Tεύχος 39 Ιανουάριος - Φεβρουάριος - Μάρτιος 2010

Transcript

1 EΠΙΣΗΜΗ ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΩΤΟΡΙΝΟΛΑΡΥΓΓΟΛΟΓΙΑΣ - ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗΣ ΚΕΦΑΛΗΣ ΚΑΙ ΤΡΑΧΗΛΟΥ το περιοδικο εχει την εθνική αναγνώριση του υπουργειου υγειας και κοινωνικησ Αλληλεγγυης Tεύχος 39 Ιανουάριος - Φεβρουάριος - Μάρτιος 2010 Καταγραφή των ιστολογικών ευρημάτων μετά αμυγδαλεκτομή - αδενοειδεκτομή σε παιδιά και ενήλικες την πενταετία : συσχέτιση με τα κλινικά δεδομένα. Μαρία Αυγέρη, Ιωάννης Κωστόπουλος, Μαρία Εμποριάδου, Κωνσταντίνος Μάρκου Ξένα σώματα τραχειοβρογχικού δέντρου σε παιδιά. 10ετης εμπειρία & διερεύνηση των κοινωνικών και οικονομικών παραμέτρων Μαγγανάρης Αργύρης, Κωτούλα Μαρία, Κιουτσούκη Αικατερίνη, Κόντζογλου Γεώργιος Ενδοσκοπική επανεγχείρηση ρινόρροιας ΕΝΥ μετά από υποφυσεκτομή Ιορδ. Κωνσταντινίδης, Σ. Μεταξάς Φλεγμονώδης μυοϊνοβλαστικός όγκος του λάρυγγα. Αναφορά σπάνιου περιστατικού και ανασκόπηση της βιβλιογραφίας Βλάχτσης Κωνσταντίνος, Καρασμάνης Ηλίας, Κουρτίδης Αλέξανδρος, Ναούμ Βασίλειος, Σακκάς Λεωνίδας, Νικολάου Άγγελος Χειρουργική αντιμετώπιση διατιτραίνοντος τραύματος τραχηλικής χώρας Αλέξανδρος Καρατζάνης, Ιωάννης Παπαδάκης, Στυλιανός Βελεγράκης, Μαρίνα Καλογριδάκη, Γεώργιος Λαγουδιανάκης, Γεώργιος Βελεγράκης Ασυνήθεις χωροκατακτητικές επεξεργασίες παραφαρυγγικού χώρου. Παρουσίαση δύο περιστατικών Kαρασμάνης Ηλίας, Βλάχτσης Κωνσταντίνος, Χαραλαμπίδης Γεώργιος, Κουτρούπας Κωνσταντίνος, Παπαεμμανουήλ Στυλιανή, Νικολάου Άγγελος OTORHINOLARYNGOLOGY - HEAD & NECK SURGERY Official journal of the Panhellenic Society of Otorhinolaryngology - Head and Neck Surgery Issue 39 January - February - March

2

3 ΩΤΟΡΙΝΟΛΑΡΥΓΓΟΛΟΓΙΑ XEIΡΟΥΡΓΙΚΗ ΚΕΦΑΛΗΣ & ΤΡΑΧΗΛΟΥ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΩΤΟΡΙΝΟΛΑΡΥΓΓΟΛΟΓΙΑΣ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗΣ ΚΕΦΑΛΗΣ ΚΑΙ ΤΡΑΧΗΛΟΥ Βελεστίνου 11, Αμπελόκηποι, Αθήνα Τηλ./Fax: , ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΠΡΟΕΔΡΟΣ... Αθανασιάδης-Σισμάνης Αριστείδης ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ... Παπαβασιλείου Αντώνιος ΓΕΝΙΚΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ...Μαραγκουδάκης Παύλος ΕΙΔΙΚΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ... Κεσίδου Όλγα ΤΑΜΙΑΣ...Καμπέρος Αντώνιος ΜΕΛΗ... Κωνσταντινίδης Ιορδάνης, Πάγκαλος Άρης, Παπαδάκης Χαρίτων, Κυρμιζάκης Διονύσιος συντακτικη επιτροπη ΕΚΔΟΤΕΣ Λοιμώξεις και Παλινδρόμηση:... Δ. ΑΣΗΜΑΚΟΠΟΥΛΟΣ Χειρουργική Κεφαλής και Τραχήλου:... Γ. βελεγρακης Εκπαίδευση και Διεθνή Θέματα:...Π. ΓΚΟΥΜΑΣ Ρινολογία:...Ι. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ Λαρυγγολογία:... Α. νικολαου Ωτολογία:... Α. ΣΙΣΜΑΝΗΣ, β. βιταλ ΜΕΛΗ Βαθυλάκης Ι., Γιωτάκης Ι., Δαβρής Σ., Δανιηλίδης Β., Καρατζάνης Α., Κουδουμνάκης Ε., Κυρμιζάκης Δ., Κωνσταντινίδης Ιορδ., Μάρκου Κ., Μαρουδιάς Ν., Μπαλατσούρας Δ., Μπιζάκης Ι., Νικολόπουλος Θ., Ξενέλης Ι., Παπαδάκης Χ., Παπασπύρου Σ., Σάνδρης Β., Σφήκας Θ., Τριαρίδης Σ. Eπιμέλεια έκδοσης Συντονισμός & διαφήμιση...eλiza APΦAPA Σελιδοποίηση... σοφια φιλου Eμπορικό Kέντρο ÒAIΘPIOÓ, Aγ. Kωνσταντίνου 40, , Mαρούσι - THΛ.: , FAX: info@edilys.gr Σημείωμα της Σύνταξης Aγαπητοί συνάδελφοι, Καταρχάς θέλω να ευχαριστήσω τον απερχόμενο πρόεδρο και το διοικητικό συμβούλιο της Πανελλήνιας ΩΡΛ Εταιρείας για την σημαντική τους προσφορά προς το περιοδικό. Συνοψίζω εδώ μερικές από τις αλλαγές που έγιναν στο περιοδικό κατά την διάρκεια της θητείας του προηγούμενου διοικητικού συμβουλίου: νέες και σαφείς οδηγίες προς συγγραφείς, σύσταση αξιόλογης συντακτικής επιτροπής και κανονισμού λειτουργίας του περιοδικού, δημιουργία ιστοσελίδας του περιοδικού, και μια πολύ αξιόλογη προσπάθεια για Εθνική αναγνώριση και ένταξη του περιοδικού στο SCOPUS. Σ αυτό το σημείο θέλω να αναφερθώ στην ενσωμάτωση όλων των ΩΡΛ περιοδικών της χώρας μας, κάτι που έχει εγκριθεί από την τελευταία συνέλευση της Εταιρίας μας και το οποίο θεωρώ ότι είναι αναγκαίο να γίνει. Είμαι βέβαιος ότι εάν αυτό δεν γίνει σύντομα, η μεγάλη οικονομική κρίση της χώρας μας θα το καταστήσει αναγκαίο! Η ακριβής διαδικασία συγχώνευσης των επιστημονικών περιοδικών πρέπει να καθορισθεί στο άμεσο μέλλον από τις επιμέρους ΩΡΛ Εταιρείες. Τέλος υπενθυμίζω ότι το Σεμινάριο της Πανελλήνιας Εταιρείας Ωτορινολαρυγγολογίας - Χειρουργικής Κεφαλής και Τραχήλου θα γίνει στην Βέροια μεταξύ 22 και 24 Οκτωβρίου Το υψηλό επίπεδο του επιστημονικού προγράμματος και η Ιστορική περιοχή της Βέροιας εγγυώνται για ένα παραγωγικό και επιτυχές Σεμινάριο. Μετά τιμής, Αριστείδης Αθανασιάδης - Σισμάνης Πρόεδρος Πανελλήνιας Εταιρείας Ωτορινολαρυγγολογίας - Χειρουργικής Κεφαλής και Τραχήλου OTORHINOLARYNGOLOGY HEAD & NECK SURGERY PROPERTY OF PANHELLENIC SOCIETY OF OTORHINOLARYNGOLOGY HEAD & NECK SURGERY 11 Velestinou str, , Abelokipoi, Athens Tel./Fax: , info@hellasorl.gr, EDITORIAL BOARD ΕDITORS Infections & Reflux:... Αssimakopoulos d. Head & Neck Surgery Editor:... VELEGRAKIS G. Εducation & International Affairs:... GOUMAS P. Rhinology section Editor:... CONSTANTINIDIS J. Laryngology section Editor:...NIKOLAOU A. Otology section Editors:...SISMANIS Α., VITAL V. ΜΕmbers Bizakis j., Vathilakis Ι., Yiotakis J., Davris S., Danielides V., Karatzanis A., Koudoumnakis D., Kyrmizakis D., Konstantinidis I., Markou K., Maroudias N., Balatsouras D., Nikolopoulos T., Xenelis I., Papadakis C., Papaspyrou S., Sandris V., Sfikas T., Triaridis S. 3

4 ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ Ωτορινολαρυγγολογία - Χειρουργική Κεφαλής & Τραχήλου της Πανελλήνιας Εταιρείας Ωτορινολαρυγγολογίας - Χειρουργικής Κεφαλής και Τραχήλου Άρθρο 1 (ΣΚΟΠΟΣ) Η Πανελλήνια Εταιρεία Ωτορινολαρυγγολογίας - Χειρουργικής Κεφαλής και Τραχήλου (Bελεστίνου 11, Αμπελόκηποι, Αθήνα) εκδίδει κάθε τρεις μήνες, επιστημονικό περιοδικό με το όνομα Ωτορινολαρυγγολογία - Χειρουργική Κεφαλής & Τραχήλου το οποίο είναι το μόνο επίσημο περιοδικό της Εταιρείας. Σκοπός της έκδοσης του περιοδικού είναι: i) η κοινοποίηση και προβολή του κλινικού, επιστημονικού και ερευνητικού έργου το οποίο επιτελείται από τους Έλληνες Ωτορινολαρυγγολόγους, ii) η ενημέρωση των Ελλήνων Ωτορινολαρυγγολόγων για τις νέες εξελίξεις στην ΩΡΛ ειδικότητα αλλά και για ιατρονομικά θέματα, θέματα εκπαίδευσης και δεοντολογίας, νέα της εταιρείας και προσεχή συνέδρια, iii) η αποτελεσματικότερη επικοινωνία των Ελλήνων Ωτορινολαρυγγολόγων μεταξύ τους και με τους συναδέλφους τους που εργάζονται σε χώρες του εξωτερικού, σε θέματα κοινού ενδιαφέροντος και iv) η προώθηση των εννόμων συμφερόντων της Πανελλήνιας Εταιρείας Ωτορινολαρυγγολογίας - Χειρουργικής Κεφαλής και Τραχήλου. Άρθρο 2 (ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ) To περιοδικό δημοσιεύει, μετά από κρίση, ελληνικές και ξενόγλωσσες εργασίες με αντικείμενο την Ωτορινολαρυγγολογία, την Χειρουργική Κεφαλής και Τραχήλου, την Ακοολογία, την Παιδοακοολογία, την Φωνιατρική και κάθε άρθρο που κρίνεται ότι έχει σχέση με την ΩΡΛ ειδικότητα. Αναλυτικότερα γίνονται δεκτές μετά από κρίση: επιστημονικές εργασίες (ανασκοπήσεις, πρωτότυπες εργασίες, ενδιαφέρουσες περιπτώσεις, κλινικές ή εργαστηριακές μελέτες), ειδικά άρθρα (ιατρονομικά θέματα, θέματα ψηφιακής τεχνολογίας και διαδικτύου), εκτεταμένες περιλήψεις διδακτορικών διατριβών και ενημερωτικά άρθρα (νέα της εταιρείας, θέματα εκπαίδευσης, θέματα δεοντολογίας, βήμα των ειδικευομένων, προσεχή συνέδρια, περιλήψεις από ξενόγλωσσες δημοσιεύσεις, βιβλιοπαρουσιάσεις, επιστολές). Άρθρο 3 (ΕΚΔΟΣΗ, ΔΙΑΝΟΜΗ, ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ) Το περιοδικό εκδίδεται κάθε τρεις μήνες και διανέμεται δωρεάν σε όλα τα μέλη της Πανελλήνιας Εταιρείας Ωτορινολαρυγγολογίας - Χειρουργικής Κεφαλής και Τραχήλου, στις ΩΡΛ κλινικές όλων των νοσηλευτικών ιδρυμάτων της χώρας και σε όλες τις ΩΡΛ Επιστημονικές Εταιρείες (τοπικές και υποειδικοτήτων). Συνδρομητές του περιοδικού, σε ετήσια βάση, μπορούν να γίνουν και ιατροί άλλων ειδικοτήτων εντός ή εκτός Ελλάδος, τιμής ένεκεν ή καταβάλλοντος χρηματικό ποσό το οποίο καθορίζεται εκάστοτε από τη Συντακτική Επιτροπή του Περιοδικού. Άρθρο 4 (ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ, ΕΚΔΟΤΕΣ) Υπεύθυνα όργανα για την έκδοσή του περιοδικού είναι η Συντακτική Επιτροπή και πέντε Εκδότες - ένας για κάθε γνωστικό αντικείμενο της ειδικότητας (Ωτολογία, Ρινολογία, Λαρυγγολογία, Χειρουργική Κεφαλής & Τραχήλου, Εκπαίδευση & Διεθνείς Σχέσεις). Η Συντακτική Επιτροπή αποτελείται από μέλη με τριετή θητεία. Σε αυτήν συμμετέχουν αυτοδίκαια όλοι οι εν ενεργεία τακτικοί καθηγητές Ωτορινολαρυγγολογίας των Ελληνικών Πανεπιστημίων, ενώ τα υπόλοιπα μέλη ορίζονται από το Διοικητικό Συμβούλιο της Πανελλήνιας Εταιρείας Ωτορινολαρυγγολογίας - Χειρουργικής Κεφαλής και Τραχήλου. Οι πέντε Εκδότες (section Editors) έχουν τριετή θητεία και επιλέγονται από το Διοικητικό Συμβούλιο της Πανελλήνιας Εταιρείας Ωτορινολαρυγγολογίας - Χειρουργικής Κεφαλής και Τραχήλου μετά από σχετική εισήγηση της Συντακτικής Επιτροπής. Τόσο για τα μέλη της Συντακτικής Επιτροπής όσο και για τους Εκδότες του περιοδικού υπάρχει δυνατότητα ανανέωσης της θητείας τους. Τα κριτήρια με τα οποία γίνεται η επιλογή των μελών της Συντακτικής Επιτροπής και των Εκδοτών του περιοδικού καθορίζονται στο επόμενο άρθρο του παρόντος κανονισμού. Κάθε ΩΡΛ Επιστημονική Εταιρεία (υποειδικότητας ή τοπική) που με απόφαση της θα ενσωματώσει το επιστημονικό περιοδικό που εκδίδει στο ενιαίο και επίσημο περιοδικό της Πανελλήνιας ΩΡΛ Εταιρείας ή έχει ανεξάρτητη επιστημονική δραστηριότητα που με απόφαση της θα την κατευθύνει προς το ενιαίο και επίσημο περιοδικό της Πανελλήνιας ΩΡΛ Εταιρείας, θα μπορεί να ορίσει, κατ εξαίρεση των κριτηρίων, 1-2 μέλη της Συντακτικής Επιτροπής (2 μέλη οι Εταιρείες που εκδίδουν περιοδικό). Επίσης κατ εξαίρεση των κριτηρίων που καθορίζονται στο επόμενο άρθρο και σε ποσοστό έως 15% (2-3 μέλη), το Διοικητικό Συμβούλιο της Πανελλήνιας Εταιρείας Ωτορινολαρυγγολογίας - Χειρουργικής Κεφαλής και Τραχήλου μπορεί να ορίσει 2-3 μέλη έτσι ώστε να εκπροσωπούνται όλοι οι Έλληνες Ωτορινολαρυγγολόγοι (ιδιώτες, νοσοκομειακοί, πανεπιστημιακοί, συνταξιούχοι, ειδικευόμενοι), χωρίς αποκλεισμούς. Οι Έλληνες Ωτορινολαρυγγολόγοι που εργάζονται στο εξωτερικό άλλα και διακεκριμένοι ξένοι συνάδελφοι μπορούν, εφόσον επιθυμούν να συνεισφέρουν επιστημονικά στην έκδοση του περιοδικού, να γίνουν μέλη της Συντακτικής Επιτροπής (πρόσθετα των είκοσι μελών και πάντα σύμφωνα με τα κριτήρια του επόμενου άρθρου του κανονισμού) μετά από εισήγηση της Συντακτικής Επιτροπής και σύμφωνη απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου της Πανελλήνιας Εταιρείας Ωτορινολαρυγγολογίας - Χειρουργικής Κεφαλής και Τραχήλου. Ο παρών κανονισμός εξασφαλίζει την απρόσκοπτη λειτουργία της Συντακτικής Επιτροπής και των Εκδοτών του περιοδικού και καθορίζει τα πλαίσια μέσα στα οποία μπορούν και οφείλουν να κινηθούν. Άρθρο 5 (ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΚΑΙ ΕΚΔΟΤΩΝ) Τα μέλη της Συντακτικής Επιτροπής και οι Εκδότες του περιοδικού, για να μπορούν να ανταποκριθούν στα καθήκοντα τους, όπως αυτά ορίζονται στο επόμενο άρθρο του κανονισμού, πρέπει να έχουν γνώση της διαδικασίας κρίσης - αξιολόγησης των επιστημονικών εργασιών και εμπειρία στην εκδοτική δραστηριότητα, που να αποδεικνύονται: από ανάλογο μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών (MSc), από ικανό αριθμό διεθνών δημοσιεύσεων, από εμπειρία ως Εκδότης, ως μέλος Συντακτικής Επιτροπής ή ως κριτής σε αναγνωρισμένο διεθνές περιοδικό. 1. Για τα μέλη της Συντακτικής Επιτροπής ορίζονται ως κριτήρια επιλογής: να έχουν τουλάχιστον 25 διεθνείς δημοσιεύσεις ή τουλάχιστον 15 διεθνείς δημοσιεύσεις και ανάλογο μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών (MSc) ή τουλάχιστον 15 διεθνείς δημοσιεύσεις και εμπειρία ως Εκδότης, μέλος Συντακτικής Επιτροπής ή κριτής σε αναγνωρισμένο διεθνές περιοδικό. Στην επιλογή των μελών πρέπει να λαμβάνεται υπ όψιν το κριτήριο της εκπροσώπησης, σε γεωγραφικό επίπεδο, όλης της χώρας. 4

5 2. Για τους Εκδότες ορίζονται ως κριτήρια επιλογής: να έχουν τουλάχιστον 50 διεθνείς δημοσιεύσεις και εμπειρία ως Εκδότης, μέλος Συντακτικής Επιτροπής ή κριτής σε αρκετά αναγνωρισμένα διεθνή περιοδικά. Ο Εκδότης που θα είναι υπεύθυνος για ένα γνωστικό αντικείμενο της ειδικότητας (Ωτολογία, Ρινολογία, Λαρυγγολογία και Χειρουργική Κεφαλής & Τραχήλου) πέραν της συνολικής επιστημονικής συγκρότησης, θα πρέπει να έχει διεθνή επιστημονική καταξίωση στο συγκεκριμένο γνωστικό αντικείμενο, όπως αυτή αποδεικνύεται: από μεγάλο αριθμό των διεθνών του δημοσιεύσεων στο συγκεκριμένο γνωστικό αντικείμενο, από συγγραφή ή συμμετοχή σε ξενόγλωσσα συγγράμματα στο συγκεκριμένο γνωστικό αντικείμενο, από συμμετοχή ως προσκεκλημένος ομιλητής σε διεθνή συνέδρια, σεμινάρια ή πρακτικά course στο εξωτερικό στο συγκεκριμένο γνωστικό αντικείμενο. Άρθρο 6 (ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ, ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΕΙΣ) Οι Εκδότες του περιοδικού σε συνεννόηση μεταξύ τους ορίζουν τις ημερομηνίες και τα θέματα των συνεδριάσεων της Συντακτικής Επιτροπής και επιβλέπουν την εφαρμογή των αποφάσεων τους, υπογράφουν τα επίσημα έγγραφα και εκπροσωπούν το περιοδικό. Ο κάθε Εκδότης είναι υπεύθυνος της επιστημονικής δραστηριότητας του περιοδικού στο συγκεκριμένο γνωστικό του αντικείμενο (αναθέτει ανασκοπήσεις σε ειδικά θέματα, παραλαμβάνει τις σχετικές εργασίες που υποβάλλονται στο περιοδικό, επιλέγει τους κριτές στους οποίους αποστέλλει τις προς κρίση εργασίες, επιβλέπει τη διαδικασία κρίσης τους και έχει τον τελικό λόγο για τις όποιες διορθώσεις, τις τροποποιήσεις ή την απόρριψη τους). Η Συντακτική Επιτροπή συνεδριάζει τουλάχιστον δύο φορές το χρόνο στα πλαίσια των δραστηριοτήτων της Πανελλήνιας Εταιρείας Ωτορινολαρυγγολογίας (Σεμινάριο, Συνέδριο) ή ανεξάρτητα από αυτές. Στις συνεδριάσεις της πρέπει να μετέχουν κάθε φορά τουλάχιστον δύο από τους Εκδότες του περιοδικού και τα μισά μέλη της Συντακτικής Επιτροπής. Στις τακτικές αυτές συνεδριάσεις συγκροτείται η έκδοση του κάθε τεύχους του περιοδικού και επιπλέον εξετάζονται τα ειδικά άρθρα και τα ενημερωτικά άρθρα, ζητήματα λογοκλοπής ή πλαγιαρισμού, εμφάνισης του περιοδικού στο διαδίκτυο, αναδημοσίευσεων καθώς και τα γενικά ζητήματα που αφορούν την έκδοση του περιοδικού. Για την έκδοση του κάθε τεύχους, η Συντακτική Επιτροπή ορίζει κάποια από τα μέλη της να επιβλέψουν τη διαδικασία της εκτύπωσης (διόρθωση προ-εκτύπωσης, συνεργασία με συγγραφείς για έλεγχο τυπογραφικών λαθών κλπ). Η Συντακτική Επιτροπή έχει τη δυνατότητα να αναθέσει συγκεκριμένες δραστηριότητες της διαδικασίας έκδοσης του περιοδικού σε κάποια μέλη της (υπεύθυνος ύλης, υπεύθυνος διαδικασίας εκτύπωσης, υπεύθυνος ιστοσελίδας κλπ). Άρθρο 7 (ΑΝΑΝΕΩΣΗ, ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ) Τα μέλη της Συντακτικής Επιτροπής και οι Εκδότες που περιοδικού έχουν τριετή θητεία και υπάρχει δυνατότητα ανανέωσης της θητείας τους. Μέλη της Συντακτικής Επιτροπής που αδρανοποιούνται για οποιοδήποτε λόγο αντικαθίστανται από το Διοικητικό Συμβούλιο της Πανελλήνιας Εταιρείας Ωτορινολαρυγγολογίας μετά από σχετική εισήγηση της Συντακτικής Επιτροπής. Μετά την ψήφιση του κανονισμού του περιοδικού σε Γενική Συνέλευση στα πλαίσια του Πανελληνίου Συνεδρίου, ο παρών κανονισμός θα διέπει την λειτουργία της Συντακτικής Επιτροπής και των Εκδοτών του περιοδικού και θα καθορίζει τα πλαίσια μέσα στα οποία μπορούν και οφείλουν να κινηθούν. Η αναθεώρηση του κανονισμού, με την μορφή τροποποιήσεων, προσθηκών και αφαιρέσεων, μπορεί να γίνει, εφόσον προκύψει σχετική ανάγκη, από Γενική Συνέλευση στα πλαίσια του επόμενου Πανελληνίου Συνεδρίου. Άρθρο 8 (ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ, ΣΥΜΒΑΣΗ ΜΕ ΕΚΔΟΤΗ) Η οικονομική κάλυψη των όποιων αναγκών του περιοδικού γίνεται από το Δ.Σ. της Πανελλήνιας Εταιρείας Ωτορινολαρυγγολογίας, το οποίο είναι και υπεύθυνο για την προκήρυξη, σύναψη και υπογραφή της συμφωνίας με τον Εκδοτικό Οίκο που εκδίδει το περιοδικό και πιστώνεται τα έξοδα ή/και καρπώνεται τα οφέλη από την έκδοση του περιοδικού. Για τις ανάγκες των συνεδριάσεων της Συντακτικής Επιτροπής μπορεί να χρησιμοποιείται το ιδιόκτητο γραφείο της Πανελλήνιας ΩΡΛ Εταιρείας (Bελεστίνου 11, Αμπελόκηποι, Αθήνα) όπου υπάρχει και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τους σκοπούς του περιοδικού η αναγκαία υλικοτεχνική υποδομή. Στο τέλος κάθε χρόνου γίνεται ετήσιος επιστημονικός απολογισμός και εφόσον το περιοδικό έχει έξοδα και έσοδα γίνεται και οικονομικός απολογισμός. Άρθρο 9 (ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΥΠΟΒΟΛΗΣ & ΚΡΙΣΗΣ ΕΡΓΑΣΙΩΝ) Οι εργασίες υποβάλλονται σε ψηφιακή μορφή από πρόγραμμα κειμενογράφου σε CD που αποστέλλεται στην Πανελλήνια ΩΡΛ Εταιρεία ή ως συνημμένα αρχεία σε που αποστέλλεται στις ηλεκτρονικές διευθύνσεις ενός εκ των Εκδοτών. Μαζί με την εργασία υποβάλλονται i) συνοδευτική επιστολή, στην οποία δηλώνεται υπεύθυνα ότι η εργασία δεν έχει δημοσιευθεί σε άλλο ελληνικό ή ξένο περιοδικό και ότι όλοι οι συγγραφείς συμφωνούν για τη δημοσί ευση της και ii) ξεχωριστό αρχείο για κάθε εικόνα σε ψηφιακή μορφή. Ο κάθε συγγραφέας πρέπει να έχει συμμετάσχει ουσιαστικά στην εργασία, ώστε να μπορεί να αναλάβει την ευθύνη του περιεχομένου της. Το περιοδικό διατηρεί το δικαίωμα να ζητήσει αιτιολόγηση της συγγραφικής ιδιότητας. Τα άρθρα κρίνονται από κριτές, που μπορούν να κάνουν διορθώσεις, τροποποιήσεις ή και να τα απορρίψουν. Κατά τη διαδικασία της εκτύπωσης, αποστέλλεται στους συγγραφείς δοκίμιο για έλεγχο τυπογραφικών λαθών. Οποιαδήποτε άλλη διόρθωση δεν γίνεται δεκτή στη φάση αυτή. Οι εργασίες που δημοσιεύονται στο περιοδικό, αποτελούν πνευματική ιδιοκτησία του συγγραφέα και του περιοδικού. Η αναδημοσίευση, μερική ή ολική, επιτρέπεται μόνον ύστερα από έγγραφη άδεια της Συντακτικής Επιτροπής. Η δημοσίευση μιας εργασίας δεν συνεπάγεται αποδοχή των απόψεων των συγγραφέων από πλευράς της Πανελλήνιας ΩΡΛ Εταιρείας, η οποία δεν ευθύνεται για το περιεχόμενο των δημοσιευμένων άρθρων. Άρθρο 10 (ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ) Το περιοδικό αποδέχεται μετά από κρίση και εκδίδει επιστημονικά άρθρα με δομημένη διάρθρωση με προτίμηση σε κλινικές σειρές και πρωτότυπα άρθρα, που ελέγχονται για την τήρηση των οδηγιών προς συγγραφείς. Το κείμενο της εργασίας πρέπει να έχει δομημένη διάρθρωση και να περιλαμβάνει: σελίδα τίτλου, αυτοτελή δομημένη περίληψη στα Ελληνικά και στα Αγγλικά (summary) και 3-7 λέξεις κλειδιά, εισαγωγή, υλικό και μέθοδο, αποτελέσματα, συζήτηση, συμπεράσματα, πρόσφατη βιβλιογραφία (σύστημα Vancouver), πίνακες και υπότιτλους εικόνων και πινάκων. Η γλώσσα του κειμένου πρέπει να είναι η απλή νεοελληνική σε μονοτονικό σύστημα και να υπάρχει, κατά το δυνατόν, γλωσσική ομοιογένεια. Οι συντμήσεις θα πρέπει να περιορίζονται στο ελάχιστο και να επεξηγούνται την πρώτη φορά που εμφανίζονται στο κείμενο. Αναλυτικές οδηγίες προς τους συγγραφείς τόσο στα Ελληνικά όσο και στα Αγγλικά μπορεί κανείς να βρει τυπωμένες στα τεύχη του περιοδικού και στην ιστοσελίδα του Εκδοτικού Οίκου του περιοδικού και στην ιστοσελίδα της Πανελλήνιας Εταιρείας Ωτορινολαρυγγολογίας - Χειρουργικής Κεφαλής και Τραχήλου. 5

6 Οδηγίες προς τους Συγγραφείς To περιοδικό Ωτορινολαρυγγολογία - Χειρουργική Κεφαλής & Τραχήλου είναι το επίσημο περιοδικό της Πανελλήνιας Εταιρείας Ωτορινολαρυγγολογίας - Χειρουργικής Κεφαλής και Τραχήλου (Bελεστίνου 11, Αμπελόκηποι, Αθήνα) και δημοσιεύει, μετά από κρίση, ελληνικές και ξενόγλωσσες εργασίες (με εκτεταμένη ελληνική περίληψη) με αντικείμενο την Ωτορινολαρυγγολογία, την Χειρουργική Κεφαλής και Τραχήλου, την Ακοολογία, την Παιδοακοολογία, την Φωνιατρική και κάθε άρθρο που κρίνεται ότι έχει σχέση με την ειδικότητα μας. Αναλυτικότερα γίνονται δεκτές μετά από κρίση: επιστημονικές εργασίες (ανασκοπήσεις, πρωτότυπες εργασίες, ενδιαφέρουσες περιπτώσεις, κλινικές ή εργαστηριακές μελέτες), ειδικά άρθρα (ιατρονομικά θέματα, θέματα ψηφιακής τεχνολογίας και διαδικτύου), εκτεταμένες περιλήψεις διδακτορικών διατριβών και ενημερωτικά άρθρα (νέα της εταιρείας, θέματα εκπαίδευσης, θέματα δεοντολογίας, βήμα των ειδικευομένων, προσεχή συνέδρια, περιλήψεις από ξενόγλωσσες δημοσιεύσεις, βιβλιοπαρουσιάσεις, επιστολές). Οι εργασίες προς κρίση υποβάλλονται σε ψηφιακή μορφή από πρόγραμμα κειμενογράφου (Word της Microsoft), σε CD που αποστέλλεται στη διεύθυνση της Εταιρείας ή ως συνημμένα αρχεία σε που αποστέλλεται στις ηλεκτρονικές διευθύνσεις: gvel@med.uoc.gr υπόψη Καθηγητή κ. Γ. Βελεγράκη ή triaridi@ med.auth.gr υπόψη Λέκτορα κ. Σ. Τριαρίδη. Μαζί με την εργασία υποβάλλονται σε ψηφιακή μορφή i) συνοδευτική επιστολή, στην οποία δηλώνεται υπεύθυνα ότι η εργασία δεν έχει δημοσιευθεί σε άλλο ελληνικό ή ξένο περιοδικό και ότι όλοι οι συγγραφείς συμφωνούν για τη δημοσίευση της και ii) ξεχωριστό αρχείο για κάθε εικόνα σε ψηφιακή μορφή με ανάλυση τουλάχιστον 300 dpi. Το κείμενο της εργασίας πρέπει να είναι γραμμένο με γραμματοσειρά Times New Roman ή Arial σε μέγεθος χαρακτήρων pt, σε διπλό διάστημα, με περιθώρια 2.5 cm, με αρίθμηση των σελίδων και να περιλαμβάνει: σελίδα τίτλου, αυτοτελή δομημένη περίληψη στα ελληνικά και στα αγγλικά (summary), εισαγωγή, υλικό και μέθοδο, αποτελέσματα, συζήτηση, συμπεράσματα, βιβλιογραφία, πίνακες και υπότιτλους εικόνων και πινάκων. Η γλώσσα του κειμένου πρέπει να είναι η απλή νεοελληνική σε μονοτονικό σύστημα και να υπάρχει, κατά το δυνατόν, γλωσσική ομοιογένεια. Οι συντμήσεις θα πρέπει να περιορίζονται στο ελάχιστο και να επεξηγούνται την πρώτη φορά που εμφανίζονται στο κείμενο. Αναλυτικά το κάθε τμήμα του κειμένου περιλαμβάνει: Σελίδα τίτλου: περιλαμβάνει τον τίτλο της εργασίας (σύντομος, περιεκτικός, χωρίς συντομογραφίες), τα ονόματα των συγγραφέων στην ονομαστική, την κλινική/ές και το Ίδρυμα/τα απ όπου προέρχεται η εργασία, την επιστημονική εκδήλωση όπου ανακοινώθηκε μέρος ή όλη η εργασία, ενδεχόμενες πηγές που ενίσχυσαν οικονομικά και βοήθησαν στην πραγματοποίηση της εργασίας καθώς και το όνομα και τη διεύθυνση του υπεύθυνου για την επικοινωνία συγγραφέα. Ελληνική Περίληψη: λέξεις για ανασκοπήσεις και πρωτότυπες εργασίες, μέχρι 100 λέξεις για ενδιαφέρουσες περιπτώσεις, όπου αναφέρονται τα κύρια σημεία του άρθρου και πρέπει να είναι νοηματικά αυτοτελής και δομημένη σε διακριτά μέρη: πρωτότυπες εργασίες (σκοπός, υλικό - μέθοδος, κυριότερα αποτελέσματα, σημαντικότερα συμπεράσματα), ενδιαφέρουσες περιπτώσεις (σκοπός, αναφορά περιστατικού, συμπέρασμα). Περιλαμβάνει 3-7 λέξεις κλειδιά. Αγγλική Περίληψη: μέχρι 200 λέξεις, όπου αναφέρονται τα κύρια σημεία του άρθρου και πρέπει να είναι νοηματικά αυτοτελής και δομημένη σε διακριτά μέρη. Περιλαμβάνει τον αγγλικό τίτλο της εργασίας, τα ονόματα των συγγραφέων και 3-7 λέξεις κλειδιά (key words) στην αγγλική γλώσσα, σύμφωνα με την βάση δεδομένων MeSH της U.S. National Library of Medicine ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?db=mesh. Εισαγωγή: αναφέρει τον σκοπό και την αναγκαιότητα της εργασίας και τη θεωρητική τεκμηρίωση της ερευνητικής υπόθεσης μέσω βραχείας ανασκόπησης της βιβλιογραφίας. Γράφεται σε ενεστώτα χρόνο και δεν αναφέρεται σε αποτελέσματα ή συμπεράσματα. Υλικό - Μέθοδος: περιγράφεται το υλικό και η μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε (πληθυσμός στόχος, δειγματοληψία και μέγεθος δείγματος, κριτήρια επιλογής και αποκλεισμού, ερευνητικό πρωτόκολλο, ερευνητικά εργαλεία, στατιστική ανάλυση και διαστήματα αξιοπιστίας). Αποτελέσματα: αναφέρονται αναλυτικά τα αποτελέσματα και η στατιστική τους επεξεργασία. Παρουσιάζονται σε παρελθόντα χρόνο, με λογική σειρά και μπορούν να δίδονται με πίνακες (τα ίδια στοιχεία δεν πρέπει να επαναλαμβάνονται στο κείμενο), με σχεδιαγράμματα ή αναλυτικά στο κείμενο. Οι ενδιαφέρουσες περιπτώσεις, αντί για Υλικό - Μέθοδο και Αποτελέσματα περιλαμβάνουν την Αναφορά του περιστατικού. Συζήτηση: περιλαμβάνει την ερμηνεία και κριτική των αποτελεσμάτων σε σχέση με τα βιβλιογραφικά δεδομένα, την αποδοχή ή απόρριψη της ερευνητικής υπόθεσης και τις κλινικές συνέπειες αυτής καθώς και προτάσεις για μελλοντική έρευνα. Δεν επαναλαμβάνονται όσα έχουν ήδη αναφερθεί στην εισαγωγή. Οι ενδιαφέρουσες περιπτώσεις περιλαμβάνουν βραχεία συζήτηση που είναι επικεντρωμένη στις ιδιαιτερότητες της αναφερόμενης κλινικής περίπτωσης και τις διαφορές και ομοιότητές της με ανάλογες από την διεθνή βιβλιογραφία. Στις ανασκοπήσεις δεν υπάρχουν τα παραπάνω διακριτά τμήματα αλλά το κείμενο χωρίζεται σε επί μέρους τμήματα με υποτίτλους, ανάλογα με το περιεχόμενο του. Βιβλιογραφία: σύμφωνα με το σύστημα Vancouver, οι παραπομπές εμφανίζονται στο κείμενο με αραβικούς αριθμούς υπό μορφή εκθέτη, με αύξοντα αριθμό σύμφωνα με τη σειρά εμφάνισης τους στο κείμενο. Στη βιβλιογραφία, η κάθε παραπομπή περιλαμβάνει τα επώνυμα των συγγραφέων, τα αρχικά των ονομάτων τους, τον τίτλο της εργασίας και το όνομα του περιοδικού (σύντμηση του τίτλου με βάση το Index Medicus), το έτος έκδοσης, τον τόμο και τις σελίδες. Μετά τα αρχικά των συγγραφέων δεν μπαίνουν τελείες και τα ονόματα τους χωρίζονται με κόμμα. Εφόσον οι συγγραφείς είναι περισσότεροι από έξι, αναγράφονται μόνον οι τρεις πρώτοι και στη συνέχεια μπαίνει η σύντμηση: και συν. ή et al. Η βιβλιογραφία να είναι κατά προτίμηση πρόσφατη και κατά το 6

7 δυνατόν περιορισμένη (τα ενημερωτικά άρθρα μέχρι 5 παραπομπές, οι ανασκοπήσεις και οι πρωτότυπες εργασίες παραπομπές, οι ενδιαφέρουσες περιπτώσεις παραπομπές). Όταν η παραπομπή αφορά βιβλίο, περιλαμβάνει τα επώνυμα των συγγραφέων, τα αρχικά των ονομάτων τους, τον τίτλο του κεφαλαίου, το επώνυμο και αρχικό του ονόματος του υπεύθυνου της έκδοσης, τον τίτλο του βιβλίου, τον τόπο έκδοσης, τον εκδοτικό οίκο, το έτος έκδοσης και τις σελίδες. Παραδείγματα παραπομπής: Konstantinidis Ι, Muller A, Frasnelli J, et al. Post-infectious olfactory dysfunction exhibits a seasonal pattern. Rhinology 2006; 44: Kanowitz SJ, Jacobs JB, Lebowitz RA. Chapter 28: Frontal sinus stenting. In: Kountakis S, Senior B, Draf W (eds). The frontal sinus. Springer, Berlin, 2005, Πίνακες: αριθμούνται με αραβικούς αριθμούς, με τη σειρά που εμφανίζονται στο κείμενο και περιλαμβάνουν στο κάτω μέρος τους σύντομο τίτλο και επεξήγηση των συντμήσεων και των συμβόλων. Δεν πρέπει να επαναλαμβάνουν πληροφορίες που υπάρχουν στο κείμενο. Εικόνες: αριθμούνται με αραβικούς αριθμούς, με τη σειρά που εμφανίζονται στο κείμενο. Σε ξεχωριστή σελίδα υπάρχει για κάθε εικόνα υπότιτλος που παρέχει μια σύντομη και σαφή επεξήγηση. Σε περίπτωση που χρησιμοποιούνται βέλη πρέπει να δίδονται ανάλογες διευκρινήσεις στον υπότιτλο. Οι ιστολογικές εικόνες πρέπει να αναφέρουν την χρώση του παρασκευάσματος και την μεγέθυνση. Συγγραφική ιδιότητα: Ο κάθε συγγραφέας πρέπει να έχει συμμετάσχει ουσιαστικά στην εργασία, ώστε να μπορεί να αναλάβει την ευθύνη του περιεχομένου της. Το περιοδικό διατηρεί το δικαίωμα να ζητήσει αιτιολόγηση της συγγραφικής ιδιότητας. Συνιστώνται 1-2 συγγραφείς για τις ανασκοπήσεις, μέχρι 7 για τις κλινικές μελέτες και μέχρι 5 για τις ενδιαφέρουσες περιπτώσεις. Κρίση εργασιών: Τα άρθρα κρίνονται από επιτροπή κριτών, οι οποίοι μπορούν να κάνουν διορθώσεις, τροποποιήσεις ή και να τα απορρίψουν. Κατά τη διαδικασία της εκτύπωσης, αποστέλλεται στους συγγραφείς δοκίμιο για έλεγχο τυπογραφικών λαθών. Οποιαδήποτε άλλη διόρθωση δεν γίνεται δεκτή στη φάση αυτή. Οι εργασίες που δημοσιεύονται στο περιοδικό, αποτελούν πνευματική ιδιοκτησία του συγγραφέα και του περιοδικού. Η αναδημοσίευση, μερική ή ολική, επιτρέπεται μόνον ύστερα από έγγραφη άδεια της Συντακτικής Επιτροπής. Η δημοσίευση μιας εργασίας δεν συνεπάγεται αποδοχή των απόψεων των συγγραφέων από πλευράς της Πανελλήνιας Εταιρείας Ωτορινολαρυγγολογίας, η οποία δεν ευθύνεται για το περιεχόμενο των δημοσιευμένων άρθρων. 7

8 Εθνική αναγνώριση για το περιοδικό μας Το περιοδικό της πανελλήνιας ΩΡΛ εταιρείας μετά από ενέργειες του προηγούμενου διοικητικού συμβουλίου περιλαμβάνεται πλεον επίσημα στα περιοδικά της χωρας με εθνική αναγνώριση. Οι δημοσιευμένες εργασίες ιατρών στα περιοδικά αυτά αποτελούν κριτήριο αξιολόγησης στις κρίσεις για την κατάληψη θέσεων στο εθνικό σύστημα υγείας. 8

9 9

10 Ωτορινολαρυγγολογία - Χειρουργική Κεφαλής & Τραχήλου: τεύχος 39, Ιανουάριος - Φεβρουάριος - Μάρτιος 2010, σελίδες ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΑΡΘΡΟ Καταγραφή των ιστολογικών ευρημάτων μετά αμυγδαλεκτομή - αδενοειδεκτομή σε παιδιά και ενήλικες την πενταετία : συσχέτιση με τα κλινικά δεδομένα. Μαρία Αυγέρη 1, Ιωάννης Κωστόπουλος 2, Μαρία Εμποριάδου 1, Κωνσταντίνος Μάρκου 3 1 Β Παιδιατρική Κλινική ΑΠΘ, Π.Γ.Ν. ΑΧΕΠΑ, Θεσσαλονίκη 2 Εργαστήριο Γενικής Παθολογίας και Παθολογικής Ανατομικής ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 3 Πανεπιστημιακή Ωτορινολαρυγγολογική Κλινική Π.Γ.Ν. ΑΧΕΠΑ, Θεσσαλονίκη Υπεύθυνος αλληλογραφίας: ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΑΡΚΟΥ - Πανεπιστημιακή ΩΡΛ Κλινική, Π.Γ.Ν. ΑΧΕΠΑ Τηλ: , kmarkou@med.auth.gr Τμήμα της παρούσας εργασίας έχει ανακοινωθεί στο: - 47 ο Πανελλήνιο Παιδιατρικό Συνέδριο, Ιουνίου 2009, Χανιά-Κρήτη - 18 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Νοσημάτων Θώρακος, Νοεμβρίου 2009, Θεσσαλονίκη - Excellence in Paediatrics, 3-6 Δεκεμβρίου, Florence, Italy Περίληψη Εισαγωγή: Η αμυγδαλεκτομή και η αδενοειδεκτομή αποτελούν τις συχνότερες χειρουργικές επεμβάσεις στα παιδιά. Σκοπός της εργασίας είναι η καταγραφή των συνηθέστερων ιστολογικών ευρημάτων σε παιδιά και ενήλικες που υποβλήθηκαν σε αμυγδαλεκτομή και/ή αδενοειδεκτομή και η συσχέτιση των ευρημάτων με την κλινική τους εικόνα. Υλικό και μέθοδος: Την πενταετία εξετάστηκαν στο Εργαστήριο Γενικής Παθολογίας και Παθολογικής Ανατομικής του ΑΠΘ 149 δείγματα παρίσθμιων αμυγδαλών και αδενοειδών εκβλαστήσεων. Από αυτά, 84 δείγματα ανήκαν σε παιδιά ηλικίας 1,5-14 χρόνων (μέσος όρος ηλικίας:6,4 έτη) και 65 σε «ενήλικες» ηλικίας χρόνων (μέσος όρος ηλικίας:21 έτη). Μελετήθηκαν δημογραφικές, κλινικές και ιστοπαθολογικές παράμετροι των ασθενών και συγκρίθηκαν με τα διεθνή δεδομένα. Αποτελέσματα: Κατά την ιστοπαθολογική εξέταση ανευρέθηκε υπερπλασία του λεμφικού ιστού σε όλα σχεδόν τα δείγματα παρίσθμιων αμυγδαλών και αδενοειδών εκβλαστήσεων. Επιπλέον, στα δείγματα των παιδιών ανιχνεύθηκαν στοιχεία μικτής φλεγμονής -οξείας και χρόνιας- σε ποσοστό 64,3% ενώ στους ενήλικες τα ιστοπαθολογικά ευρήματα συνηγορούσαν κυρίως υπέρ χρόνιας φλεγμονής (90,8%). Σε ποσοστό 13,1% των παιδιών και 21,5% των ενηλίκων η αμυγδαλεκτομή και/ή αδενοειδεκτομή εκτελέστηκαν διότι από το ιστορικό και την κλινική εικόνα είχε τεθεί η υποψία κακοήθειας. Τελικά, η κακοήθεια επιβεβαιώθηκε σε 8 από τα 84 παιδιά (9,5%) και σε 6 από τους 65 ενήλικες (9,2%). Τέλος, σημειώθηκαν σημαντικές διαφορές όσον αφορά τον ιστολογικό τύπο του νεοπλάσματος ανάλογα με την ηλικία. Συμπεράσματα: Η υπερπλασία του λεμφικού ιστού είναι το κύριο ιστοπαθολογικό εύρημα τόσο σε παιδιά όσο και σε ενήλικες που υποβλήθηκαν σε αμυγδαλεκτομή και/ή αδενοτομή. Στους ενήλικες φαίνεται να επικρατεί η χρόνια φλεγμονή ενώ στα παιδιά συνηθέστερη είναι η μικτού τύπου φλεγμονή (οξεία και χρόνια). Τα ποσοστά κακοήθειας διαπιστώνονται παρόμοια ανάμεσα στις δυο ηλικιακές ομάδες αλλά αναγνωρίζεται διαφορά ως προς τον τύπο του νεοπλάσματος. Πρέπει να σημειωθεί πως για όλους τους ασθενείς με ιστοπαθολογική διάγνωση νεοπλάσματος η υποψία είχε τεθεί προεγχειρητικά από το ιστορικό και την κλινική εικόνα. Λέξεις κλειδιά: αδενοειδεκτομή, αμυγδαλεκτομή, ιστολογικά ευρήματα, ενηλικες, παιδιά. Εισαγωγή Τα παιδιά αρχίζουν να βιώνουν λοιμώξεις του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος ήδη από τη βρεφική ηλικία. Οι συνήθεις λόγοι προσέλευσης των παιδιών στον Παιδίατρο και τον Ωτορινολαρρυγγολόγο είναι οι συχνές λοιμώξεις (αμυγδαλίτιδα, ωτίτιδα, κ.ά.), οι αλλεργίες (π.χ. αλλεργική ρινίτιδα), η δυσχέρεια ρινικής αναπνοής με συνακόλουθα τη ρεγχώδη αναπνοή στον ύπνο, το αδενοειδές προσωπείο, κ.ά. 1,2. Πέντε έως οκτώ επεισόδια λοίμωξης του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος το χρόνο θεωρούνται γενικά αποδεκτός αριθμός για τα παιδιά. Η φαρυγγοαμυγδαλίτιδα συνοδεύει το 30-70% αυτών των επεισοδίων. Το ποσοστό των παιδιών που πάσχουν από το Σύνδρομο Αποφρακτικής Άπνοιας-Υπόπνοιας στον Ύπνο (Obstructive Sleep Apnea Syndrome- OSAS) υπολογίζεται 3-6 σε 0,7-3%. Συνεπώς ένας μεγάλος αριθμός παιδιών και νεαρών ενηλίκων επισκέπτονται τις παραπάνω ιατρικές ειδικότητες για νοσήματα που αφορούν το ανώτερο αναπνευστικό σύστημα και το λεμφικό ιστό της περιοχής. Αν και οι παθήσεις των παρίσθμιων αμυγδαλών και των αδενοειδών εκβλαστήσεων αφορούν όλες τις ηλικίες, τα παιδιά φαίνεται να είναι πιο επιρρεπή γεγονός που εξηγείται από το ανα- 10

11 Η υπερτροφία του λεμφικού ιστού του ρινοφάρυγγα αντιμετωπίζεται αρχικά συντηρητικά και επί αποτυχίας της συντηρητικής αγωγής, χειρουργικά 8,9. Η αμυγδαλεκτομή και/ή αδενοειδεκτομή, αν και επεμβάσεις ρουτίνας, συχνά αμφισβητήθηκαν λόγω της φυσικής πορείας της νόσου αλλά και των ασαφών ενδείξεων οι οποίες συγκεκριμενοποιήθηκαν και τυποποιήθηκαν μόνο τις τελευταίες δυο δεκαετίες 2,10. Πέρα από την αναγκαιότητα εκτέλεσης της χειρουργικής επέμβασης, τελευταίως αμφισβητείται και η χρησιμότητα της ιστοπαθολογικής εξέτασης των αφαιρεθέντων αμυγδαλών και αδενοειδών εκβλαστήσεων. πτυσσόμενο ακόμα ανοσολογικό τους σύστημα αλλά και από τις ιδιαίτερες ανατομικές τους σχέσεις. Ιδιαίτερα στην προσχολική ηλικία, ο λεμφικός ιστός των παρίσθμιων αμυγδαλών και των αδενοειδών εκβλαστήσεων φαίνεται να είναι δυσανάλογα μεγάλος προς τη διάμετρο των αεροφόρων οδών, οι οποίες αναπτύσσονται με βραδύτερο ρυθμό από ότι οι περιβάλλουσες ανατομικές δομές. Στην ηλικία αυτή η μάζα του λεμφικού ιστού των παρίσθμιων αμυγδαλών και των αδενοειδών εκβλαστήσεων αποτελεί το 200% της αντίστοιχης του ενήλικα και αυξάνεται περαιτέρω σε περιόδους λοίμωξης του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος 7. Η υπερτροφία του λεμφικού ιστού του ρινοφάρυγγα αντιμετωπίζεται αρχικά συντηρητικά και επί αποτυχίας της συντηρητικής αγωγής, χειρουργικά 8,9. Η αμυγδαλεκτομή και/ή αδενοειδεκτομή, αν και επεμβάσεις ρουτίνας, συχνά αμφισβητήθηκαν λόγω της φυσικής πορείας της νόσου αλλά και των ασαφών ενδείξεων οι οποίες συγκεκριμενοποιήθηκαν και τυποποιήθηκαν μόνο τις τελευταίες δυο δεκαετίες 2,10. Πέρα από την αναγκαιότητα εκτέλεσης της χειρουργικής επέμβασης, τελευταίως αμφισβητείται και η χρησιμότητα της ιστοπαθολογικής εξέτασης των αφαιρεθέντων αμυγδαλών και αδενοειδών εκβλαστήσεων. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η καταγραφή των συχνότερων ιστολογικών ευρημάτων στα παιδιά και τους ενήλικες που υποβλήθηκαν σε αμυγδαλεκτομή και/ή αδενοτομή καθώς και η συσχέτιση των παραπάνω ευρημάτων με την κλινική τους εικόνα. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη συχνότητα εμφάνισης κακοήθειας ή σπάνιων παθήσεων του φαρυγγικού λεμφικού ιστού. Ασθενείς και μέθοδοι Το υλικό της μελέτης αποτέλεσαν δείγματα παρίσθμιων αμυγδαλών και αδενοειδών εκβλαστήσεων που έφτασαν για ιστοπαθολογική εκτίμηση στο Εργαστήριο Γενικής Παθολογίας και Παθολογικής Ανατομικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κατά την πενταετία Τα δείγματα προέρχονταν κυρίως από την Πανεπιστημιακή ΩΡΛ Κλινική του Π.Γ.Ν. ΑΧΕΠΑ, αλλά και από Νοσοκομεία γειτονικών νομών καθώς και από Ιδιωτικές Κλινικές. Ανασκοπήθηκαν ο ιατρικός φάκελος των ασθενών (κλινικά ευρήματα-ατομικό ιστορικό) και η ιστολογική έκθεση του Εργαστηρίου. Τελικά καταγράφηκαν 149 περιστατικά τα οποία για λόγους ανάλυσης και στατιστικής επεξεργασίας χωρίστηκαν σε δυο ομάδες: α)την ομάδα 84 παιδιών ηλικίας 1-14 χρόνων με μέσο όρο ηλικίας κατά τη χειρουργική επέμβαση τα 6,4 (±3) έτη και β) την ομάδα 65 «ενηλίκων» ηλικίας χρόνων με μέσο όρο ηλικίας τα 21 (±3,5) έτη. Και στις δυο ομάδες ήταν σαφής η επικράτηση του άρρενος φύλου με ποσοστά αρρένων 54,8% στην ομάδα των παιδιών και 58,5% στην ομάδα των «ενηλίκων». Η ηλικιακή κατανομή των ασθενών που υποβλήθηκαν σε αμυγδαλεκτομή/αδενοειδεκτομή στις τρεις πρώτες δεκαετίες της ζωής παρουσιάζει τρικόρυφη κατανομή, με την πρώτη να παρατηρείται στην προσχολική ηλικία (3-6χρόνων), τη δεύτερη στην εφηβεία (15-16 χρόνων) και μια τρίτη στις αρχές της δεύτερης δεκαετίας της ζωής. Η παρατήρηση αυτή υποστηρίζεται βιβλιογραφικά και στην παρούσα μελέτη βρίσκει εφαρμογή όπως φαίνεται στο Γράφημα 1. Οι ενδείξεις αμυγδαλεκτομής - αδενοειδεκτομής κατηγοριοποιήθηκαν σε 4 ομάδες: ασθενείς με συχνές λοιμώξεις (αμυγδαλίτιδες, ωτίτιδες, παραρρινοκολπίτιδες, κ.τ.λ.), ασθενείς με σύνδρομο αποφρακτικής άπνοιας-υπόπνοιας στον ύπνο (OSAS), ασθενείς που εμφάνιζαν τόσο συχνές λοιμώξεις όσο και αποφρακτικά φαινόμενα, και ασθενείς που υποβλήθηκαν σε χειρουργική επέμβαση με κάποια άλλη ένδειξη, π.χ. μόρφωμα εμφανές πάνω στις αμυγδαλές, ασυμμετρία στο μέγεθος των αμυγδαλών, υποκείμενο νόσημα (κακοήθεια, συστηματικό νόσημα). Αναλυτική καταγραφή υπήρξε και για τα «ύποπτα» σημεία και συμπτώματα κακοήθειας έτσι όπως διαμορφώνονται σήμερα στις περισσότερες μελέτες 30 (ασυμμετρία των παρίσθμιων αμυγδαλών, ορατή βλάβη ή ψηλαφητή σκληρία, επιχώριος λεμφαδενίτιδα, συστηματικές εκδηλώσεις - πυρέτιο, απώλεια βάρους, αδυναμία, κ.τ.λ.). Η ιστοπαθολογική μελέτη εστιάσθηκε κυρίως στην αναζήτηση των παρακάτω ευρημάτων: α) την ύπαρξη ή όχι λεμφοζιδιακής υπερπλασίας β) την παρουσία στοιχείων χρόνιας μόνο φλεγμονής ή συνδυασμού οξείας και χρόνιας φλεγμονής γ) την ανεύρεση μικροοργανισμών δ) την παρουσία κακοήθειας ή άλλων ιστοπαθολογικών αλλοιώσεων. Αποτελέσματα Είδος επέμβασης Σε 42 από τα 84 παιδιά (50%) πραγματοποιήθηκε μεμονωμένη αμυγδαλεκτομή, σε 20 από τα 84 (23,8%) μεμονωμένη αδενοειδεκτομή, ενώ στα υπόλοιπα 22 παιδιά (26,2%) συνδυασμένη αμυγδαλεκτομή και αδενοειδεκτομή. Όσον αφορά τους ενήλικες, οι 50 από τους 65 (76,9%) υποβλήθηκαν σε μεμονωμένη αμυγδαλεκτομή, οι 12 από τους 65 (18,5%) σε μεμονωμένη αδενοειδεκτομή, ενώ στους 3 εναπομείναντες (4,6%) αφαιρέθηκαν χειρουργικά τόσο οι παρίσθμιες αμυγδαλές όσο και οι αδενοειδείς εκβλαστήσεις. Ενδείξεις αμυγδαλεκτομής και / ή αδενοειδεκτομής Σε 60 από τα 84 παιδιά (71,4%) η ένδειξη για την χειρουργική επέμβαση ήταν η καταγραφή συχνών λοιμώξεων κατά τα προηγούμενα έτη. Τα 58 από τα 84 παιδιά (69% επί του συνόλου των παιδιών) εμφάνιζαν OSAS, ενώ τα 36 από τα 84 (42,9% επί του συνόλου των παιδιών) συχνές λοιμώξεις με ταυτόχρονη συμπτωματολογία OSAS. Σε 11 από τα 84 παιδιά (13,1% επί του συνόλου των παιδιών) η ένδειξη για επέμβαση ήταν η εμφάνιση άλλης συ- 11

12 μπτωματολογίας. Στην τελευταία αυτή ομάδα η αμυγδαλεκτομή και/ή αδενοειδεκτομή θεωρήθηκαν επιβεβλημένες, καθώς από το ιστορικό και την κλινική εικόνα είχε τεθεί η υπόνοια κακοήθους εξεργασίας. Στην ομάδα των ενηλίκων οι 53 από τους 65 (81,5% επί του συνόλου των ενηλίκων) υποβλήθηκαν σε αμυγδαλεκτομή και/ή αδενοειδεκτομή εξαιτίας συχνών λοιμώξεων, οι 20 (30,8% επί του συνόλου των ενηλίκων) λόγω OSAS, ενώ σε 9 από τους 65 ενήλικες (13,8%) που χειρουργήθηκαν συνυπήρχαν και οι δυο από τις παραπάνω ενδείξεις. Το ποσοστό των ενηλίκων ασθενών στους οποίους συνυπήρχαν συχνές φλεγμονές και OSAS (13,8%) είναι σαφώς μικρότερο από το αντίστοιχο ποσοστό στα παιδιά (42,9%). Αντίθετα, περισσότεροι αναλογικά ήταν οι ενήλικες (9 από τους 65, ποσοστό 21,5%) που χειρουργήθηκαν για κάποια άλλη ένδειξη (πλην φλεγμονής ή OSAS) σε σχέση με το αντίστοιχο ποσοστό των παιδιών (13,1%). Όπως και στα παιδιά, στην τελευταία αυτή υποομάδα των ενηλίκων προέκυπταν ύποπτα σημεία και συμπτώματα κακοήθειας και για το λόγο αυτό ήταν επιβεβλημένες τόσο η χειρουργική εξαίρεση των παρισθμίων αμυγδαλών και/ή των αδενοειδών εκβλαστήσεων όσο και η ιστολογική εκτίμησή τους. Ιστολογικά ευρήματα Υπερπλασία του λεμφικού ιστού (λεμφοζιδιακή υπερπλασία) διαπιστώθηκε στο σύνολο σχεδόν των παρασκευασμάτων τόσο των παιδιών (95,2%) όσο και των ενηλίκων (98,5%). Σε 54 από τα 84 παιδιά ανευρέθηκε η συνύπαρξη στοιχείων οξείας και χρόνιας φλεγμονής (ποσοστό 64,3% επί του συνόλου των χειρουργικών παρασκευασμάτων των παιδιών). Ευρήματα μόνο χρόνιας φλεγμονής βρέθηκαν σε 26 από τα 84 παιδιά (ποσοστό 31% επί του συνόλου των παιδιών). Αντίστροφα, στην ομάδα των ενηλίκων οι 59 από τους 65 εμφάνιζαν ευρήματα μόνο χρόνιας φλεγμονής (ποσοστό 90,8% επί του συνόλου των ενηλίκων). Συνδυασμός οξείας και χρόνιας φλεγμονής βρέθηκε στο 6,2% (4 από τους 65 ενήλικες) των παρασκευασμάτων των ενηλίκων. Μύκητες (ακτινομύκητες) ανευρέθηκαν σε 2 μόνο παιδιά ( 2,4%) και σε κανένα δείγμα «ενηλίκων». Υποψία κακοήθους εξεργασίας είχε τεθεί αρχικά σε 11 από τα 84 παιδιά (13,1%) και σε 9 από τους 65 ενήλικες (21,5%). Τελικά η παρουσία κακοήθειας επιβεβαιώθηκε ιστολογικά σε 8 από τα 84 παιδιά (9,5%) και σε 6 από τους 65 ενήλικες (9,3%) αντίστοιχα. Από τα 8 παιδιά (7 αγόρια και 1 κορίτσι), σε 3 η τελική διάγνωση ήταν ραβδομυοσάρκωμα, σε 3 non-hodgkin λέμφωμα (εκ των οποίων το ένα ήταν λέμφωμα Burkitt), σε ένα οξεία μυελογενής λευχαιμία και σε ένα τελευταίο ιστιοκυττάρωση. Από τους 6 ενήλικες (4 άνδρες και 2 γυναίκες), σε 2 διαπιστώθηκε λέμφωμα τύπου Hodgkin, ενώ στους υπόλοιπους 4 διαπιστώθηκε αντίστοιχα λέμφωμα Burkitt, Χρόνια Λεμφογενής Λευχαιμία, ραβδομυοσάρκωμα και διηθητικό καρκίνωμα από πλακώδες επιθήλιο (Πίνακας 1). Σε όλα τα περιστατικά με ιστολογική τεκμηρίωση κακοήθειας, η υπόνοια είχε τεθεί προεγχειρητικά, μια και είχαν καταγραφεί ένα ή περισσότερα από τα παρακάτω σημεία τα οποία θεωρούνται υψηλού κινδύνου όσο αφορά την ύπαρξη κακοήθειας: ασυμμετρία των αμυγδαλών, ορατή βλάβη, ψηλαφητή σκληρία αμυγδαλών, επιχώριος λεμφαδενίτιδα, παρουσία συστηματικών εκδηλώσεων ή ιστορικό προηγηθείσης κακοήθειας (Πίνακας 2). Συζήτηση Οι παθήσεις των παρίσθμιων αμυγδαλών και των αδενοειδών εκβλαστήσεων είναι κοινές, ιδιαίτερα στα παιδιά, και πολύ συχνά ο ιατρός θα κληθεί να απαντήσει σε ερωτήσεις συναδέλφων αλλά και γονέων, όπως: «είναι αναγκαία η χειρουργική αφαίρεση των αμυγδαλών και αδενοειδών εκβλαστήσεων;», «αν ναι, ποια είναι η κατάλληλη ηλικία;», «χρειάζεται να αφαιρεθούν τόσο οι αμυγδαλές όσο και οι αδενοειδείς εκβλαστήσεις ή μόνο ένα από τα δυο;», «είναι αναγκαία η ιστοπαθολογική εξέταση των χειρουργικών παρασκευασμάτων;» κ.ά.. Αν και η απόφαση εξατομικεύεται για κάθε ασθενή, είναι αναγκαίο τόσο οι Παιδίατροι όσο και οι Ωτορινολαρυγγολόγοι να γνωρίζουν βασικά επιδημιολογικά στοιχεία και διεθνείς τάσεις για τις συχνές αυτές χειρουργικές επεμβάσεις στα παιδιά και τους νεαρούς ενήλικες. Ηλικία και φύλο Η συχνότητα αμυγδαλεκτομής και/ή αδενεοειδεκτομής ακολουθεί πολυμορφικό πρότυπο κατανομής, με την πρώτη και μεγαλύτερη κορυφή να παρατηρείται στην προσχολική ηλικία (3-6 χρονών), μια δεύτερη στην εφηβεία (15-16 χρονών) και μια τρίτη στις ηλικίες μετά τα 20 χρόνια, παρατήρηση που βρίσκεται σε συμφωνία με τη διεθνή βιβλιογραφία (Γράφημα 1). Οι άρρενες φαίνεται να υποβάλλονται συχνότερα στις επεμβάσεις αυτές ανεξαρτήτως ηλικίας 1,2. Οι παθήσεις των παρίσθμιων αμυγδαλών και των αδενοειδών εκβλαστήσεων είναι κοινές, ιδιαίτερα στα παιδιά, και πολύ συχνά ο ιατρός θα κληθεί να απαντήσει σε ερωτήσεις συναδέλφων αλλά και γονέων, όπως: «είναι αναγκαία η χειρουργική αφαίρεση των αμυγδαλών και αδενοειδών εκβλαστήσεων;», «αν ναι, ποια είναι η κατάλληλη ηλικία;», «χρειάζεται να αφαιρεθούν τόσο οι αμυγδαλές όσο και οι αδενοειδείς εκβλαστήσεις ή μόνο ένα από τα δυο;», «είναι αναγκαία η ιστοπαθολογική εξέταση των χειρουργικών παρασκευασμάτων;» κ.ά.. Ενδείξεις αμυγδαλεκτομής-αδενοειδεκτομής Αν και υπάρχουν συγκεκριμένες ενδείξεις αμυγδαλεκτομής - αδενενοειδεκτομής 1,2,14 όπως αυτές έχουν διαμορφωθεί στις ημέρες μας και έχουν προταθεί από επίσημους φορείς υγείας (American Academy of Otolaryngology and Head and Neck Surgery, Children s Hospital of Pittsburgh), η τελική απόφαση εξατομικεύεται για κάθε ασθενή. Στην παρούσα εργασία η κύρια κλινική συμπτωματολογία με την οποία τα παιδιά οδηγήθηκαν σε χειρουργική επέμβαση ήταν οι συχνές λοιμώξεις (71,4% επί του συνόλου των παιδιών) και τα αποφρακτικά φαινόμενα (69% επί του συνόλου των παιδιών). Σε μικρή ηλικία τα παιδιά βιώνουν αναλογικά περισσότερες λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος λόγω της ανεπαρκούς ακόμη ωρίμανσης του ανοσοποιητικού τους συστήματος και της ταυτόχρονης έναρξης σχολικών δραστηριοτήτων (συγχρωτισμός πολλών ατόμων) 15,24. Στην ομάδα των ενηλίκων, η κύρια κλινική ένδειξη χειρουργικής επέμβασης ήταν οι συχνές λοιμώξεις (81,5% επί του συνόλου των ενηλίκων), ενώ το ποσοστό εμφάνισης αποφρακτικών φαινομένων ήταν σαφώς μικρότερο σε σχέση με τα παιδιά (30,3% έναντι 69%). Τα παραπάνω συμπεράσματα συμφωνούν με τη βιβλιογραφία 8, Επίσης υψηλότερο στους ενήλικες σε σχέση με τα παιδιά είναι και το ποσοστό για το οποίο διενεργείται η επέμβαση εξαι- 12

13 Frequency ,00 5,00 10,00 15,00 20,00 25,00 30,00 Age Mean = 12,7913 Std. Dev. = 7,91369 N = 149 Γράφημα 1. Ηλικιακή κατανομή των 149 ασθενών που υποβλήθηκαν σε αμυγδαλεκτομή και / ή αδενοειδεκτομή. Πίνακας 1 Ποσοστά και είδος κακοήθειας στους ασθενείς της έρευνας Παιδιά Ενήλικες Non-Hodgkin Λέμφωμα 3 1 Hodgkin λέμφωμα 0 2 Ραβδομυοσάρκωμα 3 1 ΟΜΛ 1 0 ΧΛΛ 0 1 Ιστιοκυττάρωση 1 0 Εκ πλακωδών κυττάρων 0 1 Σύνολο 8/84 6/65 (9,5%) (9,2%) Πίνακας 2 Παράγοντες κινδύνου από το προεγχειρητικό ιστορικό σε περιπτώσεις με ιστολογικά θετική διάγνωση κακοήθειας. Ασυμμετρία αμυγδαλών Ορατήβλάβη ή ψηλαφητή Επιχώριος λεμφαδενίτιδα Συστηματικές εκδηλώσεις Ιστορικό κακοήθειας σκληρία αμυγδαλών Παιδιά Ασθενής Ασθενής Ασθενής Ασθενής Ασθενής Ασθενής Ασθενής Ασθενής Ενήλικες Ασθενής Ασθενής Ασθενής Ασθενής Ασθενής Ασθενής τίας υπόνοιας νεοπλασίας (21,5% έναντι 13,1%). Η πιθανότητα εμφάνισης κακοήθειας αυξάνει με την πάροδο του χρόνου ενώ διαφοροποιούνται όχι μόνο τα ποσοστά αλλά και ο τύπος της νεοπλασίας ανάλογα με την ηλικία του ασθενούς 7,21,30. Ιστολογικά ευρήματα Κατά τη μικροσκοπική εξέταση των χειρουργικών παρασκευασμάτων, το προεξάρχον εύρημα ήταν η λεμφοζιδιακή υπερπλασία, τόσο στα παιδιά (95,2%) όσο και στους ενήλικες (98,5%), κάτι που δικαιολογείται από το χρόνιο ερεθισμό του λεμφικού ιστού 23-25,27,29. Στα παιδιά ανευρέθηκαν στοιχεία κυρίως μικτής φλεγμονής (οξείας και χρόνιας, σε ποσοστό 64,3% επί του συνόλου των παιδιών) και λιγότερο αμιγώς χρόνιας φλεγμονής. Μάλιστα η χρόνια φλεγμονή διαπιστώθηκε κυρίως στα μεγαλύτερα σε ηλικία παιδιά. Τα παραπάνω ευρήματα είναι συμβατά με τα αναγραφόμενα στη βιβλιογραφία 7, Το κύριο ιστοπαθολογικό εύρημα του λεμφικού ιστού του ρινοφάρυγγα στα παιδιά που υποβάλλονται σε χειρουργική επέμβαση με τις συνήθεις ενδείξεις είναι πολυάριθμα λεμφοζίδια με υπερπλαστικά βλαστικά κέντρα. Συνοδά ευρήματα είναι συνήθως στοιχεία οξείας φλεγμονής (διήθηση με πολυμορφοπύρηνα λευκοκύτταρα, μικροαποστημάτια, κ.ά.) και λιγότερο χρόνιας φλεγμονής. Σε ορισμένα παρασκευάσματα είναι επίσης δυνατό να ανευρίσκονται κυτταρικά ράκη και υπολείμματα τροφών. Στην ομάδα των ενηλίκων βρέθηκαν στοιχεία κυρίως χρόνιας φλεγμονώδους εξεργασίας. Στην παρατήρηση αυτή στηρίζονται πολλοί ερευνητές οι οποίοι διατυπώνουν την άποψη πως η υπερ- 13

14 τροφία των αμυγδαλών και των αδενοειδών εκβλαστήσεων είναι μια εξελισσόμενη διαδικασία που έχει την αφετηρία της στην παιδική ηλικία και συνεχίζεται στην εφηβεία και την ενήλικο ζωή 19. Μύκητες (ακτινομύκητες) ανευρέθηκαν σε δυο μόνο παιδιά και σε κανένα δείγμα ενήλικα. Διεθνώς, το ποσοστό ανεύρεσης ακτινομυκήτων σε χειρουργικά παρασκευάσματα αμυγδαλών κυμαίνεται 26 από 6,7 έως 30%. Το ποσοστό αυτό αναφέρεται στο γενικό πληθυσμό που υποβάλλεται σε αμυγδαλεκτομή ανεξάρτητα από την ηλικία των ασθενών. Η παρούσα έρευνα παρουσιάζει το μειονέκτημα του μικρού στατιστικού δείγματος για τον καθορισμό του αντικειμενικού ποσοστού ανεύρεσης ακτινομυκήτων στους αμυγδαλεκτομηθέντες ασθενείς. Κακοήθεια ανευρέθηκε σε 8 από τα 84 παιδιά. Οι πιο συνηθισμένοι κακοήθεις όγκοι που εμφανίζονται στην περιοχή του ρινοφάρυγγα στον παιδιατρικό πληθυσμό είναι τα λεμφώματα και το ραβδομυοσάρκωμα 23. Πάντως η εμφάνιση κακοήθειας σ αυτή την περιοχή είναι εξαιρετικά σπάνια, και συνήθως έχει τεθεί η υποψία κλινικά πολύ πριν το παθολογοανατομικό πόρισμα, όπως και στις δικές μας περιπτώσεις ασθενών. Το ποσοστό ιστολογικής ανεύρεσης μη αναμενόμενης κλινικά κακοήθειας στις αμυγδαλές και τις αδενοειδείς εκβλαστήσεις στα παιδιά αναφέρεται διεθνώς ότι είναι λιγότερο από 1%. Για τον λόγο αυτό πολλοί ερευνητές προτείνουν την κατάργηση της παθολογοανατομικής μελέτης των χειρουργικών παρασκευασμάτων στα παιδιά, όταν δεν υπάρχουν κλινικές ενδείξεις κακοήθειας 27,28. Οι Beaty και συν. συνόψισαν την κλινική συμπτωματολογία για πιθανή εμφάνιση κακοήθειας στις αμυγδαλές 30 όπως φαίνεται στον Πίνακα 2. Στη δική μας εργασία όλοι οι ασθενείς με ιστολογική διάγνωση νεοπλασίας είχαν τουλάχιστον έναν από αυτούς τους παράγοντες κινδύνου με αποτέλεσμα να μην υπάρχει καμία περίπτωση μη αναμενόμενης διάγνωσης καρκίνου. Στους ενήλικες κακοήθεια ανιχνεύτηκε σε ποσοστό 9,2%, παρόμοιο με αυτό των παιδιών (Πίνακας 1). Η συχνότητα εμφάνισης κακοήθειας στο λεμφικό ιστό του ρινοφάρυγγα στους ενήλικες κυμαίνεται γενικά σε λίγο υψηλότερα ποσοστά από αυτά των παιδιών ενώ παρατηρείται διαφοροποίηση όσον αφορά το είδος του νεοπλάσματος 19,23,30. Τα λεμφώματα εξακολουθούν να κατέχουν υψηλή θέση από πλευράς συχνότητας αλλά ιδιαίτερα συχνοί είναι και οι όγκοι από πλακώδες επιθήλιο. Πάντως, και στην ομάδα των ενηλίκων, η υποψία κακοήθειας είχε τεθεί ήδη από το ιστορικό και την κλινική εικόνα και το αποτέλεσμα της ιστολογικής εξέτασης δεν αποτέλεσε έκπληξη. Το ποσοστό κακοήθων νεοπλασμάτων στο δείγμα των ενήλικων ασθενών μας δεν είναι αντιπροσωπευτικό, όπως και στην περίπτωση των παιδιών, καθώς σε όλους τους ύποπτους για κακοήθεια ασθενείς είχε τεθεί η υποψία ήδη από το ιστορικό και την κλινική εικόνα και συνεπώς η παθολογοανατομική εξέταση ήταν επιβεβλημένη. Όπως προαναφέρθηκε, όλοι οι ασθενείς με τελική διάγνωση καρκίνου στην παρούσα εργασία είχαν το λιγότερο ένα παράγοντα κινδύνου για νεοπλασία. Επιπλέον, δεν φτάνουν στο εργαστήριο όλα τα παρασκευάσματα των αμυγδαλεκτομών Η αμυγδαλεκτομή με ή χωρίς αδενοειδεκτομή αποτελεί τη συχνότερη χειρουργική επέμβαση στα παιδιά και οι ενδείξεις όπως και η ηλικία κατά την οποία θα εκτελεστεί η επέμβαση είναι κεφαλαιώδους σημασίας για τον αναπτυσσόμενο οργανισμό. Όπως προκύπτει από τη διεθνή βιβλιογραφία, αλλά και από τη δική μας εργασία, ο μεγαλύτερος αριθμός αμυγδαλεκτομών και / ή αδενοειδεκτομών γίνονται στην παιδική ηλικία (3-6 χρόνων), ενώ λιγότεροι ασθενείς θα υποβληθούν σε χειρουργείο στην εφηβεία ή μετά την ηλικία των 20 χρόνων. και των αδενοειδεκτομών, καθώς αρκετοί ιατροί επιλέγουν να αποστέλλουν για εξέταση τα ύποπτα μόνο δείγματα 23-25,28,30. Συμπεράσματα Η αμυγδαλεκτομή με ή χωρίς αδενοειδεκτομή αποτελεί τη συχνότερη χειρουργική επέμβαση στα παιδιά και οι ενδείξεις όπως και η ηλικία κατά την οποία θα εκτελεστεί η επέμβαση είναι κεφαλαιώδους σημασίας για τον αναπτυσσόμενο οργανισμό. Όπως προκύπτει από τη διεθνή βιβλιογραφία, αλλά και από τη δική μας εργασία, ο μεγαλύτερος αριθμός αμυγδαλεκτομών και / ή αδενοειδεκτομών γίνονται στην παιδική ηλικία (3-6 χρόνων), ενώ λιγότεροι ασθενείς θα υποβληθούν σε χειρουργείο στην εφηβεία ή μετά την ηλικία των 20 χρόνων. Η συμπτωματολογία που θα οδηγήσει τους ασθενείς στο γιατρό είναι κυρίως οι συχνές λοιμώξεις του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος, και επιπλέον στα παιδιά η εμφάνιση αποφρακτικών φαινομένων, κάτι που επιβεβαιώνεται και στην παρούσα εργασία. Η ιστολογική εξέταση των χειρουργικών παρασκευασμάτων αναμένεται να επιβεβαιώσει τη λεμφοζιδιακή υπερπλασία στις αμυγδαλές και τις αδενοειδείς εκβλαστήσεις ανεξαρτήτως της ηλικίας του ασθενούς, ενώ μπορούν επίσης να παρατηρηθούν κυτταρικά ράκη, υπολείμματα τροφών και μύκητες. Στα παιδιά προεξάρχουν τα ευρήματα οξείας φλεγμονής, ενώ στους μεγαλύτερους ασθενείς ανευρίσκονται κυρίως στοιχεία χρόνιας φλεγμονώδους εξεργασίας. Η τυχαία ανεύρεση κακοήθειας στο λεμφικό ιστό του ρινοφάρυγγα και των παρίσθμιων αμυγδαλών είναι εξαιρετικά σπάνια. Σε όλους σχεδόν τους ασθενείς που διαγιγνώσκεται ιστολογικά η παρουσία νεοπλάσματος, υπάρχει τουλάχιστον ένας παράγοντας κινδύνου. Έτσι, η υπόνοια κακοήθειας τίθεται από το ιστορικό και την κλινική εικόνα πολύ πριν την ιστολογική εξέταση. Histology findings after adenotonsillectomy in adults and children within a 5year period ( ): Correlation with clinical data. Maria Avgeri 1, Ioannis Kostopoulos 2, Μaria Emporiadou 1, Konstantinos Markou 3 1 Β Pediatric Dept, Aristotle University, ΑHΕPΑ Hospital, Thessaloniki, Greece 2 Pathology Dept, Aristotle University Medical School, Thessaloniki, Greece 3 A ORL Dept, Aristotle University, ΑHΕPΑ Hospital, Thessaloniki, Greece Summary Introduction: Tonsillectomy and adenoidectomy are the most frequent surgical operations in children. The aim of this study is to find the most common histological findings in children and adults who underwent adenotonsillectomy during Materials and methods: 149 specimens of tonsils and adenoids 14

15 from the archives of Pathology Department, Aristotle University of Thessaloniki, were registered in this study and classified according to the patient age and surgical procedures. 84 of the specimens were from children 1-14 years old and the rest 65 from patients aged years old. Results: In both age groups, males were the predominant sex, the mean age within the first group was 6,4 (±3) years, whereas in the second group was 21 (±3,5) years. Tonsillectomy was the most preferred surgical procedure in both groups. In the majority of the cases, the histological examination revealed lymphoid hyperplasia, with additionally acute infection in children (64,3% of the cases), and chronic inflammation in adults (90,8% of the cases). In 13,1% of the pediatric group and 21,5% of the adults, adenotonsillectomy was performed based on strong clinical suspicion of malignancy. Finally, cancer was found in 9,5% of children and 9,2% of adults. The type of cancer differed between the two age groups. Conclusions: Adenotonsillectomy seems to be carried out in preschool age but also in puberty and in the second decade of life in patients from Northern Greece. In histological examination after adenotonsillectomy, both children s and adults lymphoid tissue was hyperplastic, with acute infection to prevail in children s specimens and chronic inflammation in adults. Finally, the results of this study indicate how rare an unexpected diagnosis of neoplasm is, and outlines that patients with histological based diagnosis of cancer have already have at least one risk factor for malignancy preoperatively. Key words: adenotonsillectomy, histology, adults, children ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Behrman R, Kliegman R, Nelson Textbook of pediatrics. 17th Edition, 2004; : Bluestone CD, Stool SE, Pediatric Otolaryngology. 4th Edition, W. B. Saunders Company, Philadelphia, 53: , 61: Lipton AJ, Gozal D,Treatment of obstructive sleep apnea in children: do we really know how? Sleep Medicine Reviews 2003; 7(1): Mitchell RB, Kelly J, Outcome of adenotonsillectomy for obstructive sleep apnea in obese and normal-weight children. Otolaryngol Head Neck Surg 2007; 137(1): Mitcell RB, Kelly J, Adenotonsillectomy for obstructive sleep apnea in obese children. Otolaryngol Head Neck Surg 2004; 131: Cattoni DM, Fernandes FDM, Characteristics of the stomatognathic system of mouth breathing children: anthroposcopic approach. Pro Fono. 2007; 19(4): William P, Tipton DDS, Beautiful Balanced Faces. The first 9 years: The most critical time! IJO 2006; 17(3): William P, Potsic MD, Assessment and treatment of adenotonsillar hypertrophy in children. Amer J Otolaryngol 1992; 13(5): Monroy A, Behar P, Revision adenoidectomy- A retrospective study. Int J Pediatr Otorhinolaryngol. 2008; 72(5): Mattila PS, Tahkokallio O, Causes of tonsillar disease and frequency of tonsillectomy operations. Arch Otolaryngol Head Neck Surg 2001; 127: Freeman JL, Jekel JF, Changes in age and sex specific tonsillectomy rates: United States, Am J Public Health 1982; 72: Moloney JR, John DG, Age, sex, ethnic origin and tonsillectomy. J Laryngol Otol 1988; 102: Close GR, Rushworth RL, Variation in selected childhood surgical procedures: the case of tonsillectomy and management of middle ear disease. J Paediatr Child Health 1993; 29: Dohar JE, Bonilla JA, Processing of adenoid and tonsil specimensin children: a national survey of standard practices and a five-year review of the experience at the Children s Hospital of Pittsburgh. Otolaryngol Head Neck Surg 1996; 115: Μαλακά-Ζαφειρίου Κ, Παιδιατρική, 2η Έκδοση, University Studio Press, 2003;9: Ungkanonand K, Damrongsak S, Effect of adenoidectomy in children with complex problems of rhinosinusitis and associated diseases. Int J Pediatr Otorhinolaryngol. 2004; 68(4): Van Cauwenberge PB, Bellussi L, The adenoid as a key factor in upper airway infections, Int J Pediatr Otorhinolaryngol.1995;32: Shine NP, Coates HL, Obstructive sleep apnea, morbid obesity, and adenotonsillar surgery: A review of the literature, Int J Pediatr Otorhinolaryngol. 2005;69: Yildirim N, Ṣahan M, Adenoid Hypertrophy in Adults: Clinical and Morphological Characteristics. The Journal of International Medical Research 2008; 36: Scott E, Brietzke MD, The effectiveness of tonsillectomy and adenoidectomy in the treatment of pediatric obstructive sleep apnea/hypopnea syndrome: a meta-analysis. Otolaryngol Head Neck Surg. 2006; 134(6): Alvia, Vartanian J, Microscopic examination of routine tonsillectomy specimens: Is it necessary? Otolaryngol Head Neck Surg 1998; 119: Dohar JE, Bonilla JA, Processing of adenoid and tonsil specimensin children: a national survey of standard practices and a five-year review of the experience at the Children s Hospital of Pittsburgh. Otolaryngol Head Neck Surg 1996; 115: Williams MD, Brown HM, The adequacy of gross pathological examination of routine tonsils and adenoids in patients 21 years old and younger. Hum Pathol. 2003; 34(10): Erdag TK, Ecevit MC, Pathologic evaluation of routine tonsillectomy and adenoidectomy specimens in the pediatric population: Is it really necessary? Int J Pediatr Otorhinolaryngol 2005; 69(10): Randall DA, Martin PJ, Routine histologic examination is unnecessary for tonsillectomy or adenoidectomy. Laryngoscope 2007; 117(9): Anton C van Lierop, Prescott CAJ, An investigation of the significance of Actinomycosis in tonsil disease. Int J Pediatr Otorhinolaryngol. 2007; 71(12): Strong EB, Rubinstein B, Pathologic analysis of routine tonsillectomy and adenoidectomy specimens. Otolaryngol Head Neck Surg 2001; 125: Garavello W, Romagnoli M, Incidence of unexpected malignancies in routine tonsillectomy specimens in children. Laryngoscope 2004; 114(6): Weibel E, Pathological findings of clinical value in tonsils and adenoids. Acta Otolaryngol (Stockh) 1965; 60: Beaty MM, Funk GF, Risk factors for malignancy in adult tonsils. Head Neck 1998; 20:

16 Ωτορινολαρυγγολογία - Χειρουργική Κεφαλής & Τραχήλου: τεύχος 39, Ιανουάριος - Φεβρουάριος - Μάρτιος 2010, σελίδες ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΑΡΘΡΟ Ξένα σώματα τραχειοβρογχικού δέντρου σε παιδιά. 10ετης εμπειρία & διερεύνηση των κοινωνικών και οικονομικών παραμέτρων Μαγγανάρης Αργύρης, Κωτούλα Μαρία, Κιουτσούκη Αικατερίνη, Κόντζογλου Γεώργιος Ω.Ρ.Λ. ΚΛΙΝΙΚΗ - ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ Γ.Ν. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Κωνσταντινουπόλεως 49, TK: Περίληψη Εισαγωγή: Τα ξένα σώματα στο τραχειοβρογχικό δέντρο είναι μια επείγουσα κατάσταση που εμφανίζεται συχνότερα σε παιδιά παρά σε ενήλικες. Οι επιπτώσεις στην υγεία τους μπορεί να αποβούν μοιραίες ή να οδηγήσουν σε σοβαρές επιπλοκές αν παραμείνουν αδιάγνωστα. Υλικό - Μέθοδος: Αναδρομική μελέτη 121 περιστατικών που αντιμετωπίστηκαν στην κλινική μας από τον Ιανουάριο του 2000 έως και τον Ιανουάριο του 2010 με βρογχοσκόπηση και αφαίρεση του ξένου σώματος. Οι γονείς απάντησαν σε τηλεφωνικό ερωτηματολόγιο που αφορούσε στις κοινωνικές και οικονομικές παραμέτρους που πιθανόν να συνετέλεσαν στην πρόκληση αυτού του γεγονότος. Κατέστει δυνατή η συλλογή αξιόπιστων στοιχείων για 48 περιστατικά. Αποτελέσματα: Τα 26 εκ των 48 περιστατικών ήταν αγόρια και τα 22 κορίτσια. Το μικρότερο ηλικιακά ήτανε 8 μηνών και το μεγαλύτερο 5 ετών. Σε 43 περιστατικά είχαμε θετική βρογχοσκόπηση, όπου σε 29 εξ αυτών το ξένο σώμα εντοπίστηκε στον δεξιό κύριο βρόγχο. Οι ξηροί καρποί αποτελούν το συχνότερο ξένο σώμα. Η πλειοψηφία των οικογενειών που ανταποκρίθηκαν στο ερωτηματολόγιο ήταν Ελληνικής καταγωγής και διέμενε στην επαρχία. Συμπεράσματα: Η ηλικία κατά την έναρξη της βάδισης του παιδιού καθίσταται η πλέον επισφαλής για την εκδήλωση της εισρόφησης ξένου σώματος, με τα αγόρια να εμφανίζονται πιο επιρρεπή από τα κορίτσια. Η επαγγελματική δραστηριότητα των γονέων και η ιδιότητα του επιβλέποντος κατά την στιγμή του συμβάντος δεν φαίνεται να επηρεάζουν τη συχνότητα εμφάνισης τέτοιων περιστατικών. Η αυξημένη συχνότητα των περιστατικών στην επαρχία πιθανόν να σχετίζεται με το γενικότερο μορφωτικό επίπεδο της οικογένειας, χωρίς ωστόσο από τη μελέτη μας να προκύπτουν στοιχεία που να συνηγορούν υπέρ αυτού. Λέξεις - κλειδιά: Βρογχοσκόπηση, εισρόφηση, κοινωνικο-οικονομικές παράμετροι. Εισαγωγή Η πρώτη αναφορά σε αφαίρεση ξένου σώματος από την τραχεία με βρογχοσκόπηση πραγματοποιήθηκε από τον Gustav Killian το Στα χρόνια που μεσολάβησαν η βρογχοσκόπηση καθιερώθηκε ως η θεραπεία εκλογής για την αφαίρεση ξένων σωμάτων από το τραχειοβρογχικό δέντρο. Το 1974, οι Zavala και Rhodes εισήγαγαν το εύκαμπτο ινοπτικό βρογχοσκόπιο σαν μία εναλλακτική μέθοδο για την επιλεκτική αφαίρεση ξένων σωμάτων από το τραχειοβρογχικό δέντρο, μετά από εκτεταμένες πειραματικές εφαρμογές σε ζώα 2,3. Η απόφραξη του τραχειοβρογχικού δέντρου από ξένα σώματα είναι σημαντικά συχνότερη στα παιδία παρά σε ενήλικες, και ιδιαίτερα σε αυτά που είναι μικρότερα των 3 ετών (79%) με σαφή υπεροχή των αγοριών έναντι των κοριτσιών 4. Θεωρείται άκρως επικίνδυνη κατάσταση δεδομένου ότι στις ΗΠΑ αναφέρονται κάθε χρόνο περισσότεροι από 600 αιφνίδιοι θάνατοι που οφείλονται σε απόφραξη του αναπνευστικού από την εισρόφηση ξένου σώματος 5. Υλικό - Μέθοδος Αναδρομική μελέτη 121 περιστατικών που αντιμετωπίστηκαν στην κλινική μας από τον Ιανουάριο του 2000 έως και τον Ιανουάριο του 2010 με βρογχοσκόπηση για την αφαίρεση πιθανού ξένου σώματος. Οι γονείς απάντησαν σε ένα τηλεφωνικό ερωτηματολόγιο που αφορούσε στις κοινωνικές και οικονομικές παραμέτρους 16

17 που πιθανόν να συνετέλεσαν στην πρόκληση αυτού του γεγονότος. Το ερωτηματολόγιο περιλάμβανε ερωτήσεις που αφορούν στη σύνθεση της οικογένειας, στην εθνικότητα και το επάγγελμα των γονέων και στο ποιος είχε την επίβλεψη του παιδιού κατά τη διάρκεια του συμβάντος. Επιπλέον, εστιάσαμε την προσοχή μας στον τόπο διαμονής της οικογένειας (αστικό κέντρο ή επαρχία), εκτιμώντας ότι αυτό πιθανόν να επηρεάζει το πόσο ενημερωμένοι είναι οι γονείς από τους αρμοδίους υγειονομικούς φορείς σε θέματα φροντίδας και υγείας του παιδιού αλλά και πόσο εύκολη πρόσβαση έχουν σε αυτούς, ώστε να πραγματοποιηθεί έγκαιρη και σωστή διάγνωση και αντιμετώπιση του περιστατικού. Στη δεκαετία που μελετήσαμε αντιμετωπίσαμε συνολικά 121 περιστατικά ηλικίας 8 μηνών έως 11 ετών με απόφραξη της αναπνευστικής οδού από εισρόφηση ξένου σώματος. Από τα 121 περιστατικά συλλέξαμε πλήρη στοιχειά για τα 48 εξ αυτών (39,7%) λόγω αδυναμίας επικοινωνίας με όλες τις υπό διερεύνηση οικογένειες. Ηλικιακή κατανομή 8.30% 4.20% 12.50% 27.10% 47.90% < 1 έτος 1-2 έτη 2-3 έτη 3-5 έτη > 5 έτος Αποτελέσματα Από την ανάλυση των στοιχείων από τα 48 πλήρως απαντημένα ερωτηματολόγια πρόεκυψαν τα ακόλουθα στοιχειά. Τα 26 εκ των περιστατικών ήταν αγόρια (54,2%) και τα 22 κορίτσια (45,8%). Το μικρότερο ηλικιακά ήταν 8 μηνών και το μεγαλύτερο 5 ετών με μέσο όρο τους 23,4 μήνες. Η πλειοψηφία των ασθενών (47,9%) ήταν ηλικίας μεταξύ 12 και 24 μηνών (23/48). Πραγματοποιήθηκε βρογχοσκόπηση στο σύνολο των περιστατικών. Σε 43 περιστατικά (89,6%) είχαμε θετική βρογχοσκόπηση ενώ σε ποσοστό 10,4% η βρογχοσκόπηση απέβη αρνητική. Μόνο σε ένα εκ των περιστατικών κατέστει αδύνατη η αφαίρεση του ξένου σώματος λόγω ενσφήνωσης αυτού σε περιφερικότερη θέση και συνοδού έντονου οιδήματος του τοιχώματος του βρόγχου. Το περιστατικό αντιμετωπίσθηκε επιτυχώς με θωρακοτομή στο νοσοκομείο όπου διεκομίσθει. Σε 2 περιστατικά (4,2%) κρίθηκε απαραίτητη η διενέργεια δεύτερης βρογχοσκόπησης λόγω υποψίας πιθανού υπολείμματος του ξένου σώματος. Σε 29 (67,4%) εκ των περιστατικών το ξένο σώμα εντοπίστηκε στον δεξιό κύριο βρόγχο ενώ σε 14 (32,6%) στον αριστερό. Αφαιρέθηκαν ποικίλα ξένα σώματα, με τους ξηρούς καρπούς να αποτελούν το συχνότερο σε 34 εκ των περιστατικών και πιο ειδικά σε ποσοστό 39,5% το ξένο σώμα ήταν φυστίκι. 9.30% 6.90% 4.70% 27.90% Ξένα Σώματα 11.60% 39.50% Φυστίκι Ηλιόσπορος Λοιποί Ξ.Κ. Τμήμα Φυτού Πλαστικό Άλλη τροφή 17

18 Τα 43 εκ των 48 περιστατικών προέρχονταν από τυπικές οικογένειες, ενώ μόνο τα 5 από μονογονεϊκές οικογένειες (10,4%). Σε ποσοστό 33,3% εργάζονταν και οι δυο γονείς, ενώ στις μονογονεϊκές οικογένειες εργαζόταν οι 2 εκ των 5 μητέρων. Στην πλειοψηφία τους οι οικογένειες είχαν περισσότερα από ένα παιδιά (68,75%) και σε ποσοστό 81,8% το πάσχων παιδί ήταν το νεότερο μέλος της οικογένειας. Από τα στοιχειά αναφορικά με τον τόπο διαμονής των οικογενειών προκύπτει, ότι σε ποσοστό 64% διέμεναν στην επαρχία και σε πολλές εκ των περιπτώσεων σε κάποιο χωριό. Σε ποσοστό 36% οι οικογένειες διέμεναν σε μεγάλο αστικό κέντρο και πιο συγκεκριμένα στη Θεσσαλονίκη. Το ποσοστό των γονέων που μας δήλωσαν Ελληνική καταγωγή ανέρχεται στο 79% ενώ οι αλλοδαποί γονείς περιορίζονται στο 21%. Από τα στοιχεία μας προκύπτει μια σαφής αύξηση των αλλοδαπών κατά το δεύτερο ήμισυ της μελέτης (μετά το 2005). Αναφορικά με τον επιβλέποντα το παιδί κατά τη διάρκεια του συμβάντος προκύπτει ότι το ποσοστό των περιστατικών υπό την επίβλεψη της μητέρας ήταν αντίστοιχο αυτού όπου την επίβλεψη είχε κάποιος τρίτος (γιαγιά, αδελφός, λοιποί συγγενείς) ή όπου ήταν παρούσα όλη η οικογένεια. Αξίζει να επισημανθεί ότι σε κάποιες περιπτώσεις τα μεγαλύτερα αδέρφια (2/12) ηλικίας έως 10 ετών είχαν εξ ολοκλήρου αναλάβει την επίβλεψη του παιδιού κατά τη διάρκεια του επεισοδίου. Μόνο τα οκτώ από το σύνολο των περιστατικών είχαν προηγούμενη νοσηλεία στο ιστορικό τους και κατά κύριο λόγο η νοσηλεία αύτη αφορούσε σε κάποια λοίμωξη του ανώτερου αναπνευστικού. Από το ιατρικό ιστορικό των ασθενών δεν πρόεκυψαν αλλά στοιχειά που να προδιέθεταν σε εισρόφηση ξένου σώματος. ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΠΟΣΟΣΤΟ Μητέρα 19 39,58% Οικογένεια 17 35,41% 3ο άτομο 12 25% μού, γ) το αντανακλαστικό του βήχα δεν είναι πλήρως ανεπτυγμένο και δ) η θέση του λάρυγγα είναι υψηλότερη συγκριτικά με τους ενήλικες. Όλοι αυτοί οι παράγοντες καθιστούν τα παιδιά πιο επιρρεπή στην κατάσταση αυτή 6,7,8. Πέρα από τους προαναφερθέντες παράγοντες, μια σειρά άλλων παραμέτρων όπως η ανεπαρκής ενημέρωση των γονέων, η πλημμελής επίβλεψη των παιδιών, ο μη ασφαλής σχεδιασμός διαφόρων παιχνιδιών αλλά και άλλοι κοινωνικοί και οικονομικοί παράγοντες που συνθέτουν το περιβάλλον στο οποίο ζει το παιδί έχουν εμπλακεί στο φαινόμενο που μελετάμε. Από τα βιβλιογραφικά δεδομένα προκύπτει ότι τα περισσότερα ξένα σώματα περνούν τον λάρυγγα και την τραχεία και καθηλώνονται στον έναν κύριο ή στους τμηματικούς βρόγχους του τραχειοβρογχικού δέντρου. Συχνότερη εντόπιση είναι ο δεξιός κύριος βρόγχος (48-49%), και ακολουθούν ο αριστερός με ποσοστό 39-44% και μόνο 4-13% η υπογλωττιδική περιοχή 9,10. Το γεγονός αυτό εξηγείται από την ανατομία του τραχειοβρογχικού δέντρου, δηλαδή από το ότι ο δεξιός κύ- Συζήτηση Η απόφραξη του τραχειοβρογχικού δέντρου από την εισρόφηση ξένου σώματος είναι στατιστικά συχνότερη σε παιδιά κάτω των 3 ετών λόγω του ότι α) ο μηχανισμός κατάποσης είναι σχετικά ανώριμος, β) δεν έχουν αναπτυχτεί πλήρως οι γομφίοι και οι προγόμφιοι με αποτέλεσμα να γίνεται ατελής σύγκλειση του οδοντικού φραγριος βρόγχος είναι πιο βραχύς σε μήκος, έχει μεγαλύτερη διάμετρο και αποτελεί σχεδόν γραμμική προέκταση της τραχείας σε αντίθεση με τον αριστερό βρόγχο, η έκφυση του οποίου είναι πιο κάθετη προς την τραχεία. Τα στοιχειά της παρούσας μελέτης δεν παρουσιάζουν ουσιαστική στατιστική απόκλιση από τα βιβλιογραφικά δεδομένα. Σε μεμονωμένες περιπτώσεις έχει αναφερθεί μετατόπιση του ξένου σώματος και αλλαγή της θέσης ενσφήνωσης του 11. Στην κλινική μας αντιμετωπίστηκαν δυο αντίστοιχα περιστατικά όπου κρίθηκε απαραίτητη η διενέργεια δεύτερης βρογχοσκόπησης, αφού κατά την πρώτη βρογχοσκόπηση προκλήθηκε κατακερματισμός του ξένου σώματος και περιφερική μετατόπιση τμήματος αυτού. Η πλειοψηφία των ξένων σωμάτων είναι κυρίως οργανικής φύσεως, με το 75% αυτών να αντιστοιχεί σε ξηρούς καρπούς, 13% σε μικρά πλαστικά αντικείμενα και νομίσματα, 7% σε κόκκαλα ή τμήμα φυτού και ένα 5% σε πιο σπανίας μορφής ξένα σώματα 10. Τα στοιχεία της μελέτης μας επιβεβαιώνουν τα ποσοστά αυτά. Σύμφωνα με δημοσιευμένες μελέτες προκύπτει Η απόφραξη του τραχειοβρογχικού δέντρου από την εισρόφηση ξένου σώματος είναι στατιστικά συχνότερη σε παιδιά κάτω των 3 ετών λόγω του ότι α) ο μηχανισμός κατάποσης είναι σχετικά ανώριμος, β) δεν έχουν αναπτυχτεί πλήρως οι γομφίοι και οι προγόμφιοι με αποτέλεσμα να γίνεται ατελής σύγκλειση του οδοντικού φραγμού, γ) το αντανακλαστικό του βήχα δεν είναι πλήρως ανεπτυγμένο και δ) η θέση του λάρυγγα είναι υψηλότερη συγκριτικά με τους ενήλικες. Όλοι αυτοί οι παράγοντες καθιστούν τα παιδιά πιο επιρρεπή στην κατάσταση αυτή 6,7,8. Πέρα από τους προαναφερθέντες παράγοντες, μια σειρά άλλων παραμέτρων όπως η ανεπαρκής ενημέρωση των γονέων, η πλημμελής επίβλεψη των παιδιών, ο μη ασφαλής σχεδιασμός διαφόρων παιχνιδιών αλλά και άλλοι κοινωνικοί και οικονομικοί παράγοντες που συνθέτουν το περιβάλλον στο οποίο ζει το παιδί έχουν εμπλακεί στο φαινόμενο που μελετάμε. 18

19 συσχέτιση του ξένου σώματος με τη γεωγραφική θέση του υπό διερεύνηση πληθυσμού. Πιο συγκεκριμένα στην Τουρκία είναι πολύ συχνά τα κουκούτσια από καρπούζι, στην Ασία τα κόκκαλα από ψάρια ενώ στην Ελλάδα τα φιστικιά 12,13. Κλινική εικόνα Η κλινική εικόνα ποικίλει ανάλογα με τη θέση ενσφήνωσης του ξένου σώματος. Τα μεγαλύτερα καθηλώνονται στη γλωττίδα ή υπογλωττιδικά οπότε προκύπτει μια εξαιρετικά επείγουσα κατάσταση με εικόνα ασφυξίας που μπορεί να επιφέρει και το θάνατο, ενώ τα μικρότερα προωθούνται προς τους κύριους βρόγχους και έχουν πιο ήπια κλινική εικόνα ή μπορεί και να παραμείνουν ασυμπτωματικά. Βιβλιογραφικά έχουν αναφερθεί σπάνιες περιπτώσεις κατά τις οποίες οι ασθενείς ήταν ασυμπτωματικοί για περισσότερο από 25 χρόνια ή το ξένο σώμα αποτέλεσε τυχαίο νεκροτομικό εύρημα 14,15. Πιο συγκεκριμένα αναφέρεται από το ιστορικό των γονέων επεισόδιο «πνιγμονής» με παροξυσμικό βήχα, συριγμό, έκλυση του αντανακλαστικού του εμετού, ασθματική αναπνοή και κυάνωση. Τα συμπτώματα αυτά διαρκούν από λίγα δευτερόλεπτα έως λεπτά μέχρι να εγκατασταθεί το ξένο σώμα σε κάποιο σημείο των βρόγχων. Εν συνεχεία συχνά ακολουθούν προσβολές βήχα, πυρετική κίνηση ή δύσπνοια στην περίπτωση κατά την οποία εγκαθίσταται το ξένο σώμα στην τρόπιδα. Ωστόσο, αντίστοιχη συμπτωματολογία δύναται να εκδηλωθεί και χωρίς την παρουσία ξένου σώματος. Γίνεται λοιπόν αντιληπτή η ιδιαίτερη σημασία του ιστορικού που λαμβάνεται από το περιβάλλον του παιδιού για τη χρονική στιγμή του συμβάντος. Οι επιπλοκές από ένα αδιάγνωστο ξένο σώμα στο τραχειοβρογχικό δέντρο περιλαμβάνουν την πνευμονία, την ατελεκτασία, τον πνευμοθώρακα, τον υδροπνευμοθώρακα, τη στένωση βρόγχων, τις βρογχιεκτασίες όπως και την πιθανή μετατόπιση του ξένου σώματος και ενσφήνωση αυτού σε περιφερικότερη θέση 11,16. Τέτοιες επιπλοκές εκδηλώνονται σε ποσοστό 22-33%, με συχνότερη αυτών την πνευμονία 17. Η διάγνωση θα τεθεί με βάση το ιστορικό της εισρόφησης του ξένου σώματος, την κλινική εικόνα και τον ακτινολογικό έλεγχο. Σε ένα παιδί που είναι κλινικά σταθερό και συνεργάσιμο η απλή ακτινογραφία θώρακος μπορεί να εμφανίσει μεγάλη ποικιλία ευρημάτων, από φυσιολογικό πνευμονικό παρέγχυμα έως ατελεκτασία του ενός πνεύμονα (σε πλήρη απόφραξη του ενός βρόγχου), εμφύσημα με παρεκτόπιση του μεσαυλίου και της καρδίας προς την υγιή πλευρά, απεικόνιση του ξένου σώματος (εφόσον αυτό είναι ακτινοσκιερό), ή και πνευμονίτιδα σε παραμελημένες καταστάσεις. Σε σειρά μελετών που έχουν δημοσιευθεί επιβεβαιώνεται ότι η ευαισθησία και η ειδικότητα της απλής ακτινογραφίας θώρακα είναι σχετικά χαμηλή με ποσοστά 66% και 51% αντίστοιχα 18. Η αξία της αξονικής τομογραφίας είναι επίσης περιορισμένη για το λόγο ότι οι τροφές που αποτελούν τα συχνότερα ανευρισκόμενα ξένα σώματα δεν απεικονίζονται καλά. Στην πλειοψηφία των περιστατικών μας δεν ανευρέθησαν αξιόπιστα ακτινοσκοπικά ευρήματα που να συνέβαλαν στη διάγνωση. Όπως προκύπτει και από τη βιβλιογραφία σε ποσοστό 24% των θετικών βρογχοσκοπήσεων προκύπτει φυσιολογικός ακτινογραφικός έλεγχος 11,19 Διάγνωση - Θεραπεία Η διάγνωση θα τεθεί με βάση το ιστορικό της εισρόφησης του ξένου σώματος, την κλινική εικόνα και τον ακτινολογικό έλεγχο. Σε ένα παιδί που είναι κλινικά σταθερό και συνεργάσιμο η απλή ακτινογραφία θώρακος μπορεί να εμφανίσει μεγάλη ποικιλία ευρημάτων, από φυσιολογικό πνευμονικό παρέγχυμα έως ατελεκτασία του ενός πνεύμονα (σε πλήρη απόφραξη του ενός βρόγχου), εμφύσημα με παρεκτόπιση του μεσαυλίου και της καρδίας προς την υγιή πλευρά, απεικόνιση του ξένου σώματος (εφόσον αυτό είναι ακτινοσκιερό), ή και πνευμονίτιδα σε παραμελημένες καταστάσεις. Σε σειρά μελετών που έχουν δημοσιευθεί επιβεβαιώνεται ότι η ευαισθησία και η ειδικότητα της απλής ακτινογραφίας θώρακα είναι σχετικά χαμηλή με ποσοστά 66% και 51% αντίστοιχα 18. Η αξία της αξονικής τομογραφίας είναι επίσης περιορισμένη για το λόγο ότι οι τροφές που αποτελούν τα συχνότερα ανευρισκόμενα ξένα σώματα δεν απεικονίζονται καλά. Στην πλειοψηφία των περιστατικών μας δεν ανευρέθησαν αξιόπιστα ακτινοσκοπικά ευρήματα που να συνέβαλαν στη διάγνωση. Όπως προκύπτει και από τη βιβλιογραφία σε ποσοστό 24% των θετικών βρογχοσκοπήσεων προκύπτει φυσιολογικός ακτινογραφικός έλεγχος 11,19 Ανεξάρτητα με το φυσιολογικό ή μη ακτινοσκοπικό έλεγχο, σε παιδιά με ύποπτο ιστορικό ή με χαρακτηριστική συμπτωματολογία εισρόφησης ξένου σώματος κρίνεται απαραίτητη η διενέργεια διερευνητικής βρογχοσκόπησης για επιβεβαίωση ή όχι της παρουσίας του ξένου σώματος και αντιμετώπισης αυτού. Πριν την εξέλιξη της τεχνικής της βρογχοσκόπησης η θνητότητα από την εισρόφηση ξένων σωμάτων κυμαινόταν γύρω στο 50% ενώ σήμερα η νοσηρότητα έχει περιοριστεί στο 2-17% και η θνητότητα μόλις στο 0-0,8% 12,20,21,22. Παρά το ότι θεωρείται ως μια απλή και ασφαλής τεχνικά διαδικασία, εντούτοις δεν στερείται επιπλοκών (6-8%), το ποσοστό των οποίων αυξάνεται δραματικά (έως 36%) σε περιπτώσεις καθυστερημένης διάγνωσης (>7 ημέρες από την εισρόφηση του ξένου σώματος). Η σοβαρότερη των επιπλοκών είναι ο τραυματισμός και η ρήξη του τοιχώματος της τραχείας ή του βρόγχου με επακόλουθο εμφύσημα και έντονη δύσπνοια. Η κατάσταση αυτή απαιτεί άμεση θωρακοχειρουργική παρέμβαση με θωρακοτομή (αναφέρεται στο 1,8% στη βιβλιογραφία) 12. Άλλες σπανιότερες επιπλοκές είναι το πνευμομεσοθωράκιο, η ρήξη των φωνητικών χορδών και το υπογλωττιδικό οίδημα. Συμπεράσματα Από την επεξεργασία των στοιχείων μας καταλήγουμε ότι τα αγόρια εμφανίζονται πιο επιρρεπή από τα κορίτσια, 19

20 Από την επεξεργασία των στοιχείων μας καταλήγουμε ότι τα αγόρια εμφανίζονται πιο επιρρεπή από τα κορίτσια, δεδομένου ότι εμφανίζουν συγκριτικά αυξημένη κινητικότητα. Επιπλέον η ηλικία κατά την έναρξη της βάδισης και κατ επέκταση της αυτονόμησης του παιδιού καθίσταται η πλέον επισφαλής για την εκδήλωση της εισρόφησης ξένου σώματος. Η επαγγελματική δραστηριότητα των γονέων και η ιδιότητα του επιβλέποντος κατά την στιγμή του συμβάντος δεν φαίνεται να επηρεάζουν τη συχνότητα εμφάνισης τέτοιων περιστατικών. Αναφορικά με τη σύνθεση της οικογένειας η μόνη παράμετρος που προδιαθέτει στην εμφάνιση τέτοιων περιστατικών είναι ο αριθμός των παιδιών (περισσότερα του ενός). Η αυξημένη συχνότητα των περιστατικών στην επαρχία πιθανόν να σχετίζεται με το γενικότερο μορφωτικό επίπεδο της οικογένειας, χωρίς ωστόσο από τη μελέτη μας να προκύπτουν στοιχεία που να συνηγορούν υπέρ αυτού. δεδομένου ότι εμφανίζουν συγκριτικά αυξημένη κινητικότητα. Επιπλέον η ηλικία κατά την έναρξη της βάδισης και κατ επέκταση της αυτονόμησης του παιδιού καθίσταται η πλέον επισφαλής για την εκδήλωση της εισρόφησης ξένου σώματος. Η επαγγελματική δραστηριότητα των γονέων και η ιδιότητα του επιβλέποντος κατά την στιγμή του συμβάντος δεν φαίνεται να επηρεάζουν τη συχνότητα εμφάνισης τέτοιων περιστατικών. Αναφορικά με τη σύνθεση της οικογένειας η μόνη παράμετρος που προδιαθέτει στην εμφάνιση τέτοιων περιστατικών είναι ο αριθμός των παιδιών (περισσότερα του ενός). Η αυξημένη συχνότητα των περιστατικών στην επαρχία πιθανόν να σχετίζεται με το γενικότερο μορφωτικό επίπεδο της οικογένειας, χωρίς ωστόσο από τη μελέτη μας να προκύπτουν στοιχεία που να συνηγορούν υπέρ αυτού. Tracheobronchial foreign body aspiration in childhood: a 10-year experience investigating predisposing socio-economic parameters. Manganaris A, Kotoula M, Kioutsouki A, Kontzoglou G. E.N.T. Department - HIPPOKRATEIO General Hospital, Thessaloniki, Greece Abstract Objective: Tracheobronchial foreign body aspiration is more common in children than in the adult population. They comprise the majority of accidental deaths in childhood. Diagnostic delay may cause an increase in mortality and morbidity. Patients & Methods: Retrospective study of bronchoscopies, which were performed on 121 pediatric patients with the diagnosis of tracheobronchial foreign body aspiration in our department between 2000 and Parents were asked to respond to a questionnaire evaluating various socio-economic parameters, which could potentially have lead to the unfortunate event. Fortyeight parents responded. Results: Of these cases, 54.2% were male and 45.8% female. Their ages ranged from 8 months to 5 years (average 23.4 months). Diagnosis was based on history, physical examination, radiological evaluation and bronchoscopy. Foreign bodies were localized in the right bronchial tree in 29 cases (67.4%) and the left in 14 cases (32.6%). Foreign body was not found during bronchoscopy in 5 cases (10.4%). The majority of the foreign bodies were peanuts. The majority of the families were of Greek origin and were living in rural areas. Conclusion: Boys, especially around the 20