Κλινική Άςκηςη ςτη Λογοπαθολογία 2

Transcript

1 1 Ελληνική Δημοκρατία Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Ηπείρου Κλινική Άςκηςη ςτη Λογοπαθολογία 2 Ενότητα 4: Διαγνωςτικζσ & Θεραπευτικζσ Προςεγγίςεισ ςτισ Διαταραχζσ Άρθρωςησ & Φωνολογίασ 3 Σαφιάδθσ Διονφςιοσ

2 2 Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα ςτο ΣΕΙ Ηπείρου Σμιμα Λογοκεραπείασ Κλινική Άςκηςη ςτη Λογοπαθολογία 2 Ενότητα 4: Διαγνωςτικζσ & Θεραπευτικζσ Προςεγγίςεισ ςτισ Διαταραχζσ Άρκρωςθσ & Φωνολογίασ 3. Σαφιάδθσ Διονφςιοσ Εργαςτθριακόσ υνεργάτθσ Ιωάννινα, 2015

3 Άδειεσ Χρήςησ Σο παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται ςε άδειεσ χριςθσ Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπωσ εικόνεσ, που υπόκειται ςε άλλου τφπου άδειασ χριςθσ, θ άδεια χριςθσ αναφζρεται ρθτϊσ. 3 3

4 4 Χρηματοδότηςη Σο ζργο υλοποιείται ςτο πλαίςιο του Επιχειρθςιακοφ Προγράμματοσ «Εκπαίδευςη και Δια Βίου Μάθηςη» και ςυγχρθματοδοτείται από τθν Ευρωπαϊκι Ζνωςθ (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Σαμείο) και από εκνικοφσ πόρουσ. Σο ζργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα ςτο TEI Ηπείρου» ζχει χρθματοδοτιςει μόνο τθ αναδιαμόρφωςθ του εκπαιδευτικοφ υλικοφ. Σο παρόν εκπαιδευτικό υλικό ζχει αναπτυχκεί ςτα πλαίςια του εκπαιδευτικοφ ζργου του διδάςκοντα.

5 κοποί ενότητασ Ανάπτυξθ τθσ ςχζςθσ των διαταραχϊν τθσ άρκρωςθσ και των φωνολογικϊν διεργαςιϊν με τισ ειδικζσ μακθςιακζσ δυςκολίεσ. 5 5

6 Περιεχόμενα ενότητασ & Μακθςιακζσ Δυςκολίεσ 6 6

7 7 & Μαθηςιακζσ Δυςκολίεσ

8 & Μαθηςιακζσ Δυςκολίεσ (1 από 26) Η επιςτθμονικι γνϊςθ ςτον τομζα των διαταραχϊν επικοινωνίασ και μάκθςθσ, για τον οποίο ςυνικωσ χρθςιμοποιείται ςτθ βιβλιογραφία ο όροσ «μακθςιακζσ δυςκολίεσ», ζχει διαφοροποιθκεί ςθμαντικά τθ τελευταία δεκαετία. Για πολλά χρόνια, οι δυςκολίεσ οριςμζνων ατόμων ςτθν ανάγνωςθ ι τθν ομιλία ςυχνά αποδίδονταν ςτο μειωμζνο κίνθτρο του παιδιοφ ι ςτθν ελλιπι και ανεπαρκι αγωγι του από γονείσ και παιδαγωγοφσ. 8 8

9 & Μαθηςιακζσ Δυςκολίεσ (2 από 26) Οι μακθςιακζσ δυςκολίεσ αποτελοφν μια ανομοιογενι ομάδα διαταραχϊν. Σόςο ο τρόποσ με τον οποίο εκδθλϊνονται όςο και θ πικανι αιτιολογία τουσ ζχουν ωσ αποτζλεςμα να εμφανίηονται ιδιαίτερα διαφοροποιθμζνα, ςε βακμό που είναι δφςκολο να εντοπιςτοφν κάποια κοινά χαρακτθριςτικά για όλα τα παιδιά με μακθςιακζσ δυςκολίεσ. 9 9

10 & Μαθηςιακζσ Δυςκολίεσ (3 από 26) Σα παιδιά αυτά εμφανίηουν ςυνικωσ δυςκολίεσ αντίλθψθσ, κινθτικζσ διαταραχζσ, διαταραχζσ προςοχισ, διαταραχζσ μνιμθσ, προβλιματα κοινωνικο-ςυναιςκθματικισ φφςθσ. 10 1

11 & Μαθηςιακζσ Δυςκολίεσ (4 από 26) το DSM-IV, οι μακθςιακζσ δυςκολίεσ ταξινομοφνται ςτισ εξισ κατθγορίεσ: Διαταραχι τθσ ανάγνωςθσ ι δυςλεξία Διαταραχι των μακθματικϊν ι δυςαρικμθςία Διαταραχι τθσ γραπτισ ζκφραςθσ ι δυςγραφία Μακθςιακι διαταραχι μθ προςδιοριηόμενθ αλλιϊσ 11 1

12 & Μαθηςιακζσ Δυςκολίεσ (5 από 26) Σα διαγνωςτικά κριτιρια του DSM-IV για τθ διαταραχι τθσ ανάγνωςθσ, των μακθματικϊν και τθσ γραπτισ ζκφραςθσ, είναι τα παρακάτω: Α. Η επίδοςθ ςτθν ανάγνωςθ/θ μακθματικι ικανότθτα/οι δεξιότθτεσ τθσ γραφισ, μετροφμενεσ με ατομικά χορθγοφμενεσ ςτακμιςμζνεσ δοκιμαςίεσ είναι ςθμαντικά κάτω από το αναμενόμενο, δεδομζνων τθσ χρονολογικισ θλικίασ του ατόμου, τθσ μετρθκείςασ νοθμοςφνθσ και τθσ εκπαίδευςθσ που αντιςτοιχεί ςτθν θλικία. 12 1

13 & Μαθηςιακζσ Δυςκολίεσ (6 από 26) Β. Η διαταραχι ςτο κριτιριο Α παρεμποδίηει ςθμαντικά τθ ςχολικι επίδοςθ ι δραςτθριότθτεσ τθσ κακθμερινισ ηωισ που απαιτοφν αναγνωςτικζσ δεξιότθτεσ / μακθματικι ικανότθτα / ςφνκεςθ γραπτϊν κειμζνων. Γ. Αν υπάρχει αιςκθτθριακό ζλλειμμα, οι αναγνωςτικζσ δυςκολίεσ / οι δυςκολίεσ ςτθ μακθματικι ικανότθτα / οι δυςκολίεσ ςτισ δεξιότθτεσ τθσ γραφισ, είναι μεγαλφτερεσ από αυτζσ που ςυνικωσ το ςυνοδεφουν. 13 1

14 & Μαθηςιακζσ Δυςκολίεσ (7 από 26) το ICD-10, οι μακθςιακζσ δυςκολίεσ ταξινομοφνται ωσ «Ειδικζσ αναπτυξιακζσ διαταραχζσ των ςχολικϊν ικανοτιτων». Αυτι θ διαγνωςτικι κατθγορία αντιςτοιχεί ευκζωσ προσ τθν κατθγορία των ειδικϊν αναπτυξιακϊν διαταραχϊν τθσ ομιλίασ και τθσ γλϊςςασ. Και ςτισ δφο αυτζσ ομάδεσ διαταραχϊν, ςφμφωνα με το ICD-10, υπάρχουν ουςιαςτικά οι ίδιοι προβλθματιςμοί ςε ό,τι αφορά τον οριςμό και τθ μζτρθςθ τουσ. 14 1

15 & Μαθηςιακζσ Δυςκολίεσ (8 από 26) το ICD-10, οι ειδικζσ αναπτυξιακζσ διαταραχζσ των ςχολικϊν ικανοτιτων ταξινομοφνται ςτισ εξισ κατθγορίεσ: Ειδικι διαταραχι τθσ ανάγνωςθσ Ειδικι διαταραχι του ςυλλαβιςμοφ Ειδικι διαταραχι των αρικμθτικϊν ικανοτιτων 15 1

16 & Μαθηςιακζσ Δυςκολίεσ (9 από 26) το ICD-10, οι ειδικζσ αναπτυξιακζσ διαταραχζσ των ςχολικϊν ικανοτιτων ταξινομοφνται ςτισ εξισ κατθγορίεσ: Μικτι διαταραχι των ςχολικϊν ικανοτιτων Άλλεσ αναπτυξιακζσ διαταραχζσ των ςχολικϊν ικανοτιτων Αναπτυξιακι διαταραχι των ςχολικϊν ικανοτιτων, μθ κακοριηόμενθ 16 1

17 & Μαθηςιακζσ Δυςκολίεσ (10 από 26) Ο ρόλοσ τθσ φωνολογικισ αντίλθψθσ ςτθν εκδιλωςθ των μακθςιακϊν δυςκολιϊν Η κοινι ςυνιςταμζνθ που προκφπτει από τα αποτελζςματα όλων των μελετϊν που ζχουν πραγματοποιθκεί γφρω από το ηιτθμα είναι ότι θ ικανότθτα διάκριςθσ και ελζγχου των φωνολογικϊν μονάδων που αποτελοφν τισ λζξεισ ςχετίηεται ςε μεγάλο βακμό με τθν εκμάκθςθ τθσ ανάγνωςθσ και τθσ γραφισ (Σάφα, 2001). 17 1

18 & Μαθηςιακζσ Δυςκολίεσ (11 από 26) υνοψίηοντασ τα δεδομζνα από τισ ζρευνεσ που διεξιχκθςαν ςε διάφορεσ χϊρεσ κατά τισ τρεισ τελευταίεσ δεκαετίεσ, ςχετικά με τθ φωνολογικι επίγνωςθ των παιδιϊν τθσ προςχολικισ θλικίασ, διαπιςτϊνεται ότι: Η φωνολογικι επίγνωςθ των παιδιϊν είναι μια απόλυτα απαραίτθτθ ικανότθτα για τθν εκμάκθςθ τθσ ανάγνωςθσ και τθσ γραφισ. 18 1

19 & Μαθηςιακζσ Δυςκολίεσ (12 από 26) Σα παιδιά που ςθμείωςαν υψθλι επίδοςθ ςτα κριτιρια τθσ φωνολογικισ επίγνωςθσ, πριν διδαχκοφν ανάγνωςθ και γραφι, είχαν αργότερα καλφτερθ επίδοςθ ςτθν ανάγνωςθ και τθν ορκογραφθμζνθ γραφι. 19 1

20 & Μαθηςιακζσ Δυςκολίεσ (13 από 26) Η αποδεδειγμζνα μεγάλθσ ςθμαςίασ για τθν ανάγνωςθ και τθ γραφι φωνολογικι επίγνωςθ των παιδιϊν είναι δυνατόν να ενιςχυκεί κατά τθ διάρκεια τθσ προςχολικισ τουσ εκπαίδευςθσ και πριν τθν ζναρξθ τθσ ςυςτθματικισ διδαςκαλίασ τθσ ανάγνωςθσ και τθσ γραφισ. 20 2

21 & Μαθηςιακζσ Δυςκολίεσ (14 από 26) Η εξάςκθςθ τθσ φωνολογικισ επίγνωςθσ των παιδιϊν ζχει κετικι επίδραςθ ςτθν εκμάκθςθ τθσ ανάγνωςθσ και τθσ γραφισ. Σα παιδιά που ςθμείωςαν χαμθλι επίδοςθ ςτα κριτιρια τθσ φωνολογικισ επίγνωςθσ, πριν διδαχκοφν ανάγνωςθ και γραφι, εντάςςονται ςτθν ομάδα κινδφνου και αργότερα ενδζχεται να αντιμετωπίςουν δυςκολίεσ ςτθν εκμάκθςθ τθσ ανάγνωςθσ ι/ και τθσ γραφισ. 21 2

22 & Μαθηςιακζσ Δυςκολίεσ (15 από 26) Μελζτεσ παρακολοφκθςθσ (follow-up) παιδιϊν με προβλιματα λόγου ςτθν πρϊιμθ παιδικι θλικία ζδειξαν ότι, κατά τθ ςχολικι θλικία, τα παιδιά αυτά εμφάνιςαν μακθςιακζσ διαταραχζσ. ιμερα είναι παραδεκτό ότι θ ικανότθτα αναγνϊριςθσ των ομοιοκαταλθξιϊν και των παρθχιςεων είναι ιςχυρόσ προγνωςτικόσ δείκτθσ τθσ αναγνωςτικισ ικανότθτασ, που εξετάηεται ςτα παιδιά προςχολικισ θλικίασ. 22 2

23 & Μαθηςιακζσ Δυςκολίεσ (16 από 26) τισ περιπτϊςεισ των δυςλεξικϊν παιδιϊν που επιχειροφν να διαβάηουν και, αναπόφευκτα, αντιμετωπίηουν δυςκολίεσ ςτθν εκμάκθςθ τθσ ανάγνωςθσ, ζχει επανειλθμμζνωσ διαπιςτωκεί ότι, κατά κανόνα, υπάρχει δυςκολία (ζλλειμμα) ςτο ςφςτθμα τθσ γλϊςςασ, το οποίο όμωσ δεν εντοπίηεται ςτα ανϊτερα ςτρϊματα τθσ γλωςςικισ ιεραρχικισ δομισ (ςθμαςιολογικά ςτοιχεία, γραμματικι, ςυντακτικι δομι) αλλά ςτα κατϊτερα, δθλαδι ςτα φωνολογικά ςτοιχεία. 23 2

24 & Μαθηςιακζσ Δυςκολίεσ (17 από 26) Αυτό το ζλλειμμα εκδθλϊνεται ωσ ελλιπισ γνϊςθ τθσ φωνολογικισ δομισ του προφορικοφ λόγου και ζχει ωσ ςυνζπεια τθν αδυναμία του δυςλεξικοφ παιδιοφ να αναλφει τθ λζξθ ςτα υποκείμενα φωνολογικά τθσ ςτοιχεία που αναπαρίςτανται από τα γράμματα. Αυτι θ ερμθνεία τθσ δυςλεξίασ είναι γνωςτι ωσ «υπόκεςθ τθσ ελλιποφσ φωνολογικισ επεξεργαςίασ». 24 2

25 & Μαθηςιακζσ Δυςκολίεσ (18 από 26) Η ανάπτυξθ του λόγου δεν είναι ίδια ςε όλα τα παιδιά. Κάποια παιδιά κακυςτεροφν να μιλιςουν και εξακολουκοφν να χρθςιμοποιοφν χειρονομίεσ και ιχουσ για να εκφράςουν τισ ανάγκεσ και τισ επικυμίεσ τουσ. Οριςμζνα παιδιά μπορεί να αναπτφςςονται φυςιολογικά ςε οριςμζνουσ τομείσ τθσ γλϊςςασ ενϊ να κακυςτεροφν ςε άλλουσ. 25 2

26 & Μαθηςιακζσ Δυςκολίεσ (19 από 26) Η ανάπτυξθ του λόγου και τθσ ομιλίασ αποτελεί ζναν από τουσ ςθμαντικότερουσ δείκτεσ πρόβλεψθσ των ακαδθμαϊκϊν επιδόςεων και του νοθτικοφ επιπζδου του παιδιοφ. Η κακυςτζρθςθ ςτθ γλωςςικι ανάπτυξθ μπορεί να αποτελεί ζνδειξθ νοθτικισ κακυςτζρθςθσ ι κάποιασ διαταραχισ των γνωςτικϊν λειτουργιϊν. 26 2

27 & Μαθηςιακζσ Δυςκολίεσ (20 από 26) Ο Barkley (1981), ο οποίοσ μελζτθςε τουσ κυριότερουσ τφπουσ μακθςιακϊν δυςκολιϊν, αναφζρει ότι οι διαταραχζσ λόγου παίηουν ςθμαντικό ρόλο ςτουσ περιςςότερουσ από αυτοφσ. Διαπίςτωςε ότι παιδιά ςχολικισ θλικίασ με μακθςιακζσ δυςκολίεσ είχαν κατά το 60% ςτθν προςχολικι θλικία διαταραχζσ των γλωςςικϊν ικανοτιτων γενικά, ενϊ 10-20% είχαν δυςκολίεσ ςτθν ακολουκία, ςτθ λεκτικι ζκφραςθ και ςτθν άρκρωςθ. Σα προβλιματα αυτά επθρζαςαν τόςο τθν ανάγνωςθ όςο και τθν αρικμθτικι και τθν ορκογραφία. 27 2

28 & Μαθηςιακζσ Δυςκολίεσ (21 από 26) Ο King (1982) ςε μακρόχρονθ ζρευνα διαπίςτωςε ότι ςε περιπτϊςεισ δυςκολιϊν άρκρωςθσ παρουςιάςτθκαν προβλιματα ςτα αρχικά ςτάδια τθσ ανάγνωςθσ, ενϊ ςε περιπτϊςεισ διαταραχϊν λόγου διαπιςτϊκθκε επικινδυνότθτα για ςυνζχιςθ των προβλθμάτων ςτθν εφθβεία και μετζπειτα. 28 2

29 & Μαθηςιακζσ Δυςκολίεσ (22 από 26) Η φωνολογία αναφζρεται ςτθν ικανότθτα του παιδιοφ να μάκει και να αποκθκεφςει τουσ ςθμαντικοφσ ιχουσ τθσ γλϊςςασ (τα φωνιματα) κακϊσ και τουσ κανόνεσ για το ςυνδυαςμό των ιχων ϊςτε να μπορεί να ςχθματίςει λζξεισ με νόθμα. Ζχει διαπιςτωκεί (Catts, 1986) πωσ τα φωνολογικά ελλείμματα αποτελοφν τον βαςικό παράγοντα ο οποίοσ κεωρείται υπεφκυνοσ για τισ διαταραχζσ επικοινωνίασ και μάκθςθσ των παιδιϊν τα οποία αντιμετωπίηουν προβλιματα ςτθν ομιλία και τθν ανάγνωςθ. 29 2

30 & Μαθηςιακζσ Δυςκολίεσ (23 από 26) Η διάκριςθ των φωνθμάτων ςτον προφορικό λόγο δεν αποτελεί πάντα εφκολο εγχείρθμα για τα μικρά παιδιά. Ζχει διαπιςτωκεί ότι ςτθν θλικία των επτά ετϊν το 80% περίπου των παιδιϊν είναι ικανά να διακρίνουν τισ ςυλλαβζσ και τα φωνιματα ςτισ λζξεισ (Blachman, 1991; Lyon, 1996). 30 3

31 & Μαθηςιακζσ Δυςκολίεσ (24 από 26) Σα υπόλοιπα παιδιά, τα οποία δυςκολεφονται να κάνουν αυτι τθ διάκριςθ, είναι ςυνικωσ τα παιδιά που αντιμετωπίηουν τισ μεγαλφτερεσ μακθςιακζσ δυςκολίεσ ςτθν ανάγνωςθ (Shaywitz & Shaywitz, 1994). 31 3

32 & Μαθηςιακζσ Δυςκολίεσ (25 από 26) Πιο ςυγκεκριμζνα, τα παιδιά με μακθςιακζσ δυςκολίεσ παρουςιάηουν δυςχζρειεσ ςτουσ παρακάτω τομείσ: Βραχυπρόκεςμθ μνιμθ γλωςςικϊν ερεκιςμάτων Μακροπρόκεςμθ μνιμθ γλωςςικϊν ερεκιςμάτων Επανάλθψθ ψευδολζξεων Ονομαςία αντικειμζνων Ρίμα και φωνθμικζσ ομοιότθτεσ ςτθ δομι των λζξεων 32 3

33 & Μαθηςιακζσ Δυςκολίεσ (26 από 26) Αδυναμία ακουςτικισ ςφλλθψθσ και διάκριςθσ φκόγγων Αδυναμία οπτικισ αντίλθψθσ και αδυναμία παρατθρθτικότθτασ των μορφϊν ειροκζτθςθ Αδυναμία ανάγνωςθσ και κατανόθςθσ κειμζνου Αδυναμία αντίλθψθσ τθσ ζννοιασ «ςωματικό ςχιμα» Προςανατολιςμόσ ςτο χϊρο και χρόνο 33 3

34 3 Βιβλιογραφία (1 από 2) Bauman-Waengler, J. (2012). Articulatory and phonological impairments: A clinical focus. Pearson Higher Ed. Bernthal, J. E., Bankson, N. W., & Flipsen, P. (2012). Articulation and phonological disorders: Speech sound disorders in children. Pearson Higher Ed. Barkley, R. A. (1981). Hyperactive children: A handbook for diagnosis and treatment (pp ). New York: Guilford press. Blachman, B. A. (1991). Early intervention for children's reading problems: Clinical applications of the research in phonological awareness. Topics in language disorders, 12(1), Blachman, B. A. (1991). Phonological awareness: Implications for prereading and early reading instruction. Phonological processes in literacy: A tribute to Isabelle Y. Liberman, Bleile, K. M. (2004). Manual of articulation and phonological disorders: Infancy through adulthood. Cengage Learning. Catts, H. W. (1986). Speech production/phonological deficits in reading-disordered children. Journal of Learning Disabilities, 19(8), Dodd, B., Zhu, H., Crosbie, S., Holm, A., & Ozanne, A. (2002). Diagnostic evaluation of articulation and phonology (DEAP). Psychology Corporation.

35 Βιβλιογραφία (2 από 2) Howell, J., & Dean, E. (1991). Treating phonological disorders in children: Metaphon, theory to practice. Singular Publishing Group. Ingram, D. (1977). Phonological disability in children (Vol. 2). Elsevier Publishing Company. King, R. R., Jones, C., & Lasky, E. (1982). In RetrospectA Fifteen-Year Follow-Up Report of Speech-Language- Disordered Children. Language, Speech, and Hearing Services in Schools, 13(1), Lyon, G. R. (1996). Learning disabilities. The future of children, Pella-Brooks, A., & Hegde, M. N. (2007). Assessment and treatment of articulation and phonological disorders in children. Shaywitz, B. A., & Shaywitz, S. E. (1994). Learning disabilities and attention disorders. Principles of pediatric neurology, Shriberg, L. D. (1994). Five subtypes of developmental phonological disorders. Clinics in Communication Disorders, 4(1), Shriberg, L. D., & Kwiatkowski, J. (1982). Phonological Disorders IA Diagnostic Classification System. Journal of Speech and Hearing Disorders, 47(3), Shriberg, L. D., & Kwiatkowski, J. (1994). Developmental Phonological Disorders IA Clinical Profile. Journal of Speech, Language, and Hearing Research, 37(5),

36 3 ημείωμα Αναφοράσ Σαφιάδθσ Δ. Κλινικι Άςκθςθ ςτθ Λογοπακολογία 2. ΣΕΙ Ηπείρου. Διακζςιμο από:

37 ημείωμα Αδειοδότηςησ Σο παρόν υλικό διατίκεται με τουσ όρουσ τθσ άδειασ χριςθσ Creative Commons Αναφορά Δθμιουργοφ-Μθ Εμπορικι Χριςθ-Όχι Παράγωγα Ζργα 4.0 Διεκνζσ [1] ι μεταγενζςτερθ. Εξαιροφνται τα αυτοτελι ζργα τρίτων π.χ. φωτογραφίεσ, Διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριζχονται ςε αυτό και τα οποία αναφζρονται μαηί με τουσ όρουσ χριςθσ τουσ ςτο «θμείωμα Χριςθσ Ζργων Σρίτων». Ο δικαιοφχοσ μπορεί να παρζχει ςτον αδειοδόχο ξεχωριςτι άδεια να χρθςιμοποιεί το ζργο για εμπορικι χριςθ, εφόςον αυτό του ηθτθκεί. [1] 3

38 3 Σζλοσ Ενότητασ

39 393 Σημειώματα

40 4 Διατήρηςη ημειωμάτων Οποιαδιποτε αναπαραγωγι ι διαςκευι του υλικοφ κα πρζπει να ςυμπεριλαμβάνει: το θμείωμα Αναφοράσ το θμείωμα Αδειοδότθςθσ τθ Διλωςθ Διατιρθςθσ θμειωμάτων το θμείωμα Χριςθσ Ζργων Σρίτων (εφόςον υπάρχει) μαηί με τουσ ςυνοδευόμενουσ υπερςυνδζςμουσ.

41 Σζλοσ Ενότητασ 4