ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΤΙΜΗΣΗ: ΕΝΑΣ ΝΕΟΣ ΘΕΣΜΟΣ. των

Transcript

1 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΤΙΜΗΣΗ: ΕΝΑΣ ΝΕΟΣ ΘΕΣΜΟΣ των Αγγελικής Ψάιλα, Μηχ. Μεταλλείων Μεταλλουργού Μηχανικού, ΕΥΠΕ/ΥΠΕΧΩ Ε. Θάλειας Σταθά, Περιβαλλοντολόγου, ΕΥΠΕ/ΥΠΕΧΩ Ε Εισαγωγή Η πολυετής εφαρµογή της εκ των προτέρων εκτίµησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων έργων και δραστηριοτήτων έχει αποδείξει την σηµαντικότητα του θεσµού για την προστασία του περιβάλλοντος. Εν τούτοις η εκτίµηση αυτή γίνεται σε ένα στάδιο όπου το γενικότερο πλαίσιο επιλογών (όπως π.χ. η γεωγραφική περιοχή κλπ.) έχει ήδη τεθεί και οι δυνατότητες για κάποιες σηµαντικές αλλαγές είναι ήδη περιορισµένες. Ως ανάγκη αυτής της διαπίστωσης προέκυψε η Οδηγία για τη Στρατηγική Περιβαλλοντική Εκτίµηση. Η Οδηγία για τη Στρατηγική Περιβαλλοντική Εκτίµηση, η οποία υιοθετήθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συµβούλιο, έρχεται να καλύψει την ανάγκη υψηλού επιπέδου προστασίας του περιβάλλοντος, καθώς και ενσωµάτωσης της περιβαλλοντικής πολιτικής στις τοµεακές πολιτικές κατά την προετοιµασία και θέσπιση σχεδίων και προγραµµάτων. Αναµένονται ως εκ τούτου πολύ σηµαντικά οφέλη τόσο για την προστασία του περιβάλλοντος όσο και για την ενσωµάτωση των αρχών της αειφορίας σε ανώτερα και προγενέστερα στάδια σχεδιασµού από αυτά των έργων και δραστηριοτήτων. Στόχοι και αρχές της Στρατηγικής Περιβαλλοντικής Εκτίµησης Ο απώτερος στόχος της Στρατηγικής Περιβαλλοντικής Εκτίµησης είναι η προστασία του περιβάλλοντος και η προώθηση των αρχών της αειφορίας. Ένας δόκιµος ορισµός της Στρατηγικής Περιβαλλοντικής Εκτίµησης είναι ο εξής: Στρατηγική Περιβαλλοντική Εκτίµηση είναι µια συστηµατική διαδικασία για την αξιολόγηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων προτεινόµενων πολιτικών, σχεδίων και προγραµµάτων, έτσι ώστε να διασφαλιστεί ότι οι επιπτώσεις αυτές έχουν επαρκώς εκτιµηθεί στο ενωρίτερο δυνατό στάδιο της διαδικασίας λήψης απόφασης, από κοινού µε τα οικονοµικά και κοινωνικά ζητήµατα (Sadler and Verheem, 1996). Οι βασικές αρχές της Στρατηγικής Περιβαλλοντικής Εκτίµησης (στο εξής ΣΠΕ) θα µπορούσαν να συνοψιστούν στα παρακάτω: Η ΣΠΕ αποτελεί ένα εργαλείο για τη βελτίωση της στρατηγικής δράσης: Ως αποτέλεσµα µιας ΣΠΕ θα µπορούσαν να τροποποιηθούν οι στόχοι, τα µέσα επίτευξης των στόχων αυτών και ο τρόπος εφαρµογής της προτεινόµενης δράσης. Για το λόγο αυτό, η ΣΠΕ θα πρέπει να ενσωµατωθεί σε αρχικό στάδιο της διαδικασίας λήψης απόφασης, ώστε να διασφαλίζει τον εντοπισµό όλων των 1

2 εύλογων εναλλακτικών δυνατοτήτων και των πιθανών τροποποιήσεων της στρατηγικής δράσης. Η ΣΠΕ θα πρέπει να προάγει την συµµετοχή κοινού και άλλων αρχών στη διαδικασία λήψης απόφασης: Με τον τρόπο αυτό η ΣΠΕ αφήνει τη παλιά µονοµερή προσέγγιση της διαδικασίας λήψης απόφασης για την υιοθέτηση µιας συµµετοχικής διαδικασίας, µε ιδιαίτερο σηµείο της την εµπλοκή του κοινού. Η ΣΠΕ πρέπει να είναι γενική και «εστιασµένη»: Επειδή πρόκειται για διαδικασία που εµπλέκεται στα αρχικά στάδια σχεδιασµού, η ΣΠΕ δεν θα πρέπει να είναι τόσο λεπτοµερής όσο η Εκτίµηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων έργων, ούτε µπορεί να συµπεριλαµβάνει µια τεράστια συλλογή στοιχείων βάσης. Η ΣΠΕ πρέπει να συµβάλλει στον εντοπισµό της βέλτιστης εναλλακτικής δυνατότητας για τη στρατηγική δράση: Έτσι, θα πρέπει να αναγνωρίζονται και αξιολογούνται οι διάφορες εναλλακτικές δυνατότητες ενός σχεδίου ή προγράµµατος µε σκοπό την εύρεση της βέλτιστης περιβαλλοντικά εφαρµόσιµης επιλογής. Η ΣΠΕ πρέπει να στοχεύει στην βελτιστοποίηση των θετικών επιρροών και στην ελαχιστοποίηση και αποκατάσταση των αρνητικών επιπτώσεων: Η ΣΠΕ για παράδειγµα πρέπει να διασφαλίζει ότι οι στρατηγικές δράσεις δεν θα υπερβαίνουν τα όρια εκείνα που οδηγούν σε µη αναστρέψιµες βλάβες στο περιβάλλον. Ιστορική Αναδροµή της Οδηγίας ΣΠΕ Οι πρώτες συζητήσεις σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Κοινότητας σχετικά µε την υιοθέτηση µιας Οδηγίας ΣΠΕ ξεκίνησαν την ίδια εποχή µε τις συζητήσεις για την Οδηγία για την Εκτίµηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων έργων, δηλαδή περίπου το Παρά το ότι αρχικά υπήρχε η πρόθεση για την υιοθέτηση µιας Οδηγίας που θα κάλυπτε τόσο έργα όσο και «στρατηγικές δράσεις», τελικά το πεδίο εφαρµογής της Οδηγίας που υιοθετήθηκε το 1985 περιορίστηκε µόνο στα έργα (Wood, 1988). Καθώς δεν υπήρχε δεσµευτικό ευρωπαϊκό θεσµικό πλαίσιο για ΣΠΕ, ορισµένα Ευρωπαϊκά Κράτη Μέλη προχώρησαν στην θέσπιση τέτοιων συστηµάτων από τα τέλη της δεκαετίας του 80. Για παράδειγµα, στην Ολλανδία υπήρχε η υποχρέωση ΣΠΕ για ορισµένα σχέδια και προγράµµατα, καθώς και η συντετµηµένη διαδικασία του «e-test» για τις αποφάσεις του Υπουργικού Συµβουλίου. Επίσης, στην ανία υπήρχε υποχρέωση ΣΠΕ για κυβερνητικές προτάσεις ως µέρος της διοικητικής πρακτικής. Τέλος, στη Μεγάλη Βρετανία, ο Οδηγός Καλής Πρακτικής για τις αρχές τοπικού σχεδιασµού (local planning authorities) απαιτεί απαραίτητα την εκπόνηση µιας συντετµηµένης µορφής ΣΠΕ («environmental appraisal») για όλα τα τοπικά και περιφερειακά αναπτυξιακά σχέδια. Όπως ήταν αναµενόµενο, η ανά χώρα προσέγγιση αντιστοιχούσε στο ιδιαίτερο υπόβαθρο κάθε χώρας και πολύ λίγο συνεισέφερε στην δηµιουργία ενός κοινού επιπέδου δράσης, όπως αυτό αντικατοπτρίζεται στους στόχους της Ευρωπαϊκής 2

3 Ένωσης, αλλά και στην επίτευξη της υψηλής προστασίας του περιβάλλοντος όπως αυτή προωθείται από τα διάφορα Προγράµµατα ράσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το Περιβάλλον. Μια πρώτη πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για µια Οδηγία ΣΠΕ κυκλοφόρησε το Η πρόταση αυτή συζητήθηκε εκτενώς µεταξύ των Κρατών Μελών και ιδιαίτερα ως προς τους τύπους των στρατηγικών δράσεων που θα εντάσσονταν στο πεδίο εφαρµογής της Οδηγίας. Η επίσηµη πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής τελικά δηµοσιοποιήθηκε τον εκέµβριο Παρά το γεγονός ότι η προηγούµενη εκδοχή της πρότασης Οδηγίας αναφερόταν στις «διαδικασίες σχεδιασµού» ή στις «διαδικασίες λήψης αποφάσεων» (πολιτικές, σχέδια και προγράµµατα), η τελική πρόταση περιοριζόταν «σε ορισµένα σχέδια και προγράµµατα χρήσεων γης», ενώ κάτω από τον τίτλο αυτό συµπεριλάµβανε και κάποια τοµεακά σχέδια και προγράµµατα. Η συγκεκριµένη πρόταση Οδηγίας συζητήθηκε σε βάθος. Τα βασικά στάδια στην διαδικασία υιοθέτησης της Οδηγίας µπορούν να συνοψιστούν στα εξής: Το 1997, γνωµοδότησαν επ αυτής οι επιτροπές της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τα οικονοµικά και κοινωνικά θέµατα, καθώς και για τις περιφέρειες. Τον Οκτώβριο 1998, γνωµοδότησε για τη πρόταση Οδηγίας το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Τον Φεβρουάριο 1999, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε µια τροποποιηµένη πρόταση Οδηγίας στην οποία είχαν συµπεριληφθεί 15 από τις 29 προτεινόµενες από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τροποποιήσεις. Αυτή η πρόταση Οδηγίας επέκτεινε τον σκοπό της Οδηγίας, εκτός της προστασίας του περιβάλλοντος, και στην προώθηση της βιώσιµης ανάπτυξης. Επίσης στην πρόταση αυτή υπάρχει σαφής διάκριση µεταξύ των σχεδίων και προγραµµάτων πολεοδοµίας και χωροταξίας καθώς και των άλλων τοµεακών σχεδίων και προγραµµάτων. Τέλος συµπεριλαµβάνεται σαφής απαίτηση για αξιολόγηση των εναλλακτικών λύσεων στο προτεινόµενο σχέδιο ή πρόγραµµα. Η τροποποιηµένη αυτή πρόταση συζητήθηκε µεταξύ των Κρατών Μελών κατά το έτος Το Μάρτιο του 2000 υιοθετήθηκε από το Συµβούλιο η κοινή θέση σχετικά µε τη πρόταση Οδηγίας. Κατά τα έτη 2000 και 2001, έλαβαν χώρα διαπραγµατεύσεις µεταξύ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου. Στις 21 Ιουλίου 2001 δηµοσιεύθηκε η Οδηγία ΣΠΕ, η οποία υιοθετήθηκε από κοινού από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συµβούλιο. Η Οδηγία αυτή, της οποίας το κωδικό όνοµα είναι «Οδηγία 2001/42/ΕΚ», θα έπρεπε να είχε εφαρµοστεί από τα Κράτη Μέλη µέχρι τις 21 Ιουλίου 2004, είτε υιοθετώντας νέες κατάλληλες ανεξάρτητες διαδικασίες είτε προσαρµόζοντας ανάλογα τις υφιστάµενες σε αυτά διαδικασίες ΣΠΕ. Η Οδηγία αυτή δεν µπορεί να εφαρµοστεί άµεσα στα διάφορα Ευρωπαϊκά Κράτη Μέλη καθώς θα πρέπει να «µεταφραστεί» σε ειδικές διατάξεις που να καθορίζουν κάθε λεπτοµέρεια που αφήνεται, χάριν της Αρχής της Επικουρικότητας, στην διακριτική ευχέρεια των Κρατών Μελών. Προκειµένου λοιπόν να επιτευχθεί η καλύτερη δυνατή εφαρµογή της Οδηγίας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε στα τέλη του 2003 κατευθυντήριες οδηγίες σχετικά µε την ερµηνεία των απαιτήσεων της Οδηγίας. 3

4 Θα πρέπει να αναφερθεί ότι µέχρι τα τέλη του 2003, περίπου 20 χώρες παγκοσµίως έχουν θεσπίσει νοµοθετικές διατάξεις για ΣΠΕ, ενώ άλλες έχουν υιοθετήσει κατευθυντήριες οδηγίες για ΣΠΕ (Therivel, 2004). Το περιεχόµενο της Οδηγίας 2001/42/ΕΚ Το κείµενο της Οδηγίας 2001/42/ΕΚ µπορεί σε γενικές γραµµές να χωριστεί σε πέντε ενότητες ως εξής: Το προοίµιο της Οδηγίας και το άρθρο 1: εξηγούν τους στόχους της Οδηγίας. Τα άρθρα 2-4 και το Παράρτηµα ΙΙ: εξηγούν ποιες στρατηγικές δράσεις εµπίπτουν στο πεδίο εφαρµογής της Οδηγίας καθώς και πότε πρέπει να εκπονείται ΣΠΕ. Επιπλέον στο άρθρο 2 δίνονται κάποιοι βασικοί ορισµοί. Τα άρθρα 5-7 και το Παράρτηµα Ι: εξηγούν τα βασικά στοιχεία που εισαγάγει µια ΣΠΕ σε µια διαδικασία λήψης απόφασης: την περιβαλλοντική µελέτη, τη διαβούλευση µε το κοινό και άλλες «αρχές» και τη διαδικασία διαβούλευσης µε άλλα Κράτη Μέλη όπου αυτό είναι απαραίτητο. Στα άρθρα 8 και 9: δηλώνεται η απαίτηση να ληφθούν κατά τη λήψη απόφασης υπόψη οι πληροφορίες που προκύπτουν από τα άρθρα 5-7 και περιγράφεται πώς τα παραπάνω θα αποδοθούν εγγράφως. Τέλος, τα άρθρα 10-15: ασχολούνται µε διάφορες λοιπές διαδικαστικές απαιτήσεις. Συνοπτική παρουσίαση της Οδηγίας δίνεται στους Πιν. 1α και 1β. 4

5 Πίν.1α. Συνοπτική παρουσίαση των υποχρεώσεων που θέτει η Οδηγία ΣΠΕ για ένα συγκεκριµένο σχέδιο ή πρόγραµµα Περιβαλλοντική Μελέτη Εκπόνηση περιβαλλοντικής µελέτης στην οποία εντοπίζονται, περιγράφονται και αξιολογούνται οι ενδεχόµενες σηµαντικές επιπτώσεις που θα έχει στο περιβάλλον η εφαρµογή του σχεδίου ή προγράµµατος (Σ/Π), καθώς και οι εύλογες εναλλακτικές δυνατότητες (Άρθρο 5). Οι πληροφορίες που θα παρέχονται στην περιβαλλοντική µελέτη είναι οι εξής (Άρθρο 5 και Παράρτηµα Ι): 1) το περιεχόµενο και οι κύριοι στόχοι του Σ/Π, και η σχέση µε άλλα σχετικά Σ/Π, 2) οι σχετικές πτυχές της τρέχουσας κατάστασης του περιβάλλοντος και η βάσει αυτής πιθανή εξέλιξη εάν δεν εφαρµοστεί το Σ/Π (µηδενική λύση), 3) τα περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά των περιοχών που ενδέχεται να επηρεαστούν σηµαντικά, 4) τα τυχόν υφιστάµενα περιβαλλοντικά προβλήµατα που αφορούν το Σ/Π, 5) οι στόχοι περιβαλλοντικής προστασίας που αφορούν το Σ/Π και ο τρόπος µε τον οποίο αυτοί, καθώς και τα περιβαλλοντικά ζητήµατα, έχουν ληφθεί υπόψη κατά την προετοιµασία του, 6) οι ενδεχόµενες σηµαντικές επιπτώσεις του Σ/Π στο περιβάλλον, 7) τα προβλεπόµενα µέτρα για την αντιµετώπιση των οποιωνδήποτε σηµαντικών δυσµενών επιπτώσεων στο περιβάλλον, 8) οι λόγοι για τους οποίους επιλέχθηκαν οι εξετασθείσες εναλλακτικές δυνατότητες, και µια περιγραφή του τρόπου διενέργειας της εκτίµησης, 9) περιγραφή των προτεινόµενων µέτρων παρακολούθησης, και 10) µια µη τεχνική περίληψη των παραπάνω πληροφοριών. Η περιβαλλοντική µελέτη θα πρέπει να περιλαµβάνει τις πληροφορίες που ευλόγως µπορεί να απαιτηθούν, λαµβάνοντας υπόψη τις υφιστάµενες γνώσεις και µεθόδους εκτίµησης, το περιεχόµενο και το επίπεδο λεπτοµερειών στο Σ/Π, το στάδιο της διαδικασίας λήψης αποφάσεως και το βαθµό στον οποίο ορισµένα θέµατα αξιολογούνται καλύτερα σε διαφορετικά επίπεδα της συγκεκριµένης διαδικασίας προκειµένου να αποφεύγεται η επανάληψη της εκτίµησης (Άρθρο 5.2) Οι περιβαλλοντικές µελέτες πρέπει να είναι επαρκούς ποιότητας ώστε να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις της Οδηγίας ΣΠΕ (Άρθρο 12.2). 5

6 Πίν.1β. Συνοπτική παρουσίαση των υποχρεώσεων που θέτει η Οδηγία ΣΠΕ για ένα συγκεκριµένο σχέδιο ή πρόγραµµα συνέχεια ιαβουλεύσεις Με τις «περιβαλλοντικές» αρχές κατά τη λήψη αποφάσεων σχετικά µε την έκταση και το επίπεδο λεπτοµερειών των πληροφοριών που πρέπει να περιλαµβάνονται στην περιβαλλοντική µελέτη (Άρθρο 5.4). Με τις «περιβαλλοντικές» αρχές και το κοινό, στους οποίους πρέπει να δίδεται έγκαιρη και πραγµατική ευκαιρία, εντός ευλόγων χρονικών περιθωρίων, να εκφράσουν την γνώµη τους επί του προκαταρτικού Σ/Π και της περιβαλλοντικής µελέτης που το συνοδεύει, πριν το Σ/Π εγκριθεί ή αρχίσει η σχετική νοµοθετική διαδικασία (Άρθρο 6.1, 6.2). Με άλλα Κράτη Μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης όταν η εφαρµογή του Σ/Π ενδέχεται να έχει σηµαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον αυτών των Κρατών Μελών (Άρθρο 7). Η περιβαλλοντική µελέτη και τα αποτελέσµατα των διαβουλεύσεων πρέπει να λαµβάνονται υπόψη κατά τη λήψη απόφασης (Άρθρο 8). Απαιτούµενες πληροφορίες στην απόφαση Όταν εγκρίνεται το Σ/Π, το κοινό, οι «περιβαλλοντικές» αρχές και κάθε Κράτος Μέλος µε το οποίο διεξάχθησαν διαβουλεύσεις σύµφωνα µε το άρθρο 7, πρέπει να ενηµερώνονται και να τίθενται στη διάθεση τους τα παρακάτω (Άρθρο 9): Το Σ/Π όπως εγκρίθηκε. Μια «δήλωση» που να συνοψίζει: 1. τον τρόπο µε τον οποίο ενσωµατώθηκαν τα περιβαλλοντικά ζητήµατα στο Σ/Π, 2. τον τρόπο µε τον οποίο ελήφθησαν υπόψη, σύµφωνα µε το άρθρο 8, η περιβαλλοντική µελέτη που εκπονήθηκε σύµφωνα µε το άρθρο 5, οι γνώµες που εκφράστηκαν σύµφωνα µε το άρθρο 6 και τα αποτελέσµατα των διαβουλεύσεων σύµφωνα µε το άρθρο 7, 3. τους λόγους για τους οποίους επιλέγηκε το Σ/Π, όπως εγκρίθηκε, λαµβάνοντας υπόψη και τις άλλες εύλογες εναλλακτικές δυνατότητες που εξετάστηκαν. Τα µέτρα που αποφασίστηκαν για την παρακολούθηση (Άρθρο 10). Παρακολούθηση Παρακολούθηση των σηµαντικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων από την εφαρµογή του Σ/Π (Άρθρο 10). 6

7 Στόχος της Οδηγίας Στο Προοίµιο της Οδηγίας αναφέρονται µια σειρά στόχων, τους οποίους η Οδηγία προσπαθεί να επιτύχει, συµπεριλαµβανοµένης της διατήρησης και βελτίωσης του περιβάλλοντος, της προστασίας της ανθρώπινης υγείας, της ορθολογικής χρήσης των φυσικών πόρων, της ενσωµάτωσης των περιβαλλοντικών ζητηµάτων στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, την εξασφάλιση κοινών διαδικαστικών απαιτήσεων στα διάφορα Κράτη Μέλη και την ικανοποίηση και άλλων περιβαλλοντικών ρυθµίσεων ή συνθηκών. Το άρθρο 1 του κυρίως µέρους της Οδηγίας αναφέρει ότι: Στόχος της παρούσας Οδηγίας είναι η υψηλού επιπέδου προστασία του περιβάλλοντος και η ενσωµάτωση περιβαλλοντικών ζητηµάτων στην προετοιµασία και θέσπιση σχεδίων και προγραµµάτων µε σκοπό την προώθηση βιώσιµης ανάπτυξης εξασφαλίζοντας ότι θα γίνεται εκτίµηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων για ορισµένα σχέδια και προγράµµατα που ενδέχεται να έχουν σηµαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον (Άρθρο 1). Οι απαιτήσεις που επιβάλλουν τα υπόλοιπα άρθρα της Οδηγίας αποβλέπουν στην επίτευξη του παραπάνω στόχου. Θα πρέπει να σηµειωθεί ότι στο στόχο της Οδηγίας γίνεται αναφορά στη προώθηση της βιώσιµης ανάπτυξης. Η αναφορά αυτή µας παραπέµπει στο 6 ο Πρόγραµµα ράσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το Περιβάλλον, το οποίο περιγράφει τα µέτρα που πρέπει να λάβει η Ευρωπαϊκή Ένωση να προωθήσει την εφαρµογή της Στρατηγικής της για την Βιώσιµη Ανάπτυξη. Στο Πρόγραµµα αυτό η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει την ενσωµάτωση των περιβαλλοντικών ζητηµάτων στις άλλες τοµεακές πολιτικές ως ένα από τα πέντε πεδία προτεραιότητας στρατηγικής δράσης. Πεδίο εφαρµογής της Οδηγίας Η Οδηγία 2001/42/ΕΚ, προκειµένου να περιγράψει τα σχέδια και προγράµµατα τα οποία εντάσσονται στο πεδίο εφαρµογής της, θέτει ένα συνδυασµό κριτηρίων τα οποία συνδέονται µεταξύ τους άλλοτε µε συνδετική και άλλοτε µε διαζευτική σχέση. Μόνο µε προσεκτική ανάγνωση των «και» και των «ή» µπορούµε να καταλήξουµε αν κάποιο σχέδιο ή πρόγραµµα εντάσσεται ή όχι στο πεδίο εφαρµογής της Οδηγίας. Εποµένως, στρατηγικές δράσεις οι οποίες υποχρεούνται σε ΣΠΕ είναι τα σχέδια και προγράµµατα, καθώς και οι τροποποιήσεις τους: 1. τα οποία εκπονούνται ή/και εγκρίνονται από µια αρχή (άρθρο 2α), και 2. που απαιτούνται βάσει νοµοθετικών, κανονιστικών ή διοικητικών διατάξεων (άρθρο 2α), και 3. τα οποία ενδέχεται να έχουν σηµαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον (άρθρο 3.1), όπως καθορίζεται µετά τη χρήση των κριτηρίων του Παραρτήµατος ΙΙ της παρούσας Οδηγίας, και 4. τα οποία εκπονούνται για τη γεωργία, δασοπονία, αλιεία, ενέργεια, βιοµηχανία, µεταφορές, διαχείριση αποβλήτων (στερεών και υγρών), διαχείριση υδάτινων πόρων, τηλεπικοινωνίες, τουρισµό, πολεοδοµία, χωροταξία ή χρήση γης και τα οποία καθορίζουν το πλαίσιο για 7

8 µελλοντικές άδειες έργων που απαριθµούνται στα Παραρτήµατα Ι και ΙΙ της Οδηγίας 85/337/ΕΟΚ (άρθρο 3.2(α)), ή 5. για τα οποία, λόγω των ενδεχόµενων συνεπειών τους σε ορισµένους τόπους, απαιτείται εκτίµηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων σύµφωνα µε τα άρθρα 6 και 7 της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ (άρθρο 3.2(β)), ή 6. είναι άλλα σχέδια και προγράµµατα που καθορίζονται από τα Κράτη Μέλη, καθώς αυτά θέτουν το πλαίσιο για µελλοντικές άδειες έργων (άρθρο 3.4), και 7. των οποίων η πρώτη τυπική προπαρασκευαστική πράξη είναι µεταγενέστερη της 21 ης Ιουλίου 2004 ή τα οποία εγκρίνονται µετά την 21 η Ιουλίου 2006 (άρθρο 13.3). Τα παραπάνω απεικονίζονται συνοπτικά στο ιάγραµµα 1. Οι στρατηγικές δράσεις που δεν υποχρεούνται σε στρατηγική περιβαλλοντική εκτίµηση, σύµφωνα µε τη παρούσα Οδηγία, είναι σχέδια και προγράµµατα: 8. τα οποία καθορίζουν τη χρήση µικρών περιοχών σε τοπικό επίπεδο ή είναι ήσσονες τροποποιήσεις σχεδίων και προγραµµάτων (τα οποία σχέδια και προγράµµατα υποχρεούνται σε στρατηγική περιβαλλοντική εκτίµηση) και δεν ενδέχεται να έχουν σηµαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον (άρθρο 3.3), ή 9. τα οποία είναι δηµοσιονοµικά σχέδια και προγράµµατα ή σχέδια και προγράµµατα που αφορούν τον προϋπολογισµό (άρθρο 3.8), ή 10. τα οποία είναι σχέδια και προγράµµατα που εξυπηρετούν αποκλειστικά σκοπούς εθνικής άµυνας ή καταστάσεων έκτακτης ανάγκης (άρθρο 3.8), ή 11. των οποίων η πρώτη τυπική προπαρασκευαστική πράξη είναι προγενέστερη της 21 ης Ιουλίου 2004 και τα οποία εγκρίνονται πριν την 21 η Ιουλίου 2006 (άρθρο 13.3). Προκειµένου να αποφασίσει κάθε Κράτος Μέλος κατά πόσον τα σχέδια και προγράµµατα των σηµείων 6 και 8 ενδέχεται να έχουν σηµαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον, δηλαδή αν υποχρεούνται ή δεν υποχρεούνται αντίστοιχα σε ΣΠΕ, είτε εξετάζουν χωριστά κάθε περίπτωση είτε καθορίζουν συγκεκριµένους τύπους σχεδίων και προγραµµάτων είτε συνδυάζουν τις δύο αυτές προσεγγίσεις (διαδικασία «screening»). Είναι φανερό ότι λόγω της πολυπλοκότητας και της σχετικά µεγάλης «ελευθερίας» του συστήµατος καθορισµού των σχεδίων και προγραµµάτων που εντάσσονται στο πεδίο ορισµού της Οδηγίας, τα διάφορα Κράτη Μέλη θα πρέπει να αποφασίσουν ακριβώς σχετικά µε το τι ορίζει η παρούσα Οδηγία για τις διάφορες στρατηγικές τους δράσεις. 8

9 Το Σχέδιο / Πρόγραµµα εκπονείται ή/και εγκρίνεται από µια αρχή σε εθνικό, περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο Ή εκπονείται από µια αρχή προκειµένου να εγκριθεί µέσω νοµοθετικής διαδικασίας από το Κοινοβούλιο ή την Κυβέρνηση; (Άρθρο 2(α)) ΟΧΙ ΝΑΙ Το Σχέδιο / Πρόγραµµα απαιτείται βάσει νοµοθετικών, κανονιστικών ή διοικητικών διατάξεων; (Άρθρο 2(α)) ΟΧΙ ΝΑΙ Το Σχέδιο / Πρόγραµµα εκπονείται για τη γεωργία, δασοπονία, αλιεία, ενέργεια, βιοµηχανία, µεταφορές, διαχείριση αποβλήτων (υγρών & στερεών), διαχείριση υδάτινων πόρων, τηλεπικοινωνίες, τουρισµό, πολεοδοµία, χωροταξία ή χρήση γής, ΚΑΙ καθορίζει το πλαίσιο για µελλοντικές άδειες έργων που απαριθµούνται στα Παραρτήµατα Ι & ΙΙ της Οδηγίας 85/337/ΕΟΚ; (Άρθρο 3.2(α)) ΟΧΙ Για το Σχέδιο / Πρόγραµµα, λόγω των συνεπειών που ενδέχεται να έχει σε ορισµένους τόπους, απαι-τείται εκτίµηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων σύµφωνα µε τα άρθρα 6 & 7 της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ; (Άρθρο 3.2(β)) ΝΑΙ ΝΑΙ ΟΧΙ Το Σχέδιο / Πρόγραµµα καθορίζει τη χρήση µικρών περιοχών σε τοπικό επίπεδο, ή αποτελεί ήσσονα τροποποίηση ενός Σχεδίου / Προγράµµατος; (Άρθρο 3.3) Το Σχέδιο / Πρόγραµµα καθορίζει το πλαίσιο για µελλοντικές άδειες έργων (όχι µόνο έργων των Παραρτηµάτων της Οδηγίας 85/337/ΕΟΚ); (Άρθρο 3.4) ΟΧΙ ΟΧΙ Το Σχέδιο / Πρόγραµµα εξυπηρετεί αποκλειστικά σκοπούς εθνικής άµυνας, ή αποτελεί δηµοσιονοµικό σχέδιο/πρόγραµµα ή σχέδιο/ πρόγραµµα που αφορά τον προϋπολογισµό, ή συγχρηµατοδοτείται από ιαρθρωτικά Ταµεία ή το Ευρ. Γεωργικό Ταµείο Προσανατολισµού & Εγγυήσεων (ΕΓΤΠΕ) για την περίοδο προγραµµατισµού /7; (Άρθρο 3.8 έως 3.9) ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ Το Σχέδιο / Πρόγραµµα ενδέχεται να έχει σηµαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον; (Άρθρο 3.5) ΟΧΙ ΟΧΙ Απαιτείται Στρατηγική Εκτίµηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΕΠΕ) ΝΑΙ εν απαιτείται Στρατηγική Εκτίµηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΕΠΕ) ιάγραµµα 1 9

10 Σηµαντικές εισροές της ΣΠΕ στη διαδικασία λήψης απόφασης Η παρούσα Οδηγία ορίζει ότι τρία στοιχεία της ΣΠΕ θα πρέπει να λαµβάνονται υπόψη στην διαδικασία λήψης απόφασης: η περιβαλλοντική µελέτη, οι απόψεις του κοινού και των «συναρµοδίων αρχών» και οι απόψεις των άλλων Κρατών Μελών όταν είναι απαραίτητο. Α. Σύµφωνα µε τα όσα ορίζει η Οδηγία, θα πρέπει να εκπονηθεί µια περιβαλλοντική µελέτη η οποία να εντοπίζει, να περιγράφει και να αξιολογεί τις ενδεχόµενες σηµαντικές επιπτώσεις που θα έχει στο περιβάλλον η εφαρµογή του σχεδίου ή προγράµµατος, καθώς και τις εύλογες εναλλακτικές δυνατότητες, λαµβανοµένων υπόψη των στόχων και του γεωγραφικού πεδίου εφαρµογής του σχεδίου ή προγράµµατος (άρθρο 5.1). Οι πληροφορίες οι οποίες θα πρέπει να παρέχονται από τη περιβαλλοντική µελέτη αναφέρονται στο Παράρτηµα Ι της Οδηγίας και παρουσιάζονται συνοπτικά στον Πίνακα 1α. Υποχρέωση των Κρατών Μελών είναι να διασφαλίζουν ότι οι περιβαλλοντικές µελέτες είναι επαρκούς ποιότητας ώστε να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις της παρούσας Οδηγίας. Παρατηρήσεις που µπορούν να γίνουν σε σχέση µε το περιεχόµενο της περιβαλλοντικής µελέτης είναι οι εξής: Από τα παραπάνω αναφερόµενα περιεχόµενα της περιβαλλοντικής µελέτης, τα περιεχόµενα των σηµείων (1) (5) παρέχουν το πλήρες πλαίσιο για την ανάπτυξη ενός σχεδίου ή προγράµµατος καθώς αναφέρονται σε µια ανάλυση των σχετικών µε αυτά άλλων σχεδίων και προγραµµάτων, συµπεριλαµβανοµένων και των περιβαλλοντικών, µια περιγραφή της τρέχουσας κατάστασης περιβάλλοντος, επικεντρωµένη κυρίως στις περιοχές που ενδέχεται να επηρεαστούν σηµαντικά, καθώς και ένας εντοπισµός των περιβαλλοντικών προβληµάτων. Χωρίς αντίρρηση, τα σηµεία (2) (5) µπορούν να αναπτυχθούν ανεξάρτητα από το σχέδιο ή το πρόγραµµα και το περιεχόµενο τους µπορεί να χρησιµοποιηθεί για αρκετά σχέδια ή προγράµµατα στην συγκεκριµένη περιοχή. Όπως αναφέρθηκε και προηγουµένως, ένα από τα σηµαντικά στοιχεία των περιεχοµένων της περιβαλλοντικής µελέτης είναι ο εντοπισµός και η αξιολόγηση των εναλλακτικών δυνατοτήτων, στις οποίες γίνεται σαφής αναφορά στο άρθρο 5.1 της Οδηγίας. Η παρούσα Οδηγία περιλαµβάνει απαίτηση για την περιγραφή στη περιβαλλοντική µελέτη των µέτρων σχετικά µε τον έλεγχο των επιπτώσεων του σχεδίου ή του προγράµµατος. Θα πρέπει να σηµειωθεί ότι η απαίτηση για έλεγχο των επιπτώσεων έλειπε εντελώς από την Οδηγία 85/337/ΕΟΚ για την εκτίµηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων έργων. Οι απαιτήσεις που θέτει η Οδηγία ΣΠΕ σχετικά µε το περιεχόµενο της περιβαλλοντικής µελέτης ενέχουν τον κίνδυνο να οδηγήσουν σε εκτενή παράθεση εγκυκλοπαιδικών γνώσεων. Για το λόγο αυτό το άρθρο 5.2 της Οδηγίας θέτει όρια σχετικά µε το επίπεδο λεπτοµερειών που θα πρέπει αυτή να περιλαµβάνει. Η αναφορά αυτή, καθώς και η αναφορά του άρθρου 4.3 στα σχέδια και προγράµµατα που αποτελούν µέρος ενός 10

11 ιεραρχηµένου συνόλου, υπονοούν ότι όταν δίνονται κάποια στοιχεία και εκπονούνται κάποιες αναλύσεις σε άλλες διαδικασίες ΣΠΕ σχεδίων και προγραµµάτων που σχετίζονται µε το υπό εξέταση σχέδιο ή πρόγραµµα, τα στοιχεία αυτά και οι αναλύσεις δεν είναι ανάγκη να επαναληφθούν αλλά να ιεραρχηθούν κατάλληλα. Τα Κράτη Μέλη πρέπει να καθορίσουν τις «αρχές» που θα συµµετάσχουν στις διαβουλεύσεις σχετικά µε το περιεχόµενο της περιβαλλοντικής µελέτης και του επιπέδου των λεπτοµερειών που θα συµπεριληφθούν σε αυτό. (άρθρο 5.4). Αυτές είναι οι αρχές οι οποίες, λόγω «των ειδικών περιβαλλοντικών αρµοδιοτήτων τους, ενδέχεται να ενδιαφέρονται για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της εφαρµογής των σχεδίων και προγραµµάτων» (άρθρο 6.3). Β. Η εκπονηθείσα περιβαλλοντική µελέτη και το προκαταρτικό σχέδιο ή πρόγραµµα θα πρέπει να τεθούν υπό διαβούλευση. Τα σχετικά κείµενα θα πρέπει να τεθούν στην διάθεση των αρχών και του κοινού (άρθρο 6.1), που θα πρέπει να έχουν µια «έγκαιρη και πραγµατική ευκαιρία, εντός ευλόγων χρονικών περιθωρίων, να εκφράσουν την γνώµη τους επί του προκαταρτικού σχεδίου ή προγράµµατος και της περιβαλλοντικής µελέτης που το συνοδεύει, πριν το σχέδιο ή πρόγραµµα εγκριθεί» (άρθρο 6.2). Το κοινό που κάθε φορά πρέπει να συµµετέχει στη διαβούλευση θα πρέπει να καθοριστεί από κάθε Κράτος Μέλος. Γ. Στην περίπτωση που η εφαρµογή ενός σχεδίου ή προγράµµατος έχει σηµαντικές επιπτώσεις σε κάποιο άλλο Κράτος Μέλος, θα πρέπει επίσης να πραγµατοποιηθούν διαβουλεύσεις µε το Κράτος Μέλος αυτό (άρθρο 7). Σύµφωνα µε την Οδηγία ΣΠΕ, η περιβαλλοντική µελέτη και τα αποτελέσµατα των διαβουλεύσεων µε τις συναρµόδιες αρχές, το κοινό και τα άλλα Κράτη Μέλη, όπου αυτό είναι απαραίτητο, λαµβάνονται υπόψη κατά την προετοιµασία του σχεδίου ή προγράµµατος και πριν την υιοθέτησή του. Επίσης, σύµφωνα µε την Οδηγία, κατά την έγκριση ενός σχεδίου ή προγράµµατος, ενηµερώνονται όλοι οι συµµετέχοντες στις παραπάνω διαβουλεύσεις για: τον τρόπο µε τον οποίο η περιβαλλοντική µελέτη και το σύνολο των αποτελεσµάτων των διαβουλεύσεων αυτών ελήφθησαν υπόψη, τους λόγους για τους οποίους επιλέχθηκε η τελική µορφή του σχεδίου ή προγράµµατος ανάµεσα στις άλλες εξετασθείσες εναλλακτικές δυνατότητες, καθώς και τα µέτρα που λαµβάνονται για την παρακολούθηση των επιπτώσεων του σχεδίου ή προγράµµατος.. Πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατα της ΣΠΕ Η προστιθέµενη αξία της ΣΠΕ σε σχέση µε την εκτίµηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων έργων ανάγεται στα εξής: 11

12 Η ΣΠΕ εφαρµόζεται σε αρχικό στάδιο σχεδιασµού επηρεάζοντας άµεσα τους τύπους των έργων που τελικά θα υλοποιηθούν και όχι απλώς τις σχεδιαστικές τους λεπτοµέρειες. Με τη ΣΠΕ εκτιµώνται επιπτώσεις που είναι δύσκολο να συλληφθούν στο σύνολό τους στο επίπεδο των έργων, όπως οι σωρευτικές και συνεργιστικές επιπτώσεις σύνθετων έργων ή έργων µεγάλης κλίµακας. Η ΣΠΕ προάγει την αποτελεσµατικότερη αξιολόγηση των εναλλακτικών δυνατοτήτων σε επίπεδο σχεδιασµού, καθώς στο επίπεδο των έργων έχει ήδη τεθεί το γενικό πλαίσιο για την υλοποίησή τους και οι εναλλακτικές δυνατότητες είναι πλέον περιορισµένες. Η ΣΠΕ διασφαλίζει την ενσωµάτωση των περιβαλλοντικών ζητηµάτων στην διαδικασία λήψης αποφάσεων. Η ΣΠΕ δίνει τη δυνατότητα της συµµετοχής του κοινού στην διαδικασία λήψης αποφάσεων. Η ΣΠΕ ενδυναµώνει και προσδίδει διαφάνεια στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Έτσι διασφαλίζει την αποτελεσµατικότερη εφαρµογή της στρατηγικής δράσης και περιορίζει τις ανεπιθύµητες επιπτώσεις που ενδέχεται να προκύψουν από αυτή.. Από την άλλη πλευρά, η ΣΠΕ: προσθέτει χρονική και οικονοµική επιβάρυνση στην διαδικασία έγκρισης της στρατηγικής δράσης και καθώς είναι µια καινούρια διαδικασία, για την αποτελεσµατική εφαρµογή της θα πρέπει να περάσει κάποιο ικανό χρονικό διάστηµα ώστε να αποκτηθεί σχετική εµπειρία. Σε κάθε περίπτωση όµως µε τη ΣΠΕ επιτυγχάνουµε πιο διαφανείς, περιβαλλοντικά φιλικές και κοινωνικά πιο αποδεκτές στρατηγικές δράσεις. Εφαρµογή της Οδηγίας ΣΠΕ στην Ελλάδα Σε εθνικό επίπεδο η εφαρµογή της Οδηγίας έρχεται να καλύψει το κενό της προστασίας του περιβάλλοντος σε αρχικό στάδιο σχεδιασµού και σε µεγάλη κλίµακα. Η ανάγκη αυτή υπήρξε µια από τις βασικές διαπιστώσεις κατά το σχεδιασµό και την υλοποίηση έργων «µεγάλης κλίµακας», όπως για παράδειγµα των µεγάλων εθνικών οδικών αξόνων ή λιµένων της χώρας, καθώς σε περιπτώσεις υλοποίησης περισσότερων διαφορετικών έργων για την ανάπτυξη µιας περιοχής, τα οποία µέχρι σήµερα αντιµετωπίζονταν µεµονωµένα, υποβαθµίζοντας έτσι τη σηµασία των σωρευτικών τους επιπτώσεων. Παρά την εκπόνηση και έγκριση/υλοποίηση, µέσω τυπικών ή άτυπων διαδικασιών, µεγάλου αριθµού σχεδίων και προγραµµάτων σε διάφορους τοµείς (χρήσεις γης, γεωργία, βιοµηχανία, ενέργεια, µεταφορές, τουρισµό, διαχείριση υδατικών πόρων, διαχείριση απορριµµάτων, πολεοδοµικό σχεδιασµό), στην Ελλάδα δεν υπάρχουν µέχρι σήµερα επίσηµες διαδικασίες για την εκτίµηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων κατά την προετοιµασία αυτών των σχεδίων ή προγραµµάτων. Εν τούτοις ένα είδος εκτίµησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων για ορισµένες περιπτώσεις σχεδίων ή προγραµµάτων υφίσταται εδώ και αρκετά χρόνια. Για παράδειγµα, τουλάχιστον εδώ και µια δεκαετία λειτουργεί ο θεσµός των Ειδικών Χωροταξικών Μελετών, κατά την εκπόνησή των οποίων εκτιµούνται οι πιθανές περιβαλλοντικές επιπτώσεις του συγκεκριµένου χωροταξικού σχεδιασµού σε ευαίσθητες περιοχές όπως παραλιακές ή ορεινές περιοχές. 12

13 Ως περιπτώσεις ΣΠΕ σχεδίων ή προγραµµάτων µπορούν να θεωρηθούν και οι περιπτώσεις εκτίµησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων σύνθετων και σε µεγάλη κλίµακα και έκταση αναπτυσσόµενων έργων. Τέτοιες περιπτώσεις είναι οι ακόλουθες: Η Συνολική και Ολοκληρωµένη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων της Μερικής Εκτροπής του ποταµού Αχελώου προς τη Θεσσαλία που αφορά ουσιαστικά στην εκτίµηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων ενός ολοκληρωµένου σχεδίου διαχείρισης υδατικών πόρων σε δύο από τις µεγαλύτερες υδατικές περιφέρειες της χώρας. Η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για την Ανάπτυξη των Χερσαίων και Θαλάσσιων Εγκαταστάσεων του Λιµένα Πειραιά (επιβατικός και εµπορικός λιµένας), συµπεριλαµβανοµένων του σιδηροδροµικού τερµατικού σταθµού και των οδικών δικτύων, αφορά ουσιαστικά στην εκτίµηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων ενός ολοκληρωµένου σχεδίου ανάπτυξης στην παραλιακή λιµενική ζώνη από Πειραιά µέχρι και Πέραµα. Ανάλογη περίπτωση µπορεί να θεωρηθεί και η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για τα Ολυµπιακά Έργα και τα Έργα Ανάπλασης που σχεδιάστηκαν και αναπτύχθηκαν στο µέτωπο του Φαληρικού Όρµου. Μια ακόµη περίπτωση ΣΠΕ είναι η εκτίµηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων των Ολυµπιακών Έργων που συµπεριλαµβανόταν στο φάκελο υποψηφιότητας της Αθήνας για τους Ολυµπιακούς Αγώνες Επίσης θα πρέπει να αναφερθεί και η περίπτωση του πολεοδοµικού σχεδιασµού. Όλα τα νέα Γενικά Πολεοδοµικά Σχέδια ή επεκτάσεις αυτών και τα οποία εντάσσονται στο πεδίο της συγκεκριµένης Οδηγίας, αντιµετωπίζονται ως έργα και εµπίπτουν στις εθνικές διατάξεις εκτίµησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων έργων και δραστηριοτήτων. Τέλος θα πρέπει να αναφερθεί, παρότι ως πολιτική δεν εµπίπτει στον σκοπό της Οδηγίας, η ΣΠΕ οποία εκπονήθηκε στο παρελθόν από το ΥΠΕΧΩ Ε σχετικά µε την επίπτωση στην µείωση της ατµοσφαιρικής ρύπανσης της απόσυρσης των αυτοκινήτων µε συµβατικούς κινητήρες και την αντικατάστασή τους από αυτοκίνητα νέας τεχνολογίας (κινητήρες µε καταλύτη). Έως το Νοέµβριο του 2004, επίσηµη και πλήρης εφαρµογή της Οδηγίας 2001/42/ΕΚ στην Ελλάδα δεν έχει ακόµη πραγµατοποιηθεί. Η ενσωµάτωση της ΣΠΕ στο εθνικό δίκαιο περιβάλλοντος αποτελεί µια σηµαντική πρόκληση, καθώς αυτή εξαρτάται, όπως προαναφέρθηκε, από το καθορισµό ενός συνόλου παραµέτρων ιδιαίτερα πολύπλοκων. Οι σηµαντικότερες παράµετροι είναι οι εξής: Το πεδίο εφαρµογής της Οδηγίας: Η σηµαντικότερη παράµετρος για την ορθή εφαρµογή της Οδηγίας φαίνεται να είναι ο καθορισµός του πεδίου εφαρµογής της, ο προσδιορισµός δηλαδή εκείνων των σχεδίων και προγραµµάτων, τα οποία πληρούν τις συνθήκες που θέτει η Οδηγία. Παρά το ότι η ίδια η Οδηγία περιορίζει κατά κάποιο τρόπο το πεδίο εφαρµογής σε ορισµένες οµάδες σχεδίων και προγραµµάτων, η συχνή χρήση από την ελληνική δηµόσια διοίκηση των όρων «σχέδιο» και «πρόγραµµα» σε περιπτώσεις που δεν πληρούνται οι συνθήκες που θέτει η Οδηγία, καθιστούν το έργο του καθορισµού του πεδίου εφαρµογής ιδιαίτερα δύσκολο και χρονοβόρο. 13

14 Ιδιαίτερη µνεία θα πρέπει να γίνει στον ορισµό της «αρχής» που είναι αρµόδια για την προετοιµασία του σχεδίου ή του προγράµµατος και η οποία βάσει της νοµολογίας του ικαστηρίου Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων έχει ευρύ πεδίο εφαρµογής: Η αρχή µπορεί να οριστεί ως οργανισµός, άσχετα από τη νοµική του µορφή και την έκταση των εξουσιών του (εθνική, περιφερειακή ή τοπική), ο οποίος έχει ορισθεί υπεύθυνος, βάσει πράξεως εκδοθείσας από κράτος, για την παροχή δηµόσιας υπηρεσίας υπό τον έλεγχο του κράτους, και για το σκοπό αυτό, έχει ειδικές εξουσίες πέρα από εκείνες που προκύπτουν από τους κανονικούς κανόνες που έχουν εφαρµογή στις σχέσεις µεταξύ ατόµων. Κατά αυτόν τον τρόπο το πεδίο εφαρµογής της Οδηγίας µπορεί να επεκταθεί και σε ορισµένα σχέδια και προγράµµατα τα οποία αναλαµβάνουν ιδιωτικοποιηµένες εταιρείες κοινής ωφελείας. Τέλος η περίπτωση των σχεδίων και προγραµµάτων που αποτελούν µέρος ενός ιεραρχηµένου συνόλου και η υποχρέωση εκτίµησης των επιπτώσεων σε διάφορα επίπεδα αυτού περιπλέκει ιδιαίτερα τις διαδικασίες που διαφαίνονται ούτως ή άλλως αρκετά πολύπλοκες. Η διαδικασία «screening»: Η Οδηγία δίνει τη δυνατότητα εξαίρεσης ορισµένων περιπτώσεων σχεδίων και προγραµµάτων από την υποχρέωση εκτίµησης των περιβαλλοντικών τους επιπτώσεων. Επίσης η ίδια Οδηγία δίνει τη δυνατότητα στα Κράτη Μέλη να επεκτείνουν το πεδίο εφαρµογής της σε περιπτώσεις σχεδίων και προγραµµάτων που δεν ανήκουν στις οµάδες που ορίζει η Οδηγία αλλά που καθορίζουν το πλαίσιο για µελλοντικές άδειες έργων και ενδέχεται να έχουν σηµαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Προκειµένου να αποφασιστεί αν υπάρχει ανάγκη εκτίµησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και για τις δύο προηγούµενες κατηγορίες σχεδίων και προγραµµάτων, είναι αναγκαία, όπως αναφέρθηκε και προηγουµένως, η εφαρµογή διαδικασίας «screening», είτε εξετάζοντας κάθε περίπτωση ξεχωριστά είτε ορίζοντας συγκεκριµένους τύπους σχεδίων και προγραµµάτων είτε εφαρµόζοντας ένα συνδυασµό των δύο προσεγγίσεων. Η επιλογή της προσέγγισης που τελικά θα χρησιµοποιηθεί είναι άµεσα συνδεδεµένη µε το σκεπτικό του καθορισµού του πεδίου εφαρµογής της οδηγίας. Οι προδιαγραφές των µελετών: Για την ουσιαστική εφαρµογή της Οδηγίας, σηµαντική παράµετρο αποτελεί ο καθορισµός της έκτασης και του επιπέδου των πληροφοριών που πρέπει να περιλαµβάνονται σε κάθε περιβαλλοντική µελέτη, ανάλογα µε το επίπεδο στο οποίο εκπονείται το κάθε σχέδιο ή πρόγραµµα. Άλλωστε, όπως αναφέρθηκε και προηγουµένως, αποτελεί υποχρέωση κάθε Κράτους Μέλους η διασφάλιση της ποιότητας των περιβαλλοντικών µελετών. Σ αυτή την κατεύθυνση θα συνέβαλε σηµαντικά η εκπόνηση γενικών προδιαγραφών. Οι αρµόδιες και οι συναρµόδιες αρχές: Καθώς η στρατηγική περιβαλλοντική εκτίµηση επεµβαίνει στην καρδιά του συστήµατος λήψης αποφάσεων της δηµόσιας διοίκησης, ενσωµατώνοντας το περιβάλλον σε όλες τις τοµεακές πολιτικές, ιδιαίτερης σηµασίας είναι ο καθορισµός της Υπηρεσίας που θα συντονίζει την όλη διαδικασία, καθώς και των συναρµοδίων αρχών που θα συµµετέχουν στα διάφορα επίπεδα διαβουλεύσεων. 14

15 Η διαδικασία διαβουλεύσεων µε το κοινό: Μια νευραλγική παράµετρος για την εφαρµογή της ΣΠΕ, όπως αυτή καθορίζεται από την Οδηγία 2001/42/ΕΚ αποτελεί ο καθορισµός της διαδικασίας διαβούλευσης µε το κοινό και ιδιαίτερα ο ορισµός του κοινού που συµµετέχει κάθε φορά σε αυτήν. Η παρακολούθηση των επιπτώσεων: Η Οδηγία 2001/42/ΕΚ θέτει ιδιαίτερη διάταξη για τη παρακολούθηση των επιπτώσεων των σχεδίων και προγραµµάτων και την ανάληψη κατάλληλης επανορθωτικής δράσης στην περίπτωση που εντοπιστούν δυσµενείς επιπτώσεις. Ο έγκαιρος εντοπισµός τέτοιων επιπτώσεων και η άµεση ανάληψη των κατάλληλων επανορθωτικών δράσεων αποτελούν την απαραίτητη συµπλήρωση της εκ των προτέρων εκτίµησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, ώστε να επιτευχθεί η υψηλού επιπέδου προστασία του περιβάλλοντος που έχει ως στόχο η Οδηγία. Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι το εγχείρηµα της εφαρµογής της ΣΠΕ παρουσιάζει ιδιαίτερες δυσκολίες, από τις οποίες δεν θα πρέπει να παραλείψουµε την προσαρµογή του εθνικού µας συστήµατος λήψης αποφάσεων, ενός συστήµατος µε αρκετές ελευθερίες, σε αυτό. Εν τούτοις, παρά τις δυσκολίες εφαρµογής, παραµένει αδιαµφισβήτητο γεγονός ότι η ΣΠΕ αποτελεί ένα σηµαντικό βήµα προς τη κατεύθυνση της προστασίας και διαχείρισης του περιβάλλοντος σύµφωνα µε τις αρχές της βιώσιµης ανάπτυξης. Βιβλιογραφία ANSEA Team (TAU Consultora Ambiental et al) (2002) Towards an Analytical Strategic Environmental Assessment, Madrid, Spain. Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2004) Εφαρµογή της Οδηγίας 2001/42 σχετικά µε την εκτίµηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων ορισµένων σχεδίων και προγραµµάτων, Υπηρεσία Επίσηµων Εκδόσεων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, Λουξεµβούργο. Office of the Deputy Prime Minister (ODPM) (2002) The Strategic Environmental Assessment Directive: Guidance for Planning Authorities, London, UK. ODPM et al (2004) A Draft Practical Guide to the Strategic Environmental Assessment Directive, London, UK. Sadler, B & Verheem, R. (1996) SEA: Status, Challenges and Future Directions, Report 53, Ministry of Housing, Spatial Planning and the Environment, The Hague, Netherlands. Scottish Executive Planning Division (2003) Environmental Assessment of Development Plans, Edinburgh, UK. Therivel, R. (2004) Strategic Environmental Assessment in Action, Earthscan, London, UK. 15

16 Τολέρης, Ε. (2004) Οµιλία µε θέµα «Στρατηγική Εκτίµηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων» σε ηµερίδα του Τοµέα Υδατικών Πόρων, Υδραυλικών και Θαλασσίων Έργων, Ε.Μ.Π., Αθήνα. Τολέρης, Ε. (2004) Οµιλία µε θέµα «Η Στρατηγική Εκτίµηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων από την Σκοπιά της Περιβαλλοντικής ιοίκησης» σε ηµερίδα της αστικής µη κερδοσκοπικής εταιρίας Νόµος και Φύση, Αθήνα. Wood, C. (1988) EIA in Plan Making in P. Wathern, ed., Environmental Impact Assessment, Unwin Hyman, London. 16