ.

25 Μέτρα από τον Φορέα Διαχείρισης Κα.Μα.Κε.Βε.Δε.Πη. στο πλαίσιο ένταξης στο ΥΜΕΠΕΡΑΑ Λειτουργία παραρτήματος στην Κοιλάδα των Τεμπών - Π/Υ: (CITIZEN SCIENCE) 2. Παρακολούθηση βίδρας (Lutra lutra) Πηνειός: Π/Υ: , Διερεύνηση τυπολογίας οικοτόπων και μεγαβενθικής ποικιλότητας στο θαλάσσιο μέτωπο του Φ.Δ. Κα.Μα.Κε.Βε.Δε.Πη - Δέλτα Πηνειού: Π/Υ: ,60. (ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ) 4. Δημιουργία οικοτόπου σε νέα θέση «Δάση-στοές με Salix alba και Populus alba και Alno- Padio, Alnio incanae GR ως θέσεις φωλεοποίησης και προστασίας του παραποτάμιου ενδιαιτήματος από τη διάβρωση και την κλιματική αλλαγή». - Κοιλάδα Τεμπών: Π/Υ: ,60.(ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ) 5. Προμήθειες για τη προστασία οικοτόπων με υψηλό βαθμό επικινδυνότητας σε δασικές πυρκαγιές και βελτίωση των οικοσυστημικών λειτουργιών - Περιοχή Δήμου Τεμπών Π/Υ: ,00. (ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ &ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ) 6. Δημιουργία μονάδας ανίχνευσης δηλητηριασμένων δολωμάτων - Περιοχή Δήμου Τεμπών: Π/Υ: ,00.(ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ & ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ) 7. ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ ΔΡΑΣΗ: ΕΠΟΠΤΕΙΑ

26 Συνοψίζοντας, Ο Πηνειός δέχεται πιέσεις που επηρεάζουν την οικολογική του κατάσταση αλλά και τα ΠΠ είδη/οικοτόπους σημαντική πίεση:υδρομορφολογικές αλλοιώσεις ( 56% sites seminatural). Απαραίτητη η επαναφυσικοποίηση Key- parameters: θερμοκρασία, θρεπτικά Χρειαζόμαστε ( όλοι!!!!) μεγάλη προσπάθεια για να επιτύχουμε τους περιβαλλοντικούς στόχους Εφαρμογή /υλοποίηση μέτρων από ΣΔΛΑΠ Εφαρμογή/υλοποίηση μέτρων ΠΕΠ-βιοποικιλότητα-ΠΠς Αναστροφή των συνθηκών υποβάθμισης για να ευδοκιμήσουν οι δράσεις ανάπτυξης, εναλλακτικού τουρισμού..)

27 Συνοψίζοντας Ενσωματώνοντας τις Προστατευόμενων Περιοχών επιτυχώς σε ευρύτερα αναπτυξιακά σχέδια σημαίνει ότι «δουλεύεις» πέραν των ορίων τους. Η ουσιαστική κατανόηση των ωφελειών των Προστατευόμενων Περιοχών θα πρέπει να είναι ένα «καθαρό μήνυμα» σε τοπικές και κεντρικές κυβερνήσεις: το δε κόστος πρέπει να συγκριθεί με το όφελος.