ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑΣ Δ. ΠΟΔΑΡΑ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑΣ Δ. ΠΟΔΑΡΑ"

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑΣ Δ. ΠΟΔΑΡΑ ΘΕΜΑ: ΛΗΨΗ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΔΩΡΕΑΣ ΟΡΓΑΝΩΝ ΣΩΜΑΤΟΣ ΠΡΟΣ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ: ΚΟΙΝΩΝΙΟΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

2 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑΣ Δ. ΠΟΔΑΡΑ ΘΕΜΑ: ΛΗΨΗ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΔΩΡΕΑΣ ΟΡΓΑΝΩΝ ΣΩΜΑΤΟΣ ΠΡΟΣ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ: ΚΟΙΝΩΝΙΟΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ Υποβλήθηκε στο Τμήμα Ψυχολογίας Τομέας Κοινωνικής και Κλινικής Ψυχολογίας Ημερομηνία Προφορικής Εξέτασης : 09 Ιανουαρίου, 2014 Εξεταστική Επιτροπή 1. Μ. Δικαίου, καθηγήτρια, Επιβλέπουσα 2. Ε. Φίγγου, λέκτορας, Μέλος Τριμελούς Συμβουλευτικής Επιτροπής 3. Ε. Γεωργάκα, επίκ. Καθηγήτρια, Μέλος Τριμελούς Συμβουλευτικής Επιτροπής 4. Β. Δεληγιάννη- Κουϊμτζή, καθηγήτρια, Εξετάστρια 5. Ζ. Παπαληγούρα, αν. καθηγήτρια, Εξετάστρια 6. Π. Ρούσση, αν. καθηγήτρια, Εξετάστρια 7. Μπάκα Αφροδίτη, λέκτορας, Εξετάστρια 2

3 Κωνσταντίνα Δ. Ποδαρά Α.Π.Θ. Λήψη απόφασης και διαδικασίες υλοποίησης της δωρεάς οργάνων σώματος προς μεταμόσχευση: Κοινωνιοψυχολογικοί Παράγοντες «Η έγκριση της παρούσης Διδακτορικής Διατριβής από το Τμήμα Ψυχολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης δεν υποδηλώνει αποδοχή των γνωμών του συγγραφέως» (Ν.5343/1932, άρθρο 202, παρ.2) 3

4 στον Αλέξανδρο που ήρθε και στον Δημήτρη που έφυγε 4

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ευχαριστίες.14 Πρόλογος 16 ΚΕΦΑΛΑΙΟ I : Εισαγωγή Η Δωρεά Οργάνων Ως Κοινωνιοψυχολογικό Φαινόμενο Βασική Κατηγοριοποίηση Των Μεταμοσχεύσεων 23 Πτωματική Μεταμόσχευση...23 Ζώσα Μεταμόσχευση Ιστορική Διαδρομή Των Μεταμοσχεύσεων Τα Δρώμενα Μιας Τυπικής Περίπτωσης Πτωματικής Δωρεάς Οργάνων Η Οργάνωση Μεταμοσχευτικών Συστημάτων Το Νομικό Πλαίσιο Της Δωρεάς Οργάνων Από Πτωματικό Δότη Και Το Ηθικό Και Φιλοσοφικό Υπόβαθρο Αυτού..33 -Βασική Διάκριση Των Σχετικών Νομοθεσιών Το Ελληνικό Νομικό Καθεστώς Της Δωρεάς Οργάνων.38 - Η Οπτική Του Νόμου Για Τη Φύση Των Ανθρωπίνων Οργάνων Και Την Ιδιοκτησία Των Νεκρών Σωμάτων Η Ανάγκη Για Όργανα 42 5

6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ II H Δωρεά Οργάνων Ως Δυνατότητα Που Προσφέρει Η Εποχή Του Επαναπροσδιορισμού Του Θανάτου Η Εξέλιξη Της Σχέσης Του Δυτικού Κόσμου Με Το Γεγονός Του Θανάτου Ο Θάνατος Που Λαμβάνει Χώρα Στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ) 54 3.Η Κοινωνική Κατασκευή Της Έννοιας Του Εγκεφαλικού Θανάτου.63 ΚΕΦΑΛΑΙΟ III Παράθεση Και Κριτική Επεξεργασία Των Ερευνητικών Δεδομένων Που Αφορούν Στη Λήψη Απόφασης Και Διαδικασία Υλοποίησης Της Δωρεάς Οργάνων Στάσεις Του Γενικού Πληθυσμού-Δωρητές Οργάνων Δημογραφικοί Παράγοντες Φυλετικοί-Πολιτισμικοί-Θρησκευτικοί παράγοντες Οι Ατομικές Στάσεις, Τα Κίνητρα και τα Χαρακτηριστικά Προσωπικότητας Που Σχετίζονται Με Την Απόφαση Της Μετά Θάνατον Δωρεάς Οργάνων..87 -Κριτικές Επισημάνσεις Που Προκύπτουν Από Την Επισκόπηση Της Βιβλιογραφίας Που Αφορά Στο Γενικό Πληθυσμό Οικογένειες Και Απόφαση Συναίνεσης Στη Δωρεά Οργάνων 96 -Απόφαση (Μη) Συναίνεσης : Πεποιθήσεις Και Χαρακτηριστικά Των Συγγενών Και Του Δότη Η Εμπειρία Του Νοσοκομείου Για Την Οικογένεια Του Δότη

7 -Οι Τρόποι Διαχείρισης Της Πρότασης Για Δωρεά Οργάνων Και Η Επίδραση Που Αυτή Ασκεί Στο Πένθος Της Οικογένειας.109 Κριτικές Επισημάνσεις Που Προκύπτουν Από Τη Βιβλιογραφική Επισκόπηση Των Σχετικών Με Την Οικογένεια Του (Υποψήφιου) Δότη Ερευνών Επαγγελματίες Υγείας Των ΜΕΘ Και Δωρεά Οργάνων Έρευνα Των Στάσεων Των Επαγγελματιών Υγείας Προς Το Θεσμό Της Δωρεάς 118 -Η Διερεύνηση Του Βιώματος Των Επαγγελματιών Των ΜΕΘ Κατά Τη Λήψη Αποφάσεων Και Υλοποίησης Των Δωρεών Οργάνων Η Διαδικασία Λήψης Απόφασης Για Δωρεά Οργάνων Ως Μέρος Της Προτελεύτιας Φροντίδας Των Νοσηλευομένων Στις ΜΕΘ Κριτικές Επισημάνσεις Που Προκύπτουν Από Τη Βιβλιογραφία Επισκόπηση Των Ερευνών Που Αφορούν Στη Λειτουργία Των Επαγγελματιών Υγείας Των ΜΕΘ ΚΕΦΑΛΑΙΟ IV Παρουσίαση Των Στόχων Και Της Μεθόδου Της Παρούσας Έρευνας Ερευνητικό Σχέδιο Θεωρητικό Πλαίσιο Και Στόχοι Της Παρούσας Έρευνας Γενικός Σκοπός Της Μελέτης Οι Δύο Φάσεις Της Έρευνας: α) Προκαταρκτική Φάση β) Κύρια Φάση 140 7

8 -Επιλογή Της Μεθόδου Ανάλυσης Των Δεδομένων (Μέθοδος Θεμελιωμένης Θεωρίας) Πληθυσμός Της Έρευνας Θεωρητική Δειγματοληψία Χαρακτηριστικά Και Ιδιαιτερότητες Του Δείγματος Μέθοδος Συλλογής Δεδομένων (ΗμιδομημένηΣυνέντευξη) Βασικά θέματα διερεύνησης.151 -Ζητήματα Δεοντολογίας Μέθοδος Ανάλυσης Των Δεδομένων 154 -Βασικές Αρχές Της Ανάλυσης Εκδοχές Της Μεθόδου Στάδια Διεξαγωγής Της Ανάλυσης Ζητήματα Ερευνητικής Εγκυρότητας ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Αποτελέσματα Της Έρευνας Συνολικό Ερμηνευτικό Σχήμα Kατηγορία 1: Η Νοηματοδότηση Της Απόφασης Για Δωρεά Οργάνων Από Πτωματικό Δότη Ως «Απόφαση Ζωής Και Θανάτου»

9 1.1 Η Σύγχυση Που Προκαλεί Το Γεγονός Του Θανάτου..168 Α. Η Σύγχυση Των Συγγενών Γνωστική Δυσκολία Κατανόησης Του Εγκεφαλικού Θανάτου Συναισθηματική αντίσταση στο γεγονός του θανάτου Β.Ο Προβληματισμός Των Επαγγελματιών Υγείας Για Τον Ορισμό Του Θανάτου Ανεπάρκεια Ειδικής Γνώσης 180 -Ηθικής Και Θρησκευτικής Τάξης Διλήμματα..183 Γ. Η Εμφάνιση Της Σύγχυσης Κατά Την Αλληλεπίδραση Γιατρών-Συγγενών Σύγχυση Σε Σχέση Με Το Χρόνο Που Μπορεί Να Παραμείνει Ο Υποψήφιος Δότης Σε Μηχανική Υποστήριξη Αντιφατική Ορολογία Κατά Την Αναφορά Στον Εγκεφαλικό Θάνατο Συμπερασματικές Σκέψεις Από Την Κατηγορία Η Επιφυλακτικότητα Που Περιβάλλει Την Απόφαση Και Υλοποίηση Της Δωρεάς Οργάνων.198 Α. Επιφυλακτικότητα Εκ Μέρους Των Συγγενών Να Συναινέσουν Η Συναίνεση Σε Δωρεά, Αντικίνητρο Για Την Προσπάθεια Σωτηρίας Του Δυνητικού Δότη Μη Δίκαιη Διανομή Των Διαθέσιμων Οργάνων

10 -Η Συμβολή Των ΜΜΕ Στην Ενίσχυση Της Επιφυλακτικότητας Β. Επιφυλακτικότητα Εκ Μέρους Των Γιατρών Να Ζητήσουν Τη Δωρεά Αίσθηση Ματαίωσης Από Την Αποτυχία Να Σώσουν Τον Ασθενή Επίγνωση Της Κοινωνικής Αντίληψης Περί Διαφθοράς Του Ιατρικού Συστήματος..208 Γ. Η Επίκληση Του Σχετικού Νόμου Κατά Την Αλληλεπίδραση Γιατρών Συγγενών, Ως Μέσο Προστασίας Από Την Καχυποψία Και Την Απόδοση Ευθυνών Η Αναφορά Των Συγγενών Στο Νόμο Η αναφορά Των Γιατρών Στο Νόμο Συμπερασματικές Σκέψεις Από Την Κατηγορία Το Αίσθημα Ευθύνης Που Βαραίνει Την Απόφαση Και Την Υλοποίηση Της Δωρεάς Οργάνων.219 Α. Οι Διαστάσεις Της Ευθύνης Που Βιώνει ο Συγγενής Που Καλείται Να Συναινέσει Σε Δωρεά Οργάνων Ατομική Ή Συλλογική Απόφαση Η Ευθύνη Του Δικαιώματος Να Αποφασίζει Κανείς Για Τη Ζωή Και Το Σώμα «Του Άλλου» α) Όταν Η Απόφαση Για Δωρεά Βιώνεται Ως Εντολή Θανάτου.232 β) Όταν Η Απόφαση Για Δωρεά Συνοδεύεται Από Φόβο Βεβήλωσης Του Νεκρού Σώματος

11 Β. Οι Διαστάσεις Της Ευθύνης Που Βιώνουν Οι Γιατροί Που Εμπλέκονται Στο Θεσμό Της Δωρεάς Οργάνων Η Ευθύνη Της Σωστής Διάγνωσης Η Ευθύνη Της Αναζήτησης Της Συγκατάθεσης Των Συγγενών α) Διαδικασία ενημέρωσης των συγγενών για το θάνατο και θέσης της πρότασης για δωρεά: Η οπτική των γιατρών..245 β) Οι Εμπειρίες Των Συγγενών Για Τον Τρόπο Που Ενημερώθηκαν Από Τους Γιατρούς.249 γ) Ανάγκη Βελτίωσης Των Ευρύτερων Συνθηκών: Ένα Αίτημα Από Γιατρούς Και Συγγενείς 252 -Ηθική Ευθύνη Προς Άλλες Ομάδες Ασθενών..255 Συμπερασματικές Σκέψεις Από Την Κατηγορία Η Απόφαση Για Δωρεά Οργάνων Νοηματοδοτούμενη Ως «Συνέχιση Της Ζωής» Α. Η Θεσμοθέτηση Της Ανωνυμίας 265 Β. Τρόποι Ενασχόλησης Των Συγγενών Με Τους Λήπτες Θετικές Σκέψεις Για Την Υγεία Τους Επιθυμία Για Επικοινωνία Αποφυγή Της Επικοινωνίας Προσδοκίες Των Συγγενών Από Τους Λήπτες

12 Συμπερασματικές Σκέψεις Από Την Κατηγορία Κατηγορία 2: Η Απόφαση Για Δωρεά Οργάνων Νοηματοδοτούμενη Ως Έκφραση Της Ταυτότητας Τα Στοιχεία Της Ταυτότητας Που Συνδέονται Με Την Απόφαση Για Δωρεά Οργάνων.287 Α. Η Απόφαση Για Δωρεά Ως Αποτέλεσμα Ειδικής Ενημέρωσης Γνώσης.290 Β. Η Απόφαση Για Δωρεά Ως Έκφραση Εμπάθειας Και Αλτρουϊστικής Συνείδησης Γ. Η Απόφαση Για Δωρεά Ως Έκφραση Του Χριστιανικού Ιδεώδους Δ. Η Απόφαση Για Δωρεά Ως Κοινωνικά Χρήσιμη Στάση Η Εγγραφή Στο Μητρώο Δωρητών : Ανευ Ουσίας Τυπική Διαδικασία Ή Συνειδητή Έκφραση Της «Ταυτότητας Του Δωρητή» Η Επιλογή Υπέρ Ή Κατά Της Δωρεάς Ως Αποτέλεσμα Ταυτοτικής Διεργασίας Συμπερασματικές Σκέψεις Από Τη Θεωρητική Κατηγορία

13 Πυρηνική Κατηγορία 3: Το Συγκρουσιακό Νόημα Της Απόφασης Για Δωρεά Οργάνων 314 ΚΕΦΑΛΑΙΟ VI Γενικά Συμπεράσματα Περιορισμοί Που Διέπουν Τη Διεξαγωγή Της Παρούσας Έρευνας ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ημιδομημένη Συνέντευξη (Ιατροί ΜΕΘ-Συντονιστές).380 Ημιδομημένη Συνέντευξη (Συγγενείς) Περίληψη Abstract

14 Ευχαριστίες Η συγγραφή της παρούσας διδακτορικής διατριβής και η πραγματοποίηση της έρευνας στα πλαίσια της διατριβής αποτελεί καρπό μακροχρόνιας και κοπιώδους προσπάθειας, που δε θα μπορούσε να υλοποιηθεί, δίχως καταρχήν την συμβολή της καθηγήτριας και επόπτριάς μου κας Μαρίας Δικαίου. Η κα Δικαίου, όχι μόνο στα πλαίσια της εποπτείας της παρούσας διατριβής, αλλά και από τα χρόνια της φοίτησής μου ακόμη στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα κλινικής και κοινωνικής ψυχολογίας, με βοήθησε ως φοιτήτρια και ως άτομο γενικότερα, μέσα από τους γνωστικούς ορίζοντες που μου άνοιγε με τις συζητήσεις μας, τις ιδέες της, τις συμβουλές της, τις επιστημονικές της κατευθύνσεις, το προοδευτικό της πνεύμα, την υπομονή που επέδειξε μαζί μου και την εμπιστοσύνη με την οποία σταθερά επένδυσε στο πρόσωπό μου. Πάνω από όλα την ευχαριστώ γιατί πιστεύει σε μένα περισσότερο από ό,τι εγώ στον εαυτό μου. Ιδιαίτερες ευχαριστίες αρμόζουν και στα υπόλοιπα μέλη της τριμελούς επιτροπής κα Φίγγου Λία και κα Γεωργάκα Τζένη. Μεταφέροντάς μου το μήνυμα ότι είναι με όλη τους την όρεξη διαθέσιμες να μου παράσχουν στήριξη, με τις γνώσεις τους όσον αφορά την ποιοτική μεθοδολογία έρευνας, με τις κατευθύνσεις τους και τις παρατηρήσεις τους, αποτέλεσαν για μένα ένα πλαίσιο ασφάλειας, μέσα στο οποίο κινήθηκα κατά την επιλογή της μεθόδου ανάλυσης των δεδομένων, την πραγματοποίηση αυτής της ανάλυσης και την εξαγωγή των συμπερασμάτων. Η παρούσα διατριβή είχε στόχο να φωτίσει ένα τόσο λεπτό θέμα όπως η δωρεά οργάνων σώματος προς μεταμόσχευση, το οποίο προβληματίζει και διχάζει την κοινωνία, καθώς ισορροπεί επικίνδυνα ανάμεσα στο γεγονός του θανάτου, τον φόβο και τον πόνο που αυτός προκαλεί και στην προσφορά ευκαιρίας για ζωή σε πάσχοντες συνανθρώπους. Σε αυτό το πλαίσιο, το να προσεγγιστούν οι άνθρωποι που έχουν ζήσει το φαινόμενο στην πράξη και να 14

15 μας μεταφέρουν το προσωπικό τους βίωμα, θεωρήθηκε κρίσιμης σημασίας από την υποφαινόμενη και την κύρια επόπτρια κα Δικαίου, κατά τον σχεδιασμό της έρευνας. Οφείλουμε λοιπόν καταρχήν να ευχαριστήσουμε ιδιαιτέρως τους ανθρώπους - μέλη των οικογενειών δοτών που συμμετείχαν στην έρευνα, πολλοί μάλιστα από τους οποίους βρισκόταν σε φάση πρόσφατου πένθους και που δίχως τη συμβολή τους, δε θα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν οι στόχοι της παρούσας εργασίας. Επιπλέον, είναι σημαντικό να αναγνωριστεί η συμβολή του κ. Δ. Γάκη, που από τη θέση του προέδρου του παραρτήματος του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων, επέτρεψε την έμμεση πρόσβασή μου σε στοιχεία οικογενειών δοτών. Ευχαριστίες ανήκουν και στους επαγγελματίες υγείας και τους εκπροσώπους φορέων που, παρά τον περιορισμένο χρόνο τους, συμμετείχαν και μετέφεραν στην έρευνα την πολύτιμη εμπειρία τους, τις απόψεις τους και την οπτική τους για το θέμα. Ιδιαίτερες ευχαριστίες επίσης ανήκουν στην Μαρία Φάβα, φιλόλογο που επιμελήθηκε το τελικό κείμενο της διατριβής από φιλολογική άποψη. Τέλος, κατά τη μακρά χρονική περίοδο που διήρκησε η εκπόνηση αυτής της διατριβής, συνέβησαν παράλληλα, τόσο ιδιαιτέρως ευχάριστα, όσο και ιδιαιτέρως δυσάρεστα γεγονότα ζωής, που θα μπορούσαν να με αποσυντονίσουν και εν τέλει να με αποθαρρύνουν από την ολοκλήρωσή της. Αυτό απεφεύχθη κυρίως λόγω της πρακτικής και ηθικής στήριξης που μου προσέφεραν τα μέλη της οικογένειάς μου. Ούσα ταυτόχρονα εργαζόμενη και μητέρα, δε θα μπορούσα να ανταποκριθώ στις απαιτήσεις εκπόνησης της διατριβής, χωρίς την πολύτιμη συμβολή τους. 15

16 Πρόλογος Η δωρεά οργάνων σώματος προς μεταμόσχευση αποτελεί αναμφισβήτητα ένα πολύπλοκο κοινωνικό ζήτημα, το οποίο ενέχει, εκτός από ιατρικές, ποικίλες κοινωνικές, πολιτισμικές και κοινωνιοψυχολογικές διαστάσεις. Η παρούσα διατριβή, αντιμετωπίζοντας τη δωρεά οργάνων, όχι ως μεμονωμένη πράξη, αλλά ως ένα σύνολο ενεργειών που εκτελούνται από διαφορετικές ομάδες εμπλεκομένων ατόμων, μέσα σε ένα σύστημα σχέσεων, εστιάζεται στις διαδικασίες λήψης της απόφασης για δωρεά και μελετάει τους κοινωνιοψυχολογικούς παράγοντες που καθορίζουν αυτές τις διαδικασίες. Βασιζόμενη στις συνεντεύξεις ατόμων από τις δύο κύριες πληθυσμιακές ομάδες που διαχειρίζονται στην πράξη το θέμα- την οικογένεια του δότη και τους επαγγελματίες υγείας που υπηρετούν κυρίως σε Μονάδες Εντατικής Θεραπείας- η έρευνα που εκπονήθηκε στο πλαίσιο της παρούσας διατριβής επιχειρεί : α) να εντοπίσει τους τρόπους με τους οποίους οι εμπλεκόμενοι στη λήψη απόφασης «νοηματοδοτούν» τα διάφορα στάδια της διαδικασίας και β) να αναδείξει τα κοινωνιοψυχολογικά φαινόμενα τα οποία ενέχονται σε αυτή τη διαδικασία νοηματοδότησης τόσο σε μικροκοινωνικό, όσο και σε μακροκοινωνικό επίπεδο. Αντλώντας από τον ευρύτερο χώρο της κριτικής θεωρητικής και μεθοδολογικής προσέγγισης και υιοθετώντας τις αναλυτικές αρχές μιας επιλεγμένης από πλευράς ερευνήτριας- εκδοχής της «θεμελιωμένης θεωρίας», η διατριβή διαρθρώνεται σε έξι επιμέρους κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο της διατριβής παρουσιάζονται η κοινωνική, η ιατρική, η νομική - θεσμική διάσταση του φαινομένου της δωρεάς οργάνων σώματος προς μεταμόσχευση. Στο δεύτερο κεφάλαιο, τοποθετώντας το εν-λόγω θέμα σε μια ιστορική διάσταση και ξεκινώντας από την άποψη ότι η σχέση των ανθρώπων με το γεγονός του θανάτου αποτελεί το ευρύτερο-μακροκοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορεί να κατανοηθεί το 16

17 φαινόμενο της δωρεάς οργάνων προς μεταμόσχευση, επιχειρείται μια συνοπτική παρουσίαση των διαφοροποιήσεων που καταγράφονται αναφορικά με αυτή τη σχέση, σε διαφορετικά κοινωνικά, πολιτισμικά και ιστορικά πλαίσια του δυτικού πολιτισμού, στο πέρας των χρόνων έως και σήμερα. Επιπλέον επιχειρείται η παρουσίαση της μορφής του θανάτου, των συνθηκών του θανάτου και των αποφάσεων που λαμβάνονται αναφορικά με ασθενείς που οδεύουν στον θάνατο, μέσα στις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας. Οι ΜΕΘ και οι συνθήκες λειτουργίας τους αποτελούν άλλωστε το στενό-μικροκοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο συμβαίνει η δωρεά οργάνων, οι διαδικασίες της οποίας μπορούν να ειδωθούν ως μέρος της προτελεύτιας φροντίδας του νοσηλευόμενου. Οι πληροφορίες που δίδονται στα πρώτα δύο κεφάλαια της διατριβής, θεωρούνται το απαραίτητο θεωρητικό υπόβαθρο για την καλύτερη κατανόηση από πλευράς του αναγνώστη, των ευρημάτων και των γενικών συμπερασμάτων στα οποία καταλήγει η παρούσα μελέτη. Το τρίτο κεφάλαιο περιλαμβάνει μια κριτική επισκόπηση της υπάρχουσας βιβλιογραφίας σχετικά με το θέμα της δωρεάς οργάνων σώματος προς μεταμόσχευση. Το τεχνολογικόιατρικό επίτευγμα των μεταμοσχεύσεων έχει από την αρχή εγείρει πολλές φιλοσοφικές, ηθικές και ψυχολογικές ανησυχίες, τόσο στους ανθρώπους που είναι άμεσα επηρεαζόμενοι από τη διαδικασία της μεταμόσχευσης, όσο και στο κοινωνικό σύνολο. Ως εκ τούτου, η επισκόπηση της υπάρχουσας βιβλιογραφίας συμπεριλαμβάνει σχετικές έρευνες που προέρχονται από τον χώρο της ψυχολογίας, αλλά και από το ευρύτερο φάσμα των λεγόμενων ανθρωπιστικών επιστημών, καθώς και επιστημονικά άρθρα βιοηθικής. Επιπλέον, η επισκόπηση περιλαμβάνει μελέτες που αφορούν, τόσο στο γενικό πληθυσμό, όσο και στις επιμέρους πληθυσμιακές ομάδες που μελετά η παρούσα έρευνα, επισημαίνοντας ταυτόχρονα τις ελλείψεις που παρουσιάζει η διερεύνηση του θέματος μέχρι στιγμής και προτείνοντας τρόπους αντιμετώπισης αυτών. 17

18 Στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζονται το θεωρητικό πλαίσιο και οι στόχοι της έρευνας και περιγράφεται η μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε. Πιο συγκεκριμένα παρουσιάζονται ξεχωριστά τα δύο στάδια της έρευνας: η προκαταρκτική φάση και η κύρια φάση αυτής. Περιγράφονται επιγραμματικά τα στάδια της ανάλυσης δεδομένων που υπαγορεύει η μέθοδος της Θεμελιωμένης Θεωρίας. Εξηγούνται οι λόγοι που οδήγησαν στην επιλογή της συγκεκριμένης μεθόδου ανάλυσης των δεδομένων, καθώς και της μεθόδου των σε βάθος συνεντεύξεων, που χρησιμοποιήθηκε για την συλλογή των δεδομένων. Ακολουθεί περιγραφή του πληθυσμού της έρευνας. Στο πέμπτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα ευρήματα της παρούσας μελέτης, με τη μορφή των κατηγοριών και υποκατηγοριών που αναδύθηκαν, ως αποτέλεσμα της κωδικοποίησης και της εννοιολογικής ταξινόμησης του υλικού των συνεντεύξεων. Αναπτύσσονται αναλυτικά, τόσο οι δύο κεντρικές κατηγορίες και οι υποκατηγορίες αυτών, που αναδείχθηκαν με τη μέθοδο ανάλυσης της θεμελιωμένης θεωρίας, όσο και η πυρηνική κατηγορία, που είναι «το συγκρουσιακό νόημα της απόφασης για δωρεά οργάνων», ως θεωρητικό, επεξηγηματικό σχήμα στο οποίο καταλήγει η παρούσα μελέτη. Κατά την παρουσίαση των αποτελεσμάτων, δίδεται η οπτική και ο ρόλος των δύο ομάδων του πληθυσμού που συμμετέχουν στην έρευνα. Επιπλέον, γίνεται προσπάθεια σύγκρισης και σύνθεσης των θέσεων των δύο ομάδων, καθώς και προσπάθεια να κατανοηθεί ο τρόπος που αλληλεπιδρούν και το αποτέλεσμα αυτής της αλληλεπίδρασης στο φαινόμενο της δωρεάς. Η παρουσίαση των ευρημάτων συνοδεύεται από τη συζήτηση αυτών και γίνεται προσπάθεια σύνδεσής τους με ευρήματα της διεθνούς βιβλιογραφίας αλλά και αντίστοιχες ψυχολογικές θεωρίες. Παρατίθενται δε, όσο γίνεται πιο αναλυτικά συμπεράσματα, με ταυτόχρονη όμως αναφορά στα δεδομένα, όπως προκύπτουν από τον λόγο των συμμετεχόντων. 18

19 Τέλος, στο έκτο κεφάλαιο αναπτύσσονται τα γενικά συμπεράσματα στα οποία καταλήγει η παρούσα έρευνα, τα σημεία στα οποία αυτή συμβάλλει όσον αφορά τη μελέτη του συγκεκριμένου θέματος, προτάσεις για τη βελτίωση των διαδικασιών που περιβάλλουν τη λήψη απόφασης για δωρεά οργάνων, καθώς και οι περιορισμοί που διέπουν τη συγκεκριμένη έρευνα από μεθοδολογική, δεοντολογική και ρεαλιστική άποψη. 19

20 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι Εισαγωγή 1. Η Δωρεά Οργάνων Σώματος Προς Μεταμόσχευση Ως Κοινωνιο-Ψυχολογικό Φαινόμενο Η μεταμόσχευση, που θεωρείται μία από τις μεγαλύτερες κατακτήσεις της ιατρικής του 20 ου αιώνα, αποτελεί μια χειρουργική επέμβαση κατά την οποία υγιή όργανα, ιστοί ή κύτταρα μεταφέρονται από έναν νεκρό ή ζωντανό δότη σε έναν άλλον βαριά πάσχοντα άνθρωπο, συμβατής γενετικής ταυτότητας με τον δότη, με σκοπό την αποκατάσταση της σωματικής του λειτουργίας. Η προσπάθεια αυτή στοχεύει στην παράταση και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής του ασθενή-λήπτη. Προϋπόθεση όμως για την εφαρμογή των μεταμοσχεύσεων είναι η προσφορά οργάνων, ιστών ή κυττάρων. Δωρεά οργάνων αποτελεί η εν ζωή συναίνεση ενός ατόμου ή των συγγενών αυτού στη χειρουργική αφαίρεση ενός ή περισσότερων οργάνων του, μετά τον θάνατό του, με σκοπό τη μεταμόσχευσή τους σε άλλους πάσχοντες. Στο περίπλοκο πεδίο της Ιατρικής εντούτοις, αποτελεί μάλλον έκπληξη το γεγονός ότι κύριο εμπόδιο για τις μεταμοσχεύσεις δε θεωρούνται οι ιατρικής φύσης δυσκολίες της χειρουργικής επέμβασης, οι οποίες έχουν με την πάροδο των ετών αντιμετωπιστεί, αλλά μάλλον το στοιχείο της κοινωνικής αποδοχής της ιδέας της απόκτησης των ανθρωπίνων οργάνων και των διαδικασιών που αυτή προϋποθέτει και περιλαμβάνει. 20

21 Η ανάπτυξη της επαναστατικής ιατρικής πρακτικής των μεταμοσχεύσεων οργάνων και ιστών και η εξέλιξή τους κατά την πάροδο των ετών σε μέρος των τακτικών διαδικασιών των υπηρεσιών υγείας είχε μία ευρύτερη κοινωνική και θεσμική επίδραση, πέραν της κλινικής ιατρικής. Η δραματική ζήτηση οργάνων και ιστών από νεκρούς δότες για θεραπευτικούς σκοπούς, ως μάλιστα η μόνη εναλλακτική επιλογή για βαριά πάσχοντες ασθενείς, μετέτρεψε τις απόψεις των ανθρώπων σχετικά με το τι θα απογίνει το σώμα τους ή το σώμα του συγγενικού τους προσώπου μετά τον θάνατο, από ένα ιδιωτικό και ίσως οικογενειακό ζήτημα, σε ένα ζήτημα μείζονος κοινωνικής σημασίας. Οι σχετικές με το ζήτημα της δωρεάς και της μεταμόσχευσης οργάνων στάσεις των ατόμων θεωρούνται κριτικής σημασίας για τη λειτουργία του συστήματος των μεταμοσχεύσεων, ενώ γίνονται διεθνώς προσπάθειες για την τροποποίηση των στάσεων του πληθυσμού σχετικά με την ιδέα της δωρεάς, προς το θετικότερο. Παράλληλα, υπήρξε η διαμόρφωση αντίστοιχων νομικών και θεσμικών συνθηκών υπό τις οποίες πραγματοποιείται η αφαίρεση και διαχείριση τμημάτων του ανθρωπίνου σώματος για θεραπευτικούς ή ερευνητικούς σκοπούς. Σύμφωνα με την κοινωνιολόγο Nora Mashado (1998), η διαδικασία που λαμβάνει χώρα κατά τη μεταμόσχευση από πτωματικό δότη αποτελεί μια αληθινή μεταμόρφωση. Πρόκειται για τη μεταμόρφωση ενός μέλους νεκρού ανθρωπίνου σώματος σε ένα κατάλληλο από ιατρική άποψη εμφύτευμα, όπου το νόημα αυτού του μέλους αναδομείται στην πορεία. Αυτή η μεταμόρφωση υπονοεί συγχρόνως το ξεπέρασμα πολλών ορίων, που δεν είναι μόνο σωματικά αλλά κοινωνιο-πολιτισμικά, νομικά, ηθικά και συναισθηματικά. Πράγματι, στην πορεία των χρόνων έγινε φανερό πως κάθε απόπειρα προσέγγισης του φαινομένου της δωρεάς οργάνων, οφείλει να περιλαμβάνει την προσπάθεια κατανόησης της σχέσης που έχουν οι άνθρωποι ευρύτερα με το σώμα τους, τον θάνατο, την έννοια της δωρεάς στον άλλον, καθώς και της σχέσης των ανθρώπων με τα ατομικά τους δικαιώματα 21

22 και τις συλλογικές ανάγκες. Αναπόφευκτη συνέπεια της ανάπτυξης του κλάδου των μεταμοσχεύσεων ήταν λοιπόν η ανάδειξη φιλοσοφικών, ηθικών και κοινωνιο-ψυχολογικών ζητημάτων που αφορούν το ανθρώπινο σώμα, τη συνείδηση, την ύπαρξη, την ταυτότητα. Το θέμα απασχολεί ως εκ τούτου κυρίαρχα τους ερευνητές των κοινωνικών επιστημών, οι οποίοι κυρίως τα τελευταία είκοσι χρόνια επιδιώκουν να φωτίσουν πτυχές του φαινομένου της δωρεάς οργάνων σώματος προς μεταμόσχευση και να μελετήσουν τους κοινωνιοψυχολογικούς παράγοντες, οι οποίοι φαίνεται ότι συμβάλουν και ερμηνεύουν σημαντικά την έλλειψη δοτών. Η δωρεά οργάνων έχει έως τώρα προσεγγιστεί από έναν αριθμό διαφορετικών οπτικών ανάμεσα στις οποίες κυριαρχούν, μεταξύ άλλων, η μελέτη των στάσεων του γενικού πληθυσμού προς την ιδέα της δωρεάς και οι ψυχολογικές και κοινωνικέςπολιτισμικές αντιδράσεις αναφορικά με τον ορισμό του θανάτου και την αξιοποίηση των νεκρών σωμάτων. Ωστόσο, το κενό που παρατηρείται διεθνώς μεταξύ γενικής υποστήριξης της ιδέας για δωρεά και της επιθυμίας να προβεί κανείς πραγματικά σε δωρεά, οδηγεί στη σκέψη ότι γενικές προθέσεις και στάσεις δεν προβλέπουν απαραίτητα και συγκεκριμένες συμπεριφορές και δράσεις. Η λήψη απόφασης για δωρεά οργάνων φαίνεται πως αποτελεί ένα πολυσύνθετο φαινόμενο, που ενέχει μακροκοινωνικούς, μικροκοινωνικούς και ενδοψυχικούς παράγοντες, οι οποίοι αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και δεν μπορούν να προσδιοριστούν στο επίπεδο διερεύνησης των στάσεων του γενικού πληθυσμού, κυρίως γιατί αυτές διαμορφώνονται σε υποθετικό-θεωρητικό και όχι πραγματικό πεδίο. Απαιτούνται λοιπόν περισσότερες πληροφορίες από τους άμεσα εμπλεκόμενους στις διαδικασίες, καθώς και θεωρητικές και ερμηνευτικές προσεγγίσεις που θα επιτρέπουν τη διερεύνηση του νοήματος που αποδίδεται σε αυτές τις διαδικασίες. Σε αυτό το πλαίσιο, η κοινωνιο-ψυχολογική οπτική της παρούσας διατριβής επιχειρεί να καταδείξει πλευρές του φαινομένου, που έχουν να κάνουν με τη 22

23 νοηματοδότηση της δωρεάς οργάνων και την επίδραση αυτής της νοηματοδότησης στις διαδικασίες λήψης της σχετικής απόφασης, όπως βιώνονται από τις δύο κύριες πληθυσμιακές ομάδες που διαχειρίζονται στην πράξη το θέμα: την οικογένεια του δότη και τους επαγγελματίες υγείας, κυρίως εκείνων που υπηρετούν σε Μονάδες Εντατικής Θεραπείας. Στη συνέχεια του παρόντος εισαγωγικού κεφαλαίου, το φαινόμενο της δωρεάς οργάνων προς μεταμόσχευση προσεγγίζεται από ιατρική, ιστορική και νομική-θεσμική άποψη. 2. Βασική Κατηγοριοποίηση Των Μεταμοσχεύσεων Η μεταμόσχευση ως ιατρική πράξη διακρίνεται σε δύο βασικές κατηγορίες : τη μεταμόσχευση έπειτα από δωρεά των οργάνων νεκρών δοτών ή αλλιώς πτωματική μεταμόσχευση, που μελετούμε στην παρούσα εργασία και τη μεταμόσχευση οργάνων από ζωντανούς δότες ή ζώσα μεταμόσχευση. Πτωματική Μεταμόσχευση Στην περίπτωση που τα προς μεταμόσχευση όργανα προέρχονται από πτωματικούς δότες, προκειμένου να είναι τα αποτελέσματα καλύτερα για τον λήπτη, απαιτείται η αφαίρεση των οργάνων πριν σταματήσει η καρδιακή λειτουργία του δότη. Στην πράξη αυτό σημαίνει ότι στις περισσότερες περιπτώσεις τα προς μεταμόσχευση όργανα προέρχονται από ασθενείς των οποίων ο θάνατος επέρχεται ενώ αυτοί νοσηλεύονται σε μονάδες εντατικής θεραπείας και έχουν χαρακτηριστεί «εγκεφαλικά νεκροί», ενώ η καρδιακή και η 23

24 πνευμονική λειτουργία τους συντηρείται με μηχανικά μέσα. Άτομα μετά από καρδιακή ανακοπή και ανάλογα με τον χρόνο που πέρασε από τη στιγμή του θανάτου, μπορούν να αποτελέσουν πηγή μόνο ιστών (κερατοειδείς, καρδιακές βαλβίδες, οστά, δέρμα, τένοντες, αγγεία) και όχι συμπαγών οργάνων (καρδιά, πνεύμονες, νεφροί, ήπαρ, νησίδες του παγκρέατος) ( Taber s Ιατρικό Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό, 2007). Τα περισσότερα όργανα των εγκεφαλικά νεκρών ανθρώπων που νοσηλεύονται σε Μονάδες Εντατικής Θεραπείας, εφόσον αυτοί υποστηρίζονται μηχανικά και φαρμακευτικά επαρκώς από το προσωπικό της Μονάδας και εφόσον οι διαδικασίες της δωρεάς πραγματοποιηθούν μέσα σε ένα σύντομο χρονικό διάστημα, είναι κατάλληλα προς μεταμόσχευση. Ο κάθε εγκεφαλικά νεκρός μπορεί υπό τις παραπάνω προϋποθέσεις να γίνει πολλαπλός δότης οργάνων, πράγμα που σημαίνει ότι είναι δυνατό να πραγματοποιηθούν επτά μεταμοσχεύσεις οργάνων και αρκετές επίσης ιστών από ένα μόνο σώμα. Η ηλικία του δότη δεν αποτελεί αντένδειξη για την δυνατότητα δωρεάς των οργάνων του, μεγαλύτερη σημασία έχει η δυνατή προς μεταμόσχευση κατάσταση των οργάνων. Κριτήριο που πάντα αποκλείει κάποιον από το να γίνει δότης αποτελεί η ύπαρξη συγκεκριμένων παθήσεων: της ηπατίτιδας, της μολυσματικής ασθένειας ΗΙV, της σηψαιμίας και του καρκίνου. Ζώσα Μεταμόσχευση Στη ζώσα μεταμόσχευση, το όργανο που δωρίζεται προορίζεται, βάσει νόμου, αποκλειστικά για το μέλος της οικογένειας του ασθενή-λήπτη που κινδυνεύει από μη αναστρέψιμη βλάβη κάποιου οργάνου του (νεφρού ή ήπατος). Η ζώσα μεταμόσχευση λαμβάνει χώρα μόνο όταν κάθε άλλη μέθοδος έχει αποτύχει, καθιστώντας έτσι το μόσχευμα από ζώντα δότη απολύτως αναγκαίο. Εξαιτίας της έλλειψης αρκούντος αριθμού μοσχευμάτων από πτωματικούς δότες, η αφαίρεση οργάνων από ζώντα δότη αποτελεί ένα 24

25 σημαντικό ποσοστό του συνόλου των μεταμοσχευτικών προσπαθειών. Ο αριθμός των ζωντανών δοτών αυξάνεται διαρκώς. Ωστόσο, επειδή ο δότης εκτίθεται σε μια σειρά από κινδύνους υγείας, το πρόβλημα έλλειψης μοσχευμάτων δεν ενδείκνυται να επιλυθεί μέσω της προσπάθειας σταδιακής αύξησης του ποσοστού των ζώντων εθελοντών (Κούρτης, 2002). Επιπλέον, η ζώσα μεταμόσχευση και η πτωματική μεταμόσχευση αποτελούν διαφορετικές πράξεις που φέρουν διαφορετικά νοήματα. Στην περίπτωση της ζώσας μεταμόσχευσης, όπου ο εν ζωή δότης αποφασίζει να δωρίσει ένα όργανό του σε πάσχοντα συγγενή του, η απόσταση μεταξύ θεωρητικής στάσης, πρόθεσης και πραγματοποίησης αυτής είναι μικρή. Στην περίπτωση της πτωματικής, που βασίζεται εν πολλοίς στη συναίνεση των ατόμων σε μετά θάνατον αφαίρεση των οργάνων τους, η απόσταση μπορεί να είναι άπειρη. 3. Ιστορική Αναδρομή Των Μεταμοσχεύσεων Οι ιστορικές αναδρομές του φαινομένου της μεταμόσχευσης που συναντούμε στη σχετική βιβλιογραφία συνηθίζουν να ξεκινούν από την αναφορά στους θρύλους και τις μυθολογικές εκφράσεις της ιδέας της μεταμόσχευσης. Στα πλαίσια της χριστιανικής παράδοσης, η αναφορά της Καινής Διαθήκης ότι ο Ιησούς επανακολλά το δεξιό αυτί ενός υπηρέτη στον κήπο της Γεσθημανής, θεωρείται θαυματουργική πράξη που επίσης μοιάζει με μεταμοσχευτική επέμβαση (Κούρτης, 2002). Συχνή είναι και η αναφορά στο θαύμα των Κοσμά και Δαμιανού, που έζησαν την εποχή του αυτοκράτορα Διοκλητιανού τον τρίτο αι. μχ και η παράδοση τους θέλει να πραγματοποιούν την πρώτη μεταμόσχευση από νεκρό δότη, ακρωτηριάζοντας το άρρωστο πόδι ενός Χριστιανού και τοποθετώντας 25

26 στη θέση του το πόδι ενός Μαυριτανού που ήταν ήδη νεκρός (Μητροπολίτης Μεσογαίας και Λαυρεωτικής Νικόλαος, 2005). Στους θρύλους κατατάσσεται μεταξύ άλλων και η αναφορά ότι στην Ινδία το 800 πχ ο χειρούργος Susrata είχε προβεί σε διόρθωση ανθρώπινης μύτης και ώτων χρησιμοποιώντας τμήματα δέρματος (Παπαδημητρίου, 1998). Επίσης, στην Κίνα γύρω στο 200 μχ ο Hua φέρεται ότι αντικαθιστούσε άρρωστα όργανα με υγιή, καρδιές συγκεκριμένα (Fullick, 2004). Στην πάροδο των ετών καταγράφονται μεταξύ μυθολογίας και πραγματικότητας διάφορες μεταμοσχευτικού τύπου προσπάθειες με εξαίρεση τη διάρκεια του Μεσαίωνα, όπου η ιατρική επιστήμη συνάντησε διώξεις. Η σύγχρονη έναρξη των μεταμοσχεύσεων θεωρείται η επιτυχής μετάγγιση αίματος. Όταν στις αρχές του δεύτερου μ.x αιώνα ανακαλύφθηκαν οι διαφορετικές ομάδες αίματος, μειώθηκαν οι κίνδυνοι της μετάγγισης (Machado,1998). Διάφορες προσπάθειες μεταμόσχευσης συμπαγών οργάνων επιχειρήθηκαν το πρώτο μισό του εικοστού αιώνα, χωρίς όμως επιτυχία. Εντούτοις, ο πιο σημαντικός σταθμός στην ιστορία των μεταμοσχεύσεων θεωρείται το έτος 1954, που διεξήχθη η πρώτη επιτυχημένη μεταμόσχευση νεφρού από τον γιατρό Joseph E. Murray. Στη συνέχεια, το 1962, η ομάδα της Βοστόνης στις ΗΠΑ μεταμόσχευσε σε ασθενή έναν νεφρό από νεκρό δότη (Fullick, 2004). Η πρώτη επιτυχημένη μεταμόσχευση ήπατος σε άνθρωπο έγινε το Το 1963 πραγματοποιήθηκε η πρώτη κλινική μεταμόσχευση πνεύμονα, ενώ μείζονος σημασίας θεωρείται η προσπάθεια για μεταμόσχευση νησιδίων του παγκρέατος, που ξεκίνησε το Η μεταμόσχευση καρδιάς έγινε πραγματικότητα το 1967 από τον Christian Barnard, οπότε και ο μεταμοσχευμένος έζησε για 18 ημέρες και πέθανε από πνευμονία, ενώ το 1968 η ίδια επέμβαση είχε ως αποτέλεσμα ο ασθενής να ζήσει για 18 μήνες. Στην πορεία των χρόνων έχει πραγματοποιηθεί μεγάλη έρευνα ώστε να βελτιωθούν οι τεχνικές 26

27 χειρουργικής, ενώ όσον αφορά στη θεραπεία για την απόρριψη των μοσχευμάτων, αυτή εξελισσόταν συνεχώς, αυξάνοντας ταυτόχρονα τον χρόνο επιβίωσης του ασθενή. Το 1981 έγινε η πρώτη συνδυασμένη μεταμόσχευση καρδιάς και πνευμόνων στο πανεπιστήμιο του Στάνφορντ στις ΗΠΑ (Δαρδαβέσης & Ευσταθίου, Fullick, 2004). Μετά την επιτυχή χειρουργική επέμβαση μεταμόσχευσης -είτε από πτωματικό είτε από ζώντα δότη- το στοιχείο που προβληματίζει από ιατρική άποψη είναι η υποδοχή του μοσχεύματος, η διατήρησή του και η αντίδραση του οργανισμού του ασθενή-λήπτη. Το πρόβλημα της απόρριψης των οργάνων από το σώμα του λήπτη ξεπεράστηκε με δύο σημαντικές ανακαλύψεις στον τομέα της ανοσοκαταστολής : το 1960 που εισήχθη στην κλινική θεραπευτική η αζαθειοπρίνη και κυρίως το 1980 με τη χρήση της ουσίας κυκλοσπορίνης-α, που επέτρεψε να πραγματοποιηθούν πολύ περισσότερες μεταμοσχεύσεις. Το 1990 οι μεταμοσχεύσεις έλαβαν ιδιαίτερη αναγνώριση με την απονομή του βραβείου Nobel στους J. Marey και E. D. Thomas για τη συνεισφορά τους στη μεταμόσχευση μυελού των οστών (Fullick, 2004). Στην πορεία των ετών, μοντέρνες χειρουργικές τεχνικές, η χρήση ανοσοκατασταλτικών φαρμάκων και βελτιωμένες τεχνικές διατήρησης των οργάνων, έκαναν εφικτή τη μεταμόσχευση μεγαλύτερου αριθμού και ποικιλίας οργάνων. Η πρώτη μεταμόσχευση προσώπου που χρησιμοποίησε δέρμα από πρόσωπο δότη, διεξήχθη σε πειραματικό επίπεδο στη Γαλλία το Μέχρι σήμερα έχουν πραγματοποιηθεί περισσότερες από δέκα ολικές μεταμοσχεύσεις προσώπου. Η πρώτη διπλή μεταμόσχευση χεριών στον κόσμο επιχειρήθηκε στη Γερμανία το 2008, ενώ παρόμοια προσπάθεια ολοκληρώθηκε με επιτυχία το 2011 στην Ισπανία. Η έρευνα για τις μεταμοσχεύσεις κυττάρων συνεχίζεται (UK Transplant, 2013). Η μεταμόσχευση συμπαγών οργάνων θεωρείται πια μια καλά εδραιωμένη κλινική θεραπεία και μέρος των εξειδικευμένων χειρουργικών πρακτικών που ασκούνται σε πολλά 27

28 νοσοκομεία όλου του κόσμου. Το ποσοστό επιτυχημένων μεταμοσχεύσεων είναι υψηλό, κυρίως εκείνο των νεφρών, αλλά επίσης καρδιάς και ήπατος. Η έναρξη της ιστορικής αναδρομής των μεταμοσχευτικών επεμβάσεων ωστόσο, δεν ταυτίζεται απαραίτητα με την ιστορία του θεσμού της δωρεάς οργάνων. Παρόλο που η θεσμοθέτηση της δωρεάς οργάνων θεωρείται από κάποιο χρονικό σημείο και έπειτα απαραίτητη προϋπόθεση για την πραγματοποίηση μεταμοσχεύσεων, δεν είναι ξεκάθαρο από τη βιβλιογραφία με ποιο τρόπο προμηθεύτηκαν τα μοσχεύματα οι χειρουργικές ομάδες που επιχείρησαν τις πρώτες μεταμοσχευτικές απόπειρες. Η ιστορία του θεσμού της δωρεάς μάλλον ταυτίζεται χρονικά περισσότερο με την θεσμοθέτηση του εγκεφαλικού θανάτου στο τέλος της δεκαετίας του 1960, σχετικά με την οποία θα ακολουθήσει εκτεταμένη αναφορά σε επόμενο κεφάλαιο (II). 4. Τα Δρώμενα Μιας Τυπικής Περίπτωσης Δωρεάς Οργάνων Από Πτωματικό Δότη Η ακολουθία των διαδικασιών της δωρεάς οργάνων προς μεταμόσχευση ξεκινά από το γεγονός της εκδήλωσης εγκεφαλικής αιμορραγίας ή ίσως το αυτοκινητιστικό ατύχημα κάποιου ατόμου. Το θύμα και στη συνέχεια ασθενής, θα μεταφερθεί αρχικά στη μονάδα επειγόντων περιστατικών του πλησιέστερου νοσοκομείου. Εκεί, ο εφημερεύων γιατρός θα κάνει την πρώτη κλινική εκτίμηση για την νευρολογική του κατάσταση. Ο ασθενής μπορεί να βρίσκεται σε διαφορετικά στάδια συνειδητότητας, από την πλήρη εγρήγορση μέχρι την πλήρη αναισθησία. Ωστόσο, υπάρχει σε κάθε περίπτωση σοβαρή πιθανότητα βαριάς εγκεφαλικής βλάβης. Αν δεν υπάρχουν συγχρόνως και άλλα τραύματα που απαιτούν άμεσα χειρουργική παρέμβαση, ο ασθενής θα μεταφερθεί στην πλησιέστερη διαθέσιμη 28

29 Μονάδα Εντατικής Θεραπείας, στο ίδιο ή άλλο νοσοκομείο. Εκεί, εφόσον κριθεί αναγκαίο, ο ασθενής θα συνδεθεί με μηχάνημα υποστήριξης της αναπνευστικής λειτουργίας. Στη συνέχεια θα γίνει προσπάθεια εκτίμησης της έκτασης της εγκεφαλικής βλάβης και των αιτιών αυτής. Στις περιπτώσεις που, μετά την παρακολούθηση τουλάχιστον ενός εικοσιτετραώρου, ο ασθενής δεν εμφανίζει σημεία ανάκαμψης της ικανότητας συνείδησης, αντίθετα συνεχίζει να βρίσκεται σε βαθύ κώμα, ο θεράπων ιατρός, διαβλέποντας ότι η εγκεφαλική βλάβη είναι πια πολύ μεγάλη και η κατάσταση του κώματος πιθανά μη αντιστρέψιμη, οφείλει να εφαρμόσει τη διαδικασία για τη διαπίστωση του εγκεφαλικού θανάτου. Τη διαδικασία εφαρμόζει τριμελής επιτροπή που συγκαλεί ο γιατρός της ΜΕΘ στην οποία οφείλει να συμμετέχει ο ίδιος, ένας ιατρός ειδικότητας νευρολόγου ή νευροχειρουργού και ένας τρίτος γιατρός ειδικότητας αναισθησιολόγου. Οι γιατροί της επιτροπής θα πρέπει να έχουν αποκτήσει την ειδικότητά τους τουλάχιστον δύο χρόνια πριν, ενώ κανένας τους δεν πρέπει να ανήκει ταυτόχρονα σε μεταμοσχευτική ομάδα. Επίσης, δεν πρέπει να υπάρχει ιεραρχική σχέση μεταξύ των τριών γιατρών της επιτροπής. Η εξέταση πραγματοποιείται μέσω κλινικών δοκιμασιών, που περιλαμβάνουν την εξέταση συγκεκριμένων αντανακλαστικών λειτουργιών και το τεστ άπνοιας. Οι γιατροί της επιτροπής μπορεί όμως να ζητήσουν για επιβεβαιωτικούς λόγους και επιπλέον παρακλινικές εξετάσεις, συνήθως ηλεκτροεγκεφαλογράφημα ή/και αγγειογραφία εγκεφάλου (Γιαννάκου-Πεφτουλίδου, 2005). Μεταξύ των τριών γιατρών οφείλει να υπάρξει απόλυτη και αβίαστη συμφωνία ως προς το συμπέρασμα της εξέτασης. Αν οι κλινικές δοκιμασίες και οι επιπλέον εξετάσεις δείξουν ανυπαρξία εγκεφαλικής δραστηριότητας, τότε συνάγεται το συμπέρασμα της μη αναστρέψιμης εγκεφαλικής βλάβης. Οι δοκιμασίες επαναλαμβάνονται πάντα δεύτερη φορά, το πολύ μέσα σε ένα εικοσιτετράωρο και εφόσον προκύψει το ίδιο αποτέλεσμα, διαπιστώνεται ο θάνατος του ασθενούς- περιγραφόμενος ως εγκεφαλικός θάνατος- και συντάσσεται το πιστοποιητικό 29

30 θανάτου, το οποίο φέρει ως ώρα θανάτου την ώρα διεξαγωγής της δεύτερης εφαρμογής των κλινικών δοκιμασιών. Από τη στιγμή που τίθεται η διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου σε κάποιον νοσηλευόμενο, η συνέχιση της μηχανικής υποστήριξής του θεωρείται άσκοπη, εκτός εάν πρόκειται να γίνει δωρεά των οργάνων του (Γιαννάκου- Πεφτουλίδου, 2005). Η οικογένεια του εγκεφαλικά νεκρού, που έχει συνήθως ενημερωθεί νωρίτερα για τις διαδικασίες της εξέτασης, ενημερώνεται πλέον από τον θεράποντα ιατρό, πρώτα για τον θάνατο, και στις περισσότερες περιπτώσεις ενημερώνονται αμέσως μετά για τη δυνατότητα να δωρίσουν τα όργανα του συγγενούς τους. Εφόσον η οικογένεια συναινέσει στη δωρεά ενός ή περισσοτέρων οργάνων, ο εγκεφαλικά νεκρός υποψήφιος δότης θα συνεχίσει να υποστηρίζεται αναπνευστικά και φαρμακευτικά στην Μονάδα Εντατικής Θεραπείας, μέχρι να μεταφερθεί στο χειρουργείο για να πραγματοποιηθεί η αφαίρεση των οργάνων. Στο σημείο αυτό το νοσοκομείο ειδοποιεί τον Εθνικό Οργανισμό Μεταμοσχεύσεων ότι υπάρχει εγκεφαλικά νεκρός υποψήφιος δότης, ενώ συνεχίζεται η μηχανική οξυγόνωση των οργάνων του, προκειμένου να διατηρηθούν κατάλληλα για μεταμόσχευση. Οι επαγγελματίες του συντονιστικού οργάνου (κεντρικοί συντονιστές ΕΟΜ) προωθούν στη συνέχεια τις κατάλληλες διαδικασίες, ώστε να είναι σε θέση να αποφασίσουν αν ο νεκρός είναι ιατρικά κατάλληλος να γίνει δότης. Ο γενικός συντονιστής/στρια μεταμοσχεύσεων, που συνήθως ανήκει στη νοσηλευτική ειδικότητα, αρχίζει να συλλέγει πληροφορίες για την περίπτωση του δότη και ζητά από τους γιατρούς της ΜΕΘ να γίνουν συγκεκριμένες εργαστηριακές εξετάσεις που θα καθορίσουν αν όντως μπορούν να δωριθούν τα όργανα (π.χ. την αιτία θανάτου, την ηλικία, την κατάσταση των οργάνων, πιθανές ασθένειες, ομάδα αίματος, τύπος ιστών, βάρος, ύψος), καθώς και το αν θα βρεθούν ιστοσυμβατοί λήπτες. Δείγματα ιστών και αίματος θα μεταφερθούν στο μικροβιολογικό εργαστήριο του νοσοκομείου για εξέταση και μόλις προκύψουν τα 30

31 αποτελέσματα ο συντονιστής μεταμοσχεύσεων ενημερώνει σχετικά τον ΕΟΜ. Εκεί ελέγχεται η εθνική λίστα των υποψήφιων ληπτών, ώστε να επιλεγούν οι κατάλληλοι λήπτες για κάθε όργανο που έχει δωριθεί. Οι πληροφορίες για τον δότη εισάγονται στο σύστημα πληροφοριών του ΕΟΜ, που περιέχει επίσης τον ίδιο τύπο πληροφοριών για κάθε ασθενή που περιμένει στη λίστα αναμονής για μεταμόσχευση. Το κομπιούτερ ταυτοποιεί συμβατούς ασθενείς και δημιουργεί μια λίστα βάζοντας σε προτεραιότητα ασθενείς για κάθε διαθέσιμο όργανο. Τα κριτήρια καταλληλότητας είναι τόσο ιατρικά χαρακτηριστικά (ιστολογικός και αιματολογικός τύπος), όσο και κοινωνικά (ηλικία, χρόνος αναμονής στη λίστα, βαρύτητα της κατάστασης, μεταξύ άλλων), τα οποία μπορεί να διαφέρουν από χώρα σε χώρα. Εντωμεταξύ, έχουν ήδη ειδοποιηθεί οι χειρουργοί των μεταμοσχευτικών κέντρων ότι υπάρχει υποψήφιος δότης. Οι ασθενείς που πρόκειται να λάβουν τα όργανα ειδοποιούνται είτε από τον ΕΟΜ, είτε από την μεταμοσχευτική ομάδα του μεταμοσχευτικού κέντρου στο οποίο είναι δηλωμένοι ότι υπάρχει διαθέσιμο όργανο και ότι πρέπει να μεταφερθούν εκεί άμεσα για να προετοιμαστούν για την επέμβαση. Οι νεφροπαθείς καλούνται από τον ΕΟΜ, ενώ για τα υπόλοιπα όργανα (ήπαρ, καρδιά, πνεύμονες), που είναι πολύ λιγότεροι οι υποψήφιοι λήπτες, καλούνται από τα κατά τόπους μεταμοσχευτικά κέντρα. Πολύ συχνά τα μοσχεύματα -κυρίως ήπαρ, πνεύμονες και καρδιά- πηγαίνουν σε λήπτες του εξωτερικού,. Ο συντονιστής μεταμοσχεύσεων θα έρθει επίσης σε επαφή με την οικογένεια του δότη, ώστε να ενημερώσει για τις διαδικασίες που θα ακολουθηθούν και να υπογράψουν εκείνοι το έντυπο συναίνεσης. Όταν όλα είναι έτοιμα, το σώμα του δότη, ακόμη συνδεδεμένο με τον αναπνευστήρα, μεταφέρεται στο χειρουργείο. Τα όργανα θα αφαιρεθούν ένα προς ένα και θα αποσυνδεθεί ο αναπνευστήρας. Οι χειρουργοί μεταμοσχεύσεων αφαιρούν τα όργανα του δότη σε χειρουργική αίθουσα, κάτω από 31

32 συγκεκριμένες αποστειρωμένες χειρουργικές συνθήκες και φροντίζουν να προετοιμάσουν το κάθε όργανο που πρόκειται να μεταμοσχευθεί, σύμφωνα με τις προκαθορισμένες διαδικασίες συντήρησης που αφορούν το συγκεκριμένο όργανο. Οι συντονιστές μεταμοσχεύσεων κανονίζουν για την επίγεια μεταφορά ή για την αερομεταφορά των οργάνων στα αρμόδια νοσοκομεία. Μετά την αφαίρεση των προς μεταμόσχευση οργάνων, το σώμα του δότη μεταφέρεται στο νεκροφυλάκειο του νοσοκομείου και αφού ετοιμαστεί παραδίδεται στην οικογένεια. Ο συντονιστής μεταμοσχεύσεων παρακολουθεί και συντονίζει τις διαδικασίες παραλαβής των οργάνων από τις μεταμοσχευτικές χειρουργικές ομάδες και είναι αυτός που παραδίδει το σώμα στους συγγενείς, ακόμη και ένα εικοσιτετράωρο ή και περισσότερο μετά την ανακοίνωση του θανάτου και τη λήψη της απόφασης για δωρεά των οργάνων. Όταν δεν υπάρχει γενικός συντονιστής του ΕΟΜ ή δεν είναι διαθέσιμος, τα καθήκοντά του καλούνται να εκτελέσουν σε μεγάλο βαθμό οι γιατροί της Εντατικής Μονάδας και ειδικότερα εκείνος που έχει οριστεί από τον ΕΟΜ ως Τοπικός Συντονιστής της Μονάδας που εργάζεται. Όπως γίνεται φανερό από την περιγραφή που προηγήθηκε, η οποία βασίζεται σε πληροφορίες που συλλέχθηκαν τόσο μέσα από βιβλιογραφική έρευνα, όσο και από τις ερευνητικές συνεντεύξεις που πραγματοποιήθηκαν και τις επιτόπιες επισκέψεις στον ΕΟΜ και σε Μονάδες Εντατικής Θεραπείας, η δωρεά οργάνων και η μεταμόσχευσή τους στους κατάλληλους λήπτες περιλαμβάνει ένα δίκτυο κοινωνικών, διοικητικών και τεχνικών διαδικασιών, στο οποίο εμπλέκεται ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων με διαφορετικούς ρόλους ο καθένας. Οι διαφορετικές ομάδες ανθρώπων που εμπλέκονται πρέπει να συνεννοηθούν, να συμφωνήσουν, να συνεργαστούν και να ανταλλάξουν πληροφορίες, υπηρεσίες και φυσικά τα ανθρώπινα όργανα. Ο ρόλος των συμμετεχόντων στη διαδικασία καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από κανονισμούς-διοικητικές πράξεις, νόμους και κανόνες 32

33 επαγγελματικής δεοντολογίας που έχουν οριστεί και ισχύουν στις περισσότερες χώρες του κόσμου που πραγματοποιούνται μεταμοσχεύσεις. 5. Η Οργάνωση Μεταμοσχευτικών Συστημάτων Η διαχείριση της δυνατότητας αξιοποίησης των οργάνων από πτωματικούς δότες με σκοπό τη μεταμόσχευσή τους σε ασθενείς τελικού σταδίου, προϋποθέτει τη δημιουργία σχετικής νομοθεσίας και ειδικών Οργανισμών που θα οργανώνουν και θα συστηματοποιούν τις μεταμοσχεύσεις σε κάθε χώρα. Το μεταμοσχευτικό σύστημα ανήκει και εποπτεύεται από το ευρύτερο σύστημα υπηρεσιών υγείας κάθε χώρας. Οι ομάδες των επαγγελματιών υγείας που συμμετέχουν στο δίκτυο του μεταμοσχευτικού συστήματος δε συνδέονται μεταξύ τους με σχέσεις εξουσίας, ωστόσο οφείλουν να υπακούν στους ίδιους νόμους και κανονισμούς λειτουργίας που έχει θεσπίσει η πολιτεία μέσω του Υπουργείου Υγείας και αφορούν στη λειτουργία του συστήματος των μεταμοσχεύσεων. Κοινός στόχος όλων οφείλει να είναι η αύξηση των δωρεών οργάνων και η πραγματοποίηση επιτυχημένων μεταμοσχευτικών επεμβάσεων. Η Ελληνική Πολιτεία με τον νόμο πλαίσιο 2737/99 περί μεταμοσχεύσεων προσπάθησε πιο συστηματικά να αντιμετωπίσει το έλλειμμα σε διαθέσιμα όργανα. Βασική καινοτομία του νόμου αυτού αποτελεί η ίδρυση του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων (ΕΟΜ) που διαδέχεται το Εθνικό Συμβούλιο Μεταμοσχεύσεων και τίθεται επικεφαλής του τομέα (Κούρτης, 2002). Ο Ελληνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων αποτελεί Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου εποπτευόμενο από το Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας και έχει νομοθετημένη αρμοδιότητα τη χάραξη της 33

34 στρατηγικής της χώρας μας για τη διαχείριση και ανάπτυξη του προγράμματος των μεταμοσχεύσεων. Βασική επίσης αρμοδιότητα του Οργανισμού αποτελεί η τήρηση αρχείων με τους δωρητές οργάνων, καθώς και η τήρηση του εθνικού μητρώου υποψηφίων ληπτών ( ΕΟΜ, 2013). Το Συμβούλιο της Ευρώπης, αρμόδιο να παρέχει τους κανονισμούς και το πλαίσιο καλής πρακτικής αναφορικά με την δωρεά οργάνων, αποτελεί τη βάση των περισσοτέρων εθνικών προγραμμάτων για την οργάνωση της διαδικασίας προμήθειας και διάθεσης των οργάνων και ιστών, ενώ προτείνει να χρησιμοποιείται πια γενικά ο όρος «ουσίες ανθρώπινης προέλευσης» (substances of human origin= SΟHO) αναφορικά με τη μεταμόσχευση αίματος, μυελού των οστών, γεννητικών κυττάρων και συμπαγών οργάνων (EUMIDON, 2004). Σημαντικός σταθμός στην οργάνωση των μεταμοσχευτικών συστημάτων με σκοπό την αύξηση των πραγματοποιούμενων δωρεών θεωρείται το ότι οι Οργανισμοί Μεταμοσχεύσεων κάθε χώρας από το 2005 οφείλουν, κατόπιν σχετικής οδηγίας του Συμβουλίου της Ευρώπης, να ορίσουν για κάθε νοσοκομείο που διαθέτει Μονάδα Εντατικής Θεραπείας, κάποιον επαγγελματία υγείας, συνήθως γιατρό, τον λεγόμενο Τοπικό Συντονιστή, που θα είναι υπεύθυνος κυρίως για την αναγνώριση των νοσηλευομένων που είναι δυνητικοί δότες σε κάθε μονάδα. Υπήρχε δε ήδη θεσπισμένος ο ρόλος του Κεντρικού Συντονιστού Μεταμοσχεύσεων, που αποτελεί «το πρόσωπο ενδιάμεσων επαφών» στα διάφορα στάδια της διαδικασίας της δωρεάς οργάνων. Ο ρόλος των Συντονιστών Μεταμοσχεύσεων θεωρείται καταλυτικός και καθοριστικός στην έκβαση της μεταμοσχευτικής διαδικασίας (ΕΟΜ, 2006). Ο προσδιορισμός επίσης κανόνων που να δημιουργούν ένα αίσθημα δίκαιης, απρόσκοπτης και αντικειμενικής επιλογής ληπτών αποτελεί βασικό σκοπό της οργάνωσης κάθε μεταμοσχευτικής προσπάθειας, όπως και της ελληνικής. Η πρόβλεψη διαφανών διαδικασιών και η δημιουργία της λεγόμενης Εθνικής Λίστας υποψήφιων ληπτών έχει 34

35 στόχο να ενδυναμώσει την αίσθηση διαφάνειας και δικαιοσύνης και να εξαλείψει την όποια καχυποψία υπάρχει στους πολίτες γύρω από τη διαδικασία διάθεσης μοσχευμάτων (Κούρτης, 2002). Η Ελληνική Πολιτεία από το 1996 δημιούργησε για τους λόγους αυτούς το ενιαίο σύστημα επιλογής λήπτη, διαμέσου της Εθνικής λίστας, με ένα μοριοποιημένο σύστημα βαθμολόγησης σε σχέση με το εκάστοτε προσφερόμενο μόσχευμα. Η οριστική επιλογή του λήπτη, ωστόσο, αποφασίζεται τεκμηριωμένα από τη μεταμοσχευτική ομάδα του μεταμοσχευτικού κέντρου, το οποίο έχει δηλώσει ο κάθε υποψήφιος λήπτης. Η απόφαση για τη μη χρησιμοποίηση, για παράδειγμα, νεφρού στον ασθενή με τη μεγαλύτερη βαθμολογία, πρέπει να αιτιολογείται εγγράφως από το αντίστοιχο μεταμοσχευτικό κέντρο προς τον ΕΟΜ μέσα σε 24 ώρες. Στην Ελλάδα λειτουργούν τέσσερα κέντρα μεταμόσχευσης νεφρών, δύο κέντρα για μεταμόσχευση ήπατος (Λαϊκό Νοσ. Αθήνας και Ιπποκράτειο Θεσ/νίκης), ένα κέντρο για μεταμόσχευση καρδιάς και πνευμόνων (Ωνάσειο), δώδεκα κέντρα για μεταμόσχευση κερατοειδούς χιτώνα, ένα κέντρο μεταμόσχευσης δέρματος (Γεν. Κρατικό Αθηνών), ένα κέντρο για οστά (Ασκληπιείο Βούλας) και τέσσερα κέντρα για μεταμόσχευση μυελού των οστών (Παίδων Αγ. Σοφίας, Ευαγγελισμός, Παπανικολάου Θεσ/νίκης, Παν. Νοσ. Πατρών) ( ΕΟΜ, 2013). Ένα σημαντικό επίσης χαρακτηριστικό των μεταμοσχευτικών συστημάτων είναι ο διασυνοριακός χαρακτήρας τους. Οι τοπικοί οργανισμοί κάθε χώρας είναι μέλη του διακρατικού συστήματος οργάνωσης των μεταμοσχεύσεων, πράγμα που σημαίνει ότι οφείλουν να εναρμονίζονται όχι μόνο από τεχνική άποψη αλλά και από νομική, οικονομική ακόμη και ηθική (Mashado,1998). Το σύστημα επικοινωνίας των Ευρωπαϊκών Οργανισμών Μεταμοσχεύσεων μεταξύ τους, χρησιμοποιεί για την επιλογή του κατάλληλου λήπτη ένα κοινό πρόγραμμα ελέγχου από ηλεκτρονικό υπολογιστή που επιτρέπει τη διασταύρωση των τοπικών λιστών αναμονής με την ευρωπαϊκή λίστα των ασθενών που αναμένουν όργανα. 35

36 6. Το Νομικό Πλαίσιο Της Δωρεάς Οργάνων Από Πτωματικό Δότη Και Το Ηθικό Και Φιλοσοφικό Υπόβαθρο Αυτού Στο παρόν υποκεφάλαιο επιχειρείται η συνοπτική παρουσίαση του νομικού πλαισίου που καθορίζει τους κανόνες εφαρμογής της μεταμόσχευσης από νεκρό δότη. Η θέσπιση κανόνων δικαίου αναφορικά με τις μεταμοσχεύσεις θεωρήθηκε αναγκαία στις περισσότερες χώρες στις οποίες αυτές πραγματοποιούνται, με σκοπό αφενός την πρόληψη καταχρήσεων και αφετέρου την ορθολογική χρησιμοποίηση των πολύτιμων οργάνων. Βασική Διάκριση Των Σχετικών Νομοθεσιών Δύο είναι οι βασικές πρακτικές της νομοθεσίας που αφορά στην προμήθεια των οργάνων οι οποίες συναντώνται διεθνώς: 1) Το σύστημα (opting-in) που εφαρμόζεται σε χώρες όπως η Αγγλία, η Γερμανία, ο Καναδάς και άλλες, στα πλαίσια του οποίου, τα όργανα μπορούν να προμηθευτούν μόνο κατόπιν άδειας της οικογένειας του νεκρού. Σε κάποιες από τις χώρες που εφαρμόζεται το σύστημα αυτό, η παρουσία ταυτότητας δωρητή υπογεγραμμένης από το ίδιο το άτομο-δυνητικό δότη δίνει το δικαίωμα στους γιατρούς να προχωρήσουν στην αφαίρεση των οργάνων, ενώ σε άλλες χώρες απαιτείται και σε αυτή την περίπτωση η συναίνεση των οικείων. 2) Από την άλλη πλευρά, υπάρχει το σύστημα (opting-out) που εφαρμόζεται σε χώρες όπως η Ισπανία, η Ιταλία, η Αυστρία, το Βέλγιο και άλλες, στα πλαίσια του οποίου ο νόμος επιτρέπει στους γιατρούς να προχωρούν στη διαδικασία αφαίρεσης των οργάνων από το νεκρό σώμα για μεταμοσχευτικούς λόγους χωρίς να λαμβάνουν προηγουμένως την 36

37 άδεια της οικογένειας. Ο μόνος περιορισμός που τίθεται είναι να έχει υπάρξει έγγραφη δήλωση του ίδιου του δυνητικού δότη, όσο ήταν στη ζωή, ότι δεν επιθυμεί τη δωρεά των οργάνων του μετά θάνατον. Εφόσον τέτοια δήλωση δεν έχει υπάρξει, εικάζεται από το σύστημα μεταμοσχεύσεων ότι ο ίδιος ο δυνητικός δότης συναινούσε στη δωρεά των οργάνων του μετά θάνατον (Lauri & Adami, 2010). Η ιδιαιτερότητα του συστήματος της εικαζόμενης ή της τεκμαιρόμενης συναίνεσης έγκειται στο ότι ο αρμόδιος δημόσιος φορέας δεν αρκείται στην καταγραφή των ρητά δεδηλωμένων αντιθέσεων, αλλά μεταφράζει και τη σιωπή ή την αδιαφορία του πολίτη ως μη αντίρρηση (Βάρκα Αδάμη, 2000). Σημειώνονται γενικά αρκετές διαφοροποιήσεις μεταξύ των μεταμοσχευτικών νόμων από χώρα σε χώρα. Η σημαντικότερη διαφοροποίηση όμως, καθώς εκφράζει διαφορετική φιλοσοφία ως προς το ζήτημα της δωρεάς οργάνων, αφορά στη διάκριση που περιγράφηκε πιο πάνω, μεταξύ νομοθεσιών που τάσσονται υπέρ ή κατά της λεγόμενης «εικαζόμενης συναίνεσης» (opting out). Ωστόσο, η διαφοροποίηση που αφορά τη θέσπιση ή μη της εικαζόμενης συναίνεσης στις διάφορες χώρες, δε φαίνεται να αποτελεί τον πιο καθοριστικό παράγοντα για τη διαμόρφωση των ποσοστών των πραγματοποιούμενων δωρεών (Mashado,1998). Ενώ από τη μία παρατηρούμε πως ανάμεσα στις πρώτες δέκα χώρες της Ευρώπης που σημειώνονται τα μεγαλύτερα ποσοστά δωρεάς οργάνων στις εννέα ισχύει ο νόμος της εικαζόμενης συναίνεσης, πάλι μεταξύ αυτών σημειώνονται σημαντικές διαφοροποιήσεις όσον αφορά στα ποσοστά δωρεάς. Για παράδειγμα η Αυστρία, που έχει από χρόνια υιοθετήσει την εικαζόμενη συναίνεση, σημειώνει αρκετά μικρότερο ποσοστό δωρεών από την Ισπανία, που επίσης έχει υιοθετήσει την εικαζόμενη συναίνεση και σημειώνει μεγάλο ποσοστό δωρεών. Φαίνεται ότι η κινητοποίηση των απλών πολιτών υπέρ της δωρεάς εξαρτάται και από άλλους παράγοντες, κοινωνιο-πολιτισμικούςθρησκευτικούς, οργανωτικούς αλλά και τυχαίους, όπως για παράδειγμα το ποσοστό των 37

38 τροχαίων ατυχημάτων μιας χώρας, που ίσως επιδρούν περισσότερο στην πραγματοποίηση των δωρεών οργάνων από ότι το νομικό σύστημα που υιοθετείται. Το Ελληνικό Νομικό Καθεστώς Της Δωρεάς Οργάνων Το Ελληνικό σύστημα δωρεάς οργάνων υπήρξε έως το έτος 2011 ένα opt-in σύστημα. Σύμφωνα με τον νόμο 2737/99, ο οποίος ίσχυε όσο διενεργούνταν η παρούσα εργασία, η εκδήλωση της επιθυμίας κάποιου να δωρίσει τα όργανά του μετά θάνατον υποχρέωνε τους αρμόδιους ιατρικούς φορείς, δηλαδή τον ΕΟΜ και τις μεταμοσχευτικές μονάδες των νοσοκομείων, να προβούν την κατάλληλη στιγμή στην υλοποίηση της αφαίρεσης των οργάνων και της μεταμόσχευσής τους για θεραπευτικό σκοπό. Βάσει του συγκεκριμένου νόμου, η ύπαρξη δήλωσης προηγούμενης επιθυμίας από μέρους του υποψήφιου δότη, νομιμοποιεί την παρέμβαση στο νεκρό σώμα από την ιατρική ομάδα, παρά την πιθανή αντίρρηση των συγγενών. Σε περίπτωση που δεν είναι γνωστή η επιθυμία του υποψήφιου δότη, αναζητείται σύμφωνα με το συγκεκριμένο νομικό πλαίσιο «η μη αντίθεση» των πλησιέστερων εν ζωή συγγενών του (Βάρκα Αδάμη, Κούρτης, 2001).Ο ελληνικός νόμος του 1999 ορίζει συγκεκριμένα ότι «η αφαίρεση διενεργείται εφόσον δεν αντιτίθεται σε αυτήν ο σύζυγος, τα ενήλικα τέκνα, οι γονείς ή τα αδέλφια», χωρίς άλλες διευκρινίσεις. Με τον πιο πρόσφατο νόμο- πλαίσιο (3984/11), το ελληνικό σύστημα μεταμοσχεύσεων επιχειρεί να μετατραπεί σε opt-out, καθώς υιοθετείται η έννοια της εικαζόμενης συναίνεσης. Η ισχύς του άρθρου 9, του νόμου 3984 (ΦΕΚ 150/ ) περί «Εικαζόμενης Συναίνεσης» ξεκίνησε στη χώρα μας την 1η Ιουνίου Η αρχική εκδοχή του νόμου προβλέπει ότι οι γιατροί απλώς «θα ενημερώνουν τους συγγενείς» του εκλιπόντος για το ενδεχόμενο της δωρεάς οργάνων (3984/11, άρθρο 9, παράγραφος 2). Ο ΕΟΜ σπεύδει να πληροφορήσει πως «η εικαζόμενη συναίνεση προβλέπεται από την 38

«ΔΩΡΕΑ ΟΡΓΑΝΩΝ ΣΩΜΑΤΟΣ: ΔΩΡΕΑ ΖΩΗΣ»

«ΔΩΡΕΑ ΟΡΓΑΝΩΝ ΣΩΜΑΤΟΣ: ΔΩΡΕΑ ΖΩΗΣ» «ΔΩΡΕΑ ΟΡΓΑΝΩΝ ΣΩΜΑΤΟΣ: ΔΩΡΕΑ ΖΩΗΣ» Ερευνητική εργασία 2012-13 Από τις μαθήτριες του Β 1: Αλεξοπούλου Ειρήνη Αντωνάτου Ελευθερία Γκορέγια Στέλλα Γλάρου Αθανασία Ζαφειρίου Λία ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Ιδέα της Δωρεάς

Διαβάστε περισσότερα

Ο ρόλος της ΜΕΘ στη δωρεά οργάνων

Ο ρόλος της ΜΕΘ στη δωρεά οργάνων Ο ρόλος της ΜΕΘ στη δωρεά οργάνων Ανδρέας Π. Καραμπίνης Διευθυντής ΜΕΘ Π.Γ.Ν.Α. «Γ. Γεννηματάς» μεταμόσχευση ιστών και οργάνων αποτελεί σήμερα ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα της σύγχρονης ιατρικής

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΗΘΙΚΗ ΔΩΡΕΑ ΟΡΓΑΝΩΝ ΤΕΧΝΗΤΑ ΟΡΓΑΝΑ Δ.ΓΟΥΜΕΝΟΣ

ΒΙΟΗΘΙΚΗ ΔΩΡΕΑ ΟΡΓΑΝΩΝ ΤΕΧΝΗΤΑ ΟΡΓΑΝΑ Δ.ΓΟΥΜΕΝΟΣ ΒΙΟΗΘΙΚΗ ΔΩΡΕΑ ΟΡΓΑΝΩΝ ΤΕΧΝΗΤΑ ΟΡΓΑΝΑ Δ.ΓΟΥΜΕΝΟΣ Η δυνατότητα συντήρησης ζωτικών οργάνων έχει οδηγήσει στην ανάπτυξη των μεταμοσχεύσεων. Η πρόοδος στην τεχνολογία αλλά κυρίως η κατανόηση των ανοσολογικών

Διαβάστε περισσότερα

ΑΙΜΟΔΟΣΙΑ - ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΙΣ ΟΡΙΣΜΟΣ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗΣ

ΑΙΜΟΔΟΣΙΑ - ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΙΣ ΟΡΙΣΜΟΣ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗΣ ΑΙΜΟΔΟΣΙΑ - ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΙΣ ΟΡΙΣΜΟΣ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗΣ Διαδικασία κατά την οποία υγιή όργανα, ιστοί ή κύτταρα μεταφέρονται από έναν δότη σε έναν χρονίως πάσχοντα άνθρωπο με σκοπό την αποκατάσταση της λειτουργίας

Διαβάστε περισσότερα

Συνέντευξη Τύπου. 1η Νοεμβρίου Πανελλήνια Ημέρα ωρεάς Οργάνων

Συνέντευξη Τύπου. 1η Νοεμβρίου Πανελλήνια Ημέρα ωρεάς Οργάνων Συνέντευξη Τύπου 1η Νοεμβρίου Πανελλήνια Ημέρα ωρεάς Οργάνων 10 χρόνια λειτουργίας Ε.Ο.Μ. Θεσμικοί και Κοινωνικοί παράγοντες που συμμετέχουν και καθορίζουν τη μεταμοσχευτική πορεία μιας χώρας ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ

Διαβάστε περισσότερα

Η επιστημονική εξέλιξη των μεταμοσχεύσεων

Η επιστημονική εξέλιξη των μεταμοσχεύσεων Η επιστημονική εξέλιξη των μεταμοσχεύσεων Άλκης Κωστάκης Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών μεταμόσχευση αποτελεί πλέον τη μόνη θεραπευτική λύση για την τελικού σταδίου ανεπάρκεια καρδιάς, ήπατος και πνευμόνων

Διαβάστε περισσότερα

Μεταμόσχευση Νεφρού. Το όργανο και η λειτουργία του :

Μεταμόσχευση Νεφρού. Το όργανο και η λειτουργία του : Μεταμόσχευση Νεφρού Το όργανο και η λειτουργία του : Το ουροποιητικό σύστημα του ανθρώπου αποτελείται από τους νεφρούς, τους ουρητήρες, την ουροδόχο κύστη και την ουρήθρα. Σκοπός του συστήματος αυτού είναι

Διαβάστε περισσότερα

Ο ρόλος του Συντονιστή στη Μεταμοσχευτική Διαδικασία

Ο ρόλος του Συντονιστή στη Μεταμοσχευτική Διαδικασία Ο ρόλος του Συντονιστή στη Μεταμοσχευτική Διαδικασία Μπαλάσκα Αικατερίνη RN, MSc, PhD(o) Α Χ Κλινική Κλινική Μονάδα Μεταμόσχευσης Οργάνων Γ.Ν.Α «Ο Ευαγγελισμός» Τελευταία έτη Βελτίωση των χειρουργικών

Διαβάστε περισσότερα

Το ελληνικό νομικό πλαίσιο δωρεάς οργάνων σώματος

Το ελληνικό νομικό πλαίσιο δωρεάς οργάνων σώματος Το ελληνικό νομικό πλαίσιο δωρεάς οργάνων σώματος Δημήτριος Γ. Γούλας Διδάκτωρ Νομικής, δικηγόρος Ειδικός επιστήμων Νομικής Σχολής Δ.Π.Θ. dgoulas@gmail.com 2 Δωρεά οργάνων Αναγκαία τόσο για την θεραπεία

Διαβάστε περισσότερα

1025 Κ.Δ.Π. 308/89 Ο ΠΕΡΙ ΑΦΑΙΡΕΣΕΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΕΩΣ ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ 1987

1025 Κ.Δ.Π. 308/89 Ο ΠΕΡΙ ΑΦΑΙΡΕΣΕΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΕΩΣ ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ 1987 E.E. Παρ. Ill (I) Αρ. 2462,1.12.89 1025 Κ.Δ.Π. 308/89 Αριθμός 308 Οι περί Αφαιρέσεων και Μεταμοσχεύσεων Βιολογικών Ουσιών Ανθρώπινης Προελεύσεως Κανονισμοί του 1989, οι οποίοι κατατέθηκαν στη Βουλή των

Διαβάστε περισσότερα

Οι προτάσεις της Νέας Δημοκρατίας. Νοέμβριος 2016

Οι προτάσεις της Νέας Δημοκρατίας. Νοέμβριος 2016 Οι προτάσεις της Νέας Δημοκρατίας Νοέμβριος 2016 Με αφορμή την Πανελλήνια Ημέρα Δωρεάς Οργάνων και Μεταμοσχεύσεων (1/11), παρουσιάζουμε το αποτέλεσμα μελέτης μας επί ενός ζητήματος κυριολεκτικά ζωής και

Διαβάστε περισσότερα

ΑΙΜΟΠΟΙΗΤΙΚΑ ΑΙΜΟΠΟΙΗΤΙΚΑ ΚΥΤΤΑΡΑ

ΑΙΜΟΠΟΙΗΤΙΚΑ ΑΙΜΟΠΟΙΗΤΙΚΑ ΚΥΤΤΑΡΑ ΑΙΜΟΠΟΙΗΤΙΚΑ ΚΥΤΤΑΡΑ Σχέδιο Δράσης Ε.Ο.Μ. 2012-2015 Action Plan on Organ Donation & Transplantation 1/19 Εθνικός Οργανισμός Μ ε τ α μ ο σ χ ε ύ σ ε ω ν Πανελλήνια Ημέρα ωρεάς Οργάνων 1η Νοεμβρίου Αγίων

Διαβάστε περισσότερα

Ο ρόλος του Συντονιστή Μεταμοσχεύσεων και η προώθηση των μεταμοσχεύσεων στην Κύπρο

Ο ρόλος του Συντονιστή Μεταμοσχεύσεων και η προώθηση των μεταμοσχεύσεων στην Κύπρο Ο ρόλος του Συντονιστή Μεταμοσχεύσεων και η προώθηση των μεταμοσχεύσεων στην Κύπρο Χρυστάλλα Δεσπότη ΑΝΛ, Συντονίστρια Μεταμοσχεύσεων Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας 30 Νοεμβρίου - 1 Δεκεμβρίου 2007 Μεταμοσχεύσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΦΟΙΤΗΤΗ

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΦΟΙΤΗΤΗ ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΦΟΙΤΗΤΗ 1 Μεταμοσχεύσεις οργάνων 1. Υπάρχει νόμος περί μεταμοσχεύσεων στο Ισραήλ; Α. ΝΑΙ Β. ΟΧΙ 2. Υπάρχουν μεταμοσχεύσεις από ζωντανούς δότες στο Ισραήλ; Α. ΝΑΙ Β. ΟΧΙ 3. Υπάρχουν μεταμοσχεύσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Γνώσεις, στάσεις και ποιότητα ζωής σε ασθενείς με λέμφωμα Οι ασθενείς που πάσχουν από λέμφωμα στην Ελλάδα εμφανίζονται ελλιπώς ενημερωμένοι σχετικά με ζητήματα που αφορούν στην

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΙΣ 8 η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΠΗΓΕΣ: ΕΟΜ,CDC.

ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΙΣ 8 η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΠΗΓΕΣ: ΕΟΜ,CDC. ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΙΣ 8 η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΠΗΓΕΣ: ΕΟΜ,CDC.PUBMED ΕΟΜ Ο Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων (Ε.Ο.Μ.) ιδρύθηκε το 1999 ως

Διαβάστε περισσότερα

Από τη ωρεά Οργάνων στη Μεταµόσχευση

Από τη ωρεά Οργάνων στη Μεταµόσχευση Εθνικός Οργανισµός Από τη ωρεά Οργάνων στη Μεταµόσχευση Ο ρόλος του ΕΟΜ & Η Κοινωνική ιάσταση της ωρεάς Οργάνων Αθηνά Γόµπου /ντρια Ιατρικής Υπηρεσίας ΕΟΜ Σύρος Μάιος 2009 ωρεά Οργάνων Μεταµόσχευση Ιστορία

Διαβάστε περισσότερα

Τι κάνουμε λάθος και δεν προχωράει η μεταμόσχευση ήπατος στην Αθήνα: Διοικητικά

Τι κάνουμε λάθος και δεν προχωράει η μεταμόσχευση ήπατος στην Αθήνα: Διοικητικά 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο της Ελληνικής Εταιρείας Ήπατος Παγκρέατος Χοληφόρων Τι κάνουμε λάθος και δεν προχωράει η μεταμόσχευση ήπατος στην Αθήνα: Διοικητικά 5 Μαρτίου 2017 Ανδρέας Καραμπίνης-Πρόεδρος Ε.Ο.Μ

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Εισαγωγή Μεθοδολογία της Έρευνας ΕΙΚΟΝΑ 1-1 Μεθοδολογία της έρευνας.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Εισαγωγή Μεθοδολογία της Έρευνας ΕΙΚΟΝΑ 1-1 Μεθοδολογία της έρευνας. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Εισαγωγή Η Μεθοδολογία της Έρευνας (research methodology) είναι η επιστήμη που αφορά τη μεθοδολογία πραγματοποίησης μελετών με συστηματικό, επιστημονικό και λογικό τρόπο, με σκοπό την παραγωγή

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΕΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΞΟΔΟΥ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΣΤΙΣ ΜΟΝΑΔΕΣ ΕΝΤΑΤΙΚΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΕΝΗΛΙΚΩΝ

ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΕΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΞΟΔΟΥ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΣΤΙΣ ΜΟΝΑΔΕΣ ΕΝΤΑΤΙΚΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΕΝΗΛΙΚΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΕΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΞΟΔΟΥ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΣΤΙΣ ΜΟΝΑΔΕΣ ΕΝΤΑΤΙΚΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΕΝΗΛΙΚΩΝ Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να γίνει εξ αρχής σαφής διάκριση ανάμεσα στην αναγκαιότητα της μη κατάχρησης

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Κατευθύνσεις στην έρευνα των επιστημών υγείας. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Έρευνα και θεωρία

Περιεχόμενα. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Κατευθύνσεις στην έρευνα των επιστημών υγείας. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Έρευνα και θεωρία Περιεχόμενα Σχετικά με τους συγγραφείς... ΧΙΙΙ Πρόλογος... XV Eισαγωγή...XVΙΙ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Κατευθύνσεις στην έρευνα των επιστημών υγείας Εισαγωγή... 1 Τι είναι η έρευνα;... 2 Τι είναι η έρευνα των επιστημών

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΙΣ ΣΥΜΠΑΓΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΙΣ ΝΕΦΡΟΥ ΑΠΟ ΑΠΟΒΙΩΣΑΝΤΑ ΔΟΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ

ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΙΣ ΣΥΜΠΑΓΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΙΣ ΝΕΦΡΟΥ ΑΠΟ ΑΠΟΒΙΩΣΑΝΤΑ ΔΟΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ 2. ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΙΣ ΣΥΜΠΑΓΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ 18 16 14 1 8 6 4 74 7 134 ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΙΣ ΣΥΜΠΑΓΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ 1 12 116 167 144 1 8 47 41 34 29 32 33 18 21 24 27 2 16 18 9 6 9 7 8 6 1 1 2 3 3 2 186 116 76 137 13 1 2 3 4

Διαβάστε περισσότερα

ΤΡΑΠΕΖΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ:

ΤΡΑΠΕΖΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ: ΤΡΑΠΕΖΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ: Απαραίτητο εργαλείο της βιο-ιατρικής έρευνας & πηγή διλημμάτων βιοηθικής (; ) Ελένη Πατσέα Παθολογοανατόμος Διευθύντρια, Metropolitan General Βιοτράπεζες Κέντρα οργανωμένης

Διαβάστε περισσότερα

Πολυπολιτισμικότητα και Εκπαίδευση

Πολυπολιτισμικότητα και Εκπαίδευση Πολυπολιτισμικότητα και Εκπαίδευση Κωδικός μαθήματος: ΚΕΠ 302 Διδάσκων: Δημήτρης Θ. Ζάχος Πιστωτικές μονάδες: 10 Χρόνος και τόπος διεξαγωγής: Τετάρτη 6-9 αίθουσα 907 Εισαγωγικά Η επιτυχής συμμετοχή σ ένα

Διαβάστε περισσότερα

Ευρήματα στον τομέα του τουρισμού. Ανάλυση αναγκών

Ευρήματα στον τομέα του τουρισμού. Ανάλυση αναγκών 1 η Σύνοψη πολιτικής σχετικά με την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση: Πορίσματα της ανάλυσης αναγκών του έργου VIRTUS Σύντομη περιγραφή του έργου Κύριος στόχος του έργου «Εικονική Επαγγελματική Εκπαίδευση

Διαβάστε περισσότερα

Kλινικές ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΕ ΒΑΣΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ

Kλινικές ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΕ ΒΑΣΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ Kλινικές Mελέτες ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΕ ΒΑΣΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ 1Τι είναι οι κλινικές μελέτες είναι σημαντικές; > Μη διστάσετε να ρωτήσετε το γιατρό σας για οποιαδήποτε και άλλη γιατί πληροφορία ή διευκρίνηση χρειάζεστε

Διαβάστε περισσότερα

Συγγραφή ερευνητικής πρότασης

Συγγραφή ερευνητικής πρότασης Συγγραφή ερευνητικής πρότασης 1 o o o o Η ερευνητική πρόταση είναι ένα ιδιαίτερα σημαντικό τμήμα της έρευνας. Η διατύπωσή της θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεγμένη, περιεκτική και βασισμένη στην ανασκόπηση

Διαβάστε περισσότερα

Ίντα Ελιάου BSc, MSc, PGDip, MA Συμβουλευτική Ψυχολόγος eliaouida@gmail.com

Ίντα Ελιάου BSc, MSc, PGDip, MA Συμβουλευτική Ψυχολόγος eliaouida@gmail.com ΣΥΝΕΔΡΙΟ: ΠΡΟΛΗΨΗ & ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ Limneon, Καστοριά, 19.12.15 «Ενημέρωση του ασθενούς & των συνοδών του με καρκίνο του πνεύμονα. Προβλήματα στην ελληνική πραγματικότητα»

Διαβάστε περισσότερα

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης Αναπτυξιακή Ψυχολογία Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης Θέματα διάλεξης Η σημασία της αυτοαντίληψης Η φύση και το περιεχόμενο της αυτοαντίληψης Η ανάπτυξη της αυτοαντίληψης Παράγοντες

Διαβάστε περισσότερα

Δωρεά Αρχέγονων Αιμοποιητικών Κυττάρων Γεργιανάκη Ειρήνη

Δωρεά Αρχέγονων Αιμοποιητικών Κυττάρων Γεργιανάκη Ειρήνη Δωρεά Αρχέγονων Αιμοποιητικών Κυττάρων Γεργιανάκη Ειρήνη Δωρεά Ομφαλικού Αίματος Τι είναι το ομφαλoπλακουντιακό αίμα; «Ομφαλοπλακουντιακό» ονομάζουμε το αίμα που μπορεί να ληφθεί από τον ομφάλιο λώρο και

Διαβάστε περισσότερα

Οδηγός. Σχολιασμού. Διπλωματικής Εργασίας

Οδηγός. Σχολιασμού. Διπλωματικής Εργασίας ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης: «Σπουδές στην Εκπαίδευση» Οδηγός Σχολιασμού Διπλωματικής Εργασίας (βιβλιογραφική σύνθεση) ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: «ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΣΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

Άρθρο 1. Άρθρο 2. Σκοπός. 1. Η Μονάδα Αναπνευστικής Ανεπάρκειας έχει ως σκοπό:

Άρθρο 1. Άρθρο 2. Σκοπός. 1. Η Μονάδα Αναπνευστικής Ανεπάρκειας έχει ως σκοπό: Άρθρο 1 Η Μονάδα Αναπνευστικής Ανεπάρκειας της Ιατρικής Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης ιδρύθηκε και εγκαταστάθηκε στο ΓΠΝ «Γ. Παπανικολάου» με το άρθρο 1 της υπ αριθμ Α3β/οικ 4407

Διαβάστε περισσότερα

Πρόλογος. Στις μέρες μας, η ελεύθερη πληροφόρηση και διακίνηση της πληροφορίας

Πρόλογος. Στις μέρες μας, η ελεύθερη πληροφόρηση και διακίνηση της πληροφορίας Πρόλογος Στις μέρες μας, η ελεύθερη πληροφόρηση και διακίνηση της πληροφορίας αποτελεί δημόσιο αγαθό, το οποίο πρέπει να παρέχεται χωρίς περιορισμούς και εμπόδια στα μέλη της κοινωνίας. Οι πολύπλευρα πληροφορημένοι

Διαβάστε περισσότερα

Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων

Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων Φ.Ν. Σκοπούλη Καθηγήτρια τον Χαροκόπειου Πανεπιστημίου Αθηνών συστηματικός ερυθηματώδης λύκος θεωρείται η κορωνίδα των αυτοάνοσων

Διαβάστε περισσότερα

Πέτρος Γαλάνης, MPH, PhD Εργαστήριο Οργάνωσης και Αξιολόγησης Υπηρεσιών Υγείας Τμήμα Νοσηλευτικής, Πανεπιστήμιο Αθηνών

Πέτρος Γαλάνης, MPH, PhD Εργαστήριο Οργάνωσης και Αξιολόγησης Υπηρεσιών Υγείας Τμήμα Νοσηλευτικής, Πανεπιστήμιο Αθηνών Πέτρος Γαλάνης, MPH, PhD Εργαστήριο Οργάνωσης και Αξιολόγησης Υπηρεσιών Υγείας Τμήμα Νοσηλευτικής, Πανεπιστήμιο Αθηνών Σχέση μεταξύ εμβολίων και αυτισμού Θέση ύπνου των βρεφών και συχνότητα εμφάνισης του

Διαβάστε περισσότερα

Διάταξη Θεματικής Ενότητας PYS623 / Νομικά και Ηθικά Θέματα στην Υγεία

Διάταξη Θεματικής Ενότητας PYS623 / Νομικά και Ηθικά Θέματα στην Υγεία Διάταξη Θεματικής Ενότητας PYS623 / Νομικά και Ηθικά Θέματα στην Υγεία Σχολή ΣΟΕΔ Σχολή Οικονομικών Επιστημών και Διοίκησης Πρόγραμμα Σπουδών PYS Πολιτική Υγείας και Σχεδιασμός Υπηρεσιών Υγείας Θεματική

Διαβάστε περισσότερα

14 Δυσκολίες μάθησης για την ανάπτυξη των παιδιών, αλλά και της εκπαιδευτικής πραγματικότητας. Έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες και αιτιολογίες για τις

14 Δυσκολίες μάθησης για την ανάπτυξη των παιδιών, αλλά και της εκπαιδευτικής πραγματικότητας. Έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες και αιτιολογίες για τις ΠΡΟΛΟΓΟΣ Οι δυσκολίες μάθησης των παιδιών συνεχίζουν να απασχολούν όλους όσοι ασχολούνται με την ανάπτυξη των παιδιών και με την εκπαίδευση. Τους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι, μέσα στην τάξη τους, βρίσκονται

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΓΚΑΤΑΘΕΣΗ ΑΣΘΕΝΟΥΣ ΓΙΑ ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΟΛΙΚΗΣ ΑΡΘΡΟΠΛΑΣΤΙΚΗΣ ΙΣΧΙΟΥ

ΣΥΓΚΑΤΑΘΕΣΗ ΑΣΘΕΝΟΥΣ ΓΙΑ ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΟΛΙΚΗΣ ΑΡΘΡΟΠΛΑΣΤΙΚΗΣ ΙΣΧΙΟΥ Σελίδα 1 ΣΥΓΚΑΤΑΘΕΣΗ ΑΣΘΕΝΟΥΣ ΓΙΑ ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΟΛΙΚΗΣ ΑΡΘΡΟΠΛΑΣΤΙΚΗΣ ΙΣΧΙΟΥ Για τον ασθενή: Επώνυμο: Όνομα: Ημερομηνία γέννησης: Νοσοκομείο: Άνδρας / Γυναίκα: Υπεύθυνος επαγγελματίας υγείας / Τίτλος εργασίας......

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΒΛΙΑΡΙΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ

ΒΙΒΛΙΑΡΙΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΒΙΒΛΙΑΡΙΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ Εισαγωγή Η προστασία των δικαιωμάτων των ασθενών αποτελεί ουσιαστικό παράγοντα διασφάλισης του επιπέδου φροντίδας για την υγεία των πολιτών. Τα ανθρώπινα δικαιώματα στον τομέα

Διαβάστε περισσότερα

Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο

Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο ΤΖΙΝΕΒΗ ΜΥΡΤΩ - ΧΑΤΖΗΣΤΕΦΑΝΟΥ ΦΑΝΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΡΙΕΣ Τ.Ε. Β & Γ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Η καρδιακή ανεπάρκεια

Διαβάστε περισσότερα

Απόσπασμα από το βιβλίο «Πως να ζήσετε 150 χρόνια» του Dr. Δημήτρη Τσουκαλά

Απόσπασμα από το βιβλίο «Πως να ζήσετε 150 χρόνια» του Dr. Δημήτρη Τσουκαλά Απόσπασμα από το βιβλίο «Πως να ζήσετε 150 χρόνια» του Dr. Δημήτρη Τσουκαλά Κεφάλαιο 1 - Το μυστικό της ιατρικής Σε κάθε θέμα ή επιστήμη υπάρχει πάντα ένα δεδομένο που είναι σημαντικότερο σε σύγκριση με

Διαβάστε περισσότερα

Π β.4: Οδηγός επιμορφωτή για τη ΘΕ5: «Συμβουλευτική και Επαγγελματικός προσανατολισμός και πληροφόρηση»

Π β.4: Οδηγός επιμορφωτή για τη ΘΕ5: «Συμβουλευτική και Επαγγελματικός προσανατολισμός και πληροφόρηση» Π.1.4.3.β.4: Οδηγός επιμορφωτή για τη ΘΕ5: «Συμβουλευτική και Επαγγελματικός προσανατολισμός και πληροφόρηση» Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΦΟΙΤΗΤΗ

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΦΟΙΤΗΤΗ ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΦΟΙΤΗΤΗ 1 Μεταμοσχεύσεις οργάνων 1. Υπάρχει νόμος περί μεταμοσχεύσεων στο Ισραήλ; 2. Υπάρχουν μεταμοσχεύσεις από ζωντανούς δότες στο Ισραήλ; 3. Υπάρχουν μεταμοσχεύσεις από έναν νεκρό δότη

Διαβάστε περισσότερα

Γεωργία Ζαβράκα, MSc. Ψυχολόγος Ψυχοδυναμική Ψυχοθεραπεύτρια

Γεωργία Ζαβράκα, MSc. Ψυχολόγος Ψυχοδυναμική Ψυχοθεραπεύτρια 5 ο Συμπόσιο Νοσηλευτικής Ογκολογίας "Οι Ψυχολογικές Επιπτώσεις στον Ογκολογικό Ασθενή και ο Πολυδιάστατος Ρόλος της Συμβουλευτικής στην Αντιμετώπισής τους" Γεωργία Ζαβράκα, MSc. Ψυχολόγος Ψυχοδυναμική

Διαβάστε περισσότερα

ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΑΙΜΑΤΟΣ αιμοδοσία, κατάθεση ψυχής, αντίκρισμα ζωής

ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΑΙΜΑΤΟΣ αιμοδοσία, κατάθεση ψυχής, αντίκρισμα ζωής Αιμοδοσίες ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΑΙΜΑΤΟΣ αιμοδοσία, κατάθεση ψυχής, αντίκρισμα ζωής Το αίμα ούτε παράγεται, ούτε αγοράζεται. Μόνο προσφέρεται. Είναι ζήτημα ζωής. Σήμερα αφορά κάποιον άλλον, αύριο ίσως αφορά

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ. Εισηγητής: Γεωργία Κατωτικίδη. Επιβλέπων Καθηγητής: Αναστάσιος Στιβακτάκης

ΘΕΜΑ. Εισηγητής: Γεωργία Κατωτικίδη. Επιβλέπων Καθηγητής: Αναστάσιος Στιβακτάκης ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΜΠΟΡΙΑΣ & ΙΑΦΗΜΙΣΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ Ιστορική Εξέλιξη του Management & Προοπτικές στο Σύγχρονο Περιβάλλον. Η ανάπτυξη της

Διαβάστε περισσότερα

Μια ενημέρωση για ασθενείς και παρόχους φροντίδας

Μια ενημέρωση για ασθενείς και παρόχους φροντίδας Μια ενημέρωση για ασθενείς και παρόχους φροντίδας Τι είναι το FoundationOne ; Το FoundationOne είναι μια εξέταση που ανιχνεύει γενωμικές μεταβολές (π.χ. μεταλλάξεις) που είναι γνωστό ότι σχετίζονται με

Διαβάστε περισσότερα

Πρότυπα περίθαλψης (ΠΠ) για ανθρώπους με ρευματοειδή αρθρίτιδα

Πρότυπα περίθαλψης (ΠΠ) για ανθρώπους με ρευματοειδή αρθρίτιδα Πρότυπα περίθαλψης (ΠΠ) για ανθρώπους με ρευματοειδή αρθρίτιδα Μετάφρασ η σε: Ολοκληρώθ ηκε από: Email: ΠΠ 1 Οι άνθρωποι με συμπτώματα ρευματοειδούς αρθρίτιδας (ΡΑ) θα πρέπει να έχουν έγκαιρη πρόσβαση

Διαβάστε περισσότερα

Κελεπούρης Ζήσης Γενικός ιατρός Επιμελητής Β ΚΥΚ

Κελεπούρης Ζήσης Γενικός ιατρός Επιμελητής Β ΚΥΚ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΜΕ ΚΑΡΚΙΝΟ. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΌΤΗΤΑ Κελεπούρης Ζήσης Γενικός ιατρός Επιμελητής Β ΚΥΚ Ένα από τα δύσκολα καθήκοντα του γιατρού είναι και η αναγγελία δυσάρεστων ειδήσεων

Διαβάστε περισσότερα

ΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΗΘΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΚΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΑΖΩΟΓΟΝΗΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

ΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΗΘΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΚΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΑΖΩΟΓΟΝΗΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΟΜΑΔΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Θεσσαλονίκη, 8 Φεβρουαρίου 2018 ΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΗΘΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΚΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΑΖΩΟΓΟΝΗΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Πέτρος Κ. Τσαντίλας Διδάκτωρ

Διαβάστε περισσότερα

Δεύτερη Συνάντηση ΜΑΘΗΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΟΜΑΔΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ. Κάππας Σπυρίδων

Δεύτερη Συνάντηση ΜΑΘΗΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΟΜΑΔΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ. Κάππας Σπυρίδων Δεύτερη Συνάντηση ΜΑΘΗΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΟΜΑΔΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ Κάππας Σπυρίδων ΟΜΑΔΑ είναι μια συνάθροιση ατόμων στην οποία το καθένα έχει συνείδηση της παρουσίας των άλλων, ενώ ταυτόχρονα βιώνει κάποια μορφή εξάρτησης

Διαβάστε περισσότερα

Οι τομείς πρακτικής άσκησης περιλαμβάνουν : Α. ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΕΣ Β. ΔΙΟΙΚΗΣΗ Α. ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΕΣ Α.1. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΣΤΗΝ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗ

Οι τομείς πρακτικής άσκησης περιλαμβάνουν : Α. ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΕΣ Β. ΔΙΟΙΚΗΣΗ Α. ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΕΣ Α.1. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΣΤΗΝ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗ Οι τομείς πρακτικής άσκησης περιλαμβάνουν : Α. ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΕΣ Β. ΔΙΟΙΚΗΣΗ Α. ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΕΣ Α.1. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΣΤΗΝ ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑ Η άσκηση σε νοσηλευτικά τμήματα παθολογικής ειδικότητας

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΓΟΝΕΩΝ ΟΜΦΑΛΟΠΛΑΚΟΥΝΤΙΑΚΑ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΑ ΒΛΑΣΤΟΚΥΤΤΑΡΑ

ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΓΟΝΕΩΝ ΟΜΦΑΛΟΠΛΑΚΟΥΝΤΙΑΚΑ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΑ ΒΛΑΣΤΟΚΥΤΤΑΡΑ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΓΟΝΕΩΝ ΟΜΦΑΛΟΠΛΑΚΟΥΝΤΙΑΚΑ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΑ ΒΛΑΣΤΟΚΥΤΤΑΡΑ Η μεταμόσχευση αίματος από ομφάλιο λώρο και πλακούντα σε ασθενείς με Λευχαιμία και άλλες παθήσεις είναι μια νέα μέθοδος θεραπείας που άρχισε

Διαβάστε περισσότερα

φυσικοθεραπεία ΤΕΙ ΑΘΗΝΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΣΙΚΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ

φυσικοθεραπεία ΤΕΙ ΑΘΗΝΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΣΙΚΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ φυσικοθεραπεία ΤΕΙ ΑΘΗΝΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΣΙΚΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ φυσικοθεραπεία Η πρώτη «σχολή» Φυσικοθεραπείας λειτούργησε στην Αθήνα το 1958, με έδρα το νοσοκομείο «Βασιλεύς Παύλος» η οποία ήταν κάτω από την εποπτεία

Διαβάστε περισσότερα

ΗΜΥ Υγεία και Τεχνολογία. Πόσο Κοστίζει; (Περιορισµοί και ιλήµµατα)

ΗΜΥ Υγεία και Τεχνολογία. Πόσο Κοστίζει; (Περιορισµοί και ιλήµµατα) ΗΜΥ 001 - Υγεία και Τεχνολογία Πόσο Κοστίζει; (Περιορισµοί και ιλήµµατα) Περίπτωση Α Το παιδάκι Β χρειάζεται χηµειοθεραπεία Το παιδάκι Β, ή όπως µάθαµε αργότερα η Τζέιµη Μπόουεν, υπέφερε από λευχαιµία.

Διαβάστε περισσότερα

Η Τεχνολογία στην Ιατρική

Η Τεχνολογία στην Ιατρική Εκπαιδευτήριο TO ΠΑΓΚΡΗΤΙΟΝ Σχολικό Έτος 2007-2008 Συνθετικές εργασίες στο μάθημα Πληροφορική Τεχνολογία της Β Γυμνασίου: Όψεις της Τεχνολογίας Θέμα: Η Τεχνολογία στην Ιατρική Τμήμα: ΗΥ: Ομάδα: Β2 pc27

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΙΣΤΟΣΥΜΒΑΤΟΤΗΤΑΣ ΓΝΑ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΓΕΝΝΗΜΑΤΑΣ Mεταμόσχευση αιμοποιητικών βλαστικών κυττάρων : Αναζήτηση συμβατού δότη.

ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΙΣΤΟΣΥΜΒΑΤΟΤΗΤΑΣ ΓΝΑ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΓΕΝΝΗΜΑΤΑΣ Mεταμόσχευση αιμοποιητικών βλαστικών κυττάρων : Αναζήτηση συμβατού δότη. ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΙΣΤΟΣΥΜΒΑΤΟΤΗΤΑΣ ΓΝΑ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΓΕΝΝΗΜΑΤΑΣ Mεταμόσχευση αιμοποιητικών βλαστικών κυττάρων : Αναζήτηση συμβατού δότη Dr Αλίκη Ινιωτάκη Συντονίστρια Διευθύντρια 17/4/2018 Η έκβαση της μεταμόσχευσης

Διαβάστε περισσότερα

ΟΔΗΓΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ. ΟΡΓΑΝΩΣΙΑΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ m128 ΣΟΦΗ ΛΕΟΝΤΟΠΟΥΛΟΥ ΛΕΚΤΟΡΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

ΟΔΗΓΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ. ΟΡΓΑΝΩΣΙΑΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ m128 ΣΟΦΗ ΛΕΟΝΤΟΠΟΥΛΟΥ ΛΕΚΤΟΡΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΟΔΗΓΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΟΡΓΑΝΩΣΙΑΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ m128 ΣΟΦΗ ΛΕΟΝΤΟΠΟΥΛΟΥ ΛΕΚΤΟΡΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ 1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...3 2. ΓΙΑΤΙ ΝΑ ΕΓΓΡΑΦΩ Σ ΕΝΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΞ

Διαβάστε περισσότερα

Μήπως έχω Σκληρόδερµα;

Μήπως έχω Σκληρόδερµα; Μήπως έχω Σκληρόδερµα; Για να πληροφορηθώ µýëïò ôçò Σπάνιος ναι... Μόνος όχι Η Πανελλήνια Ένωση Σπανίων Παθήσεων (Π.Ε.Σ.ΠΑ) είναι ο μόνος φορέας, μη κερδοσκοπικό σωματείο, συλλόγων ασθενών σπανίων παθήσεων

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ. 1 η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ. Ι. Δημόπουλος Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων και Οργανισμών. ΤΕΙ Πελοποννήσου

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ. 1 η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ. Ι. Δημόπουλος Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων και Οργανισμών. ΤΕΙ Πελοποννήσου ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ 1 η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Ι. Δημόπουλος Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων και Οργανισμών. ΤΕΙ Πελοποννήσου Κάποιες έννοιες Επιστήμη : κάθε συστηματικό πεδίο μελέτης ή σύστημα γνώσης που έχει ως σκοπό

Διαβάστε περισσότερα

για την προαγωγή της Δωρεάς Οργάνων

για την προαγωγή της Δωρεάς Οργάνων Το ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ. αρωγός στην προσπάθεια του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων για την προαγωγή της Δωρεάς Οργάνων 1 EΥΡΗΜΑΤΑ ΠΟΙΟΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Ιούλιος Σεπτέμβριος 2011 2 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΥΡΥ ΚΟΙΝΟ:ΟΜΑΔΙΚΕΣ ΣΥΖΗΤΗΣΕΙΣ

Διαβάστε περισσότερα

Κατάλογος Εικόνων και Πινάκων... xi Εκδοτική Επιτροπή... xiii Πρόλογος...xv. ΜΕΡΟΣ 1ο ΕΙΣΑΓΩΓΗ, ΤΥΠΙΚΑ ΣΕΝΑΡΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΕΡΕΥΝΑΣ

Κατάλογος Εικόνων και Πινάκων... xi Εκδοτική Επιτροπή... xiii Πρόλογος...xv. ΜΕΡΟΣ 1ο ΕΙΣΑΓΩΓΗ, ΤΥΠΙΚΑ ΣΕΝΑΡΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΕΡΕΥΝΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Κατάλογος Εικόνων και Πινάκων... xi Εκδοτική Επιτροπή... xiii Πρόλογος...xv ΜΕΡΟΣ 1ο ΕΙΣΑΓΩΓΗ, ΤΥΠΙΚΑ ΣΕΝΑΡΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΕΡΕΥΝΑΣ 1. Πληροφοριακή Συμπεριφορά: Εισαγωγή... 3 1.1.

Διαβάστε περισσότερα

Συνεργατικές Τεχνικές

Συνεργατικές Τεχνικές Καταιγισμός ιδεών, Παιχνίδι ρόλων, Ομάδες Εργασίας, Συζήτηση με διάταξη δύο κύκλων, Δομημένη Συζήτηση - Debate Μέθοδος σχεδίων εργασίας ΚΕΣΥΠ ΚΙΛΚΙΣ Καταιγισμός ιδεών Είναι η εξέταση ενός ζητήματος μέσα

Διαβάστε περισσότερα

Εκτίμηση αναγκών & Κοινωνικός Σχεδιασμός. Μάθημα 2 ο Κοινωνικός Σχεδιασμός. Κούτρα Κλειώ Κοινωνική Λειτουργός PhD, MPH

Εκτίμηση αναγκών & Κοινωνικός Σχεδιασμός. Μάθημα 2 ο Κοινωνικός Σχεδιασμός. Κούτρα Κλειώ Κοινωνική Λειτουργός PhD, MPH Εκτίμηση αναγκών & Κοινωνικός Σχεδιασμός Μάθημα 2 ο Κοινωνικός Σχεδιασμός Κούτρα Κλειώ Κοινωνική Λειτουργός PhD, MPH kkoutra@staff.teicrete.gr 1 Κοινωνικός Σχεδιασμός 2 Κοινωνικός Σχεδιασμός Αναφέρεται

Διαβάστε περισσότερα

Μεθοδολογία Έρευνας Διάλεξη 1 η : Εισαγωγή στη Μεθοδολογία Έρευνας

Μεθοδολογία Έρευνας Διάλεξη 1 η : Εισαγωγή στη Μεθοδολογία Έρευνας Μεθοδολογία Έρευνας Διάλεξη 1 η : Εισαγωγή στη Μεθοδολογία Έρευνας 1 Δρ. Αλέξανδρος Αποστολάκης Email: aapostolakis@staff.teicrete.gr Τηλ.: 2810379603 E-class μαθήματος: https://eclass.teicrete.gr/courses/pgrad_omm107/

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΙΣΤΟΣΥΜΒΑΤΟΤΗΤΑΣ ΠΓΝΑ Γ.ΓΕΝΝΗΜΑΤΑΣ ΑΝΟΣΟΛΟΓΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΣΤΙΣ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΙΣ ΝΕΦΡΟΥ

ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΙΣΤΟΣΥΜΒΑΤΟΤΗΤΑΣ ΠΓΝΑ Γ.ΓΕΝΝΗΜΑΤΑΣ ΑΝΟΣΟΛΟΓΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΣΤΙΣ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΙΣ ΝΕΦΡΟΥ ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΙΣΤΟΣΥΜΒΑΤΟΤΗΤΑΣ ΠΓΝΑ Γ.ΓΕΝΝΗΜΑΤΑΣ ΑΝΟΣΟΛΟΓΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΣΤΙΣ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΙΣ ΝΕΦΡΟΥ Dr Αλίκη Ινιωτάκη Συντονίστρια Διευθύντρια 17/4/2018 Μεταμόσχευση 1. Πολύπλοκη διαδικασία Ασθενής-λήπτης

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΕΚΠΟΝΗΣΗΣ MΕΤΑΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΕΚΠΟΝΗΣΗΣ MΕΤΑΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΓΩΓΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΕΚΠΟΝΗΣΗΣ MΕΤΑΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗ 2016 ΔΠΘ/ΠΤΔΕ: Κανονισμός Εκπόνησης Μεταδιδακτορικής

Διαβάστε περισσότερα

Ποιοτικοί μέθοδοι έρευνας. Μυλωνά Ιφιγένεια

Ποιοτικοί μέθοδοι έρευνας. Μυλωνά Ιφιγένεια Ποιοτικοί μέθοδοι έρευνας Μυλωνά Ιφιγένεια Έρευνες για την απόκτηση πληροφοριών η γνωμών από τους χρήστες Χρησιμοποιήθηκαν από τις κοινωνικές επιστήμες για τη χρήση κοινωνικών φαινομένων Ο όρος «ποιοτική

Διαβάστε περισσότερα

2. τις διατάξεις του άρθρου 34 του ν. 3984/2011 (Α'150)

2. τις διατάξεις του άρθρου 34 του ν. 3984/2011 (Α'150) ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΥΓΕΙΑΣ ΓΕΝΙΚΗ Δ/ΝΣΗ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Δ/ΝΣΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ ΚΑΙ ΕΠΟΠΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΦΟΡΕΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΠΟΠΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΦΟΡΕΩΝ Ταχ. Διεύθυνση : Αριστοτέλους

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΠΝΕΥΜΟΝΑ. Όλα όσα θέλετε να ξέρετε αν κάποιο αγαπημένο σας πρόσωπο είναι ασθενής

ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΠΝΕΥΜΟΝΑ. Όλα όσα θέλετε να ξέρετε αν κάποιο αγαπημένο σας πρόσωπο είναι ασθενής www.agaliazo.gr ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΠΝΕΥΜΟΝΑ Λεωσθένους 21-23, 18536 Πειραιάς - Τ: 210 4181641 - F: 210 4535343 e: oekk@otenet.gr - www.oekk.gr ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ν. ΑΧΑΙΑΣ Πατρέως 8-10, 26221 Πάτρα - Τ/F: 2610 226122 e:

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΟΥ ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ Copyright 2010 Τόμος 9 ος, Τεύχος 4 ο, Οκτώβριος - Δεκέμβριος 2010

ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΟΥ ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ Copyright 2010 Τόμος 9 ος, Τεύχος 4 ο, Οκτώβριος - Δεκέμβριος 2010 www.vima-asklipiou.gr Σελίδα 394 ΑΡΘΡΟ ΣΥΝΤΑΞΗΣ Ανάγκες νοσηλευομένων ασθενών με στεφανιαία νόσο Κ ατά τις τελευταίες δεκαετίες, λόγω της αύξησης του προσδόκιμου της επιβίωσης των ασθενών με στεφανιαία

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΠΝΕΥΜΟΝΑ. Ποιός είναι ο καλύτερος τρόπος για να αντιμετωπιστεί;

ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΠΝΕΥΜΟΝΑ. Ποιός είναι ο καλύτερος τρόπος για να αντιμετωπιστεί; www.agaliazo.gr ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΠΝΕΥΜΟΝΑ Λεωσθένους 21-23, 18536 Πειραιάς - Τ: 210 4181641 - F: 210 4535343 e: oekk@otenet.gr - www.oekk.gr ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ν. ΑΧΑΙΑΣ Πατρέως 8-10, 26221 Πάτρα - Τ/F: 2610 226122 e:

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΖΩΟΓΟΝΗΣΗ ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΝΙΚΗΤΑΣ ΘΕΟΔ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΟΣ-ΕΝΤΑΤΙΚΟΛΟΓΟΣ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΟΣ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΣ Γ.Ν.

ΑΝΑΖΩΟΓΟΝΗΣΗ ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΝΙΚΗΤΑΣ ΘΕΟΔ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΟΣ-ΕΝΤΑΤΙΚΟΛΟΓΟΣ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΟΣ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΣ Γ.Ν. ΑΝΑΖΩΟΓΟΝΗΣΗ ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΝΙΚΗΤΑΣ ΘΕΟΔ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΟΣ-ΕΝΤΑΤΙΚΟΛΟΓΟΣ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΟΣ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΣ Γ.Ν.ΤΡΙΠΟΛΗΣ NO DISCLOSURES ΝΟΜΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΖΩΟΓΟΝΗΣΗ ΓΙΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟΣΟ ΠΕΡΙΠΛΟΚΑ?

Διαβάστε περισσότερα

Μεταγνωστικές διεργασίες και αυτο-ρύθμιση

Μεταγνωστικές διεργασίες και αυτο-ρύθμιση Πρόλογος Tα τελευταία είκοσι περίπου χρόνια υπάρχουν δύο έννοιες που κυριαρχούν διεθνώς στο ψυχολογικό και εκπαιδευτικό λεξιλόγιο: το μεταγιγνώσκειν και η αυτο-ρυθμιζόμενη μάθηση. Παρά την ευρεία χρήση

Διαβάστε περισσότερα

Θετική Ψυχολογία. Καρακασίδου Ειρήνη, MSc. Ψυχολόγος-Αθλητική Ψυχολόγος Υποψήφια Διδάκτωρ Κλινικής και Συμβουλευτικής Ψυχολογίας, Πάντειο Παν/μιο

Θετική Ψυχολογία. Καρακασίδου Ειρήνη, MSc. Ψυχολόγος-Αθλητική Ψυχολόγος Υποψήφια Διδάκτωρ Κλινικής και Συμβουλευτικής Ψυχολογίας, Πάντειο Παν/μιο Θετική Ψυχολογία Καρακασίδου Ειρήνη, MSc Ψυχολόγος-Αθλητική Ψυχολόγος Υποψήφια Διδάκτωρ Κλινικής και Συμβουλευτικής Ψυχολογίας, Πάντειο Παν/μιο Εισαγωγή Θετική-Αρνητική Ψυχολογία Στόχοι της Ψυχολογίας

Διαβάστε περισσότερα

Β.δ Επιλογή των κατάλληλων εμπειρικών ερευνητικών μεθόδων

Β.δ Επιλογή των κατάλληλων εμπειρικών ερευνητικών μεθόδων Β.δ Επιλογή των κατάλληλων εμπειρικών ερευνητικών μεθόδων Νίκος Ναγόπουλος Για τη διεξαγωγή της κοινωνικής έρευνας χρησιμοποιούνται ποσοτικές ή/και ποιοτικές μέθοδοι που έχουν τις δικές τους τεχνικές και

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΟΝΤΟΓΟΥΝΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΨΥΧΙΑΤΡΟΣ

ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΟΝΤΟΓΟΥΝΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΨΥΧΙΑΤΡΟΣ Η ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΤΟΥ ΑΣΘΕΝΟΥΣ ΜΕ ΚΑΡΚΙΝΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΟΝΤΟΓΟΥΝΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΨΥΧΙΑΤΡΟΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΑΝΑ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΣΤΗΝ ΙΑΠΩΝΙΑ ΤΟ 56% ΤΩΝ ΘΕΡΑΠΟΝΤΩΝ ΔΕΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΕΙ ΤΟΥΣ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΣΤΙΣ ΗΠΑ

Διαβάστε περισσότερα

Οδηγίες και αρχές Διπλωµατικών Εργασιών (Διατριβών) του Μεταπτυχιακού Προγράµµατος Σπουδών στη Βιοστατιστική

Οδηγίες και αρχές Διπλωµατικών Εργασιών (Διατριβών) του Μεταπτυχιακού Προγράµµατος Σπουδών στη Βιοστατιστική Οδηγίες και αρχές Διπλωµατικών Εργασιών (Διατριβών) του Μεταπτυχιακού Προγράµµατος Σπουδών στη Βιοστατιστική Α. ΕΠΙΛΟΓΗ ΘΕΜΑΤΟΣ Κάθε φοιτητής µετά το τέλος του 3 ου εξαµήνου επιλέγει θέµα Διπλωµατικής

Διαβάστε περισσότερα

Τα όργανα τα οποία μπορούν να μεταμοσχευτούν είναι : οι νεφροί

Τα όργανα τα οποία μπορούν να μεταμοσχευτούν είναι : οι νεφροί ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ Η μεταμόσχευση οργάνων είναι μια πολύπλοκη διαδικασία κατά την οποία, με εγχείριση, μεταφέρονται υγιή όργανα, από νεκρό ή ζωντανό δότη σε έναν σοβαρά πάσχοντα λήπτη με σκοπό την αποκατάσταση

Διαβάστε περισσότερα

Οδηγίες προς ζώντες δότες οργάνων σχετικά µε τη διαδικασία Ανεξάρτητης Αξιολόγησης της Human Tissue Authority

Οδηγίες προς ζώντες δότες οργάνων σχετικά µε τη διαδικασία Ανεξάρτητης Αξιολόγησης της Human Tissue Authority Οδηγίες προς ζώντες δότες οργάνων σχετικά µε τη διαδικασία Ανεξάρτητης Αξιολόγησης της Human Tissue Σεπτέµβριος 2012 Σε ποιον απευθύνονται αυτές οι οδηγίες Οι παρούσες οδηγίες απευθύνονται σε άτοµα που

Διαβάστε περισσότερα

Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1

Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1 Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1 Μια σύνοψη του Βιβλίου (ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ): Η πλειοψηφία θεωρεί πως η Νόηση είναι μια διεργασία που συμβαίνει στον ανθρώπινο εγκέφαλο.

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΕΛΟΝΤΙΚΗ ΑΙΜΟΔΟΣΙΑ. Ευάγγελος Αγγελακόπουλος. Επισκέπτης Υγείας Γ.Ν.Α Ευαγγελισμός Αιμοδοσία

ΕΘΕΛΟΝΤΙΚΗ ΑΙΜΟΔΟΣΙΑ. Ευάγγελος Αγγελακόπουλος. Επισκέπτης Υγείας Γ.Ν.Α Ευαγγελισμός Αιμοδοσία ΕΘΕΛΟΝΤΙΚΗ ΑΙΜΟΔΟΣΙΑ Ευάγγελος Αγγελακόπουλος Επισκέπτης Υγείας Γ.Ν.Α Ευαγγελισμός Αιμοδοσία Ορισμός της Αιμοδοσίας Αιμοδοσία είναι η υπηρεσία που έχει σαν στόχο τη συλλογή αίματος από υγιή πληθυσμό με

Διαβάστε περισσότερα

Εκτίμηση Αξιολόγηση της Μάθησης

Εκτίμηση Αξιολόγηση της Μάθησης Εκτίμηση Αξιολόγηση της Μάθησης Ορισμοί Ο διδάσκων δεν αρκεί να κάνει μάθημα, αλλά και να διασφαλίζει ότι πετυχαίνει το επιθυμητό αποτέλεσμα της μάθησης Η εκτίμηση της μάθησης αναφέρεται στην ανατροφοδότηση

Διαβάστε περισσότερα

Μεταμόσχευση Μυελού των Οστών/Αιμοποιητικών Κυττάρων Η σημασία της εθελοντικής προσφοράς

Μεταμόσχευση Μυελού των Οστών/Αιμοποιητικών Κυττάρων Η σημασία της εθελοντικής προσφοράς ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΟΡΑΜΑ ΕΛΠΙΔΑΣ ΤΡΑΠΕΖΑ ΕΘΕΛΟΝΤΩΝ ΔΟΤΩΝ ΜΥΕΛΟΥ ΤΩΝ ΟΣΤΩΝ Μεταμόσχευση Μυελού των Οστών/Αιμοποιητικών Κυττάρων Η σημασία της εθελοντικής προσφοράς Στέλιος Γραφάκος Αναπλ. Καθηγητής Παιδιατρικής Αιματολογίας

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ. Βρυξέλλες, 29 Νοεμβρίου 2012 (04.12) (OR. en) 16666/12 SAN 291 ΣΗΜΕΙΩΜΑ

ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ. Βρυξέλλες, 29 Νοεμβρίου 2012 (04.12) (OR. en) 16666/12 SAN 291 ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ Βρυξέλλες, 29 Νοεμβρίου 2012 (04.12) (OR. en) 16666/12 SAN 291 ΣΗΜΕΙΩΜΑ της: προς: Θέμα: Επιτροπής των Μόνιμων Αντιπροσώπων (1ο τμήμα) το Συμβούλιο Σύνοδος του Συμβουλίου

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΑΝΕΡΓΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΣΕ ΘΕΜΑΤΑ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗΣ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ

ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΑΝΕΡΓΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΣΕ ΘΕΜΑΤΑ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗΣ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΑΝΕΡΓΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΣΕ ΘΕΜΑΤΑ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗΣ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ Στοιχεία προγράμματος ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Πρωτόκολλα και διαδικασίες (διοικητικές, ιατρικές, νοσηλευτικές) στις Δημόσιες Μονάδες

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή. Γιατί είναι χρήσιμο το παρόν βιβλίο. Πώς να ζήσετε 150 χρόνια µε Υγεία

Εισαγωγή. Γιατί είναι χρήσιμο το παρόν βιβλίο. Πώς να ζήσετε 150 χρόνια µε Υγεία Εισαγωγή «Όποιος έχει υγεία, έχει ελπίδα. Και όποιος έχει ελπίδα, έχει τα πάντα.» Τόμας Κάρλαϊλ Γιατί είναι χρήσιμο το παρόν βιβλίο Ο πατέρας μου είναι γιατρός, ένας από τους καλύτερους παθολόγους που

Διαβάστε περισσότερα

Τεύχος 5 ο - Άρθρο 2 β

Τεύχος 5 ο - Άρθρο 2 β Τεύχος 5 ο - Άρθρο 2 β ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΜΕΝΗ ΤΡΑΧΕΙΑ ΑΥΞΑΝΕΤΑΙ ΜΕ ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΤΡΟΦΟΔΟΣΙΑ ΑΙΜΑΤΟΣ ΣΤΟ ΒΡΑΧΙΟΝΑ ΤΟΥ ΑΣΘΕΝΗ Οι χειρουργοί λένε ότι η επαναστατική διαδικασία απέφυγε επίσης προβλήματα απόρριψης ιστού

Διαβάστε περισσότερα

Eκπαίδευση Εκπαιδευτών Ενηλίκων & Δία Βίου Μάθηση

Eκπαίδευση Εκπαιδευτών Ενηλίκων & Δία Βίου Μάθηση Πρόγραμμα Eξ Aποστάσεως Eκπαίδευσης (E learning) Eκπαίδευση Εκπαιδευτών Ενηλίκων & Δία Βίου Μάθηση Οδηγός Σπουδών Το πρόγραμμα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης ( e-learning ) του Πανεπιστημίου Πειραιά του Τμήματος

Διαβάστε περισσότερα

Τεχνικές συλλογής δεδομένων στην ποιοτική έρευνα

Τεχνικές συλλογής δεδομένων στην ποιοτική έρευνα Το κείμενο αυτό είναι ένα απόσπασμα από το Κεφάλαιο 16: Ποιοτικές ερμηνευτικές μέθοδοι έρευνας στη φυσική αγωγή (σελ.341-364) του βιβλίου «Για μία καλύτερη φυσική αγωγή» (Παπαιωάννου, Α., Θεοδωράκης Ι.,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ. Πρόγραμμα Μαθημάτων. Ακαδ. Έτος 2014-2015. Μάθημα: Ιατρική Ευθύνη και Ηθική

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ. Πρόγραμμα Μαθημάτων. Ακαδ. Έτος 2014-2015. Μάθημα: Ιατρική Ευθύνη και Ηθική ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ Πρόγραμμα Μαθημάτων Ακαδ. Έτος 2014-2015 Μάθημα: Ιατρική Ευθύνη και Ηθική Ενότητα Διδάσκων / Διδάσκουσα ΜΑΘΗΜΑ 1ο 30/09/2014 Η έννοια της Βιο-ηθικής

Διαβάστε περισσότερα

Δειγματοληψία Χοριακών Λαχνών (CVS) ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ. Μονάδα Πρόληψης Μεσογειακής Αναιμίας και άλλων Αιμοσφαιρινοπαθειών

Δειγματοληψία Χοριακών Λαχνών (CVS) ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ. Μονάδα Πρόληψης Μεσογειακής Αναιμίας και άλλων Αιμοσφαιρινοπαθειών Δειγματοληψία Χοριακών Λαχνών (CVS) ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ Μονάδα Πρόληψης Μεσογειακής Αναιμίας και άλλων Αιμοσφαιρινοπαθειών ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΛ: 2310892819

Διαβάστε περισσότερα

ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ (ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΒΙΑ)

ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ (ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΒΙΑ) 11 0 ΓΕΛ ΠΑΤΡΑΣ Σχ.2014-15 Τμήμα Α1 ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ (ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΒΙΑ) 1.Κριτήρια επιλογής θέματος Ενδιαφέρον περιεχόμενο Μας αρέσει αυτό το θέμα Είχαμε συνεργαστεί τα προηγούμενα χρόνια γι αυτό

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ (1) ΓΕΝΙΚΑ ΣΧΟΛΗ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΑΥΠΗΓΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΠΙΠΕΔΟ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΟ ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΝAOME1372 ΕΞΑΜΗΝΟ ΣΠΟΥΔΩΝ 10 ο ΤΙΤΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΥΤΟΤΕΛΕΙΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ

Διαβάστε περισσότερα

«Τί προβλήματα συναντούν οι ασθενείς, όταν συμμετέχουν στις Κλινικές Μελέτες. Πώς προσεγγίζουμε τους ασθενείς;»

«Τί προβλήματα συναντούν οι ασθενείς, όταν συμμετέχουν στις Κλινικές Μελέτες. Πώς προσεγγίζουμε τους ασθενείς;» «Τί προβλήματα συναντούν οι ασθενείς, όταν συμμετέχουν στις Κλινικές Μελέτες Πώς προσεγγίζουμε τους ασθενείς;» Νικόλαος Σούπος Παθολόγος Ογκολόγος Επιστημ.Συνεργάτης Β Ογκολογικής Κλινικής Γ.Ο.Ν.Κ. ΟΙ

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΔΟΤΙΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ/ΣΥΣΤΗΜΑ ΥΓΕΙΑΣ

ΜΕΤΑΔΟΤΙΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ/ΣΥΣΤΗΜΑ ΥΓΕΙΑΣ ΜΕΤΑΔΟΤΙΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ/ΣΥΣΤΗΜΑ ΥΓΕΙΑΣ TMHMA Α4 ΠΕΡΙΟΡΗ ΕΥΣΤΑΘΙΑ ΡΟΥΜΕΛΙΩΤΗΣ ΑΝΔΡΕΑΣ ΤΕΡΖΑΚΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΑ ΤΕΡΠΙΤΣΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ 1 Τι είναι σύστημα υγείας; Σύστημα Υγείας είναι ο τρόπος με τον οποίο είναι

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΡΙΣΕΩΝ. Communications Crisis Management

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΡΙΣΕΩΝ. Communications Crisis Management ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΡΙΣΕΩΝ Communications Crisis Management ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΡΙΣΕΩΝ Καράβια βουλιάζουν. Αεροσκάφη πέφτουν. Προϊόντα ανακαλούνται. Εταιρίες μηνύονται για ληγμένα τρόφιμα ή

Διαβάστε περισσότερα

ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ Ι

ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ Ι ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ Ι Ενότητα 9: Αθηνά Καλοκαιρινού Αναγνωστοπούλου Καθηγήτρια Τμήμα Νοσηλευτικής Τομέας Δημόσιας Υγείας Εργαστήριο Κοινοτικής Νοσηλευτικής Αντιμετώπιση Νοσημάτων Φθοράς στο Νοσοκομείο

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΩΛΕΙΑ ΖΩΗΣ (οικογενειακή προστασία)

ΑΠΩΛΕΙΑ ΖΩΗΣ (οικογενειακή προστασία) ΑΠΩΛΕΙΑ ΖΩΗΣ (οικογενειακή προστασία) Σε περίπτωση απώλειας ζωής του ασφαλισμένου από φυσιολογικά αίτια ή ατύχημα καταβάλλεται στους δικαιούχους το ποσό των: 10.000 (έως 40 ετών), 5.000 (41-50 ετών) και

Διαβάστε περισσότερα

Συµµόρφωση στη φαρµακευτική αγωγή. Ευαγγελία Χαρέλα Νοσηλεύτρια MSc Β ΚΚ Ιπποκράτειο Θεσ/νικης

Συµµόρφωση στη φαρµακευτική αγωγή. Ευαγγελία Χαρέλα Νοσηλεύτρια MSc Β ΚΚ Ιπποκράτειο Θεσ/νικης Συµµόρφωση στη φαρµακευτική αγωγή Ευαγγελία Χαρέλα Νοσηλεύτρια MSc Β ΚΚ Ιπποκράτειο Θεσ/νικης Η καρδιακή ανεπάρκεια αποτελεί ένα σύνδροµο µε ζοφερή πρόγνωση :! ΝΥΗΑ Ι-ΙΙ: 2-5% θνητότητα ανά έτος! ΝΥΗΑ

Διαβάστε περισσότερα