Τα σχολικά εγχειρίδια της Νεοελληνικής Γλώσσας του Γυμνασίου. στην ελληνική πολυπολιτισμική σχολική τάξη

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Τα σχολικά εγχειρίδια της Νεοελληνικής Γλώσσας του Γυμνασίου. στην ελληνική πολυπολιτισμική σχολική τάξη"

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Φ Ι Λ Ο Σ Ο Φ Ι Κ Η Σ Χ Ο Λ Η ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΤΟ Μ Ε Α Σ Π Α Ι Δ Α Γ Ω Γ Ι Κ Η Σ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ: Σ Χ Ο Λ Ι Κ Η Π Α Ι Δ Α Γ Ω Γ Ι Κ Η Μεταπτυχιακή εργασία με θέμα: Τα σχολικά εγχειρίδια της Νεοελληνικής Γλώσσας του Γυμνασίου στην ελληνική πολυπολιτισμική σχολική τάξη Εισηγήτρια: Ευαγγελία Πολυβάκα Επιβλέποντες καθηγητές: Αναστασία Κεσίδου, Λέκτορας Τομέα Παιδαγωγικής Α.Π.Θ. Κυριάκος Μπονίδης, Επίκουρος Καθηγητής Τομέα Παιδαγωγικής Α.Π.Θ. Θεσσαλονίκη,

2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ: Πρόλογος ΜΕΡΟΣ 1 Ο Θεωρητικό Μέρος 1. Πολυπολιτισμικότητα Μοντέλα εκπαίδευσης μειονοτήτων - Ελληνική πραγματικότητα Πολυπολιτισμικότητα και μοντέλα εκπαίδευσης μειονοτήτων Η πολυπολιτισμικότητα των σύγχρονων κοινωνιών Κοινωνικές και εκπαιδευτικές προσεγγίσεις της πολυπολιτισμικότητας Η αφομοιωτική προσέγγιση (assimilation approach) Η προσέγγιση της ενσωμάτωσης (integration approach) Η πολυπολιτισμική προσέγγιση (multicultural approach) Η αντιρατσιστική προσέγγιση (anti-racist approach) Η διαπολιτισμική προσέγγιση (intercultural approach) Πολυπολιτισμικότητα της ελληνικής κοινωνίας και εκπαιδευτική πολιτική Ο πολυπολιτισμικός χαρακτήρας της ελληνικής κοινωνίας Ο πολυπολιτισμικός χαρακτήρας της σχολικής τάξης προκλήσεις και αναγκαιότητα της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης Η διαπολιτισμική διάσταση στην εκπαίδευση, ως στρατηγική για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των νέων αναγκών Η ελληνική εκπαιδευτική πολιτική απέναντι στην πρόκληση της διαπολιτισμικότητας Διγλωσσία - Γλώσσα Εθνική ταυτότητα - Σχολείο Γλωσσική εκπαίδευση 2.1 Πολυγλωσσία Διγλωσσία Γλώσσα και ταυτότητα Η αναγκαιότητα εκμάθησης/ διδασκαλίας της μητρικής γλώσσας Γνωστικές θεωρίες της διγλωσσίας Εκπαιδευτική πολιτική και γλώσσα Γλωσσική εκπαίδευση. 34 2

3 3. 0 Πρόγραμμα σπουδών και σχολικό εγχειρίδιο της ελληνικής γλώσσας για το Γυμνάσιο 3.1 ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ της Νεοελληνικής Γλώσσας Γυμνασίου Σχολικό εγχειρίδιο Σχολικό εγχειρίδιο και Πρόγραμμα Σπουδών Το σχολικό εγχειρίδιο ως μέσο διδασκαλίας και μάθησης- ως πληροφοριακό, πολιτικό και παιδαγωγικό µέσο. 43 ΜΕΡΟΣ 2 Ο Ερευνητικό Μέρος 1.0 Η ερευνητική διαδικασία Φάση σχεδιασμού Σκοπός και ερευνητικά ερωτήματα Το υπό έρευνα υλικό: επιλογή και παρουσίαση Συνθήκες διαμόρφωσης του υλικού Τυπικά χαρακτηριστικά του υλικού Κατευθύνσεις της ανάλυσης Φάση εκτέλεσης Ποιοτική ανάλυση περιεχομένου Επαγωγικό σύστημα κατηγοριών Παρουσίαση των ευρημάτων ανά κατηγορία και υποκατηγορία Συμπεράσματα 108 3

4 ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ: Σ.Ε.: Π.Σ.: Δ.Ε.Π.Π.Σ.: Α.Π.Σ.: Α.Π.Σ.Α.: Α.Π.Σ.Β.: Α.Π.Σ.Γ.: Ν.Γ.: Π.Ι.: Β.Μ.Α: Β.Μ.Β.: Β.Μ.Γ.: Τ.Ε.Α.: Τ.Ε.Β.: Τ.Ε.Γ.: Β.Ε.Α.: Β.Ε.Β.: Β.Ε.Γ.: Μ.Κ.Ο.: Ι.Π.Ο.Δ.Ε.: Ε.Ε.: Σχολικό Εγχειρίδιο Πρόγραμμα Σπουδών Διαθεματικό Ενιαίο Πρόγραμμα Σπουδών Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών Α Γυμνασίου Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών Β Γυμνασίου Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών Γ Γυμνασίου Νεοελληνική Γλώσσα Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Βιβλίο Μαθητή Α Γυμνασίου Βιβλίο Μαθητή Β Γυμνασίου Βιβλίο Μαθητή Γ Γυμνασίου Τετράδιο Εργασιών Α Γυμνασίου Τετράδιο Εργασιών Β Γυμνασίου Τετράδιο Εργασιών Γ Γυμνασίου Βιβλίο Εκπαιδευτικού Α Γυμνασίου Βιβλίο Εκπαιδευτικού Β Γυμνασίου Βιβλίο Εκπαιδευτικού Γ Γυμνασίου Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις Ινστιτούτο Παιδείας Ομογενών και Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης Ευρωπαϊκή Ένωση 4

5 Πρόλογος Η πολυεθνία της κοινωνίας και του σχολείου αποτελεί ένα νέο ορισμό της διαφορετικότητας, που είναι ο πυρήνας της προβληματικής της διαπολιτισμικής αγωγής και εκπαίδευσης. Ξεκινώντας από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, τις ανάγκες, τα δικαιώματα, τα προβλήματα και τις προσδοκίες των μειονοτήτων και μη παραβλέποντας τα αντίστοιχα χαρακτηριστικά της πλειοψηφίας, το πεδίο της Διαπολιτισμικής Παιδαγωγικής ερευνά τον τρόπο, με τον οποίο θα επιτευχθεί η ειρηνική συνύπαρξη και επικοινωνία των μελών των πολυπολιτισμικών κοινωνιών. Η εκπαίδευση ως κύριος φορέας κοινωνικοποίησης καλείται να παίξει καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία των προϋποθέσεων αποδοχής και αναγνώρισης του πλουραλισμού και της ετερότητας ως βασικών γνωρισμάτων του κοινωνικού γίγνεσθαι. Το σχολείο είναι ο χώρος στον οποίο μπορούν οι διαφορετικοί πολιτισμοί να επικοινωνήσουν και να αλληλεπιδράσουν, να αρθούν τα εμπόδια που παρεμβάλλονται σε αυτήν τη «συνάντηση» και να επιτευχθούν οι πολιτισμικές ανταλλαγές και ο πολιτισμικός εμπλουτισμός (Hohmann, 1989:16). Η ενσωμάτωση στην εκπαιδευτική πολιτική των αρχών της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης ξεκινά από τη θεωρία, από την προσπάθεια εύρεσης λύσης σε πολλά από τα προβλήματα που παρουσιάζονται από τη συμφοίτηση γηγενών, αλλοδαπών και παλιννοστούντων μαθητών και συνεχίζει στην πράξη, μέσω επιλογών, μεταρρυθμίσεων, νέων στόχων, μεθόδων διδασκαλίας, περιεχομένων μάθησης, μέτρων που αφορούν την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. Η αλλαγή ουσιαστικά θα γίνει δυνατή μέσω της υιοθέτησης μια νέας «γλώσσας» από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς. Ο προβληματισμός μου γύρω από την έννοια της ειρήνης, της ισότητας, των δικαιωμάτων, της διαφορετικότητας, της ενσυναίσθησης και του σεβασμού ξεκίνησε με την παρακολούθηση του μαθήματος της «Παιδαγωγικής της Ειρήνης», με διδάσκοντα τον κ. Κυριάκο Θ. Μπονίδη, κατά τη διάρκεια των βασικών σπουδών μου. Σε επόμενο έτος το περιεχόμενο του μαθήματος «Στόχοι και Κατευθύνσεις στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση», με διδάσκουσα την κ. Αναστασία Κεσίδου, με βοήθησε να διοχετεύσω τις ανησυχίες, τις αναζητήσεις και τον προβληματισμό μου στην πρόκληση της ειρηνικής συνύπαρξης, επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης των γηγενών με τους αλλοδαπούς και παλιννοστούντες μαθητές. 5

6 Αφόρμηση για την εκπόνηση της παρούσας διπλωματικής εργασίας αποτέλεσε η συμμετοχή μου στο πανεπιστημιακό, ερευνητικό πρόγραμμα «Ένταξη Παιδιών Παλιννοστούντων και Αλλοδαπών στο Σχολείο για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση (Γυμνάσιο)», που στόχευε στην καταπολέμηση της σχολικής αποτυχίας των αλλόγλωσσων μαθητών στο ελληνικό σχολείο με την εφαρμογή ποικίλων αντισταθμιστικών και άλλων παρεμβάσεων. Στο σημείο αυτό οφείλω να εκφράσω τις θερμές ευχαριστίες μου στην καθηγήτριά μου κ. Αναστασία Κεσίδου, λέκτορα του Τομέα Παιδαγωγικής της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ., τόσο για την εποπτεία της εργασίας, όσο και για τις ευκαιρίες που μου έδωσε να μαθητεύσω κοντά της, να εργαστώ για την «Ανίχνευση των αναγκών των παλιννοστούντων και αλλοδαπών μαθητών» στο πλαίσιο του παραπάνω προγράμματος και να συνειδητοποιήσω τον «κύκλο» που συστήνει η διαπολιτισμική εκπαίδευση: την αγωγή, τη διδασκαλία και τη μάθηση, κάθε στάδιο από τα οποία αποτελεί προϋπόθεση και ταυτόχρονα στόχο του επόμενου και η διάρκεια των οποίων είθε να είναι ισόβια. 6

7 ΜΕΡΟΣ 1 Ο 1. ΠΟΛΥΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΤΗΤΑ ΜΟΝΤΕΛΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΜΕΙΟΝΟΤΗΤΩΝ - ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ 1.1 Πολυπολιτισμικότητα και μοντέλα εκπαίδευσης μειονοτήτων Η πολυπολιτισμικότητα των σύγχρονων κοινωνιών Η απεικόνιση της σημερινής κοινωνικής πραγματικότητας σε σχεδόν όλες τις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες φανερώνει μια συνεχώς αυξανόμενη τάση διεθνοποίησης των πολιτισμικών, οικονομικών και πολιτικών δραστηριοτήτων. Στο πλαίσιο της τάσης της παγκοσμιοποίησης οι πολιτισμικές ανταλλαγές και προσμίξεις ενισχύονται, οι πολυεθνικές δραστηριότητες διευρύνονται και οι υπερεθνικοί πολιτικοί θεσμοί αποκτούν όλο και μεγαλύτερη σημασία. Προωθείται, δηλαδή, η δημιουργία δομών, που υπερβαίνουν τα όρια του εθνικού κράτους και ταυτόχρονα ευνοείται η αλληλεπίδραση και η επικοινωνία μεταξύ ατόμων και οργανισμών διαφορετικής εθνικής προέλευσης (Μάρκου, 1998: 1). Οι μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών, που πραγματώνονται με ιδιαίτερη ένταση τις τελευταίες δεκαετίες, συστήνουν ένα ιστορικό εξωτερικής μετανάστευσης, το οποίο επέδρασε και μετέβαλε τη δημογραφική σύσταση των χωρών υποδοχής μεταναστών και παράλληλα δημιούργησε νέες πολιτισμικές μειονότητες 1. Οι κοινωνίες, ανάμεσα στις οποίες και η ελληνική, ακόμα και στην περίπτωση που ήταν σχετικά ομοιογενείς πληθυσμιακά 2, απέκτησαν έναν πολυπολιτισμικό χαρακτήρα, με αποτέλεσμα να ανακύψουν νέα δεδομένα, νέες ανάγκες και προκλήσεις στον κοινωνικό, τον πολιτικό και τον οικονομικό τομέα. Η βασική πρόκληση που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι κοινωνίες αυτές συνίσταται στην οργάνωση των σχέσεων μεταξύ της πλειοψηφίας και των μειονοτήτων κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να επιτυγχάνεται η δημιουργική αλληλεπίδραση των πολιτισμών και να αποφεύγονται οι συγκρούσεις (Γκόβαρης, 2001:11). 1 Ο όρος «μειονότητα» χρησιμοποιείται «για να διαχωρίσει μια κοινωνική κατηγορία ή μια ομάδα, η οποία είναι μικρότερη τουλάχιστον από το μισό του συνολικού πληθυσμού μιας κοινωνίας, και να τη διαφοροποιήσει εθνικά, γλωσσικά, εθιμικά, πολιτισμικά, πολιτικά, φυλετικά ή και θρησκευτικά από το σύνολο, σε σχέση πάντα με κάποιο ή κάποια από τα παραπάνω επίπεδα» (Βασιλείου, Σταματάκης, 1992: ). 2 Πρέπει να σημειωθεί πως «η ιστορική ανάλυση αποδεικνύει πως η αντίληψη ενός εξαρχής ομοιογενούς λαού αποτελεί ιδεολογία των εθνικών κρατών και ότι η εθνική ομοιογένεια υπήρξε περισσότερο διακηρυγμένος στόχος και λιγότερο μια απεικόνιση της κοινωνικής πραγματικότητας» (Μάρκου, 1998:2). 7

8 Ο επιστημονικός παιδαγωγικός λόγος προσπάθησε ήδη από τη δεκαετία του 1960 να ερευνήσει τις εκπαιδευτικές διαστάσεις της μετανάστευσης καθώς το εκπαιδευτικό σύστημα, ως θεμελιώδης θεσμός κοινωνικοποίησης, καλείται να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη δημιουργία των προϋποθέσεων αποδοχής και αναγνώρισης του πλουραλισμού και της ετερότητας ως βασικών γνωρισμάτων του κοινωνικού γίγνεσθαι (Γκότοβος, 2007: ). Διάφορες προσεγγίσεις έχουν επικρατήσει μέχρι σήμερα στο χώρο της εκπαίδευσης, που αντιστοιχούν στις αλληλοσυγκρουόμενες θεωρητικές αναλύσεις και πρακτικές λύσεις που έχουν κατά καιρούς δοθεί στις προκλήσεις και τις εκπαιδευτικές ανάγκες των μειονοτήτων Κοινωνικές και εκπαιδευτικές προσεγγίσεις της πολυπολιτισμικότητας Η αφομοιωτική προσέγγιση (assimilation approach) Το αφομοιωτικό μοντέλο επικράτησε στις κλασικές χώρες μετανάστευσης μέχρι τη δεκαετία του Οι Park και Burgess, κύριοι υποστηρικτές της ιδέας αυτής, ορίζουν την αφομοίωση ως μια διαδικασία «συγχώνευσης των πολιτισμών» (ιδεολογία melting pot ), κατά τη διάρκεια της οποίας πρόσωπα και ομάδες αποδέχονται την ιστορική μνήμη, τις στάσεις και τα συναισθήματα των άλλων προσώπων και ομάδων, επιτυγχάνοντας έτσι την ενσωμάτωσή τους σε έναν κοινό πολιτισμό. Το αποτέλεσμα της προσέγγισης αυτής ήταν η αντιμετώπιση των μελών των μειονοτικών και μεταναστευτικών ομάδων ως φορέων ενός «ελλιπούς» και «δυσλειτουργικού πολιτισμικού κεφαλαίου» («υπόθεση ελλείμματος», deficit hypothesis ) σε σχέση με τις λειτουργικές ανάγκες των κοινωνιών υποδοχής (Μάρκου, 1997: 220). Η εκλαμβανόμενη ως «αποκλίνουσα» και «ελλειμματική» πολιτισμική διαφορά πολλές φορές αντιμετωπιζόταν ως απειλή που έπρεπε να ελεγχθεί. Ο έλεγχος αυτός επιχειρούνταν, μεταξύ άλλων, μέσω αντισταθμιστικών προγραμμάτων που οδηγούσαν στην αφομοίωση του ξένου (Δαμανάκης, 2000). Θέτοντας, δηλαδή, ως στόχο την κοινωνική σταθερότητα και με ερείσματα στη θεωρία του Δομολειτουργισμού-, η κοινωνικοποίηση ισοδυναμούσε με μια διαδικασία προσαρμογής των ατομικών αναγκών στις ανάγκες και τις προσδοκίες του κοινωνικού συνόλου με μέσο την εκμάθηση της κυρίαρχης και μόνο γλώσσας. Η πολιτική αυτή κατακρίθηκε ιδιαίτερα, καθώς οδήγησε το μεγαλύτερο αριθμό αλλοδαπών παιδιών στη σχολική αποτυχία και τον κοινωνικό αποκλεισμό (Γκόβαρης, 2001: 46-51). 8

9 Η προσέγγιση της ενσωμάτωσης (integration approach) Αφετηρία του μοντέλου ενσωμάτωσης, που υιοθετήθηκε τη δεκαετία του 1970, αποτέλεσε η «πολυεθνική ιδεολογία» και κυρίως η παραδοχή της πως οι διάφοροι πολιτισμοί παρουσιάζουν διαφορετικά αλλά και κοινά στοιχεία. Και αυτή η προσέγγιση στόχευε στη διαφύλαξη της σταθερότητας και της συνοχής του κοινωνικού συστήματος των χωρών υποδοχής μεταναστών, αλλά διαφοροποιόταν από την προηγούμενη, καθώς άφηνε περιθώρια ανοχής της πολιτισμικής ετερότητας (Ζωγράφου, 2003: 60-64). Οι αλλοδαποί μαθητές είχαν τη δυνατότητα εκμάθησης της μητρικής τους γλώσσας, η οποία, όμως, θεωρούνταν μέσο αρτιότερης εκμάθησης της γλώσσας της χώρας υποδοχής. Με άλλα λόγια η πολιτισμική ετερότητα γινόταν αποδεκτή μέχρι το σημείο που δεν έθετε σε κίνδυνο τις κυρίαρχες αξίες και πεποιθήσεις, θέση που αποτελούσε αφενός μορφή κοινωνικού ελέγχου και αφετέρου ακύρωση της διακηρυσσόμενης ισότητας των εκπαιδευτικών ευκαιριών. Αυτό συνέβαινε, καθώς το σχολείο δεν προέβαινε σε αλλαγές στον εκπαιδευτικό σχεδιασμό, παρά επιφόρτιζε τους ίδιους τους αλλοδαπούς μαθητές με την ευθύνη της προσαρμογής στους στόχους του (Μάρκου, 1997: , Νικολάου, 2000: ) Η πολυπολιτισμική προσέγγιση (multicultural approach) Το πολυπολιτισμικό μοντέλο αναδύθηκε, όταν ξεκίνησε ο αγώνας στα τέλη της δεκαετίας του 1960 από μειονοτικά κινήματα κυρίως στις Η.Π.Α., τον Καναδά και τη Μ. Βρετανία, για την αναγνώριση της πολιτισμικής διαφορετικότητας, τη θεσμοθέτηση της δίγλωσσης εκπαίδευσης και την ενσωμάτωση του πολιτισμού των μειονοτήτων στο επίσημο αναλυτικό πρόγραμμα. Τότε συλλαμβάνεται η ιδέα της πολυπολιτισμικής εκπαίδευσης, που ορίζεται ως ένα μεταρρυθμιστικό κίνημα και μια ευρεία ποικιλία σχολικών πρακτικών, προγραμμάτων και υλικών που σχεδιάζονται, για να βοηθήσουν τα παιδιά από διαφορετικές ομάδες να βιώσουν την εκπαιδευτική ισότητα. Ως μέσο επίτευξης της εκπαιδευτικής ισότητας και των καλύτερων σχολικών επιδόσεων προκρίνεται η εφαρμογή ενός πλουραλιστικού Α.Π. και η διδασκαλία στοιχείων των ιδιαίτερων πολιτισμών που φιλοξενούνται στο σχολείο. Στο πλαίσιο του μοντέλου αυτού, ο ρατσισμός ερμηνεύεται και αντιμετωπίζεται ως πρόβλημα προκαταλήψεων και στερεοτύπων. Αίτημά του αποτελούσε η αναδιάρθρωση των 9

10 σχολείων, ώστε να αποκτούν οι μαθητές τις αναγκαίες γνώσεις, στάσεις και δεξιότητες για να δράσουν σε μια χώρα και έναν κόσμο που χαρακτηρίζεται από εθνική και φυλετική ποικιλία (Banks, 2002: 21-36). Συνεπώς, στον τομέα της εκπαίδευσης αναγνωρίζεται η αναγκαιότητα της γνώσης από τους μαθητές του εθνικού τους πολιτισμού και της εθνικής τους παράδοσης, προκειμένου να βελτιωθεί η σχολική τους επίδοση και να υπάρξουν ίσες ευκαιρίες για όλο το μαθητικό πληθυσμό. Έτσι, σχεδιάζονται εκπαιδευτικά προγράμματα που λαμβάνουν υπόψη τις γλωσσικές και πολιτισμικές δραστηριότητες των παιδιών των μεταναστών, τα οποία έχουν ως στόχο την καλλιέργεια του σεβασμού και της ανοχής των ατόμων με διαφορετική εθνική, πολιτισμική και θρησκευτική προέλευση. Κριτήριο για την αξιολόγηση των πολιτισμών δεν αποτελεί μόνο ο κυρίαρχος πολιτισμός, αλλά ο κάθε πολιτισμός χωριστά και όλοι μαζί ως σύνολο. Η κριτική που ασκήθηκε στην εκπαιδευτική αυτή πολιτική στηρίχτηκε στον ενδεχόμενο κίνδυνο κατακερματισμού του εκπαιδευτικού συστήματος και του έθνους, καθώς και στον ιδεολογικό χαρακτήρα της προσέγγισης. Επισημάνθηκε, δηλαδή, η αδιέξοδη κατάσταση που θα προέκυπτε από μια εκπαίδευση που θα διαφοροποιούνταν από σχολείο σε σχολείο ανάλογα με τις εθνικότητες που θα φιλοξενούσε. Υπογραμμίστηκε η αντίληψη του συγκεκριμένου μοντέλου αναφορικά με τον «πολιτισμό», που τον θεωρούσε στατικό, και οι συνέπειες της θέσης αυτής στη συμμετοχή των μειονοτικών ομάδων στον κυρίαρχο πολιτισμό. Αναγνωρίστηκε ο κίνδυνος δημιουργίας και καλλιέργειας προκαταλήψεων και ρατσιστικών στερεοτύπων. Επιπλέον, αμφισβητήθηκε η αποτελεσματικότητα της προσέγγισης αυτής να επέμβει στο επίπεδο των πραγματικών αιτίων που οδηγούν τις μειονότητες στον κοινωνικό αποκλεισμό, καθώς δεν επιχειρήθηκε η αναθεώρηση των ίδιων των θεσμών του κράτους. Με άλλα λόγια υποστηρίχθηκε πως η πολυπολιτισμική προσέγγιση ήταν μια ακόμα απόπειρα κοινωνικού ελέγχου των μειονοτικών πληθυσμών που αποσκοπούσε στην αποδυνάμωση των διεκδικήσεών τους (Γκόβαρης, 2001: 53-65) Η αντιρατσιστική προσέγγιση (anti-racist approach) Η αντιρατσιστική εκπαίδευση αναπτύχθηκε τη δεκαετία του 1980 και παρέπεμπε στη ριζική αναδιάρθρωση των εθνοτικών και φυλετικών σχέσεων μεταξύ 10

11 των ανθρώπων (Μullard, 1991: 45-55). Ιδιαίτερη βαρύτητα δόθηκε στη διερεύνηση των δομών και των θεσμών του κράτους, που ευνοούν την εμφάνιση του ρατσισμού. H προσέγγιση αυτή, συνέβαλε στην αμφισβήτηση και αποδυνάμωση της μέχρι τότε κυρίαρχης προσέγγισης και ερμηνείας των προβλημάτων στις πολυπολιτισμικές κοινωνίες, υποστηρίζοντας πως οι συγκρούσεις και ο κοινωνικός αποκλεισμός των μεταναστών οφείλεται πρώτιστα στις στάσεις και τις συμπεριφορές των γηγενών απέναντι στους «ξένους». Η λειτουργία του θεσμικού ρατσισμού και η ρατσιστική δράση των υποκειμένων μπήκε στο στόχαστρο των εκπροσώπων της αντιρατσιστικής εκπαίδευσης με διττό στόχο, την αποδοχή και την εκτίμηση της διαφορετικότητας από τη μία και την απόρριψη άδικων στάσεων και συμπεριφορών από την άλλη. Ισότητα, δικαιοσύνη και χειραφέτηση από το ρατσισμό ήταν το όραμα των υποστηρικτών του αντιρατσιστικού μοντέλου (Γκόβαρης, 2001: 65-77). Η προσέγγιση αυτή επικρίθηκε για δύο λόγους Αφενός, γιατί περιόριζε την οπτική της σε ένα στενά οριοθετημένο πλαίσιο, βαφτίζοντας όλες τις διακρίσεις φυλετικές και γενικεύοντας το χαρακτηρισμό του ρατσιστή χωρίς τεκμήρια και αφετέρου, γιατί γεννούσε τον κίνδυνο πολιτικοποίησης του εκπαιδευτικού θεσμού μετατρέποντάς τον σε πεδίο ανταγωνισμού κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων (Μάρκου, 1997: , Νικολάου, 2000: 129) Η διαπολιτισμική προσέγγιση 3 (intercultural approach) Η διαπολιτισμική προσέγγιση αναπτύσσεται και κυριαρχεί τη δεκαετία του 1980 στα ευρωπαϊκά μητροπολιτικά κέντρα και αποτελεί την πιο πρόσφατη απάντηση στην πολυπολιτισμική μετεξέλιξη των σύγχρονων κοινωνιών. Ορίζεται ως «μια διαδικασία μεταρρύθμισης με τελικό στόχο το μετασχηματισμό του σχολείου και της 3 Στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια γύρω από τη διαπολιτισμικότητα τρεις είναι κυρίως οι έννοιες οι οποίες συναντώνται περισσότερο και παραπέμπουν στη συγκεκριμένη θεματική περιοχή (Γκότοβος, 1997:23-27). Ο όρος της «Διαπολιτισμικής Παιδαγωγικής» ο οποίος αναφέρεται «σε ένα νέο κλάδο των Επιστημών της Αγωγής αντικείμενο του οποίου είναι η συνάντηση και η αλληλεπίδραση διαφόρων πολιτισμικών μορφών και οι επιπτώσεις του φαινομένου αυτού στη διαδικασία και τα παιδαγωγικά προϊόντα. Είναι δηλαδή ο επιστημονικός λόγος περί διαπολιτισμικής αγωγής και διαπολιτισμικής εκπαίδευσης» (ό.π.:23-24). Ο όρος της «διαπολιτισμικής αγωγής» ο οποίος «παραπέμπει σ ένα συγκεκριμένο τύπο αγωγής, χαρακτηριστικό γνώρισμα της οποίας είναι η διαπολιτισμικότητα. Αναφέρεται δηλαδή σε στόχους, μεθοδολογία για την επίτευξή τους και σε προϊόντα ή αποτελέσματα» (ό.π.:24). Και τέλος, ο όρος της «διαπολιτισμικής εκπαίδευσης» ο οποίος «παραπέμπει σε δύο διακριτά πεδία. Πρώτον στο εκπαιδευτικό σύστημα και δεύτερο στη διαδικασία και το αποτέλεσμα της άσκησης αγωγής μέσα στο σχολείο. Με τη δεύτερη έννοια το περιεχόμενο του όρου διαπολιτισμική εκπαίδευση συμπίπτει με εκείνο της διαπολιτισμικής αγωγής» (ό.π.:24) (βλ. επίσης Μ. Δαμανάκης, 1997, Γ. Μάρκου, 1997, Α. Γκότοβος, 2002). 11

12 κοινωνίας, ώστε να παρέχονται σε όλους τα μέσα να εκφραστούν ως ατομικές και συλλογικές προσωπικότητες, να προβάλουν τις δικές τους πολιτισμικές απαιτήσεις και να έχουν την υποστήριξη και τη συνεργασία του κράτους στην αναζήτηση πολιτισμικής ταυτότητας, ελευθερίας και αυτοεκπλήρωσης» (Δαμανάκης, 1987: ). Υποστηρίζεται ότι δεν υπάρχει μια ενιαία αποδεκτή διαπολιτισμική θεωρία, καθώς πρόκειται για μια διεπιστημονική προσέγγιση που αντλεί τα θεωρητικά της επιχειρήματα και τα αναλυτικά της εργαλεία από την εθνολογία και από την κοινωνιολογία της εκπαίδευσης και του πολιτισμού, από τη φιλοσοφική παράδοση του διαφωτισμού και του ουμανισμού, από ανθρωπολογικές θεωρίες και, τέλος, από το λόγο περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων (Δαμανάκης, 1997: 99). Κοινός παρανομαστής, όμως, των πολυάριθμων προγραμμάτων και των θεωρητικών θέσεων της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης είναι η στοχοθεσία της ως παρέμβασης στον τρόπο διαχείρισης της διαφορετικότητας. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τον Μ. Hohmann οι στόχοι της διαπολιτισμικής αγωγής και εκπαίδευσης είναι (α) η συνάντηση και αλληλεπίδραση των πολιτισμών που εκπροσωπούνται σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία, (β) η άρση των εμποδίων που παρεμβάλλονται στη συνάντηση και αλληλεπίδραση των πολιτισμών, (γ) οι «πολιτισμικές ανταλλαγές» και ο «πολιτισμικός εμπλουτισμός» (Hohmann, 1989: 16). Αν απώτερος σκοπός μιας πολυπολιτισμικής κοινωνίας είναι η αλληλοκατανόηση και η ειρηνική συνύπαρξη των μελών της, τότε θα πρέπει κάθε άτομο να αναπτύξει τέτοιες δεξιότητες και ικανότητες που να συμβάλλουν στην επίτευξη αυτού του σκοπού. Ως βασικές ικανότητες κοινωνικής δράσης σε αυτήν την μετάβαση από την «υπόθεση του ελλείματος» στην «υπόθεση της διαφοράς» 4 (difference hypothesis) οι Habermas και Krapmann ορίζουν την ενσυναίσθηση, την ανοχή, την κριτική στάση απέναντι στους κοινωνικούς ρόλους και στις αντίστοιχες προσδοκίες και την επικοινωνιακή ικανότητα (Γκόβαρης, 2001: ). Αυτές οι ικανότητες και δεξιότητες συμπυκνώνονται στη βιβλιογραφία κάτω από το γενικό όρο «διαπολιτισμική επικοινωνιακή ικανότητα ή δεξιότητα» 5, που καταλήγει να είναι 4 Σύμφωνα με την «υπόθεση της διαφοράς» το πολιτισμικό κεφάλαιο των «ξένων» δεν κρίνεται πλέον ως «αποκλίνον» και ως «υποδεέστερο», «ελλειμματικό», αλλά ως «διαφορετικό». Αυτή η διαφορετικότητα, η ετερότητα, του «Άλλου» θα πρέπει να τύχει σεβασμού, αναγνώρισης και αποδοχής από τα μέλη της πλειονότητας (Δαμανάκης, 2000: 3-4). 5 Ως διαπολιτισμική δεξιότητα ορίζεται «η ικανότητα ελεύθερης, αποτελεσματικής επικοινωνίας και συμπεριφοράς σε καταστάσεις διαπολιτισμικής διάδρασης, με σκοπό την αλληλοκατανόηση και αλληλοαποδοχή ανθρώπων που προέρχονται από διαφορετικούς πολιτισμούς». Η ανάπτυξη της διαπολιτισμικής δεξιότητας στοχεύει στην καλλιέργεια βασικών δεξιοτήτων και ικανοτήτων, όπως ευαισθητοποίηση γύρω από το κοινωνικό φαινόμενο της πολυπολιτισμικότητας, ανοιχτότητα, αποδοχή 12

13 μια γενική αρχή, ένα παιδαγωγικό πρόσταγμα, κοινό για όλα τα μέλη της κοινωνίας, ανεξαρτήτως κοινωνικο-πολιτισμικής, θρησκευτικής ή φυλετικής προέλευσης (Δαμανάκης, 2005: ). Έχοντας ως αξιώματα 6 την ισοτιμία των πολιτισμών, την ισοτιμία του μορφωτικού κεφαλαίου ατόμων διαφορετικής πολιτισμικής προέλευσης και την αρχή της παροχής ίσων ευκαιριών και απευθυνόμενη σε όλους, γηγενείς και αλλοδαπούς, αλλά και θεσμούς και κοινωνικές ομάδες, η διαπολιτισμική εκπαίδευση επιδιώκει να ευαισθητοποιήσει με τέτοιο τρόπο, ώστε να κυριαρχεί μεταξύ όλων αμοιβαία ανοχή, κατανόηση, αναγνώριση, σεβασμός και αποδοχή (Δαμανάκης, 2003: 54). Στο παραπάνω πλαίσιο τίθεται ως στόχος και η ανάδειξη και στήριξη της διαπολιτισμικής ταυτότητας, που ορίζεται ως υπερπολιτισμική, κοινωνικά διαμεσολαβημένη δυνατότητα συλλογικού και προσωπικού αυτοπροσδιορισμού και όχι ως ατομικό «γνώρισμα των ξένων» (Σκούρτου, 2000). Με άλλα λόγια αναγνωρίζεται από τη μια πλευρά η διαφορετική πολιτισμική ταυτότητα που έχουν οι αλλοδαποί μαθητές και το δικαίωμά τους να μην τη θυσιάσουν, και από την άλλη η αποδοχή της παραπάνω συνθήκης και η θετική αξιοποίησή της από τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές. Οι αρχές και οι στόχοι της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης μπορούν να πραγματωθούν μέσω μιας σειράς πρακτικών. Η κύρια πρακτική της συνίσταται στη συνεκπαίδευση παιδιών, που είναι φορείς ενός διαφορετικού πολιτισμικού και γλωσσικού κεφαλαίου. Με τον τρόπο αυτό, αποφεύγεται η διάκριση και η περιθωριοποίηση των αλλοδαπών παιδιών, καθώς το σύνολο των μαθητών (τόσο δηλαδή, οι γηγενείς όσο και οι αλλοδαποί) φοιτούν στα ίδια σχολεία. Μια ακόμα του διαφορετικού, απαλλαγή από προκαταλήψεις και ρατσιστικές αντιλήψεις, ικανότητα διαχείρισης συγκρούσεων που προκύπτουν από πολιτισμικές διαφορές. Επιπλέον, μπορεί να αναλυθεί σε επιμέρους στόχους, όπως αναστοχασμός γύρω από την οικεία εθνοκεντρική στάση, ανάπτυξη και καλλιέργεια της ικανότητας για ενσυναίσθηση και έλεγχος της αντιληπτικής διαδικασίας (Παπαδοπούλου, Κεσίδου & Σταυρίδου Bausewein, 2005: ). 6 (α) Το αξίωμα περί ισοτιμίας των πολιτισμών προέρχεται από την Εθνολογία. Στη διαπολιτισμική προσέγγιση η ισοτιμία αυτή δε νοείται ως αποφυγή αξιολογικής σύγκρισης των πολιτισμών. Ο κάθε πολιτισμός θα πρέπει να αξιολογείται με εσωτερικά συγκριτικά κριτήρια. Εκείνο δε που αξιολογείται και ενδιαφέρει από παιδαγωγική άποψη είναι η λειτουργικότητα του κάθε πολιτισμού κάτω από συγκεκριμένες ιστορικές, κοινωνικοπολιτικές και οικονομικές συνθήκες, όπου λειτουργεί και η σημασία του για την πολιτισμοποίηση του ατόμου και όχι η ανωτερότητα ή κατωτερότητά του σε σύγκριση με άλλους πολιτισμούς. (β) Η αποδοχή της ισοτιμίας των μορφωτικών κεφαλαίων των μαθητών διαφορετικής πολιτισμικής προέλευσης κινείται στο μικροεπίπεδο και έχει ως προϋπόθεση το προηγούμενο αξίωμα που κινείται σε μακροεπίπεδο. Το σχολείο οφείλει να δεχτεί το παιδί όπως είναι, και να του δώσει την ευκαιρία να αναπτύξει τις δυνατότητές του και την προσωπικότητά του, με βάση τις δικές του κοινωνικοπολιτισμικές προϋποθέσεις και το δικό του μορφωτικό κεφάλαιο. (γ) Το αξίωμα της παροχής ίσων ευκαιριών αποτελεί μια προσπάθεια της Διαπολιτισμικής Παιδαγωγικής να συνδέσει την εκπαίδευση των μειονοτικών μαθητών με το κοινωνικοοικονομικό και πολιτικό σύστημα (Δαμανάκης, 2000:99). 13

14 πρακτική συνεπάγεται το «άνοιγμα» των προγραμμάτων διδασκαλίας προς τους πολιτισμούς των μειονοτήτων. Τα προγράμματα διδασκαλίας, δηλαδή, συμπεριλαμβάνουν και την οπτική γωνία των «άλλων» και αυτό είναι δυνατό σε όλα ανεξαιρέτως τα διδακτικά αντικείμενα. Μέσω της απαλλαγής των προγραμμάτων διδασκαλίας και των σχολικών εγχειριδίων από προκαταλήψεις, στερεότυπα και εικόνες εχθρού και μέσω της ανάδειξης όχι μόνο των πολιτισμικών διαφορών αλλά και των ομοιοτήτων που υπάρχουν ανάμεσα στους λαούς, θα διευκολυνθεί η διαπολιτισμική επικοινωνία. Επιπλέον, η οργάνωση κοινών προγραμμάτων συνεργασίας μαθητών διαφορετικής πολιτισμικής προέλευσης θα επιτρέψει την επαφή και τη γνωριμία των πολιτισμών. Τέλος, η εισαγωγή των αρχών της διαπολιτισμικής προσέγγισης στην εκπαίδευση και την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών καθίσταται αναγκαία και ιδιαιτέρως σημαντική, καθώς οι τελευταίοι κατέχουν ρόλο-κλειδί στην εκπαιδευτική διαδικασία (Κεσίδου, 2003: 6-7). Επανερχόμενοι στη στοχοθεσία της διαπολιτισμικής αγωγής του Hohmann - και αφού έχουν αναπτυχθεί οι δύο από τους τρεις στόχους- απομένει ως στόχος, η άρση των παρεμβαλλόμενων εμποδίων σε κοινωνικό επίπεδο, που ξεπερνά, βέβαια, τα όρια και τις δυνατότητες της Διαπολιτισμικής Παιδαγωγικής, δεδομένου ότι αυτή δε διαθέτει τα απαιτούμενα για την άρση μέτρα. Εκείνο, όμως, που μπορεί να πράξει η Διαπολιτισμική Παιδαγωγική είναι να αποκαλύψει τις εξουσιαστικές σχέσεις, τους μηχανισμούς και τις δυνάμεις που θέτουν εμπόδια σε μια πολιτισμική συνάντηση, αλληλεπίδραση και αλληλοεμπλουτισμό, και, άρα, να λειτουργήσει ως Κριτική Διαπολιτισμική Παιδαγωγική (Δαμανάκης, 2000: 23). 1.2 Πολυπολιτισμικότητα της ελληνικής κοινωνίας και εκπαιδευτική πολιτική Ο πολυπολιτισμικός χαρακτήρας της ελληνικής κοινωνίας Η κατάρρευση μεγάλων κρατικών συνασπισμών, των σοσιαλιστικών καθεστώτων ή οι ανακατατάξεις των συνόρων (π.χ. ΕΣΣΔ, Βαλκάνια, Γιουγκοσλαβία) προκαλούν μεγάλη κινητικότητα ανθρώπων προς χώρες που υπόσχονται ευκαιρίες εργασίας, μία από τις οποίες είναι και η Ελλάδα. Η χώρα μας τα τελευταία χρόνια έχει μετατραπεί από χώρα εξαγωγής εργατικού δυναμικού σε χώρα υποδοχής μεταναστών, η κατανομή προέλευσης των οποίων δεν είναι τυχαία. Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες έρευνες (Σκούρτου, Βρατσάλης & Γκόβαρης, 2004: 11), οι αλλοδαποί που 14

15 βρίσκονται στην Ελλάδα και έχουν άδεια παραμονής, οι παλιννοστούντες Έλληνες από χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και οι παράνομοι μετανάστες κυρίως από βαλκανικές και ασιατικές χώρες αθροίζουν έναν τέτοιο αριθμό, που σηματοδοτεί την πολυπολιτισμική διάσταση της ελληνικής κοινωνίας και ταυτόχρονα υπογραμμίζει την αναγκαιότητα λήψης μέτρων σε πολιτικό επίπεδο στην κατεύθυνση της ένταξης των ανθρώπων αυτών στην ελληνική κοινωνία 7. Σύμφωνα με τον Δαμανάκη «υπάρχει μια θεμελιακή αντίφαση ανάμεσα σε αυτό που πράγματι είναι η ελληνική κοινωνία (πολυεθνοτική, πολυθρησκευτική, πολυγλωσσική) και σε αυτό που νομίζουμε ή θα θέλαμε να είναι (μια ομοιογενής κοινωνία)» Η χώρα μας με άλλα λόγια, καλλιεργεί το εξής παράδοξο: από τη μια πλευρά τα σύνορά της βρίσκονται σε μια κατάσταση διαρκούς «κατάρρευσης» υπό το βάρος της παγκοσμιοποίησης, της διεθνοποίησης ιδεών και προτύπων ζωής. Ταυτόχρονα, όμως, οι συλλογικές ταυτότητες συγκροτούνται με την αξίωση της μοναδικότητας και της αποκλειστικότητας (Γκόβαρης, 2001:13), μέσω της αποδοχής κοινών αξιών, προτύπων και ιδεωδών και της απόρριψης όσων στοιχείων αξιολογούνται ως ανοίκεια, αρνητικά, επικίνδυνα ή κατώτερα που αποδίδονται στον «άλλο». Αυτή η διαδικασία συγκρότησης του «εμείς» σε διάκριση με τους «άλλους» συμπαρασύρει σε συγκεκριμένες επιλογές σε όλα τα επίπεδα, επομένως και στο πεδίο της εκπαιδευτικής πολιτικής (Φραγκουδάκη & Δραγώνα, 1997: 15) Ο πολυπολιτισμικός χαρακτήρας της σχολικής τάξης προκλήσεις και αναγκαιότητα της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης Τις τελευταίες δεκαετίες τα νέα δημογραφικά δεδομένα στη χώρα μας έχουν οδηγήσει και σε αλλαγή της σύνθεσης του μαθητικού πληθυσμού. Οι μαθητές από μετανάστες ή παλιννοστούντες γονείς αποτελούν πλέον ένα σημαντικό ποσοστό του συνολικού μαθητικού δυναμικού. Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία του Ινστιτούτου Παιδείας Ομογενών και Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης (Ι.Π.Ο.Δ.Ε.) κατά το σχολικό έτος στη δημόσια δευτεροβάθμια εκπαίδευση (Γυμνάσια και Λύκεια) φοίτησαν συνολικά μαθητές, από τους οποίους οι αλλοδαποί ήταν (ποσοστό 7,48%) και οι παλιννοστούντες (ποσοστό 1,8%). Πιο 7 Αν στον παραπάνω αριθμό αυτονόητα προσθέσουμε και τον αριθμό και άλλων πολιτισμικών ομάδων, όπως για παράδειγμα των Αθίγγανων και των μουσουλμάνων της Θράκης, το άθροισμα απαιτεί την αποδοχή της πολυπολιτισμικότητας της ελληνικής κοινωνίας ως υπαρκτής και μη αναστρέψιμης πραγματικότητας. 15

16 αναλυτικά, στα δημόσια Γυμνάσια όλων των περιφερειών φοίτησαν συνολικά μαθητές, από τους οποίους ήταν αλλοδαποί (ποσοστό 9,36%) και παλιννοστούντες (ποσοστό 1,9%) 8. Επιπλέον, μια ακόμη έρευνα του Ι.Π.Ο.ΔΕ. πιστοποιεί ότι πάνω από το 70% των σχολείων έχουν έως πέντε αλλοδαπούς μαθητές, ενώ τα σχολεία που έχουν πάνω από 50 αλλοδαπούς μαθητές αποτελούν το 1.5% του συνόλου των σχολείων της χώρας (Γκότοβος & Μάρκου, 2004). Η αλματώδης αυτή αλλαγή της εθνοπολιτισμικής σύνθεσης του μαθητικού πληθυσμού και η συνακόλουθη συμφοίτηση γηγενών με αλλοδαπούς και παλιννοστούντες μαθητές με μηδενικές ή πενιχρές γνώσεις Ελληνικών έφερε το σχολείο αντιμέτωπο με προκλήσεις, για τις οποίες δεν ήταν προετοιμασμένο και το τοποθέτησε στο σταυροδρόμι των μεταβολών της κοινωνίας. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο ο ρόλος του εξελίσσεται και κρίνεται αναγκαία η μεταρρύθμιση σε διάφορα επίπεδα, όπως: (α) στην οργάνωση των σχολικών μονάδων σε σχέση με την υποδοχή και την ένταξη των μαθητών που διαφοροποιούνται από την πλειοψηφία με κριτήρια την εθνικότητα, την εθνότητα, τη θρησκεία και τη γλώσσα, (β) στα αναλυτικά προγράμματα και τα σχολικά εγχειρίδια, (γ) στον καθορισμό του γλωσσικού μέσου διδασκαλίας και στη χρήση και διδασκαλία άλλων γλωσσών, πλην αυτής της χώρας υποδοχής, στο σχολείο, (δ) στην κουλτούρα και στο περιβάλλον του σχολείου, γενικότερα στη μάθηση πέρα από τη διδασκαλία (εθνικές και θρησκευτικές εορτές, διάκοσμος, σύμβολα, κανόνες αμφίεσης και εμφάνισης μαθητών και εκπαιδευτικών, εκκλησιασμό, παρελάσεις, εκδρομές κ.ά.), (ε) στην εκπαίδευση και επιμόρφωση των εκπαιδευτικών και των διοικητικών στελεχών και τέλος, (στ) στην εκπαιδευτική αξιολόγηση (αξιολόγηση των επιδόσεων των μαθητών, του εκπαιδευτικού έργου και του εκπαιδευτικού, του διοικητικού και του συμβουλευτικού προσωπικού, παρακολούθηση της πορείας εκπαιδευτικών καινοτομιών) (Banks, 1981: , Κεσίδου, 2007: , Παπάς, 1998: , Γκόβαρης, 2001: 40-45). Το σχολείο καλείται να αναπροσαρμόσει το ρόλο του και να λειτουργήσει ως χώρος ανάπτυξης ατομικών ικανοτήτων, που συνιστούν προϋποθέσεις συμμετοχής σε διαδικασίες διαλογικής συναίνεσης και ορθολογικής διαμόρφωσης των κοινωνικών σχέσεων σε συνθήκες πολιτισμικής ετερότητας. Να εντάξει τον πλουραλισμό γνώσεων στον υφιστάμενο κυρίαρχο κανόνα «γενικής γνώσης» που διδάσκεται στο σχολείο. Να αναδείξει τη γλώσσα και το πολιτισμικό κεφάλαιο των αλλοδαπών 8 Στο: 15/03/

17 μαθητών στο Α.Π. και το καθημερινό μάθημα. Να οργανώσει τη συνάντηση γηγενών και αλλοδαπών μαθητών στο επίπεδο της καθημερινής πράξης, αίροντας στερεότυπα και προκαταλήψεις. Να διασφαλίσει, τέλος, ίσες ευκαιρίες πρόσβασης στο δημόσιο χώρο για όλες τις ομάδες μέσα από τη συνεχή αναζήτηση ισορροπιών μεταξύ της ανάγκης για αποδοχή οικουμενικών κανόνων κοινωνικής συνύπαρξης αφενός, και υποκειμενικής αυτοπραγμάτωσης αφετέρου (Γκόβαρης, 2001: 12-15). Επομένως, μέσα σε αυτόν τον κόσμο που χαρακτηρίζεται από κινητικότητα, χρειάζεται να θεσπιστεί μια εκπαιδευτική συνέχεια ανάμεσα στο σχολείο, την κοινότητα και την κοινωνία. Ο ρόλος που θα διαδραματίσει το σχολείο ως ο κατεξοχήν κοινωνικός θεσμός μέσα στον οποίο μαζί με τη μετάδοση γνώσεων καλλιεργείται και αναπαράγεται η εθνική ταυτότητα των νέων είναι θεμελιώδους σημασίας (Φραγκουδάκη & Δραγώνα: 1997:13), κυρίως αν αναλογιστεί κανείς πως περάσαμε από μια «υπηκοότητα εκ της γεννήσεως» σε μια «υπηκοότητα εκ της παραμονής» (Νικολάου, 2002: ). Η νέα αυτή πραγματικότητα απαιτεί τη δημιουργία νέων, τοπικών, πολιτικών θεσμών και προϋποθέσεων για κοινωνική συνύπαρξη και εν προκειμένω αποτελεσματική αντιμετώπιση εκ μέρους της εκπαίδευσης των προκλήσεων που της θέτει η πολυπολιτισμική κοινωνία Η διαπολιτισμική διάσταση στην εκπαίδευση, ως στρατηγική για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των νέων αναγκών Η Διεθνής Διάσκεψη της UNESCO, που έλαβε χώρα το 1996 υπό την προεδρία του Jacques Delors, στα πρακτικά της με τίτλο: «Εκπαίδευση: ο θησαυρός που κρύβει μέσα της» όρισε για την εκπαίδευση του μέλλοντος τέσσερις μεγάλους άξονες: «μαθαίνω για να γνωρίζω», «μαθαίνω για να κάνω», «μαθαίνω για να είμαι» και «μαθαίνω για να ζούμε μαζί» (UNESCO, 1996). Η πραγμάτωση των στόχωναξόνων αυτών στο νέο πολυπολιτισμικό και πολυγλωσσικό τοπίο στο χώρο του σχολείου προϋποθέτει την εισαγωγή της διαπολιτισμικής διάστασης στην εκπαίδευση, που νοείται κατά τον Banks ως αρχή, με την έννοια της παροχής ίσων εκπαιδευτικών ευκαιριών για όλους, ως διαδικασία, υπό την έννοια της συνεχούς αλληλεπίδρασης ατόμων διαφορετικής πολιτισμικής προέλευσης με σκοπό τη δημιουργία ανοικτών κοινωνιών και ως κίνημα μεταρρύθμισης, υπό την έννοια της προσαρμογής του σχολείου στην ετερότητα των σχολικών τάξεων και της κοινωνίας. 17

18 H διαπολιτισμική διάσταση της εκπαίδευσης στηρίζεται πριν απ όλα σε μια θεμελιώδη αρχή, σύμφωνα με την οποία οι πεποιθήσεις διδάσκονται, άρα μαθαίνονται. Το σχολείο ως κύριος θεσμός κοινωνικοποίησης μεταδίδει αξίες και πεποιθήσεις, με τις οποίες γίνονται, είτε όχι, αποδεκτές οι διαφορές ανάμεσα στις ανθρώπινες ομάδες, αναγνωρίζονται ή όχι τα δικαιώματα, γίνονται ή όχι σεβαστές οι διαφορετικές ταυτότητες. Άρα, η αρμονική συμβίωση διδάσκεται, η συνεργασία μαθαίνεται, ο σεβασμός στη διαφορά καλλιεργείται από το σχολείο ή το αντίθετο (Φραγκουδάκη, 1997). Η βασική πρακτική της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, όπως αναφέρθηκε, συνίσταται στη συνεκπαίδευση παιδιών που είναι φορείς ενός διαφορετικού πολιτισμικού και γλωσσικού κεφαλαίου, πράγμα που σημαίνει ότι ολόκληρο το εκπαιδευτικό σύστημα πρέπει να αναμορφωθεί με στόχο την αναγνώριση των πολιτισμικών διαφορών και της αξίας κάθε πολιτισμού. Αυτό ακολουθείται από την αντιμετώπιση των προβλημάτων που δημιουργούνται σε ένα μονογλωσσικά και μονοπολιτισμικά προσανατολισμένο σχολείο με την ύπαρξη παιδιών, φορέων διαφορετικού πολιτισμικού κεφαλαίου από το επίσημο (Μάρκου, 1998: 57). Το τρίπτυχο των θεμελιωδών ερωτημάτων αναφορικά με το πρόγραμμα σπουδών είναι: τι θα συμπεριληφθεί, για ποιο σκοπό και πώς θα διδαχθεί. Το ερώτημα του σκοπού προέχει σε σημασία και σπουδαιότητα, εφόσον ο σκοπός από τη φύση του εμπεριέχει αξίες σχετικά με τον άνθρωπο, τη γνώση και την κοινωνία. Λαμβάνοντας, λοιπόν, υπόψη την πολυεθνία κοινωνίας και σχολείου, η εισαγωγή της διαπολιτισμικής διάστασης στα προγράμματα σπουδών συνεπάγεται ότι θα πρέπει να συμπεριληφθούν οι παρακάτω στόχοι: βασικές γνώσεις, στάσεις, δεξιότητες, κριτική σκέψη, λειτουργική ένταξη στην κοινωνία, διαπολιτισμική δεξιότητα (Χατζηγεωργίου, 2001: ). Επιπλέον, θα πρέπει να διαμορφωθεί ένα περιβάλλον μάθησης προσανατολισμένο στο μετασχηματισμό των ερμηνευτικών προτύπων για τον κόσμο, που στηρίζονται στη λογική του απόλυτου και ιδεολογικά φορτισμένου διαχωρισμού του «εγώ» από τον «άλλο», τη θετική παρουσίαση του πολιτισμικού πλουραλισμού και τις δυνατότητες κατανόησης της διαφορετικότητας ως κανόνα και όχι ως εξαίρεσης (Γκόβαρης, 2005: 644). Επίσης, θα πρέπει να εμπλουτιστούν τα προγράμματα σπουδών με στοιχεία από άλλους πολιτισμούς και να εισαχθούν οι γλώσσες των παιδιών από άλλες χώρες στο επίσημο σχολικό πρόγραμμα (Δαμανάκης, 2003). 18

19 Τα αναλυτικά προγράμματα και τα σχολικά εγχειρίδια είναι άρρηκτα συνδεδεμένα μεταξύ τους. Αυτά εμπεριέχουν το σύνολο της σχολικής μόρφωσης και αποτελούν τον καθρέφτη του επιπέδου της παιδείας και του πολιτισμού ενός λαού (Καψάλης, Χαραλάμπους, 2007: 276). Εφόσον στα πλαίσια της εισαγωγής της διαπολιτισμικής διάστασης, η εκπαιδευτική φιλοσοφία ενσωματώνει νέα στοιχεία και οι σκοποί και οι στόχοι εμπλουτίζονται, αναγκαστικά θα πρέπει να επέλθουν αλλαγές και στα κριτήρια επιλογής του περιεχομένου, δηλαδή των μέσων διδασκαλίας (και μεταξύ αυτών φυσικά και στα σχολικά εγχειρίδια). Στα διαπολιτισμικά προγράμματα διδασκαλίας τα ήδη υπάρχοντα γνωστικά αντικείμενα εντάσσονται σε μια διαπολιτισμική προοπτική και αξιοποιώντας τη διαθεματικότητα αναφέρονται σε έννοιες όπως πολιτισμός, κουλτούρα, ιστορία, πατρίδα, γλώσσες, στερεότυπα, ήθη και έθιμα, μετανάστευση, προσφυγιά, ετερότητα, δικαιώματα, ειρήνη - πόλεμος, ξενοφοβία, ρατσισμός, περιθωριοποίηση κ.ά.. Περιλαμβάνουν λογοτεχνικά κείμενα από άλλες χώρες, κείμενα με αμιγώς διαπολιτισμικό περιεχόμενο, κείμενα με αναφορές σε θρησκείες, πολιτικά συστήματα, στοιχεία του τρόπου ζωής, χαρακτηριστικά των λαών, στοιχεία από εκπαιδευτικά συστήματα άλλων χωρών. Στόχος είναι να επιτευχθεί η πολιτισμική σχετικότητα μέσω της θέασης των μορφωτικών περιεχομένων από πολλές οπτικές γωνίες. Επιπλέον, κεντρικό ρόλο διαδραματίζει και η μέθοδος διδασκαλίας. Η διδασκαλία πρέπει να προσανατολιστεί σε διαδικασίες στήριξης και ανάδειξης της διαπολιτισμικής ταυτότητας. Ζητούμενο είναι να επιλέγονται ως μέθοδοι διδασκαλίας και εργασίας, μέθοδοι που ενδείκνυνται από και για τη διαπολιτισμική διδακτική, όπως δραματοποίηση, ομαδοσυνεργατική διδασκαλία, ερευνητική μέθοδος διδασκαλίας, βιωματική μάθηση, ιδεοθύελλα, project κ.ά., προκειμένου να δημιουργηθούν ευκαιρίες ενίσχυσης, θεματοποίησης και κωδικοποίησης της πλουραλιστικής ταυτότητας των αλλοδαπών μαθητών κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να τους επιτρέπεται να διαχειρίζονται αποτελεσματικά την ιδιαιτερότητά τους χωρίς να αποτελούν «ειδικές» περιπτώσεις μέσα στο εκπαιδευτικό σύστημα, αλλά και να επιτυγχάνονται πολιτισμικές ανταλλαγές και πολιτισμικός εμπλουτισμός (Σκούρτου, 2000). Τέλος, οι εκπαιδευτικοί, με τις στάσεις, τις προκαταλήψεις και τις προσδοκίες που έχουν από τους μαθητές τους αποτελούν βασικό στοιχείο της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Ο Cummins αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στη σχέση εκπαιδευτικού και 19

20 μαθητή, επειδή οι μεταξύ τους αλληλεπιδράσεις σχηματίζουν ένα διαπροσωπικό χώρο, μέσα στον οποίο είτε διευκολύνεται, είτε δυσχεραίνεται η κατάκτηση της γνώσης και η διαμόρφωση της προσωπικότητας. Κατά την άποψή του, οι εκπαιδευτικοί καλούνται να συνδράμουν αποφασιστικά στην ενδυνάμωση των ξένων μαθητών, ώστε να αποφευχθεί η σχολική αποτυχία, ακολουθώντας την εξής παιδαγωγική πρακτική: ενσωματώνοντας τη γλώσσα και τον πολιτισμό των δίγλωσσων μαθητών, επιδιώκοντας τη συμμετοχή των γονέων στα δρώμενα του σχολείου, επιλέγοντας παιδαγωγική κατεύθυνση και αντίστοιχο μοντέλο μάθησης και διδακτικής αλληλεπίδρασης και τέλος, αξιολογώντας με γνώμονα την προσωπική πρόοδο του κάθε μαθητή (Cummins, 1999, Γκόβαρης, 2001: ) Η ελληνική εκπαιδευτική πολιτική απέναντι στην πρόκληση της διαπολιτισμικότητας Ο αριθμός των μαθητών με διαφορετικές γλωσσικές καταβολές και με διαφορετικά επίπεδα γνώσης της Ελληνικής άρχισε να αλλάζει σταδιακά τη σύνθεση του μαθητικού πληθυσμού πριν τρεις δεκαετίες περίπου, εισήγαγε την προβληματική της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης στην ελληνική βιβλιογραφία και κατέστησε αναγκαία τη λήψη μεταρρυθμιστικών μέτρων σε επίπεδο εκπαιδευτικής πολιτικής αλλά και πρακτικής. Ο Μάρκου (1998: 32-37) διακρίνει τρεις προσεγγίσεις στη διαμόρφωση και άσκηση της εκπαιδευτικής πολιτικής για την ένταξη των μαθητών με διαφορετικό πολιτισμικό υπόβαθρο στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα και τον ευρύτερο κοινωνικό περίγυρο. Η πρώτη προσέγγιση χαρακτηρίζει την περίοδο της παλιννόστησης μέχρι το 1980 και παρόλο που εντοπίζονται στοιχεία «μέριμνας προνοιακού τύπου», απουσιάζει πλήρως η σχετική μέριμνα για τα σχολικά προβλήματα των παλιννοστούντων μαθητών (ιδεολογία melting pot ). Μετά τη δεκαετία του 1980 ακολούθησε η αφομοιωτική αντισταθμιστική εκπαιδευτική πολιτική. Ιδρύθηκαν οι Τάξεις Υποδοχής στην πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση 9, οι οποίες υπηρετούσαν τη λογική της διάκρισης. Έπειτα, ιδρύθηκαν και λειτούργησαν τα Φροντιστηριακά Τμήματα 10. Η υιοθέτηση του θεσμού αυτού επιτρέπει την παροχή ενισχυτικής διδασκαλίας και περιλαμβάνει τόσο 9 Φ /Ζ/4139/ Φ. 818/2/Ζ/21/3175/

21 την Ελληνική όσο και τη μητρική γλώσσα των αλλοδαπών και παλιννοστούντων μαθητών, που χρησιμοποιούνταν όμως ως μέσο εκμάθησης της κυρίαρχης γλώσσας. Πολύ σημαντικό είναι επίσης το γεγονός πως αναγνωρίστηκε -έστω και σε θεωρητικό επίπεδο- η ανάγκη παραγωγής ειδικού διδακτικού και εποπτικού υλικού προσανατολισμένου στις ανάγκες του μαθητικού αυτού πληθυσμού (Μάρκου, 1998: 28-34). Η τρίτη προσέγγιση έχει χαρακτήρα αντισταθμιστικό πλουραλιστικό και σφραγίστηκε από την αναγνώριση της ανάγκης για διατήρηση και ενίσχυση των διαφοροποιητικών στοιχείων που φέρνουν μαζί τους οι αλλοδαποί και παλιννοστούντες μαθητές (Μάρκου, 1998: 35-36). «Σχολεία Αποδήμων Ελληνοπαίδων» ιδρύθηκαν στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη 11, τα οποία υπηρετούσαν μεν τη διαχωριστική λογική, από την άλλη όμως ήταν τα μόνα εκπαιδευτήρια στα οποία θεσμικά προβλεπόταν η χρήση μιας άλλης γλώσσας (αγγλικής ή γερμανικής) παράλληλα με την Ελληνική, τη δυνατότητά τους όμως αυτή δεν την έκαναν πράξη (Κοντογιάννη, 2002: 57). Το 1989 με σχετικό νόμο 12 τα Σχολεία Αποδήμων Ελληνοπαίδων μετονομάστηκαν σε Σχολεία Παλιννοστούντων Ελληνοπαίδων. Το 1996 ψηφίστηκε ο νόμος για τη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση 13 και ακολούθησε Υπουργική Απόφαση με την οποία τα σχολεία Παλιννοστούντων μετατράπηκαν σε διαπολιτισμικά σχολεία 14. Ο νόμος είναι ασαφής ως προς τους στόχους των σχολείων αυτών και παρότι φάνηκε καταρχήν ως μια σημαντική πρόταση στο θέμα της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης υπακούει και αυτός στη λογική του διαχωρισμού και της περιθωριοποίησης. Άξιο σχολιασμού είναι το γεγονός πως στα σχολεία αυτά εφαρμόζονται τα προγράμματα των αντίστοιχων δημοσίων σχολείων, τα οποία βάσει νόμου προσαρμόζονται στις ιδιαίτερες εκπαιδευτικές, κοινωνικές, πολιτιστικές ή μορφωτικές ανάγκες των μαθητών τους. Το αν αυτό, όμως, γίνεται πράξη, είναι αμφισβητήσιμο. Στο πλαίσιο της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης έχουν ληφθεί τα παρακάτω διοικητικά μέτρα: α) Ίδρυση Ειδικής Γραμματείας Παιδείας Ομογενών και Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης, που λειτουργεί ως διακριτή, διοικητική υπηρεσία στο ΥΠ.Ε.Π.Θ., με στόχο το σχεδιασμό και την αποτελεσματική υλοποίηση της πολιτικής 11 Φ.Ε.Κ. 154 τ.α / & Φ.Ε.Κ. 131 τ.α / Ν. 1865/89, Φ.Ε.Κ. 210 τ.α / , Άρθρο 7, παρ.1 13 Ν. 2413/96, Φ.Ε.Κ. 124 τ.α / Σήμερα βάσει στοιχείων του ΥΠ.Ε.Π.Θ. στην Ελλάδα λειτουργούν είκοσι έξι διαπολιτισμικά σχολεία, στο: 10/01/

22 στα θέματα αυτά, β) ίδρυση του Ινστιτούτου Παιδείας Ομογενών και Διαπολιτισμικής Εκπαίδευση (Ι.Π.Ο.Δ.Ε.), που υποστηρίζει επιστημονικά και επιτελικά το έργο του ΥΠ.Ε.Π.Θ ((Νικολάου, 2005: ). Αξίζει να σημειωθεί ότι για την εκπαίδευση δίγλωσσων πληθυσμών στην Ελλάδα υλοποιήθηκαν από το 1997 έως σήμερα στο πλαίσιο του Γ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης, τα προγράμματα Ε.Π.Ε.Α.Ε.Κ. «Εκπαίδευση Ελληνοπαίδων Εξωτερικού», «Εκπαίδευση Παλιννοστούντων και Αλλοδαπών Μαθητών», «Εκπαίδευση Μουσουλμανοπαίδων», «Εκπαίδευση Τσιγγανοπαίδων», «Παιδεία Ομογενών», «Ένταξη Παιδιών Παλιννοστούντων και Αλλοδαπών μαθητών στο σχολείο για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση (Γυμνάσιο)» «Ένταξη παιδιών Παλιννοστούντων και Αλλοδαπών στο σχολείο για την Α/θμια Εκπαίδευση», που στόχευαν στην αναβάθμιση της παρεχόμενης εκπαίδευσης στους πληθυσμούς αυτούς, κυρίως μέσα από την παραγωγή κατάλληλου εκπαιδευτικού υλικού, αλλά και την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. Είναι αμφίβολο, όμως, αν και πόσο αξιοποιήθηκαν τα πορίσματα και το υλικό που παρήγαγαν τα προγράμματα αυτά 15. Η πορεία που έχει ακολουθήσει η εκπαιδευτική πολιτική της χώρας αναφορικά με την εκπαίδευση παιδιών παλιννοστούντων και αλλοδαπών αποδεικνύει πως ακόμα και σήμερα, παρά το μέγεθος του μαθητικού αυτού πληθυσμού, υφίστανται δομικές διαδικασίες αποκλεισμού και διαχωρισμού, που δυσχεραίνουν τη συνάντηση και τη συνδιαλλαγή με τους άλλους πολιτισμούς. Το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα συνεχίζει να στοχεύει στην αφομοίωση των αλλοδαπών και παλιννοστούντων μαθητών, καθώς δε λαμβάνεται υπόψη η μητρική γλώσσα τους, προκειμένου να εστιαστεί η διαδικασία εκμάθησης στη λειτουργική σχέση μεταξύ των δύο γλωσσών. Δεν έχει επιτευχθεί η ενσωμάτωση της διαπολιτισμικής προσέγγισης στη συνολική εκπαιδευτική διαδικασία, με αποτέλεσμα και να μην αξιοποιείται ο πλουραλισμός ως μοντέλο γνώσης και οι μαθητές να μην αναπτύσσουν τη διαπολιτισμική δεξιότητα. Επιπλέον, άξιο παρατήρησης και κριτικής είναι το γεγονός πως οι σκοποί και στόχοι, τα περιεχόμενα μάθησης, οι μέθοδοι και τα μέσα διδασκαλίας είναι μονοπολιτισμικά προσανατολισμένα και θα ερευνηθεί αν και πόσο 15 Ο τρόπος χρηματοδότησης των προγραμμάτων, η γραφειοκρατία, η έλλειψη του χρόνου και των πόρων προκειμένου να επεξεργαστεί ο όγκος του υλικού, η ανάθεση σε διαφορετικά ιδρύματα συνέχισης των προγραμμάτων που στο παρελθόν είχαν αναλάβει άλλα πανεπιστήμια-ιδρύματα, οι συχνές διακοπές και επανεκκινήσεις των Έργων είναι κάποιες από τις αιτίες που δυσχεραίνουν την αξιοποίηση των συμπερασμάτων και του υλικού των προγραμμάτων. 22

23 ενδείκνυνται για τη διδασκαλία μαθητών που έχουν άλλη -πλην της κυρίαρχης- μητρική γλώσσα. 2.0 ΔΙΓΛΩΣΣΙΑ - ΓΛΩΣΣΑ ΕΘΝΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ - ΣΧΟΛΕΙΟ ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ 2.1 Πολυγλωσσία Διγλωσσία Η πολυγλωσσία ή «κοινωνική διγλωσσία/ πολυγλωσσία»- αποτελεί κατάσταση και πλαίσιο επικοινωνίας, όταν περισσότερες από δύο γλώσσες έρχονται σε επαφή, όταν τα μέλη μιας ομάδας ή μιας κοινωνίας επικοινωνούν σε περισσότερες από δύο γλώσσες, ακόμη και εάν επισήμως τουλάχιστον δεν τις διδάσκονται. Το γεγονός ότι υπάρχουν περίπου 5000 γλώσσες οι οποίες κατανέμονται σε 200 χώρες καταδεικνύει το μέγεθος του φαινομένου (Edwards, 1994: 1, Κοιλιάρη, 2005: 25). Σε ατομικό επίπεδο, «διγλωσσία», που ερμηνεύεται με τους όρους bilingualism ή bilinguality, ονομάζεται η εναλλακτική χρήση δύο ή περισσοτέρων γλωσσών από το ίδιο άτομο (Δαμανάκης, 1999:6). Τα τελευταία χρόνια στο πεδίο της ατομικής διγλωσσίας, το επιστημονικό ενδιαφέρον μετατοπίζεται από τον ορισμό της διγλωσσίας 16 στον προσδιορισμό της επάρκειας που έχει κανείς στις δύο γλώσσες και στη χρήση τους, ή ανάμεσα στο βαθμό κατοχής και λειτουργίας αυτών των γλωσσών. Έτσι, επισημαίνονται διάφορα είδη διγλωσσίας (Αθανασίου & Γκότοβος, 2002:25-26, Δαμανάκης, 2001: 95-99, Baker, 2001: 61-62), όπως: πρωτογενής δευτερογενής: όταν το άτομο έχει μάθει τις δύο γλώσσες με φυσικό τρόπο ή έχει μάθει τη Γ2 μέσω της εκπαίδευσης. πρώιμη όψιμη: απόκτηση της διγλωσσίας σε πρώιμη φάση της παιδικής ηλικίας ή μετά την παιδική ηλικία. ισόρροπη ή αμφίδρομη: ίδιος βαθμός ευχέρειας και στις δύο γλώσσες. ημιγλωσσία διπλή ημιγλωσσία: μειωμένες γλωσσικές ικανότητες σε μία ή και στις δύο γλώσσες. αφαιρετική προσθετική: ανεπαρκής κατάκτηση τόσο της μητρικής όσο και της Γ2 ή επάρκεια και στις δύο γλώσσες. 16 Το πεδίο της διγλωσσίας βρίθει από ορισμούς, που προσδίδουν το χαρακτηρισμό ως «δίγλωσσου» στηριγμένοι σε διαφορετικά κριτήρια, όπως η προέλευση της εκμάθησης των γλωσσών, η ικανότητα στη χρήση των γλωσσών, η λειτουργία των γλωσσών στο πλαίσιο της κοινωνίας, η αναγνώριση της ταυτότητας του ατόμου ως δίγλωσσου τόσο από τον ίδιο, όσο και από τους άλλους (Skutnabb-Kangas στο Garcia & Baker, 1995:47). 23

24 παθητική- παραγωγική: όταν το άτομο καταλαβαίνει και διαβάζει τη Γ2, χωρίς ή έχοντας τη δυνατότητα να μιλά και να γράφει σε αυτήν. αρκτική: χαρακτηρίζει τα πρώτα στάδια της διγλωσσίας κατά τα οποία η μια γλώσσα δεν έχει αναπτυχθεί πλήρως. εκπαιδευτική: ο πιο συνηθισμένος τύπος διγλωσσίας στις περισσότερες κοινωνίες σήμερα, η διγλωσσία η οποία αναπτύσσεται με την ενεργοποίηση της εκπαίδευσης. Η εκπαίδευση ως όχημα διγλωσσίας σχετίζεται είτε με τη διδασκαλία ξένων γλωσσών στο επίσημο σχολείο, είτε με τη διδασκαλία ξένων γλωσσών σε ιδιωτικούς χώρους, κ.ά. Μια σημαντική παράμετρος της διγλωσσίας είναι η σύγκρουση των γλωσσών στο επίπεδο της κοινωνικής τους επικράτειας. Ο Fishman αναφερόμενος σε μειονοτικές καταστάσεις (λόγω μετανάστευσης ή λόγω παραδοσιακών μειονοτήτων σε μια κοινωνία) ονόμασε τις επικράτειες των γλωσσών domains (πεδίο ή χώρος χρήσης της γλώσσας). Σύμφωνα με αυτόν τον ορισμό η ανάπτυξη ή συρρίκνωση της διγλωσσίας είναι συνάρτηση της ύπαρξης πεδίων ή χώρων χρήσης γλώσσας. Όσο υπάρχουν πεδία ή χώροι χρήσης που με επιτυχία μπορούν να απαιτήσουν από τον ομιλητή τη χρήση ορισμένης γλώσσας σε μια συγκεκριμένη μορφή της ή κειμενικό είδος και ορίζουν τις προδιαγραφές για την ορθότητα στη χρήση τους, η αντίστοιχη γλώσσα διατηρείται και αναπτύσσεται (Δραγώνα, 2002). Όπου, όμως, η κυρίαρχη γλώσσα εισβάλλει στην κοινωνική επικράτεια της μειονοτικής γλώσσας και την παραγκωνίζει, έχει ως συνέπεια η διγλωσσία των μεταναστών να αποτελεί ένα ενδιάμεσο στάδιο προς τη γλωσσική μετατόπιση (language shift), την αντικατάσταση δηλαδή, της διγλωσσίας από μια νέα μονογλωσσία στην αρχικά δεύτερη γλώσσα (Σκούρτου, 2002). 2.2 Γλώσσα και ταυτότητα Η «γλώσσα» είναι μια πολυπρισματική έννοια Μπορεί να εξεταστεί από πολλές σκοπιές, τη γλωσσολογική, την κοινωνιολογική, τη βιολογική - ψυχολογική, την εκπαιδευτική, την επικοινωνιακή σημειωτική, την πολιτισμική, την παιδαγωγική, τη φιλοσοφική, την εθνογραφική κ.ά. (Lyons, 2002). Οι διαστάσεις της γλώσσας που ενεργοποιούνται στην παρούσα εργασία έχουν να κάνουν με τη γλώσσα ως μέρος της ταυτότητας του ατόμου, τη γλώσσα ως μέσο διαμόρφωσης και 24

ΚΕ 800 Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης (κοινωνικοποίηση διαπολιτισμικότητα)

ΚΕ 800 Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης (κοινωνικοποίηση διαπολιτισμικότητα) ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΚΕ 800 Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης (κοινωνικοποίηση διαπολιτισμικότητα) Ενότητα 10: Μοντέλα εκπαίδευσης μειονοτήτων Αναστασία Κεσίδου

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕ 800 Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης (κοινωνικοποίηση διαπολιτισμικότητα)

ΚΕ 800 Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης (κοινωνικοποίηση διαπολιτισμικότητα) ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΚΕ 800 Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης (κοινωνικοποίηση διαπολιτισμικότητα) Ενότητα 9: Μετανάστευση και διαπολιτισμική εκπαίδευση Αναστασία

Διαβάστε περισσότερα

Στόχοι και κατευθύνσεις στη διαπολιτισμική εκπαίδευση

Στόχοι και κατευθύνσεις στη διαπολιτισμική εκπαίδευση ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Στόχοι και κατευθύνσεις στη διαπολιτισμική εκπαίδευση Ενότητα 5: Η διαχείριση της εκπαιδευτικής ετερότητας στην Ελλάδα, την Ευρώπη και

Διαβάστε περισσότερα

Διαπολιτισμική Εκπαίδευση

Διαπολιτισμική Εκπαίδευση Πρόγραμμα εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης E-Learning Διαπολιτισμική Εκπαίδευση E-learning Οδηγός Σπουδών Το πρόγραμμα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης ( e-learning ) του Πανεπιστημίου Πειραιά του Τμήματος Οικονομικής

Διαβάστε περισσότερα

Στόχοι και κατευθύνσεις στη διαπολιτισμική εκπαίδευση

Στόχοι και κατευθύνσεις στη διαπολιτισμική εκπαίδευση ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Στόχοι και κατευθύνσεις στη διαπολιτισμική εκπαίδευση Ενότητα 1: Η πολυπολιτισμικότητα στην κοινωνία και στο σχολείο Αναστασία Κεσίδου,

Διαβάστε περισσότερα

«Ενισχύοντας την κοινωνική ένταξη των μαθητών με διαφορετική πολιτισμική προέλευση»

«Ενισχύοντας την κοινωνική ένταξη των μαθητών με διαφορετική πολιτισμική προέλευση» Έργο: «Ένταξη παιδιών παλιννοστούντων και αλλοδαπών στο σχολείο - για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση (Γυμνάσιο)» Επιμορφωτικό Σεμινάριο «Ενισχύοντας την κοινωνική ένταξη των μαθητών με διαφορετική πολιτισμική

Διαβάστε περισσότερα

Στόχοι και κατευθύνσεις στη διαπολιτισμική εκπαίδευση

Στόχοι και κατευθύνσεις στη διαπολιτισμική εκπαίδευση ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Στόχοι και κατευθύνσεις στη διαπολιτισμική εκπαίδευση Ενότητα 3: Μοντέλα διαχείρισης της ετερότητας Αναστασία Κεσίδου, Επίκουρη Καθηγήτρια

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή. ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Κουλτούρα και Διδασκαλία

Εισαγωγή. ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Κουλτούρα και Διδασκαλία The project Εισαγωγή ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Κουλτούρα και Διδασκαλία ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Κουλτούρα και διδασκαλία Στόχοι Να κατανοήσετε τις έννοιες της κοινωνικοπολιτισμικής ετερότητας και ένταξης στο χώρο της

Διαβάστε περισσότερα

Ημερίδα. Διαπολιτισμική Εκπαίδευση: εκπαιδευτική πολιτική, κοινωνία, σχολείο ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ

Ημερίδα. Διαπολιτισμική Εκπαίδευση: εκπαιδευτική πολιτική, κοινωνία, σχολείο ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ Έργο: Ένταξη παιδιών παλιννοστούντων και αλλοδαπών στο σχολείο - για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση (Γυμνάσιο) Επιστημονική υπεύθυνη: Καθηγήτρια Ζωή Παπαναούμ Ημερίδα Διαπολιτισμική Εκπαίδευση: εκπαιδευτική

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕ 800 Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης (κοινωνικοποίηση διαπολιτισμικότητα)

ΚΕ 800 Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης (κοινωνικοποίηση διαπολιτισμικότητα) ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΚΕ 800 Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης (κοινωνικοποίηση διαπολιτισμικότητα) Ενότητα 11: Ελληνική πραγματικότητα και διεθνής εικόνα Αναστασία

Διαβάστε περισσότερα

Διγλωσσία και Εκπαίδευση

Διγλωσσία και Εκπαίδευση ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 5: Διγλωσσία και Ζητήματα Εκπαίδευσης Διδάσκουσα: Ρούλα Τσοκαλίδου Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες

Διαβάστε περισσότερα

Πολυπολιτισμικότητα και Σχεδιασμοί Μάθησης

Πολυπολιτισμικότητα και Σχεδιασμοί Μάθησης Πολυπολιτισμικότητα και Σχεδιασμοί Μάθησης 5: Ορισμοί και πολυπολιτισμική πραγματικότητα στο ελληνικό σχολείο Αρβανίτη Ευγενία ΤΕΕΑΠΗ, Πανεπιστήμιο Πατρών Άδειες Χρήσης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους

Διαβάστε περισσότερα

ρατσισμού και της μισαλλοδοξίας και η προώθηση του σεβασμού και της ισότητας»

ρατσισμού και της μισαλλοδοξίας και η προώθηση του σεβασμού και της ισότητας» «Η ευαισθητοποίηση κατά του ρατσισμού και της μισαλλοδοξίας και η προώθηση του σεβασμού και της ισότητας» Στόχος υπό έμφαση για τη σχολική χρονιά 2016 2017 Κωνσταντίνος Κωνσταντίνου ΕΔΕ 1 H ετερότητα στις

Διαβάστε περισσότερα

Στόχος υπό έμφαση για τη σχολική χρονιά 2015-2016

Στόχος υπό έμφαση για τη σχολική χρονιά 2015-2016 Στόχος υπό έμφαση για τη σχολική χρονιά 2015-2016 «Ευαισθητοποίηση των μαθητών κατά του ρατσισμού και της μισαλλοδοξίας και προώθηση της ισότητας και του σεβασμού, στο πλαίσιο της εκστρατείας κατά της

Διαβάστε περισσότερα

Στόχοι και κατευθύνσεις στη διαπολιτισμική εκπαίδευση

Στόχοι και κατευθύνσεις στη διαπολιτισμική εκπαίδευση ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Στόχοι και κατευθύνσεις στη διαπολιτισμική εκπαίδευση Ενότητα 2: Ο ρόλος του εκπαιδευτικού στο πολυπολιτισμικό σχολείο Αναστασία Κεσίδου,

Διαβάστε περισσότερα

Μετανάστευση, πολυπολιτισμικότητα και εκπαιδευτικές προκλήσεις: Πολιτική - Έρευνα - Πράξη

Μετανάστευση, πολυπολιτισμικότητα και εκπαιδευτικές προκλήσεις: Πολιτική - Έρευνα - Πράξη ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ Μετανάστευση, πολυπολιτισμικότητα και εκπαιδευτικές προκλήσεις: Πολιτική - Έρευνα - Πράξη Αθήνα, 14-15 Μαΐου 2010 ηρητήριο _2010 1 Τα πολυτροπικά κείμενα ως εργαλείο προώθησης της

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΔΟΣΧΟΛΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ

ΕΝΔΟΣΧΟΛΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ . Έργο: «Ένταξη παιδιών παλιννοστούντων και αλλοδαπών στο σχολείο- για τη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση (Γυμνάσιο)» ΕΝΔΟΣΧΟΛΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ Στρατηγικές για την ενίσχυση των μαθητών 2 & 3 Οκτωβρίου 2008 2ο Γυμνάσιο

Διαβάστε περισσότερα

Διαπολιτισμική Εκπαίδευση και Κοινωνική Συνοχή Ομιλία ΠΖ

Διαπολιτισμική Εκπαίδευση και Κοινωνική Συνοχή Ομιλία ΠΖ Διαπολιτισμική Εκπαίδευση και Κοινωνική Συνοχή Ομιλία ΠΖ «Πας μη Έλλην βάρβαρος» Αυτή η αντίθεση παρόλο που προβάλει ως προαιώνια, εμφανίζεται κατά τον 5 ο αιώνα και παγιώνεται μόνο μετά τη νίκη των Ελλήνων

Διαβάστε περισσότερα

Σωτήρης Τοκαμάνης Φιλόλογος ΚΕ.Δ.Δ.Υ. Ν. Ηρακλείου Διαπολιτισμική εκπαίδευση: σύγχρονη ανάγκη

Σωτήρης Τοκαμάνης Φιλόλογος ΚΕ.Δ.Δ.Υ. Ν. Ηρακλείου Διαπολιτισμική εκπαίδευση: σύγχρονη ανάγκη Σωτήρης Τοκαμάνης Φιλόλογος ΚΕ.Δ.Δ.Υ. Ν. Ηρακλείου Διαπολιτισμική εκπαίδευση: σύγχρονη ανάγκη Από τη δεκαετία του 1990 επισυνέβη μια μεταβολή στη σύνθεση της ελληνικής κοινωνίας, ως συνέπεια της αθρόας

Διαβάστε περισσότερα

Η διαπολιτισμική διάσταση των φιλολογικών βιβλίων του Γυμνασίου: διδακτικές προσεγγίσεις

Η διαπολιτισμική διάσταση των φιλολογικών βιβλίων του Γυμνασίου: διδακτικές προσεγγίσεις Έργο: «Ένταξη παιδιών παλιννοστούντων και αλλοδαπών στο σχολείο - για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση (Γυμνάσιο)» Επιμορφωτικό Σεμινάριο Η διαπολιτισμική διάσταση των φιλολογικών βιβλίων του Γυμνασίου: διδακτικές

Διαβάστε περισσότερα

Διαπολιτισμική Εκπαίδευση

Διαπολιτισμική Εκπαίδευση Πρόγραμμα εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης E-Learning Πρόγραμμα εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης E-Learning Διαπολιτισμική Εκπαίδευση E-learning Οδηγός Σπουδών Το πρόγραμμα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης ( e-learning ) του

Διαβάστε περισσότερα

Στόχοι και κατευθύνσεις στη διαπολιτισμική εκπαίδευση

Στόχοι και κατευθύνσεις στη διαπολιτισμική εκπαίδευση ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Στόχοι και κατευθύνσεις στη διαπολιτισμική εκπαίδευση Ενότητα 7: Ρατσισμός και σχολείο Αναστασία Κεσίδου, Επίκουρη Καθηγήτρια Α.Π.Θ. Άδειες

Διαβάστε περισσότερα

Το νέο κοινωνιολογικό πλαίσιο του πολυπολιτισμικού σχολείου

Το νέο κοινωνιολογικό πλαίσιο του πολυπολιτισμικού σχολείου Έργο: «Ένταξη παιδιών παλιννοστούντων και αλλοδαπών στο σχολείο- για τη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση (Γυμνάσιο)» Σε συνεργασία με την Περιφερειακή Διεύθυνση Π.Ε. & Δ.Ε. Νοτίου Αιγαίου ΗΜΕΡΙΔΑ Το νέο κοινωνιολογικό

Διαβάστε περισσότερα

(γλώσσα και σχολική αποτυχία γλώσσα και. συµπεριφοράς) ρ. Πολιτικής Επιστήµης και Ιστορίας Σχολικός Σύµβουλος Π.Ε. 70

(γλώσσα και σχολική αποτυχία γλώσσα και. συµπεριφοράς) ρ. Πολιτικής Επιστήµης και Ιστορίας Σχολικός Σύµβουλος Π.Ε. 70 Προβλήµατα διγλωσσίας ίγλωσση εκπαίδευση (γλώσσα και σχολική αποτυχία γλώσσα και µαθησιακές δυσκολίες προβλήµατα συµπεριφοράς) Σαλτερής Νίκος ρ. Πολιτικής Επιστήµης και Ιστορίας Σχολικός Σύµβουλος Π.Ε.

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΩΣ ΜΕΣΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΜΗ ΒΙΑΣ ΤΩΝ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΚΑΙ ΓΗΓΕΝΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΩΣ ΜΕΣΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΜΗ ΒΙΑΣ ΤΩΝ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΚΑΙ ΓΗΓΕΝΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΩΣ ΜΕΣΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΜΗ ΒΙΑΣ ΤΩΝ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΚΑΙ ΓΗΓΕΝΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Νικόλαος Χ. Μπέκας Greek classroom of Masterστην "Κοινωνική Παιδαγωγική και μάχη ενάντια στη νεανική

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ -----

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ----- ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ----- ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΣΠΟΥΔΩΝ Π/ΘΜΙΑΣ ΚΑΙ Δ/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ & ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ Π.Ε. ΤΜΗΜΑ Α ΣΠΟΥΔΩΝ & ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

Eπιμορφωτικό σεμινάριο

Eπιμορφωτικό σεμινάριο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Δράση: Επιμόρφωση εκπαιδευτικών και μελών της εκπαιδευτικής κοινότητας Επιστ. υπεύθυνη: Ζωή Παπαναούμ Υποδράση: Εξ αποστάσεως επιμόρφωση Eπιμορφωτικό σεμινάριο 3

Διαβάστε περισσότερα

Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας

Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας Τμήμα Ιατρικών εργαστηρίων & Προσχολικής Αγωγής Συντονίστρια: Επίκουρη Καθηγήτρια, Ελένη Μουσένα [Σύγχρονες Τάσεις στην Παιδαγωγική Επιστήμη] «Παιδαγωγικά μέσω Καινοτόμων

Διαβάστε περισσότερα

Το Μεταναστευτικό ζήτημα στην Ελλάδα. Τμήμα Project 3 1 ο ΕΠΑ.Λ. Άνω Λιοσίων Μαθητές Α Τάξης ΕΠΑ.Λ. Εκπαιδευτικός : Στάμος Γ.

Το Μεταναστευτικό ζήτημα στην Ελλάδα. Τμήμα Project 3 1 ο ΕΠΑ.Λ. Άνω Λιοσίων Μαθητές Α Τάξης ΕΠΑ.Λ. Εκπαιδευτικός : Στάμος Γ. Το Μεταναστευτικό ζήτημα στην Ελλάδα Τμήμα Project 3 1 ο ΕΠΑ.Λ. Άνω Λιοσίων Μαθητές Α Τάξης ΕΠΑ.Λ. Εκπαιδευτικός : Στάμος Γ. ΓΕΝΙΚΟΣ ΣΚΟΠΟΣ Καλλιέργεια στους μαθητές της ΔΕΞΙΟΤΗΤΑΣ της Διαπολιτισμικής

Διαβάστε περισσότερα

κατεύθυνση της εξάλειψης εθνοκεντρικών και άλλων αρνητικών στοιχείων που υπάρχουν στην ελληνική εκπαίδευση έτσι ώστε η εκπαίδευση να λαμβάνει υπόψη

κατεύθυνση της εξάλειψης εθνοκεντρικών και άλλων αρνητικών στοιχείων που υπάρχουν στην ελληνική εκπαίδευση έτσι ώστε η εκπαίδευση να λαμβάνει υπόψη ΕΙΣΑΓΩΓΗ Είναι γνωστό ότι, παραδοσιακά, όπως άλλα εκπαιδευτικά συστήματα έτσι και το ελληνικό στόχευαν στην καλλιέργεια και ενδυνάμωση της εθνοπολιτιστικής ταυτότητας. Αυτό κρίνεται θετικό, στο βαθμό που

Διαβάστε περισσότερα

Πολυπολιτισμικότητα και Εκπαίδευση

Πολυπολιτισμικότητα και Εκπαίδευση Πολυπολιτισμικότητα και Εκπαίδευση Κωδικός μαθήματος: ΚΕΠ 302 Διδάσκων: Δημήτρης Θ. Ζάχος Πιστωτικές μονάδες: 10 Χρόνος και τόπος διεξαγωγής: Τετάρτη 6-9 αίθουσα 907 Εισαγωγικά Η επιτυχής συμμετοχή σ ένα

Διαβάστε περισσότερα

Ηφιλοσοφίατων ΕΠΠΣκαιτωνΑΠΣ. Γιώργος Αλβανόπουλος Σχολικός Σύµβουλος Ειδικής Αγωγής http://amaked-thrak.pde.sch.gr/symdim-kav4/ ΑλβανόπουλοςΓ. Σχ. Σύµβουλος 1 ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ - ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η εποχή µας χαρακτηρίζεται

Διαβάστε περισσότερα

Η εφαρμογή της διαπολιτισμικής προσέγγισης στην Ελλάδα. Ασπασία Χατζηδάκη Π.Τ.Δ.Ε. Πανεπιστημίου Κρήτης

Η εφαρμογή της διαπολιτισμικής προσέγγισης στην Ελλάδα. Ασπασία Χατζηδάκη Π.Τ.Δ.Ε. Πανεπιστημίου Κρήτης Η εφαρμογή της διαπολιτισμικής προσέγγισης στην Ελλάδα Ασπασία Χατζηδάκη Π.Τ.Δ.Ε. Πανεπιστημίου Κρήτης aspahatz@edc.uoc.gr Η προσέγγιση της Δ.Π. σύμφωνα με τον Νόμο 2413/96 (1/3) «Σκοπός της διαπολιτισμικής

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑ & ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΝΤΑΣ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΜΕΝΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ Διαστάσεις της διαφορετικότητας Τα παιδιά προέρχονται

Διαβάστε περισσότερα

Διδάσκοντας την ελληνική ως δεύτερη γλώσσα στη Δημοτική Εκπαίδευση

Διδάσκοντας την ελληνική ως δεύτερη γλώσσα στη Δημοτική Εκπαίδευση Επιμορφωτικό Σεμινάριο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου 21-22/3/2014, Λευκωσία 16-17/5/2014, Λεμεσός Διδάσκοντας την ελληνική ως δεύτερη γλώσσα στη Δημοτική Εκπαίδευση Άννα Αναστασιάδη-Συμεωνίδη Ομότιμη Καθηγήτρια

Διαβάστε περισσότερα

Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Π.Τ.Δ.Ε. Παν/μίου Κρήτης «Επιστήμες Αγωγής»

Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Π.Τ.Δ.Ε. Παν/μίου Κρήτης «Επιστήμες Αγωγής» Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Π.Τ.Δ.Ε. Παν/μίου Κρήτης «Επιστήμες Αγωγής» Ειδίκευση B «Γραμματισμός, αφήγηση και διδασκαλία της Ελληνικής ως πρώτης και ως δεύτερης/ξένης» Στην ειδίκευση αυτή προσφέρονται

Διαβάστε περισσότερα

Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Έργου στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Διαδικασία Αυτοαξιολόγησης στη Σχολική Μονάδα

Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Έργου στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Διαδικασία Αυτοαξιολόγησης στη Σχολική Μονάδα ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΚΕΝΤΡΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Έργου στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση Διαδικασία Αυτοαξιολόγησης στη Σχολική Μονάδα Σχέδια Εκθέσεων

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΠΠΣ. ΔΕΠΠΣ και ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ

ΔΕΠΠΣ. ΔΕΠΠΣ και ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ ΔΕΠΠΣ ΔΕΠΠΣ και ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών ΔΕΠΠΣ Φ.Ε.Κ., 303/13-03-03, τεύχος Β Φ.Ε.Κ., 304/13-03-03, τεύχος Β Ποιοι λόγοι οδήγησαν στην σύνταξη των ΔΕΠΠΣ Γενικότερες ανάγκες

Διαβάστε περισσότερα

Διαπολιτισμική Εκπαίδευση

Διαπολιτισμική Εκπαίδευση Διαπολιτισμική Εκπαίδευση Ενότητα 5: Χρήστος Παρθένης Φιλοσοφική Σχολή Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΕΣ ΠΟΛΥΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ: Το παράδειγμα του Προγράμματος «Εκπαίδευση των παιδιών

Διαβάστε περισσότερα

Ο σκοπός της πρότασης

Ο σκοπός της πρότασης ΠΡΟΛΟΓΟΣ H παγκοσμιοποίηση και τα νέα δεδομένα που καλούμαστε να βιώσουμε, ιδιαίτερα μέσα στους σχολικούς χώρους απαιτεί από την εκπαίδευση, τους εκπαιδευτικούς και την πολιτεία να μείνουν στο ύψος των

Διαβάστε περισσότερα

Δ Φάση Επιμόρφωσης. Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Γραφείο Διαμόρφωσης Αναλυτικών Προγραμμάτων. 15 Δεκεμβρίου 2010

Δ Φάση Επιμόρφωσης. Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Γραφείο Διαμόρφωσης Αναλυτικών Προγραμμάτων. 15 Δεκεμβρίου 2010 Επιμόρφωση Εκπαιδευτικών Δημοτικής, Προδημοτικής και Ειδικής Εκπαίδευσης για τα νέα Αναλυτικά Προγράμματα (21-22 Δεκεμβρίου 2010 και 7 Ιανουαρίου 2011) Δ Φάση Επιμόρφωσης Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού

Διαβάστε περισσότερα

Επαγγελματικές Προοπτικές. Επιστημόνων Κοινωνικής Πολιτικής στην Εκπαίδευση. Πρόεδρος Τμήματος Κοινωνικής Πολιτικής, Πάντειο Πανεπιστήμιο

Επαγγελματικές Προοπτικές. Επιστημόνων Κοινωνικής Πολιτικής στην Εκπαίδευση. Πρόεδρος Τμήματος Κοινωνικής Πολιτικής, Πάντειο Πανεπιστήμιο Επαγγελματικές Προοπτικές Επιστημόνων Κοινωνικής Πολιτικής στην Εκπαίδευση Καθηγητής Ιορδάνης Ψημμένος, Πρόεδρος Τμήματος Κοινωνικής Πολιτικής, Πάντειο Πανεπιστήμιο Καθηγητής Βασίλειος Χατζόπουλος, Πρόεδρος

Διαβάστε περισσότερα

www.themegallery.com LOGO

www.themegallery.com LOGO www.themegallery.com LOGO 1 Δομή της παρουσίασης 1 Σκοπός και στόχοι των νέων ΠΣ 2 Επιλογή των περιεχομένων & Κατανομή της ύλης 3 Ο ρόλος μαθητή - εκπαιδευτικού 4 Η ΚΠΑ στο Δημοτικό & το Γυμνάσιο 5 Η Οικιακή

Διαβάστε περισσότερα

Μαρία ημάση ιαπολιτισμική Εκπαίδευση την Ελλάδα

Μαρία ημάση ιαπολιτισμική Εκπαίδευση την Ελλάδα ΠΕΓΑ - Νέες τεχνολογίες και πρόσβαση στον πολιτισμό και την τοπική ιστορία για άτομα με αναπηρίες. Η περίπτωση των ατόμων με προβλήματα όρασης. Μαρία ημάση ιαπολιτισμική Εκπαίδευση την Ελλάδα Μπορούμε

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΑΞΗ: «ΜΟ.ΔΙ.Π» (Μονάδα Διασφάλισης Ποιότητας) του Πανεπιστημίου Μακεδονίας» Κωδικός MIS ΥΠΟΕΡΓΟ:

ΠΡΑΞΗ: «ΜΟ.ΔΙ.Π» (Μονάδα Διασφάλισης Ποιότητας) του Πανεπιστημίου Μακεδονίας» Κωδικός MIS ΥΠΟΕΡΓΟ: ΠΡΑΞΗ: «ΜΟ.ΔΙ.Π» (Μονάδα Διασφάλισης Ποιότητας) του Πανεπιστημίου Μακεδονίας» Κωδικός MIS 299516 ΥΠΟΕΡΓΟ: «ΜΟΔΙΠ του ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ» και α/α «01» ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: «Εκπαίδευση και Δια

Διαβάστε περισσότερα

Ερευνητικά δεδομένα για την κατάρτιση και τις αντιλήψεις φιλολόγων σε θέματα διαπολιτισμικής εκπαίδευσης

Ερευνητικά δεδομένα για την κατάρτιση και τις αντιλήψεις φιλολόγων σε θέματα διαπολιτισμικής εκπαίδευσης Έρκυνα, Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Επιστημονικών Θεμάτων, Τεύχος 2o, 175-190, 2014 Ερευνητικά δεδομένα για την κατάρτιση και τις αντιλήψεις φιλολόγων σε θέματα διαπολιτισμικής εκπαίδευσης Ευγενία Δανιηλίδου¹,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ (ΠΣ) Χρίστος Δούκας Αντιπρόεδρος του ΠΙ

ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ (ΠΣ) Χρίστος Δούκας Αντιπρόεδρος του ΠΙ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ (ΠΣ) Χρίστος Δούκας Αντιπρόεδρος του ΠΙ Οι Δ/τές ως προωθητές αλλαγών με κέντρο τη μάθηση Χαράσσουν τις κατευθύνσεις Σχεδιάσουν την εφαρμογή στη σχολική πραγματικότητα Αναπτύσσουν

Διαβάστε περισσότερα

10o Μάθημα. Εφαρμογή καλών πρακτικών στη διδασκαλία

10o Μάθημα. Εφαρμογή καλών πρακτικών στη διδασκαλία 10o Μάθημα Εφαρμογή καλών πρακτικών στη διδασκαλία Καλή πρακτική (best practice)?? Ό,τι «δουλεύει» σε μία κατάσταση ή σε ένα περιβάλλον Καλή πρακτική στη εκπαίδευση Δράση που δίνει ευκαιρίες σε όλους τους

Διαβάστε περισσότερα

Πρότυπα-πειραματικά σχολεία

Πρότυπα-πειραματικά σχολεία Πρότυπα-πειραματικά σχολεία 1. Τα πρότυπα-πειραματικά: ένα ιστορικό Τα πειραματικά σχολεία (στα οποία εντάχθηκαν με το Ν. 1566/85 και τα ιστορικά πρότυπα σχολεία) έχουν μακρά ιστορία στον τόπο μας. Τα

Διαβάστε περισσότερα

Ελένη Μοσχοβάκη Σχολική Σύμβουλος 47ης Περιφέρειας Π.Α.

Ελένη Μοσχοβάκη Σχολική Σύμβουλος 47ης Περιφέρειας Π.Α. Ελένη Μοσχοβάκη Σχολική Σύμβουλος 47ης Περιφέρειας Π.Α. Τι θα Δούμε. Γιατί αλλάζει το Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών. Παιδαγωγικό πλαίσιο του νέου Α.Π.Σ. Αρχές του νέου Α.Π.Σ. Μαθησιακές περιοχές του νέου

Διαβάστε περισσότερα

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΔΗΜΑΡΧΟΥ ΛΕΜΕΣΟΥ

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΔΗΜΑΡΧΟΥ ΛΕΜΕΣΟΥ ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΔΗΜΑΡΧΟΥ ΛΕΜΕΣΟΥ Κ. ΝΊΚΟΥ ΝΙΚΟΛΑΪΔΗ ΣΥΝΈΔΡΙΟ ΔΉΜΟΥ ΛΕΜΕΣΟΎ ΣΤΑ ΠΛΑΊΣΙΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΙΑΚΉΣ ΠΡΟΕΔΡΊΑΣ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΉΣ ΤΩΝ ΥΠΟΥΡΓΏΝ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΊΟΥ ΤΗΣ ΕΥΡΏΠΗΣ Κτίζοντας πολυμορφικές κοινότητες πάνω σε

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΤΕΛΙΚΗ ΣΥΝΟΨΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ REMACO ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΕΠΙΧEIΡΗΣΕΩΝ

ΕΠΙΤΕΛΙΚΗ ΣΥΝΟΨΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ REMACO ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΕΠΙΧEIΡΗΣΕΩΝ ΕΠΙΤΕΛΙΚΗ ΣΥΝΟΨΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ -1- 1. ΣΥΝΙΣΤΩΣΕΣ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ 2. ΣΚΟΠΟΣ & ΕΠΙΔΙΩΞΕΙΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ & ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ 4. ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ 5. ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ΑΝΑΛΥΣΗ SWOT

Διαβάστε περισσότερα

Πανεπιστήμιο Κύπρου Τμήμα Επιστημών της Αγωγής. MA Ειδική και Ενιαία Εκπαίδευση

Πανεπιστήμιο Κύπρου Τμήμα Επιστημών της Αγωγής. MA Ειδική και Ενιαία Εκπαίδευση Πανεπιστήμιο Κύπρου Τμήμα Επιστημών της Αγωγής Φιλοσοφία του προγράμματος MA Ειδική και Ενιαία Εκπαίδευση Η Κυπριακή κοινωνία, πολυπολιτισμική εκ παραδόσεως και λόγω ιστορικών και γεωγραφικών συνθηκών

Διαβάστε περισσότερα

«Παιδαγωγική προσέγγιση της ελληνικής ιστορίας και του πολιτισμού μέσω τηλεκπαίδευσης (e-learning)»

«Παιδαγωγική προσέγγιση της ελληνικής ιστορίας και του πολιτισμού μέσω τηλεκπαίδευσης (e-learning)» «Παιδαγωγική προσέγγιση της ελληνικής ιστορίας και του πολιτισμού μέσω τηλεκπαίδευσης (e-learning)» Εισαγωγικά Στη σημερινή πρώτη μας συνάντηση θα επιχειρήσουμε να παρουσιάσουμε με απλό και ευσύνοπτο τρόπο

Διαβάστε περισσότερα

Γιώργος Σταμέλος ΠΤΔΕ Πανεπιστήμιο Πατρών

Γιώργος Σταμέλος ΠΤΔΕ Πανεπιστήμιο Πατρών ΣΤΑΜΕΛΟΣ Γ., 004, Η αναγκαιότητα ύπαρξης μιας εκπαιδευτικής πολιτικής για τη διαπολιτισμική εκπαίδευση στα ελληνικά σχολεία, εις ΓΕΩΡΓΟΓΙΑΝΝΗΣ Π. (επιμ), Διαπολιτισμική Εκπαίδευση: Πρακτικά 1 ου Πανελλήνιου

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΣ Ι ΣΤΑΘΜΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΚΑΘΙΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΣΤΗ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΣ Ι ΣΤΑΘΜΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΚΑΘΙΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΣΤΗ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ............................... 15 ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ................................... 17 ΜΕΡΟΣ Ι ΣΤΑΘΜΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΚΑΘΙΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στη θεματική:

Εισαγωγή στη θεματική: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Έργο «Εκπαίδευση αλλοδαπών και παλιννοστούντων μαθητών» Δράση: Επιμόρφωση εκπαιδευτικών και μελών της εκπαιδευτικής κοινότητας Υποδράση: Ενδοσχολική Επιμόρφωση, Επιστ.υπεύθυνη:

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ. Πολιτισμός και σχολικές πρακτικές: αναζητάμε τη σχέση τους, προβληματιζόμαστε και κρίνουμε.

ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ. Πολιτισμός και σχολικές πρακτικές: αναζητάμε τη σχέση τους, προβληματιζόμαστε και κρίνουμε. Έργο: «Ένταξη παιδιών παλιννοστούντων και αλλοδαπών στο σχολείο για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση (Γυμνάσιο)» Το σεμινάριο αυτό Απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης όλων των ειδικοτήτων

Διαβάστε περισσότερα

Υποστήριξη της λειτουργίας των Συμβουλίων Ένταξης Μεταναστών (ΣΕΜ)

Υποστήριξη της λειτουργίας των Συμβουλίων Ένταξης Μεταναστών (ΣΕΜ) Υποστήριξη της λειτουργίας των Συμβουλίων Ένταξης Μεταναστών (ΣΕΜ) ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΣΗΣ & ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΤΑΜΕΙΟ ΕΝΤΑΞΗΣ ΥΠΗΚΟΩΝ ΤΡΙΤΩΝ ΧΩΡΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ

ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΟΛΥΜΠΙΑΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Morela Eri, PhD Έννοια της Ολυμπιακής Παιδείας Μορφωτική διαδικασία που αποσκοπεί στην αγωγή των νέων σύμφωνα

Διαβάστε περισσότερα

Οι αποδέκτες της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης

Οι αποδέκτες της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης Κογκίδου, Δ. & Τσιάκαλος Γ. Οι αποδέκτες της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης. Πρώτη δημοσίευση στην εφημερίδα Η Κυριακάτικη Αυγή στις 24 Απριλίου 2005 και στο: Γ. Τσιάκαλος (2006) Απέναντι στα εργαστήρια του

Διαβάστε περισσότερα

αντιπροσωπεύουν περίπου το τέσσερα τοις εκατό του συνολικού πληθυσμού διαμορφώνονται νέες συνθήκες και δεδομένα που απαιτούν νέους τρόπους

αντιπροσωπεύουν περίπου το τέσσερα τοις εκατό του συνολικού πληθυσμού διαμορφώνονται νέες συνθήκες και δεδομένα που απαιτούν νέους τρόπους Χαιρετισμός της Υπουργού Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων στο Εργαστήριο με θέμα «Παιδική φτώχεια και ευημερία : 'Έμφαση στην κατάσταση των παιδιών μεταναστών στην Κύπρο και την Ευρωπαϊκή Ένωση» 17 Οκτωβρίου

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ. Απαντήσεις Θεμάτων Πανελληνίων Εξετάσεων Εσπερινών Επαγγελματικών Λυκείων (ΟΜΑΔΑ Α )

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ. Απαντήσεις Θεμάτων Πανελληνίων Εξετάσεων Εσπερινών Επαγγελματικών Λυκείων (ΟΜΑΔΑ Α ) 29 Μαΐου 2014 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Απαντήσεις Θεμάτων Πανελληνίων Εξετάσεων Εσπερινών Επαγγελματικών Λυκείων (ΟΜΑΔΑ Α ) Α1. Ο συγγραφέας του κειμένου αναφέρεται στη σημασία του δημιουργικού σχολείου στη

Διαβάστε περισσότερα

Α. Στατιστικά Στοιχεία για Αλλοδαπούς και Παλιννοστούντες Μαθητές

Α. Στατιστικά Στοιχεία για Αλλοδαπούς και Παλιννοστούντες Μαθητές Α. Στατιστικά Στοιχεία για Αλλοδαπούς και Παλιννοστούντες Μαθητές Τα ποσοτικά στοιχεία που ακολουθούν δίνουν µια συγκεντρωτική εικόνα των αλλοδαπών και παλιννοστούντων που φοιτούσαν στα δηµόσια σχολεία

Διαβάστε περισσότερα

Σκούρτου, Ε. (2011). Η Διγλωσσία στο Σχολείο. Αθήνα: Gutenberg. Γλώσσες και Διγλωσσία στον Κόσμο. Κεφάλαιο Πρώτο

Σκούρτου, Ε. (2011). Η Διγλωσσία στο Σχολείο. Αθήνα: Gutenberg. Γλώσσες και Διγλωσσία στον Κόσμο. Κεφάλαιο Πρώτο Σκούρτου, Ε. (2011). Η Διγλωσσία στο Σχολείο. Αθήνα: Gutenberg. Γλώσσες και Διγλωσσία στον Κόσμο Κεφάλαιο Πρώτο Η διγλωσσία / πολυγλωσσία είναι ένα παλιό φαινόμενο. Πάει χέρι με χέρι με τις μετακινήσεις

Διαβάστε περισσότερα

Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Έργου στην Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση. Διαδικασία Αυτοαξιολόγησης στη Σχολική Μονάδα

Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Έργου στην Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση. Διαδικασία Αυτοαξιολόγησης στη Σχολική Μονάδα ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΚΕΝΤΡΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Έργου στην Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση Διαδικασία Αυτοαξιολόγησης στη Σχολική Μονάδα Σχέδια

Διαβάστε περισσότερα

«Διδάσκω και διερευνώ τη διδασκαλία μου σε μια πολυπολιτισμική τάξη»

«Διδάσκω και διερευνώ τη διδασκαλία μου σε μια πολυπολιτισμική τάξη» Έργο: «Ένταξη παιδιών παλιννοστούντων και αλλοδαπών στο σχολείο - για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση (Γυμνάσιο)» Επιμορφωτικό Σεμινάριο «Διδάσκω και διερευνώ τη διδασκαλία μου σε μια πολυπολιτισμική τάξη»

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Σ ΕΝΑ ΠΟΛΥΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Σ ΕΝΑ ΠΟΛΥΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Σ ΕΝΑ ΠΟΛΥΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Morela Eri, PhD Αποσαφήνιση των όρων Πολιτισμός: προέρχεται από το

Διαβάστε περισσότερα

«ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΝΤΑΞΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΚΑΙ ΤΟΠΙΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ»

«ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΝΤΑΞΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΚΑΙ ΤΟΠΙΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ» «ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΝΤΑΞΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΚΑΙ ΤΟΠΙΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ» Σίμος Δανιηλίδης Δήμαρχος Συκεών, Μέλος Δ.Σ. ΚΕΔΚΕ Με ιδιαίτερη χαρά συμμετέχω στη 4 η Γενική Συνέλευση αποδήμων Αιρετών της Αυτοδιοίκησης. Γνωρίζετε

Διαβάστε περισσότερα

Καλές πρακτικές στο πολυπολιτισμικό σχολείο

Καλές πρακτικές στο πολυπολιτισμικό σχολείο Καλές πρακτικές στο πολυπολιτισμικό σχολείο «Αγαπημένο μου ημερολόγιο»: ένα πλαίσιο και στρατηγικές ενίσχυσης του κλίματος αποδοχής στην προσχολική εκπαίδευση Εύη Κομπιάδου 1. Εισαγωγή Η πρακτική που ακολουθεί

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΤΗΝ ΕΙΔΙΚΗ ΚΑΙ ΕΝΙΑΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΚΟΠΟΣ Το διδακτορικό πρόγραμμα στην Ειδική και Ενιαία Εκπαίδευση αποσκοπεί στην εμβάθυνση και κριτική

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β ΣΤΟΧΟΣ 2 ος : Η ευαισθητοποίηση κατά του ρατσισμού και της μισαλλοδοξίας και η προώθηση της ισότητας και του σεβασμού

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β ΣΤΟΧΟΣ 2 ος : Η ευαισθητοποίηση κατά του ρατσισμού και της μισαλλοδοξίας και η προώθηση της ισότητας και του σεβασμού ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β ΣΤΟΧΟΣ 2 ος : Η ευαισθητοποίηση κατά του ρατσισμού και της μισαλλοδοξίας και η προώθηση της ισότητας και του σεβασμού Η ξεκάθαρη εφαρμογή της αντιρατσιστικής πολιτικής του Υ.Π.Π. στη σχολική

Διαβάστε περισσότερα

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ 1. Εισαγωγή 220 Γενικός σκοπός του μαθήματος της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής είναι να προσφέρει τη δυνατότητα στους μαθητές και στις μαθήτριες να εμπλακούν σε μια δημιουργική

Διαβάστε περισσότερα

Το Αναλυτικό Πρόγραμμα. Δρ Δημήτριος Γκότζος

Το Αναλυτικό Πρόγραμμα. Δρ Δημήτριος Γκότζος Το Αναλυτικό Πρόγραμμα Δρ Δημήτριος Γκότζος Τι είναι το αναλυτικό πρόγραμμα Διαδικασία σύνταξης Αποτέλεσμα διαδικασίας Γραπτή διατύπωση των χαρακτηριστικών μιας διδακτικής πρότασης Στάδια εφαρμογής αναλυτικών

Διαβάστε περισσότερα

ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΩΝ ΜΥΚΗΝΩΝ. «Τα μυστικά ενός αγγείου»

ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΩΝ ΜΥΚΗΝΩΝ. «Τα μυστικά ενός αγγείου» ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΩΝ ΜΥΚΗΝΩΝ «Τα μυστικά ενός αγγείου» ΜΠΙΛΙΟΥΡΗ ΑΡΓΥΡΗ 2011 ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΟΥΣΕΙΑΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ «ΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ ΕΝΟΣ ΑΓΓΕΙΟΥ» ΘΕΜΑ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Η παρούσα εργασία αποτελεί το θεωρητικό

Διαβάστε περισσότερα

Το Ελληνικό Εκπαιδευτικό Σύστημα

Το Ελληνικό Εκπαιδευτικό Σύστημα Το Ελληνικό Εκπαιδευτικό Σύστημα Δομή Το Ελληνικό Εκπαιδευτικό Σύστημα διαρθρώνεται σε τρεις διαδοχικές βαθμίδες: την Πρωτοβάθμια, τη Δευτεροβάθμια και την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Η Εκπαίδευση στην Ελλάδα

Διαβάστε περισσότερα

ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ Επεξηγήσεις συμβόλων/αρχικών γραμμάτων: ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ 2009-10 Υ= Υποχρεωτικό Κ= ενότητα μαθημάτων «Κοινωνία και Εκπαίδευση» Ε= Κατ

Διαβάστε περισσότερα

Το μάθημα της λογοτεχνίας στη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση

Το μάθημα της λογοτεχνίας στη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Το μάθημα της λογοτεχνίας στη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση Ενότητα 6: Μέθοδος project - Πολιτισμός και σχολείο - Διδασκαλία σε ομάδες Ελένη

Διαβάστε περισσότερα

2006-2007 Διαπολιτισμική ανάγνωση του εκπαιδευτικού υλικού για την διδασκαλία της λογοτεχνίας στο πρόγραμμα μουσουλμανοπαίδων.

2006-2007 Διαπολιτισμική ανάγνωση του εκπαιδευτικού υλικού για την διδασκαλία της λογοτεχνίας στο πρόγραμμα μουσουλμανοπαίδων. ΕΠΙΒΛΕΨΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΚΑΙ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΩΝ ΔΙΑΤΡΙΒΩΝ 2006-2007 Διαπολιτισμική ανάγνωση του εκπαιδευτικού υλικού για την διδασκαλία της λογοτεχνίας στο πρόγραμμα μουσουλμανοπαίδων. Η γλωσσική εκπαίδευση

Διαβάστε περισσότερα

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ. Χαράλαμπος Μπαμπαρούτσης Δρ. Πανεπιστημίου Αθηνών

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ. Χαράλαμπος Μπαμπαρούτσης Δρ. Πανεπιστημίου Αθηνών ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ Χαράλαμπος Μπαμπαρούτσης Δρ. Πανεπιστημίου Αθηνών Σκοποί της αξιολόγησης του έργου του εκπαιδευτικού (N. 2986/02, Άρθρο. 5, παρ. 1) α. Η ενίσχυση της αυτογνωσίας

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΑΣΠΑΙΤΕ ΕΠΑΙΚ 2013-2014 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΔΙΔΑΣΚΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : ΜΑΥΡΙΚΑΚΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ «Ο ΕΝΣΤΕΡΝΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ-ΕΝΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ» ΣΤΑΜΑΤΑΚΗ ΜΑΡΙΑ ΤΣΕΜΕΚΙΔΟΥ ΓΕΩΡΓΙΑ ΣΥΝΤΥΧΑΚΗΣ ΜΑΝΩΛΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΑΞΗ: «ΜΟ.ΔΙ.Π» (Μονάδα Διασφάλισης Ποιότητας) του Πανεπιστημίου Μακεδονίας» Κωδικός MIS ΥΠΟΕΡΓΟ:

ΠΡΑΞΗ: «ΜΟ.ΔΙ.Π» (Μονάδα Διασφάλισης Ποιότητας) του Πανεπιστημίου Μακεδονίας» Κωδικός MIS ΥΠΟΕΡΓΟ: ΠΡΑΞΗ: «ΜΟ.ΔΙ.Π» (Μονάδα Διασφάλισης Ποιότητας) του Πανεπιστημίου Μακεδονίας» Κωδικός MIS 299516 ΥΠΟΕΡΓΟ: «ΜΟΔΙΠ του ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ» και α/α «01» ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: «Εκπαίδευση και Δια

Διαβάστε περισσότερα

Λύδια Μίτιτς

Λύδια Μίτιτς Παρουσίαση της πλατφόρμας εξ αποστάσεως εκπαίδευσης για τη διγλωσσία και τη διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης γλώσσας: η αξιοποίηση της πλατφόρμας στη Μέση Εκπαίδευση Λύδια Μίτιτς lydiamitits@gmail.com

Διαβάστε περισσότερα

Πίνακες Διαγράμματα Eικόνες... 13. Πρόλογος... 17. Εισαγωγή... 21 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Η ΝEΑ ΕΠΟΧH ΚΑΙ ΤΑ ΧΑΡAΚΤΗΡΙΣΤΙΚA ΤΗΣ

Πίνακες Διαγράμματα Eικόνες... 13. Πρόλογος... 17. Εισαγωγή... 21 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Η ΝEΑ ΕΠΟΧH ΚΑΙ ΤΑ ΧΑΡAΚΤΗΡΙΣΤΙΚA ΤΗΣ Περιεχόμενα Πίνακες Διαγράμματα Eικόνες... 13 Πρόλογος... 17 Εισαγωγή... 21 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Η ΝEΑ ΕΠΟΧH ΚΑΙ ΤΑ ΧΑΡAΚΤΗΡΙΣΤΙΚA ΤΗΣ Η Νέα Εποχή και τα χαρακτηριστικά της... 31 Μια νέα εποχή... 31 Η παγκοσμιοποίηση

Διαβάστε περισσότερα

Η ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

Η ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Η ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Η θέση της Πανελλήνιας Ένωσης Καθηγητών Πληροφορικής Επιμέλεια κειμένου: Δ.Σ. ΠΕΚαΠ κατόπιν δημόσιας διαβούλευσης των μελών της Ένωσης από 20/07/2010. Τελική έκδοση κειμένου:

Διαβάστε περισσότερα

Διδάσκοντας σε πολυπολιτισμική τάξη

Διδάσκοντας σε πολυπολιτισμική τάξη Έργο: Ένταξη παιδιών παλιννοστούντων και αλλοδαπών στο σχολείο - για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση (Γυμνάσιο) Επιμορφωτικό Σεμινάριο Διδάσκοντας σε πολυπολιτισμική τάξη ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ 8, 12 και 15

Διαβάστε περισσότερα

Ο ρόλος του διευθυντή στο πολυπολιτισµικό σχολείο

Ο ρόλος του διευθυντή στο πολυπολιτισµικό σχολείο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Έργο «Εκπαίδευση αλλοδαπών και παλιννοστούντων µαθητών» Δράση: Επιµόρφωση εκπαιδευτικών και µελών της εκπαιδευτικής κοινότητας ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ Ο ρόλος του

Διαβάστε περισσότερα

ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ Επεξηγήσεις συμβόλων/αρχικών γραμμάτων:

ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ Επεξηγήσεις συμβόλων/αρχικών γραμμάτων: ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ 2009-10 Υ= Υποχρεωτικό Ε= Κατ επιλογήν υποχρεωτικό Επεξηγήσεις συμβόλων/αρχικών γραμμάτων: Κ= ενότητα μαθημάτων «Κοινωνία

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Εσωτερικοποίηση του πολιτιστικού υποσυστήματος και εκπαίδευση: Talcott Parsons

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Εσωτερικοποίηση του πολιτιστικού υποσυστήματος και εκπαίδευση: Talcott Parsons Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Εσωτερικοποίηση του πολιτιστικού υποσυστήματος και εκπαίδευση: Talcott Parsons Διδάσκων: Δρ. Βασίλης Ντακούμης 1 Διάγραμμα της παρουσίασης Μάθημα 3ο (σελ. 67-79) 2 Talcott

Διαβάστε περισσότερα

Θεωρητικές προσεγγίσεις της επιπολιτισμοποίησης. Επίπεδα ανάλυσης Περιγραφικά μοντέλα Στρατηγικές επιπολιτισμοποίησης

Θεωρητικές προσεγγίσεις της επιπολιτισμοποίησης. Επίπεδα ανάλυσης Περιγραφικά μοντέλα Στρατηγικές επιπολιτισμοποίησης Θεωρητικές προσεγγίσεις της επιπολιτισμοποίησης Επίπεδα ανάλυσης Περιγραφικά μοντέλα Στρατηγικές επιπολιτισμοποίησης Ανέλιξη του αριθμού των δημοσιεύσεων με τον όρο επιπολιτισμοποίηση μεταξύ 1930-2010

Διαβάστε περισσότερα

Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΠΡΟΣΟΝΤΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΝΩΤΑΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΠΡΟΣΟΝΤΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΝΩΤΑΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΕΙΔΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΑΝΩΤΑΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΠΡΟΣΟΝΤΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΝΩΤΑΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Η ανάπτυξη του

Διαβάστε περισσότερα

Διαστάσεις της διγλωσσίας α. χρόνος β. σειρά γ. πλαίσιο κατάκτησης της δεύτερης γλώσσας

Διαστάσεις της διγλωσσίας α. χρόνος β. σειρά γ. πλαίσιο κατάκτησης της δεύτερης γλώσσας Διαστάσεις της διγλωσσίας α. χρόνος β. σειρά γ. πλαίσιο κατάκτησης της δεύτερης γλώσσας Διάσταση 1 η A. Ο ΧΡΟΝΟΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΗΣ ΤΗΣ ΔΕΥΤΕΡΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Ανάλογα με το πότε κατακτήθηκε η Γ2, διακρίνουμε ανάμεσα

Διαβάστε περισσότερα

Αρβανίτη Ευγενία, ΤΕΕΑΠΗ, Πανεπιστήμιο Πατρών

Αρβανίτη Ευγενία, ΤΕΕΑΠΗ, Πανεπιστήμιο Πατρών ΕΤΕΡΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΑΣΠΟΡΑ Γ έτος: 2. Μορφές Ελληνικής Διασποράς: Ορισμοί, αίτια, οι διαδικασίες/πολιτικές μετανάστευσης, το ταξίδι, η εγκατάσταση Αρβανίτη Ευγενία, ΤΕΕΑΠΗ, Πανεπιστήμιο

Διαβάστε περισσότερα

ANNEX ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ. της. Σύστασης του Συμβουλίου. για μια ολοκληρωμένη προσέγγιση σχετικά με τη διδασκαλία και την εκμάθηση γλωσσών

ANNEX ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ. της. Σύστασης του Συμβουλίου. για μια ολοκληρωμένη προσέγγιση σχετικά με τη διδασκαλία και την εκμάθηση γλωσσών ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 22.5.2018 COM(2018) 272 final/2 ANNEX CORRIGENDUM This document corrects the document COM(2018) 272 final. Concerns correction of date for all linguistic versions. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Διαβάστε περισσότερα

Δ.Ε.Π.Π.Σ. Α.Π.Σ. & ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ. Δρ Δημήτριος Γκότζος

Δ.Ε.Π.Π.Σ. Α.Π.Σ. & ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ. Δρ Δημήτριος Γκότζος Δ.Ε.Π.Π.Σ. Α.Π.Σ. & ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Δρ Δημήτριος Γκότζος Γενικές αρχές της εκπαίδευσης Παροχή γενικής παιδείας Καλλιέργεια δεξιοτήτων του μαθητή και η ανάδειξη των ενδιαφερόντων του Η εξασφάλιση ίσων ευκαιριών

Διαβάστε περισσότερα

Ο ρόλος του διευθυντή στο πολυπολιτισµικό σχολείο

Ο ρόλος του διευθυντή στο πολυπολιτισµικό σχολείο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Έργο «Εκπαίδευση αλλοδαπών και παλιννοστούντων µαθητών» Δράση: Επιµόρφωση εκπαιδευτικών και µελών της εκπαιδευτικής κοινότητας ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ Ο ρόλος του

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ Φτάνει να μισήσει ένας άνθρωπος έναν άλλον άνθρωπο, για ν' απλωθεί,σιγά-σιγά,το μίσος σ' ολάκερη την ανθρωπότητα. Ζαν Πωλ Σάρτρ Τα τελευταία χρόνια γινόμαστε μάρτυρες πολλών

Διαβάστε περισσότερα

Παροχή τεχνικής υποστήριξης στα μέλη των Συμβουλίων Ένταξης Μεταναστών (ΣΕΜ), παροχή κατάρτισης στους εμπλεκόμενους σε αυτά σχετικά με τη λειτουργία

Παροχή τεχνικής υποστήριξης στα μέλη των Συμβουλίων Ένταξης Μεταναστών (ΣΕΜ), παροχή κατάρτισης στους εμπλεκόμενους σε αυτά σχετικά με τη λειτουργία Παροχή τεχνικής υποστήριξης στα μέλη των Συμβουλίων Ένταξης Μεταναστών (ΣΕΜ), παροχή κατάρτισης στους εμπλεκόμενους σε αυτά σχετικά με τη λειτουργία των Συμβουλίων αυτών και διευκόλυνση της δικτύωσης,

Διαβάστε περισσότερα

Η αποδοχή του «άλλου»

Η αποδοχή του «άλλου» Η αποδοχή του «άλλου» Διαθεματική Διδακτική Πρόταση στο μάθημα των Θρησκευτικών και της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής Στ τάξη 5 ο Δ. Σ. Κομοτηνής Μαριγώ Παπανικολάου ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ

Διαβάστε περισσότερα