Το «Εκπαιδευτικό ράµα» (Drama in Education) ως εργαλείο µάθησης και ανάπτυξης κοινωνικών δεξιοτήτων στα πλαίσια της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης

Transcript

1 Το «Εκπαιδευτικό ράµα» (Drama in Education) ως εργαλείο µάθησης και ανάπτυξης κοινωνικών δεξιοτήτων στα πλαίσια της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Έλενα Παπαγιαννοπούλου Βιολόγος Εκπαιδευτικός, 8 ο Γυµνάσιο Αχαρνών, MSc ιδακτική των Βιολογικών Μαθηµάτων και Νέες Τεχνολογίες papagiannopoulou_elena@msn.com ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το Εκπαιδευτικό ράµα (Ε..) είναι µια κοινωνική µορφή τέχνης και µια παιδαγωγική διαδικασία µε σκοπό την ολόπλευρη ανάπτυξη των συµµετεχόντων και τον προσανατολισµό τους προς τη ράση. Κατά συνέπεια οι στόχοι του Ε.. κινούνται προς την κατεύθυνση της Εκπαίδευσης για το Περιβάλλον και την Αειφορία (ΕΠΑ). Κατά τη διεξαγωγή των δραστηριοτήτων του Ε.., οι συµµετέχοντες καλούνται να αντιµετωπίσουν ένα πρόβληµα ή ένα δίληµµα, το οποίο δηµιουργεί ένταση και ταυτόχρονα, ανάγκη για λύση αυτής της έντασης, µέσα από δράση. Οι συµµετέχοντες, µέσα από τη διανοητική αλλά και την συναισθηµατική εµπλοκή τους σε ρόλους, κινούνται προς την ενεργοποίηση της φαντασίας αλλά και της κρίσης τους, για να πάρουν σωστές αποφάσεις και να οδηγηθούν στις σωστές λύσεις. Σκοπός δεν είναι οι συµµετέχοντες να πραγµατοποιήσουν µόνο ορισµένες ευχάριστες δραστηριότητες που όµως σύντοµα θα περάσουν στη λήθη, αλλά να προσανατολιστούν προς την ανάληψη πρωτοβουλιών και δράσεων µεταβάλλοντας, µέσα από εµβάθυνση-ανάλυση και βαθιά συνειδητοποίηση διαφόρων πτυχών του υπό µελέτη θέµατος, την συµπεριφορά και τις επιλογές τους. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙ ΙΑ Κοινωνική µορφή τέχνης, κοινωνικές δεξιότητες, βιωµατική µάθηση, δίληµµα. ΤΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ ΡΑΜΑ Το Εκπαιδευτικό ράµα (Drama in Education) είναι µια µορφή θεατρικής τέχνης µε καθαρά παιδαγωγικό χαρακτήρα (Αυδή & Χατζηγεωργίου, 2007) αναπτύχθηκε στην Αγγλία, µε τη σηµερινή του µορφή, τη δεκαετία του Ως Εκπαιδευτικό ράµα ορίζεται µια αυστηρά δοµηµένη παιδαγωγική διαδικασία, η οποία χρησιµοποιεί τις τεχνικές και τα εργαλεία της ραµατικής Τέχνης (O Neill, 1995), µε σκοπό την ολόπλευρη προσωπική και κοινωνική ανάπτυξη των συµµετεχόντων καθώς και την αποτελεσµατικότερη αφοµοίωση της γνώσης µέσα στο κοινωνικό της πλαίσιο (Bolton, 1992). Ο όρος ράµα αναφέρεται στη δράση που συντελείται στο εδώ και στο τώρα, και όχι στην προετοιµασία ενός δρώµενου µε σκοπό την παρουσίασή του σε τρίτους. Η δηµιουργία θεατρικής παράστασης δεν αποτελεί προϋπόθεση, ούτε βασικό στόχο του Εκπαιδευτικού ράµατος χωρίς όµως να αποκλείεται (O Neill, 1995). Ακόµη, σύµφωνα µε τη Dorothy Heathcote, η δραµατική πράξη συνδέεται άµεσα µε το νόηµα. Στο Εκπαιδευτικό ράµα οι µαθητές, σε συνεργασία µε το δάσκαλο, διαπραγµατεύονται το νόηµα και οδηγούνται στην πράξη (Bolton, 1998). 331

2 Παιδαγωγικό πλαίσιο του Εκπαιδευτικού ράµατος Το Εκπαιδευτικό ράµα, στο πλαίσιο της Νέας Αγωγής, έκανε την εµφάνισή του στη Αγγλία στη δεκαετία του 50 ως παιχνίδι ελεύθερης αυτοέκφρασης (Bolton, 1998). Από τη δεκαετία του 70, αρχίζουν να αναθεωρούνται οι βασικές αρχές, οι στόχοι και η διδακτική του. Το Εκπαιδευτικό ράµα, αν και συνεχίζει να εµπνέεται από ορισµένες αρχές της Νέας Αγωγής, αρχίζει να αποµακρύνεται από το ατοµοκεντρικό µοντέλο της ελεύθερης αυτοέκφρασης. Πλέον, το Ε.. δεν είναι µια φυσική και αυθόρµητη δραστηριότητα του παιδιού µε κύριο στόχο την ελεύθερη έκφραση στην οποία ο δάσκαλος δεν πρέπει να παρέµβει (Αυδή και Χατζηγεωργίου, 2007). Αντίθετα, τώρα τονίζεται η κοινωνική του φύση (Davis και Lawrence, 1986), τίθεται ως κύριος στόχος η µάθηση και αναγνωρίζεται η συµβολή του δασκάλου στη µαθησιακή διαδικασία. Το Εκπαιδευτικό ράµα στηρίζεται στο έργο του Vygotsky και του Bruner, οι οποίοι τόνισαν τη σηµασία του κοινωνικού πλαισίου για τη µάθηση καθώς επίσης και το διαµεσολαβητικό ρόλο του δασκάλου. Ο παιδαγωγικός ρόλος του Εκπαιδευτικού ράµατος συνίσταται στα εξής: 1. Αποτελεί κοινωνική µορφή τέχνης: στηρίζεται στην οµάδα, στη συλλογικότητα, και στη συνεργασία. Το παιδί µαθαίνει µέσα από την αλληλεπίδρασή του µε τους άλλους και δοκιµάζει στον κόσµο του φανταστικού, ρόλους και κοινωνικές συµπεριφορές που θα υιοθετήσει αργότερα στη ζωή του. 2. Χρησιµοποιεί τη γλώσσα της φαντασίας για την επίλυση προβληµάτων και την κατανόηση του κόσµου και του εαυτού: Η φαντασία εδώ νοείται ως συνδυασµός συναισθήµατος και λόγου. 3. Το Εκπαιδευτικό ράµα δεν περιορίζεται µόνο στη βιωµατική εµπειρία αλλά προχωρά στη συνειδητοποίηση της εµπειρίας αυτής και έτσι επιτυγχάνει τη µάθηση. Οι παιδαγωγικοί στόχοι που µπορεί να επιτευχθούν µέσα από το Εκπαιδευτικό ράµα καλύπτουν τις παρακάτω κατηγορίες: Κατανόηση γεγονότων, Κατανόηση εννοιών, Ανάπτυξη προσωπικών και κοινωνικών δεξιοτήτων, Ανάπτυξη αισθητικής. Μάθηση και Εκπαιδευτικό ράµα Το Εκπαιδευτικό ράµα λειτουργεί µέσα σε ένα φανταστικό πλαίσιο. Αυτό σηµαίνει ότι οι νέοι άνθρωποι είναι προστατευµένοι κατά τη διάρκεια της εξερεύνησής του, και µπορούν να δοκιµάσουν την πραγµατική ζωή µέσα από την ασφάλεια που προσφέρει η σφαίρα της φαντασίας. Μέσα από µια σειρά προσχεδιασµένες δραστηριότητες, που διαδέχονται η µια τη άλλη, µέσω της δραµατικής έντασης των ανατροπών και της ανάγκης εξεύρεσης λύσης σε ένα συγκεκριµένο πρόβληµα, δηµιουργείται η κατάλληλη ατµόσφαιρα και τα απαραίτητα συναισθήµατα για µια βάθος συνειδητοποίηση και κατανόηση του προβλήµατος και των διαστάσεων του. Ουσιαστικά, πραγµατοποιείται, µε τη βοήθεια συγκεκριµένων θεατρικών τεχνικών, η εµβάθυνση ποικίλων πτυχών του θέµατος µε στόχο την περαιτέρω ευαισθητοποίηση των µαθητών σε σχέση µε το ζήτηµα και τη δηµιουργία συνειδητής επιθυµίας ανάληψης δράσης. Το Εκπαιδευτικό ράµα στοχεύει στην προώθηση και στην ανάπτυξη της βιωµατικής, συνεργατικής και ενεργητικής µάθησης. Οι συµµετέχοντες µαθαίνουν, καθώς βιώνουν υποθετικές καταστάσεις στις 332

3 οποίες υποδύονται διάφορους ρόλους (Αυδή και Χατζηγεωργίου, 2007). Σύµφωνα µε τον John Dewey: «ε µαθαίνουµε µε το να κάνουµε, εκτός αν αυτό που κάνουµε συµβάλλει στην αλλαγή της αντίληψής µας για τη ζωή. Για να επιτευχθεί η µάθηση, ο πράττων πρέπει να συνειδητοποιήσει τις συνέπειες της πράξης του. Συνεπώς, η µάθηση είναι αποτέλεσµα της «εµπειρίας», αλλά η απλή πράξη δεν αποτελεί εµπειρία». Στο Εκπαιδευτικό ράµα η σχέση µεταξύ της οµάδας και του ατόµου αποτελεί τον πυρήνα. Κατά συνέπεια, µέσω του Ε.. ενθαρρύνεται η ανάπτυξη των κοινωνικών δεξιοτήτων όπως η προσεκτική ακρόαση, η ενσυναίσθηση, η αρχηγία, η θετική κριτική, η αυτοπειθαρχία, η διάθεση να παίρνουµε ρίσκα, η ερώτηση/αµφισβήτηση και η πρόκληση, η εµπιστοσύνη στον εαυτό µας, η συναίσθηση των θετικών και αρνητικών στοιχείων καθώς και η λήψη ευθυνών και η κατανόηση των αναγκών των άλλων. Επιπλέον, προωθείται η κατανόηση του εαυτού, των άλλων και του κόσµου στον οποίο ζούµε καθώς και τις σχέσεις που δηµιουργούνται µεταξύ των τριών. Στο Ε.. ανατρέπεται ο παραδοσιακός ρόλος του δασκάλου που κατέχει τη γνώση (Johnson και O Neill, 1984). Τα παιδιά δεν θεωρούνται ως άδεια δοχεία που πρέπει να τα γεµίσουµε µε γνώσεις και αξίες και ο δάσκαλος δεν επιχειρεί να µεταδώσει γνώσεις, αλλά να προσφέρει κίνητρα µάθησης και να ωθήσει το µαθητή να οικοδοµήσει τη γνώση ο ίδιος. Ακόµη, το Ε.. στοχεύει στην ανάπτυξη ενός είδους µάθησης που προωθεί την κριτική σκέψη και αναπτύσσει το αίσθηµα της κοινωνικής ευθύνης. Μέσω αυτού, οι µαθητές καλούνται να διερευνήσουν κοινωνικά θέµατα, να εκφράσουν τις απόψεις τους, να αντιµετωπίσουν διλήµµατα, να πάρουν αποφάσεις, να δράσουν και να αναστοχαστούν πάνω στις πράξεις τους και τις συνέπειές τους (Αυδή και Χατζηγεωργίου, 2007). Οι δραστηριότητες που περιλαµβάνονται σε ένα Εκπαιδευτικό ράµα έχουν ιδιαίτερα βιωµατικό χαρακτήρα και θέτουν τους συµµετέχοντες αντιµέτωπους µε διλήµµατα για την αντιµετώπισή των οποίων απαιτείται συνειδητοποίηση των προβληµάτων και στοχασµός, ωθώντας τους παράλληλα, µε τρόπο αυθόρµητο και αβίαστο, στην ανάληψη πρωτοβουλιών µε στόχο την εξεύρεση λύσεων. Ο ρόλος του δασκάλου Κατά τη διεξαγωγή του Ε.. µεταξύ των παιδιών και του δασκάλου υπάρχει αλληλεξάρτηση και ο ρόλος του δασκάλου είναι διαµεσολαβητικός. Ο δάσκαλος δε διδάσκει από την έδρα, αλλά δίνει ευκαιρίες στο µαθητή να ανακαλύψει µόνος του τα πράγµατα. Επίσης µοιράζεται την εξουσία και τις ευθύνες του µε τα παιδιά. εν υπάρχουν προκαθορισµένα αποτελέσµατα (προκαθορισµένο τέλος), όσον αφορά το φανταστικό πλαίσιο του δράµατος. Ο δάσκαλος έχει εκπαιδευτικούς σκοπούς και στόχους και µέσω ποικίλων στρατηγικών επιτυγχάνει την πραγµατοποίηση αυτών των στόχων όµως, το σηµαντικό και ενδιαφέρον είναι ότι δάσκαλος δεν έχει προαποφασίσει τι θα συµβεί ή πως θα εξελιχθεί ή θα τελειώσει η ιστορία. Ο δάσκαλος καθορίζει τη µαθησιακή περιοχή επιλέγοντας ένα θέµα που ενδιαφέρει τους µαθητές και σχετίζεται µε αξίες, αντιλήψεις, ηθικές αρχές, θέτει ένα κεντρικόκατευθυντήριο ερώτηµα προς διερεύνηση και σχεδιάζει τη δοµή του µαθήµατος, έτσι ώστε µέσα από µια ακολουθία θεατρικών δραστηριοτήτων να βιώσει ο µαθητής τη σχετική µε το θέµα εµπειρία και να αναστοχαστεί πάνω σε αυτή, προκειµένου να επιτευχθεί η επιδιωκόµενη κατανόηση (Bolton, 1992). Ο δάσκαλος αναθέτει στους µαθητές την ευθύνη και τη δύναµη να εκτελέσουν ένα έργο, να δράσουν, να 333

4 αποφασίσουν από κοινού την εξέλιξη της ιστορίας. Ουσιαστικά οι µαθητές χτίζουν µια ιστορία και είναι οι ίδιοι υπεύθυνοι για την εξέλιξή και την τελική έκβαση αυτής. Πράξη και διαπραγµάτευση του νοήµατος Πράξη και συνειδητοποίηση µαζί συγκροτούν την εµπειρία και για το λόγο αυτό στο Ε.. χρησιµοποιούνται µια σειρά από τεχνικές που παγώνουν ή καθυστερούν τη δράση, µε σκοπό την ανάλυση, την ερµηνεία και την κατανόηση αυτής σύµφωνα µε την Dοrothy Heathcote, αυτό είναι το καθοριστικό στοιχείο του Εκπαιδευτικού ράµατος που το διαφοροποιεί από το θέατρο στην εκπαίδευση. «Η δράση οδηγεί στον αναστοχασµό και ο αναστοχασµός σε περαιτέρω δράση. εν θεωρώ ότι σταµατάµε ποτέ να µαθαίνουµε και θεωρώ πολύ σηµαντικό, τις γνώσεις που κουβαλάνε τα παιδιά από παλιά, τις στάσεις, τις αντιλήψεις τους, να προσπαθώ κάπως να τις ανακαλύψω παρά να ξεκινήσω δίνοντας τους κάποιες καινούργιες.» (Heathcote, 1990). Οι δύο βασικές παραδοχές της πρακτικής της Heathcote είναι ότι στο Ε.. οι συµµετέχοντες εµπλέκονται µε την κατασκευή νοηµάτων και ότι τα νοήµατα αυτά αφορούν τον αγώνα του ανθρώπου αφού µέσα από τη διαπραγµάτευση των νοηµάτων οι συµµετέχοντες µπορούν να προχωρήσουν σε µια διαδικασία αλλαγής αποκτώντας µια νέα οπτική των πραγµάτων (Bolton, 1998). Οι µαθητές µπορούν να διερευνήσουν το νόηµα µιας πράξης και κατά συνέπεια να κατανοήσουν και να ερµηνεύσουν µια πράξη στο ράµα (Heathcote, 1995) µέσω πέντε επιπέδων: 1. Πράξη: Τι κάνω; 2. Κίνητρο: Γιατί το κάνω; 3. Προσδοκία: Ποιος είναι ο σκοπός µου; 4. Πρότυπο µοντέλο: Ποιο είναι το πρότυπό µου για αυτή τη συµπεριφορά; 5. Στάση, αξίες: Ποια είναι η στάση µου και οι αξίες µου για τη ζωή; Οι στρατηγικές και οι τεχνικές µάθησης του Εκπαιδευτικού ράµατος Οι τεχνικές ή συµβάσεις του Ε. είναι ένα είδος απαραίτητων δραστηριοτήτων στη δηµιουργία και διαδικασία του Εκπαιδευτικού ράµατος. Στόχος αυτών των τεχνικών είναι αφενός οι µαθητές να κατανοήσουν και να χρησιµοποιήσουν τις τεχνικές της ραµατικής Τέχνης και αφετέρου να τις µετατρέψουν σε κάτι δικό τους προσθέτοντας στοιχεία της προσωπικότητάς τους. «Οι συµβάσεις είναι µέρος µιας δυναµικής διαδικασίας που εµπλέκει τους µαθητές στη δηµιουργία, ανακάλυψη και επικοινωνία του νοήµατος µέσω της θεατρικής φόρµας» (Neelands και Goode, 2000). Οι στρατηγικές και οι τεχνικές µάθησης του Ε.. παρουσιάζουν κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά: στις ασκήσεις του Ε. ο µαθητής καθώς υποδύεται ένα ρόλο εµπλέκεται σε µια κατάσταση όχι µόνο διανοητικά αλλά και συναισθηµατικά και κατά συνέπεια εκφράζεται µε το σύνολο των εκφραστικών του µέσων. Οι συµµετέχοντες µοιράζονται τις εµπειρίες τους, µέσα από τη µεταξύ τους συνεργασία, χτίζουν ο ένας πάνω στη σκέψη του άλλου, και τέλος µέσα από τη δράση και την αντίδραση οι προσωπικές αντιλήψεις µετασχηµατίζονται, διευρύνονται. Τέλος µέσω της οµαδικής εργασίας οι µαθητές έχουν τη δυνατότητα να απαλλαγούν από τον ανταγωνισµό, να αισθανθούν ασφαλείς και τελικά να µάθουν µέσα από τη συµµετοχή στην κοινή δράση και τη συλλογική δηµιουργία. 334

5 Βήµατα σχεδιασµού του Εκπαιδευτικού ράµατος Επιλογή του θέµατος. Στοχοθεσία. Εστίαση-Βασική οργανωτική ερώτηση. Επιλογή ερεθίσµατος: Το ερέθισµα που θα αποτελέσει πηγή για την ιστορία πάνω στην οποία θα βασίσουµε το δράµα µπορεί να είναι µια είδηση, ένα ποίηµα, ένα διήγηµα, ένα κινηµατογραφικό έργο, ένα θεατρικό έργο, ένα παραµύθι, ένας µύθος, µια πραγµατική ιστορία, ένας πίνακας ζωγραφικής ή µια φωτογραφία (Wooland, 1999). Απαραίτητη προϋπόθεση για την επιλογή είναι να εµπεριέχει κάποια ιστορία που κινεί το ενδιαφέρον µας. ηµιουργία του πυρήνα της ιστορίας: «Η λειτουργία του πυρήνα της ιστορίας είναι να ενεργοποιήσει την ύφανση του κειµένου του δράµατος» (O Neill, 1995). Ο πυρήνας µπορεί να δηµιουργηθεί µε βάση µια ιστορία ερέθισµα, µε επινόηση µιας ιστορίας ή µε αναλογία. Κείµενο του Εκπαιδευτικού ράµατος είναι η ιστορία που θα δηµιουργηθεί µε τη συµβολή των συµµετεχόντων µέσα από τη θεατρική διαδικασία (Αυδή & Χατζηγεωργίου, 2007) Επιλογή ρόλων. όµηση ενός δράµατος. ηµιουργία επεισοδίων: Το δράµα δοµείται σε επεισόδια µέσα στα οποία εκτυλίσσεται η ιστορία, αλλάζουν οι ανθρώπινες σχέσεις και διερευνώνται προβλήµατα (Winston και Tandy, 1988). Η δηµιουργία επεισοδίων πραγµατοποιείται µετατρέποντας τον πυρήνα της ιστορίας σε δράµα φτιάχνοντας τις ενότητες που συναποτελούν το δράµα. Κάθε επεισόδιο παρουσιάζει αυτονοµία από άποψη νοήµατος αλλά συγχρόνως όλα µαζί συµβάλλουν στο σύνθετο νόηµα του δράµατος (Neelands, 1997). Σε κάθε επεισόδιο χρησιµοποιούνται µια ή περισσότερες τεχνικές µε τις οποίες η οµάδα καλείται να αποδώσει το νόηµα της ενότητας. Οι διάφορες θεατρικές τεχνικές χρησιµοποιούνται για την ανάπτυξη του δράµατος σε αρχή, κορύφωση και τέλος (Αυδή & Χατζηγεωργίου, 2007). Ι ΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ Φυσικό Περιβάλλον και Βιοηθική: «Το κλίµα αλλάζει, το δάσος µας φλέγεται» Σκοπός αυτής της δραστηριότητας είναι οι µαθητές, µέσα από καταστάσεις που εµπεριέχουν διλήµµατα, να προβληµατιστούν και να στοχαστούν πάνω στη σχέση µεταξύ του ανθρώπου, των υπόλοιπων όντων και του πλανήτη που µας φιλοξενεί, να αναρωτηθούν σχετικά µε τις επιπτώσεις που έχουν οι προσωπικές τους αλλά και γενικότερα οι επιλογές µας, ως είδος, στη διατήρηση ή µη της ισορροπίας του πλανήτη και τελικά να προσανατολιστούν µέσα από την προσωπική αναζήτηση και συνειδητοποίηση σε µια βαθύτερη ουσιαστική και αληθινή κατανόηση η οποία, ως φυσική συνέπεια, θα τους οδηγήσει αβίαστα προς την ανάληψη συγκεκριµένων και συνειδητών δράσεων προς τον περιορισµό του περιβαλλοντικού προβλήµατος. Συγκεκριµένα: 335

6 Στόχοι δραστηριότητας Οι µαθητές: Να αναγνωρίζουν ότι οι αλλαγές στο κλίµα ήδη επηρεάζουν αρνητικά τα δάση (υψηλότερη θερµοκρασία, αλλαγές στις βροχοπτώσεις, ακραία καιρικά φαινόµενα). Να αναγνωρίζουν ότι τα δάση µε το ξύλο που παράγουν παγιδεύουν και αποθηκεύουν µεγάλες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα, παίζοντας έναν πολύ σηµαντικό ρόλο στην αντιµετώπιση της κλιµατικής αλλαγής και από την άλλη πλευρά, όταν καταστρέφονται µπορούν να αποτελέσουν πηγές διοξειδίου του άνθρακα. Να αναλογιστούν και να στοχαστούν πάνω στη σχέση τους µε τον πλανήτη Γη και τη θέση του ανθρώπου σε σχέση µε τους υπόλοιπους κατοίκους του. Να ερευνήσουν την οικονοµική και κοινωνική διάσταση της προστασίας των δασών. Να διασαφηνίσουν τις δικές τους αξίες σε σχέση µε το φυσικό περιβάλλον και τη διατήρηση των δασών. Να αναλάβουν δράση για την προστασία του δάσους. Να αναλογιστούν την ευθύνη που φέρουν για την υλοποίηση ενός καλύτερου κόσµου. Να οραµατιστούν ένα καλύτερο µέλλον που θα βασίζεται στην εφαρµογή ηθικών επιταγών συνετής συµπεριφοράς σε σχέση µε το φυσικό περιβάλλον. Επιλογή ερεθίσµατος Στο σχεδιασµό για το δράµα «Το κλίµα αλλάζει το δάσος µας φλέγεται», το ερέθισµα ήταν ένα παραµύθι της Ελένης Σβορώνου (2007) «Ο Τζιτζικοπερικλής και η πέµπτη εποχή του χρόνου» και ένα απόσπασµα από το βιβλίο «Hercolubus: Ο κόκκινος Πλανήτης» V.M. Rabolù, Αετός, Σύµφωνα µε το παραµύθι, ήταν κάποτε ένας τζίτζικας υπουργός πολύ σπάταλος. Για να ζει µια ζωή γεµάτη χλιδή και πολυτέλεια χρησιµοποιούσε αλόγιστα τους φυσικούς πόρους του πλανήτη που τον φιλοξενούσε. Επιλογή θέµατος: «Βιοηθική και Φυσικό Περιβαλλον: άση και κλιµατική αλλαγή» Το παραµύθι αυτό µας οδήγησε στο θέµα «Βιοηθική και Φυσικό Περιβάλλον: άση και κλιµατική αλλαγή» και συγκεκριµένα µας έδωσε την ευκαιρία να διερευνήσουµε τις σχέσεις του σηµερινού ανθρώπου µε το φυσικό περιβάλλον αλλά και τους υπόλοιπους ανθρώπους. Το απόσπασµα από το βιβλίο «Hercolubus: Ο κόκκινος Πλανήτης» µας έδωσε την ιδέα να φανταστούµε τη ζωή σε άλλους πλανήτες και το ενδεχόµενο να βασίσουµε την ύπαρξή µας ως ανθρωπότητα, όσον αφορά την κάλυψη των ενεργειακών µας αναγκών, εξ ολοκλήρου σε εναλλακτικές πηγές ενέργειας αναζητώντας την ισορροπία µε το φυσικό περιβάλλον και τους άλλους ζωντανούς οργανισµούς µε τους οποίους µοιραζόµαστε αυτόν τον πλανήτη που µας φιλοξενεί. Εστίαση βασική οργανωτική ερώτηση Πώς νοιώθει ο σηµερινός άνθρωπος για την κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει ο πλανήτης και τι είναι διατεθειµένος να κάνει για να αλλάξει αυτή η κατάσταση; 336

7 Υποερωτήµατα Ποια η σηµασία του άσους στη διατήρηση της ισορροπίας του πλανήτη; Ποιες αλλαγές απαιτούνται να γίνουν έτσι ώστε να φτιάξουµε έναν καλύτερο και υγιέστερο κόσµο και κατά συνέπεια πλανήτη; Απαιτείται εσωτερική δουλειά για να επιτευχθεί µια αλλαγή ουσιαστική των ανθρώπων µε θετικό αντίκτυπο στο περιβάλλον; ηµιουργία πυρήνα ιστορίας και επιλογή ρόλων Με βάση την ιστορία-ερέθισµα, δηµιουργήσαµε τον πυρήνα αυτής: Ο Τζιτζικοπερικλής ζει σαν άρχοντας στον µακρινό πλανήτη Ανδροµέδα. Ο Τζιτζικοπερικλής είναι πολύ σπάταλος, ξοδεύει αλόγιστα ρεύµα και νερό και συνεχώς καταστρέφει τα δάση για να φτιάξει πολυτελή κτίρια. Μια µέρα, η Μικρή Ιωαννοκουλίτσα, κάτοικος του πλανήτη Ανδροµέδα, απογοητευµένη από τη συµπεριφορά του Τζιτζικοπερικλή και φοβούµενη ότι ο Πλανήτης της οδεύει προς την καταστροφή, αποφασίζει να επισκεφτεί άλλους πλανήτες. Θα βρει λύση; Ποια θα είναι αυτή; Θα µπορέσει να πείσει τον Τζιτζικοπερικλή και τους υπόλοιπους κατοίκους να εφαρµόσουν αυτές τις λύσεις; Το σχέδιο του µαθήµατος (διάρκεια 5 διδακτικές ώρες) Εισαγωγικές δραστηριότητες Περιβαλλοντικό παιχνίδι γνωριµίας «Όποιος»: Όλα τα παιδιά καθισµένα σε καρέκλες σχηµατίζουν έναν κύκλο. Ο εκπαιδευτικός είναι όρθιος στο κέντρο του κύκλου και ξεκινά το παιχνίδι µε τη λέξη «όποιος» και συµπληρώνει µε µια φράση που να δείχνει µια προσωπική συνήθεια η οποία µπορεί να είναι περιβαλλοντικά φιλική ή µη προς τα δάση. Όσοι έχουν την ίδια συνήθεια είναι υποχρεωµένοι να σηκωθούν από τις καρέκλες τους και να ψάξουν για καινούρια θέση. Εκείνος που µένει χωρίς θέση συνεχίζει το παιχνίδι µε τον ίδιο τρόπο. Η κάθε οµάδα ξεχωριστά πρέπει να σκεφτεί και να αναγράψει σε ένα χαρτόνι διάφορα περιβαλλοντικά προβλήµατα τα οποία σχετίζονται µε τις κλιµατικές αλλαγές και το δάσος (η κάθε οµάδα έχει το δικό της χαρτόνι και χρησιµοποιεί µαρκαδόρους). Κατόπιν ανακοινώνει τις ιδέες της στην ολοµέλεια και ακολουθεί συζήτηση. Αφήγηση Μετά από την εφιαλτική πυρκαγιά του καλοκαιριού του 2007 στο µακρινό πλανήτη της Γης, η Ιωαννοκουλίτσα, κάτοικος του πλανήτη Ανδροµέδα, αισθάνεται πολύ φοβισµένη και ανησυχεί µήπως συµβούν τα ίδια και στο δικό της πλανήτη. Όντως, εδώ και λίγο καιρό, από τότε δηλαδή που εκλέχθηκε ως πρωθυπουργός ο Τζιτζικοπερικλής τα πράγµατα στην Ανδροµέδα πηγαίνουν από το κακό στο χειρότερο. Ο Τζιτζικοπερικλής είναι πολύ σπάταλος, ξοδεύει αλόγιστα ρεύµα και νερό, κάνει αποδασώσεις για να φτιάξει πολυτελή εµπορικά κέντρα χωρίς να λογαριάζει και να σκέφτεται τις συνέπειες για την ισορροπία του οικοσυστήµατος. 1 ο Επεισόδιο: Το δάσος της Ανδροµέδας: ο κόσµος µας. Μακέτα + Οµαδική ζωγραφική. 337

8 Οι συµµετέχοντες δηµιουργούν µε διάφορα υλικά, χαρτιά, πανιά, πλαστελίνες, µαρκαδόρους, κορδέλες κτλ. µια κατασκευή και ζωγραφίζουν από κοινού µια ζωγραφιά που αναπαριστούν τον πλανήτη Ανδροµέδα και το δάσος του. Σκηνές-Στιγµιότυπα Οι µαθητές καλούνται, σε ρόλους κατοίκων της Ανδροµέδας να αναπαραστήσουν σκηνές από την καθηµερινή ζωή τους. Ανακριτική καρέκλα Ο εκπαιδευτικός σε ρόλο Τζιτζικοπερικλή κάθεται στην ανακριτική καρέκλα και δέχεται ερωτήσεις από τους µαθητές (σε συλλογικό ρόλο Ιωαννοκουλίτσας) σχετικά µε τις πράξεις, τα κίνητρα, τις αντιλήψεις και τις αξίες του. Η τεχνική αυτή έχει ως σκοπό να διευκολύνει τους µαθητές να αντιληφθούν τα κίνητρα και τις διαθέσεις του Τζιτζικοπερικλή και να εµβαθύνουν στη διερεύνηση της καταναλωτικής και εγωιστικής συµπεριφοράς που έχει. Κύκλος της Συνείδησης Οι συµµετέχοντες χωρίζονται σε δύο οµάδες και σχηµατίζουν αντίστοιχα δύο οµόκεντρους κύκλους. Αυτοί που στέκονται στον εξωτερικό κύκλο εκφράζουν τις φωνές της «συνείδησης» κάποιου που βρίσκεται σε δίληµµα, τις οποίες ακούν όσοι στέκονται στον εσωτερικό κύκλο. Στην συνέχεια οι δύο οµάδες αλλάζουν θέσεις και η διαδικασία επαναλαµβάνεται. Το δίληµµα είναι ότι η συµπεριφορά του Τζιτζικοπερικλή αρχίζει να δηµιουργεί σοβαρά προβλήµατα στον πλανήτη Ανδροµέδα και πρέπει να βρεθεί επειγόντως µια λύση. Όλοι οι µαθητές εκφράζουν µε τη σειρά την άποψή τους. Αφήγηση Ένα βράδυ, την ώρα που η Ιωαννοκουλίτσα είναι σκεφτική, πέφτει στα πόδια της ένα αστέρι. Το αστέρι της χαµογελά και της λέει ψιθυριστά στο αυτί: «Για να βρεις λύση στο πρόβληµά σου πρέπει να γυρίσεις το σύµπαν ολόκληρο». Εκείνο το βράδυ η µικρή Ιωαννοκουλίτσα µένει άγρυπνη. Στο µυαλό της τριγυρίζουν αµέτρητες σκέψεις. Η επόµενη µέρα είναι διαφορετική από τις άλλες. Η Ιωαννοκουλίτσα είναι αποφασισµένη να βρει λύση. Σηκώνει τα µάτια ψηλά στον ουρανό και βλέπει κάτι δίσκους να στριφογυρίζουν ασταµάτητα µε πολύχρωµα φωτάκια που αναβοσβήνουν συνεχώς. Η Ιωαννοκουλίτσα φωνάζει µε όση δύναµη έχει: «Σας παρακαλώ µπορείτε να µε πάρετε στον πλανήτη σας; Είναι µεγάλη ανάγκη να γνωρίσω άλλους κόσµους, διαφορετικούς από το δικό µου. Πρέπει να σώσω τον πλανήτη µου από την καταστροφή». Ένας δίσκος πλησιάζει αθόρυβα και αστραπιαία ανοίγει µια πόρτα ακούγεται µια φωνή δυνατή αλλά καλοσυνάτη: «Καλώς ήλθες Ιωαννοκουλίτσα, ευχαρίστως να σε πάµε στον πλανήτη µας και να σε βοηθήσουµε στο δύσκολο έργο σου». Η Ιωαννοκουλίτσα µπαίνει στο δίσκο γεµάτη χαρά και προσµονή και ο δίσκος εξαφανίζεται απαλά στον ορίζοντα αφήνοντας πίσω του ένα υπέροχο ουράνιο τόξο. Σε λίγα λεπτά η Ιωαννοκουλίτσα πατά το πόδι της σε έναν υπέροχο, αιθέριο πλανήτη. Βρίσκεται στην Αφροδίτη. 2 ο Επεισόδιο: Επίσκεψη στην Αφροδίτη. Η άφιξη της Ιωαννοκουλίτσας στην Αφροδίτη Παραγωγή ήχων. Η Ιωαννοκουλίτσα φτάνει σε µια πανέµορφη ερηµική παραλία µε καταγάλανα διάφανα νερά. Ο εκπαιδευτικός, σε ρόλο Ιωαννοκουλίτσας, στέκεται στη µέση 338

9 της οµάδας. Από τα παιδιά ζητείται να δηµιουργήσουν µε ήχους την ατµόσφαιρα του τοπίου στο οποίο βρίσκεται η Ιωαννοκουλίτσα. Φράση στον κύκλο. Τα παιδιά καλούνται να πει το καθένα µια φράση σχετικά µε το τι αντικρίζει η Ιωαννοκουλίτσα. Αφήγηση Η Ιωαννοκουλίτσα µε τη δύναµη της σκέψης µεταφέρεται σε ένα µεγάλο αστικό κέντρο της Αφροδίτης. Μένει εκστασιασµένη από όσα αντικρίζει. Τα όντα αυτού του Πλανήτη είναι ολότελα διαφορετικά απ όσα έχει δει και γνωρίσει µέχρι τώρα! Όλοι έχουν αγγελικές µορφές, µια εξυπνάδα εκπληκτική και το Χάρισµα των Γλωσσών. Με τις δυνάµεις και τις ικανότητες που έχουν βάζουν τη Φύση να δουλεύει προς όφελός τους. Όλες οι µηχανές, ακόµη και οι δρόµοι κινούνται µε ηλιακή ενέργεια. Εκεί δεν υπάρχει ρύπανση γιατί δε χρησιµοποιούν ούτε βενζίνη ούτε άλλου είδους καύσιµο. Πώς όµως έφτασαν οι κάτοικοι αυτού του πλανήτη σε αυτό το επίπεδο; Ο Σκύλος που είναι ο Πνευµατικός Ηγέτης της Αφροδίτης αναλαµβάνει να εξηγήσει στην Ιωαννοκουλίτσα τον τρόπο αφύπνισης του λαού του. Αυτοσχεδιασµός της οµάδας µε δάσκαλο σε ρόλο. Η οµάδα βιώνει την ιστορία σαν να συµβαίνει εδώ και τώρα. Οι µαθητές (σε ρόλο Ιωαννοκουλίτσας) θέτουν ερωτήσεις στον εκπαιδευτικό (σε ρόλο Σκύλου). Ο εκπαιδευτικός απαντώντας στις ερωτήσεις των µαθητών εξηγεί τον τρόπο µε τον οποίο ο λαός του έφτασε σε ανώτερο επίπεδο συνείδησης. Το «κλειδί» είναι η εξάλειψη του εγωισµού από την καρδιά και το µυαλό. Όλα τα όντα αυτού του πλανήτη είναι ίσα. Υπάρχει άµετρος σεβασµός απέναντι σε κάθε είδος ζωής. Κανείς δεν κατέχει κάτι και όλα ανήκουν στους πάντες. Ο Ήλιος είναι Πηγή Ζωής και ύναµης και όλοι εργάζονται για το κοινό Καλό και την Ευηµερία του Πλανήτη. 3 ο Επεισόδιο: «Ένας καινούριος κόσµος αναδύεται;». Αφήγηση Η Ιωαννοκουλίτσα ενθουσιασµένη και µε αναπτερωµένο το ηθικό από όσα έµαθε στον Πλανήτη Αφροδίτη, γυρνά στην Ανδροµέδα αποφασισµένη να βοηθήσει τους φίλους της να ανακαλύψουν ένα καινούριο νόηµα ύπαρξης, να τους διδάξει την οµορφιά της ισορροπηµένης ζωής, της αλληλεγγύης, της ισότητας και του σεβασµού. Συµβούλια (Meetings). Οι µαθητές σε ρόλο κατοίκων του πλανήτη Ανδροµέδα συγκεντρώνονται προκειµένου να ενηµερωθούν για όσα έζησε η Ιωαννοκουλίτσα στην Αφροδίτη. Την προεδρία του συµβουλίου την αναλαµβάνουν κυκλικά οι µαθητές σε ρόλο Ιωαννοκουλίτσας. Οι κάτοικοι θέτουν ερωτήσεις στην Ιωαννοκουλίτσα µέσω των οποίων εξετάζουν το θέµα «άσος και κλιµατική αλλαγή» από διάφορες πλευρές. Ακούν τις εναλλακτικές προτάσεις της Ιωαννοκουλίτσας και διαµορφώνουν τη δική τους άποψη. Ο τελικός σκοπός αυτής της δραστηριότητας είναι οι µαθητές να σχεδιάσουν ένα πρόγραµµα δράσης, να βρουν λύση στο πρόβληµα παίρνοντας µια κοινή απόφαση. Τελετουργίες (Cerimonies and Ritual) + Κινητική δραστηριότητα. Οι µαθητές σε ρόλο κατοίκων, Τζιτζικοπερικλή και Ιωαννοκουλίτσας δηµιουργούν µια τελετή για να σηµατοδοτήσουν το ξεκίνηµα ενός καινούριου κόσµου. Τα παιδιά δηµιουργούν ένα κινητικό/χορευτικό δρώµενο µε τη συνοδεία µουσικής για να αποδώσουν αυτή την τελετουργία. Οι κινητικές 339

10 δραστηριότητες συνδυάζονται µε µουσική ή την παραγωγή ήχων και αξιοποιούνται κάποια αντικείµενα χρησιµοποιώντας τα µε συµβολικό τρόπο. Αναστοχασµός Ανάλογα µε το διαθέσιµο χρόνο προτείνεται µια από τις επόµενες δραστηριότητες: α) Οµαδικό γλυπτό µε θέµα την αξία την οποία τα παιδιά θεωρούν πιο σηµαντική για τον άνθρωπο σε σχέση µε τη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος, β) Τοποθετείται στον τοίχο ή το πάτωµα ένα µεγάλο χαρτί µε σχεδιασµένη πάνω τη Γη και στο εσωτερικό το περίγραµµα µιας ανθρώπινης µορφής. Τα παιδιά καλούνται να γράψουν στο εσωτερικό του περιγράµµατος εκείνες τις αξίες που αναδεικνύουν τον άνθρωπο σε σχέση µε τον εαυτό του και στο χώρο µεταξύ του περιγράµµατος και της Γης αυτές που τον εξανθρωπίζουν στην σχέση του µε τον υπόλοιπο κόσµο. ΕΠΙΛΟΓΟΣ Μεταξύ Εκπαιδευτικού ράµατος και Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης υπάρχει µια ιδιαίτερη σχέση. Και οι δυο τοµείς εξ ορισµού ενδιαφέρονται να βοηθήσουν τα παιδιά να αναπτύξουν δεξιότητες όπως η κριτική σκέψη, η συνεργασία και η ικανότητα σεβασµού και θεώρησης θέσεων, απόψεων και αξιών που είναι διαφορετικές από τις δικές τους. Μέσω των προτεινόµενων δραστηριοτήτων οι συµµετέχοντες µελετούν ένα ζήτηµα, αναλύουν και εµβαθύνουν διάφορες πτυχές αυτού και οδηγούνται µέσα από αναστοχασµό στις τελικές επιλογές για την επίλυση των διληµµάτων που παρουσιάζονται. Το Εκπαιδευτικό ράµα προσανατολίζεται στην «προβληµατίζουσα εκπαίδευση» που οραµατίστηκε ο Freire (1977), η οποία συνεπάγεται συνεχή αποκάλυψη της πραγµατικότητας. Σε αντίθεση µε την «τραπεζική εκπαίδευση», όπως την ονόµασε ο Freire, όπου ο δάσκαλος λειτουργεί σαν τον «καταθέτη και οι µαθητές σαν τα «ταµιευτήρια» και η οποία προσπαθεί να διατηρήσει τη βύθιση της συνείδησης, ο ίδιος πρότεινε την «[ ] προβληµατίζουσα εκπαίδευση, η οποία αγωνίζεται για την ανάδυση της συνείδησης και για µια κριτική επέµβαση στην πραγµατικότητα». ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αλαχιώτης, Σ. (2004). Βιοηθική. Αθήνα, Ελληνικά Γράµµατα. Αυδή, Α. και Χατζηγεωργίου, Μ Η Τέχνη του ράµατος στην Εκπαίδευση, Αθήνα, Μεταίχµιο. Boal, A. (1979). Theatre of the Oppresse. London, Pluto Press. Bolton, G. (1984). Drama as Education. London, Longman. Bolton, G. (1992). New Perspectives on Classroom Drama. Great Britain, Simon and Schuster Education. Bolton, G. (1998). Acting in Classroom Drama. A critical analysis. London, Trentham Books in association with the University of Central England. Bruner, J. (1983). Child s talk. New York, Norton. Bruner, J. (1990). Acts of meaning. Cambridge, Harvard University Press. Γεωργόπουλος, Α. (2002). Περιβαλλοντική Ηθική. Αθήνα, Gutenberg. Cowling R, Rundel P, Lamont B, Arroyo M and Arianoutsou M. (1996). Plant diversity in Mediterranean climate regions. Trends in Ecology and Evolution 11: Davis, D and Lawrence, C, (1986) Gavin Bolton: Selected writings on drama in education. London, Longman. Freire, P. (1977). Η αγωγή του καταπιεζόµενου. Αθήνα, Κέδρος. 340

11 Freire, P. (2006). έκα επιστολές προς εκείνους που τολµούν να διδάσκουν. Θεσσαλονίκη, Επίκεντρο. Heathcote, D. Johnson, L. and O'Neil, C. (1984). Collected writings on education and drama. London, Hutchinson. Heathcote, D. and Bolton, G. (1995). Drama for learning: Dorothy s Heathcote s Mantle of the Expert. Approach to Education.USA, Heinemann. Heathcote, D. (1990). Key Address, The Fight for Drama, the Fight for Education. NADT Conference. Johnson, L. and O Neill, C. (1984). Dorothy Heathcote. Collected writings on education and Drama. London, Hutchinson. Καραβόλτσου Α., Καλλιαντά Θ. Εκπαιδευτικό ράµα, Παιδαγωγικός ρόλος, Πεδία Εφαρµογής και Παραµύθια. Neelands, J. and Goode, T. (2000). Structuring Drama Work. Cambridge, University Press. Neelands, J. (1997). Beginning Drama London, David Falmer. O Neill, C. (1995). Drama Worlds: a framework for process drama. Portsmouth, Heinemann. O Toole, John. The Process of Drama: negotiating art and meaning. London: Routledge, Παπαγιαννοπούλου, Ε., (2007). Πρόγραµµα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης: «Η κλιµατική αλλαγή, έχει ο καιρός γυρίσµατα». Αδηµοσίευτη ιπλωµατική Εργασία (επιβλέπουσα Αριανούτσου Μ, Τοµέας Οικολογίας και Ταξινοµικής), Μεταπτυχιακό Πρόγραµµα Ειδίκευσης «Σύγχρονες τάσεις στη ιδακτική των Βιολογικών Μαθηµάτων και Νέες Τεχνολογίες. Τµήµα Βιολογίας, Πανεπιστήµιο Αθηνών. Rabolù, V.M. (2002). Hercolubus: Ο κόκκινος πλανήτης. Πειραιάς, Αετός. Σβορώνου, Ε. (2007). Ο Τζιτζικο-Περικλής και η Πέµπτη εποχή του χρόνου. Αθήνα, Μεταίχµιο. Vygotsky, L. (1978). Mind in society. London, Harvard University Press. Winston, J. and Tandy, M. (1998). Beginning Drama London, David Fulton. 341