ΜΙΑ ΕΛΕΝΗ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΗ Οὐκ ἦλθον ἐς γῆν Τρῳάδ, ἀλλ εἴδωλον ἦν.

Μέγεθος: px

Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΜΙΑ ΕΛΕΝΗ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΗ Οὐκ ἦλθον ἐς γῆν Τρῳάδ, ἀλλ εἴδωλον ἦν."

Ζεύς Δουρέντης
5 χρόνια πριν
Προβολές:

1 ΜΙΑ ΕΛΕΝΗ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΗ Οὐκ ἦλθον ἐς γῆν Τρῳάδ, ἀλλ εἴδωλον ἦν. Μες τα δάση, τα φυτά, τις ερήμους, τα βουνά Χάθηκε η Τροία απ το πουθενά. Δέκα χρόνια πόλεμος χωρίς τη λογική, Πάλευαν για κάποια που δεν ήτανε εκεί. Ελένη τα όνομά της, Μενέλαος ο σύντροφός της Που τώρα πλέον μόνο τον βλέπει στο μυαλό της. Γιατί πάλεψε στην Τροία και καλά για να την σώσει Αλλά τώρα καημένε μου εσένα ποιος θα σώσει; Που σαι στης θάλασσας τον πάτο βυθισμένος Και τώρα σε βασανίζει ο Ποσειδώνας ο μανιασμένος. Και η όμορφη Ελένη όλη μέρα κλαίει Που έχασε ότι είχε και θα το χει να το λέει: Που η μάνα της αυτοκτόνησε από τη ντροπή της Και που τα δυο της αδέλφια πέθαναν μαζί της, Που χει μια κόρη στην Ελλάδα ξεχασμένη Και που δε γίνεται να φύγει, είναι στη χώρα του Νείλου εγκλωβισμένη. Σκέφτεται μαχαίρι ή με κρεμάλα να πεθάνει Και ο Χορός λέει πως ίσως το παρακάνει. Και αφορμές της δίνει από τη χώρα του Νείλου να το σκάσει Να πάει στην Ελλάδα την κόρη ν αγκαλιάσει. Και να της λέει την ελπίδα μην ξεχνάς Πήγαινε να βρεις αυτά που αγαπάς. Κριστιάν Παγούδης Μαθητής Γ Γυμνασίου 1

2 Η ΕΛΕΝΗ ΤΟΥ ΕΥΡΙΠΙΔΗ YΠOΘEΣH O Ευριπίδης αναφέρει στην τραγωδία του ότι η πραγματική Ελένη δεν ήρθε καθόλου στην Τροία, αλλά το είδωλό της. O Ερμής την άρπαξε σύμφωνα με τη βούληση της Ήρας και την έδωσε στον Πρωτέα, το βασιλιά της Αιγύπτου, για να την προστατεύει. Όταν όμως αυτός πέθανε, ο γιος του ο Θεοκλύμενος προσπαθούσε να την κάνει γυναίκα του κι αυτή κατέφυγε σαν ικέτισσα στον τάφο του Πρωτέα. Παρουσιάζεται λοιπόν σ αυτήν ο Μενέλαος. Έχει χάσει στη θάλασσα τα πλοία του και προσπαθεί να διασώσει τους λίγους συντρόφους του που κρύβονται σε μια σπηλιά. Αφού λοιπόν ο Mενέλαος και η Eλένη συνεννοήθηκαν μεταξύ τους κι έστησαν ένα δόλιο σχέδιο, εξαπάτησαν το Θεοκλύμενο και μπήκαν οι ίδιοι σε πλοίο, για να κάνουν δήθεν θυσία στη θάλασσα τιμώντας το νεκρό Μενέλαο. Τελικά σώθηκαν και γύρισαν πίσω στην πατρίδα τους. ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Στην Αθήνα το 412 π.χ., τη χρονιά που παίχτηκε η Eλένη, η κατάσταση ήταν πολύ δύσκολη. Από το 431 π.χ. η πόλη βρισκόταν σε πόλεμο με τη Σπάρτη, το γνωστό Πελοποννησιακό πόλεμο, με μικρά διαστήματα ειρήνης. H μεγάλη στρατιά, που είχε στείλει στη Σικελία, είχε καταστραφεί το 413 π.x. και πολλοί Αθηναίοι στρατιώτες είχαν σκοτωθεί ή αιχμαλωτιστεί. Ο εμπνευστής της εκστρατείας, ο Αλκιβιάδης, κατηγορούμενος για ιεροσυλία, είχε καταφύγει στους Σπαρτιάτες και τους είχε συμβουλέψει να καταλάβουν τη Δεκέλεια στην Αττική. Οι Σπαρτιάτες πράγματι οχύρωσαν τη Δεκέλεια, με αποτέλεσμα οι Αθηναίοι να ζουν υπό διαρκή απειλή. Tο μέλλον φαινόταν δυσοίωνο. 2

ΤΟ ΠΝΕYΜΑΤΙΚΟ ΚΛΙΜΑ Οι παλιές αξίες είχαν κλονιστεί και σ αυτό δεν είχε συντελέσει μόνο ο μακροχρόνιος Πελοποννησιακός πόλεμος αλλά και το πνευματικό κίνημα των σοφιστών.

3 ΤΟ ΠΝΕYΜΑΤΙΚΟ ΚΛΙΜΑ Οι παλιές αξίες είχαν κλονιστεί και σ αυτό δεν είχε συντελέσει μόνο ο μακροχρόνιος Πελοποννησιακός πόλεμος αλλά και το πνευματικό κίνημα των σοφιστών. Οι σοφιστές, άνθρωποι σοφοί με πρωτότυπη σκέψη, είχαν συρρεύσει από παντού στην Αθήνα, το πνευματικό κέντρο της εποχής αυτής με τη διδασκαλία τους είχαν αμφισβητήσει τις παραδοσιακές αξίες. Κοντά στις ιδέες των σοφιστών βρίσκεται και ο Ευριπίδης: στις τραγωδίες του διατυπώνονται συχνά σκέψεις που απηχούν σοφιστικές αντιλήψεις. 3

4 Η ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΚΑΙ Η ΚΑΙΝΗ» ΕΛΕΝΗ ΤΟY ΕYΡΙΠΙΔΗ Μέσα σε ένα τέτοιο κλίμα αμφισβήτησης γράφει ο Ευριπίδης την Ελένη. Σύμφωνα με την μυθική παράδοση η Ελένη, η γυναίκα του Μενέλαου, του βασιλιά της Σπάρτης, ήταν περίφημη για την ομορφιά της. Ο Πάρης, ο γιος του βασιλιά της Τροίας Πρίαμου, με τη βοήθεια της Αφροδίτης, την απήγαγε και την οδήγησε στην Τροία. Οι Έλληνες με επικεφαλής τον Αγαμέμνονα και το Μενέλαο εκστράτευσαν εναντίον της Τροίας και έπειτα από ένα δεκαετή πόλεμο κατέλαβαν την πόλη. Η Ελένη ταυτίστηκε με τον καταστροφικό πόλεμο και παρουσιάζεται συχνά ως υπαίτια για το θάνατο πολλών ανθρώπων. Yπήρχε όμως και μια άλλη παράδοση λιγότερο γνωστή. Ο Στησίχορος, για παράδειγμα, ο λυρικός ποιητής, παρουσίασε μια άλλη εκδοχή στο ποίημά του Παλινωδία : η Ελένη δεν πήγε ποτέ στην Τροία με τον Πάρη οι θεοί την πήγαν στην Αίγυπτο, ενώ στη θέση της έπλασαν ένα είδωλο, που ο Πάρης απήγαγε νομίζοντας ότι είναι η Ελένη. Οι Έλληνες λοιπόν και οι Τρώες πολεμούσαν για δέκα χρόνια όχι για την πραγματική Ελένη, αλλά για το είδωλό της. οὐκ ἔστ ἔτυμος λόγος οὗτος, ἔβας ἐν νηυσὶν εὐσέλμοις, οὐδ ἵκεο Πέργαμα Τροίας (Αυτή η ιστορία δεν είναι αληθινή Δεν μπήκες στα καράβια με τα ωραία σκαμνιά ούτε έφτασες στα παλάτια της Τροίας) Το μύθο αυτόν αξιοποιεί και ο Ευριπίδης στην τραγωδία του Eλένη. 4

5 Στη σύγχρονη εποχή ο νομπελίστας ποιητής Γ. Σεφέρης εμπνέεται από το ομώνυμο έργο του Ευριπίδη και με αφορμή τον αγώνα των Κυπρίων εκφράζει μέσα από το ποίημά του τα ερωτήματά του για τον πόλεμο και την απώλεια των ανθρωπίνων ζωών. Γράφει στα 1953 το αριστουργηματικό ποίημα με τίτλο «Ελένη». ΕΛΕΝΗ ΤΕΥΚΡΟΣ... ες γην εναλίαν Κύπρον ου μ' εθέσπισεν οικείν Απόλλων, όνομα νησιωτικόν Σαλαμίνα θέμενον της εκεί χάριν πάτρας.... ΕΛΕΝΗ: Ουκ ήλθον ες γην Τρωάδ', αλλ' είδωλον ήν.... ΑΓΓΕΛΟΣ: Τι φής; Νεφέλης άρ' άλλως είχομεν πόνους πέρι; ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ, ΕΛΕΝΗ "Τ' αηδόνια δε σ' αφήνουνε να κοιμηθείς στις Πλάτρες''. 5

6 Αηδόνι ντροπαλό, μες στον ανασασμό των φύλλων, σύ που δωρίζεις τη μουσική δροσιά του δάσους στα χωρισμένα σώματα και στις ψυχές αυτών που ξέρουν πως δε θα γυρίσουν. Τυφλή φωνή, που ψηλαφείς μέσα στη νυχτωμένη μνήμη βήματα και χειρονομίες. δε θα τολμούσα να πω φιλήματα. και το πικρό τρικύμισμα της ξαγριεμένης σκλάβας. "Τ' αηδόνια δε σ' αφήνουνε να κοιμηθείς στις Πλάτρες". Ποιες είναι οι Πλάτρες; Ποιος το γνωρίζει τούτο το νησί; Έζησα τη ζωή μου ακούγοντας ονόματα πρωτάκουστα: καινούργιους τόπους, καινούργιες τρέλες των ανθρώπων ή των θεών. η μοίρα μου που κυματίζει ανάμεσα στο στερνό σπαθί ενός Αίαντα και μιαν άλλη Σαλαμίνα μ' έφερε εδώ σ' αυτό το γυρογιάλι. Το φεγγάρι βγήκε απ' το πέλαγο σαν Αφροδίτη. σκέπασε τ' άστρα του Τοξότη, τώρα πάει να 'βρει την καρδιά του Σκορπιού, κι όλα τ' αλλάζει. Πού είναι η αλήθεια; Ήμουν κι εγώ στον πόλεμο τοξότης. το ριζικό μου, ενός ανθρώπου που ξαστόχησε. Αηδόνι ποιητάρη, σαν και μια τέτοια νύχτα στ' ακροθαλάσσι του Πρωτέα σ' άκουσαν οι σκλάβες Σπαρτιάτισσες κι έσυραν το θρήνο, κι ανάμεσό τους-ποιος θα το 'λεγε-η Ελένη! Αυτή που κυνηγούσαμε χρόνια στο Σκάμαντρο. Ήταν εκεί, στα χείλια της ερήμου. την άγγιξα, μου μίλησε: "Δεν είν' αλήθεια, δεν είν' αλήθεια" φώναζε. "Δεν μπήκα στο γαλαζόπλωρο καράβι. 6

7 Ποτέ δεν πάτησα την αντρειωμένη Τροία". Με το βαθύ στηθόδεσμο, τον ήλιο στα μαλλιά, κι αυτό το ανάστημα ίσκιοι και χαμόγελα παντού στους ώμους στους μηρούς στα γόνατα. ζωντανό δέρμα, και τα μάτια με τα μεγάλα βλέφαρα, ήταν εκεί, στην όχθη ενός Δέλτα. Και στην Τροία; Τίποτε στην Τροία-ένα είδωλο. Έτσι το θέλαν οι θεοί. Κι ο Πάρης, μ' έναν ίσκιο πλάγιαζε σα να ήταν πλάσμα ατόφιο. κι εμείς σφαζόμασταν για την Ελένη δέκα χρόνια. Μεγάλος πόνος είχε πέσει στην Ελλάδα. Τόσα κορμιά ριγμένα στα σαγόνια της θάλασσας στα σαγόνια της γης. τόσες ψυχές δοσμένες στις μυλόπετρες, σαν το σιτάρι. Κι οι ποταμοί φουσκώναν μες στη λάσπη το αίμα για ένα λινό κυμάτισμα για μια νεφέλη μιας πεταλούδας τίναγμα το πούπουλο ενός κύκνου για ένα πουκάμισο αδειανό, για μιαν Ελένη. Κι ο αδερφός μου; Αηδόνι αηδόνι αηδόνι, τ' είναι θεός; τι μη θεός; και τι τ' ανάμεσό τους; "Τ' αηδόνια δε σ' αφήνουνε να κοιμηθείς στις Πλάτρες". Δακρυσμένο πουλί, στην Κύπρο τη θαλασσοφίλητη που έταξαν για να μου θυμίζει την πατρίδα, 7

8 άραξα μοναχός μ' αυτό το παραμύθι, αν είναι αλήθεια πως αυτό είναι παραμύθι, αν είναι αλήθεια πως οι άνθρωποι Δε θα ξαναπιάσουν τον παλιό δόλο των θεών. αν είναι αλήθεια πως κάποιος άλλος Τεύκρος, ύστερα από χρόνια, ή κάποιος Αίαντας ή Πρίαμος ή Εκάβη ή κάποιος άγνωστος, ανώνυμος που ωστόσο είδε ένα Σκάμαντρο να ξεχειλάει κουφάρια, δεν το 'χει μες στη μοίρα του ν' ακούσει μαντατοφόρους που έρχουνται να πούνε πως τόσος πόνος τόση ζωή πήγαν στην άβυσσο για ένα πουκάμισο αδειανό για μιαν Ελένη. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Γιώργος Σεφέρης, "Ελένη", Ποιήματα, Αθήνα, Ικαρος, , σσ Ευριπίδη «Ελένη», Σολικό βιβλίο Γ Γυμνασίου. Διδάσκουσα καθηγήτρια: Βάλια Παπαναστασοπούλου Θεολόγος-Φιλόλογος Υποψ. Διδάκτωρ ΑΠΘ. 8

Σχετικά έγγραφα

Για να κατανοήσουμε το ποίημα, πρέπει να έχουμε υπόψη μας πρώτα πρώτα δύο αρχαίους μύθους, που αποτελούν τον πυρήνα του:

Για να κατανοήσουμε το ποίημα, πρέπει να έχουμε υπόψη μας πρώτα πρώτα δύο αρχαίους μύθους, που αποτελούν τον πυρήνα του: Γιώργος Σεφέρης «Ελένη» Το ποίημα Ελένη που ακολουθεί ανήκει στη συλλογή «Κύπρον, ου μ εθέσπισεν...» (1955), γράφτηκε όμως, κατά δήλωση του ποιητή, το 1953, όταν ο Σεφέρης ταξίδεψε για πρώτη φορά στην