ΤA ΔΙΚΑΙΩΜΑΤA ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΠΟΥ ΜΕΤΑΚΙΝΟΥΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Transcript

1 ΤA ΔΙΚΑΙΩΜΑΤA ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΠΟΥ ΜΕΤΑΚΙΝΟΥΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ 2018

2

3 Η Έκθεση αφορά την περίοδο Ιανουαρίου-Δεκεμβρίου 2018 και εκπονήθηκε στο πλαίσιο της συνεργασίας του Συνηγόρου του Πολίτη με την UNICEF και του μηχανισμού λειτουργίας του Δικτύου των Παιδιών που Μετακινούνται. Η Έκθεση συντάχθηκε από την Μαρία Παγώνα, Συνεργάτιδα του Συνηγόρου του Πολίτη για την Παρακολούθηση της Κατάστασης των Παιδιών που Μετακινούνται. Η συλλογή και επεξεργασία των στοιχείων πραγματοποιήθηκε από την Σκερλίντα Αγκόλλη, Συνεργάτιδα Συνηγόρου του Πολίτη για την Παρακολούθηση της Κατάστασης των Παιδιών που Μετακινούνται. Οι αναφερόμενες στην έκθεση ενέργειες και παρεμβάσεις, καθώς και η εξαγωγή συμπερασμάτων έλαβαν χώρα με τη συμμετοχή των ειδικών επιστημόνων του κύκλου δικαιωμάτων του Παιδιού του Συνηγόρου του Πολίτη και υπό την εποπτεία και συντονισμό της Βοηθού Συνηγόρου του Πολίτη για τα Δικαιώματα του Παιδιού Θεώνης Κουφονικολάκου. Γραφιστική επιμέλεια: Σωτηρία Μιρμίγκου

4 Σύνοψη 7 I. Μηχανισμός Παρακολούθησης του Συνηγόρου 13 1 Το Δίκτυο 15 2 Επισκέψεις και αυτοψίες σε χώρους φιλοξενίας 18 3 Θεσμικές παρεμβάσεις 19 II. Διαθέσιμα στοιχεία και εκτιμήσεις σχετικά με τον πληθυσμό των παιδιών στην επικράτεια 23 1 Αφίξεις παιδιών προσφύγων και μεταναστών στην Ελλάδα 24 1α Τα παιδιά που έφτασαν στην Ελλάδα μέσω θαλάσσης 24 1β Αφίξεις/εντοπισμός μέσω χερσαίων συνόρων 26 2 Εκτιμήσεις σχετικά με τον αριθμό και τα στοιχεία των παιδιών 28 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ III. Άφιξη και πρώτα στάδια υποδοχής 29 1 Διαφοροποιημένη διοικητική μεταχείριση των οικογενειών αναλόγως του τόπου εντοπισμού 30 2 Ειδικά η μεταχείριση ασυνόδευτων παιδιών 33 3 Διαδικασία καταγραφής και εξακρίβωσης 36 4 Συστάσεις και επισημάνσεις 39 IV. Πρόσβαση σε διεθνή προστασία 41 1 Διαθέσιμα αριθμητικά στοιχεία σχετικά με την πρόσβαση των παιδιών σε διαδικασίες διεθνούς προστασίας 42 2 Γενικές παρατηρήσεις 44 3 Πρόσβαση στην διαδικασία ασύλου 47 4 Διαδικασία Οικογενειακής επανένωσης 48 4α Διαθέσιμα αριθμητικά στοιχεία 48 4β Διαπιστώσεις και παρατηρήσεις 52 5 Β Βαθμός Δικαιοδοσίας 57 6 Ειδικότερα η διαδικασία στα θαλάσσια σύνορα 58 7 Ειδικότερα ζητήματα σχετικά με τα ασυνόδευτα παιδιά 60 8 Συστάσεις και επισημάνσεις 63 V. Συνθήκες διαβίωσης των παιδιών: πρόσβαση σε βασικά αγαθά και υπηρεσίες 65 1 Χώροι υποδοχής και φιλοξενίας: διασφάλιση δικαιώματος των παιδιών σε επαρκές επίπεδο διαβίωσης και στέγη 66 1α Κρίσιμα ζητήματα 66 1β Συνθήκες διαβίωσης στα Kέντρα φιλοξενίας 75

5 1γ Συνθήκες διαβίωσης στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης 79 1δ Συστάσεις και επισημάνσεις 87 2 Πρόσβαση σε υπηρεσίες 88 2α Πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας και περίθαλψη 88 2β Νομική εκπροσώπηση 96 2γ Πρόσβαση σε διερμηνεία 98 2δ Παροχή οικονομικού βοηθήματος 100 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ VI. Εκπαίδευση Σύντομη ανασκόπηση Παρουσίαση εξελίξεων Παρατηρήσεις Καλές πρακτικές Συστάσεις και επισημάνσεις 113 VII. Αστική κατάσταση 117 Δήλωση γεννήσεων- Ονοματοδοσία- Διόρθωση ληξιαρχικών πράξεων 119 VIII. Ειδικά ζητήματα ασυνόδευτων παιδιών Αναδοχή Επιτροπεία Χώροι φιλοξενίας ασυνόδευτων παιδιών 128 3α Γενικές Παρατηρήσεις 128 3β Νομοθετικές αλλαγές 130 3γ Υφιστάμενοι χώροι φιλοξενίας ασυνόδευτων παιδιών 131 3δ Ειδικά τα Ξενοδοχεία φιλοξενίας ασυνόδευτων παιδιών 132 3ε Ειδικά οι Ξενώνες φιλοξενίας ασυνόδευτων παιδιών 133 3στ Βασικές διαπιστώσεις σχετικά με την λειτουργία των δομών φιλοξενίας 137 3ζ Διαχείριση κρίσιμων περιστατικών 139 3η Συστάσεις και επισημάνσεις Ασυνόδευτα παιδιά σε Κ.Υ.Τ Παιδιά υπό κράτηση/ προστατευτική φύλαξη Διαδικασία προσδιορισμού ηλικίας 152 6α Στάδιο υποδοχής 153 6β Μεταγενέστερα στάδια 157 6γ Συστάσεις και επισημάνσεις Διαπίστωση συγγενικού δεσμού Μετάβαση στην ενηλικίωση 160 IX. Γενικές συστάσεις 163

6

7 #. Σύνοψη

8 Η παρούσα έκθεση απεικονίζει τις κύριες δραστηριότητες, τις θεσμικές παρεμβάσεις που έλαβαν χώρα κατά το παρελθόν έτος καθώς και τις κυριότερες παρατηρήσεις του Συνηγόρου σχετικά με την κατάσταση των παιδιών που μετακινούνται, με βάση τα δεδομένα και τις πληροφορίες που συλλέχθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν από τις διάφορες επισκέψεις καθώς και από τις πληροφορίες που λαμβάνει από το Δίκτυο. Παράλληλα, επιχειρείται μία αποτύπωση της συνολικής κατάστασης και περιγράφονται οι κυριότερες εξελίξεις που έλαβαν χώρα στον τομέα της προστασίας των παιδιών που μετακινούνται κατά το Γενικό πλαίσιο Από τον Ιανουάριο έως και τον Δεκέμβριο του 2018, πάνω από παιδιά συνολικά πρόσφυγες και μετανάστες έχουν φτάσει στην Ελλάδα, μέσω θαλάσσιων και χερσαίων συνόρων. Εξ αυτών, το 69% έφτασε στην χώρα μέσω θαλάσσης (πάνω από παιδιά) ενώ το 31% έφτασε διασχίζοντας τα χερσαία σύνορα (5.239). Σύμφωνα με την εκτίμηση της UNICEF, έως και τα τέλη Δεκέμβρη 2018, παιδιά πρόσφυγες και μετανάστες βρίσκονταν στην Ελλάδα αυτών ήταν ασυνόδευτα και 283 ήταν παιδιά χωρισμένα από την οικογένειά τους (χωρισμένα) παιδιά διέμεναν σε διαμερίσματα με τις οικογένειες τους στο πρόγραμμα στέγασης ΕΣΤΙΑ, διέμεναν σε Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης (Κ.Υ.Τ.) ανά την επικράτεια ενώ περίπου εκτιμάται ότι διέμεναν σε ανοιχτές δομές προσωρινής φιλοξενίας στην ηπειρωτική χώρα. Βασικά Πορίσματα Αρχική διαπίστωση αποτελεί η ανεπάρκεια στην προστασία των παιδιών κατά το στάδιο της υποδοχής, η εφαρμογή ανομοιογενών πρακτικών και η διαφορετική διοικητική μεταχείριση των παιδιών ανάλογα με το σημείο εισόδου, τον χρόνο και τον φορέα εντοπισμού, καθώς και της εθνικότητας των παιδιών, που θέτει σε κίνδυνο τη σωματική και ψυχική τους υγεία και παρεμποδίζει την αποτελεσματική προστασία των δικαιωμάτων τους όπως όπως προβλέπονται στην Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού (εφεξής ΔΣΔΠ). Κρίσιμο ζήτημα ειδικότερα αποτελεί η αντιμετώπιση παιδιών που δεν έχουν υποβληθεί στη διαδικασία υποδοχής και ταυτοποίησης και μπορεί να υπόκεινται σε κράτηση ή /και να αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο της έλλειψης στέγης. Αναφορικά με την διαδικασία ταυτοποίησης εξακολουθούν να υφίστανται θεσμικά ελλείμματα και κενά, ιδίως δε συνοπτικότητα και προχειρότητα κατά την εκτέλεση των διαδικασιών, ελλείψεις όσον αφορά την επάρκεια και την ευαισθητοποίηση του προσωπικού σχετικά με θέματα 8 Ετήσια έκθεση 2018

9 προστασίας των παιδιών καθώς και έλλειψη συντονισμού μεταξύ της διοίκησης και των φορέων της κοινωνίας των πολιτών. Ως προς την πρόσβαση σε διεθνή προστασία, αιτήματα αφορούσαν παιδιά, αποτελώντας το 1/3 του συνόλου των αιτημάτων, από τα οποία αιτήματα αφορούσαν ασυνόδευτα παιδιά. Κατά το ίδιο διάστημα, παιδιά έλαβαν διεθνή προστασία σε α βαθμό στην Ελλάδα: παιδιά έλαβαν προσφυγικό καθεστώς και 948 έλαβαν επικουρική προστασία. Η εφαρμογή ανομοιογενών πρακτικών αναλόγως του σημείου εισόδου παρατηρείται και σε αυτό το στάδιο, διότι η λήψη διοικητικών μέτρων για την υλοποίηση της Κοινής δήλωσης Ε.Ε.-Τουρκίας τροποποίησε την διαδικασία ασύλου στα θαλάσσια σύνορα και έθεσε ως βασικό ζητούμενο την ταχεία εκκαθάριση των αιτήσεων διεθνούς προστασίας, επιφέροντας σημαντικούς περιορισμούς στην άσκηση των δικαιωμάτων, ιδίως δε την επιβολή του γεωγραφικού περιορισμού. Παρά τις προσπάθειες ενίσχυσης της Υπηρεσίας με προσωπικό και επιτάχυνσης των διαδικασιών, η χρόνια υποστελέχωση της Υπηρεσίας σε συνδυασμό με την διαρκή σώρευση εκκρεμών αιτημάτων, δημιούργησε προσκόμματα στην πρόσβαση στην διαδικασία, καθυστερήσεις στην επί της ουσίας εξέταση και επεξεργασία των αιτημάτων και έλλειψη σαφούς και έγκαιρης πληροφόρησης σχετικά με την έκβαση και την πορεία των υποθέσεων. Η μακρά διάρκεια των διαδικασιών δημιουργεί έντονη ανασφάλεια, επηρεάζει δυσμενώς την ψυχική υγεία των παιδιών και δημιουργεί αισθήματα ματαιότητας. Όσον αφορά τις διαδικασίες οικογενειακής επανένωσης ειδικότερα, από τις αναφορές προς τον Συνήγορο συνάγεται η τάση των κρατών μελών να υιοθετούν ολοένα και πιο περιοριστικές πρακτικές ενώ παράλληλα παρατηρείται αύξηση του αριθμού των απορρίψεων, ιδίων αιτημάτων ασυνόδευτων παιδιών. Οι παράγοντες αυτοί διακυβεύουν την οικογενειακή ενότητα, οδηγούν σε παρατεταμένο χωρισμό και επηρεάζουν δυσμενώς την σωματική και ψυχική υγεία των παιδιών. Η εξασφάλιση στέγασης με όρους σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η επάρκεια θέσεων φιλοξενίας εξακολουθεί να αποτελεί πρόκληση. Κύριο χαρακτηριστικό της διαχείρισης του στεγαστικού ζητήματος αποτελεί η έλλειψη σχεδιασμού και ετοιμότητας της Διοίκησης για την κάλυψη των στεγαστικών αναγκών και η λήψη εκτάκτων και πρόσκαιρων λύσεων, ως προσπάθεια αντιμετώπισης του υπερπληθυσμού και των δυσμενών καιρικών συνθηκών. Για τρίτη συνεχόμενη χρονιά το ζήτημα παροχής στέγασης αντιμετωπίζεται ως ένας φαύλος κύκλος αποσυμφόρησης και διαχείρισης του υπερπληθυσμού, ιδίως των Κ.Υ.Τ.. Η υποδοχή και φιλοξενία στα Κ.Υ.Τ. που βρίσκονται στα νησιά παρέχονταν σε πλήρως ανεπαρκείς χώρους με συνέπεια χιλιάδες άνθρωποι μεταξύ των οποίων πολλά παιδιά να παραμένουν επί μήνες σε άθλιες και απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης, υπερσυνωστισμού, με υποτυπώδεις παροχές, ελλείψεις σε βασικά αγαθά και περιορισμένη πρόσβαση σε υπηρεσίες, αποδεικνύοντας τις συστημικές αποτυχίες υποδοχής και φιλοξενίας. Η έλλειψη θέσεων φιλοξενίας σημαίνει είτε ότι τα παιδιά στερούνται πλήρως στέγασης, είτε ότι φιλοξενούνται σε υπερπληθυσμιακές και ακατάλληλες εγκαταστάσεις, που καθιστούν κάθε βασική φροντίδα και προστασία των παιδιών κενή περιεχομένου. Ετήσια έκθεση

10 Όσον αφορά την πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας, οι ανεπάρκειες του συστήματος δημόσιας υγείας, επηρεάζουν αρνητικά και τα παιδιά που μετακινούνται, που ωστόσο αντιμετωπίζουν πρόσθετες δυσχέρειες εξαιτίας των υφιστάμενων γλωσσικών εμποδίων σε συνδυασμό με την περιορισμένη διαθεσιμότητα υπηρεσιών πολιτισμικής διαμεσολάβησης στα νοσοκομεία. Σχετικά με την παροχή πρωτοβάθμιων υπηρεσιών υγείας στα Κέντρα Φιλοξενίας και στα Κ.Υ.Τ διαπιστώνονται ελλείψεις σε ανθρώπινους και υλικούς πόρους, ιδίως για την αντιμετώπιση των αναγκών των παιδιών. Η πρόσβαση είναι ακόμη πιο δύσκολη για τα παιδιά στα νησιά του Βορείου Αιγαίου, στην Κρήτη και σε παραμεθόριες περιοχές, λόγω της συγκέντρωσης των εξειδικευμένων για τα παιδιά υπηρεσιών στην ηπειρωτική χώρα. Εξαιρετικά περιορισμένη για τα παιδιά είναι δε η πρόσβαση σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας του δημόσιου τομέα, διότι αφενός οι υπηρεσίες είναι διαθέσιμες σε συγκεκριμένες περιοχές και αφετέρου η διαθεσιμότητα των υπηρεσιών σε εθνικό επίπεδο παραμένει περιορισμένη. Η ένταξη των παιδιών στο εκπαιδευτικό σύστημα σχεδιάστηκε στην βάση μίας διχοτόμησης και της δημιουργίας δύο παράλληλων συστημάτων αναλόγως του τόπου διαβίωσης των παιδιών: για τα παιδιά που διαμένουν στα Κέντρα Φιλοξενίας επιλέχτηκαν οι ΔΥΕΠ, ένα εκπαιδευτικό μοντέλο εκτός του κανονικού προγράμματος, ενώ συγχρόνως διατηρήθηκαν οι Τάξεις Υποδοχής και το σύστημα διαπολιτισμικής εκπαίδευσης για τα παιδιά που διαβιούν στον αστικό ιστό. Οι προσπάθειες των αρμόδιων φορέων για την διευκόλυνση της ένταξης των παιδιών και την κάλυψη των κενών που δημιουργηθήκαν ενισχύονται, εξακολουθούν ωστόσο να υπάρχουν παράγοντες που εμποδίζουν την πρόσβαση στην εκπαίδευση, όπως κυρίως σημαντικές καθυστερήσεις στην έναρξη των τάξεων υποδοχής, την συγκέντρωση του μεγάλου πληθυσμού στις αστικές περιοχές, τις μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών και την λειτουργία των προγραμμάτων στέγασης σε απομακρυσμένες περιοχές χωρίς τον προηγούμενο συντονισμό των εμπλεκόμενων φορέων. Ακόμη, σημαντικούς περιορισμούς εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν τα παιδιά ηλικίας άνω των 15 ετών και τα παιδιά στα νησιά. Περαιτέρω, παρατηρούνται αντιδράσεις από την τοπική κοινότητα, οι οποίες δεν διευκολύνουν την ομαλή ένταξη των παιδιών. Κατά τη διάρκεια του περασμένου έτους, εντάθηκαν οι προσπάθειες για την ενίσχυση του πλαισίου προστασίας των ασυνόδευτων παιδιών με την εισαγωγή ρυθμίσεων που επιχειρούν να επιλύσουν μακροχρόνια ζητήματα: τα μέτρα αφορούν την ανάληψη από το Ε.Κ.Κ.Α. της ευθύνης για όλα τα θέματα που αφορούν τα ασυνόδευτα παιδιά, την δημιουργία ειδικού τμήματος για την προστασία των ασυνόδευτων παιδιών, την εισαγωγή του συστήματος της επαγγελματικής επιτροπείας, την θέσπιση διαδικαστικών κανόνων για την αξιολόγηση και τον προσδιορισμό του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού και τέλος την δημιουργία μητρώου ασυνόδευτων παιδιών, μητρώου ξενώνων και μητρώου επαγγελματιών επιτρόπων. Επίσης, σημαντική εξέλιξη όσον αφορά την προώθηση της δομών εναλλακτικής φροντίδας συνιστά η λειτουργία διαμερισμάτων υποστηριζόμενης διαβίωσης για παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας και η προώθηση του θεσμού της αναδοχής. Εξακολουθούν να υφίστανται ωστόσο κρίσιμα κενά, και ιδίως η περιορισμένη δυναμικότητα των δομών φιλοξενίας και η προσφυγή στην συστηματική κράτηση ως απόκριση στην έλλειψη αυτή. Συγχρόνως, παρατηρείται αύξηση των δομών βραχυπρόθεσμου χαρακτήρα, 10 Ετήσια έκθεση 2018

11 που προδίδει όμως την εργαλειακή αντιμετώπιση του ζητήματος με την εύρεση έκτακτων λύσεων σύντομης διάρκειας. Τέλος, η εφαρμογή ενιαίων και αξιόπιστων διαδικασιών για τον προσδιορισμό της ηλικίας σε ολόκληρη την επικράτεια, η οποία να διασφαλίζει ταυτόχρονα τις απαραίτητες διαδικαστικές εγγυήσεις, παραμένει ανεπίλυτη και χρήζει ουσιαστικής παρέμβασης. Ετήσια έκθεση

12

13 # I. Μηχανισμός Παρακολούθησης του Συνηγόρου

14 Ο μηχανισμός του Συνηγόρου για την παρακολούθηση της κατάστασης των δικαιωμάτων των παιδιών που μετακινούνται στηρίζεται στο θεσμικό πλαίσιο που διέπει τη λειτουργία της Ανεξάρτητης Αρχής, σύμφωνα με τον ν. 3094/03 και καλύπτει το σύνολο του πληθυσμού των παιδιών σε όλη την ελληνική επικράτεια. Συστατικά μηχανισμού ΔΙΚΤΥΟ ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ ΚΑΙ ΑΥΤΟΨΙΕΣ ΘΕΣΜΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ Επικοινωνία και συνεργασία με θεσμικούς φορείς και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, με στόχο τη συλογή στοιχείων για τα παιδιά που μετακινούνται. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η πρωτοβουλία ανάπτυξης της δικτύωσης φορέων της κοινωνίας των πολιτών, με στόχο την εντατική και συστηματική παρακολούθηση της κατάστασης στο πεδίο και την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας της τεκμηριωμένης συνηγορίας υπέρ των παιδιών Επιτόπιες επισκέψεις σε χώρους εντοπισμού παιδιών που μετακινούνται, με άμεσες παρεμβάσεις, όπου κρίνεται αναγκαίο, με παράλληλη συλλογή στοιχείων και πληροφοριών, με στόχο επιδιώκοντας επίσης την ευρύτερη ανάδειξη και αντιμετώπιση κρίσιμων ζητημάτων. Στοχευμένες παρεμβάσεις του Συνηγόρου για συγκεκριμένα θέματα και υποθέσεις, κατόπιν αναφορών ή αυταπαγγέλτως με στόχο την προάσπιση και προστασία των δικαιωμάτων των εμπλεκόμενων παιδιών, την αξιοποίηση των σχετικών στοιχείων για την ευρύτερη ανάδειξη και αντιμετώπιση κρίσιμων ζητημάτων Η παρούσα έκθεση περιγράφει τις κύριες δραστηριότητες, τις θεσμικές παρεμβάσεις που έλαβαν χώρα και τις κυριότερες παρατηρήσεις του Συνηγόρου σχετικά με την κατάσταση των παιδιών που μετακινούνται κατά το παρελθόν έτος, με βάση τα δεδομένα και τις πληροφορίες που συλλέχθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν από τις διάφορες επισκέψεις καθώς και από τις πληροφορίες που λαμβάνει από το Δίκτυο. Παράλληλα, επιχειρείται η αποτύπωση της κατάστασης με τις κυριότερες εξελίξεις που έλαβαν χώρα στον τομέα της προστασίας του παιδιού κατά το Ετήσια έκθεση 2018

15 1 Το Δίκτυο Το Δίκτυο για τα Δικαιώματα των Παιδιών που μετακινούνται («Children on the Move Network C.O.M. Network) συντονίζεται από την Βοηθό Συνήγορο για τα Δικαιώματα του Παιδιού και υποστηρίζεται τεχνικά από τη UNICEF στο πλαίσιο συμφώνου συνεργασίας με τον Συνήγορο. Το Δίκτυο συγκροτείται από Διεθνείς Οργανισμούς όπως η UNICEF, η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης, τον Οργανισμό Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε., 22 Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, και τον Δήμο Αθηναίων (για τα ζητήματα των παιδιών σε κέντρα φιλοξενίας). Μέλη του δικτύου Ανεξάρτητη Αρχή Διακυβερνητικοί Οργανισμοί Συνήγορος του Πολίτη (Κύκλος Δικαιωμάτων του Παιδιού Διεθνές Ταμείο Επείγουσας Βοήθειας των Ηνωμένων Εθνών για τα Παιδιά/UNICEF Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες/ UNHCR Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης/ IOM Οργανισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε./ FRA Τοπική Αυτοδιοίκηση Δήμος Αθηναίων Φορείς Κοινωνίας των Πολιτών και Διεθνείς Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις Danish Refugee Council HIAS Human Rights 360 PRAKSIS Terre des Hommes The Home Project International Rescue Committee Αίτημα Solidarity Now ΆΡΣΙΣ Κοινωνική Οργάνωση Υποστήριξης Νέων Γιατροί του Κόσμου Γιατροί Χωρίς Σύνορα Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες Ιατρική Παρέμβαση Kέντρο Ημρας Βαβέλ Μέλισσα Μετάδραση Δράση για τη Μετανάστευση και την Ανάπτυξη Παιδικά Χωριά SOS Ελλάδος Σχεδία Χαμόγελο του Παιδιού Ετήσια έκθεση

16 Οι συναντήσεις του Δικτύου λαμβάνουν χώρα ανά μήνα, ενώ καθ όλο το διάστημα του έτους οι οργανώσεις υποβάλλουν στον Συνήγορο αναφορές για την επίλυση εξατομικευμένων προβλημάτων σε σχέση με ζητήματα παιδιών προσφυγικής ή μεταναστευτικής προέλευσης, καθώς και φόρμες συμπληρωμένες με τις παρατηρήσεις τους σχετικά με πρακτικές της Διοίκησης, των Εισαγγελικών Αρχών στο πεδίο, αλλά και τις αλλαγές στα πληθυσμιακά στοιχεία των ευάλωτων αυτών πληθυσμών. Τα μέλη, με γνώμονα την πλούσια εμπειρία και δραστηριοποίησή τους στο πεδίο, επισημαίνουν ζητήματα που προτεραιοποιούν και κρίνουν σημαντικό να αναδειχθούν μέσα από την ανάπτυξη κοινών δράσεων και πρωτοβουλιών. Για τη διευκόλυνση της συγκεκριμένης διαδικασίας, τα ζητήματα αυτά καταγράφονται ανά θεματική (βασικά αγαθά και υπηρεσίες, παραβίαση των δικαιωμάτων τους), μέσω ηλεκτρονικής φόρμας, που δημιουργήθηκε ειδικά για αυτόν τον σκοπό και κατόπιν της επεξεργασίας τους, παρουσιάζονται τα αποτελέσματα και αποτελούν αντικείμενο συζήτησης κατά τις συναντήσεις του Δικτύου. Διευκρινίζεται ότι, όπως ορίζεται και στον κανονισμό του Δικτύου, η διαδικασία αυτή δεν υποκαθιστά τον μηχανισμό αναφορών προς τον Συνήγορο του Πολίτη, ενώ σε περίπτωση που κάποιος φορέας επιθυμεί την αναφορά προς περαιτέρω διερεύνηση συγκεκριμένου περιστατικού, ακολουθεί την θεσμικά οριζόμενη διαδικασία (βλ. σχετικά: Η παρακάτω αποτύπωση βασίζεται στη μηνιαία καταγραφή κρίσιμων ζητημάτων από τα μέλη του Δικτύου από τον Απρίλιο έως τον Δεκέμβριο του : 1 Το γράφημα απεικονίζει όλες τις θεματικές από όλες τις φόρμες καταγραφής, ανεξάρτητα από το πότε συμπληρώθηκαν. 16 Ετήσια έκθεση 2018

17 Στόχοι του δικτύου για το επόμενο χρονικό διάστημα ---> ---> ---> ---> ---> ---> ---> Συστηματοποίηση παρακολούθησης δομών παιδικής προστασίας (ανοιχτού και κλειστού τύπου). Προτεραιοποίηση της καταγραφής των ασυνόδευτων ανηλίκων από την Υπηρεσία Ασύλου. Ενίσχυση του συστήματος φιλοξενίας κυρίως δια μέσω της αναβάθμισης και επέκτασης του θεσμού της αναδοχής και δευτερευόντως της ημιαυτόνομης διαβίωσης, στη λογική της ελαχιστοποίησης του χρόνου παραμονής σε Κ.Υ.Τ., σε ασφαλείς ζώνες (safe zones) Κέντρων Φιλοξενίας και, φυσικά, με στόχο την πλήρη κατάργηση της προστατευτικής φύλαξης και κράτησης των παιδιών. Παρακολούθηση των εξελίξεων σε σχέση με την εφαρμογή ενιαίου πρωτοκόλλου, με σεβασμό των Δικαιωμάτων του Παιδιού, για τη διακρίβωση της ηλικίας σε όλη την επικράτεια. Δράσεις συνηγορίας με σκοπό την ρύθμιση του καθεστώτος παραμονής ασυνόδευτων παιδιών σε περίπτωση απόρριψης του αιτήματος παροχής διεθνούς προστασίας. Ανάπτυξη θεσμικών παρεμβάσεων για την βελτίωση και ενίσχυση των δομών ψυχικής υγείας σε όλη την επικράτεια με αναβάθμιση των κοινοτικών υπηρεσιών και εκπαίδευση των επαγγελματιών του πεδίου. Σχεδιασμός παρεμβάσεων με σκοπό την ενθάρρυνση της πλήρους συμμετοχής όλων των παιδιών προσφυγικής και μεταναστευτικής προέλευσης στην τυπική εκπαίδευση με παράλληλη χρήση εργαλείων μη τυπικής εκπαίδευσης για την ομαλή συμπερίληψή τους. Ετήσια έκθεση

18 2 Επισκέψεις και αυτοψίες σε χώρους φιλοξενίας Στο πλαίσιο της ανάδειξης κρίσιμων ζητημάτων σχετικά με τις συνθήκες διαβίωσης των παιδιών και, ειδικότερα, των ασυνόδευτων ανηλίκων, πραγματοποιήθηκαν επισκέψεις σε δομές φιλοξενίας σε όλη την επικράτεια, με στόχο την αξιοποίηση στοιχείων και πληροφοριών που συλλέγονται κατά τις επισκέψεις, επιδιώκοντας τη χαρτογράφηση της κατάστασης, την καταγραφή και ανάδειξη προβλημάτων και την αντιμετώπιση τους. Ειδικά όσον αφορά τις επισκέψεις σε ξενώνες φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων, χρησιμοποιήθηκε συγκεκριμένη μεθοδολογία για την επιλογή τους, που να επιτρέπει την εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων αντιπροσωπευτικών για όλο τον πληθυσμό. Ως κριτήρια λήφθηκαν υπόψη ο φορέας λειτουργίας, η δυναμικότητα των ξενώνων, οι ηλικιακές κατηγορίες των ασυνόδευτων παιδιών και το γένος. Βάσει των κριτηρίων αυτών πραγματοποιήθηκαν επισκέψεις σε ξενώνες ασυνόδευτων ανηλίκων σε διάφορες περιοχές της επικράτειας, όπως αποτυπώνονταιι στον χάρτη. Από τον Σεπτέμβριο έως και τον Νοέμβριο πραγματοποιήθηκαν στο σύνολο 19 επισκέψεις σε ξενώνες ασυνόδευτων παιδιών, 3 επισκέψεις σε ξενοδοχεία φιλοξενίας, 5 επισκέψεις σε δομές φιλοξενίας και ασφαλείς χώρους και 3 επισκέψεις σε Κ.Υ.Τ.. 18 Ετήσια έκθεση 2018 [Πίνακας] Επισκέψεις της ομάδας του Συνηγόρου

19 3 Θεσμικές παρεμβάσεις Δυνάμει των ζητημάτων που αναδείχτηκαν στο πλαίσιο της διαδικασίας ανταλλαγής ενημέρωσης με τις Οργανώσεις, τις παραγωγικές συζητήσεις κατά τις συναντήσεις του Δικτύου καθώς και των διαπιστώσεων του Συνηγόρου από τις επισκέψεις και τις αυτοψίες, ο Συνήγορος προχώρησε στις ακόλουθες δράσεις: I Υποβολή αιτήματος για την περιοδική παροχή στατιστικών στοιχείων από την Υπηρεσία Ασύλου σχετικά με τα εξερχόμενα αιτήματα, τις αποδοχές, τις απορρίψεις και τις μεταφορές ανηλίκων και ασυνόδευτων ανηλίκων στο πλαίσιο του Κανονισμού Δουβλίνο ΙΙΙ. Η ανταπόκριση της Υπηρεσίας ήταν θετική και ανά δύο μήνες ο Συνήγορος λαμβάνει τις σχετικές πληροφορίες, τις οποίες συζητά με στόχο τον εντοπισμό τάσεων και προβλημάτων. II Υποβολή αιτήματος για την τακτική αποστολή στην Αρχή στοιχείων από το Εθνικό Συντονιστικό Κέντρου Ελέγχου Συνόρων, Μετανάστευσης και Ασύλου (Ε.Σ.Κ.Ε.Σ.Μ.Α.) αναφορικά με τον αριθμό αφίξεων παιδιών μέσω θαλάσσιων και χερσαίων συνόρων και την πληθυσμιακή κατανομή των παιδιών ανά τύπο δομής. Η Ανεξάρτητη Αρχή ήδη λαμβάνει συστηματικά τα σχετικά δεδομένα. III Χαρτογράφηση των δομών υποδοχής και φιλοξενίας (ξενώνων, ξενοδοχείων, κέντρων φιλοξενίας, Κέντρων Υποδοχής και Ταυτοποίησης) των παιδιών εν γένει και των ασυνόδευτων παιδιών, ειδικότερα, με επισκέψεις σε όλη την επικράτεια, με στόχο τη διάγνωση επί μέρους προβλημάτων και την επίλυσή τους. IV Παρέμβαση για το ζήτημα της διακρίβωσης της ηλικίας προς το Υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής -με παρουσία εκπροσώπων από το Υπ. Οικονομικών, το Υπ. Υγείας, το Αρχηγείο της Ελληνικής Αστυνομίας, το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (εφεξής ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ.) και της Ύπατης Αρμοστείας- σε σχέση ιδίως με την απουσία ενιαίου τρόπου εξέτασης, σύμφωνου με τη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, αλλά και την συνήθη στην πράξη, ανατροπή του τεκμηρίου της ανηλικότητας και την αναπομπή από τη Διοίκηση των Κέντρων Υποδοχής και Ταυτοποίησης (εφεξής Κ.Υ.Τ.), των υποθέσεων σε νοσοκομεία για τη διενέργεια παρωχημένων και αναξιόπιστων ιατρικών εξετάσεων. Η διαμεσολάβηση της Αρχής φαίνεται σε αρχικό στάδιο, ότι έφερε αποτέλεσμα στις υποθέσεις που αναπέμπονταν από το Κ.Υ.Τ. της Λέσβου σε Νοσοκομείο, παρά την αξιολόγηση του αρμόδιου κλιμακίου του ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ., καθώς η πρακτική έπαυσε λόγω της άρνησης του Νοσοκομείου να συνεχίσει τη διενέργεια των συγκεκριμένων εξετάσεων και να δεχθεί τις ανωτέρω παραπομπές. Στόχος, ωστόσο, παραμένει η εφαρμογή μίας ενιαίας διαδικασίας με εξετάσεις από ψυχοκοινωνικά κλιμάκια και η έκδοση Ετήσια έκθεση

20 μίας εγκυκλίου οδηγίας σχετικά με την αποφυγή της αναιτιολόγητης ανατροπής του τεκμηρίου της ανηλικότητας. V Σχετικά με το προαναφερθέν ζήτημα, κατόπιν διαπίστωσης του γεγονότος ότι εφαρμόζονται διαφορετικές πρακτικές κατά την διαδικασία προσδιορισμού της ηλικίας καθώς και των προβλημάτων που έχουν ανακύψει κατά την εφαρμογή της διαδικασίας ιδίως ως προς την τήρηση των προβλεπόμενων θεσμικών εγγυήσεων προς διασφάλιση της προστασίας των παιδιών, ο Συνήγορος απέστειλε ερώτημα προς το Υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής και το Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη, σχετικά με τον αριθμό των παραπομπών προς διακρίβωση της ηλικίας που διενεργήθηκαν το 2018 και υπέβαλε αίτημα παροχής διευκρινίσεων σχετικά με την διαδικασία που ακολουθείται από τους κατά τόπους φορείς. Οι Αρχές ανταποκρίθηκαν στο αίτημα και παρείχαν τις σχετικές πληροφορίες. VI Παρέμβαση προς την Υπηρεσία Ασύλου με στόχο την δημιουργία μίας ταχείας διαδικασίας καταγραφής των αιτημάτων ασυνόδευτων παιδιών και την επίλυση επί μέρους προβλημάτων (όπως η άρνηση της διοίκησης να μεταφέρει το φάκελο του αιτούντος διεθνή προστασία παιδιού, από το γραφείο του τόπου άφιξης σε υπηρεσία ασύλου του τόπου διαμονής και η συνακόλουθη απαίτηση να μεταβεί το παιδί στο σημείο αρχικής άφιξης για να δώσει συνέντευξη με αποτέλεσμα την αδικαιολόγητη ταλαιπωρία του). VII Αποστολή επιστολής στο Υπουργείο Παιδείας και συνάντηση με τον Γενικό Γραμματέα του Υπουργείου, για τα θεσμικά κενά στη διαδικασία συμπερίληψης των ασυνόδευτων παιδιών, καθώς και υποβολή αιτήματος χορήγησης στατιστικών στοιχείων, το οποίο ικανοποιήθηκε, με στόχο των εφοδιασμό της Αρχής με δεδομένα σχετικά με τον αριθμό των φοιτούντων παιδιών, των παιδιών σε καθεστώς αναμονής για την εγγραφή τους, αλλά και της σχολικής διαρροής. VIII Υποβολή αιτήματος προς το Υπουργείο Οικονομικών για τη χαρτογράφηση όλων των δαπανών για την προστασία, περίθαλψη και φιλοξενία παιδιών που μετακινούνται. Ήδη έχει συγκροτηθεί ομάδα εργασίας και το Υπουργείο Οικονομικών έχει απευθύνει σε όλα τα συναρμόδια Υπουργεία και φορείς, επιστολή για τον εφοδιασμό του με συγκεκριμένα στοιχεία σχετικά με τις δαπάνες και τις χρηματοροές. IX Διαμεσολάβηση προς την Ειδική Γραμματεία του Ταμείου Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης (Τ.Α.Μ.Ε./ AMIF), με στόχο την επίλυση διαδικαστικών προβλημάτων που εμπόδιζαν την χρηματοδότηση των Οργανώσεων. X Διαμεσολάβηση προς την Ειδική Γραμματεία του Τ.Α.Μ.Ε./AMIF, με στόχο την έκδοση κανονιστικής πράξης ή εγκυκλίου, που να περιλαμβάνει με σαφήνεια όλες τις προϋποθέσεις και τα δικαιολογητικά χρηματοδότησης των Οργανώσεων, με στόχο τον εξορθολογισμό του συστήματος. Η ανταπόκριση της Ειδικής Γραμματείας ήταν θετική και η διαδικασία είναι σε εξέλιξη. XI Συνάντηση με τον Πρόεδρο του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης 20 Ετήσια έκθεση 2018

21 (E.K.K.A.) και αποστολή σχετικής επιστολής για τη βελτίωση της διαδικασίας παραπομπής των ασυνόδευτων παιδιών. Ειδικότερα, από τη συζήτηση με τα μέλη του δικτύου προέκυψε η ανάγκη συμπλήρωσης του κοινωνικού ιστορικού των παιδιών από κοινωνικούς επιστήμονες των Οργανώσεων, που βιώνουν την καθημερινότητα του ανηλίκου και γνωρίζουν τις εξειδικευμένες ανάγκες του, προκειμένου να αποστέλλονται οι σωστές πληροφορίες στο E.K.K.A. και στους ξενώνες υποδοχής του. Περαιτέρω, προέκυψε η ανάγκη τήρησης κοινής σειράς προτεραιότητας για τη μεταφορά των παιδιών από τα Κ.Υ.Τ. και από ξενώνες των νησιών σε δομές υποδοχής στην ηπειρωτική Ελλάδα. Διαπιστώθηκε, ειδικότερα, ότι η παράταση παραμονής στους ξενώνες των νησιών, που προορίζονταν για μεταβατική φιλοξενία, και η προτεραιοποίηση των διαμενόντων στα Κ.Υ.Τ. για προώθηση στην ηπειρωτική χώρα, δημιουργούσε στους φιλοξενούμενους των ξενώνων την πεποίθηση του γεωγραφικού περιορισμού τους, με αποτέλεσμα να εκδηλώνονται βίαιες συμπεριφορές. Η ανταπόκριση του E.K.K.A. ήταν θετική και η διαδικασία βρίσκεται σε εξέλιξη. XII Στο πλαίσιο της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, αλλά και των προγραμματικών θέσεων του Δικτύου, ο Συνήγορος, απέστειλε επιστολή στους αρμόδιους φορείς εκπαίδευσης στην κοινότητα Σκούταρι Σερρών, με αφορμή δημοσιεύματα που ανέφεραν ότι, λόγω της εγγραφής ανήλικων προσφύγων στο σχολείο της Κοινότητας, οι υπόλοιποι γονείς αρνούνταν να εγγράψουν τα παιδιά τους. Παράλληλα, ειδική επιστήμονας επισκέφθηκε το Σχολείο. Η επιστολή του Συνηγόρου, επισήμαινε ιδίως τον παράνομο χαρακτήρα της πρακτικής των γονέων (βάσει της Σύμβασης, του Συντάγματος και του ν. 1566/1985) αλλά και την στρεβλή πρόσληψη των δικαιωμάτων και καθηκόντων της γονικής μέριμνας. Η δραστηριοποίηση και η απάντηση του Συντονιστή Εκπαίδευσης και των εκπαιδευτικών της περιοχής, ήταν άμεση, αποτελεσματική και οδήγησε στην επίλυση του ζητήματος. XIII Τέλος, ο Συνήγορος, στο πλαίσιο της συνεργασίας του με το Διεθνές Ταμείο Επείγουσας Βοήθειας των Ηνωμένων Εθνών για τα Παιδιά (United Nations International Children s Emergency Fund/ UNICEF), και του προαγωγικού ρόλου του, προετοιμάζει τη δημοσίευση υλικού (έντυπου και διαδικτυακού) για την εξοικείωση των παιδιών με τα δικαιώματα τους και την ενημέρωσή τους για τους τρόπους αναζήτησης βοήθειας σε περίπτωση παραβίασής τους. Ετήσια έκθεση

22

23 # II. Διαθέσιμα στοιχεία και εκτιμήσεις σχετικά με τον πληθυσμό των παιδιών στην επικράτεια

24 1 Αφίξεις παιδιών προσφύγων και μεταναστών στην Ελλάδα Από τον Ιανουάριο έως και τον Δεκέμβριο του 2018, πάνω από παιδιά συνολικά (συνοδευόμενα και μη) πρόσφυγες και μετανάστες έχουν φτάσει στην Ελλάδα, μέσω θαλάσσιων και χερσαίων συνόρων. Εξ αυτών, το 69% έφτασε στην χώρα μέσω θαλάσσης (πάνω από παιδιά) ενώ το 31% έφτασε διασχίζοντας τα χερσαία σύνορα (5.239). Από το σύνολο των παιδιών που έφτασαν στην Ελλάδα σε αυτό το διάστημα, το 58% ήταν αγόρια και το 42% ήταν κορίτσια. Από το σύνολο των παιδιών, το 78% ήταν 0-13 ετών ενώ μόνο το 22% ήταν παιδιά ετών. 1α Τα παιδιά που έφτασαν στην Ελλάδα μέσω θαλάσσης Από τον Ιανουάριο έως και τον Δεκέμβριο του 2018, οι αφίξεις προσφύγων και μεταναστών μέσω θαλάσσης στην Ελλάδα ανήλθαν σε , παρουσιάζοντας αύξηση κατά 8% σε σχέση με το 2017, όπου ο αριθμός των συνολικών θαλάσσιων αφίξεων ανέρχονταν στο ήταν παιδιά (συνοδευόμενα και μη), αριθμός επίσης αυξημένος κατά 8% σε σχέση με τις αφίξεις παιδιών από θαλάσσια σύνορα κατά το 2017, όταν σύμφωνα με 2 3%CE%B9%CE%BA%CF%8C-%CE%B6%CE%AE%CF%84%CE%B7%CE%BC%CE%B1-refugee-crisis, Ε.Σ.Κ.Ε.Σ.Μ.Α. 3 UNHCR, 4 Όλα τα δεδομένα που αφορούν στις αφίξεις παιδιών προσφύγων και μεταναστών στην Ελλάδα, διατέθηκαν στο Συνήγορο του Πολίτη, Κύκλος Δικαιωμάτων του Παιδιού, από το Ε.Σ.Κ.Ε.Σ.Μ.Α, του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη, αφορούν αφίξεις με βάση τις συλλήψεις/εντοπισμό νεοεισερχόμενων παιδιών στην χώρα. 24 Ετήσια έκθεση 2018

25 την UNICEF, παιδιά έφτασαν στην Ελλάδα. Κατά μέσο όρο, 990 αγόρια και κορίτσια έφταναν στα ελληνικά παράλια 6 κάθε μήνα. Στην μεγάλη τους πλειοψηφία (75%) ήταν παιδιά 0 έως 13 (8.923 παιδιά) ετών ενώ το 25% ήταν παιδιά ετών (2.965). Το 58% των παιδιών που έφτασαν στην Ελλάδα μέσω θαλάσσης ήταν αγόρια και των 42% ήταν κορίτσια. Τα περισσότερα παιδιά που έφτασαν στα ελληνικά παράλια ήταν από το Αφγανιστάν (36.3%), την Συρία (28.9%) και το Ιράκ (20.9%). Άλλες χώρες καταγωγής/υπηκοότητας των παιδιών που έφτασαν στην Ελλάδα μέσω θαλάσσης ήταν η Παλαιστίνη, η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, η Τουρκία ενώ το 1.3% αυτών ήταν απάτριδες, όπως φαίνεται και στο παρακάτω γράφημα 7 5 UNICEF, Refugee and Migrant Children in Greece, 31 December what-we-do/emergencies/latest-statistics-and-graphics-refugee-and-migrant-children/data. 6 Τα διαθέσιμα δεδομένα για τις αφίξεις με βάση τις συλλήψεις/εντοπισμό παιδιών στα ελληνικά νησιά καθώς και τον Κρατικό Λιμένα Αλεξανδρούπολης (Κ.Λ. Αλεξανδρούπολης). 7 Στην κατηγορία «Άλλο» περιλαμβάνονται οι εξής χώρες: Ιράν, Πακιστάν, Αλγερία, Αίγυπτος, Αϊτή, Σομαλία, Υεμένη, Σιέρα Λεόνε, Κουβέιτ, Γουινέα, Ερυθραία, Ιορδανία, Αιθιοπία, Αϊτή, Ακτή Ελεφαντοστού, Γκάμπια, Γκαμπόν, Γκάνα, Γουιάνα, Καμερούν, Κομόρες, Κονγκό, Λίβανο, Λιβύη, Μάλι, Μαρόκο, Μαυριτανία, Μπουρκίνα Φάσο, Μπουρούντι, Μυανμάρ, Ουγκάντα, Νιγηρία, Ουζμπεκιστάν, Σαντ Πιέρ και Μικελόν, Σουδάν, Σρι Λάνκα, Τατζικιστάν, Τόγκο, Τυνησία ή άγνωστη/ακαθόριστη. Ετήσια έκθεση

26 Από τα παιδιά που έφτασαν στην Ελλάδα μέσω θαλάσσης, 50% έφτασαν στην Λέσβο, 24% έφτασαν στη Σάμο, 11% στην Χίο και 7% στην Κω 8. 1β Αφίξεις/εντοπισμός μέσω χερσαίων συνόρων Από τον Ιανουάριο έως και τον Δεκέμβριο του 2018, πρόσφυγες και μετανάστες έφτασαν στην χώρα από τα χερσαία σύνορα. Οι αφίξεις από τα χερσαία σύνορα κορυφώθηκαν κυρίως τον Απρίλιο του ίδιου έτους, παρουσιάζοντας αύξηση κατά 173% σε σχέση με το προηγούμενο έτος, όταν οι αφίξεις από τα χερσαία σύνορα ήταν μόλις Σύμφωνα με το Ε.Σ.Κ.Ε.Σ.Μ.Α., οι αφίξεις παιδιών από τα χερσαία σύνορα κατά το 2018 ανήλθαν σε 5.239, με 436 παιδιά να περνούν τα χερσαία σύνορα κατά μέσο όρο, ανά μήνα. Η συντριπτική τους πλειοψηφία (83% ) ήταν παιδιά 0 έως 13 ετών ενώ μόνο το 17% ήταν ετών. Παρόμοια με τις θαλάσσιες αφίξεις, το 57% ήταν αγόρια, και το 43% ήταν κορίτσια. Τα περισσότερα παιδιά που έφτασαν στην Ελλάδα διασχίζοντας τα χερσαία σύνορά της ήταν από την Τουρκία (45.4%), την Συρία (25.8%) και το Ιράκ (18.2%). Επιπλέον χώρες καταγωγής/υπηκοότητας των παιδιών που έφτασαν στην Ελλάδα διασχίζοντας χερσαία σύνορα είναι το Αφγανιστάν, το Πακιστάν η Παλαιστίνη καθώς και άλλες χώρες 11, όπως φαίνεται και στο παρακάτω γράφημα. 8 Στη κατηγορία «Άλλο» που αφορά τα κύρια σημεία άφιξης παιδιών μέσω θαλάσσης, συμπεριλαμβάνονται οι Μήλος, Φαρμακονήσι, Σύμη και Οινούσσες Χίου. 9 UNHCR, 10 Ibid. 11 Στην κατηγορία «Άλλο» που αφορά στις αφίξεις/εντοπισμό παιδιών στα χερσαία σύνορα περιλαμβάνονται οι εξής χώρες: Αίγυπτος, Αιθιοπία, Αλγερία, Ερυθραία, Ιράν, Κουβέιτ, Λιβύη, Μαρόκο, Μπαγκλαντές, Σομαλία, Τουρκμενιστάν ή άγνωστη/ακαθόριστη. 26 Ετήσια έκθεση 2018

27 Από τα παιδιά που έφτασαν στην Ελλάδα διασχίζοντας τα χερσαία σύνορά της, 55.9% εντοπίστηκαν στην Ορεστιάδα, 34% εντοπίστηκαν στην Αλεξανδρούπολη ενώ το 7.4% εντοπίστηκε στην Ροδόπη. Ετήσια έκθεση

28 2 Εκτιμήσεις σχετικά με τον αριθμό και τα στοιχεία των παιδιών Σύμφωνα με την εκτίμηση της UNICEF, έως και τα τέλη Δεκέμβρη 2018, παιδιά πρόσφυγες και μετανάστες βρίσκονταν στην Ελλάδα αυτών ήταν ασυνόδευτα και 283 ήταν παιδιά χωρισμένα από την οικογένειά τους (separated). Σημειώνεται ότι επίσημα στοιχεία σχετικά με τον αριθμό και τα δημογραφικά δεδομένα των παιδιών δεν δημοσιεύονται από κάποιον επίσημο κρατικό φορέα (για τα ασυνόδευτα παιδιά βλ. στην συνέχεια). Χώροι Εντοπισμού παιδιά διέμεναν σε διαμερίσματα με τις οικογένειες τους στο πρόγραμμα στέγασης ΕΣΤΙΑ, διέμεναν σε Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης (Κ.Υ.Τ.) ανά την επικράτεια ενώ περίπου εκτιμάται ότι διέμεναν σε ανοιχτές δομές προσωρινής φιλοξενίας στην ηπειρωτική χώρα. UNICEF/Greece 2018/Κέντρο Φιλοξενίας στον Σκαραμαγκά/Σιόκου-Σιόβα 12 UNICEF, Refugee and Migrant Children in Greece as of 31 December 2018, eca/what-we-do/emergencies/latest-statistics-and-graphics-refugee-and-migrant-children/data. 13 E.K.K.A., Επικαιροποιημένη κατάσταση: Ασυνόδευτα Ανήλικα (Α.Α.) στην Ελλάδα, 31 Δεκέμβρη 2018, 14 Τα δεδομένα διατέθηκαν στον Συνήγορο του Πολίτη, Κύκλος Δικαιωμάτων του Παιδιού, από το Ε.Σ.Κ.Ε.Σ.Μ.Α., του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη. 15 Ibid. 16 Σύμφωνα με δεδομένα των οργανώσεων του Site Management Support Working Group. 28 Ετήσια έκθεση 2018

29 # IΙI. Άφιξη και πρώτα στάδια υποδοχής

30 1 Διαφοροποιημένη διοικητική μεταχείριση των οικογενειών αναλόγως του τόπου εντοπισμού Όπως διαφαίνεται από τα παραπάνω γραφήματα, τα παιδιά ενδέχεται να εντοπιστούν σε διάφορα σημεία ανά την επικράτεια, σε περιοχές όπου λειτουργούν Κ.Υ.Τ. ή πλησίον των περιοχών αυτών, οπότε και υποβάλλονται στην διαδικασία υποδοχής και ταυτοποίησης 17, ή σε περιοχές όπου δεν υπάγονται στην αρμοδιότητα Κ.Υ.Τ.. Στο στάδιο αυτό παρατηρείται η εφαρμογή ανομοιογενών πρακτικών και η διαφορετική διοικητική μεταχείριση κατά τον εντοπισμό των παιδιών αναλόγως του σημείο εισόδου, του χρόνου εντοπισμού, του φορέα εντοπισμού και της καταγωγής του εντοπιζόμενου 18, με αποτέλεσμα να ανακύπτουν σημαντικά κενά στην προστασία των παιδιών κατά τον εντοπισμό και την υποδοχή τους. Συγκεκριμένα, αναλόγως του τόπου εντοπισμού τους, διαπιστώνονται οι εξής πρακτικές: 17 Αρ. 9 ν. 4375/2016 όπως τροποποιήθηκε με το αρ. 18 παρ. 3 ν. 4587/2018 σε συνδυασμό με αρ. 12 ν. 4540/ Σύμφωνα με το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο, κατά τον εντοπισμό προβλέπεται η εφαρμογή διαφορετικών διατάξεων και η υπαγωγή σε διαφορετικές διαδικασίες, αναλόγως των συνθηκών εντοπισμού υπηκόων τρίτων χωρών και των ανιθαγενών (δηλαδή είτε υπαγωγή στις διατάξεις του ν.4375/16, για τους νεοεισερχόμενους και για όσους δεν αποδεικνύουν την ιθαγένεια και την ταυτότητά τους με έγγραφο δημόσιας αρχής, είτε στις διατάξεις του ν. 3907/11, για τους μη νόμιμα διαμένοντες). 30 Ετήσια έκθεση 2018

31 > Μεταχείριση οικογενειών που εντοπίζονται στο Κ.Υ.Τ. Έβρου ή στην περιφέρεια του Κ.Υ.Τ. Έβρου 1 0 ΣΤΑΔΙΟ Είτε μεταφορά στο Κ.Υ.Τ. εάν υπάρχει διαθέσιμος χώρος Σύλληψη και αναλόγως της διαθεσιμότητας χώρου στο Κ.Υ.Τ Εάν δεν υπάρχει διαθέσιμος χώρος, κράτηση σε Αστυνομικό Τμήμα ή στο ΠΡΟ.ΚΕ.Κ.Α* μέχρι την ύπαρξη διαθέσιμου χώρου στο Κ.Υ.Τ. Μεταφορά στο Κ.Υ.Τ. και παραμονή μέχρι την ολοκλήρωση των διαδικασιών 2 0 ΣΤΑΔΙΟ Κράτηση στο ΠΡΟ.ΚΕ.Κ.Α μέχρι την εξέταση του αιτήματος Έκφραση βούλησης προς υποβολή αιτήματος ασύλου/ αναλόγως του επικαλούμενου λόγου και ευαλωτότητας Άρση (ή μη υπαγωγή σε) διοικητικής κράτησης Αναλόγως της βούλησης υποβολής αιτήματος ασύλου Μη έκφραση βούλησης προς υποβολή αιτήματος ασύλου/ αναλόγως της καταγωγής-υπηκοότητας Κράτηση προς επιστροφή Παραμονή στην χώρα χωρίς νομιποιητικκό έγγραφο νόμιμης παραμονής * ΠΡΟ.ΚΕ.Κ.Α./. Προαναχωρησιακό Κέντρο Κράτησης Αλλοδαπών που βρίσκεται δίπλα στο Κ.Υ.Τ. Φυλακίου Ετήσια έκθεση

32 > Εντοπισμός στην ηπειρωτική Ελλάδα εκτός της περιφέρειας του Κ.Υ.Τ. Έβρου: Εντοπισμός* Σύλληψη και προσαγωγή για καταγραφή από Αστυνομικές Αρχές Απευθείας καταγραφή σε Υπηρεσία Ασύλου Παραμονή εκτός πλαισίου * Ενδέχεται προηγουμένως να πραγματοποιηθεί μεταφορά σε Κ.Υ.Τ. προκειμένου να υπαχθούν σε διαδικασίες υποδοχής και ταυτοποίησης, σε περίπτωση που εντοπίζονται για πρώτη φορά ή να πραγματοποιηθεί επιστροφή σε Κ.Υ.Τ. εάν έχουν ήδη διέλθει από Κ.Υ.Τ. που βρίσκεται στα νησιά (αφού μεσολαβήσει κράτηση ή όχι) > Εντοπισμός σε νησιά όπου βρίσκονται Κ.Υ.Τ. ή πλησίον σε K.Y.T.: Σύλληψη και προσαγωγή σε Κ.Υ.Τ. Υπαγωγή σε διαδικασίες υποδοχής και ταυτοποίησης Παραμονή στο Κ.Υ.Τ. μέχρι την ολοκλήρωση των διαδικασιών Τα πρόσωπα που εισέρχονται στην Ελλάδα από τα ελληνοτουρκικά χερσαία σύνορα στον Έβρο ή στην περιφέρεια αυτή υπόκεινται στις διαδικασίες υποδοχής και ταυτοποίησης στο Κ.Υ.Τ. Φυλακίου της Ορεστιάδας. Οι άνθρωποι που μεταφέρονται στο Κ.Υ.Τ. στο Φυλάκιο υπόκεινται σε «περιορισμό της ελευθερίας» που εφαρμόζεται ως de facto μέτρο κράτησης 19 και συνεπάγεται ότι παραμένουν περιορισμένοι στις εγκαταστάσεις του Κ.Υ.Τ. μέχρι την περάτωση των διαδικασιών. Στην πράξη ωστόσο, λόγω της περιορισμένης δυναμικότητας του Κ.Υ.Τ. και της αύξησης των αφίξεων, οι εισερχόμενοι, συμπεριλαμβανομένων των ευάλωτων ομάδων και των οικογενειών, κρατούνται μετά τον εντοπισμό τους και την αρχική σύλληψη από την αστυνομία στο ΠΡΟ.ΚΕ.Κ.Α. που βρίσκεται παραπλεύρως του Κ.Υ.Τ. ή σε αστυνομικά τμήματα μέχρι να μεταφερθούν στο Κ.Υ.Τ. 20 για την υπαγωγή τους 19 Δεν προβλέπεται δυνατότητα προσφυγής κατά πράξεως, επιβάλλεται αυτόματα χωρίς ατομική αξιολόγηση. 20 Η κράτησή τους «μέχρι τη στιγμή που το (πρόσωπο) θα μεταφερθεί στο Κ.Υ.Τ.», όπως δικαιολογείται από τις σχετικές αποφάσεις κράτησης, δεν έχει νόμιμη αιτιολογία κράτησης. 32 Ετήσια έκθεση 2018

33 στις διαδικασίες ταυτοποίησης. Το γεγονός αυτό διαφαίνεται ιδιαίτερα προβληματικό, λαμβάνοντας υπόψη ότι η Ελληνική Αστυνομία (ΕΛ.ΑΣ). δεν διαθέτει κατά κανόνα διερμηνείς, οπότε ανακύπτει και το ερώτημα του τρόπου ενημέρωσης των ανθρώπων σχετικά με τα δικαιώματά τους και τις διοικητικές διαδικασίες. Περαιτέρω ζητήματα δημιουργεί η ανυπαρξία συστήματος παραπομπών σε δομές της ηπειρωτικής Ελλάδας, όπως υπάρχει στα νησιά, με αποτέλεσμα, μετά την ολοκλήρωση των διαδικασιών οι νεοεισερχόμενοι να μένουν άστεγοι και πολλά παιδιά να διαβιούν υπό εξαιρετικά επισφαλείς συνθήκες. Στον Συνήγορο υποβλήθηκαν επίσης αναφορές σχετικά με περιστατικά επαναπροωθήσεων, περιλαμβανομένων μονογονεϊκών οικογενειών και ασυνόδευτων παιδιών, από περιοχές και κέντρα κράτησης πλησίον του Έβρου, οι οποίες διερευνώνται. 2 Ειδικά η μεταχείριση ασυνόδευτων παιδιών Αντιθέτως, οι δια των θαλασσίων συνόρων εισερχόμενοι, υπόκεινται σε διαφορετική διαδικασία, λόγω της εφαρμογής της Κοινής Δήλωσης Ε.Ε.-Τουρκίας, όπως αναλύεται κατωτέρω (βλ. σελ. 51). Ειδικά για τα ασυνόδευτα παιδιά, η διαφορετική μεταχείριση ενέχει κινδύνους για την σωματική και ψυχική τους υγεία και καθιστά συνολικά δύσκολη την προστασία των δικαιωμάτων τους όπως προβλέπεται στη ΔΣΔΠ. Εν προκειμένω διαπιστώνεται ότι δεν αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά και με σαφήνεια το ζήτημα των παιδιών που δεν έχουν προηγουμένως υπαχθεί σε διαδικασίες υποδοχής και βρίσκονται σε περιοχή απομακρυσμένη από το πλησιέστερο Κ.Υ.Τ.. Επισημαίνεται ωστόσο ότι πιο συχνή είναι η θέση των παιδιών σε προστατευτική φύλαξη ή κράτηση για τα μεγαλύτερα παιδιά και η παραπομπή τους στο νοσοκομεία (για τα μικρότερα παιδιά) από τις λοιπές περιπτώσεις. Επίσης, θα πρέπει να αναφερθεί ο εντοπισμός και αφίξεις μέσω χερσαίων συνόρων ασυνόδευτων ανηλίκων που δεν εντοπίζονται από καμιά δημόσια αρχή η Μ.Κ.Ο., με αποτέλεσμα να καταφθάνουν είτε στη Θεσσαλονίκη είτε στην Αθήνα, να διαμένουν για μεγάλο χρονικό διάστημα παράτυπα στη χώρα και να στερούνται όλων των προβλεπόμενων δικαιωμάτων τους. Τα παιδιά αυτά λόγω του παράτυπου καθεστώτος που έχουν, καθώς δεν έχουν λάβει οιοδήποτε νομιμοποιητικό έγγραφο, διαβιούν σε επισφαλείς συνθήκες ή σε καθεστώς πλήρους αστεγίας και δεν έχουν δυνατότητα κάλυψης βασικών Ετήσια έκθεση

34 βιοποριστικών αναγκών τους, ενώ είναι πολύ πιθανόν λόγω της κατάστασής τους να είναι θύματα εκμετάλλευσης κάθε μορφής. Ως εκ τούτου, είναι επιτακτική η ανάγκη θέσπισης ενιαίων και θεσμικά δεσμευτικών διαδικασιών κατά τον εντοπισμό και την παραπομπή των παιδιών. Το γεγονός αυτό έχει γενικότερη σημασία, διότι διαπερνά όλα τα μετέπειτα στάδια υποδοχής και φιλοξενίας των παιδιών και όχι μόνο επηρεάζει δυσμενώς την εκτίμηση της πραγματικής κατάστασής τους, αλλά και διεμβολίζει τις μετέπειτα προσπάθειες προστασίας τους. Το κενό καλύφθηκε εν μέρει με τον ν. 4540/2018, με τον οποίο θεσμοθετήθηκε η υποχρέωση των αρχών που εντοπίζουν ασυνόδευτα παιδιά να ενημερώσουν την κατά τόπο αρμόδια Εισαγγελική αρχής καθώς και την αρμόδια αρχή για την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων και των χωρισμένων ανήλικων (το Ε.Κ.Κ.Α.). Επιπροσθέτως, με τον ν. 4554/2018 προβλέφθηκε ότι «οι φορείς παραπομπής» 21 ενημερώνουν άμεσα και δίχως καθυστέρηση τον αρμόδιο εισαγγελέα, ο οποίος ενεργεί ως προσωρινός επίτροπος, και το Ε.Κ.Κ.Α.. Τέλος, ο φορέας παραπομπής καθώς και η ημερομηνία παραπομπής στο E.K.K.A. περιλαμβάνονται στο Μητρώο Ασυνόδευτων Ανηλίκων 22. Κατά προτεραιότητα εντοπισμός του παιδιού ως ασυνόδευτου ή ως χωρισμένου από την οικογένειά του όταν φθάνει στα σύνορα της χώρας ή το συντομότερο δυνατό μετά τη σχετική ενημέρωση των αρχών για την παρουσία του στη χώρα (άρθρο 8). Άμεση καταγραφή με προσωπική συνέντευξη που διεξάγεται με τρόπο ευαισθητοποιημένο στην ηλικία και στο φύλο του παιδιού, σε γλώσσα που το παιδί κατανοεί, από εξειδικευμένους επαγγελματίες προκειμένου να συλλεγούν τα στοιχεία που αφορούν στη γέννηση και στο κοινωνικό υπόβαθρο και να βεβαιωθεί η ταυτότητα του παιδιού, συμπεριλαμβανομένων, εφόσον είναι εφικτό, της ταυτότητας και των δύο γονέων, άλλων αδερφών, καθώς και της ιθαγένειας του παιδιού, των αδερφών και των γονέων.. Επιτροπή του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού, Γενικό Σχόλιο Νο. 6 (2005), Μεταχείριση των ασυνόδευτων και των χωρισμένων από την οικογένειά τους παιδιών που βρίσκονται εκτός της χώρας καταγωγής τους (έγγραφο CRC/GC/2005/6, Σεπτέμβριος 2005) 21 Αρ. 16, ενώ κατά το αρ. 13 παρ. 2 στ. δ) Φορέας παραπομπής είναι κάθε δημόσια αρχή και υπηρεσία, ιδιωτικός φορέας ή διεθνής οργανισμός, που εντοπίζει ανήλικο των περιπτώσεων β και γ, όπως ιδίως η Υπηρεσία Υποδοχής και Ταυτοποίησης, η Υπηρεσία Ασύλου και η Ελληνική Αστυνομία. 22 ν. 4554/2018, αρ. 14 παρ. 2 στ. η. 34 Ετήσια έκθεση 2018

35 > Η περιπτωσιολογία της μεταχείρισης ασυνόδευτων παιδιών μετά τον εντοπισμό Περιφέρεια όπου λειτουργεί Κ.Υ.Τ. ή πλησίον Κ.Υ.Τ. Προσαγωγή και παραμονή σε Κ.Υ.Τ. και ειδικότερα στην περίπτωση του Κ.Υ.Τ. Έβρου υποβολή σε κράτηση Ηπειρωτική Ελλάδα Ασυνόδευτα παιδιά άνω των 14: Υπαγωγή σε διοικητική κράτηση ή προστατευτική φύλαξη Ασυνόδευτα παιδιά άνω των 14: Υπαγωγή σε διοικητική κράτηση ή προστατευτική φύλαξη Παραμονή εκτός επίσημου προστατευτικού πλαισίου Μεταφορά σε Κ.Υ.Τ. (αφού ενδέχεται να έχει μεσολαβήσει και υποβολή σε καθεστώς περιορισμού/στέρησης ελευθερίας) είτε εκ νέου, είτε προκειμένου να υπαχθούν σε διαδικασίες πρώτης υποδοχής, σε περίπτωση που εντοπίζονται για πρώτη φορά. Ετήσια έκθεση

36 3 Διαδικασία καταγραφής και εξακρίβωσης Η ορθή καταγραφή επηρεάζει την περαιτέρω πρόσβαση σε δικαιώματα 36 Ετήσια έκθεση 2018 Παρά το γεγονός ότι έχουν ληφθεί μέτρα και έχουν γίνει αρκετά θετικά βήματα προς την βελτίωση των συνθηκών, την τήρηση διαδικαστικών δικλείδων κατά τις διαδικασίες υποδοχής και ταυτοποίησης καθώς και εκπαίδευσης του προσωπικού σε θέματα παιδικής προστασίας, εξακολουθούν να υπάρχουν θεσμικά ελλείματα και κενά, ελλείψεις ως προς την καταλληλόλητα, την δυναμικότητα και την επάρκεια των Κ.Υ.Τ., ανεπάρκεια κατάρτισης και ευαισθητοποίησης του προσωπικού ως προς την παιδική προστασία, ανεπάρκειες στην παροχή υπηρεσιών καθώς και έλλειψη συντονισμού μεταξύ των θεσμικών φορέων και των φορέων κοινωνίας των πολιτών. Συγκεκριμένα, αναφέρθηκαν πλημμέλειες κατά την καταγραφή και την εξακρίβωση ιθαγένειας των παιδιών στα Κ.Υ.Τ., που συνδέονται με την έλλειψη διερμηνείας, γραφειοκρατικά προσκόμματα, την προχειρότητα και συνοπτικότητα διενέργειας των προβλεπόμενων διαδικασιών. Ενδεικτικά, ως συνηθέστερα λάθη αναφέρθηκαν η πλημμελής καταγραφή του ονόματος, η αναγραφή λανθασμένης ημερομηνίας γέννησης και τέλος η καταγραφή ανιθαγενών ως έχοντες ιθαγένεια ή η εσφαλμένη εκτίμηση της ιθαγένειας, τα οποία καταδεικνύουν την έλλειψη εμπειρογνωμοσύνης, τεχνογνωσίας, διερμηνείας αλλά και έλλειψη επαρκούς και εξειδικευμένου ανθρωπίνου δυναμικού κατάλληλου να ανταποκριθεί στις ανάγκες. Εκτός αυτών, στον Συνήγορο αναφέρθηκαν περιστατικά κατά τα οποία νεοεισερχόμενοι καταγράφηκαν ως ενήλικες από τον Οργανισμό Ευρωπαϊκής Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής (FRONTEX) παρά την αντίθετή δήλωσή τους, γεγονός που επηρεάζει την περαιτέρω μεταχείριση τους και άσκηση των δικαιωμάτων τους (βλ. και κατωτέρω, σελ. 161, 162). Σε περίπτωση ασυνόδευτων παιδιών, η παρουσία επιτρόπου κατά τη διάρκεια των διαδικασιών είναι εξαιρετικά σημαντική για τη μείωση των περιστατικών λανθασμένων καταγραφών. Σε ορισμένα Κ.Υ.Τ. «εξουσιοδοτημένοι εκπρόσωποι» 23 κατόπιν σχετικής εξουσιοδότησης του Εισαγγελέα έχουν δικαίωμα να συνοδεύουν ασυνόδευτα παιδιά κατά τη διάρκεια της καταγραφής τους από την Αστυνομία και τη FRONTEX. Η ορθή καταγραφή των στοιχείων αποτελεί ουσιώδης διαδικαστική προϋπόθεση για την μετέπειτα πορεία των παιδιών, ιδίως λαμβάνοντας υπόψιν ότι ενδέχεται να επηρεάσει δυσμενώς την έκβαση αιτημάτων οικογενειακής επανένωσης, την διαπίστωση συγγενικού δεσμού και τελικώς την αξιολόγηση του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού, ενώ είναι ευνόητο ότι η ορθή καταγραφή της ηλικίας αποτελεί ουσιώδες στοιχείο για την αποτελεσματική προστασία των παιδιών. Περαιτέρω, η δυσχέρεια μεταγενέστερης διόρθωσής τους καθιστά την ορθή διενέργεια των διαδικασιών απαραίτητη Μέλη του δικτύου επιτροπείας της Μετάδρασης, βλ. σχετικά κατωτέρω, σελ Μεταγενέστερη διόρθωση τους είναι δυνατή μόνο κατόπιν υποβολής αίτησης ενώπιον της Υπηρεσίας Ασύλου με την προσκόμιση πρωτότυπων ταυτοποιητικών εγγράφων, Εγκ. Υπηρεσίας Ασύλου 2/2018: Αλλαγή βασικών στοιχείων αιτούντων διεθνή προστασία. Αναφορικά με την δυνατότητα διόρθωσης ενώπιον της Υπηρεσίας Πρώτης Υποδοχής, η διαδιακασία είναι εξαιρετικά δυσχερής έως αδύνατη, ενώ εφαρμόζονται

37 Ειδικότερα όσον αφορά την στελέχωση των κατά τόπο Κ.Υ.Τ., ο αριθμός των μονίμων υπαλλήλων είναι περιορισμένος, ενώ η πλειονότητα των εργαζομένων είναι συμβασιούχοι ορισμένου χρόνου και απασχολούμενοι προγραμμάτων κοινωφελούς χαρακτήρα, γεγονός που αποτρέπει τον μακροχρόνιο προγραμματισμό, την επένδυση στο ανθρώπινο δυναμικό, ενισχύει την αβεβαιότητα του ίδιου του προσωπικού και αποδυναμώνει προσπάθειες επιμόρφωσης και κατάρτισης του προσωπικού αναφορικά με θέματα παιδικής προστασίας. Επίσης, παρατηρήθηκε έλλειψη ορθής εκτίμησης των αναγκών των Κ.Υ.Τ. για την προστασία των παιδιών και η αντίστοιχη μη ορθή κατανομή αρμοδιοτήτων στο προσωπικό, με συνέπεια την δημιουργία κενών στην παιδική προστασία. Απουσία εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης του προσωπικού αναφορικά με το σεβασμό των δικαιωμάτων και των βασικών αναγκών των παιδιών UNICEF/Greece 2018/ΚΥΤ Σάμου/Σιόκου-Σιόβα διαφορετικές πρακτικές. Ειδικά για την περίπτωση αλλαγής της ηλικίας, βλ. κατωτέρω, σελ Ετήσια έκθεση

38 Ειδικά ως προς το ζήτημα της εκπαίδευσης διαπιστώθηκε κατά τις επισκέψεις της Ανεξάρτητης Αρχής σε Κέντρα Υποδοχής ότι οι άνθρωποι που εργάζονται με παιδιά και για τα παιδιά δεν είναι επαρκώς εκπαιδευμένοι στην προστασία των δικαιωμάτων των παιδιών, καθώς και στην επικοινωνία με τα παιδιά κατά τρόπο που να αρμόζει στο φύλο, την ηλικία και το πλαίσιο, παρά την διενέργεια εκπαιδευτικών ημερίδων σε θέματα παιδικής προστασίας, την δόμηση ικανοτήτων και την ενδυνάμωση του προσωπικού. Αναφέρθηκαν περιστατικά λεκτικής και σωματικής κακοποίησης των παιδιών από εργαζομένους σε Κ.Υ.Τ. που εγείρουν πολλαπλά και μείζονα ζητήματα ως προς την θυματοποίηση των παιδιών, την επιλογή και εποπτεία του προσωπικού. Έλλειψη υπηρεσιών διερμηνείας και διαπολιτισμικής διαμεσολάβησης Βασική ανεπάρκεια των Κ.Υ.Τ. αποτελεί η έλλειψη επαρκών και κατάλληλων υπηρεσιών διερμηνείας. Συγκεκριμένα, οι υπηρεσίες διερμηνείας παρέχονταν από την Μη Κυβερνητική Οργάνωση (Μ.Κ.Ο.) Μετάδραση και η σχετική χρηματοδότηση σταμάτησε από τα τέλη του 2017 ενώ από αρχές Μαρτίου, η οργάνωση σταμάτησε την παροχή διερμηνείας στα σημεία εισόδου της χώρας. Ενώ έγινε προσπάθεια σύστασης μητρώου διερμηνέων και διαμεσολαβητών της Υπηρεσίας 25, αυτό δεν έχει συσταθεί μέχρι σήμερα, με αποτέλεσμα να ανευρίσκονται πρόσκαιρες λύσεις και συνάψεις συμφωνιών της Υπηρεσίας με διάφορους φορείς. Κατά την επίσκεψη του Συνηγόρου στην Λέσβο στα μέσα Οκτωβρίου 2018 και στο Φυλάκιο στα μέσα Νοεμβρίου 2018, η διερμηνεία παρεχόταν από αγγλόφωνο προσωπικό της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Υποστήριξης για το Άσυλο (EASO), με αποτέλεσμα την αδυναμία επικοινωνίας μεταξύ του προσωπικού του Κ.Υ.Τ. και των διερμηνέων, την μη ορθή καταγραφή των αιτούντων αλλά και την περιορισμένη διαθεσιμότητα της διερμηνείας εν γένει, που επηρρεάζει όλα τα σημεία επαφής των αρχών με τα παιδιά. Ελλιπής ενημέρωση Σε όλα τα σημεία εισόδου παρατηρείται έλλειψη επαρκούς ενημέρωσης από τις αρμόδιες αρχές σχετικά με τις ακολουθούμενες διαδικασίες και την υπαγωγή σε αυτές, που αποτελεί ουσιώδη προϋπόθεσή ώστε το παιδί να μπορεί να μετάσχει αποτελεσματικά στην λήψη των αποφάσεων που το αφορούν και στην ορθή αξιολόγηση του βέλτιστου συμφέροντος. Η ενημέρωση λαμβάνει χώρα συνήθως λίγες ώρες μετά την άφιξη των παιδιών ταυτόχρονα με την ενημέρωση του συνολικού πληθυσμού, χωρίς να συνεκτιμάται ότι τα παιδιά χρήζουν ειδικότερης αντιμετώπισης και παροχής πληροφοριών αναλόγως της ηλικίας και της ωριμότητάς τους. Ειδικότερα στο ΠΡΟ.ΚΕ.Κ.Α. Φυλακίου στα μέσα Νοεμβρίου 2018, οι κρατούμενοι -οικογένειεςδεν είχαν σαφή ατομική και επαρκή ενημέρωση αναφορικά με τον λόγο κράτησης, το δικαίωμα προσφυγής, την πορεία των υποθέσεων τους καθώς και τα επόμενα βήματα της διαδικασίας. 25 Αριθμός Διακήρυξης: 04/2018 Αριθμ. Πρωτ.: 17/10609/ Διακήρυξη Aνοικτού Ηλεκτρονικού Διαγωνισμού για την «Παροχή Υπηρεσιών Διερμηνείας για τις ανάγκες της Υπηρεσίας Υποδοχής και Ταυτοποίησης του Υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής». 38 Ετήσια έκθεση 2018

39 Αναφέρθηκαν προβλήματα συνεργασίας και συντονισμού των φορέων Κοινωνίας των Πολιτών που εργάζονται στο πεδίο με παιδιά και με τους εργαζομένους της διοίκησης των Κ.Υ.Τ., με αποτέλεσμα να μην υπάρχει συστηματική αξιολόγηση των ειδικών αναγκών προστασίας, γεγονός που δεν επιτρέπει την εφαρμογή μιας εξατομικευμένης απόκρισης για την κάλυψη των αναγκών του κάθε παιδιού, ιδίως στην περίπτωση των Ανεπάρκειες συντονισμού και συνεργασίας εμπλεκόμενων φορέων ασυνόδευτων παιδιών. Στην τελευταία περίπτωση η εμπειρία των κοινωνικών επιστημόνων των Μ.Κ.Ο., η οποία οικοδομείται στη βάση της καθημερινής επαφής με τα παιδιά, δεν καταγράφεται στο ιστορικό που τελικά παραλαμβάνει το E.K.K.A. και διαβιβάζει στη δομή υποδοχής της ηπειρωτικής Ελλάδας, με αποτέλεσμα να μην λαμβάνονται υπόψη οι εξειδικευμένες απαιτήσεις της φροντίδας των παιδιών (βλ. παραπάνω παρέμβαση Συνηγόρου στο E.K.K.A. σελ. 15). 4 Συστάσεις και επισημάνσεις > > > > > > > > Τα παιδιά θα πρέπει να ενημερώνονται σε τρόπο κατανοητό και κατάλληλο για την ηλικία τους σχετικά με τις νομικές διαδικασίες, τις διαδικαστικές εγγυήσεις και τις διαδικασίες οικογενειακής επανένωσης. Αποτελεί κοινή διαπίστωση ότι η διαδικασία ασύλου κυριαρχεί σε όλα τα στάδια και το βάρος επικεντρώνεται σε αυτήν, που συνεπάγεται την έλλειψη διενέργειας συστηματικών διαδικασιών αξιολόγησης συμφερόντων και καθορισμού βέλτιστου συμφέροντος κατά την άφιξή των παιδιών για την εύρεση μιας βιώσιμης λύσης σύμφωνα με αυτό 26. Η ενημέρωση των παιδιών θα πρέπει να γίνεται με τρόπο προσαρμοσμένο στην ηλικία τους, σε γλώσσα που κατανοούν, φιλική προς αυτά, ενώ παράλληλα θα πρέπει να τους παρέχεται ο χρόνος και η δυνατότητα να εκφράσουν τις απορίες και τις ανησυχίες τους σχετικά με τις προαναφερόμενες διαδικασίες. Συγχρόνως, είναι απαραίτητη η κατάρτιση του προσωπικού της Υπηρεσίας Υποδοχής και Ταυτοποίησης με την ανάπτυξη δεξιοτήτων για τον τρόπο διενέργειας συνεντεύξεων με τα παιδιά, την ορθή αξιολόγηση και εκτίμηση των αναγκών τους και την επικοινωνία μαζί τους. Επιπροσθέτως, το προσωπικό θα πρέπει να είναι κατάλληλα εκπαιδευμένο όσον αφορά στο σεβασμό των δικαιωμάτων και των βασικών αναγκών των παιδιών. Περαιτέρω θα πρέπει να υπάρχει εξειδικευμένο προσωπικό, επιφορτισμένο με τον εντοπισμό και την αναγνώριση πιθανής θυματοποίησης των παιδιών και την περαιτέρω παραπομπή σε υπηρεσίες. Δημηουργία μονάδας παιδικής προστασίας αποτελούμενη από κοινωνικό λειτουργό, ψυχολόγο και δικηγόρο σε κάθε Κ.Υ.Τ. 26 Βλ. σχετικά και Συστάσεις των Ευρωπαίων Συνηγόρων του Παιδιού για την προστασία και την κοινωνική ένταξη των παιδιών που μετακινούνται, Athens-gr.pdf Ετήσια έκθεση

40

41 # IV. Πρόσβαση σε διεθνή προστασία

42 1 Διαθέσιμα αριθμητικά στοιχεία σχετικά με την πρόσβαση των παιδιών σε διαδικασίες διεθνούς προστασίας Από τον Ιανουάριο έως και τον Δεκέμβριο του , η Υπηρεσία Ασύλου κατέγραψε αιτήματα διεθνούς προστασίας στην Ελλάδα, καταγράφοντας αύξηση των αιτημάτων σε σχέση με το προηγούμενο έτος κατά 14% αιτήματα από το σύνολο των αιτημάτων που καταγράφηκαν σε όλη τη διάρκεια του 2018 αφορούσαν παιδιά, αποτελώντας το 1/3 του συνόλου των αιτημάτων, όμοια με το προηγούμενο έτος αιτήματα αφορούσαν ασυνόδευτα παιδιά, αριθμός που αναλογεί στο 12% του συνόλου των καταγεγγραμμένων αιτημάτων. Στο σύνολο των αιτημάτων των παιδιών, αφορούσαν συνοδευόμενα αγόρια (55%) και συνοδευόμενα κορίτσια (45%). Στην περίπτωση των αιτημάτων που αφορούσαν ασυνόδευτα παιδιά, η πλειονότητα των αιτημάτων αφορούσε ασυνόδευτα αγόρια (93%) ενώ μόνο 194 αιτήματα αφορούσαν ασυνόδευτα κορίτσια, αριθμός που αντιστοιχεί στο 7% των αιτημάτων που αφορούσαν ασυνόδευτα παιδιά Όλα τα αριθμητικά στοιχεία που αναλύονται και αναφέρονται σε αυτό το κεφάλαιο είναι όπως αυτά δημοσιεύονται ή διατίθενται στον Συνήγορο του Πολίτη από την Ελληνική Υπηρεσία Ασύλου. 28 Παρόλο που ο αριθμός των αιτημάτων που αφορούν ασυνόδευτα κορίτσια μπορεί να φαίνεται μικρός, πρέπει να έχουμε κατά νου ότι σύμφωνα με τα τελευταία δεδομένα του E.K.K.A., το ποσοστό των ασυνόδευτων κοριτσιών στην Ελλάδα είναι 6,1% στο σύνολο των ασυνόδευτων ή χωρισμένων από τις οικογένειες τους παιδιών (E.K.K.A., 31 Δεκεμβρίου 2018). 42 Ετήσια έκθεση 2018

43 Κατά το ίδιο διάστημα, παιδιά έλαβαν διεθνή προστασία σε α βαθμό στην Ελλάδα: παιδιά έλαβαν προσφυγικό καθεστώς και 948 έλαβαν επικουρική προστασία. Πιο συγκεκριμένα, συνοδευόμενα παιδιά έλαβαν προσφυγικό καθεστώς σε α βαθμό, ενώ 882 έλαβαν επικουρική προστασία. Επιπλέον, 279 ασυνόδευτα παιδιά έλαβαν προσφυγικό καθεστώς σε α βαθμό και 66 ασυνόδευτα παιδιά έλαβαν επικουρική προστασία αντίστοιχα. Αναλύοντας στο σύνολο τους τις αποφάσεις ουσίας (προσφυγικό καθεστώς, επικουρική προστασία και απορρίψεις ουσίας) που επιδόθηκαν σε α βαθμό από την Υπηρεσία Ασύλου κατά το 2018, το ποσοστό απορρίψεων ουσίας που αφορά ασυνόδευτα παιδιά ανέρχεται σε 62% ποσοστό υψηλότερο ακόμη και από το ποσοστό απορρίψεων σε αιτήματα που αφορούν ενήλικες αιτούντες διεθνή προστασία (59.4%) Ετήσια έκθεση

44 Παρ όλα αυτά, συγκρίνοντας με τις αποφάσεις ουσίας κατά το 2017, το ποσοστό απορρίψεων ουσίας που αφορά ασυνόδευτα παιδιά έχει μειωθεί, καθώς το προηγούντο έτος άγγιζε το 72% ενώ το ίδιο ποσοστό στους ενήλικες κυμαίνονταν στο 63%. 2 Γενικές παρατηρήσεις Η διαρκής συσσώρευση εκκρεμών αιτημάτων από το 2016 και έπειτα, 29 δημιούργησε ένα διοικητικό βάρος για την Υπηρεσία Ασύλου, που σε συνδυασμό με τις χρόνιες ανεπάρκειες της Υπηρεσίας, είχε ως αποτέλεσμα την δημιουργία προσκομμάτων στην ουσιαστική πρόσβαση στην διαδικασία, ελλείψεις και καθυστερήσεις στην επί της ουσίας εξέταση και επεξεργασία των αιτημάτων και έλλειψη σαφούς και έγκαιρης πληροφόρησης των αιτούντων και των νομίμων εκπροσώπων τους σχετικά με την έκβαση και την πορεία των υποθέσεων. Παρά τις προσπάθειες ενίσχυσης της Υπηρεσίας με προσωπικό 30, την προσπάθεια 29 Απόρροια σειράς γεγονότων που έλαβαν χώρα κατά το Εν αρχή, το κλείσιμο των συνόρων σήμανε την παραμονή των πληθυσμών στην ελληνική ενδοχώρα και εν συνεχεία, η εφαρμογή της Κοινής δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας της 18ης Μαρτίου 2016 τον γεωγραφικό περιορισμό όλων των νεοεισερχομένων παράτυπα στα θαλάσσια σύνορα και την παραμονή τους στα σημεία εισόδου, με την συνακόλουθη διοικητική επιβάρυνση των κατά τόπο αρμόδιων Γραφείων Ασύλου, βλ. σχετικά και την Ειδική Έκθεση Συνηγόρου του Πολίτη, Η πρόκληση των μεταναστευτικών ροών και της προστασίας των προσφύγων Ζητήματα διοικητικής διαχείρισης και δικαιωμάτων, Απρίλιος 2017, Πρόσληψη 131 ατόμων μέσω της προκήρυξης ΣΟΧ2/ Ετήσια έκθεση 2018

45 επιτάχυνσης των διαδικασιών και ορθολογικής διαχείρισης των αιτημάτων 31, ιδίως από το τέλος του 2016 και έπειτα, η Υπηρεσία εξακολουθεί να είναι υποστελεχωμένη, καθώς δεν έχει πραγματοποιηθεί πλήρωση όλων των οργανικών θέσεων. 32 Η δυσανάλογη αυτή επιβάρυνση οδήγησε στον διαρκώς αυξανόμενο ρόλο της EASO, 33 η οποία μεταξύ άλλων ανέλαβε την διεξαγωγή συνεντεύξεων για το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού σε διαδικασίες οικογενειακής επανένωσης, μετεγκατάστασης αλλά και επιτροπείας, ενώ πλέον η αρμοδιότητα διενέργειας συνεντεύξεων επεκτείνεται και στην κανονική διαδικασία, παρά το γεγονός ότι έχουν διατυπωθεί από οργανώσεις ενστάσεις για τον τρόπο διενέργειας των συνεντεύξεων, την μη λήψη υπόψιν στοιχείων ευαλωτότητας και την ποιότητα των «γνωμοδοτήσεων» της EASO. 34 Ειδικότερα, από την Ανεξάρτητη Αρχή έχουν διαπιστωθεί οι εξής γενικότερες ελλείψεις: Αρχικά σημειώνεται η έλλειψη ενιαίων και ομοιόμορφων διαδικασιών από τα Γραφεία και Αυτοτελή Κλιμάκια Ασύλου ανά την επικράτεια, η έλλειψη συντονισμού συναρμόδιων αρχών και στρατηγικού σχεδιασμού, που οδηγούν στην εύρεση ad hoc λύσεων και στην εφαρμογή διαφόρων διαδικασιών με συνέπεια την συνεχή μεταβολή των ακολουθούμενων πρακτικών που εντείνουν την αβεβαιότητα των αιτούντων, προκαλούν δυσπιστία ως προς τη υφιστάμενο σύστημα και εν τέλει συμβάλλουν στην όξυνση των εντάσεων και της ομαλής συμβίωσης των αιτούντων. Θεμελιώδες ζήτημα που επισημαίνεται διαρκώς από πολλούς φορείς και διατρέχει όλα τα στάδια της διαδικασίας, είναι η έλλειψη πρόσβασης σε ενημέρωση, συνδρομή και υποστήριξη των παιδιών που έχουν αιτηθεί διεθνή προστασία. Συγκεκριμένα, η ενημέρωση των αιτούντων είναι ανεπαρκής τόσο αναφορικά με τα δικαιώματα τους και τις 31 Ενεργοποίηση των προβλεπόμενων στο ν. 3907/2011 διατάξεων και σύσταση νέων Περιφερειακών Γραφείων και Αυτοτελών Κλιμακίων, [ΠΓΑ Σάμου, Χίου, Πειραιά, Αλίμου, Αυτοτελές Κλιμάκιο Ασύλου Ιωαννίνων κ.λ.π.]. 32 ΑΣΕΠ 6Κ/2017, αναμένεται σύντομα η πλήρωση των θέσεων. 33 Η οποία αρχικά είχε αναλάβει την παροχή συνδρομής στις διαδικασίες καταγραφής, την διενέργεια συνεντεύξεων στα K.Y.T. με την έκδοση μη δεσμευτικών γνωμοδοτήσεων (αρχικά αποκλειστικά για το παραδεκτό των αιτημάτων και στην συνέχεια και επί της ουσίας εξέταση) αποκλειστικά κατά την διαδικασία του αρ. 60 παρ. 4 ν. 4375/2016 και την παροχή συνδρομής στην μονάδα Δουβλίνου. Σταδιακά, η εμπλοκή της Υπηρεσίας επεκτείνεται και αναλαμβάνει ολοένα και περισσότερες αρμοδιότητες με τις ανάλογες νομοθετικές τροποποιήσεις πάντα με την επιφύλαξη άσκησης δημόσιας εξουσίας. Βλ. σχετικά αρ. 60 παρ. 4 ν. 4375/2016, Άρθρο 101 ν. 4461/2017, αρ. 28 παρ. 7 ν. 4540/2018, «7. Στο άρθρο 36 του ν. 4375/2016 προστίθεται παράγραφος 11 ως εξής: «11. Αν υφίσταται επείγουσα ανάγκη, η Υπηρεσία Ασύλου μπορεί να επικουρείται από ελληνόγλωσσο προσωπικό που διατίθεται από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Άσυλο για τη διενέργεια των καταγραφών των αιτήσεων διεθνούς προστασίας, την ανάλογη εφαρμογή της περίπτωσης β της παραγράφου 4 του άρθρου 60 και για κάθε άλλη διοικητική ενέργεια που αφορά τη διεκπεραίωση των αιτήσεων διεθνούς προστασίας.» 34 Βλ. Υπόθεση υπ αριθμ. 735/2017/MDC που κατατέθηκε στον Ευρωπαίο Διαμεσολαβητή, ombudsman.europa.eu/el/case/en/49987 Summary of the Decision in case 735/2017/MDC on the European Asylum Support Office s (EASO) involvement in the decision-making process concerning admissibility of applications for international protection submitted in the Greek Hotspots, in particular shortcomings in admissibility interviews. The complaint in this case was made by the German NGO, European Center for Constitutional and Human Rights. Ετήσια έκθεση

46 εφαρμοζόμενες διαδικασίες από τις αρμόδιες υπηρεσίες όσο και σχετικά με τις υποθέσεις τους και την εξέλιξή τους. Σε ορισμένα Γραφεία Ασύλου δεν είναι δυνατή ή είναι εξαιρετικά δυσχερής η φυσική πρόσβαση τόσο των ίδιων των αιτούντων όσο και των νομίμων εκπροσώπων τους. Η μακρά διάρκεια των διαδικασιών δημιουργεί έντονη ανασφάλεια, επηρεάζει δυσμενώς την ψυχική υγεία των αιτούντων και δημιουργεί αισθήματα ματαιότητας, ενώ παράλληλα τρέπει σε αναζήτηση μη νόμιμων διόδων προς άλλες χώρες, που σημαίνει έκθεση των παιδιών σε πολλαπλούς κινδύνους. Η αποτελεσματική τήρηση των διαδικαστικών και ουσιαστικών εγγυήσεων της διαδικασίας ασύλου προϋποθέτει την παροχή κατάλληλης και επαρκούς διερμηνείας. Ωστόσο, σημειώνονται ελλείψεις στην παροχή διερμηνείας σε σπάνιες διαλέκτους και εξειδικευμένης διερμηνείας για κορίτσια, που είναι επιβεβλημένη με δεδομένες τις πολιτισμικές ιδιαιτερότητες σε συνδυασμό με τις ειδικότερες ανάγκες προστασίας. UNICEF/Greece 2018/Ανοιχτή Δομή Προσωρινής Φιλοξενίας στον Ελαιώνα 46 Ετήσια έκθεση 2018

47 3 Πρόσβαση στην διαδικασία ασύλου Η εφαρμογή του συστήματος προγραμματισμού των ραντεβού για την υποβολή της αίτησης ασύλου μέσω της διαδικτυακής εφαρμογής Skype που ακολουθείται από τα γραφεία Ασύλου στην ηπειρωτική Ελλάδα 35 εξακολουθεί να δυσχεραίνει την πρόσβαση στην διαδικασία ασύλου. Εκτός από ότι απαιτείται ειδική τεχνική υποδομή, την οποία Εξασφάλιση έγκαιρης πρόσβασης οι πολίτες τρίτων χωρών δεν διαθέτουν, επιπροσθέτως, οι απαντήσεις στην κλήση από την Υπηρεσία είναι ιδιαιτέρως σπάνιες, ενώ η πραγματοποίηση σύνδεσης επικοινωνίας με το χρήστη της Υπηρεσίας Ασύλου και το διερμηνέα είναι επίσης εξαιρετικά δύσκολη. Σε περίπτωση δε που οι αιτούντες εμφανιστούν αυτοπροσώπως στην Υπηρεσία, οι υπάλληλοι αρνούνται να παραλάβουν τα αιτήματα επικαλούμενοι αδυναμία για λόγους ανεπάρκειας πόρων (υλικοτεχνικές υποδομές και προσωπικό). Το ζήτημα αφορά κυρίως όσους καταφθάνουν στην ενδοχώρα χωρίς να έχουν υποβληθεί ή ολοκληρώσει τις διαδικασίες υποδοχής και ταυτοποίησης και εντοπίζεται κυρίως στα Περιφερειακά Γραφεία Ασύλου Αττικής και Θεσσαλονίκης 36 ιδιαίτερα από τον Απρίλιο του και έπειτα, οπότε και αυξήθηκαν ραγδαία οι αφίξεις ατόμων, που δεν διήλθαν από κάποιο Κ.Υ.Τ. και δεν υπεβλήθησαν στις ως άνω αναφερόμενες διαδικασίες, που κατά κύριο λόγο πρόκειται για οικογένειες με παιδιά 38. Ωστόσο, θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι υφίσταται διαφορετικό σύστημα πρόσβασης για ευάλωτους και ασυνόδευτους ανηλίκους. Ενώ η Υπηρεσία καταβάλει προσπάθειες αποσπασματικής αντιμετώπισης του προβλήματος, μέσω της λειτουργίας του Γραφείου τα Σαββατοκύριακα για την πραγματοποίηση καταγραφών ευάλωτων ομάδων, ζητούμενο αποτελεί η σταθερή εξυπηρέτηση του πληθυσμού. Επιπλέον, σημειώνεται μεγάλη καθυστέρηση στον χρόνο καταγραφής του αιτήματος. Το γεγονός αυτό ενδέχεται να επιφέρει περαιτέρω δυσμενείς συνέπειες, λαμβάνοντας υπόψιν ότι όσοι από τους παραμένοντες στην ηπειρωτική χώρα δεν έχουν υπαχθεί σε διαδικασία ασύλου, δεν διαθέτουν νομιμοποιητικά έγγραφα παραμονής (δεν δίνεται κάποιο έγγραφο λήψης τους αιτήματος) κατά το χρονικό διάστημα μεταξύ του προγραμματισμού της καταγραφής και της τελικής υποβολής του αιτήματος ασύλου είναι υπαρκτός ο κίνδυνος για τη σύλληψη, κράτηση και επιστροφή, ενώ παράλληλα στερούνται όλων των δικαιωμάτων των αιτούντων άσυλο. Έχουν σημειωθεί πολλά περιστατικά σύλληψης/ προσαγωγής οικογενειών και ασυνόδευτων ανηλίκων κυρίως στο κέντρο της Αθήνας και C pdf. 36 Ωστόσο σε συγκεκριμένα Π.Γ.Α. λόγω όγκου αιτημάτων και γλώσσας η αναμονή για πλήρη καταγραφή μεσοσταθμικά είναι 5-6 μήνες (π.χ. Π.Γ.Α. Αττικής και γλώσσα Μπάγκλα). 37 Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, περίπου άτομα έφτασαν στην Ελλάδα από τα χερσαία σύνορα, στην περιοχή του Έβρου, %CF%84%CE%B7%CF%82-%CF%8D%CF%80%CE%B1%CF%84%CE%B7%CF%82- %CE%B1%CF%81%CE%BC%CE%BF%CF%83%CF%84%CE%B5%CE%AF%CE%B1%CF%82- %CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CE%BD.html. Ετήσια έκθεση

48 της Θεσσαλονίκης που δεν είχαν προλάβει να υποβάλουν αίτημα ασύλου και ως εκ τούτου δεν διέθεταν δελτίο αιτούντος άσυλο. Τέλος, παρατεταμένες καθυστερήσεις στην διαδικασία Καθυστερήσεις στον προγραμματισμό των συνεντεύξεων δημιουργούνται και από τον προγραμματισμό των συνεντεύξεων σε χρονικό διάστημα που μπορεί να φτάνει και τα δύο έτη, οι οποίες παρατηρούνται σε όλη την επικράτεια, γεγονός που καταδεικνύει την αδυναμία έγκαιρης διαχείρισης του όγκου των αιτήσεων. Ειδικότερα, οι χρονοβόρες διαδικασίες εκτός των δυσμενών επιπτώσεων στην ψυχολογία των παιδιών και την ανασφάλεια που δημιουργούν, ενδέχεται να έχουν καταλυτικά αποτελέσματα στην έκβαση των υποθέσεων για τα παιδιά που βρίσκονται κοντά στην ενηλικίωση. 4 Διαδικασία Οικογενειακής επανένωσης 48 Ετήσια έκθεση α Διαθέσιμα αριθμητικά στοιχεία Εξερχόμενα αιτήματα, αποδοχές και απορρίψεις αιτημάτων διεθνούς προστασίας στο πλαίσιο του Κανονισμού Δουβλίνου που αφορούν παιδιά, 39 Ιούνιος Δεκέμβριος 2018 Από την αρχή της ίδρυσης της τον Ιούνιο του 2013 έως και τα τέλη Δεκέμβρη του 2018, η Υπηρεσία Ασύλου κατέγραψε συνολικά αιτήματα διεθνούς προστασίας στο πλαίσιο του Κανονισμού Δουβλίνου 41. Τα περισσότερα αιτήματα αφορούσαν παιδιά: 39 Όλα τα δεδομένα σχετικά με την διεθνή προστασία στο πλαίσια του Κανονισμού Δουβλίνου που αφορούν παιδιά διατίθενται στο Συνήγορο του Πολίτη, Κύκλος Δικαιωμάτων του Παιδιού, από την Ελληνική Υπηρεσία Ασύλου. 40 Υπηρεσία Ασύλου, Στατιστικά στοιχεία Εθνικής Μονάδας Δουβλίνου ( ), asylo.gov.gr/?page_id= Ο κανονισμός Δουβλίνου θέτει την αρχή ότι ένα μόνο κράτος μέλος της Ε.Ε. είναι υπεύθυνο για την εξέταση μιας αίτησης ασύλου. Στόχος είναι η αποφυγή της αποστολής των αιτούντων άσυλο από τη μια χώρα στην άλλη, αλλά επίσης η αποτροπή της κατάχρησης του συστήματος με την υποβολή περισσοτέρων αιτήσεων ασύλου από ένα μόνο άτομο. Σε αυτό το πλαίσιο ορίζονται αντικειμενικά και ιεραρχημένα κριτήρια, προκειμένου να προσφέρουν τη δυνατότητα προσδιορισμού, για κάθε αιτούντα άσυλο, του κράτους μέλους που είναι υπεύθυνο. Τα κριτήρια για τον προσδιορισμό του κράτους μέλους που είναι υπεύθυνο εφαρμόζονται σύμφωνα με τη σειρά παρουσίασής τους. Εφαρμόζονται ανάλογα με την κατάσταση που επικρατεί κατά τη στιγμή που ο αιτών το άσυλο υπέβαλε για πρώτη φορά την αίτησή του σε κράτος μέλος. Αυτά περιλαμβάνουν την αρχή της ενότητας των οικογενειών - εάν ο αιτών άσυλο είναι ασυνόδευτος ανήλικος, υπεύθυνο για την εξέταση της αίτησής του είναι το κράτος μέλος στο οποίο ευρίσκεται νομίμως ένα μέλος της οικογένειάς του, εφόσον αυτό είναι προς το μείζον συμφέρον του ανηλίκου. Εάν δεν υπάρχει μέλος της οικογένειας,

49 αιτήματα αφορούσαν συνοδευόμενα παιδιά (50%), αφορούσαν ασυνόδευτα παιδιά (9%) ενώ αφορούσαν ενήλικες (41%). Στο σύνολο των αιτημάτων διεθνούς προστασίας στο πλαίσιο του Κανονισμού Δουβλίνου που αφορούσαν παιδιά (11.156), το 85% αυτών αφορούσαν συνοδευόμενα παιδιά και 15% αφορούσε ασυνόδευτα παιδιά. υπεύθυνο για την εξέταση της αίτησης είναι το κράτος μέλος στο οποίο ο ανήλικος υπέβαλε την αίτησή του για άσυλο. Για τους ενήλικους, εάν ένα μέλος της οικογένειας του αιτούντος έλαβε άδεια παραμονής σε κράτος μέλος ως πρόσφυγας ή εάν η αίτηση του εν λόγω ατόμου τελεί υπό εξέταση, αυτό το κράτος μέλος είναι υπεύθυνο για την αίτηση ασύλου υπό τον όρο ότι το επιθυμεί ο ενδιαφερόμενος. Επιπλέον, οι αιτήσεις ασύλου που υποβάλλονται ταυτόχρονα ή σε παραπλήσιες ημερομηνίες από πλείονα μέλη μιας οικογενείας μπορούν να εξετάζονται από κοινού. Άλλα κριτήρια είναι η έκδοση αδειών διαμονής ή θεωρήσεων, παράνομη είσοδος ή διαμονή σε κράτος μέλος, νόμιμη είσοδος σε κράτος μέλος, αίτηση στο χώρο διεθνούς διέλευσης αερολιμένα. Τέλος, εάν δεν είναι δυνατόν να προσδιοριστεί το κράτος μέλος το οποίο είναι υπεύθυνο βάσει των κριτηρίων που απαριθμούνται, υπεύθυνο για την εξέταση της αίτησης είναι το πρώτο κράτος μέλος στο οποίο υποβλήθηκε η αίτηση ασύλου. Το κράτος μέλος που έχει προσδιοριστεί ως υπεύθυνο για την αίτηση ασύλου πρέπει να αναδεχτεί τον αιτούντα και να εξετάσει την αίτηση. Εάν ένα κράτος μέλος στο οποίο έχει υποβληθεί αίτηση ασύλου θεωρεί ότι άλλη χώρα της ΕΕ είναι υπεύθυνη, μπορεί να απευθύνει προς αυτήν αίτημα αναδοχής της αίτησης. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τον Κανονισμό Δουβλίνου βλέπε L/?uri=LEGISSUM:l33153&from=EN και Ετήσια έκθεση

50 Από τον Ιούνιο 2013 έως και τον Δεκέμβριο του 2018, στο σύνολο των αιτημάτων που αφορούσαν συνοδευόμενα παιδιά, 55% αφορούσαν αγόρια και 45% αφορούσαν κορίτσια. Από την άλλη, τα περισσότερα αιτήματα διεθνούς προστασίας στο πλαίσιο κανονισμού Δουβλίνου που αφορούσαν ασυνόδευτα παιδιά, αφορούσαν ασυνόδευτα αγόρια (86%) και μόνο το 14% αφορούσαν ασυνόδευτα κορίτσια. Στην πλειονότητά τους (82%), τα αιτήματα που αφορούσαν ασυνόδευτα παιδιά, αφορούσαν ασυνόδευτα παιδιά ετών ενώ μόνο το 18% αφορούσε ασυνόδευτα παιδιά 0-13 ετών. Αντίθετα, το 75% των αιτημάτων διεθνούς προστασίας στο πλαίσιο του Κανονισμού Δουβλίνου που αφορούσε συνοδευόμενα παιδιά, αφορούσε συνοδευόμενα παιδιά 0-13 ετών και το 25% αφορούσε συνοδευόμενα παιδιά ετών. 50 Ετήσια έκθεση 2018

51 Από το σύνολο των αιτημάτων που έχουν εξεταστεί έως και τις 31 Δεκέμβρη του 2018, αυτών έγιναν αποδεκτά από τα κράτη μέλη ενώ εξερχόμενα αιτήματα απορρίφθηκαν. Στο σύνολο των αιτημάτων που έγιναν αποδεκτά και αυτών που απορρίφθηκαν, το υψηλότερο ποσοστό απορρίψεων φαίνεται να αφορά ασυνόδευτα παιδιά με 41%, ποσοστό υψηλότερο και από αυτών των ενηλίκων, που ανέρχεται στο 29%. 42 Υπηρεσία Ασύλου, Στατιστικά στοιχεία Εθνικής Μονάδας Δουβλίνου ( ), asylo.gov.gr/?page_id= Ibid. Ετήσια έκθεση

52 Από τον Ιούνιο 2016 έως και τον Δεκέμβριο του 2018, έχουν υλοποιηθεί μεταφορές σε Κράτη-Μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο πλαίσιο του Κανονισμού Δουβλίνου εξ αυτών ήταν μεταφορές παιδιών, συμπεριλαμβανομένου και 953 μεταφορές ασυνόδευτων παιδιών. 4β Διαπιστώσεις και παρατηρήσεις Αναγκαίο προαπαιτούμενο για την πραγμάτωση του δικαιώματος οικογενειακής επανένωσης αποτελεί η απρόσκοπτη και επαρκής πρόσβαση στη διαδικασία ασύλου που συνδέεται άμεσα με την ταχεία καταγραφή του αιτήματος που όπως παραπάνω αναφέρθηκε δεν διασφαλίζεται πάντα. Οι καθυστερήσεις στην καταγραφή των αιτημάτων ενδέχεται να έχουν καταλυτικές συνέπειες, ιδίως δεδομένου ότι μετά την μετά την απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην υπόθεση Mengesteab στις 26 Ιουλίου , τα κράτη μέλη τροποποίησαν την πρακτική και δεν θεωρούν πλέον ότι η προθεσμία των τριών μηνών για την αποστολή εξερχόμενου αιτήματος οικογενειακής επανένωσης αρχίζει με την επίσημη υποβολή της αίτησης ασύλου (δηλαδή την καταγραφή του αιτήματος από την Υπηρεσία Ασύλου), αλλά με την έκφραση βούλησης προς υποβολή αιτήματος που καταγράφεται 44 Ibid D03C73B9C0F67CC7?text=&docid=193208&pageIndex=0&doclang=en&mode=lst&dir=&occ=first&part=1&cid= Ετήσια έκθεση 2018

53 είτε από τα Κ.Υ.Τ. είτε από τα Αστυνομικά Τμήματα. Η αλλαγή αυτή στην πρακτική είχε ως αποτέλεσμα την απόρριψη των αιτημάτων στην πλειονότητά τους, καθώς μεταξύ της καταγραφής των αιτημάτων από την Υπηρεσία και της υποβολής βούλησης μεσολάβησε ανώτερο των τριών μηνών χρονικό διάστημα 46. Επιπλέον, αρκετά προβλήματα ανακύπτουν αναφορικά με την καταγραφή των παιδιών, η οποία σε αρκετές περιπτώσεις είναι λανθασμένη, και επηρεάζει δυσμενώς την έκβαση των αιτημάτων καθώς δεν είναι δυνατή η ταυτοποίησή τους. Διαπιστώνεται ότι οι πρακτικές των κρατών γίνονται όλο και πιο περιοριστικές για τους αιτούντες, αξιώνοντας ολοένα και περισσότερα έγγραφα αξιολόγησης της ατομικής κατάστασης των παιδιών και της τεκμηρίωσης του συγγενικού δεσμού. Για την αποδοχή του αιτήματος ζητείται πλέον προσκόμιση εξετάσεων προσδιορισμού ηλικίας ώστε να αποδεικνύεται η ανηλικότητα καθώς και επίσημη μετάφραση των εγγράφων. Δεδομένου του χρόνου που απαιτείται για την διενέργεια του προσδιορισμού ηλικίας, το γεγονός αυτό επιτείνει την χρονική διάρκεια των διαδικασιών και κατ επέκταση την ανασφάλεια των παιδιών που διαμένουν μακριά από τις οικογένειές τους, ενώ η πρακτική που ακολουθείται κατά τον προσδιορισμό ηλικίας δεν οδηγεί σε ασφαλή συμπεράσματα αναφορικά με την ηλικία του παιδιού (βλ. σελ. 160 επ.). Επιπλέον, απαιτείται επίσημη μετάφραση των εγγράφων, με την οποία επιρρίπτεται στον αιτούνται αδικαιολόγητα ένα διοικητικό βάρος, το όποιο έρχεται σε αντίθεση με θεμελιώδεις αρχές της σύμβασης. Περαιτέρω, η μετάφραση, ιδίως μέσω των πρεσβειών (εάν υφίστανται στην Ελλάδα) αποτελεί σημαντικό διαδικαστικό κόστος δυσχεραίνοντας την ίδια την υποβολή του αιτήματος, και απαιτεί επιπλέον χρόνο, οδηγώντας σε παρατεταμένο χωρισμό. Στην αλληλουχία αυτή θα πρέπει να επισημανθεί η υιοθέτηση ενός ενιαίου εργαλείου/ εντύπου για την αξιολόγηση του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού στο πλαίσιο αυτό που αναπτύχθηκε από την Εθνική Μονάδα Δουβλίνου της Εφαρμογή παρελκυστικών διαδικασιών περιοριστικές πρακτικές κρατών Best Interest Assessment Υπηρεσίας Ασύλου σε συνεργασία με διεθνείς και μη κυβερνητικούς οργανισμούς 47 με στόχο την καλύτερη δυνατή υποστήριξη αιτημάτων ασυνόδευτων ανηλίκων στο πλαίσιο του Κανονισμού Δουβλίνου 604/ Το εν λόγω εργαλείο στοχεύει στη συγκέντρωση και αξιολόγηση όλων των πληροφοριών που απαιτούνται από τα κράτη μέλη προκειμένου να αξιολογήσουν τα αιτήματα οικογενειακής επανένωσης ασυνόδευτων ανηλίκων καθώς 46 Αρ. 21 παρ. 1 Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 604/2013, «Εάν το κράτος μέλος στο οποίο υποβλήθηκε αίτηση διεθνούς προστασίας θεωρεί ότι άλλο κράτος μέλος είναι υπεύθυνο για την εξέτασή της, μπορεί να απευθύνει σε αυτό αίτημα περί αναδοχής του αιτούντος, το συντομότερο δυνατό και, σε κάθε περίπτωση, εντός προθεσμίας τριών μηνών από την υποβολή της αίτησης κατά την έννοια του άρθρου 20 παράγραφος 2». 47 Στην ανάπτυξη αυτού του εργαλείου συνέβαλαν η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, η UNICEF και το EASO, ενώ η Εθνική Μονάδα Δουβλίνου έλαβε υπόψη της τα υπάρχοντα εργαλεία και εκθέσεις πολλών άλλων φορέων - ΔΟΜ, ΕΣΠ, Άρσις, Mετάδραση, Praksis, Oικουμενικού Προγραμματος Προσφύγων, IRC, Eλληνικού Ερυθρού Σταυρού και Solidarity Now, 48 Βλ. σχετικά To BIA, το Checklist/ συνοπτική φόρμα αξιολόγησης, καθώς και οι οδηγίες για τη συμπλήρωσή του είναι διαθέσιμα στον σύνδεσμο Ετήσια έκθεση

54 και στην εφαρμογή μίας ενιαίας, ομοιόμορφης διαδικασίας. Ζητήματα εγείρει το υψηλό ποσοστό απορρίψεων παιδιών ετών, όπως απεικονίζεται στο παρακάτω γράφημα, παρά το γεγονός ότι καθοριστικής σημασίας για την εκτίμηση της ιδιότητας ασυνόδευτου ανηλίκου είναι η ημερομηνία κατάθεσης αίτησης ασύλου. 49 Συνηθέστεροι λόγοι απόρριψης Ως συχνότεροι λόγοι απόρριψης των αιτημάτων οικογενειακής επανένωσης σύμφωνα με το Τμήμα Δουβλίνου της Υπηρεσίας Ασύλου, είναι: α. αδυναμία απόδειξης συγγένειας μεταξύ του παιδιού και του συγγενή που το παιδί αιτείται να επανενωθεί, β. προβλήματα με τα ταυτοποιητικά έγγραφα των ασυνόδευτων παιδιών (συμπεριλαμβανομένου και της έλλειψης αυτών), γ. αμφισβήτηση της ηλικίας του αιτούντος ασυνόδευτου παιδιού από το κράτος -μέλος που εξετάζει το αίτημα του παιδιού, ακόμη και στην περίπτωση που το έχει διενεργηθεί διαδικασία διαπίστωσης της ηλικίας στην Ελλάδα, και δ. πορίσματα από την διεξαγωγή βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού από τις κοινωνικές υπηρεσίες του κράτους-μέλους που εξετάζει το αίτημα, κατά το οποίο 49 Παρά την σαφή διατύπωση της προβλεπόμενης διάταξης του Κανονισμού (άρθρο 7 παρ. 2) και την πρόσφατη νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Δ.Ε.Ε), Υπόθεση C-550/16: Απόφαση του Δικαστηρίου (δεύτερο τμήμα) της 12ης Απριλίου 2018 [αίτηση του Rechtbank Den Haag (Κάτω Χώρες) για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως] A, S κατά Staatssecretaris van Veiligheid en Justitie (Προδικαστική παραπομπή Δικαίωμα στην οικογενειακή επανένωση Οδηγία 2003/86/ΕΚ Άρθρο 2, εισαγωγική περίοδος και στοιχείο στʹ Έννοια του όρου «ασυνόδευτος ανήλικος» Άρθρο 10, παράγραφος 3, στοιχείο αʹ Δικαίωμα πρόσφυγα στην οικογενειακή επανένωση με τους γονείς του Πρόσφυγας ηλικίας κάτω των 18 ετών κατά την είσοδο στο κράτος μέλος και την κατάθεση της αιτήσεως ασύλου, αλλά ενήλικος κατά τον χρόνο εκδόσεως της αποφάσεως περί χορηγήσεως ασύλου και υποβολής της αιτήσεώς του οικογενειακής επανενώσεως Καθοριστικής σημασίας ημερομηνία για την εκτίμηση περί της ιδιότητας του «ανηλίκου» όσον αφορά τον ενδιαφερόμενο η ημερομηνία κατάθεσης αίτησης ασύλου για την εκτίμηση της ιδιότητας ασυνόδευτου ανηλίκου, 54 Ετήσια έκθεση 2018

55 προκύπτει ότι δεν είναι προς το βέλτιστο συμφέρον του ασυνόδευτου να επανενωθεί με τον συγκεκριμένο συγγενή. Παράλληλα σημειώνεται η πρόβλεψη και αποστολή νέων λόγω απόρριψης μετά από αιτήματα επανεξέτασης. «κάθε αίτηση από ένα παιδί ή από τους γονείς του για την είσοδο σε ένα συμβαλλόμενο κράτος ή την έξοδο από αυτό με σκοπό την οικογενειακή επανένωση αντιμετωπίζεται από τα συμβαλλόμενα κράτη ανθρωπισμό και ταχύτητα» και «δεν επισύρει η υποβολή μιας τέτοιας αίτησης δυσμενείς συνέπειες για τον αιτούντα ή για τα μέλη της οικογένειάς του» ΔΣΔΠ άρθρο 10 παρ. 1 Από το προηγούμενο έτος ήδη υπήρξαν πολλές απορρίψεις αιτημάτων που υποβλήθηκαν σε περίπτωση μεταγενέστερου διαχωρισμού της οικογένειας που έλαβε χώρα στην Ελλάδα, με την αιτιολογία ότι ο διαχωρισμός εκθέτει τα παιδιά σε κίνδυνο και ότι η επανένωση σε αυτές τις περιπτώσεις ενδέχεται να μην είναι προς το συμφέρον του παιδιού ή ότι ο διαχωρισμός της οικογένειας έγινε προκειμένου να γίνει καταχρηστική επίκληση των σχετικών διατάξεων. Πλέον, σε περίπτωση που οι γονείς υποβάλλουν αίτημα από την Ελλάδα, τα αιτήματα αυτά δεν αποστέλλονται αυτομάτως, χωρίς να ληφθούν υπόψη οι μεμονωμένες περιστάσεις της υπόθεσης και χωρίς προηγούμενη ατομική κρίση και εξέταση εκάστης περιπτώσεως, καταστρατηγώντας την ανάγκη για εξατομικευμένες αξιολογήσεις και χειρισμό της κάθε περίπτωσης που θέτει η Οδηγία και ο Χάρτης. Η πρακτική αυτή υπονομεύει την τήρηση του δικαιώματος στην οικογενειακή ζωή και τον σεβασμό στην οικογενειακή ενότητα. Τα χρονικά όρια που θέτει ο Κανονισμός προς ολοκλήρωση της διαδικασίας είτε εξαντλούνται είτε καταστρατηγούνται, ενώ σε περίπτωση απόρριψης του αιτήματος και υποβολής αιτήματος επανεξέτασης, η διαδικασία καθίσταται εξαιρετικά χρονοβόρα και διαρκεί έως και πολλούς μήνες, διάστημα κατά το οποίο τα παιδιά παραμένουν «μετέωρα» δίχως να γνωρίζουν σε ποιο κράτος θα παραμείνουν, γεγονός που επιτείνει την αγωνία τους. Από πλείονες φορείς επισημάνθηκε η αδύναμη επικοινωνία με το Τμήμα Εθνικής Μονάδας Δουβλίνου, και ιδίως με το τμήμα Μεταφορών, η ανεπαρκής και μη ορθή ενημέρωση από Παρατεταμένος χωρισμός οικογενειών Αδυναμία ορθής παρακολούθησης υποθέσεων Ετήσια έκθεση

56 τις αρμόδιες υπηρεσίες, που με την σειρά της δεν επιτρέπει την αποτελεσματική πορεία παρακολούθησης των υποθέσεων και των υποβαλλόμενων αιτημάτων. Αναφέρθηκαν περιστατικά όπου οι νόμιμοι εκπρόσωποι έλαβαν ψευδείς διαβεβαιώσεις και ενημέρωση ως προς την αποστολή αιτήματος ανάληψης της ευθύνης εξέτασης της αίτησης για διεθνή προστασία από άλλο κράτος-µέλος καθώς και μη έγκαιρη ενημέρωση για την απόρριψη του αιτήματος, µε αποτέλεσμα την εκπνοή των προθεσμιών για την προετοιμασία και υποβολή αιτήματος επανεξέτασης. Περαιτέρω, αναφέρθηκαν περιπτώσεις όπου είτε τα αιτήματά ανάληψης δεν εστάλησαν, είτε απορρίφθηκαν επειδή εκκρεμούσαν ποινικές διώξεις κατά των παιδιών. Τέλος, αναφέρονται προβλήματα αναφορικά με την Δυσχέρειες κατά την ολοκλήρωση των μεταφορών υλοποίηση της μετάβασης των δικαιούχων στην χώρα προορισμού, και ιδίως οργάνωσης του ταξιδιού και έλλειψης οικονομικών πόρων για την πληρωμή των εισιτηρίων. Ωστόσο, το 2018 με την αλλαγή και την σύναψη σύμβασης με το νέο πρακτορείο η διαδικασία των μεταφορών έχει επιταχυνθεί. Για τα ασυνόδευτα παιδιά κάτω των 14 ανακύπτουν επιπρόσθετα προβλήματα σχετικά με την συνοδεία τους, καθώς δεν είναι δυνατή η εύρεση φορέα που θα αναλάβει την πραγματοποίηση των συνοδειών. Ως προς την ολοκλήρωση των μεταφορών προς την Γερμανία, καθοριστικό ρόλο στην διαμόρφωση της κείμενης κατάστασης διαδραματίζουν οι διμερείς σχέσεις Ελλάδας-Γερμανίας 50 και ειδικότερα η άτυπη συμφωνία Γερμανίας-Ελλάδας αφενός και η μεταγενέστερη αυτής «Διοικητική Διευθέτηση» αφετέρου Ετήσια έκθεση 2018 UNICEF/Greece 2018/ Ανοιχτή Δομή Προσωρινής Φιλοξενίας στο Σχιστό 50 Σύμφωνα με τις ανεπίσημες πληροφορίες που έχει λάβει η Επιτροπή, οι Υπουργοί της Ελλάδας και της Γερμανίας συμφώνησαν ότι η Γερμανία δέχεται 70 άτομα μηνιαίως μέσω της μεταφοράς βάσει της διαδικασίας του Δουβλίνου. Σε αυτή τη βάση, η Επιτροπή αντιλαμβάνεται ότι τα δύο κράτη μέλη δεν περιορίζουν αυτή καθαυτή την οικογενειακή επανένωση δυνάμει του κανονισμού του Δουβλίνου, αλλά ότι έχουν συμφωνήσει, για υλικοτεχνικούς λόγους, να παρατείνουν τη χρονική διάρκεια κατά την οποία τα άτομα αυτά μεταφέρονται κανονικά στη Γερμανία (πρακτική που εφαρμόστηκε το 2017). 51 Υπουργείο Ψηφιακής Πολιτικής, Τηλεπικοινωνιών και Ενημέρωσης, Ειδική Γραμματεία Επικοινωνιακής Διαχείρισης Κρίσεων, Ενημερωτικό Δελτίο για το προσφυγικό - μεταναστευτικό 2018, Τεύχος 4,

57 5 Β Βαθμός Δικαιοδοσίας Ειδικότερα αναφορικά με την εξέταση των αιτημάτων σε β βαθμό, με διαδοχικές νομοθετικές ρυθμίσεις τροποποιήθηκε τόσο η διαδικασία εξέτασης όσο και η συγκρότηση των «οιονεί» δικαιοδοτικών οργάνων. Σύντομη επισκόπηση των κυριότερων μεταρρυθμίσεων: Η δικαιοδοσία εξέτασης προσφυγής κατά απόφασης ασύλου σε 1ο βαθμό έχει κατακερματιστεί σε διαφορετικές διαδικασίες που τροποποιούνται διαρκώς και που προβλέπονται από μεταβατικές συνήθως διατάξεις, 52 προκαλώντας ανασφάλεια δικαίου. Αρμόδιες για την εξέταση των αιτημάτων καθίστανται οι Ανεξάρτητές Επιτροπές Προσφυγών, στις οποίες προβλέπεται η συμμετοχή τακτικών διοικητικών δικαστών. 53 Περιορίζεται το δικαίωμα αυτοπρόσωπης εμφάνισης των αιτούντων ενώπιον των διαδικασιών σε β βαθμό. 54 Η συνδρομή της EASO επεκτείνεται και στον β βαθμό. 55 Με τον νόμο καθιερώθηκε η πλασματική επίδοση της δευτεροβάθμιας απόφασης. Οι διατάξεις αυτές περιορίζουν στην πράξη την πρόσβαση στην δικαστική προστασία των αιτούντων άσυλο ενώ παράλληλα δεν διασφαλίζεται ότι οι προσφεύγοντες θα λάβουν πραγματική γνώση της έκδοσης της δευτεροβάθμιας απόφασης και των συνεπειών αυτής σε γλώσσα που κατανοούν. 52 Βλ. σχετικά αρ. 4 του ν. 4375/2016, αρ. 60 και 80 & 81 παρ. 27, ν. 4375/2016. Στη συνέχεια με το άρθρο 86, ν. 4399/2016, που εισήχθη με τροπολογία (αρ. 496/25) και επέφερε, μεταξύ άλλων, αλλαγή στη συγκρότηση των Επιτροπών Προσφυγών, εν συνεχεία με νέα τροπολογία, Άρθρο 101 ν. 4461/2017, και με το αρ. 38 παρ. 22 ν. 4540/ ΣτΕ Ολομ. 1237/2017, Σύμφωνη με το Σύνταγμα η συμμετοχή δικαστών στις Ανεξάρτητες Επιτροπές Προσφυγών. Οι Επιτροπές που αποφαίνονται επί ενδικοφανών προσφυγών κατά των αποφάσεων της Υπηρεσίας Ασύλου δεν αποτελούν μεν δικαστήρια, συνιστούν όμως επιτροπές που ασκούν αρμοδιότητες δικαιοδοτικού χαρακτήρα. 54 Άρθρο 62, ν. 4375/2016, όπως τροποποιήθηκε με την παρ. 16, Άρθρο 86, ν. 4399/ Άρθρο 101 ν. 4461/2017, παρ. 2. μετά την παράγραφο 5 προστίθεται παράγραφος του άρθρου 62 του ν. 4375/2016, όπως αυτό αντικαταστάθηκε με την παρ. 16 του άρθρου 86 του ν. 4399/20166, ως εξής: «6. Σε περίπτωση υποβολής μεγάλου αριθμού προσφυγών, οι Ανεξάρτητες Επιτροπές Προσφυγών δύνανται να επικουρούνται στο έργο τους, πέραν από το ήδη υπάρχον προσωπικό, και από προσωπικό, «βοηθούς εισηγητές» «rapporteurs» και γραμματείς, που διατίθενται από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Άσυλο (EASO). Οι βοηθοί εισηγητές: (α) μελετούν τον ατομικό φάκελο του προσφεύγοντος και ιδίως την αίτηση διεθνούς προστασίας, το πρακτικό της συνέντευξης, την πρωτοβάθμια απόφαση, το περιεχόμενο της προσφυγής και τυχόν υποβληθέντος υπομνήματος, καθώς και οποιαδήποτε άλλη προσκομισθείσα πληροφορία ή στοιχείο, (β) διεξάγουν έρευνα σε επικαιροποιημένες και έγκυρες πηγές πληροφόρησης, (γ) συντάσσουν αναλυτική και εμπεριστατωμένη έκθεση στην ελληνική γλώσσα που περιέχει καταγραφή και επεξεργασία του πραγματικού της υπόθεσης και των προβαλλόμενων από τον προσφεύγοντα ισχυρισμών, καθώς και αντιστοίχιση των ισχυρισμών αυτών με τις πληροφορίες για τη χώρα καταγωγής, η οποία τίθεται στη δικαιοδοτική κρίση των Ανεξάρτητων Επιτροπών Προσφυγών.» 56 Αρ. 28 παρ. 20. «εναλλακτικά: α. προς τον αντίκλητο του ή προς τον δικηγόρο, ο οποίος υπέγραψε την προσφυγή ή παρέστη κατά τη συζήτηση της προσφυγής ή κατέθεσε υπόμνημα ενώπιον της Επιτροπής Προσφυγών, ή β. στον διοικητή του Κέντρου Υποδοχής και Ταυτοποίησης ή στον προϊστάμενο της Δομής Προσωρινής Υποδοχής ή Προσωρινής Φιλοξενίας, όπου ο προσφεύγων έχει δηλώσει ότι διαμένει, ή γ. με ανάρτηση της απόφασης σε ειδικό ιστότοπο.» Ετήσια έκθεση

58 6 Ειδικότερα η διαδικασία στα θαλάσσια σύνορα Για τα παιδιά που εισέρχονται δια των θαλασσίων συνόρων, η λήψη διοικητικών μέτρων για την υλοποίηση της Κοινής δήλωσης Ε.Ε.-Τουρκίας τροποποίησε την διαδικασία ασύλου, έθεσε ως βασικό ζητούμενο την ταχεία εκκαθάριση των αιτήσεων και επέφερε σημαντικούς περιορισμούς στην άσκηση των δικαιωμάτων. Μετά την θέση σε εφαρμογή της Κοινής Δήλωσης Ε.Ε.-Τουρκίας και την εφαρμογή αντίστοιχων νομοθετικών τροποποιήσεων, η διαδικασία στα σημεία εισόδου των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου σήμανε κυρίως τα εξής: Την εφαρμογή της διαδικασίας των συνόρων που προβλέπει ταχεία εξέταση των αιτημάτων ασύλου, συντέμνει τις προθεσμίες άσκησης προσφυγής και θεσπίζει τη δυνατότητα συνδρομής του EASO. Προβλέπεται σύντμηση των προθεσμιών τόσο για την κατάθεση της προσφυγής όσο και για την εξέταση επί της ουσίας, που εγείρει ζητήματα αναφορικά με την τήρηση διαδικαστικών εγγυήσεων και υπονόμευσης της αποτελεσματικής άσκησης δικαιωμάτων. 57 Εξέταση του παραδεκτού αιτημάτων σε σχέση με την έννοια της ασφαλούς τρίτης χώρας σε αυτόνομο στάδιο. Τον γεωγραφικό περιορισμό κυκλοφορίας των εισερχόμενων στο νησί εισόδου. 58 Eξαίρεση προβλέπεται για όσους υπάγονται στις διατάξεις των άρθρων 8 έως και 11 του Κανονισμού «Δουβλίνο ΙΙΙ», καθώς και τα πρόσωπα που ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες, σύμφωνα με την παράγραφο 8 του άρθρου 14 του Ν. 4375/2016. Τέλος, οι σε β βαθμό απορριφθέντες δεν δύνανται να υπαχθούν σε διαδικασία εθελούσιου επαναπατρισμού. 57 ν. 4375/2016, αρ. 60 παρ Αρ. 7, ν. 4540/2018, Απόφαση αριθμ. οικ (ΦΕΚ Β ), Περιορισμός κυκλοφορίας των αιτούντων διεθνή προστασία «Στους αιτούντες διεθνή προστασία οι οποίοι εισέρχονται στην ελληνική επικράτεια μέσω των νησιών Λέσβου, Ρόδου, Σάμου, Κω, Λέρου και Χίου επιβάλλεται περιορισμός κυκλοφορίας στο νησί από το οποίο εισήλθαν στην ελληνική επικράτεια. Ο ως άνω περιορισμός αναφέρεται στα δελτία αιτούντων διεθνή προστασία. 2. Ο περιορισμός κυκλοφορίας δεν επιβάλλεται ή αίρεται στα πρόσωπα που υπάγονται στις διατάξεις των άρθρων 8 έως και 11 του Κανονισμού (ΕΕ) αριθμ. 604/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, καθώς και στα πρόσωπα που ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες, σύμφωνα με την παρ. 8 του άρθρου 14 του ν. 4375/2016. Βλ. σχετικά και ΣτΕ 805/2018: Γεωγραφικός περιορισμός αιτούντων διεθνή προστασία στα νησιά. Με το νομικό πλαίσιο θεσμοθετείται ο περιορισμός σε συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή με κανονιστική πράξη της Διοίκησης, χωρίς την τήρηση των απαραίτητων δικαιοκρατικών εγγυήσεων της ατομικής αξιολόγησης και αιτιολογημένης διοικητικής πράξης, τηρουμένης της αρχής της αναλογικότητας και δυνατότητας αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας. Λόγος που ανάγεται στη σφαίρα της διοίκησης (ανάγκη ταχείας επεξεργασίας και αποτελεσματικής παρακολούθησης της αίτησης) δεν μπορεί να αποτελέσει θεμιτή βάση για γενικό περιορισμό της προσωπικής ελευθερίας. Επίσης δεν επιτρέπεται η επ αόριστον επιβολή περιορισμού δικαιώματος. Η αρμοδιότητα έκδοσης από τον Διευθυντή της Υπηρεσίας Ασύλου κανονιστικής διοικητικής πράξης περιορισμού της ελεύθερης κυκλοφορίας των αιτούντων διεθνή προστασία δεν συνάδει με τις αρμοδιότητες της Υπηρεσίας αυτής., Παρατηρήσεις Συνηγόρου στο σχέδιο νόμου για την υποδοχή των αιτούντων διεθνή προστασία και τη μετανάστευση, 58 Ετήσια έκθεση 2018

59 Παρά την πρόβλεψη εξαιρέσεων από την διαδικασία των συνόρων, στην πράξη η εφαρμογή της πρόβλεψης αυτής δεν υπήρξε συνεπής. Παρατηρήθηκε ότι τόσο η επιβολή όσο και η άρση του γεωγραφικού περιορισμού εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, κυρίως τον φόρτο εργασίας των Επιβολή μέτρων περιοριστικών της ελευθερίας Γραφείων της Υπηρεσίας Ασύλου και την ανάγκη αποσυμφόρησης των νησιών από τον πληθυσμό. Υπάρχει ανακολουθία ως προς τον τρόπο, χρόνο και τις περιπτώσεις άρσης του γεωγραφικού περιορισμού, καθώς και τον προσδιορισμό του αρμόδιου για την άρση φορέα. UNICEF/Greece/2018/Κέντρο Φιλοξενίας στον Σκαραμαγκά/Αθάνατος Επιπλέον, στην αλληλουχία αυτή ανακύπτει το γενικότερο πρόβλημα εντοπισμού και αξιολόγησης της ευαλωτότητας, διαδικασίες που υπάγονται στην αρμοδιότητα του ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ., το οποίο λόγω έλλειψης προσωπικού, φόρτου εργασίας, έλλειψης διερμηνείας και χώρων στους οποίους το ιατρικό και ψυχοκοινωνικό προσωπικό να μπορεί να διεξάγει Εντοπισμός ευάλωτων περιπτώσεων συνεδρίες σε συνθήκες που να εξασφαλίζουν ιδιωτικότητα, αδυνατεί να φέρει εις πέρας εγκαίρως και αποτελεσματικά. Το πρόβλημα ανακύπτει ιδιαιτέρως για τις οικογένειες με παιδιά, που δεν αποτελούν ευάλωτη ομάδα κατά τις κείμενες διατάξεις. Άλλωστε, επί μακρό χρονικό διάστημα επικράτησε σύγχυση, καθώς το ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ. προέβαινε σε αξιολόγηση ευαλωτότητας με την εφαρμογή κριτηρίων διαφορετικών του αρ. 14 ν. 4375/2016 ώστε να μην υπάρχει φορέας επιφορτισμένος με την αξιολόγηση περί της υπαγωγής ή μη σε ευάλωτη ομάδα, ζήτημα που έχει ωστόσο επιλυθεί επί της παρούσης. Η απουσία κοινής βάσης δεδομένων μεταξύ Υπηρεσίας Υποδοχής και Ταυτοποίησης και Υπηρεσίας Ασύλου δημιουργεί επιπρόσθετα γραφειοκρατικά εμπόδια στην διαδικασία. Ιδιάζοντα ρόλο Ετήσια έκθεση

60 έχει το προσωπικό EASO στην διαδικασία εκτίμησης ευαλωτότητας, που προβαίνει σε αξιολόγηση κατά την διαδικασία εξέτασης του αιτήματος διεθνούς προστασίας. 7 Ειδικότερα ζητήματα σχετικά με τα ασυνόδευτα παιδιά Ειδικότερα αναφορικά με τα ασυνόδευτα παιδιά, οι ελλείψεις του θεσμού της επιτροπείας ως εφαρμόζεται εγκυμονούν κινδύνους ως προς την πρόσβασή τους σε διαδικασίες διεθνούς προστασίας, την τήρηση των διαδικαστικών εγγυήσεων και την αποτελεσματική εκπροσώπησή τους. Ο μεγάλος χρόνος αναμονής δημιουργεί στα παιδιά ανασφάλεια και αβεβαιότητα ως προς το νομικό τους καθεστώς και το μέλλον τους. Άλλωστε, είναι υπαρκτός ο κίνδυνος εκπνοής προθεσμιών προς υποβολή αιτήματος οικογενειακής επανένωσης, εάν τα παιδιά δεν αποκτήσουν άμεση πρόσβαση σε νομική συνδρομή. Το πρόβλημα ανακύπτει ιδιαίτερα για τα ασυνόδευτα παιδιά που βρίσκονται υπό προστατευτική φύλαξη και στερούνται νομικής πληροφόρησης και υποστήριξης. Πρακτικά, παρατηρείται οι ανήλικοι που βρίσκονται σε προστατευτική φύλαξη να υποβάλουν αίτημα αφού πραγματοποιηθεί η τοποθέτηση σε δομή φιλοξενίας, γεγονός που δημιουργεί επιπρόσθετες καθυστερήσεις και αβεβαιότητα ως προς τις μελλοντικές προοπτικές παραμονής. Όπως διαφαίνεται και στα στατιστικά στοιχεία, παρατηρείται υψηλός αριθμός απορριπτικών αποφάσεων σε α βαθμό, που γεννά ερωτήματα ως προς την ορθή ή μη αξιολόγηση των αιτημάτων και των ειδικών μορφών διώξεων που αφορούν τα παιδιά. Ιδίως παρατηρείται το φαινόμενο σε παιδιά εφηβικής ηλικίας να καθυστερεί η έκδοση απόφασης έως την ενηλικίωση ή να πραγματοποιείται η επίδοση μετά την ενηλικίωση, γεγονός που απεμπολεί οιαδήποτε προστασία και εντείνει το καθεστώς επισφάλειας των παιδιών. Σε ορισμένες περιπτώσεις δεν πραγματοποιείται επίδοση των θετικών αποφάσεων σε ασυνόδευτα παιδιά που βρίσκονται στα Κ.Υ.Τ. λόγω έλλειψης μόνιμης διαμονής, παρά το γεγονός ότι εφαρμόζεται το αντίθετο, να επιδίδονται απορριπτικές αποφάσεις. Στην πράξη, οι θετικές αποφάσεις επιδίδονταν μόνο με την ανεύρεση θέσεως σε δομή. Αναφορικά με την διαδικασία στον β βαθμό, παρατηρείται ότι δεν υπάρχει ενιαία πρακτική των Επιτροπών Προσφυγών αναφορικά με τους ανηλίκους που ενηλικιώνονται κατά την διάρκεια της διαδικασίας, δηλαδή που ήταν μεν ανήλικοι όταν κατέθεσαν την προσφυγή, αλλά κατά την ημερομηνία της συνεδρίασης (εξέτασης) έχουν ενηλικιωθεί Ειδικότερα για τις περιπτώσεις στις οποίες διαπιστώνονταν στον β βαθμό ότι δεν είχε τηρηθεί δέουσα διαδικασία (ενημέρωση Εισαγγελίας για διορισμό επιτρόπου, ενημέρωση E.K.K.A., τήρηση κανονικής διαδικασίας], δεν υπήρξε ενιαία αντιμετώπιση. Λόγω του περιορισμού των δυνατοτήτων αναπομπής στον α βαθμό, τίθενται ερωτήματα σχετικά με τον τρόπο αντιμετώπισης των εν λόγω περιπτώσεων στο εξής. 60 Ετήσια έκθεση 2018

61 Ειδικότερα, αναφορικά με τα χωρισμένα παιδιά, παρατηρείται ασαφής ενημέρωση ως προς την ανάληψη της φροντίδας από συγγενή και την παράλληλη πρόσβαση σε διαδικασίες οικογενειακής επανένωσης, με αποτέλεσμα πολλά παιδιά να μην κατανοούν, να μην δύνανται να προσδιορίσουν το συμφέρον τους και να συμμετέχουν αποτελεσματικά κατά την διαδικασία λήψης απόφασης. Η έλλειψη επαρκούς και Ειδικότερα για τα χωρισμένα από την οικογένειά τους παιδιά έγκαιρης ενημέρωσης αναφορικά με τις διαδικασίες ασύλου, οικογενειακής επανένωσης και επιτροπείας, σε συνδυασμό με τις παρατηρούμενες καθυστερήσεις αλλά και των θεσμικών κενών στο υφιστάμενο σύστημα επιτροπείας, ενδέχεται να οδηγήσει σε μη ορθή αξιολόγηση της κατάστασης και του βέλτιστου συμφέροντος, που μπορεί να επηρεάσει δυσμενώς την περαιτέρω πρόσβαση στην οικογενειακή επανένωση. Όσον αφορά τα συνοδευόμενα παιδιά που βρίσκονται στα νησιά, η διαδικασία κατέστη εξαιρετικά χρονοβόρα όταν η EASO ανέλαβε την διεξαγωγή συνεντεύξεων για το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού, σε περιπτώσεις όπου η προσωρινή φροντίδα των παιδιών ανατίθεται σε συγγενείς με εισαγγελική διάταξη. Λόγω της μακράς διάρκειας της διαδικασίας, πολλά παιδιά παρέμειναν μόνα και ασυνόδευτα εκ των υστέρων, μετά την είσοδό τους στην Ελλάδα, εκτεθειμένα σε πολλαπλές απειλές και κινδύνους. Η ένταξη στη χώρα υποδοχής πρέπει να στηρίζεται σε ασφαλές νομικό καθεστώς (συμπεριλαμβανομένου του καθεστώτος διαμονής) και να ρυθμίζεται από τα δικαιώματα της Σύμβασης τα οποία εφαρμόζονται σε όλα τα παιδιά που διαμένουν στη χώρα ανεξάρτητα από την αιτιολογική βάση της διαμονής τους. Επιτροπή του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού, Γενικό Σχόλιο Νο. 6 (2005), Μεταχείριση των ασυνόδευτων και των χωρισμένων από την οικογένειά τους παιδιών που βρίσκονται εκτός της χώρας καταγωγής τους (έγγραφο CRC/GC/2005/6, Σεπτέμβριος 2005) Ετήσια έκθεση

62 Εξασφάλιση νόμιμης παραμονής Τέλος, σοβαρούς προβληματισμούς εγείρει η έλλειψη νομικού και θεσμικού πλαισίου αναφορικά με τα ασυνόδευτα παιδιά των οποίων το αίτημα έχει απορριφθεί σε δεύτερο βαθμό και παραμένουν στην χώρα χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα. Το θέμα αυτό αποτελεί μακροχρόνια εκκρεμότητα, καθώς είναι επιβεβλημένη η λήψη μέτρων για την διευθέτηση της νόμιμης παραμονής μέχρι την ενηλικίωση και ιδίως η παροχή επιπλέον νομικών δυνατοτήτων για την πρόσβαση σε ανθρωπιστικό καθεστώς των παιδιών που δεν πληρούν της προϋποθέσεις χορήγησης προσφυγικής ιδιότητας. Η ανασφάλεια ως προς το νομικό καθεστώς επηρεάζει δυσμενώς την ψυχολογία των παιδιών και αποτρέπει την προώθηση της ένταξης και μελλοντικές προοπτικές ανάπτυξης. Εν προκειμένω υπενθυμίζεται ότι τα ασυνόδευτα παιδιά θα πρέπει να αντιμετωπίζονται πρωτίστως ως παιδιά και ότι η οποιαδήποτε παρεχόμενη προστασία προϋποθέτει πρωτίστως την εξασφάλιση της νόμιμης παραμονής αλλιώς είναι κενή περιεχομένου. Ωστόσο το ζήτημα δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται μεμονωμένα, αλλά θα πρέπει ταυτόχρονα να ληφθεί μέριμνα για τα παιδιά που ενηλικιώνονται και έχουν συμμετάσχει για μεγάλο χρονικό διάστημα σε διαδικασίες κοινωνικής ένταξης, έχουν ζήσει μεγάλο χρονικό διάστημα στη χώρα και έχουν αναπτύξει ιδιαίτερους δεσμούς. 62 Ετήσια έκθεση 2018 UNICEF/Greece 2018/Αθήνα/SummerCamp Ποδοσφαίρου/Οργάνωση ΓΗ

63 8 Συστάσεις και επισημάνσεις > > > > > > Όπως και στο στάδιο υποδοχής, είναι αναγκαία η παροχή επαρκούς ενημέρωσης σχετικά με την αίτηση και την διαδικασία διεθνούς προστασίας με τρόπο ανάλογο της ηλικίας, της ωριμότητας, του φύλου και των πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων των παιδιών, ανεξαρτήτως του νομικού καθεστώτος, αναγνωρίζοντας ότι η ευημερία του παιδιού είναι πρωταρχικής σημασίας και υπερέχει έναντι του συστήματος ασύλου και μετανάστευσης. Η ενημέρωση θα πρέπει να διεξάγεται σε γλώσσα που κατανοούν, φιλική προς αυτά. Παράλληλα, είναι απαραίτητη η κατάρτιση του προσωπικού σχετικά με τον τρόπο διενέργειας συνεντεύξεων με παιδιά, την επικοινωνία μαζί τους και επιμόρφωση ως προς τις ειδικές μορφές δίωξης που υφίστανται τα παιδιά. Διασφάλιση άμεσης και απρόσκοπτης πρόσβασης στην διαδικασία ασύλου με άμεση καταγραφή των αιτημάτων. Συγκεκριμένα, χρήζει άμεσης επίλυσης το ζήτημα της αδυναμίας πρόσβασης στο σύστημα μέσω skype, καθώς και η απόδειξη υπάρξεως προκαθορισμένου ραντεβού. Παράλληλα συνιστάται η αποτροπή σύλληψης σε πιθανό εντοπισμό από τις αρχές. Ο Συνήγορος πρότεινε και προτείνει την ευελιξία του συστήματος για ευάλωτες ή επείγουσες περιπτώσεις, αλλά και την αποτροπή της σύλληψης όσων έχουν κλείσει ραντεβού μέσω skype, με καταγραφή στο ηλεκτρονικό αρχείο Χαρτογράφησης Αλλοδαπών, όπως γίνεται και στην προκαταγραφή αιτημάτων ασύλου 60. Ολοκλήρωση εξέτασης των αιτημάτων ασύλου εντός εύλογου χρονικού διαστήματος, (ιδίως παιδιών που βρίσκονται κοντά στην ενηλικίωση) με σκοπό την μείωση της αβεβαιότητας, του άγχους και της πολύμηνης αναμονής. Ειδικότερα για τα ασυνόδευτα παιδιά: > > >> Προώθηση του θεσμού της επιτροπείας και εξασφάλιση δωρεάν νομικής συνδρομής και εκπροσώπησης. 61 Εξασφάλιση νόμιμης παραμονής των ασυνόδευτων παιδιών μέχρι την ενηλικίωση και παράλληλα θέσπιση ευμενέστερου πλαισίου νομιμοποίησης παιδιών που ενηλικιώνονται. 60 Ειδική Έκθεση Συνηγόρου του Πολίτη, Η πρόκληση των μεταναστευτικών ροών και της προστασίας των προσφύγων Ζητήματα διοικητικής διαχείρισης και δικαιωμάτων, Απρίλιος 2017, Παρατηρήσεις Συνηγόρου στο σχέδιο νόμου για την υποδοχή των αιτούντων διεθνή προστασία και τη μετανάστευση, Ετήσια έκθεση

64 Το προσωπικό που είναι επιφορτισμένο με την εφαρμογή της διαδικασίας καθορισμού του καθεστώτος του πρόσφυγα και εξετάζει τα αιτήματα ασύλου που υποβάλλουν τα παιδιά, και ειδικότερα τα ασυνόδευτα ή τα χωρισμένα από την οικογένειά τους, πρέπει να είναι ευαισθητοποιημένο και να έχει επιμορφωθεί σε θέματα εφαρμογής του εθνικού και διεθνούς δικαίου με τρόπο που λαμβάνει υπόψη την ειδική κατάσταση του παιδιού, το πολιτισμικό του υπόβαθρο και το φύλο του. ΓΕΝΙΚΟ ΣΧΟΛΙΟ 6 (2005) ΕΙΔΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΜΕΤΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΣΕ ΑΛΛΕΣ ΧΩΡΕΣ Ολοκλήρωση προγράμματος μετεγκατάστασης/ RELOCATΙON Στα τέλη Μαρτίου άτομα συνολικά είχαν μετεγκατασταθεί από την Ελλάδα προς άλλα κράτη μέλη, συμπεριλαμβανομένων 546 ασυνόδευτων ανηλίκων, σε 24 χώρες. Η Φιλανδία και η Ολλανδία, ακολουθούμενες από τις Γερμανία, Ισπανία και Ιρλανδία έχουν υποδεχθεί στο έδαφός τους το μεγαλύτερο αριθμό ασυνόδευτων ανηλίκων. Πηγές: Relocation Revisited The Greek Case, έκθεσή του Συνηγόρου του Πολίτη, Dubs amendment Από το 2016 εφαρμόζεται πρόγραμμα μετεγκατάστασης ασυνόδευτων ανηλίκων προς το Ηνωμένο Βασίλειο στο πλαίσιο εφαρμογής της «τροπολογίας DUBS». Ειδικότερα, επιλέξιμα παιδιά είναι όσα κατόπιν ατομικής αξιολόγησης έχει προσδιοριστεί ότι η μεταφορά είναι προς το συμφέρον του παιδιού. Ππροτεραιότητα δίνεται στα ασυνόδευτα παιδιά που ενδέχεται να λάβουν το καθεστώς του πρόσφυγα στο Ηνωμένο Βασίλειο και / ή είναι ιδιαίτερα ευάλωτα και δεν έχουν συμπληρώσει το 18ο έτος κατά τον χρόνο μεταφοράς. Το 2018, 30 παιδιά αναχώρησαν από την Ελλάδα στο Ηνωμένο Βασίλειο στο πλαίσιο του Σχήματος Dubs. 64 Ετήσια έκθεση 2018

65 # V. Συνθήκες διαβίωσης των παιδιών: πρόσβαση σε βασικά αγαθά και υπηρεσίες

66 1 Χώροι υποδοχής και φιλοξενίας: διασφάλιση δικαιώματος των παιδιών σε επαρκές επίπεδο διαβίωσης και στέγη 1α Κρίσιμα ζητήματα Παρακάτω παρουσιάζονται ορισμένα κρίσιμα ζητήματα αναφορικά με την λειτουργία των Κέντρων Φιλοξενίας και την διαχείριση του στεγαστικού ζητήματος εν γένει (για τα ασυνόδευτα παιδιά βλ. παρακάτω, κεφάλαιο VIII, 3), που επηρεάζουν την αποτελεσματική τους λειτουργία και την παροχή αξιοπρεπών συνθηκών διαβίωσης στα παιδιά. [1] Νομοθετικό πλαίσιο Με σειρά νομοθετικών διατάξεων 62 αναμορφώθηκε το πλαίσιο ίδρυσης και λειτουργίας των Κέντρων Φιλοξενίας. Στο παρελθόν η ευθύνη ίδρυσης και λειτουργίας των δομών υποδοχής και φιλοξενίας είχε οριστεί στο πλαίσιο της Υπηρεσίας Πρώτης Υποδοχής/ Υ.Π.Υ.Τ. (Γενική Γραμματεία Υποδοχής/ Υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής) με την ταυτόχρονη συνδρομή του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας 63, ενώ πλέον θεσμοθετείται η δυνατότητα λειτουργίας δομών φιλοξενίας υπό την ευθύνη φορέων της Κοινωνίας των Πολιτών/ Διεθνών οργανισμών 64 υπό την εποπτεία «της αρμόδιας Αρχής υποδοχής, σε συνεργασία με τους κατά περίπτωση συναρμόδιους κρατικούς φορείς» ενώ οι δομές που ιδρύονται και η διοίκησή τους ορίζεται από το Υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής 62 ν. 4540/2018, π.δ. 122/2017, ν. 4587/ ν αρ. 8, αρ. 96 του ν. 4368/2016, Αριθμ. 2979/ ΚΥΑ (ΦΕΚ Β 2602) «Συνδρομή του ΥΠΕΘΑ για την δημιουργία των Κέντρων Πρώτης Υποδοχής και των προσωρινών Δομών Φιλοξενίας αιτούντων άσυλο και ευάλωτων ομάδων πολιτών τρίτων χωρών» 73 Αριθμ. Φ.000/8/245258/Σ.37/16 (ΦΕΚ 630 Β/ ): Ρύθμιση θεμάτων Κεντρικού Συντονιστικού Οργάνου Διαχείρισης Προσφυγικής Κρίσης (ΚΕ.Σ.Ο.Δ.Π.) και Τοπικών Συντονιστικών Κέντρων Διαχείρισης Προσφυγικής Κρίσης (ΤΟ.Σ.ΚΕ.Δ.Π.). Λίγες ημέρες αργότερα ιδρύεται και το Κυβερνητικό Συμβούλιο για την Προσφυγική και Μεταναστευτική Πολιτική ΠΥΣ 7/ /16 (ΦΕΚ 43 Α/ ): Σύσταση Κυβερνητικού Συμβουλίου για την Προσφυγική και Μεταναστευτική Πολιτική. 64 Υπό ειδικότερους όρους που καθορίζονται με ΥΑ Υπουργού Μεταναστευτικής Πολιτικής, αρ. 24 ν όπως αντικαταστάθηκε με το αρ. 6, παρ. 2, ν. 4587/2018 «Άρθρο 24Α 1. Με απόφαση του Υπουργού Μεταναστευτικής Πολιτικής καθορίζεται κάθε σχετικό θέμα με: α. Την υλοποίηση στεγαστικών προγραμμάτων και εν γένει προγραμμάτων παροχής υλικών συνθηκών υποδοχής, β. τη συγκέντρωση, καταγραφή, διαχείριση και παρακολούθηση αιτημάτων στέγασης για την ομαλή εκτέλεση των στεγαστικών προγραμμάτων, γ. τη μίσθωση καταλυμάτων, τις τεχνικές προδιαγραφές, τις εγκαταστάσεις και τον απαραίτητο εξοπλισμό για την ομαλή εκτέλεση των στεγαστικών προγραμμάτων, δ. τη διαχείριση, λειτουργία και συντήρηση θέσεων στέγασης για την ομαλή εκτέλεση των στεγαστικών προγραμμάτων, ε. την εγκατάσταση και την αποχώρηση των ωφελούμενων στεγαστικών προγραμμάτων από θέσεις στέγασης, ζ. τους κανόνες διαμονής και συμβίωσης σε θέσεις στέγασης στο πλαίσιο στεγαστικών προγραμμάτων, η. την παροχή υπηρεσιών υποδοχής υλικών και γενικών- στους διαμένοντες σε θέσεις στέγασης των στεγαστικών προγραμμάτων, θ. την παροχή, διακοπή και τον περιορισμό των υλικών συνθηκών υποδοχής όσον αφορά τα εν λόγω στεγαστικά προγράμματα, ι. την εποπτεία από την αρμόδια αρχή υποδοχής της πληρότητας και ποιότητας των παρεχόμενων συνθηκών υποδοχής στα εν λόγω στεγαστικά προγράμματα, καθώς και κάθε άλλο συναφές με τα παραπάνω ζητήματα. 2. Με κοινή απόφαση των Υπουργών Μεταναστευτικής Πολιτικής και Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης μπορεί να καθορίζονται οι ειδικότεροι όροι, προϋποθέσεις και λεπτομέρειες των εν λόγω στεγαστικών προγραμμάτων αναφορικά με την απόλαυση υλικών συνθηκών υποδοχής από ανήλικους αιτούντες διεθνή προστασία ή μη, ασυνόδευτους ή μη.». 66 Ετήσια έκθεση 2018

67 συγκροτούνται ειδικότερα σε Περιφερειακές Υπηρεσίες της Υ.Π.Υ.Τ. 65 Σύμφωνα με τον ν. 4540/2018 «κέντρο φιλοξενίας» είναι κάθε χώρος που χρησιμοποιείται για την ομαδική φιλοξενία αιτούντων άσυλο και ασυνόδευτων ανηλίκων ενώ προβλέπεται ότι η στέγαση εφόσον παρέχεται σε είδος, λαμβάνει μία από τις κατωτέρω μορφές ή αποτελεί συνδυασμό τους 66 : α) διαμονή σε χώρο που χρησιμοποιείται προς το σκοπό της στέγασης των αιτούντων κατά τη διάρκεια της εξέτασης αίτησης διεθνούς προστασίας που ασκείται στα σύνορα ή σε ζώνες διέλευσης, β) κέντρα φιλοξενίας, τα οποία μπορεί να λειτουργούν σε δημόσια ή ιδιωτικά κτίρια κατάλληλα διαμορφωμένα, υπό τη διαχείριση δημόσιων ή ιδιωτικών μη κερδοσκοπικών φορέων ή διεθνών οργανισμών, γ) ιδιωτικές κατοικίες, διαμερίσματα, ξενοδοχεία που μισθώνονται στο πλαίσιο στεγαστικών προγραμμάτων για αιτούντες και υλοποιούνται από δημόσιους ή ιδιωτικούς μη κερδοσκοπικούς φορείς ή διεθνείς οργανισμούς. Η αρμοδιότητα για την ανάπτυξη και προσαρμογή του θεσμικού πλαισίου προδιαγραφών και πιστοποίησης που αφορούν στην παροχή υπηρεσιών και υλικών συνθηκών υποδοχής, εποπτείας, συντονισμού και διασφάλισης της ορθής λειτουργίας τους ανατέθηκε στην Διεύθυνση Προστασίας Αιτούντων Άσυλο της Γενικής Διεύθυνσης Μεταναστευτικής Πολιτικής. Παράλληλα, οι Ανοιχτές Δομές Φιλοξενίας Αιτούντων Άσυλο και Ευάλωτων Ομάδων πολιτών τρίτων χωρών που βρίσκονται στον Ελαιώνα Αττικής 67, στην περιοχή Σχιστού 65 Βλ. και αρ. 17 παρ. 9 ν. 4375/2016 όπως αντικαταστάθηκε με το αρ. 1 ν. 4587/2018 «9. Με απόφαση του Υπουργού Μεταναστευτικής Πολιτικής δύναται να χρησιμοποιείται κάθε κατάλληλη εγκατάσταση για τη διεξαγωγή ενεργειών υποδοχής και ταυτοποίησης ή παροχής προσωρινής φιλοξενίας, να δημιουργούνται προσωρινές εγκαταστάσεις ή να μισθώνονται κατάλληλα ιδιωτικά ακίνητα, αν οι υφιστάμενες εγκαταστάσεις των Περιφερειακών Υπηρεσιών της Υπηρεσίας Υποδοχής και Ταυτοποίησης δεν επαρκούν για το σκοπό αυτόν. Η καταλληλότητα των ανωτέρω χώρων βεβαιώνεται από το Τμήμα Τεχνικής Υποστήριξης της Υπηρεσίας Υποδοχής και Ταυτοποίησης βάσει της τουριστικής ή πολεοδομικής νομοθεσίας, η οποία δύναται να ενεργεί και σε συνεργασία με αντίστοιχη δημόσια υπηρεσία τοπικής αρμοδιότητας. Με κοινή απόφαση του Υπουργού Μεταναστευτικής Πολιτικής και του κατά περίπτωση αρμόδιου Υπουργού δύναται να ανατίθεται η δημιουργία, μίσθωση, υποστήριξη, στελέχωση, διαχείριση, εποπτεία ή παρακολούθηση των εγκαταστάσεων ή των μισθωμένων ακινήτων, σε άλλους φορείς του Δημοσίου ή Διεθνείς Οργανισμούς ή Φορείς της Κοινωνίας των Πολιτών. Η διάταξη της παρούσας παραγράφου εφαρμόζεται αναλόγως από την και στις περιπτώσεις που αρμόδια για την παροχή υπηρεσιών φιλοξενίας καθίσταται η Διεύθυνση Προστασίας Αιτούντων Άσυλο του άρθρου 23 του π.δ. 122/2017 και, στην περίπτωση αυτή, η καταλληλότητα των προς χρήση ακινήτων βεβαιώνεται, βάσει της τουριστικής ή πολεοδομικής νομοθεσίας.». 66 ν. 4540/2018, αρ. 18, βλ. και παρ «5. Σε δεόντως αιτιολογημένες περιπτώσεις, μπορούν κατ εξαίρεση να θεσπίζονται με απόφαση του Υπουργού Μεταναστευτικής Πολιτικής ειδικότεροι όροι όσον αφορά τις υλικές συνθήκες υποδοχής διαφορετικές από τις προβλεπόμενες στο παρόν άρθρο, για εύλογη χρονική περίοδο η οποία είναι όσο το δυνατόν συντομότερη, όταν: α) απαιτείται εκτίμηση των ειδικών αναγκών του αιτούντος άσυλο σύμφωνα με το άρθρο 20 του παρόντος νόμου ή β) έχουν εξαντληθεί προσωρινά οι διαθέσιμες δυνατότητες στέγασης. Σε κάθε περίπτωση, η παρέκκλιση από τα ως άνω δεν αίρει την υποχρέωση της αρμόδιας Αρχής υποδοχής για παροχή στους αιτούντες των υλικών και άυλων μέσων για την κάλυψη των βασικών αναγκών διαβίωσής τους.» 67 ΚΥΑ 3/5262/ (ΦΕΚ 2065/Β / ) Σύσταση Ανοιχτής Δομής Φιλοξενίας αιτούντων άσυλο, ευάλωτων ομάδων πολιτών τρίτων χωρών στον Ελαιώνα Αττικής, όπως τροποποιήθηκε με την υπ Ετήσια έκθεση

68 Αττικής, στην περιοχή Διαβατών Θεσσαλονίκης 68 και στη νήσο Λέρο 69 καθώς και η Ανοιχτή Δομή Φιλοξενίας Αιτούντων Εθελούσιας Επιστροφής στην περιοχή Αττικού Άλσους του Δήμου Αθηναίων Αττικής 70 έχουν συσταθεί ως Περιφερειακές Υπηρεσίες της Υ.Π.Υ.Τ.. Οι δομές αυτές είναι οι μόνες που διαθέτουν ιδρυτικές πράξεις σύμφωνα με το αρ. 10 του ν. 4375/2016, ενώ οι υπόλοιπες δομές λειτουργούσαν άτυπα, καθώς το προβλεπόμενο θεσμικό πλαίσιο σχετικά με την ίδρυση των δομών υποδοχής και φιλοξενίας δεν εφαρμόστηκε κατά τη δημιουργία τους. Όσον αφορά τις περιφερειακές Υπηρεσίες το Τμήμα Συντονισμού και Εποπτείας Περιφερειακών Δομών 71 είναι αρμόδιο για τον στρατηγικό σχεδιασμό, την παρακολούθηση των εξελίξεων και των αναγκών του πεδίου, την αξιολόγηση της λειτουργίας τους, τον συντονισμό με υπηρεσίες, για τον συντονισμό και την εποπτεία των οργανώσεων που υποστηρίζουν τις λειτουργίες των περιφερειακών δομών, και τέλος για την σύνταξη προδιαγραφών και κανονισμών λειτουργίας, την προετοιμασία και κατάρτιση των κανονιστικών πράξεων ως προς τα θέματα λειτουργίας και άσκησης αρμοδιότητας της Κεντρικής Υπηρεσίας και των περιφερειακών της δομών. 68 Ετήσια έκθεση 2018 [2] Υφιστάμενες δομές Σύμφωνα με Ενημερωτικό Δελτίο του Υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής, τον Νοέμβριο του 2018 λειτουργούν 26 Δομές Φιλοξενίας στην ηπειρωτική χώρα 72 και 2 αριθμ. 3/8784/ (ΦΕΚ Β 2906/ ), με την υπ αριθμ. 3/3694/ (ΦΕΚ Β 872 / ) και την ΚΥΑ υπ αριθμ. 3.2/6008/ (ΦΕΚ Β 1940/ ). 68 ΚΥΑ 3/14762/ (ΦΕΚ 3720/Β / ), Σύσταση ανοικτών Δομών Προσωρινής Υποδοχής πολιτών τρίτων χωρών ή ανιθαγενών που έχουν αιτηθεί διεθνή προστασία, σύμφωνα με τις διατάξεις της παρ. 4 του άρθρου 10 του ν. 4375/2016 (Σχιστό & Διαβατά). 69 ΚΥΑ 4Δ/8484/ (ΦΕΚ 2177/Β / ), Σύσταση ανοιχτής Δομής Προσωρινής Υποδοχής Αιτούντων Διεθνή Προστασία στη νήσο Λέρο, η λειτουργία της οποίας παρατάθηκε με την υπ αριθμ. 3/6007/ Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΦΕΚ Β 2085/ ). 70 ΚΥΑ 3/5023/ (ΦΕΚ 1990/Β / ), Σύσταση Ανοιχτής Δομής Φιλοξενίας Αιτούντων Εθελούσιας Επιστροφής στην περιοχή Αττικού Άλσους του Δήμου Αθηναίων Αττικής, η λειτουργία της οποίας παρατάθηκε με την υπ αριθμ. 3.1/6009/ (ΦΕΚ Β 1940/ ). 71 Π.Δ 122/ , αα. Τη συστηματική στο πεδίο αρμοδιότητας της υπηρεσίας, την καταγραφή και αποτύπωση του μεγέθους, των ποιοτικών χαρακτηριστικών και των αναγκών του εξυπηρετούμενου πληθυσμού με στόχο τη συνολική διαμόρφωση των στρατηγικών κατευθύνσεων της υπηρεσίας. αβ. Την εισήγηση για ίδρυση νέων, επέκταση ή κατάργηση υφιστάμενων περιφερειακών δομών της υπηρεσίας, με βάση τις αναδυόμενες ανάγκες στο πεδίο και τις εξελίξεις που καταγράφονται στον τομέα των παράτυπων εισροών. αγ. Την υποστήριξη, το συντονισμό και την αξιολόγηση της λειτουργίας των περιφερειακών δομών, τη σύνταξη αναφορών και την εισήγηση απαιτούμενων βελτιώσεων στην οργάνωσή τους. αδ. Τη συλλογή στοιχείων για την καταγραφή των αναγκών των περιφερειακών δομών, σε ό,τι αφορά το απαιτούμενο ανθρώπινο δυναμικό και την υλικοτεχνική τους υποδομή. αε. Τη μέριμνα για τη συστηματική επικοινωνία με την Υπηρεσία Ασύλου, τη Διεύθυνση Προστασίας Αιτούντων Άσυλο, τις υπηρεσίες της Ελληνικής Αστυνομίας (ΕΛ.ΑΣ) και άλλες, κατά περίπτωση εμπλεκόμενες, δημόσιες υπηρεσίες και κοινωνικούς φορείς με στόχο τη διασφάλιση του αποτελεσματικού συντονισμού για τη λειτουργία των περιφερειακών δομών της υπηρεσίας. αστ. Το συντονισμό και την εποπτεία των οργανώσεων που υποστηρίζουν τις λειτουργίες των περιφερειακών δομών, την παρακολούθηση της τήρησης των συμβατικών τους υποχρεώσεων και την υλοποίηση των απαραίτητων ενεργειών για τη διευκόλυνση του έργου τους. αζ. Τη σύνταξη προδιαγραφών και κανονισμών λειτουργίας, την προετοιμασία και κατάρτιση των κανονιστικών πράξεων ως προς τα θέματα λειτουργίας και άσκησης αρμοδιότητας της Κεντρικής Υπηρεσίας και των περιφερειακών της δομών. αη. Την υλοποίηση δράσεων δημοσιότητας για την προβολή του έργου της Υπηρεσίας και την οργάνωση και τον έλεγχο της επικοινωνιακής διαχείρισης του έργου των περιφερειακών υπηρεσιών της Αττική: Ελαιώνας, Σχιστό, Σκαραμαγκάς, Μαλακάσα, Λαύριο (πρόκειται για

69 Κέντρα Φιλοξενίας στα νησιά 73. Επιπλέον, άτομα φιλοξενούνται σε ενοικιαζόμενα διαμερίσματα μέσω του προγράμματος ESTIA, το οποίο διαχειρίζεται η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες με χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 74 ενώ περί τα άτομα φιλοξενούνται από το Υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής σε ενοικιαζόμενα δωμάτια και ξενοδοχεία στις περιοχές των Γρεβενών και της Βόλβης. Τέλος, υλοποιείται πρόγραμμα φιλοξενίας ατόμων σε ξενοδοχεία και καταλύματα για περίοδο 6 μηνών, το οποίο διαχειρίζεται ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης με χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Εκτός των χώρων φιλοξενίας που εντάσσονται στο επίσημο πλέγμα φιλοξενίας, παιδιά διαμένουν σε καταλήψεις και άτυπους χώρους. Ειδικά για τις καταλήψεις, από φορείς κοινωνίας των πολιτών αναφέρθηκε ότι οι συνθήκες διαβίωσης σε ορισμένες από αυτές εκθέτουν τα παιδιά σε κινδύνους και απειλές. UNICEF/Greece 2018/ Ανοιχτή Δομή Προσωρινής Φιλοξενίας στα Διαβατά Θεσσαλονίκης το κέντρο που λειτουργεί στην πόλη του Λαυρίου και δεν πρέπει να συγχέεται με άλλη δομή φιλοξενίας που βρίσκεται πάλι στην περιοχή του Λαυρίου, σε χώρο παιδικών κατασκηνώσεων του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης, που διαχειριζόταν ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός, στη οποία εξακολουθούν να διαμένουν παιδιά, δεν εντάσσεται όμως στο επίσημο πλέγμα δομών), Ελευσίνα. Στερεά Ελλάδα: Οινόφυτα, Θήβα, Θερμοπύλες, Ριτσώνα. Δυτική Ελλάδα: Ανδραβίδα. Θεσσαλία: Κουτσόχερο, Βόλος. Ανατολική Μακεδονία: Καβάλα, Δράμα. Κεντρική Μακεδονία: Σέρρες, Αλεξάνδρεια, Βέροια, Διαβατά, Κάτω Μηλιά, Λαγκαδίκια, Νέα Καβάλα. Ήπειρος: Δολιανά, Φιλιππιάδα, Κατσικάς, Αγία Ελένη. Σημειώνεται ότι λειτουργεί και Ανοιχτή Δομή Φιλοξενίας Αιτούντων Εθελούσιας Επιστροφής για όσους εντάσσονται στο πρόγραμμα εθελουσίων επιστροφών στο Αττικό Άλσος, βλ. σε Απόφαση 3/5023/2015: Σύσταση Ανοιχτής Δομής Φιλοξενίας Αιτούντων Εθελούσιας Επιστροφής στην περιοχή Αττικού Άλσους του Δήμου Αθηναίων Αττικής, (ΦΕΚ 1990/Β/2015), Στην Λέσβο- Καρά Τεπέ και στην Λέρο Ετήσια έκθεση

70 [3] Εμπλεκόμενοι φορείς και προδιαγραφές λειτουργίας Δομών Φιλοξενίας Αρχικά σημειώνεται ότι η παροχή στέγασης στον προσφυγικό/ μεταναστευτικό πληθυσμό υλοποιείται κυρίως από φορείς κοινωνίας των πολιτών και διεθνείς οργανισμούς, που υποστηρίζουν το κράτος στη διαχείριση των Κέντρων Φιλοξενίας. Στην πράξη την ευθύνη διαχείρισης φέρει το Ελληνικό Δημόσιο, υποστηριζόμενο από διεθνείς Μ.Κ.Ο και/ή στον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης (Δ.Ο.Μ.) στην διαχείριση των δομών 75. Η επίβλεψη και εποπτεία του κράτους του κράτους είναι περιορισμένη, ενώ στα Κέντρα φιλοξενίας έχουν οριστεί υπεύθυνοι του Υπουργείου 76, στους οποίους απευθύνονται οι οργανώσεις για ζητήματα της καθημερινής διαχείρισης των δομών. Παράλληλα λειτουργούν και Κέντρα φιλοξενίας, στα οποία οι επιμέρους λειτουργίες και παροχές υπηρεσιών έχουν επιμεριστεί ή και ανατεθεί ταυτόχρονα στο Υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής, στο Υπουργείο Άμυνας, στον οικείο Δήμο ή Περιφέρεια και σε οργανώσεις και οργανισμούς. Σε εκκρεμότητα παραμένει, εδώ και μία τριετία, η θέσπιση ελάχιστων κοινών προδιαγραφών (στέγασης, ιατρικών και άλλων υπηρεσιών κ.λπ.) καθώς και η πιστοποίηση/αξιολόγηση των Κέντρων Φιλοξενίας, δεδομένου ότι επί της παρούσης υπάρχει ανομοιογενής διαχείριση και λειτουργία του κάθε κέντρου και παρουσιάζονται μεγάλες διαφορές σε πολλαπλά επίπεδα (κτιριακές εγκαταστάσεις, παροχή υπηρεσιών, τήρηση όρων ασφάλειας και υγιεινής). Ειδικότερα για τα Κέντρα Φιλοξενίας που λειτουργούν ως Περιφερειακές Υπηρεσίες της Υ.Π.Υ.Τ., εφαρμόζεται ο Γενικός Κανονισμός Λειτουργίας που είχε υιοθετηθεί κατ εξουσιοδότηση του Ν. 3907/ ενώ οι εσωτερικοί κανονισμοί λειτουργίας που να καθορίζουν τις ειδικότερες αρμοδιότητες και ευθύνες που αναλογούν στον κάθε φορέα δεν έχουν εκδοθεί 78. Τα στεγαστικά προγράμματα -παροχή στέγασης σε διαμερίσματα/κτίρια/ξενοδοχείαδιαχειρίζονται διεθνείς οργανισμοί σε συνεργασία με διάφορους εταίρους 79, χωρίς ωστόσο να υπάρχει ο απαραίτητος έλεγχος των εγκαταστάσεων αναφορικά με τεχνικές προδιαγραφές και την τήρηση των λοιπών νομοθετικών διατάξεων και δεν έχει εκδοθεί η σχετική ΚΥΑ που να καθορίζει τους ειδικότερους όρους παροχής των συνθηκών υποδοχής, υλοποίησης των προγραμμάτων και εποπτείας των παρεχόμενων υπηρεσιών 80. Οι ελλείψεις αυτές δημιουργούν προβλήματα συντονισμού και εγείρουν ζητήματα ως προς την κατανομή των ευθυνών των εμπλεκόμενων φορέων. Τέλος, επισημαίνεται ότι για την ανάθεση αρμοδιοτήτων σε φορείς της κοινωνίας των πολιτών ή σε δημόσιους φορείς τίθενται όροι και προϋποθέσεις, οι οποίοι θα πρέπει να ανταποκρίνονται σε κατάλληλες 75 άρθρο 1 παράγραφος 2 και 3 παράγραφος 4 του Κανονισμού (ΕΕ) 2016/369 του Συμβουλίου της 15ης Μαρτίου 2016 για την παροχή στήριξης έκτακτης ανάγκης εντός της Ένωσης), αρ. 11 παρ. 9 ν. 4375/2016, Εκτός από τις Δομές που έχουν συσταθεί ως Περιφερειακές Υπηρεσίες της Υ.Π.Υ.Τ., στις οποίες ωστόσο η διαχείριση των δομών έχει ανατεθεί σε Μ.Κ.Ο. 76 Κατά την επίσκεψη του Συνηγόρου στο Κέντρο Φιλοξενίας στα Λαγκαδίκια δεν υπήρχε κάποιος υπεύθυνος. Ωστόσο, είναι η μόνη δομή χωρίς υπεύθυνο από το Υπουργείο. 77 ΚΥΑ 7001/2/1454 η / (ΦΕΚ 64/Β / ), Γενικός κανονισμός λειτουργίας περιφερειακών υπηρεσιών πρώτης υποδοχής. 78 Αρ. 17 παρ. 2, 3 ν. 4375/2016 Σύμφωνα με το άρθρο 17 του ν. 4375/2016, απαιτείται η θέσπιση Γενικού Κανονισμού Λειτουργίας των Δομών Προσωρινής Φιλοξενίας και των Δομών Προσωρινής Υποδοχής με την έκδοση σχετικής Κοινής Υπουργικής Απόφασης, ενώ η λειτουργία τους διέπεται από Εσωτερικό Κανονισμό. 79 Η Ύπατη Αρμοστεία του Ο.Η.Ε. για τους Πρόσφυγες διαχειρίζεται το πρόγραμμα ΕΣΤΙΑ και ο Δ.Ο.Μ. το πρόγραμμα Filoxenia. Σημειώνεται ότι το πρόγραμμα ΕΣΤΙΑ αναμένεται να τεθεί υπό την διαχείριση της τοπικής αυτοδιοίκησης, υπό την εποπτεία του υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής. 80 Αρ. 24Α ν. 4587/ Ετήσια έκθεση 2018

71 προδιαγραφές ποιότητας με σκοπό την εύρυθμη και αποτελεσματική λειτουργία των κέντρων. 81 Επίσης προβλέπεται η σύσταση Μητρώου 82 διαπιστευμένων φορέων, στο οποίο η εγγραφή των φορέων είναι απαραίτητη προϋπόθεση τόσο για τη δραστηριοποίησή τους όσο και για τη συνακόλουθη πιστοποίησή τους και την ευρύτερη συνεργασία τους με τις υπηρεσίες του Υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής.( [4] Μεταφορά & διαχείριση αιτημάτων στέγασης Το Υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής ανέλαβε την διαχείριση των αιτημάτων στέγασης 83 καθώς και την ευθύνη για την παραπομπή και την μετακίνηση των αιτούντων 84. Τα αιτήματα και οι μετακινήσεις αφορούν κυρίως τις παραπομπές από τα 5 Κ.Υ.Τ. των νησιών προς τις δομές της ηπειρωτικής χώρας, ενώ ιδιαίτερο προβληματισμό προκαλεί το γεγονός ότι στο σύστημα αυτό δεν εντάσσονται όσοι διέρχονται από το Κ.Υ.Τ. Έβρου (βλ. ανωτέρω, σελ. 24, 25). Η διχοτόμηση μεταξύ νησιών και ενδοχώρας όσον αφορά στη μεταχείριση των αιτούντων άσυλο δημιουργεί διακριτική μεταχείριση σχετικά με την μη παραπομπή αιτούντων άσυλο από το Φυλάκιο στις ανοιχτές δομές φιλοξενίας. [5] Ανεπάρκεια δομών φιλοξενίας Η επάρκεια θέσεων φιλοξενίας και η εξασφάλιση στέγασης με όρους σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων εξακολουθεί να αποτελεί πρόκληση για τον ελληνικό διοικητικό μηχανισμό. Βασική διαπίστωση των τελευταίων ετών αποτελεί η έλλειψη σχεδιασμού και ετοιμότητας της Διοίκησης για την κάλυψη των στεγαστικών αναγκών και παροχής υλικών συνθηκών υποδοχής υπό αξιοπρεπείς και ανθρώπινους όρους. Για τρίτη συνεχόμενη χρονιά το ζήτημα παροχής στέγασης αντιμετωπίζεται ως ένας φαύλος κύκλος αποσυμφόρησης και διαχείρισης του υπερπληθυσμού, ιδίως των Κ.Υ.Τ.. Η έλλειψη θέσεων φιλοξενίας σημαίνει είτε ότι τα παιδιά στερούνται πλήρως στέγασης και υπάρχει επομένως πλήρης απουσία άμεσης και συνεχούς παροχής συνδρομής προσαρμοσμένης στις ατομικές εξειδικευμένες ανάγκες τους, είτε ότι φιλοξενούνται σε υπερπληθυσμιακές και εγγενώς ακατάλληλες εγκαταστάσεις. Οι περιστάσεις αυτές καθιστούν κάθε βασική φροντίδα και προστασία των παιδιών κενή περιεχομένου, ενώ τα παιδιά παραμένουν σε συνθήκες κακουχίας, ανασφάλειας και βίας, τα οποία επηρεάζουν 81 Αρ. 11 παρ. 9 ν. 4375/ αρ. 31 παρ. 2 ν. 4375/2016 προβλέπεται Σύσταση Μητρώου στην ΥΠ.Υ.Τ., ενώ παράλληλα με την Υπουργική Απόφαση οικ. 7586/18 - ΦΕΚ 4794/Β/ προβλέπεται η Λειτουργία Μητρώου Ελληνικών και Ξένων Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων (Μ.Κ.Ο) που δραστηριοποιούνται σε θέματα διεθνούς προστασίας, μετανάστευσης και κοινωνικής ένταξης στο Υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής. Όσον δε αφορά τις Μ.Κ.Ο που δραστηριοποιούνται στο χώρο της δημιουργικής απασχόλησης και της εκπαίδευσης, προβλέπεται πιστοποίηση από το ΙΕΠ/ΥΠΠΕΘ με την υποβολή προτάσεων συγκεκριμένων προγραμμάτων. 83 Π.Δ 122/ , δ. Το Τμήμα Διαχείρισης Αιτημάτων Στέγασης είναι αρμόδιο για: δα. Τη συγκέντρωση και διαχείριση αιτημάτων που απευθύνουν σε αυτό αρμόδιες δημόσιες αρχές και κοινωνικοί φορείς για τη στέγαση αιτούντων διεθνούς προστασίας και την παραπομπή των αιτούντων σε κατάλληλες δομές φιλοξενίας, λαμβάνοντας υπόψη τη διαθέσιμη δυναμικότητα και προτεραιοποιώντας τα αιτήματα με βάση τον βαθμό ευαλωτότητας. 84 Στο παρελθόν υλοποιούνταν σε συνεργασία με την Ύπατη Αρμοστεία, βλ. ν. 4587/2018, Άρ. 18, 20, ενώ για τους ξενώνες φιλοξενίας οικογενειών υπεύθυνο για την τοποθέτηση στους ξενώνες ήταν το Ε.Κ.Κ.Α.. Στις αρμοδιότητες της Υ.Π.Υ.Τ υπάγεται η «παραπομπή και μετακίνησή τους σε κατάλληλες δομές για την προσωρινή υποδοχή ή φιλοξενία τους, σύμφωνα με τις διατάξεις του παρόντος και του άρθρου 18 του ν. 4540/2018». Ετήσια έκθεση

72 την ψυχική και σωματική τους ευημερία και ακόμη και την επιβίωσή τους. Ενώ οι δομές της ηπειρωτικής Ελλάδας παρέμειναν πλήρεις κατά την διάρκεια του έτους, ταυτόχρονα ο ρυθμός των αφίξεων συνεχίστηκε αμείωτος, χωρίς όμως να υπάρχει παράλληλη πρόβλεψη για την ίδρυση νέων χώρων/ θέσεων φιλοξενίας. Συνεπεία των παραπάνω ήταν χιλιάδες να παραμένουν είτε άστεγοι είτε συνωστισμένοι υπό απαράδεκτες συνθήκες διαβίωσης στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης. UNICEF/Greece 2018/Κέντρο Φιλοξενίας στον Σκαραμαγκά/Σιόκου-Σιόβα 72 Ετήσια έκθεση 2018

73 Πρωταρχικό χαρακτηριστικό της διαχείρισης του στεγαστικού ζητήματος αποτελεί η έλλειψη έγκαιρης ανταπόκρισης και η λήψη εκτάκτων και κατεπειγουσών μέτρων, υπό την πίεση του χειμώνα και των δυσμενών καιρικών συνθηκών που στο παρελθόν είχαν τραγικές συνέπειες και της διεθνούς αποδοκιμασίας του συστήματος υποδοχής 85. Πρόσκαιρες λύσεις για διαρκείς ανάγκες Έτσι, εντάθηκαν οι προσπάθειες αποσυμφόρησης των νησιών με την λήψη μέτρων επείγουσας φιλοξενίας ευάλωτων ομάδων, με την δημιουργία νέων θέσεων φιλοξενίας στις υφιστάμενες δομές της ηπειρωτικής Ελλάδας, την επαναλειτουργία δομών που είχαν κλείσει και την επέκταση των προγραμμάτων εναλλακτικού τύπου στέγασης (σε διαμερίσματα, ξενοδοχεία κ.α.). Επισημαίνεται όμως ότι πλέον δεν γίνεται λόγος για «έκτακτες και κατεπείγουσες συνθήκες», αλλά για μία διαρκή ανάγκη που θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με προπαρασκευαστικές δράσεις, καθώς οι πληθυσμοί ανανεώνονται με συνεχείς νέες αφίξεις χιλιάδων ανθρώπων στα νησιά. Συγκεκριμένα, αυξάνονται σημαντικά οι θέσεις φιλοξενίας σε ενοικιαζόμενα διαμερίσματα και κτίρια στον αστικό ιστό στο πλαίσιο του προγράμματος Στήριξης Έκτακτης Ανάγκης για την Ένταξη και τη Στέγαση (ESTIA) της Πολιτικής Προστασίας και Ανθρωπιστικής Βοήθειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ECHO), σε συνεργασία της Ύπατης Αρμοστείας με την κυβέρνηση, τις τοπικές αρχές σε αρκετούς Δήμους, καθώς και με Μ.Κ.Ο. (από 21,435 στα τέλη Δεκεμβρίου σε 27, στα τέλη Δεκεμβρίου 2018). Παράλληλα, ως μέρος του σχεδίου έκτακτης ανάγκης για την αποσυμφόρηση των εγκαταστάσεων υποδοχής στα νησιά, υλοποιείται το πρόγραμμα «FILOXENIA» από τον Δ.Ο.Μ., στο οποίο προβλέπεται η παροχή στέγασης σε ξενοδοχειακές μονάδες 88. Εκτός αυτών, δεν έλειψαν και μερικές άστοχες και αναποτελεσματικές κινήσεις επαναλειτουργίας καταυλισμών που είχαν στο παρελθόν κριθεί ακατάλληλοι και είχαν κλείσει, η τοποθέτηση σκηνών σε δομές φιλοξενίας με σκοπό την επέκταση τους και η συνέχιση λειτουργίας δομών που έβαιναν προς κατάργηση. Συγκεκριμένα, η δυναμικότητα των Κέντρων φιλοξενίας αυξήθηκε από τον Ιανουάριο του 2018 σε θέσεις τον Δεκέμβριο του Παρά τις προσπάθειες που καταβλήθηκαν για την αντιμετώπιση των αναγκών, ο υπερπληθυσμός στα Κ.Υ.Τ. συνεχίστηκε καθ όλη την διάρκεια του έτους αγγίζοντας τις 85 Βλ. ενδεικτικά Council of Europe: Commissioner for Human Rights, Report by Dunja Mijatovic following her visit to Greece from 25 to 29 June 2018, CommDH(2018)24, 6 November 2018, report-on-the-visit-to-greece-from-25-to-29-june-2018-by-dunjamijatov/16808ea5bd, Report of the Special Rapporteur on the human rights of migrants on his mission to Greece, A/HRC/35/25/Add.2, 24 April 2017, Council of Europe: Group of Experts on Action against Trafficking in Human Beings, Report concerning the implementation of the Council of Europe Convention on Action against Trafficking in Human Beings by Greece, 18 October 2017, GRETA(2017)27, διαθέσιμο σε : rm.coe.int/greta fgr-gre-en/168075f2b6, UN Committee on the Elimination of Racial Discrimination, Concluding observations on the twentieth to twenty-second periodic reports of Greece, 3 October 2016, UN Doc. CERD/C/GRC/CO/20-22, διαθέσιμο σε Σύμφωνα με δεδομένα των οργανώσεων του Site Management Support Working Group. Ετήσια έκθεση

74 άτομα στα τέλη Δεκεμβρίου- 90, όπως και οι «αυθόρμητες» αφίξεις περίπου 1800 σε όλη την επικράτεια στα τέλη του έτους- 91, που καταδεικνύουν την ανεπάρκεια των προσωρινών αυτών λύσεων. Πρόσθετα ζητήματα δημιουργεί η αύξηση του «Αυθόρμητες αφίξεις» αριθμού των εισερχόμενων από τα χερσαία σύνορα, οι οποίοι είτε βρίσκονται σε συνθήκες αστεγίας μετά την καταγραφή τους από το Κ.Υ.Τ. είτε καταφθάνουν σε διάφορα σημεία της χώρας, χωρίς να έχει καταγραφεί η αίτησή τους ή να έχουν υπαχθεί σε οποιαδήποτε διαδικασία υποδοχής, με αποτέλεσμα αυξημένες ανάγκες προστασίας 92. Κατά την επίσκεψη του Συνηγόρου στα Λαγκαδίκια υπήρχαν περί τα 280 άτομα κατά την επίσκεψή στα Διαβατά γύρω στα 250 άτομα, συμπεριλαμβανομένων πολλών παιδιών σε πολύ μικρή ηλικία, που δεν είχαν υπαχθεί σε οποιαδήποτε διαδικασία και διέμειναν σε σκηνές, στερούμενα πρόσβασης σε υπηρεσίες και παροχές, ενώ δεν είχαν δοθεί κατευθυντήριες οδηγίες από την αρμόδια κρατική αρχή για την αντιμετώπιση των περιπτώσεων αυτώνκαι δεν υπήρξε πρόβλεψη για την μεταφορά τους 93. Οι πρόσφυγες που βρίσκονται στις ανοιχτές δομές φιλοξενίας χωρίς σχετική άδεια του Υπουργείου δεν έχουν δικαίωμα σε καμιά από τις υπηρεσίες (συμπεριλαμβανομένων, ενδεικτικά, της οικονομικής βοήθειας, της πρόσβασης σε συσσίτιο κ.λπ.) που παρέχονται σε όσους έχουν επισήμως παραπεμφθεί για στέγαση. Σημειώνεται ωστόσο ότι παρόμοια περιστατικά παρατηρούνται σε όλη την επικράτεια. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να αναφερθεί ότι η θέσπιση της κατοχής νομιμοποιητικών εγγράφων ως αναγκαία προϋπόθεση για τη διαμονή στα κέντρα της ηπειρωτικής Ελλάδας είναι ιδιαίτερα προβληματική διότι δεδομένων των προβλημάτων πρόσβασης στην διαδικασία ασύλου και συγκεκριμένα του χρόνου που απαιτείται για την έκδοση των δελτίων αιτούντων άσυλο, πολλά παιδιά καταλήγουν άστεγα για μεγάλο χρονικό διάστημα Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Ε.Σ.Κ.Ε.Σ.Μ.Α., php/%cf%80%cf%81%ce%bf%cf%83%cf%86%cf%85%ce%b3%ce%b9%ce%ba%cf%8c-%ce%b6 %CE%AE%CF%84%CE%B7%CE%BC%CE%B1-refugee-crisis. 91 Σύμφωνα με δεδομένα των οργανώσεων του Site Management Support Working Group. 92 Με εξαίρεση τα ασυνόδευτα παιδιά, διαφαίνεται ότι υπάρχει κενό νόμου όσον αφορά τη διαχείριση της στέγασης των αιτούντων άσυλο εν γένει (δηλαδή διαδικασία παραπομπής σε δομές) που πλήττει και τα παιδιά (στις περιπτώσεις των οικογενειών). 93 Σχετικά σημειώνεται ότι συνήθως το Υπουργείο αποφασίζει ποιος έχει δικαίωμα να καταγραφεί στις ανοιχτές δομές και είναι συχνό πλέον φαινόμενο η κατάληψη οικίσκων από πρόσφυγες που αδυνατούν με ίδια μέσα να καλύψουν τις στεγαστικές τους ανάγκες χωρίς όμως να εμφαίνονται στον επίσημο πληθυσμό. 94 ν. 4540, αρ. 19, παρ Ετήσια έκθεση 2018

75 1β Συνθήκες διαβίωσης στα Kέντρα φιλοξενίας Οι δομές προσωρινής φιλοξενίας της ηπειρωτικής Ελλάδας, συνέχισαν παρά την ακαταλληλότητά τους να στεγάζουν πλήθος αιτούντων άσυλο, μεταξύ των οποίων το 1/3 ήταν παιδιά 95. Οι συνθήκες διαβίωσης στην πλειονότητα των χώρων εξακολουθούν να υπολείπονται σημαντικά του αξιοπρεπούς επιπέδου διαβίωσης που επιτάσσει η εθνική και ενωσιακή νομοθεσία και δεν ενδείκνυνται για μακροπρόθεσμη παραμονή. Οι μαζικές μεταφορές που πραγματοποιούνται από τις αρχές Σεπτεμβρίου προκάλεσαν προβλήματα στα κέντρα φιλοξενίας στην ηπειρωτική Ελλάδα. Ο πληθυσμός που φιλοξενείται έχει αυξηθεί υπέρμετρα, χωρίς ωστόσο να υπάρχουν οι αναγκαίες υποδομές. Ο συνωστισμός των ανθρώπων είναι απαγορευτικός για οποιαδήποτε ιδιωτικότητα, ενώ ταυτόχρονα, ο συγχρωτισμός αιτούντων διαφόρων εθνικοτήτων υπό άθλιες συνθήκες αυξάνει τις συγκρούσεις, τις εντάσεις και τα βίαια επεισόδια. Οι περισσότερες δομές βρίσκονται εκτός αστικού ιστού, με περιορισμένες δυνατότητες μετακινήσεων εκτός των κέντρων, καθώς αυτό απαιτεί χρόνο και οικονομική επιβάρυνση, γεγονός που δυσχεραίνει την πρόσβαση τις υπηρεσίες. Περαιτέρω ενισχύει την γκετοποίηση και την περιθωριοποίηση του πληθυσμού, ενώ η παραμονή σε αυτά για μεγάλο διάστημα καθιστά την ομαλή ένταξη δυσχερέστερη, την αλληλεπίδραση με τις τοπικές κοινωνίες περιορισμένη έως και ανύπαρκτη και ευνοεί την δημιουργία «παράλληλων κοινωνιών». Αδυναμία προστασίας των παιδιών σε συνθήκες συνωστισμού Απομόνωση Η Γενική σύσταση αριθ. 30 (2004) της Επιτροπής για την κατάργηση των φυλετικών διακρίσεων καλεί τα κράτη μέλη να «εγγυηθούν την ίση απόλαυση του δικαιώματος για επαρκή στέγαση, ιδίως με την αποφυγή του διαχωρισμού στις κατοικίες και με την εξασφάλιση της αποφυγής από πρακτικές που εισάγουν διακρίσεις». 95 Σύμφωνα με δεδομένα των οργανώσεων του Site Management Support Working Group. Ετήσια έκθεση

76 Αυξημένοι κίνδυνοι λόγω των ανύπαρκτων συνθηκών υγιεινής 76 Ετήσια έκθεση 2018 Σε ορισμένα κέντρα φιλοξενίας οι συνθήκες υγιεινής είναι ανύπαρκτες, με ανεπαρκή αριθμό αποχωρητήριων και μπάνιων, τα οποία πολλές φορές δεν λειτουργούν και είναι απομακρυσμένα από τους χώρους διαμονής, με αποτέλεσμα γυναίκες και παιδιά να φοβούνται να πηγαίνουν τα βράδια. Επιπλέον, τα αποχετευτικά συστήματα παρουσιάζουν διαρροές με αποτέλεσμα την συγκέντρωση στάσιμων νερών και λυμάτων, που συνιστούν εστίες μόλυνσης, ενώ οι χώροι διαμονής δεν έχουν συντηρηθεί και απολυμανθεί. Ενώ στο παρελθόν η σίτιση παρεχόταν από τις Κάλυψη διατροφικών αναγκών ένοπλες δυνάμεις στο πλαίσιο συμβάσεων με εταιρείες εστίασης/catering, πλέον οι αιτούντες κατά κύριο λόγο λαμβάνουν χρηματικό βοήθημα, με το οποίο καλύπτουν οι ίδιοι τις ανάγκες τους. Ο ρόλος των ενόπλων δυνάμεων περιορίζεται στην διανομή φαγητού στον πληθυσμό που δεν έχει ακόμα ενταχθεί στο πρόγραμμα χρηματικού βοηθήματος καθώς και σε μεμονωμένα κέντρα. Σε πολλά κέντρα δεν υπάρχουν επαρκείς και κατάλληλοι χώροι παρασκευής φαγητού, ενώ η απόσταση από την αγορά δυσχεραίνει την προμήθεια προϊόντων. Ιδιαίτερα προβλήματα έχουν αναφερθεί σχετικά με την σίτιση των παιδιών, διότι δεν παρέχεται γάλα και βρεφικές τροφές για τα παιδιά βρεφικής ηλικίας, ενώ οι αιτούντες αδυνατούν να προμηθευτούν οι ίδιοι τις εν λόγω τροφές λόγω του μεγάλου κόστους. Επίσης, δεν υπάρχουν χώροι θηλασμού σε όλα τα κέντρα φιλοξενίας. Η φύλαξη των δομών έχει ανατεθεί στην Αστυνομία ή και Θέματα ανασφάλειας στις ένοπλες δυνάμεις, όμως στα περισσότερα κέντρα το προσωπικό δεν επαρκεί για την ασφαλή διαμονή των παραμενόντων. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού δεν αισθάνεται ασφάλεια στις δομές, γεγονός που οφείλεται και στην ίδια την τοποθεσία όπου βρίσκονται, καθώς τα κέντρα φιλοξενίας είναι απομακρυσμένα και απομονωμένα. Επισημαίνεται ότι τα κέντρα φιλοξενίας έχουν συσταθεί ως ανοιχτά και οποιαδήποτε παρουσία της αστυνομίας και των ενόπλων δυνάμεων θα πρέπει να συμβαδίζει με την έννοια αυτή και να μην οδηγεί στην de facto μετατροπή τους σε κλειστά κέντρα. Για την πρόληψη και αποφυγή κάθε είδους βίας είναι απαραίτητη η βελτίωση των ίδιων των συνθηκών διαβίωσης, των εγκαταστάσεων και των παρεχόμενων υπηρεσιών. Όσον αφορά το προσωπικό στα Κέντρα φιλοξενίας, Η στελέχωση δεν ανταποκρίνεται στις υφιστάμενες ανάγκες και δεν συμβάλει στην εύρυθμη λειτουργία επισημαίνεται ότι η πλειονότητα των υπηρεσιών παρέχεται από Μ.Κ.Ο., ενώ η κρατική συνδρομή περιορίζεται κυρίως στην παροχή υπηρεσιών φύλαξης (και σε περιορισμένο βαθμό σίτισης). Προς κάλυψη των αναγκών η ενίσχυση του ανθρωπίνου δυναμικού πραγματοποιήθηκε με την πρόσληψη συμβασιούχων Τα περισσότερα ασυνόδευτα ή χωρισμένα από τις οικογένειες τους παιδιά (separated) που διέμεναν στα Κ.Υ.Τ. των νησιών στις αρχές Ιανουαρίου του 2019, προέρχονταν από το Αφγανιστάν (54%), το την Συρία (10%), την Αίγυπτο (10%), την Ισημερινή Γουινέα (5%), το Ιράκ (4%), ενώ τα υπόλοιπα παιδιά προέρχονταν από την Δημοκρατία του Κονγκό (3%) καθώς και άλλες χώρες.

77 ενώ παράλληλα προωθήθηκε δράση πρόσληψης εργαζόμενων σε Δήμους, οι οποίοι διατίθενται για τις ανάγκες λειτουργίας των καταυλισμών, μέσω του προγράμματος κοινωφελούς εργασίας του ΟΑΕΔ. Με το συγκεκριμένο πρόγραμμα ωστόσο, δεν καλύπτονται οι ανάγκες των κέντρων, διότι πρόκειται κυρίως για προσλήψεις βοηθητικού, φυλακτικού ή προσωπικού γενικών καθηκόντων με περιορισμένες δυνατότητες αξιοποίησης και απορρόφησης, ενώ η πρόσληψη προσωπικού που θα μπορούσε να συμβάλει στην ουσιαστική λειτουργία των κέντρων, όπως η πρόσληψη διερμηνέων, εκπαιδευτικών, ψυχολόγων, νοσηλευτών, και νηπιαγωγών ήταν περιορισμένη. Εξίσου προβληματικό ήταν το γεγονός ότι δεν προβλέφθηκε καμία εκπαίδευση του προσωπικού. Στην πράξη επίσης προέκυψαν ζητήματα κατανομής και επιβολής καθηκόντων και επίβλεψης του προσωπικού, καθώς και συντονισμού με τους υπόλοιπους φορείς των κέντρων. Παρά τα ανωτέρω, σε ορισμένα κέντρα παρατηρήθηκε η ενεργή ενασχόληση των απασχολούμενων στην δημιουργία άτυπων βρεφικών σταθμών, την οργάνωση δραστηριοτήτων για τα παιδιά καθώς και διοργάνωση μαθημάτων εκμάθησης της γλώσσας, που ωστόσο φαίνονται να αποτελούν μεμονωμένες πρωτοβουλίες. Τέλος, επισημαίνεται ότι τα προγράμματα αυτά είναι συγκεκριμένης διάρκειας που εκ των πραγμάτων οριοθετούν την αποτελεσματικότητά τους. Βασικό κενό που εντοπίζεται σε πολλά Κέντρα Φιλοξενίας είναι η έλλειψη υποστηρικτικών υπηρεσιών για οικογένειες και παιδιά καθώς και η λειτουργία ειδικών χώρων φιλικών προς τα παιδιά, ενώ όπου λειτουργούν τέτοιοι χώροι παρουσιάζουν ανεπάρκειες στην λειτουργία τους, λόγω της έλλειψης κατάλληλων και επαρκών χώρων και της έλλειψης επαρκούς προσωπικού. Υπηρεσίες Παιδικής Προστασίας UNICEF/Greece 2018/Αθήνα/Summer Camp Ποδοσφαίρου/Οργάνωση ΓΗ Ετήσια έκθεση

78 Ειδικότερα για τα παιδιά σε νεαρή και βρεφική ηλικία σε ορισμένες δομές δεν έχει ληφθεί καμία πρόνοια και μέριμνα για την εξασφάλιση της ασφαλούς διαβίωσης τους, που λαμβανομένου υπόψη των γενικότερων δυσμενών συνθηκών οδηγεί σε περαιτέρω θυματοποίηση. Το γεγονός αυτό συνδέεται αναπόσπαστα με την απουσία ενιαίου κανονιστικού πλαισίου λειτουργίας που να ενσωματώνει ρητά την παροχή εξειδικευμένων για τα παιδιά υπηρεσιών και αρχών παιδικής προστασίας. Εκτός αυτού διαπιστώνεται ειδικότερα η ανυπαρξία χώρων για κορίτσια και γυναίκες, οι οποίοι βοηθούν στην κοινωνική δικτύωση, στην ενημέρωση για διάφορες υπηρεσίες, την ενίσχυση της συμμετοχής τους στην κοινότητα και την πρόληψη και αντιμετώπιση της έμφυλης βίας μέσω δραστηριοτήτων ενδυνάμωσης και ευαισθητοποίησης σε ένα ασφαλές περιβάλλον. Στα περισσότερα κέντρα υλοποιούνται προγράμματα δράσεων μη τυπικής εκπαίδευσης και δραστηριοτήτων δημιουργικής απασχόλησης, που συμβάλουν στην καθιέρωση μίας καθημερινότητας, στην ανάπτυξη των γνώσεων και δεξιοτήτων τους και στην ενίσχυση της ψυχοκοινωνικής τους ευεξίας (για την τυπική εκπαίδευση βλ. αναλυτικά κατωτέρω, κεφ. VI). 78 Ετήσια έκθεση 2018

79 1γ Συνθήκες διαβίωσης στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης [1] Διαθέσιμα αριθμητικά στοιχεία σχετικά με τον αριθμό των παιδιών στα Κ.Υ.Τ. Έως και την 1η Ιανουαρίου του 2019, παιδιά πρόσφυγες και μετανάστες διέμεναν σε Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΚΥΤ) σε όλη την επικράτεια. Από αυτά, παιδιά διέμεναν σε ΚΥΤ στα νησιά της Λέσβου, Σάμου, Χίου, Κω και Λέρου, αποτελώντας το 34% του συνολικού πληθυσμού που διέμενε σε ΚΥΤ στα νησιά, σύμφωνα με το Εθνικό Συντονιστικό Κέντρο Ελέγχου Συνόρων, Μετανάστευσης και Ασύλου (Ε.Σ.Κ.Ε.Σ.Μ.Α.) 98. Την ίδια στιγμή, 158 παιδιά βρίσκονταν στο ΚΥΤ Φυλακίου στον Έβρο, στην πλειονότητά τους, ασυνόδευτα παιδιά ή separated. Το μεγαλύτερο ποσοστό παιδιών στο σύνολο του πληθυσμού του κάθε ΚΥΤ, εντοπιζόταν στο ΚΥΤ της Λέσβου, όπου το 42% των διαμένοντων ήταν παιδιά (2.096 παιδιά), το 18% των οποίων ήταν ασυνόδευτα ή παιδιά χωρισμένα από τις οικογένειες τους (separated). Αντίστοιχα, το 33% των διαμένοντων στο ΚΥΤ της Κω ήταν παιδιά (298 παιδιά), 12% των οποίων ήταν ασυνόδευτα ή παιδιά χωρισμένα από τις οικογένειες τους (separated). Το 28% του πληθυσμού του ΚΥΤ της Σάμου ήταν παιδιά (1.048), 25% εκ των οποίων ήταν ασυνόδευτα ή παιδιά χωρισμένα από τις οικογένειες τους (separated). Επιπλέον, το 27% των διαμενόντων στο ΚΥΤ της Χίου ήταν παιδιά (349 παιδιά), 25% των οποίων ήταν ασυνόδευτα ή παιδιά χωρισμένα από τις οικογένειες τους (separated). Το 22% των διαμένοντων στο ΚΥΤ της Λέρου ήταν παιδιά (208 παιδιά), το 11% των οποίων ήταν ασυνόδευτα ή παιδιά χωρισμένα από τις οικογένειες τους (separated). 97 Τα περισσότερα ασυνόδευτα ή χωρισμένα από τις οικογένειες τους παιδιά (separated) που διέμεναν στα Κ.Υ.Τ. των νησιών στις αρχές Ιανουαρίου του 2019, προέρχονταν από το Αφγανιστάν (54%), το την Συρία (10%), την Αίγυπτο (10%), την Ισημερινή Γουινέα (5%), το Ιράκ (4%), ενώ τα υπόλοιπα παιδιά προέρχονταν από την Δημοκρατία του Κονγκό (3%) καθώς και άλλες χώρες. 98 Τα περισσότερα ασυνόδευτα ή χωρισμένα από τις οικογένειες τους παιδιά (separated) που διέμεναν στα Κ.Υ.Τ. των νησιών στις αρχές Ιανουαρίου του 2019, προέρχονταν από το Αφγανιστάν (54%), το την Συρία (10%), την Αίγυπτο (10%), την Ισημερινή Γουινέα (5%), το Ιράκ (4%), ενώ τα υπόλοιπα παιδιά προέρχονταν από την Δημοκρατία του Κονγκό (3%) καθώς και άλλες χώρες. Ετήσια έκθεση

80 Το 58% των συνοδευόμενων παιδιών που διέμεναν στα Κ.Υ.Τ. των νησιών το συγκεκριμένο διάστημα ήταν αγόρια και το 42% ήταν κορίτσια. Τα περισσότερα συνοδευόμενα παιδιά ήταν 0-11 ετών (66%), ενώ το 14% είναι συνοδευόμενα αγόρια και κορίτσια ετών καθώς και το 20% είναι συνοδευόμενα παιδιά 15 έως 18 ετών. Η πλειονότητα των συνοδευόμενων παιδιών που διέμεναν στα Κ.Υ.Τ. των νησιών προέρχονταν από το Αφγανιστάν (61%), το Ιράκ (17%) και την Συρία (12%) ενώ και ένα άλλο μικρό ποσοστό προέρχονταν από την Παλαιστίνη, την Δημοκρατία του Κονγκό ή και άλλες χώρες Τα περισσότερα ασυνόδευτα ή χωρισμένα από τις οικογένειες τους παιδιά (separated) που διέμεναν στα Κ.Υ.Τ. των νησιών στις αρχές Ιανουαρίου του 2019, προέρχονταν από το Αφγανιστάν (54%), το την Συρία (10%), την Αίγυπτο (10%), την Ισημερινή Γουινέα (5%), το Ιράκ (4%), ενώ τα υπόλοιπα παιδιά προέρχονταν από την Δημοκρατία του Κονγκό (3%) καθώς και άλλες χώρες. 80 Ετήσια έκθεση 2018

81 Όσον αφορά τα ασυνόδευτα ή χωρισμένα από τις οικογένειες τους παιδιά (separated) που βρίσκονταν στα Κ.Υ.Τ. των νησιών στην συγκεκριμένη περίοδο, το 94% ήταν αγόρια και μόνο το 6% ήταν κορίτσια. Η πλειονότητα των ασυνόδευτων και χωρισμένων από τις οικογένειές τους παιδιών (separated) ήταν ετών (86%), το 11% ήταν ετών, το 2% ήταν 6-11 ετών ενώ το 1% ήταν 0-5 ετών 100. Tα περισσότερα ασυνόδευτα ή χωρισμένα από τις οικογένειες τους παιδιά (separated) που διέμεναν στα Κ.Υ.Τ. των νησιών στις αρχές Ιανουαρίου του 2019, προέρχονταν από το Αφγανιστάν (54%), το την Συρία (10%), την Αίγυπτο (10%), την Ισημερινή Γουινέα (5%), το Ιράκ (4%), ενώ τα υπόλοιπα παιδιά προέρχονταν από την Δημοκρατία του Κονγκό (3%) καθώς και άλλες χώρες Το ποσοστό αυτό αναφέρεται μόνο σε 4 ασυνόδευτα ή separated παιδιά. 101 Στις άλλες χώρες καταγωγής/υπηκοότητας των ασυνόδευτων παιδιών συμπεριλαμβάνονται οι εξής χώρες: Ακτή Ελεφαντοστού, Αλγερία, Γκάμπια, Γκαμπόν, Γκάνα, Γουινέα Ισημερινή, Ιράν, Καμερούν, Κονγκό, Κουβέιτ, Μάλι, Μαρόκο, Μπουρκίνα Φάσο, Μυανμάρ, Νίγηρας, Ουγκάντα, Πακιστάν, Σιέρα Λεόνε, Σομαλία, Τόγκο, Τουρκία, Τουρκμενιστάν, Υεμένη καθώς και απάτριδες. Ετήσια έκθεση

82 [2] Διαπιστώσεις και παρατηρήσεις Όπως ανωτέρω επισημάνθηκε, η ταχεία διεκπεραίωση των αιτημάτων αποτέλεσε βασική προτεραιότητα της Πολιτείας μετά την εφαρμογή της Κοινής Δήλωσης Ε.Ε.-Τουρκίας. Στην πράξη ωστόσο, η ολοκλήρωση της εξέτασης Αιτίες υπερπληθυσμού διαρκεί μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, κατά το οποίο οι αιτούντες έχουν την υποχρέωση να παραμείνουν στα νησιά λόγω της επιβολής του γεωγραφικού περιορισμού. Συγχρόνως, η προβλεπόμενη εξαίρεση ορισμένων προσώπων και η μεταφορά τους στην ηπειρωτική χώρα δεν έλαβε χώρα με τους απαιτούμενους ρυθμούς, λόγω της έλλειψης θέσεων στα Κέντρα Φιλοξενίας της ηπειρωτικής χώρας. Περαιτέρω, σημειώνονται συνεχείς αφίξεις, οι οποίες ξεπερνούν τον αριθμό των αναχωρήσεων. Από τον Σεπτέμβριο και έπειτα με την αύξηση της δυναμικότητας των δομών εντατικοποιείται η μεταφορά ευάλωτων από τα νησιά. Φεβρουάριος Μάρτιος Ιούνιος Ιούλιος Αύγουστος Σεπτέμβριος Συνολική δυναμικότητα των Κ.Υ.Τ. 102 Φιλοξενούμενοι Μεταφορές από τα νησιά στην ηπειρωτική Ελλάδα *4.000 ανέμεναν να μεταφερθούν Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Ε.Σ.Κ.Ε.Σ.Μ.Α., php/%cf%80%cf%81%ce%bf%cf%83%cf%86%cf%85%ce%b3%ce%b9%ce%ba%cf%8c-%ce%b6 %CE%AE%CF%84%CE%B7%CE%BC%CE%B1-refugee-crisis. 103 Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Ε.Σ.Κ.Ε.Σ.Μ.Α., php/%cf%80%cf%81%ce%bf%cf%83%cf%86%cf%85%ce%b3%ce%b9%ce%ba%cf%8c-%ce%b6 %CE%AE%CF%84%CE%B7%CE%BC%CE%B1-refugee-crisis 104 Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ύατης Αρμοστείας, location/ Ετήσια έκθεση 2018

83 Οι παράγοντες αυτοί, σε συνδυασμό με την περιορισμένη δυναμικότητα των Κ.Υ.Τ., είχαν ως αποτέλεσμα την δημιουργία υπερπληθυσμού στα Κ.Υ.Τ.. Η υποδοχή και φιλοξενία παρέχονταν σε πλήρως ανεπαρκείς χώρους με συνέπεια χιλιάδες άνθρωποι μεταξύ των οποίων πολλά παιδιά να παραμένουν επί μήνες σε άθλιες και απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης, υπερσυνωστισμού, με υποτυπώδεις παροχές, ελλείψεις σε βασικά αγαθά και περιορισμένη πρόσβαση σε υπηρεσίες, αποδεικνύοντας τις συστημικές αποτυχίες υποδοχής και φιλοξενίας. Ο υπερπληθυσμός προσφύγων στα Κ.Υ.Τ. της Λέσβου και της Σάμου φτάνει σε αριθμό διπλάσιο και τριπλάσιο από τον αριθμό που μπορεί κάθε κέντρο να εγγυηθεί στοιχειωδώς συνθήκες καλής και ομαλής διαβίωσης. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Ε.Σ.Κ.Ε.Σ.Μ.Α, την 1η Ιανουαρίου 2019, στο Κ.Υ.Τ Λέσβου διέμεναν παιδιά, εκ των όποίων τα 378 ήταν ασυνόδευτα ή χωρισμένα από τις οικογένειές τους παιδιά, ενώ την ίδια στιγμή, στο Κ.Υ.Τ. Σάμου, διέμεναν παιδιά, εκ των οπόιων τα 258 ήταν ασυνόδευτα ή χωρισμένα από τις οικογένειές τους παιδιά. Ενόψει των παραπάνω, λαμβάνονται έκτακτα ad hoc μέτρα πληθυσμιακής αποσυμπίεσης των δομών, ώστε να υπάρξει μείωση των διαμένοντων και ο αριθμός να ανταποκρίνεται στην υπάρχουσα δυναμικότητα. Οι αποσπασματικές αυτές προσπάθειες αντιμετώπισης των αναγκών στέγασης και διαβίωσης καταδεικνύουν την έλλειψη ενός αποτελεσματικού συστήματος υποδοχής Έλλειψη αποτελεσματικού συστήματος υποδοχής και λήψη μέτρων αποσυμφόρησης και ενός ολοκληρωμένου επιχειρησιακού σχεδίου ικανού να εξασφαλίσει ενός minimum επίπεδου αξιοπρεπούς διαβίωσης σύμφωνα με τις διεθνείς και εθνικές υποχρεώσεις της χώρας. Επιπλέον, φανερώνει την χρόνια αδυναμία του διοικητικού μηχανισμού να ανταπεξέλθει εγκαίρως στις ανάγκες όπως διαμορφώνονται στο πεδίο και να αξιοποιήσει τους υφιστάμενους πόρους ορθολογικά. Βασικό πρόβλημα αποτελεί η στέγαση σε πρόχειρες σκηνές και αυτοσχέδια καταλύματα για μεγάλα χρονικά διαστήματα καθώς και ο συνωστισμός σες προκατασκευασμένους οικίσκους. Η ανεπάρκεια θέσεων φιλοξενίας στο Κ.Υ.Τ. της Λέσβου οδήγησε στην δημιουργία αυτοσχέδιου καταυλισμού στον παρακείμενο ελαιώνα [ Olive Grove ], αρχικά προορισμένο για την εγκατάσταση χώρων δημιουργικής απασχόλησης. Παρά το γεγονός ότι μεταξύ των φιλοξενούμενων είναι οικογένειες με παιδιά, ο χώρος παραμένει χωρίς εποπτεία. Ο υπερπληθυσμός έχει σημαντικές συνέπειες στις συνθήκες υγιεινής και στην εξασφάλιση των στοιχειωδών αναγκών, τροφίμων, πόσιμου νερού και πρόσβασης σε βασικές υπηρεσίες. Ο συγχρωτισμός χιλιάδων ανθρώπων σε ανεπαρκείς χώρους, εκτός από τις αυξανόμενες ανάγκες σε ιατρική και ψυχοκοινωνική φροντίδα που δημιουργεί, ενισχύει τις εντάσεις και τις συγκρούσεις μεταξύ των φιλοξενούμενων και την σημαντική επιδείνωση της σωματικής και ψυχικής υγείας. Είναι αυτονόητο ότι ο συνωστισμός πολλών ατόμων σε σκηνές για μεγάλα χρονικά διαστήματα δημιουργεί ανυπέρβλητα προβλήματα στην καθημερινότητά τους, καθώς δεν καλύπτονται οι βασικές τους ανάγκες, ενώ υπάρχουν Ετήσια έκθεση

84 κίνδυνοι για την υγεία και την ασφάλειά τους. 105 Ενδεικτική της κατάστασης ήταν η Γνωμοδότηση- Εισήγηση της Διεύθυνσης Δημόσιας Υγείας της Π.Ε. Λέσβου 106, με την οποία προτάθηκε το κλείσιμο του κέντρου, σύμφωνα με την οποία «ο χώρος λειτουργίας του Κέντρου Υποδοχής και Ταυτοποίησης προσφύγων στη Μόρια Λέσβου θεωρείται ακατάλληλος και επικίνδυνος για τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον, καθώς διαπιστώθηκε ανεξέλεγκτη διαρροή λυμάτων, έντονη δυσοσμία και κίνδυνος για τη Δημόσια Υγεία και το Περιβάλλον γενικότερα. Σε ελαιόκτημα πλησίον του Κέντρου διαπιστώθηκε επέκταση αυτού, με πλήθος σκηνών όπου διαπιστώθηκε η ύπαρξη πληθώρας διάσπαρτων απορριμμάτων. Ο χώρος προσφοράς των γευμάτων στους φιλοξενούμενους πρόσφυγες-μετανάστες, είναι ακατάλληλος καθώς δεν πληροί τις προϋποθέσεις της κείμενης νομοθεσίας.» 107 Εν τέλει, με την απόφαση επιβολής κυρώσεων 105 Ειδική Έκθεση Συνηγόρου του Πολίτη, Η πρόκληση των μεταναστευτικών ροών και της προστασίας των προσφύγων Ζητήματα διοικητικής διαχείρισης και δικαιωμάτων, Απρίλιος 2017, resources/docs/greek_ombudsman_migrants_refugees_2017-el.pdf, σελ Με απόφαση της Περιφερειάρχη Βορείου Αιγαίου κας Χριστιάνας Καλογήρου, τάσσεται προθεσμία 30 ημερών (ημερολογιακών) στο αρμόδιο υπουργείο, για την αποκατάσταση όλων των σχετικών προβλημάτων, όπως αυτά λεπτομερώς αναφέρονται στην απόφαση. Μετά την παρέλευση άπρακτης της προθεσμίας αυτής, έστω και για ένα εκ των αναφερομένων προβλημάτων, η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου θα προβεί στην απαγόρευση λειτουργίας του Κέντρου Υποδοχής και Ταυτοποίησης στη Μόρια Λέσβου κατά τα προβλεπόμενα από τον Νόμο. Χρειάζεται επίσης να σημειωθεί ότι αντίστοιχα πρόστιμα έχουν επιβληθεί και για το Κ.Υ.Τ. της ΒΙΑΛ για τη συνεχιζόμενη πλημμελή λειτουργία του αποχετευτικού συστήματος, την ύπαρξη λυμάτων και στερεών αποβλήτων εντός του Κέντρου, τα οποία καταλήγουν σε γειτονικές ιδιοκτησίες, «γεγονός που προκαλεί περιβαλλοντική ρύπανση και κίνδυνο επικείμενης μόλυνσης του υδροφόρου ορίζοντα της περιοχής» Διαπιστώθηκε ότι ο χώρος παρουσιάζει συνθήκες συγχρωτισμού (λόγω μεγάλου αριθμού πληθυσμού προσφύγων-μεταναστών) στους χώρους 84 Ετήσια έκθεση 2018 UNICEF/Greece 2018/ΚΥΤ Λέσβου/Σιόκου-Σιόβα

85 για το Κέντρο Πρώτης Υποδοχής και Ταυτοποίησης της Μόριας στο νησί της Λέσβου, επιβλήθηκε πρόστιμο ευρώ για τη διαρκή παράβαση που αφορά στην πλημμελή λειτουργία του αποχετευτικού συστήματος με την αυθαίρετη διοχέτευση αστικών λυμάτων στον παρακείμενο χείμαρρο, γεγονός που προκαλεί ανεξέλεγκτες συνέπειες για το περιβάλλον της περιοχής. Οι συνθήκες αυτές έχουν αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική και σωματική υγεία των διαμενόντων και συνιστούν αναμφίβολα κατάφωρη παραβίαση των δικαιωμάτων τους. Σύμφωνα με αναφορές οργανώσεων, σημειώνονται πολλά περιστατικά εφήβων που έχουν κάνει απόπειρα αυτοκτονίας ή έχουν αυτοτραυματιστεί 108. Έκθεση των παιδιών σε κίνδυνο κακοποίησης και εκμετάλλευσης UNICEF/Greece 2018/ Έκθεση Ζωγραφικής «16 Ημέρες Ακτιβισμού κατά της έμφυλης βίας»/πάνος Γιαννακόπουλος διαμονής τους (έως 15 άτομα στους οικίσκους και έως 150 σε κάθε σκηνή) με κίνδυνο μετάδοσης ασθενειών. Διαπιστώθηκε έντονη δυσοσμία στο χώρο των αποχωρητηρίων, στάσιμα ύδατα και πληθώρα εντόμων υγειονομικής σημασίας (μύγες) με αποτέλεσμα τη δημιουργία ανθυγιεινής κατάστασης. Ο υπαίθριος χώρος του ανωτέρω Κέντρου παρουσιάζει ρυπαρότητα συνοδευόμενη με πλήθος εντόμων υγειονομικής σημασίας λόγω των απορριμμάτων που υπάρχουν συσσωρευμένα στους κάδους και έξω από αυτούς με αποτέλεσμα έντονη δυσοσμία λόγω σήψης (παρουσία σκουληκιών). Κατόπιν αυτών των διαπιστώσεων, η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου προχώρησε στην επιβολή προστίμων στην Υπηρεσία Υποδοχής και Ταυτοποίησης για διαρκή παράβαση που αφορά στην πλημμελή λειτουργία του αποχετευτικού συστήματος με την αυθαίρετη διοχέτευση αστικών λυμάτων στον παρακείμενο χείμαρρο, γεγονός που προκαλεί ανεξέλεγκτες συνέπειες για το περιβάλλον της περιοχής Παράλληλα, αναφέρεται πως «από τον Φεβρουάριο έως τον Ιούνιο, στο πλαίσιο δραστηριότητας ψυχικής υγείας για παιδιά (6-18 ετών), οι ομάδες των Γιατρών Χωρίς Σύνορα διαπίστωσαν ότι σχεδόν το 1/4 των παιδιών (18 από τα 74) είχαν αυτοτραυματιστεί ή είχαν κάνει απόπειρα ή είχαν σκέψεις αυτοκτονίας. Άλλοι ανήλικοι Ετήσια έκθεση

86 Κατά την επίσκεψη του κλιμακίου της Αρχής στην Λέσβο, διαπιστώθηκε ότι τα παιδιά είναι έκθετα σε κάθε είδους κίνδυνο, ιδίως σεξουαλικής κακοποίησης και εκμετάλλευσης, βιασμών και επιθέσεων. 109 Έλλειψη βασικών αγαθών Ανεπάρκειες σε λειτουργικό επίπεδο Υφίσταται σημαντική έλλειψη τροφίμων, ενώ παράλληλα στην Λέσβο παρατηρήθηκε ότι οι διαμένοντες είναι αναγκασμένοι να περιμένουν σε μακρές ουρές για να πάρουν τρόφιμα, μερικές φορές για 2-3 ώρες. Πολλοί γονείς των παιδιών, ιδίως των μονογονεϊκών, δεν στέκονται πάντα για φαγητό από το φόβο ότι η αναμονή για φαγητό θα αφήσει τα παιδιά τους εκτεθειμένα σε βία και σεξουαλική κακοποίηση, ενώ αναφέρονται και περιπτώσεις ανταλλαγής τροφίμων για σεξουαλικές πράξεις. Οι ανωτέρω δυσχέρειες οφείλονται μεταξύ άλλων και σε γενικότερες δυσλειτουργίες της Υπηρεσίας, που συνδέονται με την έλλειψη κεντρικής διοίκησης δυνάμενης να προβεί σε ορθή αξιολόγηση των αναγκών και έγκαιρου σχεδιασμού. Ειδικότερα, αναφορικά με την λειτουργία των Κ.Υ.Τ., δεν έχει εκδοθεί ο γενικός κανονισμός λειτουργίας των κέντρων υποδοχής και κινητών μονάδων υποδοχής και ταυτοποίησης (αρ. 17 παρ. 2 του ν. 4375/2016) και αναγωγικά οι εσωτερικοί κανονισμοί λειτουργίας, (αρ. 17 παρ. 3 του ν. 4375/2016). Συνέπεια των παραπάνω είναι η ανομοιογενής και κατά περίπτωση διαχείριση, που προκαλεί ανασφάλεια δίκαιου, δημιουργεί σύγχυση στους εισερχομένους και δυσχεραίνει την αποτελεσματική προστασία των δικαιωμάτων τους. Επισημαίνεται ότι οι χώροι των Κ.Υ.Τ. δεν διαθέτουν σαφές πλαίσιο λειτουργίας, καθώς, οι καταυλισμοί που αναπτύσσονται γύρω από τον χώρο του Κ.Υ.Τ. λειτουργούν άτυπα διότι οι διοικητές των Κ.Υ.Τ. δεν φέρουν τυπικά την ευθύνη λειτουργίας των υπόλοιπων εγκαταστάσεων. 110 Επίσης, παρατηρούνται προβλήματα συντονισμού των φορέων και εργαζόμενων που δραστηριοποιούνται στο πεδίο, τόσο μεταξύ των υπαλλήλων των διαφόρων κρατικών υπηρεσιών -Υ.Π.Υ.Τ., Στρατού, Αστυνομίας- αλλά και των κλιμακίων της Υ.Π.Υ.Τ., όσο και με τους φορείς κοινωνίας των πολιτών. ασθενείς παρουσιάζουν επιλεκτική βωβότητα, κρίσεις πανικού, άγχος, εκρήξεις επιθετικότητας και συνεχείς εφιάλτες». 109 «Από τον Ιανουάριο μέχρι το τέλος Σεπτεμβρίου 2018, οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα έχουνε περιθάλψει στην κλινική, που βρίσκεται έξω από τον καταυλισμό της Μόριας, συνολικά 23 ασθενείς που ανέφεραν ότι υπέστησαν σεξουαλική κακοποίηση, συμπεριλαμβανομένου και βιασμού, μέσα ή γύρω από τον καταυλισμό. Από τους ασθενείς αυτούς, 14 ήταν ενήλικες και 9 ανήλικοι, εκ των οποίων κάποιοι ηλικίας μόλις 5 ετών», Σχετικές παρατηρήσεις και στην Ειδική έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη για τις μεταναστευτικές ροές και την προστασία των προσφύγων, διαθέσιμη στο σελ Ετήσια έκθεση 2018

87 1δ Συστάσεις και επισημάνσεις > > > > > > > > >> >> Οι διαθέσιμοι χώροι υποδοχής δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τις ανάγκες των παιδιών στα ελληνικά νησιά. Λόγω του αριθμού των πληθυσμών στα ελληνικά νησιά, που ξεπερνούν δραματικά τον αριθμό και την δυναμικότητα των χώρων υποδοχής, προκύπτει ότι τα παιδιά είτε διαμένουν σε συνθήκες υπερπληθυσμού ή δεν έχουν πρόσβαση σε μια επίσημη δομή υποδοχής. Η πλήρης απουσία επαρκών συνθηκών υποδοχής στα νησιά προσκρούει στον ίδιο τον πυρήνα της προστασίας και της περίθαλψης των παιδιών, ενώ σε γενικότερο επίπεδο η απόλαυση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα νησιά βρίσκεται σε συνεχή κατάσταση υποβάθμισης. Θα πρέπει να ρυθμιστεί το πλαίσιο λειτουργίας των δομών φιλοξενίας με την θέσπιση προδιαγραφών και πιστοποίησης, που θα περιλαμβάνει ρυθμίσεις για την παροχή φροντίδας στα παιδιά. Παράλληλα, θα πρέπει να υπάρξει έγκαιρος κρατικός σχεδιασμός για την υλοποίηση των στεγαστικών αναγκών του πληθυσμού, διασφαλίζοντας την άμεση απομάκρυνση των οικογενειών και ευάλωτων εν γένει από τα Κ.Υ.Τ. και την παραπομπή τους σε κατάλληλα, ασφαλή και αξιοπρεπή καταλύματα. Η ανεπάρκεια ετοιμότητας του κρατικού μηχανισμού εκδηλώνεται και στην καταφυγή σε μη ενδεδειγμένες λύσεις όπως η στέγαση σε πρόχειρες σκηνές (rub hall) ή η επαναλειτουργία δομών σε ανθυγιεινές εγκαταστάσεις- που θέτουν σε κίνδυνο την υγεία και ασφαλή διαβίωση των παιδιών. Ειδικότερα θα πρέπει να ληφθεί μέριμνα και για όσους διέρχονται από το Κ.Υ.Τ. Έβρου, ώστε να ενταχθούν στα στεγαστικά προγράμματα και να μην αφήνονται εκτός προστατευτικού πλαισίου. Σε κάθε περίπτωση οι δομές με προκατασκευασμένους οικίσκους, που είναι απομονωμένες εκτός του αστικού ιστού δεν είναι κατάλληλο περιβάλλον για ευάλωτες ομάδες, ιδίως για παιδιά. Επισημαίνεται δε ότι οι δομές προορίζονταν για βραχυπρόθεσμη και όχι μακροπρόθεσμη παραμονή. Θα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα και να ενισχυθούν μακροπρόθεσμες βιώσιμες λύσεις για τον πληθυσμό εντός του αστικού ιστού. Ο σχεδιασμός ασφαλών χώρων για τα παιδιά, αλλά και τις οικογένειες, και η υιοθέτηση μίας ολιστικής προσέγγισης μέσω της παροχής ψυχοκοινωνικής υποστήριξης, νομικής συμβουλευτικής, δομημένων ψυχαγωγικών και ψυχοκοινωνικών δραστηριοτήτων και στοχευμένης διαχείρισης υποθέσεων είναι απαραίτητος, δεδομένου ότι για την ομαλή και υγιή ανάπτυξη τους, τα παιδιά χρήζουν ενός υποστηρικτικού καθημερινού περιβάλλοντος. Ετήσια έκθεση

88 2 Πρόσβαση σε υπηρεσίες 2α Πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας και περίθαλψη Στο παρελθόν η παροχή υπηρεσιών υγείας στα κέντρα φιλοξενίας και στα Κ.Υ.Τ. είχε ανατεθεί σε φορείς Κοινωνίας των Πολιτών στο πλαίσιο συνεργειών με την Υπηρεσία Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΥΠ.Υ.Τ.) επί τη βάσει συγχρηματοδοτούμενων προγραμμάτων. Πλέον και μετά την λήξη των προγραμμάτων και την ακόλουθη αποχώρηση των Μ.Κ.Ο., η παροχή πρωτοβάθμιων υπηρεσιών υγείας έχει ανατεθεί κατ αποκλειστικότητα στο ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ. 111 Η υλοποίηση των προγραμμάτων περιλαμβάνει εκτός από την παροχή πρωτοβάθμιων υπηρεσιών υγείας στις Δομές Φιλοξενίας και στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης (Κ.Υ.Τ.) 112, την εξασφάλιση της «πρόσβασης των προσφύγων και μεταναστών σε συνεχή πρωτοβάθμια ιατρική και ψυχοκοινωνική φροντίδα, περιλαμβανομένης της πρόληψης, της αγωγής υγείας, της διάγνωσης και της θεραπείας και την ενίσχυση της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης ή νοσηλείας που παρέχεται μέσω των όμορων δομών του Εθνικού Συστήματος Υγείας (Ε.Σ.Υ.- Νοσοκομεία, Κέντρα Υγείας, Πρωτοβάθμια Εθνικού Δικτύου Υγείας/ Π.Ε.Δ.Υ.) και το Εθνικό Κέντρο Άμεσης Βοήθειας/ Ε.Κ.Α.Β..» Η παροχή των ως άνω υπηρεσιών θα γίνεται με την Παροχή υπηρεσιών υγείας στα κέντρα φιλοξενίας και τα Κ.Υ.Τ. συμβολή πολιτισμικών διαμεσολαβητών. 113 Στα Κέντρα Φιλοξενίας, οι υπηρεσίες είναι προσβάσιμες κατά τις εργάσιμες ημέρες και ώρες, ενώ σε ορισμένα κέντρα παρέχονται ιατρικές υπηρεσίες (και) από ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό των ενόπλων δυνάμεων. 114 Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Γενικού Επιτελείου Εθνικής Άμυνας (ΓΕΕΘΑ), κλιμάκιο των ενόπλων δυνάμεων υφίσταται σε 22 δομές της ηπειρωτικής χώρας και στα 5 Κ.Υ.Τ. των νησιών. 115 Σχετικά με την υλοποίηση του ανωτέρω προγράμματος από το Κ.Ε.ΕΛ.Π.ΝΟ. και τις ένοπλες δυνάμεις, αναφέρονται σημαντικές ελλείψεις: Στα Κέντρα όπου έχει συσταθεί κλιμάκιο του Κ.Ε.ΕΛ.Π.ΝΟ., είναι υποστελεχωμένο και λειτουργεί χωρίς καμία οργάνωση, δεν διαθέτει επαρκές προσωπικό, διερμηνείς και αδυνατεί να ανταποκριθεί στις ανάγκες περίθαλψης του πληθυσμού, ιδίως λόγω του μεγάλου αριθμού αφίξεων και της ανεπάρκειας κατάλληλων χωρών εντός των Κ.Υ.Τ.. Tα κλιμάκια είναι υποστελεχωμένα τόσο σε επίπεδο επαγγελματιών υγείας όσο και 111 Το 2017 υπήρχαν κενά μηνών μέχρι την ανάληψη από το Κ.Ε.ΕΛ.Π.ΝΟ., κενά που κλήθηκαν να καλύψουν διάφορες οργανώσεις, χωρίς ωστόσο τις απαραίτητες υλικοτεχνικές υποδομές. 112 Αριθμ. Γ.Π.οικ.64186, ΦΕΚ 3877/Τ.Β / Ανάθεση Προγράμματος για την διασφάλιση της δημόσιας υγείας και την κάλυψη των υγειονομικών αναγκών των προσφύγων και μεταναστών, με φορέα υλοποίησης το Κ.Ε.ΕΛ.Π.ΝΟ.. Τα πρόγραμμα υλοποιείται από το Υπουργείο Υγείας, σε συνεννόηση με το Υπουργείο Μεταναστευτικής πολιτικής και έχοντας εξασφαλίσει ευρωπαϊκή χρηματοδότηση από το AMIF για το ειδικό πρόγραμμα «PHILOS» που διαχειρίζεται το Κ.Ε.ΕΛ.Π.ΝΟ Αρ. 4, Απόφαση Γ.Π.οικ.64186/2018, ΦΕΚ 3877/Τ.Β / Ετήσια έκθεση 2018

89 διερμηνέων, ενώ πολλοί επαγγελματίες στερούνται ειδικής επιστημονικής τεχνογνωσίας για την αποτελεσματική υγειονομική αντιμετώπιση του πληθυσμού με αποτέλεσμα τα κλιμάκια να υπολειτουργούν και να παρουσιάζουν ελλείμματα στην «ποιοτική» παροχή υπηρεσιών. 116 Σε πολλά Κ.Υ.Τ. σημειώνονται πολύμηνες καθυστερήσεις στον ιατρικό έλεγχο, ενώ πολλές φορές δεν διενεργείται καν λήψη του κοινωνικού ιστορικού λόγω του φόρτου εργασίας, της ανεπάρκειας διερμηνέων και έλλειψης χώρων. Τέλος, λόγω των υποστελεχωμένων κλιμακίων διαπιστώθηκε η αδυναμία εντοπισμού και διαπίστωσης των ευάλωτων ομάδων, οι οποίες χρήζουν ειδικής μέριμνας σε όλα τα στάδια της διαδικασίας από την είσοδό τους στη χώρα (βλ. παραπάνω, σελ. 87). Σε πολλές Δομές Φιλοξενίας δεν απασχολείται παιδίατρος και παιδοψυχολόγος με συνέπεια επί της ουσίας οι υπηρεσίες υγείας να μην είναι διαθέσιμες στα παιδιά, παρά το γεγονός ότι σχεδόν των 1/3 των περιστατικών αφορά σε παιδιά. 117 Αυτό οφείλεται και στην ανυπαρξία επαγγελματικών ικανοτήτων και εμπειρίας σε ζητήματα που σχετίζονται με την παιδική προστασία. Οι εστιασμένες δράσεις για την παροχή υπηρεσιών στα παιδιά εξαντλούνται στον εμβολιασμό των παιδιών, ως συνισταμένη διασφάλισης της δημόσιας υγείας και υπό τον κίνδυνο «μετατροπής του προσφυγικού ζητήματος σε ζήτημα δημόσιας υγείας». Παρουσιάζονται σημαντικές και συστηματικές ελλείψεις σε φάρμακα και το προσωπικό στερείται βασικών υλικών πόρων και εξοπλισμού. Συγκεκριμένα, στο Κ.Υ.Τ. Έβρου δεν έχει ακόμα συσταθεί κλιμάκιο του Κ.Ε.ΕΛ.Π.ΝΟ. (η λειτουργία του αναμένεται αρχές του 2019), με αποτέλεσμα ο πληθυσμός να μην έχει πρόσβαση σε Πρωτοβάθμιες Υπηρεσίες υγείας, να υπάρχει αδυναμία εντοπισμού των ευάλωτων περιπτώσεων και να δημιουργούνται κενά και ανεπάρκειες στην διαδικασία προσδιορισμού ηλικίας. Από τον Ιανουάριο του 2018 Απασχολούνται στο Κέντρο στρατιωτικοί ιατροί, οι οποίοι εντούτοις δεν διαθέτουν διερμηνείς και ψυχοκοινωνική ομάδα Μέχρι το Μάιο του 2018 παραμένουν οι 476 επαγγελματίες υγείας του προγράμματος «Philos» στους χώρους φιλοξενίας μεταναστών/προσφύγων, στις κινητές μονάδες επιδημιολογικής επιτήρησης, στα νοσοκομεία, στα ΚΥ και στο ΕΚΑΒ, πάντα σε συνεργασία με Διεθνείς Οργανισμούς και Μ.Κ.Ο.. Μέχρι τον Μάιο του 2018 παραμένουν οι 235 επαγγελματίες υγείας στα νησιά (Μυτιλήνη, Χίος, Σάμος, Λέρος, Κώς, Κάλυμνος, Ρόδος ) καλύπτοντας τις υπηρεσίες πρώτης υποδοχής και ενισχύοντας το ΕΣΥ (Νοσοκομεία, ΚΥ, ΠΕΔΥ, ΕΚΑΒ) με υγειονομικό προσωπικό. Το προσωπικό αυτό καλύπτει τον προκαταρκτικό υγειονομικό έλεγχος των νεοεισερχομένων στη χώρα, την πρωτοβάθμια ιατροφαρμακευτική περίθαλψη στα κέντρα φιλοξενίας προσφύγων και μεταναστών αλλά και υπηρεσίες που έχουν να κάνουν με τη διακρίβωση της ευαλωτότητας στα Κέντρα πρώτης Υποδοχής και Ταυτοποίησης του Υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής. 117 Υπουργείο Ψηφιακής Πολιτικής, Τηλεπικοινωνιών και Ενημέρωσης, Ειδική Γραμματεία Επικοινωνιακής Διαχείρισης Κρίσεων, Ενημερωτικό Δελτίο για το προσφυγικό - μεταναστευτικό 2018, Τεύχος 4http://www. mindigital.gr/index.php/pliroforiaka-stoixeia/3206-enimerotiko-deltio-gia-to-prosfygiko-metanasteftiko-2018-teyxos-4 Σύμφωνα με τα στοιχεία του Εθνικού Κέντρου Επιχειρήσεων του Υπουργείου Υγείας (ΕΚΕΠΥ) κατά τους μήνες Ιούλιο, Αύγουστο και Σεπτέμβριο, οι πρόσφυγες που δέχθηκαν υπηρεσίες υγείας στους υγειονομικούς σχηματισμούς της χώρας ανέρχονται σε Επίσης όσον αφορά το διαχωρισμό ανά ηλικιακή ομάδα τα προσερχόμενα περιστατικά αφορούν άτομα ηλικίας κάτω των 15 ετών. Ετήσια έκθεση

90 Η υλοποίηση του μεγαλόπνοου αυτού έργου ανάθεσης Συνολική αποτίμηση της συνολικής ευθύνης της υγειονομικής φροντίδας των προσφύγων/αιτούντων άσυλο και των μεταναστών που βρίσκονται στις δομές ανοικτής φιλοξενίας στην ηπειρωτική χώρα και στα νησιά σε έναν φορέα, αποδείχτηκε δύσκολο εγχείρημα, διότι απαιτεί οργανωτικές υποδομές, συντονισμένη διαχείριση και επαγγελματικό προσωπικό υγείας που όμως απουσιάζουν. Στην πράξη, η εφαρμογή των προγραμμάτων προσέκρουσε σε γραφειοκρατικές δυσλειτουργίες και καθυστερήσεις που δημιούργησαν πληθώρα ελλείψεων, προβλημάτων και ανεπαρκειών στην κάλυψη των υγειονομικών αναγκών. Δημόσια περίθαλψηανάγκη ενίσχυσης Αρχικά πρέπει να επισημανθεί ότι η πρόσβαση στις δημόσιες υπηρεσίες υγείας είναι δυσχερής και προβληματική για όλα τα παιδιά, λόγω των μακροχρόνιων ελλείψεων σε γιατρούς, νοσηλευτές και υποδομές και της άνισης κατανομής των πόρων και του προσωπικού υγείας στην χώρα. Η κατάσταση αυτή οξύνθηκε με την οικονομική κρίση, οπότε και υπήρξε ραγδαία αύξηση της ζήτησης υπηρεσιών υγείας, με αποτέλεσμα υψηλά ποσοστά αναφοράς μη ικανοποιούμενης ανάγκης ιατρικής περίθαλψης. Ειδικότερα για την πρόσβαση των παιδιών που μετακινούνται σε δομές δημόσιας υγείας δημιουργούνται πρόσθετα προβλήματα: έλλειψη διερμηνέων στα νοσοκομεία, θέτει σε κίνδυνο την ορθή παροχή υπηρεσιών υγείας και την αποτελεσματικότητα αυτών, έλλειψη υποβοηθητικών υπηρεσιών, δυσκολίες μεταφοράς ιδίως για τα Κέντρα που βρίσκονται μακριά από τον αστικό ιστό, έλλειψη ενημέρωσης του πληθυσμού για τις διαθέσιμες υπηρεσίες, άγνοια του προσωπικού υγείας ως προς τα δικαιώματα του πληθυσμού και ως προς τις ιδιαίτερες πολιτισμικές ανάγκες οδήγησε ορισμένες φορές σε άρνηση παροχής υπηρεσιών. Σημειώνεται ότι η υποστήριξη του δημόσιου συστήματος εντάχθηκε στο πρόγραμμα PHI- LOS, που προβλέπει την ενίσχυση της δυναμικής του Δημοσίου Συστήματος Υγείας -σε πρωτοβάθμιο και δευτεροβάθμιο επίπεδο- για την εξυπηρέτηση των αυξημένων αναγκών παροχής υγειονομικής φροντίδας. Εντούτοις, σημειώνεται ότι ο αριθμός του προσωπικού δεν ήταν επαρκής αναλογικά με τις απαιτήσεις, ενώ πολλές θέσεις έμειναν ακάλυπτες, με αποτέλεσμα να δυσχεραίνεται ή ακόμη καθίσταται αδύνατη η αποτελεσματική παροχή υπηρεσιών πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας. 118 Με την υλοποίηση του προγράμματος PHILOS ΙΙ του Κ.Ε.ΕΛ.Π.ΝΟ. σκοπείται η περαιτέρω ενίσχυση της πρόσβασης στις δομές του Δημόσιου Συστήματος Υγείας με την διευκόλυνση της διακομιδής από τα Κέντρα 118 Με βάση στοιχεία του ΕΚΕΠΥ, 350 άτομα (ιατροί, νοσηλευτές, μαίες, ραδιολόγοι, τεχνικοί ιατρικών εργαστηρίων, ψυχολόγοι, κοιν. λειτουργοί, μεσολαβητές, διοικητικοί και διασώστες για το ΕΚΑΒ) έχουν τοποθετηθεί σε 75 δομές σε όλη τη χώρα, με βάση άλλα στοιχεία, 90 Ετήσια έκθεση 2018

91 UNICEF/Greece 2018/AthensSchool στα Νοσοκομεία 119 και την δημιουργία γραφείου ενημέρωσης του προσφυγικού/ μεταναστευτικού πληθυσμού (infodesk) στις δημόσιες δομές του συστήματος υγείας που εξυπηρετούν πρόσφυγες/ μετανάστες, το οποίο θα είναι άμεσα συνδεδεμένο με τα κλιμάκια των Κέντρων Φιλοξενίας και των Κ.Υ.Τ. καθώς και με τις κοινωνικές υπηρεσίες των φορέων που υλοποιούν προγράμματα αστικής εγκατάστασης προσφύγων και θα εξυπηρετεί τον πληθυσμό αυτό προσφέροντας τις απαραίτητες υπηρεσίες διερμηνείας, καθώς και διευκόλυνσης της πρόσβασης στις κατάλληλες υπηρεσίες. 120 Ενώ αναμένεται η υλοποίηση του ως άνω προγράμματος, ως πρώιμες διαπιστώσεις επισημαίνονται οι εξής: θετική φαίνεται η ενοποίηση των υφιστάμενων υπηρεσιών υπό έναν ενιαίο φορέα, η παροχή υποστηρικτικών υπηρεσιών στα νοσοκομεία, η διασύνδεση των υπηρεσιών που παρέχονται στις Ανοιχτές Δομές και των κοινοτικών υπηρεσιών μέσω των helpdesk και ο διπλασιασμός του προσωπικού. όμως, η εφαρμογή των προγραμμάτων Απόφαση Γ.Π.οικ.64186/2018 το ΕΚΑΒ θα ενισχυθεί με επιπλέον προσωπικό, ώστε να είναι σε θέση να πραγματοποιεί τις διακομιδές προσφύγων και μεταναστών από τις δομές φιλοξενίας προς τις δομές του συστήματος υγείας. 120 Απόφαση Γ.Π.οικ.64186/2018 αρ. 5 παρ. 2, στ. γ) η ενίσχυση τουλάχιστον 9 παραρτημάτων του ΕΚΑΒ, με την πρόσληψη διασωστών και δ) η ενίσχυση, με προσωπικό του ρόλου του Εθνικού Κέντρου Επιχειρήσεων Υγείας (Ε.Κ.ΕΠ.Υ.), το οποίο συντονίζει σε 24ωρη βάση τις διακομιδές, καθώς και τα τακτικά ραντεβού σε εξωτερικά ιατρεία νοσοκομείων των προσφύγων/ μεταναστών και ασκεί εν γένει τις αρμοδιότητες που περιγράφονται στο άρθρο 26 του π.δ. 121/2017. Βλ. και παρ. 3. H επιλογή των ως άνω 65 δημόσιων δομών του συστήματος υγείας θα γίνει με βάση τα κάτωθι κριτήρια: α) την εγγύτητα τους σε ΚΦΠΜ/Κ.Υ.Τ., β) την καταγεγραμμένη κίνηση προσφύγων/ μεταναστών σε αυτά, γ) τις ανάγκες και το πρόγραμμα εφημεριών των δομών ανά υγειονομική περιφέρεια, όπως αποτυπώνονται στις σχετικές εισηγήσεις και ενημερωτικά έγγραφα των Διοικήσεων των Υγειονομικών Περιφερειών (Δ.Υ.ΠΕ.) και δ) τον διαθέσιμο εξοπλισμό. Η επιλογή των παραρτημάτων του ΕΚΑΒ θα γίνει στις περιοχές και στους τομείς, που έχουν υποστεί το μεγαλύτερο βάρος των διακομιδών προσφύγων σύμφωνα με τα στοιχεία του έτους 2017 του ΕΚΑΒ.» Ετήσια έκθεση

92 παρουσιάζει προκλήσεις, ιδίως απροθυμίας υποβολής αιτήσεων. Επίσης, επισημαίνεται η ανάγκη πρόσληψης παιδιάτρων και παιδοψυχολόγων στα Κέντρα Φιλοξενίας. Πρόκληση αποτελεί επίσης η ομαλή μετάβαση των δύο προγραμμάτων και ότι τα προγράμματα όπως έχουν σχεδιαστεί δεν προσφέρουν μια μακροχρόνια και βιώσιμη λύση στην κάλυψη των ιατρικών αναγκών των ευάλωτων αυτών πληθυσμών, ενταγμένη στο εθνικό πρόγραμμα υγείας. Στα ΠΡΟ.ΚΕ.Κ.Α. ανέλαβε η Ανώνυμη Εταιρία Μονάδων ΠΡΟ.ΚΕ.Κ.Α. Υγείας ΑΕ (Α.Ε.Μ.Υ. ΑΕ) 121 την υλοποίηση της δράσης «Ανάπτυξη των παρεχόμενων υπηρεσιών στα Προ- Αναχωρησιακά Κέντρα Κράτησης Αλλοδαπών (Ιατροφαρμακευτική Περίθαλψη, Ψυχολογική Υποστήριξη, Κοινωνική Υποστήριξη και Υπηρεσίες Διερμηνείας)». 122 Επισημαίνεται δε ότι υπήρχαν χρόνια κενά στον εν λόγω τομέα, καθώς η παροχή πρωτοβάθμιας φροντίδας στα Κέντρα Κράτησης ήταν αποσπασματική. Όμως και η δράση αυτή είναι ανεπαρκής 123, λόγω του μικρού αριθμού των ιατρών σε σχέση με τον αριθμό των κρατουμένων, της μη εξειδίκευσης των ιατρών και της έλλειψης σε ειδικότητες. Ιδίως δεν καλύπτει τις ανάγκες περίθαλψης παιδιών σε πολύ μικρή ηλικία που κρατούνται με τις οικογένειές τους. Ιδιαιτέρως προβληματική είναι η πρόσβαση των παιδιών Πρόσθετες δυσχέρειες για τα παιδιά που βρίσκονται στα νησιά λόγω γεωγραφικής ανισοκατανομής των υπηρεσιών που βρίσκονται στα νησιά του Αιγαίου σε υπηρεσίες υγείας, λόγω της έλλειψης υποδομών και εξειδικευμένων υπηρεσιών για τα παιδιά 124. Οι πεπερασμένες δυνατότητες ιατρικής περίθαλψης των νησιών αποκλείουν εν τοις πράγμασι την πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη - δεδομένης της έλλειψης ειδικοτήτων, εξειδικευμένων ιατρικών μηχανημάτων και των περιορισμένων υπηρεσιών υγείας γενικότερα στα νησιά. Η έλλειψη ιατρικών πόρων έχει εξαιρετικά δυσμενή επίδραση στον πληθυσμό των ανθρώπων στα ελληνικά νησιά, πολλοί από τους οποίους έχουν επιζήσει από ακραία βία και τραυματικά γεγονότα. Το 121 ν. 4461/2017, αρ Οι κυριότεροι στόχοι της δράσης είναι: Η παροχή Υγειονομικής περίθαλψης καθώς και πρόληψης στους μετανάστες που διαβιούν στα ΠΡΟΚΕΚΑ, η ψυχολογική και κοινωνική υποστήριξη των κρατουμένων. Η πρόληψη της εξάπλωσης των παθήσεων και των λοιμώξεων μεταξύ των μεταναστών, των υπαλλήλων, και την ευρύτερη κοινότητα. Η υποστήριξη του έργου των παραπάνω υπηρεσιών με τη βοήθεια διερμηνέων, έτσι ώστε να συντομεύεται ο χρόνος ανταπόκρισης στις ανάγκες των κρατουμένων και στην ορθή διαχείριση των προβλημάτων που αφορούν στη διαμονή τους στα Κέντρα Κράτησης. Η προώθηση μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης για την υγειονομική περίθαλψη στα Προ- Αναχωρησιακά Κέντρα Κράτησης Αλλοδαπών, τόσο μέσω της βελτίωσης της υγείας και γενικά μέσω των βελτιώσεων των συνθηκών διαμονής/κράτησης. 123 Όπως αποδεικνύεται και από τις συνεχείς προκηρύξεις και επαναπροσκλήσεις, el/. 124 Οι πεπερασμένες δυνατότητες ιατρικής περίθαλψης στα νησιά είναι ένα θέμα που και ο FRA είχε συμπεριλάβει στη γνωμοδότηση για τα hotspots που παρείχε τον Μάρτιο του 2019 στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Σχετικά με αριθμητικά στοιχεία για την ύπαρξη παιδιάτρων στα ελληνικά νησιά, βλ. πίνακα στη σελίδα 31 της γνωμοδότησης, 92 Ετήσια έκθεση 2018

93 γεγονός αυτό σε συνδυασμό με την παρατεταμένη παραμονή τους στα νησιά υπό πλήρως ακατάλληλες συνθήκες 125, συνεπάγεται την επιδείνωση της κατάστασης της φυσικής τους υγείας και της ψυχολογικής τους κατάστασης. Ειδικότερα, επισημαίνεται η έλλειψη στην παροχή ψυχολογικών και ψυχιατρικών υπηρεσιών για παιδιά, με αποτέλεσμα να είναι απαραίτητη η μετάβασή τους στην ηπειρωτική Ελλάδα. Παράλληλα, πολιτισμικές διαφορές και περιορισμοί καθιστούν την πρόσβαση ακόμα πιο δυσχερή για τα κορίτσια και τις γυναίκες, ιδίως στις περιπτώσεις που απαιτούνται γυναικολογικές εξετάσεις και δεν υπάρχουν γυναίκες γιατροί ανάλογης ειδικότητας. UNICEF/Greece 2018/Θέατρο Ρεξ/Μικρό Εθνικό 125 Στις πέντε εβδομάδες λειτουργίας της παιδιατρικής κλινικής των Γιατρών Χωρίς Σύνορα έξω από τον καταυλισμό της Μόριας, οι ιατρικές ομάδες περιέθαλψαν 231 νέους ασθενείς. Σχεδόν το ένα τρίτο των προβλημάτων υγείας συνδεόταν πιθανόν με τις συνθήκες υγιεινής στον καταυλισμό: υδαρής διάρροια (13%), λοίμωξη του κατώτερου αναπνευστικού (7%), δερματοπάθειες, όπως ψώρα, ψείρες κ.λπ. (8,5%). Κανένα από τα παιδιά που ήρθαν στην κλινική εκείνο το διάστημα δεν είχε ιστορικό εμβολιασμού αφότου έφτασε στη Λέσβο. Ετήσια έκθεση

94 Έκδοση αριθμού μητρώου κοινωνικής ασφάλισης 94 Ετήσια έκθεση 2018 Στο παρελθόν δημιουργήθηκαν προβλήματα κατά την διαδικασία έκδοσης A.M.K.A., και η αδυναμία έκδοσης A.M.K.A. είχε δημιουργήσει δυσχέρειες πρόσβασης στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Ειδικότερα, απαιτήθηκε για τα ασυνόδευτα παιδιά η καταχώριση των προσωπικών στοιχείων του εξουσιοδοτημένου από την εισαγγελία για την έκδοση A.M.K.A. προσώπου, αλλά και γενικότερης άρνησης των αρμοδίων υπαλλήλων να εξυπηρετήσουν τον πληθυσμό. Με την έκδοση της με αριθμ. πρωτ.: 31547/9662/2018 εγκυκλίου «Σχετικά με την απόδοση A.M.K.A.σε δικαιούχους διεθνούς προστασίας και αιτούντες άσυλο» έγινε προσπάθεια επίλυσης των προβλημάτων και διευκόλυνσης της διαδικασίας απόδοσης A.M.K.A., στην οποία ορίζεται πλέον σαφώς ότι «Για τα ασυνόδευτα παιδιά δεν απαιτείται η συμπλήρωση του πεδίου A.M.K.A. του εκπροσώπου. Εάν ο εκπρόσωπος εκπροσωπεί περισσότερα του ενός πρόσωπα δεν χρειάζεται ξεχωριστή υπεύθυνη δήλωσή του για κάθε εκπροσωπούμενο αλλά αρκεί μία δήλωση που αναφέρει τα ονόματα όλων.» Παρά την έκδοση της ανωτέρω εγκυκλίου, εξακολουθούν να σημειώνονται περιστατικά άρνησης των αρμόδιων υπαλλήλων να εξυπηρετήσουν. Επιπροσθέτως, δημιουργούνται προβλήματα λόγω των καθυστερήσεων στην καταγραφή των αιτημάτων ασύλου, οπότε στο διάστημα που μεσολαβεί και μέχρι την καταγραφή και τον εφοδιασμό με Δελτίο αιτούντος άσυλο, είναι αδύνατη η έκδοση A.M.K.A. και η πρόσβαση σε υπηρεσίες. Ιδιαιτέρως, έχουν επισημανθεί προβλήματα προμήθειας φαρμάκων και διενέργειας κρίσιμων εγχειρήσεων, που όμως δεν εμπίπτουν στην έννοια του επείγοντος υπό την έννοια του αρ. 25 παρ. 2 στ. α του ν. 4251/2014. Παρά την έκδοση της ανωτέρω εγκυκλίου, εξακιλουθούν να σημειώνονται προβλήματα κατά την έκδοση, ιδίως διαπιστώνεται ότι κάθε Κ.Ε.Π. ακολυθεί διαφορετική πρακτική, καθώς δεν υπάρχει ομοιόμορφη εξυπηρέτηση του αιτήματος. Απαιτείται περαιτέρω εκπαίδευση του προσωπικού στη διαχείριση των αιτημάτων αυτών και στη γνώση των απαιτούμενων εγγράφων. Η χρόνια έλλειψη εξειδικευμένων παιδοψυχιατρικών Περιορισμένη διαθεσιμότητα υπηρεσιών ψυχικής υγείας για τα παιδιά υπηρεσιών για το σύνολο του πληθυσμού επιβαρύνει και την κατάσταση των παιδιών που μετακινούνται, ειδικότερα των ασυνόδευτων ανηλίκων που στερούνται οικογενειακού περιβάλλοντος. Επιπλέον, οι περισσότερες από τις υπάρχουσες υπηρεσίες βρίσκονται στις μεγαλύτερες περιοχές της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης. Αντίθετα, στα νησιά του Βορείου Αιγαίου καθώς και σε μέρη όπως η Αλεξανδρούπολη ή η Κρήτη οι εν λόγω υπηρεσίες δεν είναι καν διαθέσιμες. Πρέπει να προστεθεί ότι, ακόμη και σε περιοχές όπου υφίστανται υπηρεσίες, έχουν ήδη υπερφορτωθεί λόγω της σχετικής έλλειψης ανθρώπινου δυναμικού και φόρτου εργασίας, οπότε η διαθεσιμότητά τους για την αντιμετώπιση των αναγκών των παιδιών που μετακινούνται είναι εκ των πραγμάτων περιορισμένη, ιδίως λαμβάνοντας υπόψιν την πολυπλοκότητα των υποθέσεων και τα γλωσσικά και πολιτιστικά εμπόδια. Εκτός της γενικότερης ανυπαρξίας/ περιορισμένης διαθεσιμότητας των υπηρεσιών,

95 εντοπίζονται ειδικότερα για τα παιδιά που μετακινούνται τα εξής προβλήματα: Αναφέρθηκαν προβλήματα πρόσβασης σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας στα δημόσια νοσοκομεία και άρνησης ιατρών να εξετάσουν τα παιδιά. Η έλλειψη διαθέσιμων κλινών που διατίθενται για ψυχιατρική νοσηλεία παιδιών και εφήβων αποτελεί μακροχρόνιο πρόβλημα που όμως ειδικά για τους ασυνόδευτους ανηλίκους μπορεί να έχει συνεπάγεται περιπλοκές και να οδηγήσει σε περαιτέρω επιβάρυνση της ψυχικής υγείας, λόγω ιδίως της άρνησης ορισμένων δομών να φιλοξενήσουν παιδιά με ψυχιατρικές διαταραχές. Λόγω της ανεπάρκειας κλινών σε ψυχιατρικές κλινικές παιδιών/ εφήβων, υπήρξαν περιστατικά νοσηλείας σε ψυχιατρικές κλινικές ενηλίκων, υπό ακατάλληλες συνθήκες που δεν σέβονται την προσωπικότητα του παιδιού και δεν είναι θεραπευτικές. Οι παράγοντες αυτοί παρεμποδίζουν σημαντικά την πρόσβαση των παιδιών στις δημόσιες Πρωτοβάθμιες Υπηρεσίας φροντίδας και οδήγησαν στην αποφασιστική συμβολή των Μ.Κ.Ο. στον τομέα αυτό, οι οποίες κλήθηκαν να καλύψουν τις ανάγκες. Συγκεκριμένα, παρατηρείται η ανάπτυξη ενός δικτύου υπηρεσιών υγείας παρεχόμενες από Μ.Κ.Ο., ενώ παράλληλα η πρόσβαση του πληθυσμού αυτού στις κοινοτικές υπηρεσίες διασφαλίζεται μέσω των Μ.Κ.Ο., καθώς διαφορετικά δεν υπάρχει πληροφόρηση για τη διαθεσιμότητά τους και τις παροχές τους. Η παροχή Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας από μη κρατικούς φορείς ενδέχεται από την μία πλευρά να συμβάλλει θετικά στην άμβλυνση των προβλημάτων που προκύπτουν από τις αυξανόμενες ανάγκες, τη δυσκολία πρόσβασής στις υπάρχουσες δημόσιες δομές, καθώς και από την έλλειψη χρηματοδότησης του Ε.Σ.Υ. Οι δομές αυτές έχουν τη δυνατότητα επιλογής του προσωπικού με βάση την εμπειρία του σε παρόμοιες διαπολιτισμικές δράσεις, σε αντίθεση με το δημόσιο σύστημα υγείας, στο οποίο οι προσλήψεις βασίζονται στη συμπλήρωση των τυπικών προσόντων. Από την Αποφασιστική συμβολή Μ.Κ.Ο. Δημιουργία παράλληλου συστήματος άλλη πλευρά όμως, ελλοχεύει ο κίνδυνος δημιουργίας ενός παράλληλου συστήματος για παιδιά πρόσφυγες και μετανάστες, αποτελούμενο από τις εξειδικευμένες υπηρεσίες και τις Μ.Κ.Ο. προς κάλυψη των κρατικών κενών. Ετήσια έκθεση

96 UNICEF/Greece 2018/Αθήνα /Παγκόσμια Ημέρα Παιδιού/Αθάνατος Εισαγωγικές παρατηρήσεις 2β Νομική εκπροσώπηση Η παροχή νομικής ενημέρωσης και εκπροσώπησης αποτελεί ουσιώδη διαδικαστική προϋπόθεση τόσο ως προς την τήρηση της προσήκουσας διαδικασίας ασύλου όσο και ως προς την πρόσβαση και εξασφάλιση σειράς δικαιωμάτων. Ειδικότερα τα παιδιά αδυνατούν συχνά να κατανοήσουν τις πολύπλοκες και συχνά μεταβαλλόμενες διαδικασίες ασύλου με δυσμενείς επιπτώσεις στην ψυχική τους υγεία. Η γνώση των δικαιωμάτων, του θεσμικού πλαισίου και των συνεπειών είναι απαραίτητοι όροι για την έκφραση γνώμης του παιδιού και ουσιαστικής συμμετοχής στις διαδικασίες που το αφορούν. Αρχικά, επισημαίνεται ότι στο πλαίσιο του θεσμού δωρεάν νομικής βοήθειας περιλαμβάνονται οι εξής περιπτώσεις: παρέχεται δωρεάν νομική εκπροσώπηση για τις διαδικασίες διοικητικής προσφυγής ενώπιον της Αρχής Προσφυγών, με τον διορισμό δικηγόρου από το μητρώο που έχει συσταθεί στην Υπηρεσία Ασύλου, ΚΥΑ 12205/2016 ΦΕΚ 2864/Β/ Παροχή νομικής συνδρομής σε αιτούντες διεθνή προστασία. 96 Ετήσια έκθεση 2018

97 για λοιπές υποθέσεις (αστικές & ποινικές υποθέσεις, διορισμός επιτρόπου κατά την εκούσια δικαιοδοσία, αίτηση διόρθωσης ληξιαρχικών πράξεων, αντιρρήσεις κατά της κράτησης, πρόσβαση σε ένδικα μέσα, κατόπιν απόρριψης της αίτησης χορήγησης διεθνούς προστασίας σε β βαθμό κ.λπ.) παρέχεται υπό τους όρους και τις προϋποθέσεις του αρ. 3226/2004. Παρά την ρητή νομοθετική πρόβλεψη περί κρατικής υποχρεώσεως παροχής νομικής συνδρομής, στην πράξη το Μητρώο που έχει συσταθεί στην Υπηρεσία Ασύλου δεν επαρκεί για την κάλυψη των αναγκών, καθόσον τα περισσότερα Γραφεία είναι υποστελέχωμένα ενώ σε ορισμένα δεν έχουν καν πληρωθεί οι προβλεπόμενες θέσεις 127. Περαιτέρω, παρατηρούνται δυσλειτουργίες που επηρεάζουν την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών, όπως ανεπάρκεια ως προς τις υπηρεσίες διερμηνείας καθώς και ο διεκπαιρεωτικός χαρακτήρας χειρισμού των υποθέσεων λόγω του μεγάλου αριθμού των αιτούντων. Όσον αφορά την παροχή δωρεάν νομικής συνδρομής στις λοιπές υποθέσεις, το ίδιο το νομοθετικό πλαίσιο τάσσει όρους και προϋποθέσεις για την χορήγησή της 128 (υποβολή αίτησης, προσκόμιση δικαιολογητικών και αποδεικτικών), ώστε να απαιτείται de facto η προηγούμενη προσφυγή σε οργάνωση παροχής νομικών υπηρεσιών, ενώ ενδέχεται σε ορισμένες περιπτώσεις να μην πληρούνται οι τυπικές προϋποθέσεις που τάσσει ο νόμος. Ιδιαίτερα καθοριστική είναι εντούτοις η παροχή νομικής συνδρομής σε α βαθμό ενώπιον της Υπηρεσίας ασύλου η οποία δεν έχει θεσμοθετηθεί ως κρατική υποχρέωση, όμως συμβάλλει στην ορθότερη κρίση επί της υποθέσεως με την αποφυγή πλημμελειών και λαθών προτού αχθεί η υπόθεση σε β βαθμό, όπου η διαδικασία είναι έγγραφη. Ειδικά για τα ασυνόδευτα παιδιά Από τις επισκέψεις της Αρχής στους διάφορους χώρους φιλοξενίας παιδιών, διαπιστώθηκε ότι η παροχή νομικής βοήθειας ποικίλλει σημαντικά και εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Ειδικότερα: Αναφορικά με τα ασυνόδευτα παιδιά που βρίσκονται σε χώρους φιλοξενίας, ο φορέας φροντίζει για την παροχή νομικής συμβουλευτικής ή και εκπροσώπησης. Ωστόσο, λόγω των καθυστερήσεων στην εκταμίευση των κονδυλίων ορισμένοι φορείς δεν ήταν σε θέση να εξασφαλίσουν την υπηρεσία αυτή, με αποτέλεσμα πολλά παιδιά να στερούνται νομικής βοήθειας E%CE%BF-%CE%B4%CE%B9%CE%BA%CE%B7%CE%B3%CF%8C%CF%81%CF%89%CE%BD- %CE%B5%CF%80%CE%B9%CF%84%CF%85%CF%87%CF%8C%CE%BD%CF%84%CE%B5%CF%82.pdf Τον Αύγουστο του 2018 το μητρώο περιλάμβανε 19 δικηγόρους για το ΠΓΑ Αττικής, 2 δικηγόρους για το ΠΓΑ Ρόδου, 3 δικηγόρους για το ΠΓΑ Θεσ/νίκης, 4 δικηγόρους για το ΠΓΑ Θράκης, 1 δικηγόρο για το ΠΓΑ Κρήτης, 1 δικηγόρο για το ΠΓΑ Λέσβου, 1 δικηγόρο για το ΠΓΑ Χίου, 1 δικηγόρο για το ΠΓΑ Κρήτης, 2 δικηγόρους για το ΑΚΑ Κορίνθου. 128 Άρθρο 2. Ετήσια έκθεση

98 Παιδιά στα Κ.Υ.Τ. και στα Κέντρα Φιλοξενίας ΠΡΟ.ΚΕ.Κ.Α. Χωρισμένα από την οικογένειά τους παιδιά Περιορισμένες δυνατότητες πρόσβασης σε νομική βοήθεια έχουν τα παιδιά που μένουν στα Κ.Υ.Τ. και στις ανοιχτές Δομές Φιλοξενίας, κυρίως λόγω της ανεπάρκειας πόρων και χρηματοδοτήσεων για την παροχή νομικής συνδρομής αλλά και έλλειψης επαρκών και κατάλληλων χώρων. Όπως προκύπτει από τις αυτοψίες, οικογένειες με ανήλικα παιδιά που κρατούνταν στα ΠΡΟ.ΚΕ.Κ.Α., δεν είχαν επαρκή πληροφόρηση αναφορικά με τους λόγους κράτησης καθώς και την πορεία των υποθέσεών τους. Τέλος, όπως επισημάνθηκε σε συνάντηση μας με την Υπηρεσία Ασύλου, ιδιαίτερα προβλήματα αντιμετωπίζουν τα παιδιά που διαβιούν με συγγενείς ή με μέλη της ευρύτερης κοινότητας, που τις περισσότερες φορές στερούνται νομικού εκπροσώπου. Η έγκαιρη ενημέρωση των παιδιών έχει καθοριστική σημασία, ιδίως σε περιπτώσεις οικογενειακής επανένωσης για την τήρηση των σχετικών προθεσμιών και προσκόμισης των απαιτούμενων εγγράφων 2γ Πρόσβαση σε διερμηνεία Η εξασφάλιση επαρκών υπηρεσιών διερμηνείας διαπερνά κάθετα όλες τους τομείς προστασίας και διασφάλισης των δικαιωμάτων των παιδιών και θα πρέπει να παρέχεται σε όλα τα επίπεδα στο στάδιο της καταγραφής, της διαδικασίας ασύλου, της πρόσβασης σε υπηρεσίες, ενημέρωσης και ένταξης. Οι διερμηνείς/ (δια)πολιτισμικοί (δια)μεσολαβητές αποτελούν ένα κρίσιμο σημείο επαφής, καθώς κατανοώντας το πολιτιστικό και γλωσσικό υπόβαθρό, αποκωδικοποιούν τις εκφράσεις του πληθυσμού και γεφυρώνουν το πολιτιστικό και γλωσσικό χάσμα. Εντούτοις, το ζήτημα της διερμηνείας στην πλειονότητα του καλύπτεται από οργανώσεις, καθώς ακόμα δεν έχει συσταθεί εθνικό μητρώο διερμηνέων ή πολιτισμικών διαμεσολαβητών. Ιδίως τα νοσοκομεία δεν διαθέτουν διερμηνείς, μόνο η υπηρεσία ασύλου διαθέτει, οι οποίοι όμως αποτελούν υπαλλήλους συνεργαζόμενων Μ.Κ.Ο.. Διαδικασία ασύλου 98 Ετήσια έκθεση 2018 Η διερμηνεία επηρεάζει αποφασιστικά την πρόσβαση στην διαδικασία και την εξέταση των αιτημάτων. Στην πράξη έχουν επισημανθεί ανεπάρκειες του προσωπικού των διερμηνέων, ιδίως της EASO, τόσο αναφορικά με την ποιότητα της διερμηνείας όσο και με την εκπαίδευση τους. Το ζήτημα αυτό είναι κρίσιμο, καθώς η αδυναμία απόδειξης ενδεχόμενων λαθών που εμφιλοχωρούν δημιουργεί ιδιαίτερες δυσχέρειες.

99 UNICEF/Greece 2018/Αθήνα/Παγκόσμια Ημέρα Παιδιού/Μιντσίδου Ιδιαίτερα κρίσιμη είναι και η παροχή υπηρεσιών διερμηνείας τόσο στις δημόσιες δομές υγείας όσο και στο πλαίσιο παροχής πρωτοβάθμιων υπηρεσιών υγείας στα κέντρα φιλοξενίας, καθώς η ορθή ιατρική εκτίμηση προυποθέτει την παροχή εξειδικευμένης και επαγγελματικής διερμηνείας. Όπως προαναφέρθηκε, υφίστανται σημαντικές ελλείψεις στον τομέα αυτό, παρά τις προσπάθειες στελέχωσης που έχουν πραγματοποιηθεί. Προβληματική είναι η πρακτική της αξιοποίησης φιλοξενούμενων ως διερμηνέων, λόγω των ανεπαρκειών σε υπηρεσίες διερμηνείες, που εκτός από ζητήματα ορθής απόδοσης των εννοιών θέτει και ζητήματα αξιοπιστίας και προστασίας. Περαιτέρω, ενδέχεται να οδηγήσει σε εντάσεις μεταξύ των φιλοξενούμενων και των υπεύθυνων των δομών. Πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες Δομές φιλοξενίας/ Κ.Υ.Τ. Ενώ γίνονται προσπάθειες στελέχωσης των δομών με διερμηνείς μέσω των κοινοφελών προγραμμάτων του Ο.Α.Ε.Δ., στην πράξη δεν υπάρχει αντίστοιχη εκδήλωση ενδιαφέροντος από αυτούς. Οι ανεπάρκειες στις υπηρεσίες διερμηνείας δημιουργούν σημαντικές καθυστερήσεις Ετήσια έκθεση

100 στην διεκπεραίωση των διοικητικών διαδικασιών που με την σειρά τους αυξάνουν την δυσαρέσκεια των φιλοξενούμενων και διαταράσσουν την εύρυθμη λειτουργία των δομών φιλοξενίας. Τέλος, υπάρχουν σημαντικές ελλείψεις σε εξειδικευμένες υπηρεσίες διερμηνείας για ευάλωτες γυναίκες και παιδιά που μπορεί να αποτελέσουν φραγμό πρόσβασης σε υπηρεσίες, λαμβάνοντας υπόψιν τις πολιτισμικές ιδιαιτερότητες και ενδεχόμενη θυματοποίηση. 2δ Παροχή οικονομικού βοηθήματος Στην παρούσα αλλλουχία θα πρέπει επίσης να επισημανθεί η η βοήθεια σε χρήμα (Cash assistance). Στηρίζεται σε πρόγραμμα της Ε.Ε. που υλοποιεί η Ύπατη Αρμοστεία με συνεργάτες την ελληνική Κυβέρνηση, την Τοπική Αυτοδιοίκηση και Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις στο πλαίσιο του προγράμματος ESTIA 129. Μπορεί το πρόγραμμα ΕΣΤΙΑ να αφορά τη στέγαση σε διαμερίσματα, ωστόσο το οικονομικό βοήθημα καταβάλλεται και σε όσους φιλοξενούνται σε όλες τις δομές εφόσον είναι κάτοχοι δελτίου αιτήσαντος άσυλο ή άδειας διαμονής δικαιούχου επικουρικής προστασίας. 130 Η παροχή οικονομικής βοήθειας μέσω προπληρωμένων καρτών αποκαθιστά την αξιοπρέπεια και ενδυναμώνει τους αιτούντες άσυλο και τους πρόσφυγες, οι οποίοι μπορούν πλέον να επιλέξουν τον τρόπο κάλυψης των βασικών τους αναγκών. Δικαίωμα του παιδιού να εκφράζει ελεύθερα τις απόψεις του Άρθρο Τα Συμβαλλόμενα Κράτη εγγυώνται στο παιδί που έχει ικανότητα διάκρισης το δικαίωμα ελεύθερης έκφρασης της γνώμης του σχετικά με οποιοδήποτε θέμα που το αφορά, λαμβάνοντας υπόψη τις απόψεις του παιδιού ανάλογα με την ηλικία του και με το βαθμό της ωριμότητάς του. 2. Για το σκοπό αυτόν θα πρέπει ιδίως να δίνεται στο παιδί η δυνατότητα να ακούγεται σε οποιαδήποτε διοικητική ή δικαστική διαδικασία που το αφορά, είτε άμεσα είτε μέσω ενός εκπροσώπου ή ενός αρμοδίου οργανισμού, κατά τρόπο συμβατό με τους διαδικαστικούς κανόνες της εθνικής νομοθεσίας. Καθώς η συμμετοχή εξαρτάται από την αξιόπιστη επικοινωνία, επιβάλλεται όταν είναι αναγκαία η παρουσία διερμηνέα σε όλα τα στάδια της διαδικασίας. ΔΣΔΠ, άρθρο Kαι έως αρκετά πρόσφατα υπηρεσιακών σημειωμάτων. 100 Ετήσια έκθεση 2018

101 # VΙ. Εκπαίδευση

102 1 Σύντομη ανασκόπηση Το ζήτημα της εξασφάλισης του διεθνώς κατοχυρωμένου δικαιώματος ισότιμης πρόσβασης και ένταξης των παιδιών στην εκπαίδευση αποτέλεσε πρωταρχικό στόχο της Πολιτείας μετά τον Μάρτιο του 2016, οπότε και μεγάλο μέρος των οικογενειών και των παιδιών παρέμειναν στην Ελλάδα. Παρά την ύπαρξη ενός διαμορφωμένου νομοθετικού πλαισίου για την ένταξη των αλλοδαπών μαθητών στα σχολεία, το οποίο περιλάμβανε Τάξεις Υποδοχής Ζωνών Εκπαιδευτικής Προτεραιότητας, κατατακτήριες εξετάσεις και το σύστημα διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, «δεν χρησιμοποιήθηκαν οι υφιστάμενες δομές ούτε αποφασίσθηκε η απευθείας ένταξη των παιδιών αυτών στο κανονικό σχολείο, όπως προβλέπεται από την κείμενη νομοθεσία, γιατί η συναισθηματική και ψυχολογική κατάστασή των παιδιών, ύστερα από την πολύμηνη ταλαιπωρία τους και την εμπειρία του πολέμου, που βίωσαν, δημιούργησε δυσκολίες ως προς την προσαρμογή τους σε ένα νέο ξένο κοινωνικό περιβάλλον.» 131 Αντιθέτως, η πολιτική ένταξης των παιδιών στο εκπαιδευτικό σύστημα σχεδιάστηκε υπό συνθήκες χρονικής πίεσης και θέτοντας ως κριτήρια ορισμένα γνωρίσματα του πληθυσμού, κυρίως την ετερογένεια ως προς τα χαρακτηριστικά του και την αστάθεια ως προς τον αριθμό, τον τόπο και τις συνθήκες διαμονής εντός της χώρας. Βασικό χαρακτηριστικό του εκπαιδευτικού σχήματος ήταν η ανάπτυξη ενός ειδικού προγράμματος [Δομές Υποδοχής για την εκπαίδευση των προσφύγων (Δ.Υ.Ε.Π.)] εκτός του κανονικού προγράμματος, καθώς το έτος προσδιορίστηκε ως «μεταβατική χρονιά και ένα προενταξιακό στάδιο» 132 «με πρωταρχικό στόχο τη μετάβαση των παιδιών από τη ζωή στους καταυλισμούς σε μια σχολική κανονικότητα και τελικώς την επιτυχή επανένταξή τους στη σχολική κουλτούρα» 133. Ταυτόχρονα, βασικός παράγοντας κατά την διαμόρφωση της εκπαιδευτικής πολιτικής ήταν η προσπάθεια αποφυγής εντάσεων και αντιδράσεων των τοπικών κοινωνιών στο ενδεχόμενο (μαζικής ιδίως) ένταξης αλλοδαπών στα σχολεία της περιοχής τους 134. Η εκπαιδευτική επιλογή που τελικά προκρίθηκε προέβλεπε διαφοροποιημένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα για τα παιδιά αναλόγως του τόπου κατοικίας τους: για τα παιδιά που διαβιούν σε Κέντρα Φιλοξενίας προβλέφθηκε η δημιουργία Δομών Υποδοχής για την εκπαίδευση των προσφύγων (Δ.Υ.Ε.Π.) σε σχολικές μονάδες πλησίον των κέντρων και η 131 ΣτΕ 470/2018 (Γ τμήμα) Εκπαιδευτικές δομές προσφύγων και έννομο συμφέρον προς άσκηση αιτήσεως ακυρώσεως. 132 Υπουργείο Παιδείας, έρευνας και Θρησκευμάτων, Επιστημονική Επιτροπή για τη Στήριξη των Παιδιών των Προσφύγων, Το Έργο της Εκπαίδευσης των Προσφύγων, Απρίλιος 2017, Final.pdf σελ Δελτίο Τύπου Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής, To IEΠ για την εκπαίδευση των προσφύγων Ειδική Έκθεση Συνηγόρου του Πολίτη, Η πρόκληση των μεταναστευτικών ροών και της προστασίας των προσφύγων Ζητήματα διοικητικής διαχείρισης και δικαιωμάτων, Απρίλιος 2017, resources/docs/greek_ombudsman_migrants_refugees_2017-el.pdf, σελ Ετήσια έκθεση 2018

103 φοίτησή τους σε απογευματινό πρόγραμμα εκτός του κανονικού ωραρίου 135 ενώ για τα παιδιά που βρίσκονται στον αστικό ιστό προβλέφθηκε η εφαρμογή του προϊσχύοντος νομικού πλαισίου εγγραφής και φοίτησης στο κανονικό σχολικό πρόγραμμα 136. Συγχρόνως ορίστηκαν Συντονιστές Εκπαίδευσης Προσφύγων σε κάθε Κέντρο φιλοξενίας επιφορτισμένοι κυρίως με την ενημέρωση των διαμενόντων στο κέντρο φιλοξενίας για την ανάγκη της εκπαίδευσης ως βασικού μέσου κοινωνικής ένταξης, την εφαρμογή της εκπαιδευτικής πολιτικής του ΥΠ.Π.Ε.Θ. στις Δ.Υ.Ε.Π., την καταγραφή των εκπαιδευτικών αναγκών και την διοργάνωση και τον συντονισμό των απαραίτητων ενεργειών εν γένει για την πρόσβαση των παιδιών στην εκπαίδευση 137. UNICEF/Greece 2018/Σκαραμαγκάς/Αθάνατος 135 Εντός των σχολικών μονάδων εκείνων των Περιφερειακών Διευθύνσεων πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης της χώρας, στα όρια των οποίων υφίστανται κέντρα φιλοξενίας, ΚΥΑ / ΓΔ4/ ΦΕΚ 3502/2016/Β/ , ν. 4415/2016, άρ. 38. Συγκεκριμένα, το πρόγραμμα περιλαμβάνει εβδομαδιαίο εκπαιδευτικό πρόγραμμα είκοσι (20) ωρών (τέσσερις ώρες ημερησίως) που θα καλύπτει τη διδασκαλία της ελληνικής, των μαθηματικών, των αγγλικών και των ΤΠΕ, ενώ θα περιλαμβάνει καλλιτεχνικές και αθλητικές δραστηριότητες. Οι Δομές Υποδοχής Εκπαίδευσης Προσφύγων λειτουργούν είτε εντός των κέντρων φιλοξενίας είτε εντός των σχολικών μονάδων κατά το απογευματινό πρόγραμμα, ώστε να μην επιβαρύνουν οργανωτικά τις σχολικές μονάδες. 136 Σε διαπολιτισμικά σχολεία και Τάξεις Υποδοχής. 137 ΚΥΑ /ΓΔ4/ ΦΕΚ 3502/2016/Β/ , Αρ. 7 παρ. 4, ΚΥΑ /ΓΔ4/ (ΦΕΚ 2985/Β/ ), αρ. 6. Ετήσια έκθεση

104 Το νομοθετικό αυτό πλαίσιο παρουσίασε κενά και η εφαρμογή του στην πράξη προσέκρουσε σε πλείονα διαδικαστικά εμπόδια. Συγκεκριμένα: Η έλλειψη συντονισμού μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων διέτρεξε όλο το φάσμα της υλοποίησης του σχεδιασμού στο πλαίσιο μίας ρευστής κατάστασης και αδυναμίας γεωγραφικού εντοπισμού του πληθυσμού, καθώς η συνεχής αλλαγή των ανοιχτών δομών φιλοξενίας, η κατάργηση υφιστάμενων δομών και η συνακόλουθη μετακίνηση του πληθυσμού είχε ως συνέπεια αφενός την διακοπή (είτε την αναστολή ίδρυσης) ορισμένων Δ.Υ.Ε.Π. και αφετέρου την αδυναμία έγκαιρης ανταπόκρισης στις μεταβαλλόμενες ανάγκες. Παράλληλα, μεγάλο μέρος των εκπαιδευτικών που είχαν διοριστεί στις εν λόγω Δ.Υ.Ε.Π. έμειναν χωρίς αντικείμενο εργασίας. Ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού δεν απέκτησε καν πρόσβαση στην δημόσια τυπική εκπαίδευση. Δεν υπήρξε οποιαδήποτε πρόβλεψη ένταξης για τα παιδιά άνω των 15 ετών 138, ενώ παράλληλα για τα παιδιά ετών δόθηκε μόνο η δυνατότητα παρακολούθησης σε Δ.Υ.Ε.Π. διότι με την οικεία υπουργική απόφαση προβλέφθηκε η ίδρυση και λειτουργία Δ.Υ.Ε.Π. μόνο σε Γυμνάσια 139, ενώ παράλληλα η λειτουργία Τάξεων Υποδοχής περιορίστηκε στην Πρωτοβάθμια εκπαίδευση, διότι δεν εκδόθηκε η απαιτούμενη υπουργική απόφαση που να ορίζει την ίδρυση και λειτουργία τους στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση κατά την σχολική χρονιά. Λαμβάνοντας υπόψιν τον περιορισμένο αριθμό θέσεων στα διαπολιτισμικά σχολεία και την δυσκολία παρακολούθησης του κανονικού προγράμματος σε γυμνάσια και λύκεια δεδομένης της άγνοιας της ελληνικής γλώσσας, τα παιδιά άνω των 15 ετών περιορίστηκαν σημαντικά κατά την πρόσβαση στην τυπική εκπαίδευση. Δεν λειτούργησε κανένα νηπιαγωγείο, παρά την σχετική νομοθετική πρόβλεψη 140, λόγω της αδυναμίας έγκαιρης δημιουργίας ή εξεύρεσης ασφαλών για νήπια χώρων και λόγω της καθυστερημένης ολοκλήρωσης του έργου προμήθειας των απαραίτητων οικίσκων. Για τα παιδιά που βρίσκονταν στα νησιά του Β. Αιγαίου δεν προβλέφθηκε καμιάς μορφής πρόσβαση στην τυπική εκπαίδευση. Παρά το γεγονός ότι ορίστηκαν συντονιστές εκπαίδευσης σε τρία νησιά (Λέσβο, Σάμο και Χίο) για το έτος η λειτουργία Δ.Υ.Ε.Π. ενεργοποιήθηκε τον Απρίλη του 2018 στα νησιά αυτά 142, ενώ οι δυνατότητες απορρόφησης των Τάξεων Υποδοχής ήταν εξαιρετικά περιορισμένες Εκτός από την παροχή μαθημάτων γλωσσομάθειας, αθλητικών και καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων και προγραμμάτων τεχνικής και επαγγελματικής κατάρτισης 139 ΚΥΑ /ΓΔ4/ ΦΕΚ 3502/2016/Β/ Για τα νηπιαγωγεία βλ. Αριθμ /ΓΔ4 Ίδρυση Δομών Υποδοχής για την Εκπαίδευση των Προσφύγων (ΔΥΕΠ). Καθορισμός των σχολικών μονάδων για το σχολικό έτος εντός των οποίων θα λειτουργούν οι Δομές Υποδοχής για την Εκπαίδευση των Προσφύγων (ΔΥΕΠ) ΚΥΑ Αριθμ /ΓΔ4, ΦΕΚ 1316/2018/ , Ίδρυση Δομών Υποδοχής για την Εκπαίδευση των Προσφύγων (ΔΥΕΠ). Καθορισμός των σχολικών μονάδων για το σχολικό έτος εντός των οποίων θα λειτουργούν οι Δομές Υποδοχής για την Εκπαίδευση των Προσφύγων (ΔΥΕΠ). 143 Βλ. σχετικά για το σχολικό έτος ΥΑ /Δ1/ (ΦΕΚ 3270/2016,τ.Β ), για το ΥΑ /Δ1/ (ΦΕΚ Β 2639) Ένταξη Σχολικών Μονάδων Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης στις Ζώνες Εκπαιδευτικής Προτεραιότητας (ΖΕΠ), όπου δύνανται να λειτουργήσουν Τάξεις Υποδοχής ΖΕΠ. 104 Ετήσια έκθεση 2018

105 Ως προς την ίδια την λειτουργία των Δ.Υ.Ε.Π., παρατηρήθηκαν αρκετά προβλήματα: τοποθετήθηκαν αναπληρωτές εκπαιδευτικοί χωρίς εξειδικευμένες γνώσεις ή προηγούμενη εμπειρία και χωρίς προηγούμενη επιμόρφωση αναφορικά με τις ανάγκες του συγκεκριμένου πληθυσμού. Παράλληλα, υπήρξαν συνεχείς αλλαγές των εκπαιδευτικών ή άρνηση αποδοχής των υπηρεσιακών τους τοποθετήσεων δημιουργώντας πολλά προβλήματα στην εκπαιδευτική διαδικασία και εντείνοντας την σχολική διαρροή. Περαιτέρω, η λειτουργία τους γινόταν υπό όρους απομόνωσης από τον υπόλοιπο πληθυσμό, διότι δεν είχαν καμία σχέση με την πρωινή ζώνη, διοικητικά αλλά και εκπαιδευτικά. Τέλος, δεν διευκρινίστηκε επαρκώς η πιστοποίηση φοίτησης στις Δ.Υ.Ε.Π., ιδίως για τα παιδιά που αποχωρούν στην μέση της χρονιάς προς κάποια άλλη χώρα της Ε.Ε., διότι δεν προβλέφθηκε κάποια αντιστοιχία με τις αντίστοιχες τάξεις του κανονικού προγράμματος. Ειδικά, σε ό,τι αφορά την πιστοποίηση της επιτυχούς φοίτησης στο τέλος του σχολικού έτους, φαίνεται στην πράξη να δημιουργούνται μαθητές «δύο ταχυτήτων», με μόνο καταρχήν κριτήριο τον τόπο διαμονής τους: για τους ανηλίκους που προέρχονται από χώρους μαζικής φιλοξενίας (οπότε εντάσσονται σε Δ.Υ.Ε.Π.) δεν είναι σαφές στο ισχύον πλαίσιο, εάν θα θεωρείται ότι αποφοίτησαν από συγκεκριμένη τάξη δημοτικού ή γυμνασίου, έτσι ώστε την επόμενη σχολική χρονιά να μπορούν να εγγραφούν κανονικά στην επόμενη τάξη (πιθανόν στο κανονικό πρόγραμμα). Αντίθετα, η προαγωγή στην επόμενη τάξη είναι δεδομένη -με την προϋπόθεση φυσικά επαρκούς φοίτησης και επίδοσης- για τα παιδιά που εγγράφηκαν στα σχολεία της περιοχής κατοικίας τους ή σε διαπολιτισμικής εκπαίδευσης 144. Το ίδιο το σύστημα των Δ.Υ.Ε.Π. επικρίθηκε διότι αντί να χτιστεί πάνω στις αρχές της συνεκπαίδευσης, της συμπερίληψης και της αλληλεπίδρασης, το ελληνικό Δημόσιο «δημιούργησε δομές εκπαίδευσης που λειτουργούν κατά τις απογευματινές ώρες σε υφιστάμενα σχολεία, δηλαδή σε ώρες κατά τις οποίες δεν λειτουργούν τα σχολεία αυτά στα οποία φοιτούν και τα παιδιά των αιτούντων» 145, δυναμώνοντας τα αισθήματα απομόνωσης και γκετοποίησης. Αν και οι Δ.Υ.Ε.Π. σχεδιάστηκαν με σκοπό την αποφυγή δημιουργίας εντάσεων με την τοπικές κοινωνίες, η ίδια η υπαγωγή μίας ομάδας παιδιών σε ένα ξεχωριστό και διαχωριστικό πλαίσιο στοχοποίησε και στιγμάτισε τις Δ.Υ.Ε.Π., η λειτουργία των οποίων συνοδεύτηκε πολλές φορές από αντιδράσεις που κατέληξαν στην αναστολή ή διακοπή της λειτουργίας τους. Τέλος, σημειώθηκαν καθυστερήσεις λόγω της μη έγκαιρης πραγματοποίησης των απαιτούμενων εμβολιασμών, ενώ ένα μέρος των μαθητών αντιμετώπισε προβλήματα κατά την εγγραφή και την φοίτηση, λόγω της προσκόμισης εκ μέρους τους ελλιπών δικαιολογητικών, της έλλειψης τάξεων υποδοχής ή της πληρότητας τους. Και για την δευτεροβάθμια εκπαίδευση βλ. ΥΑ /Δ2/ Ένταξη σχολικών μονάδων στις ΖΕΠ για τη λειτουργία Τάξεων Υποδοχής. Αναφορικά με τα παιδιά που βρίσκονταν στα άλλα δύο νησιά, [Κως και Λέρος], προβλέφθηκε η δημιουργία Τάξεων Υποδοχής, βλ. σχετικά τις προαναφερθείσες ΚΥΑ. 144 Ειδική Έκθεση Συνηγόρου του Πολίτη, Η πρόκληση των μεταναστευτικών ροών και της προστασίας των προσφύγων Ζητήματα διοικητικής διαχείρισης και δικαιωμάτων, Απρίλιος 2017, resources/docs/greek_ombudsman_migrants_refugees_2017-el.pdf, σελ ΣτΕ 470/2018 (Γ τμήμα) Εκπαιδευτικές δομές προσφύγων και έννομο συμφέρον προς άσκηση αιτήσεως ακυρώσεως. Ετήσια έκθεση

106 2 Παρουσίαση εξελίξεων Κατά τα επόμενα έτη ενισχύονται οι προσπάθειες συντονισμού των αρμόδιων φορέων για την διευκόλυνση της ένταξης των παιδιών στο εκπαιδευτικό σύστημα, ενώ από το 2017 έγιναν βήματα για την κάλυψη των κενών που είχαν δημιουργηθεί και την επίλυση των διαδικαστικών κωλυμάτων. Παρακάτω επισημαίνονται οι κυριότερες αλλαγές: Ενεργοποιήθηκε η δυνατότητα ίδρυσης και λειτουργίας Τάξεων Υποδοχής σε Γυμνάσια έπειτα από εφτά χρόνια αδράνειας, ενώ για πρώτη φορά επεκτείνεται και στα Λύκεια και ΕΠΑ.Λ. με την έκδοση των υπουργικών αποφάσεων, που αποτελούσε πάγιο αίτημα καθώς η πλειονότητα των ασυνόδευτων παιδιών εντάσσεται στην ηλικιακή αυτή κατηγορία 146. Κατά την προηγούμενη σχολική χρονιά ξεκίνησε η λειτουργία Νηπιαγωγείων εντός των Κέντρων Φιλοξενίας, με σημαντικές όμως καθυστερήσεις. Ο νόμος 4547/2018 θέσπισε ειδικά κριτήρια για την πρόσληψή μονίμων εκπαιδευτικών στις Δ.Υ.Ε.Π., ενώ δεν υπήρξε αντίστοιχη ρύθμιση και θεσμοθέτηση κριτηρίων για τους αναπληρωτές 147 και για τους εκπαιδευτικούς σε Τάξεις Υποδοχής. Για τους αναπληρωτές εκπαιδευτικούς προβλέφθηκε μόνο η δυνατότητα επιμόρφωσης από το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής. Ως προς την πιστοποίηση φοίτησης στις Δ.Υ.Ε.Π. ορίστηκε ότι σύμφωνα με το αρ. 73 παρ. 4 «Με την ολοκλήρωση της φοίτησης στη Δ.Υ.Ε.Π., ύστερα από εισήγηση του υπευθύνου της Δ.Υ.Ε.Π. και των εκπαιδευτικών που υπηρετούν στη Δ.Υ.Ε.Π., που λαμβάνεται σε συνεργασία με τον οικείο συντονιστή εκπαίδευσης προσφύγων, στους μαθητές, με ευθύνη του Διευθυντή της σχολικής μονάδας, χορηγείται βεβαίωση φοίτησης με την οποία πιστοποιείται η διάρκεια φοίτησης.» Παράλληλα ορίστηκε ότι «κατ εξαίρεση οι μαθητές που έχουν φοιτήσει σε Δομές Υποδοχής για την Εκπαίδευση των Προσφύγων (Δ.Υ.Ε.Π.) και στους οποίους έχει χορηγηθεί η προβλεπόμενη στο άρθρο 73 παρ. 4 του ν. 4547/2018 βεβαίωση φοίτησης απαλλάσσονται από τη διεξαγωγή διαπιστωτικών τεστ για την φοίτησή τους σε Τάξεις Υποδοχής ΤΥ (ΖΕΠ).» Διευρύνθηκε η δυνατότητα ίδρυσης Δ.Υ.Ε.Π. εντός του αστικού ιστού. 148 Ενώ τα 146 ΥΑ /ΓΔ4/ ΦΕΚ 3727/Β/ Με την παρ. 3 του άρ. 79 καθορίζονται τα προσόντα που πρέπει να διαθέτουν οι εκπαιδευτικοί καθώς και η ιεράρχηση των προσόντων αυτών Στις Δ.Υ.Ε.Π. αποσπώνται ή διατίθενται προς συμπλήρωση του υποχρεωτικού τους ωραρίου εκπαιδευτικοί, εφόσον διαθέτουν ένα τουλάχιστον από τα κατωτέρω προσόντα με την εξής ιεράρχηση: α) μεταπτυχιακές σπουδές, όπως διδακτορικό ή μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών σε θέματα διαπολιτισμικής εκπαίδευσης ή στη διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης/ξένης γλώσσας, β) διδακτική υπηρεσία σε διαπολιτισμικά σχολεία, τάξεις υποδοχής, φροντιστηριακά τμήματα και τμήματα ελληνικής γλώσσας στο εξωτερικό, γ) επιμόρφωση από δημόσιο φορέα σε θέματα διαπολιτισμικής εκπαίδευσης ή στη διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης/ξένης γλώσσας, δ) γνώση ξένων γλωσσών, με προτεραιότητα στις μητρικές γλώσσες των προσφυγικών πληθυσμών (αραβική γλώσσα, γλώσσα φαρσί ή γλώσσα ούρντου), ε) διετή τουλάχιστον διδακτική υπηρεσία, στ) εθελοντική συμμετοχή σε εκπαιδευτικές δραστηριότητες για τους πρόσφυγες εντός και εκτός οργανωμένου εκπαιδευτικού πλαισίου. 148 Αριθμ /ΓΔ4 Οργάνωση, λειτουργία, συντονισμός και πρόγραμμα εκπαίδευσης των Δομών Υποδοχής για την Εκπαίδευση των Προσφύγων (Δ.Υ.Ε.Π.), κριτήρια και διαδικασία στελέχωσης των εν 106 Ετήσια έκθεση 2018

107 προηγούμενα έτη προβλεπόταν η ίδρυση με κριτήριο την χωρική εγγύτητα σε Κέντρο φιλοξενίας αποκλειστικά και η λειτουργία προορίστηκε για τα παιδιά που διέμεναν εκτός του αστικού ιστού, πλέον προβλέπεται δυνατότητα ίδρυσης Δ.Υ.Ε.Π. «εντός των ορίων των οποίων υφίστανται κέντρα φιλοξενίας ή/ και κάθε είδους κατάλυμα που χρησιμοποιείται από το ελληνικό κράτος ή την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ ή άλλους διεθνείς φορείς για τη διαμονή πολιτών τρίτων χωρών.» Κάλυψη της μεταφοράς στα σχολεία για τους μαθητές ανοιχτών δομών φιλοξενίας από τον ΔΟΜ. Σημαντικότατη έλλειψη του συγκεκριμένου προγράμματος είναι η μη κάλυψη των ξενοδοχειακών μονάδων του προγράμματος Filoxenia, με αποτέλεσμα πολλοί μαθητές που διαμένουν σε αυτές να μην έχουν καθόλου πρόσβαση στο σχολείο, ακόμη και σε περιοχές όπου τα σχολεία ήδη διαθέτουν Τ.Υ. ή Δ.Υ.Ε.Π.. UNICEF/Greece 2018/Αωοιχτή Δομή Προσωρινής Φιλοξενίας στο Σχιστό λόγω δομών. Παράλληλα, στο ν. 4547/2018 ορίστηκε ότι «Με απόφαση του Υπουργού Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, ύστερα από εισήγηση του αρμόδιου περιφερειακού διευθυντή πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, καθορίζονται οι σχολικές μονάδες εντός των οποίων λειτουργούν οι Δ.Υ.Ε.Π., οι ώρες λειτουργίας τους, το ωρολόγιο πρόγραμμα που ακολουθούν και η κατανομή του χρόνου ανά διδακτικό αντικείμενο. Για την εισήγηση που προβλέπεται στο προηγούμενο εδάφιο, λαμβάνονται υπόψη τα εξής κριτήρια που πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά: α) χωρική εγγύτητα με τη δομή φιλοξενίας και β) ύπαρξη διαθέσιμων και κατάλληλων αιθουσών διδασκαλίας.» Ετήσια έκθεση

108 3 Παρατηρήσεις Παρά το γεγονός ότι έγιναν ορισμένα θετικά βήματα, η πρόσβαση στην εκπαίδευση εξακολουθεί να προσκρούει σε ορισμένα εμπόδια. Επεκτάθηκε σημαντικά η δυνατότητα ίδρυσης Δ.Υ.Ε.Π., στις Λειτουργία ΔΥΕΠ οποίες εντάσσονται παιδιά από όλες τις δομές φιλοξενίας, ώστε να παρατηρούνται δύο αντίρροπες τάσεις. Αφενός, η αναγνώριση της ανάγκης ενίσχυσης των Τάξεων Υποδοχής και αφετέρου η δυνατότητα ίδρυσης Δ.Υ.Ε.Π. εντός του αστικού ιστού, ενώ παράλληλα δεν παρατηρείται μείωση του αριθμού των Δ.Υ.Ε.Π Το ζήτημα αυτό συνδέεται προφανώς και με την λειτουργία στεγαστικών προγραμμάτων σε απομακρυσμένα μέρη που δεν δύνανται να ιδρυθούν Τάξεις Υποδοχής. Επίσης, παρά την νομοθετική πρόβλεψη περί χορηγήσεως βεβαιώσεως παρακολούθησης στις Δ.Υ.Ε.Π., δεν επιλύθηκε το ζήτημα πιστοποίησης σε περίπτωση αναχώρησης του παιδιού πριν την ολοκλήρωση της σχολικής χρονιάς καθώς και της αντιστοίχισης με κάποια τάξη του κανονικού σχολείου. Βασική διαπίστωση αποτελεί η έλλειψη ειδίκευσης/ Ελλιπής επιμόρφωση και ειδίκευση επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών σχετικά με την δίγλωσση και διαπολιτισμική εκπαίδευση, και ειδικότερα την διδασκαλία των Ελληνικών ως ξένης γλώσσας, τις ανάγκες και τα χαρακτηριστικά του συγκεκριμένου μαθητικού πληθυσμού καθώς και εφαρμογή βιωματικών προσεγγίσεων και μεθόδων διδασκαλίας, πρακτικών διαχείρισης και επίλυσης συγκρούσεων. Πάγιο πρόβλημα αποτελεί και η πρόσληψη καθηγητών μειωμένου ωραρίου, διότι οδηγεί σε επάλληλες αλλαγές καθηγητών και καθυστερήσεις στην λειτουργία των τάξεων, καθώς οι καθηγητές παραιτούνται όταν προσληφθούν με πλήρες ωράριο. Όπως και τα προηγούμενα χρόνια, σημειώνονται σημαντικές Καθυστερήσεις στην έναρξη λειτουργίας των τάξεων υποδοχής καθυστερήσεις στην έναρξη λειτουργίας των τάξεων υποδοχής, ιδίως στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση, που συνεπάγεται την αδυναμία πρόσβασης των παιδιών στο εκπαιδευτικό σύστημα. Εν προκειμένω, εντοπίζονται διαφορετικές πρακτικές στα διάφορα σχολεία: τα παιδιά είτε παρακολουθούν το κανονικό πρόγραμμα εν αναμονή των τάξεων υποδοχής, είτε αποκλείονται από το 149 Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Υπουργείου Παιδείας, τον Απρίλιο του βρίσκονταν σε λειτουργία 107 τάξεις ΔΥΕΠ [Υπουργείο Παιδείας, έρευνας και Θρησκευμάτων, Επιστημονική Επιτροπή για τη Στήριξη των Παιδιών των Προσφύγων, Το Έργο της Εκπαίδευσης των Προσφύγων, Απρίλιος 2017, σελ. 111], το σχολικό έτος λειτούργησαν 97 ΔΥΕΠ [Υπουργείο Ψηφιακής Πολιτικής, Τηλεπικοινωνιών και Ενημέρωσης, Ειδική Γραμματεία Επικοινωνιακής Διαχείρισης Κρίσεων, Ενημερωτικό Δελτίο για το προσφυγικό - μεταναστευτικό 2018, Τεύχος 4, index.php/pliroforiaka-stoixeia/3206-enimerotiko-deltio-gia-to-prosfygiko-metanasteftiko-2018-teyxos-4], και για το έτος προβλέπεται η λειτουργία 105 ΔΥΕΠ [ΚΥΑ /ΓΔ4 (1) ΦΕΚ 3580/τ.Β /2018, ενώ παράλληλα με την ΥΑ/ 2215/ΓΔ4, ΦΕΚ: 31/Β/2019 συμπλήρωση τροποποίηση της / ΓΔ4/ (ΦΕΚ 3580/τ.Β /2018) προβλέπεται η λειτουργία πρόσθετων 17 ΔΥΕΠ, ενώ ενδεχομένως και λαμβανομένων υπόψιν των αναγκών να προβλεφθεί η ίδρυση και άλλων ΔΥΕΠ. 108 Ετήσια έκθεση 2018

109 σχολείο πριν την ίδρυση των τάξεων υποδοχής, γεγονός που επηρεάζει δυσμενώς την ψυχική υγεία των παιδιών, εντείνει τα αισθήματα ματαιότητας, διευκολύνει την σχολική διαρροή και την κοινωνική απομόνωση των παιδιών. Επιπλέον, σε ορισμένες περιοχές που συγκεντρώνεται μεγάλος πληθυσμός, ιδίως στον αστικό ιστό της Αθήνας, Λίστες αναμονής υπάρχει σημαντικός αριθμός εκκρεμών αιτήσεων εγγραφής λόγω έλλειψης θέσεων στα σχολεία, με συνέπεια πολλά παιδιά να μην εντάσσονται σε κάποιο σχολείο μέχρι την υπόδειξη του σχολείου εγγραφής. Ως προς το ζήτημα αυτό, δημιουργούνται περαιτέρω δυσχέρειες λόγω των συνεχών και μαζικών μετακινήσεων του πληθυσμού από τα νησιά στην ηπειρωτική Ελλάδα, οι οποίες πραγματοποιούνται χωρίς τον συντονισμό των αρμόδιων κρατικών φορέων σε περιοχές που δεν διαθέτουν την δυνατότητα κάλυψης των εκπαιδευτικών αναγκών. Ως εκ τούτου, τα παιδιά που διαμένουν σε απομακρυσμένες περιοχές εκτός αστικού ιστού αντιμετωπίζουν ιδιαίτερες δυσχέρειες, καθώς οι σχολικές αίθουσες σε μικρά σχολεία δεν επαρκούν για τη φοίτηση επιπλέον μαθητών όπως και περιορισμούς λόγω πληρότητας τμημάτων. Οι ανεπάρκειες αυτές οδηγούν στην χρησιμοποίηση του θεσμού των Δ.Υ.Ε.Π., που προσφέρει ευελιξία ίδρυσης, με αποτέλεσμα την αύξηση και επέκταση των Δ.Υ.Ε.Π.. Τα παιδιά που βρίσκονται στα νησιά του Ν.Α. Αιγαίου εξακολουθούν να υφίστανται σημαντικούς περιορισμούς στην πρόσβαση στην εκπαίδευση, παρά τις προσπάθειες που καταβλήθηκαν για την ενίσχυση της ένταξης των παιδιών στο εκπαιδευτικό σύστημα. Συγκεκριμένα, ενώ ρυθμίστηκε το κενό και ιδρύθηκαν Δ.Υ.Ε.Π. 150, εξακολουθεί να είναι περιορισμένος ο αριθμός των παιδιών που εγγράφεται στο κανονικό πρόγραμμα, με την επίκληση της προσωρινότητας της διαμονής των παιδιών στα νησιά. Θα πρέπει να επισημανθεί ότι δεν έχει ληφθεί καμία μέριμνα για την πρόσβαση των παιδιών που βρίσκονται στο Κ.Υ.Τ. Λέσβου στην τυπική εκπαίδευση. Η έλλειψη υπηρεσιών πολιτισμικής διαμεσολάβησης στα σχολεία αποτελεί καίριο ζήτημα και ουσιώδη όρο για την ουσιαστική ένταξη των παιδιών στο εκπαιδευτικό σύστημα. Από όλους τους φορείς επισημάνθηκε η απροθυμία των παιδιών ιδίως εφηβικής Δυσκολίες από τη συνεχή μετακίνηση του πληθυσμού Ένταξη παιδιών που βρίσκονται στα νησιά Πολιτισμική διαμεσολάβηση ηλικίας να παρακολουθήσουν το πρόγραμμα διότι αδυνατούν να κατανοήσουν την γλώσσα και να επικοινωνήσουν με τους καθηγητές. Πολιτισμικοί διαμεσολαβητές είναι ιδιαίτερα απαραίτητοι στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση Όπως επισημάνθηκε ανωτέρω, η λειτουργία ΔΥΕΠ ξεκίνησε τον Απρίλιο του Από τον Ιανουάριο του 2018, υλοποιείται πρόγραμμα παροχής υπηρεσιών διερμηνείας σε δημόσια σχολεία από το Υπουργείο Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων και την UNICEF σε συνεργασία με την ΜΚΟ Μετάδραση, με στόχο την εγγραφή και την ομαλή ένταξη των παιδιών προσφύγων και μεταναστών στην τυπική εκπαίδευση. Μέσω του προγράμματος «Διερμηνεία στα Σχολεία» πιστοποιημένοι διερμηνείς σε 38 γλώσσες έχουν επισκεφτεί περισσότερα από 200 σχολεία σε Αττική και Θεσσαλονίκη, ωστόσο, η παροχή των υπηρεσιών αυτών δεν επαρκεί και δεν καλύπτει τις υπάρχουσες ανάγκες. Ετήσια έκθεση

110 Αντιδράσεις τοπικής κοινότητας Για μία ακόμη φορά η έναρξη της σχολικής χρονιάς συνοδεύτηκε από βίαιες και αρνητικές αντιδράσεις διαφόρων τοπικών παραγόντων, διαμαρτυρίες Συλλόγων γονέων και κηδεμόνων, αποστολή εξώδικων, με συνέπεια η λειτουργία Δ.Υ.Ε.Π. να έχει ανασταλεί επ αόριστον σε ορισμένες περιοχές. Εκτός από τα πρακτικά προβλήματα που δημιουργούνται, οι αντιδράσεις αυτές αποτρέπουν την ομαλή και απρόσκοπτη σχολική πορεία των παιδιών και οδηγούν στον κοινωνικό και εκπαιδευτικό αποκλεισμό τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η απόφαση της Ένωσης Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης (ΕΛΜΕ) Λέσβου να χρησιμοποιείται η λέξη «λαθρομετανάστης» από τους εκπαιδευτικούς στα σχολεία του νησιού. Ενόψει των διαπιστούμενων προσκομμάτων και με αφορμή δημοσιεύματα που ανέφεραν ότι λόγω της εγγραφής ανήλικων προσφύγων στο σχολείο της Κοινότητας Σκουτάρεως Σερρών, οι υπόλοιποι γονείς αρνούνταν να εγγράψουν τα παιδιά τους, ο Συνήγορος, πραγματοποίησε παρέμβαση προς επίλυση του προβλήματος (βλ. παραπάνω, σελ. 21). Περισσότερες δυσκολίες γεννά η συνέχιση της φοίτησης των Σχολική διαρροή παιδιών στα σχολεία, ιδίως αυτών που δεν βρίσκονται σε ηλικία υποχρεωτικές εκπαίδευσης. Από την επικοινωνία μας με τους φορείς, διαπιστώθηκε ότι η φοίτηση των παιδιών δεν είναι συστηματική και υπάρχει αστάθεια και ασυνέπεια. Εν προκειμένω, αναφέρθηκε ότι τα παιδιά αποθαρρύνονται από 110 Ετήσια έκθεση 2018 UNICEF/Greece 2018/Έκθεση Ζωγραφικής «16 Ημέρες Ακτιβισμού κατά της έμφυλης βίας»/πάνος Γιαννακόπουλος

111 την παρακολούθηση λόγω των γλωσσικών εμποδίων αλλά και λόγω του γεγονότος ότι παρακολουθούν με παιδιά μικρότερης ηλικίας, εξαιτίας του γνωστικού επιπέδου. Για το ζήτημα αυτό, πραγματοποιήθηκε συνάντηση με το Ι.Ε.Π., προκειμένου να τεθεί το θέμα της βελτίωσης της παρακολούθησης της σχολικής διαρροής. Εξακολουθούν να υφίστανται ελλείψεις στην εκπαίδευση των παιδιών άνω των 15 ετών, δεδομένου ότι η στρατηγική για την ένταξη αφορά τα παιδιά που βρίσκονται σε ηλικία υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Χωρίς να παραγνωρίζεται η ένταξη των τάξεων Υποδοχής/Ζωνών Εκπαιδευτικής Προτεραιότητας σε σχολικές μονάδες όλων των βαθμίδων, σημειώνεται ότι η συγκεκριμένη δυνατότητα ενδέχεται να μην είναι πρόσφορη για την επιτυχή φοίτηση των παιδιών, διότι ενδέχεται λόγω του γνωστικού επιπέδου να πρέπει να ενταχθούν σε άλλες τάξεις (είτε επειδή δεν ολοκλήρωσαν την πρωτοβάθμια εκπαίδευση είτε επειδή είναι απασχολειοποιημένα) που σε συνδυασμό με τα υφιστάμενα γλωσσικά εμπόδια, οδηγεί στην αδυναμία παρακολούθησης και στην περαιτέρω μη τακτική φοίτησή τους και εγκατάλειψη του σχολείου. Με βάση το θεσμικό πλαίσιο και λόγω της απουσίας εξειδικευμένης πρόβλεψης για την συγκεκριμένη μαθητική ομάδα, αρκετά παιδιά θα πρέπει να ενταχθούν σε τάξη που αντιστοιχεί σε μικρότερη ηλικιακή κατηγορία (για παράδειγμα παιδιά άνω των ετών, θα πρέπει να ενταχθούν στο γυμνάσιο). Ειδικότερα, σε ό,τι αφορά το τελευταίο ζήτημα, υπενθυμίζεται και η παλαιότερη επισήμανση του Συνηγόρου προς το Υπουργείου Παιδείας σχετικά με την απουσία πρόβλεψης για την εκπαιδευτική ένταξη παιδιών που δεν έχουν ολοκληρώσει την πρωτοβάθμια εκπαίδευση (σχετ. βλ. έγγραφα υπ αριθμ. πρωτ /56598/2013, Φ /18436/2015). Συγκεκριμένα, ο Συνήγορος επισήμανε το θεμελιώδες δικαίωμα όλων των ανηλίκων να φοιτούν στην εκπαίδευση, τονίζοντας ότι πρέπει να λαμβάνεται µέριµνα για την εύρυθμη λειτουργία των σχολείων, καθώς, κυρίως στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, δεν είναι παιδαγωγικά ορθό έφηβοι μεγαλύτερης ηλικίας να βρίσκονται σε τάξεις µε µικρότερα παιδιά και να παρακολουθούν πρόγραµµα σχεδιασμένο για µικρότερες ηλικίες. Ως προς την δυνατότητα εγγραφής στα εσπερινά σχολεία, προέκυψαν προβλήματα άρνησης εγγραφής λόγω της απαίτησης προσκομίσεως βιβλιαρίου εργασίας. 152 Οι Παιδιά 15+ Έλλειψη ειδικής μέριμνας για την ένταξη τους Λοιπά προβλήματα καθυστερήσεις που σημειώθηκαν στην ολοκλήρωση των εμβολιασμών των παιδιών οδήγησαν σε καθυστερήσεις των εγγραφών σε πολλές περιφέρειες. Υπήρξαν πολλές αρνήσεις των διευθυντών να εγγράψουν τα παιδιά στο σχολείο, με συνέπεια τα παιδιά να παραπέμπονται στο απομακρυσμένο σχολείο διαπολιτισμικής εκπαίδευσης. Ένα ακόμη ζήτημα που αφορά την ηλικιακή ομάδα άνω των 15 ετών είναι οι εγγραφές στα ΕΠΑΛ με ελλιπή δικαιολογητικά. Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, μετά τις 15 Οκτωβρίου κάθε σχολικού έτους οι διευθυντές των ΕΠΑΛ μπορούν να αρνηθούν την εγγραφή μαθητή με ελλιπή δικαιολογητικά. Καθώς πολλές φορές τα ΕΠΑΛ προκρίνονται ως πιο κατάλληλα για τους εφήβους άνω των 15 ετών, είναι σημαντικό να δοθεί μία λύση για την 152 Εγκύκλιος με Αρ. Πρωτ. : Φ1/144981/Δ2 «Διευκρινίσεις σχετικά με τις εγγραφές μετεγγραφές στα Εσπερινά Γυμνάσια Γενικά Λύκεια». Ετήσια έκθεση

112 εγγραφή προσφύγων σε ΕΠΑΛ. Επιπρόσθετα προβλήματα πρόσβασης αντιμετωπίζουν τα παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες ή προβλήματα συμπεριφοράς λόγω των πολύμηνων καθυστερήσεων που σημειώνονται κατά τον προγραμματισμό ραντεβού στα Κέντρα Εκπαιδευτικής και Συμβουλευτικής Υποστήριξης (Κ.Ε.Σ.Υ.) και των δυσχεριών που ενδεχομένως προκύπτουν στην διάγνωση ορισμένων αναγκών/ δυσκολιών (όπως μαθησιακές δυσκολίες, διαταραχές ομιλίας, αναπτυξιακές διαταραχές, διαταραχές γυχικής υγείας), οι οποίες οφείλονται στη έλλειψη κατάλληλων εργαλείων για τα παιδιά πρόσφυγες/ μετανάστες. Ερωτήματα ως προς την ουσιαστική ένταξη των παιδιών γεννά η ένταξη σε Τάξη Υποδοχής μετά την ολοκλήρωση παρακολούθησης Δ.Υ.Ε.Π.. Το γεγονός αυτό αναδεικνύει την ανάγκη αποσαφήνισης της αντιστοίχισης της Δ.Υ.Ε.Π. με κάποια τάξη του κανονικού σχολείου καθώς και τον κίνδυνο παραμονής σε ένα «παράλληλο» σχολείο, ιδίως λαμβάνοντας υπόψιν την διεύρυνση του χρονικού ορίζοντα παραμονής ενός παιδιού σε τάξεις υποδοχής. 153 Σημαντικό αποθαρρυντικό παράγοντα αποτελεί η πίεση που δέχονται τα παιδιά από τις οικογένειές τους είτε να συνεχίσουν το ταξίδι προς κάποιο άλλο κράτος-μέλος της ΕΕ είτε να εργαστούν. Τέλος, οι ίδιες οι συνθήκες διαβίωσης στα Κέντρα Φιλοξενίας και στα Κ.Υ.Τ. δεν ευνοούν την σχολειοποίηση και την ένταξη στην κανονικότητα του σχολείου και επηρεάζουν την σταθερότητα της φοίτησης. 4 Καλές πρακτικές Σημειώθηκαν και πολλές καλές πρακτικές, που όμως αποτέλεσαν μεμονωμένες περιπτώσεις, υποκείμενες στην θετική βούληση και δραστηριοποίηση ορισμένων εκπαιδευτικών και εργαζομένων σε δομές φιλοξενίας. Ορισμένοι εκπαιδευτικοί συνέστησαν και οργάνωσαν άτυπες τάξεις υποδοχής, με σκοπό την έγκαιρη και απρόσκοπτη ένταξη των παιδιών παρά την ύπαρξη καθυστερήσεων. Από πολλές δομές φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων αναφέρθηκε ότι πολλοί εκπαιδευτικοί διατηρούν άριστες σχέσεις με τα παιδιά, επισκέπτονται τα παιδιά στους ξενώνες και καταβάλλουν πολλές προσπάθειες ώστε να ενσωματωθούν τα παιδιά στον κοινωνικό ιστό μέσω εξωσχολικών δραστηριοτήτων. Πραγματοποίηση επισκέψεων των εκπαιδευτικών σε κέντρα φιλοξενίας για να ενημερώσουν τους γονείς/ εργαζομένους για την πρόοδο των παιδιών. 153 Υπουργική απόφαση του 1999 (Φ.Ε.Κ τ.β / ). 112 Ετήσια έκθεση 2018

113 5 Συστάσεις και επισημάνσεις > > > > > > > Γενίκευση της λειτουργίας των τάξεων υποδοχής, διότι η κανονικότητα της σχολικής ζωής στοιχειοθετείται μέσα από την καθημερινή επαφή με τον υπόλοιπο μαθητικό πληθυσμό αλλά και την συμμετοχή στην «επίσημη» σχολική εκπαίδευση 154. Η σύσταση αυτή έχει ήδη ενταχθεί στον προγραμματισμό του υπουργείου Παιδείας, που περιλαμβάνει την ίδρυση και λειτουργία περισσότερων τάξεων υποδοχής και μείωση των Δ.Υ.Ε.Π.. Σύμφωνα με την ίδια την Επιστημονική Επιτροπή για την στήριξη των προσφύγων του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, προτάθηκε η Λειτουργία Δ.Υ.Ε.Π. μόνο όπου υπάρχουν ακόμη μεγάλα ή στερούμενα συγκοινωνίας κέντρα φιλοξενίας και όπου είναι αδύνατον να οργανωθεί η μετάβαση και φοίτηση των παιδιών σε Τάξεις υποδοχής στα πρωϊνά σχολεία ή σε διαπολιτισμικά σχολεία. Η υλοποίηση της πρόσβασης στην δημόσια εκπαίδευση μέσω των Δ.Υ.Ε.Π. γεννά ερωτήματα ως προς την ουσιαστική κοινωνική ενσωμάτωση, την απόκτηση επαγγελματικών δεξιοτήτων αλλά και τις τυχόν επιπτώσεις στην εξέλιξη και ανάπτυξη των παιδιών. Οι Δ.Υ.Ε.Π. σχηματίστηκαν στην βάση επίκλησης «ιδιαίτερων αναγκών και χαρακτηριστικών» του συγκεκριμένου πληθυσμού, μίας μαζικής εισροής ετερογενούς αποσχολειοποιημένου πληθυσμού που βρίσκεται υπό μετακίνηση και ως επίλυση «μίας εξίσωσης με πολλούς αγνώστους». Με άλλα λόγια, η εκπαιδευτική αυτή επιλογή απευθύνεται ιδίως σε μαζικούς πληθυσμούς, και όχι σε μεμονωμένες περιπτώσεις παιδιών, που διαβιούν εντός του αστικού ιστού 155. Στην πράξη λειτούργησαν ως ένα ξεχωριστό σχολείο, αποκλείοντας οποιαδήποτε δυνατότητα ένταξης και κοινωνικοποίησης ελλείψει επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης με τον ελληνόφωνο πληθυσμό. Η πρακτική των γκετοποιημένων Κέντρων Φιλοξενίας μετουσιώθηκε σε μία εκπαιδευτική πολιτική περιθωριοποίησης που λειτουργεί αποθαρρυντικά για τους μαθητές, ενώ ενδεικτικό της αναποτελεσματικότητας αποτελεί το γεγονός ότι το μεγαλύτερο ποσοστό σχολικής διαρροής εμφανίζεται στις Δ.Υ.Ε.Π.. Ενίσχυση της ένταξης των παιδιών άνω των 15 ετών στο εκπαιδευτικό σύστημα, ιδίως μέσω της λειτουργίας φορντιστηριακών μαθημάτων παράλληλα με το κανονικό πρόγραμμα ή/και ειδικού «ταχείου» μαθησιακού προγράμματος που να καλύπτει τις μαθησιακές ανάγκες του πληθυσμού μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα και της διεύρυνσης του θεσµού του σχολείου δεύτερης ευκαιρίας ώστε να καλύψει και την πρωτοβάθμια εκπαίδευση σε ό,τι αφορά τις ηλικίες αυτές. Συντονισμός μεταξύ των αρμόδιων φορέων ώστε να υπάρχει άμεση και απρόσκοπτη ένταξη των παιδιών στην εκπαίδευση σε περίπτωση της μεταφοράς από τα νησιά σε δομές της ηπειρωτικής χώρας. 154 Ειδική Έκθεση Συνηγόρου του Πολίτη, Η πρόκληση των μεταναστευτικών ροών και της προστασίας των προσφύγων Ζητήματα διοικητικής διαχείρισης και δικαιωμάτων, Απρίλιος 2017, σελ Ibid. Ετήσια έκθεση

114 >> >> >> >> >> >> >> >> >> Ενίσχυση του θεσμού της διαπολιτισμικής διαμεσολάβησης και διερμηνείας στο σχολικό περιβάλλον, ιδίως στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Παρέμβαση του κράτους μέσω συναντήσεων και δράσεων ευαισθητοποίησης σε συνεργασία με εκπαιδευτικούς και τοπικές κοινότητες ώστε να υπάρχει επαρκής προετοιμασία της κοινότητας για την υποδοχή και αποδοχή των παιδιών στα σχολεία ώστε να αποφεύγονται αντιδράσεις. Κρίνεται αναγκαία η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, μέσω της αξιοποίησης της τεχνογνωσίας και των εργαλείων που έχουν εφαρμοστεί στο πεδίο της εκπαίδευσης των πολιτισμικά διαφορετικών μαθητών καθώς και η καλλιέργεια των κύριων δεξιοτήτων διαπολιτισμικής επικοινωνίας. Παράλληλα, είναι απαραίτητη η διαμόρφωση κλίματος διαπολιτισμικού διαλόγου και σεβασμού της ετερότητας, μέσω της επικοινωνίας σε επίπεδο σχολικής μονάδας και υιοθέτησης νέων πρακτικών, πέραν της απλής αντιμετώπισης των γλωσσικών εμποδίων. Σκόπιμη είναι και η ενδυνάμωση δικτύων ανταλλαγής γνώσης και πρακτικών μεταξύ των εκπαιδευτικών μέσα από την τακτική διοργάνωση σεμιναρίων και συναντήσεων. Ανάπτυξη δραστηριοτήτων εντός ή και εκτός σχολικής μονάδας, χρήση βιωματικών εργαλείων και συµµετοχικών µορφών διδασκαλίας. Ενίσχυση των δραστηριοτήτων άτυπης εκπαίδευσης με σκοπό την εξοικείωση των παιδιών με το σχολικό περιβάλλον και την βελτίωση της αποδοτικότητας. Ενδυνάμωση του ρόλου των γονέων και της οικογένειας μέσα από την ενημέρωση των γονέων αναφορικά με το εκπαιδευτικό σύστημα στην Ελλάδα, την έννοια και σπουδαιότητα της εκπαίδευσης και την παροχή συμβουλευτικής, τόσο ως προς την υποχρεωτική σχολική φοίτηση όσο και ως προς άλλα σχετικά θέματα αναφορικά με την σχολική ζωή. Παρά το γεγονός ότι η σχετική ενημέρωση παρέχεται στην πράξη από τους Συντονιστές Εκπαίδευσης Προσφύγων με τη συνδρομή οργανώσεων που παρεμβαίνουν στα κέντρα και στους ξενώνες φιλοξενίας και έχει εκδοθεί έντυπο πληροφοριακό υλικό από το Υπουργείο Παιδείας, οι προσπάθειες αυτές δεν είναι αρκετές και δεν έχουν αποδώσει τα απαιτούμενα αποτελέσματα, διότι χρειάζονται συστηματικές θεσμικές ενέργειες για την ενημέρωση του πληθυσμού και την κινητοποίηση των παιδιών. Υποστήριξη για την διδασκαλία της μητρικής γλώσσας των αλλοδαπών και των πολιτισμικών στοιχείων των χωρών τους. Ανάπτυξη παρεμβατικών δράσεων και λήψη μέτρων για την μείωση και την καταπολέμηση της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου, τόσο σε επίπεδο πρόληψης όσο και σε επίπεδο αντιμετώπισης. Ανάπτυξη μηχανισμού για την παρακολούθηση και την καταγραφή της μαθητικής διαρροής. 114 Ετήσια έκθεση 2018

115 UNICEF/Greece 2018/ΚΥΤ Λέσβου/Σιόκου-Σιόβα Ετήσια έκθεση

116

117 # VΙΙ. Αστική κατάσταση

118 Δήλωση γεννήσεων- Ονοματοδοσία- Διόρθωση ληξιαρχικών πράξεων Σε πρώτο επίπεδο αναφορικά με την δήλωση των γεννήσεων και την ονοματοδοσία των νεογέννητων έχουν παρατηρηθεί ζητήματα που εντοπίζονται κυρίως στην έλλειψη διερμηνείας τόσο στα νοσοκομεία όσο και στα ληξιαρχεία, με αποτέλεσμα να εμφιλοχωρούν λάθη κατά την σύνταξη των ληξιαρχικών πράξεων γέννησης και ονοματοδοσίας. Είναι προφανές ότι λόγω των γλωσσικών διαφορών, είναι αδύνατη η σύνταξη ορθής πράξεως ονοματοδοσίας χωρίς την χρήση διερμηνέα/ μεταφραστή, η παροχή της οποίας συνιστά κρατική υποχρέωση κατά τους όρους της χρηστής διοίκησης. Περαιτέρω, σε ορισμένα ληξιαρχεία απαιτείται προσκόμιση αποδεικτικών της αστικής κατάστασης των γονέων εγγράφων ενώ στο παρελθόν αμφισβητήθηκε και η νομιμοποίηση των γονέων του τέκνου να προβούν στην ονοµατοδοσία του τέκνου τους, με την επίκληση της έλλειψης νοµιµοποιητικού εγγράφου διαµονής και την ακόλουθη άρνηση συναλλαγής των υπηρεσιών κατά το αρ. 26 ν. 4251/2014. Ακολούθησε νομοθετική παρέμβαση για την επίλυση του ζητήματος, με το αρ. 31 παρ. 8 του ν. 4540/2018 που εισήγαγε ρύθμιση περί μη εφαρμογής της μη υποχρέωσης συναλλαγής στις περιπτώσεις ονοματοδοσίας του άρθρου 15 του ν. 1438/1984 (Α 60) όταν οι γονείς, πολίτες τρίτων χωρών, στερούνται νομιμοποιητικών εγγράφων. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, το αυστηρό νομοθετικό πλαίσιο που διέπει την διαδικασία διόρθωσης των ληξιαρχικών πράξεων, η οποία προϋποθέτει την έκδοση δικαστικής αποφάσεως [εκτός εάν εμφιλοχωρούν λάθη ήσσονος σημασίας «εκ παραδρομής» δίνεται άδεια του αρμόδιου Εισαγγελέα, εκτός οπότε και αρκεί πράξη του Ληξίαρχου] 156 δεν συμβαδίζει με τις ιδιαίτερες ανάγκες, τα πολιτισμικά και γλωσσικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού, ενώ καθιστά την διόρθωση de facto αδύνατη καθώς η παροχή δωρεάν νομικής συνδρομής προσκρούει στα εμπόδια που ανωτέρω αναφέρθηκαν. Επιπλέον, δημιουργεί σημαντικές καθυστερήσεις στην διόρθωση του σφάλματος και στην αποκατάσταση του δικαιώματος του παιδιού στην ταυτότητά του. Ως προς το ζήτημα αυτό η Ανεξάρτητη Αρχή έχει ήδη υποβάλλει στο Υπουργείο Εσωτερικών πρόταση για την τροποποίηση του ν. 344/1976, η οποία διατηρεί την αυξημένη εγγύηση της δικαστικής κρίσης για τα σοβαρά σφάλματα και ταυτόχρονα απλοποιεί την διαδικασία διόρθωσης των σφαλμάτων εκ παραδρομής ώστε να εξασφαλιστεί μία πιο αποτελεσματική αντιμετώπιση του προβλήματος 156 ν. 344/1976, αρ Ετήσια έκθεση 2018

119 1. Τα Συμβαλλόμενα Κράτη αναλαμβάνουν την υποχρέωση να σέβονται το δικαίωμα του παιδιού για διατήρηση της ταυτότητας του, συµπεριλαµβανοµένων της ιθαγένειας του, του ονόματός του και των οικογενειακών σχέσεων του, όπως αυτά αναγνωρίζονται από το νόμο, χωρίς παράνομή ανάμιξη. 2. Εάν ένα παιδί στερείται παράνομα ορισμένα ή όλα τα στοιχεία που συνιστούν την ταυτότητά του, τα Συμβαλλόμενα Κράτη οφείλουν να του παράσχουν κατάλληλη υποστήριξη και προστασία, ώστε η ταυτότητά του να αποκατασταθεί το συντομότερο δυνατόν. ΔΣΔΠ, Άρθρο 8 Ετήσια έκθεση

120

121 # VΙIΙ. Ειδικά ζητήματα ασυνόδευτων παιδιών

122 Κατά το τελευταίο έτος πραγματοποιήθηκαν προσπάθειες αναμόρφωσης και ενίσχυσης του συστήματος προστασίας των ασυνόδευτων παιδιών, με την εισαγωγή σειράς νομοθετικών διατάξεων, αφήνοντας ωστόσο ανοιχτά τα ζητήματα διακρίβωσης της ανηλικότητας και της διοικητικής κράτησης. Οι κυριότερες αλλαγές συνοψίζονται στα εξής (αναλυτική παρουσίαση ακολουθεί στα κατ ιδίαν κεφάλαια): Υιοθετείται η διάκριση μεταξύ ασυνόδευτου και χωρισμένου παιδιού. Στο παρελθόν είχε επισημανθεί η ελλιπής εννοιολογική προσέγγιση του νομοθετικού ορισμού «ασυνόδευτος ανήλικος», στον οποίον δεν αποτυπωνόταν ο διαχωρισμός μεταξύ των ασυνόδευτων παιδιών (unaccompanied) και των παιδιών που έχουν αποχωριστεί από τους γονείς ή τον προηγούμενο κατά το νόμο ή το έθιμο κύριο κηδεμόνα τους και μπορεί να βρίσκονται με άλλους συγγενείς ή μέλη της ευρύτερης οικογένειάς τους (separated) όπως προβλέπεται στο Γενικό Σχόλιο της Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Παιδιού [General Comment No 6 (2005)]. 157 Η απουσία αυτή του διαχωρισμού είχε δημιουργήσει προβλήματα τόσο σε επίπεδο εντοπισμού και επίσημης καταγραφής όσο και σε επίπεδο νομικής προστασίας. Η διαφοροποίηση υιοθετήθηκε με τον ν. 4540/2018 και τον ν. 4554/ καταλείποντας ωστόσο ορισμένες αμφιβολίες και ασάφειες. Σύμφωνα με το αρ. 3 στ. δ «χωρισμένος από την οικογένεια του ανήλικος» ή «χωρισμένος ανήλικος» είναι ο ανήλικος ο οποίος φθάνει στην Ελλάδα, χωρίς να συνοδεύεται από πρόσωπο που ασκεί τη γονική του μέριμνα σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία ή από άλλο πρόσωπο στο οποίο αυτή έχει ανατεθεί σύμφωνα με το νόμο, αλλά συνοδεύεται από ενήλικο συγγενή που ασκεί στην πράξη τη φροντίδα του.» Ωστόσο, είναι σημαντικό να καταστεί σαφές ότι το νομικό καθεστώς των χωρισμένων παιδιών δεν διαφέρει από αυτό των ασυνόδευτων. Τα χωρισμένα παιδιά αποτελούν μια υποομάδα των ασυνόδευτων που χρήζει ιδιαίτερης προστασίας και η μεταχείριση των παιδιών και στις δύο κατηγορίες (χωρισμένα -ασυνόδευτα) πρέπει να είναι παρόμοια. Στο πλαίσιο αυτό, ο παράλληλος ορισμός επαγγελματία επιτρόπου που θα βοηθά, υποστηρίζει και επιβλέπει τον συγγενή στον οποίο ενδεχομένως να έχει ανατεθεί η επιμέλεια ή η επιτροπεία του παιδιού είναι ένα πολύ σημαντικό μέτρο. 159 Ορίζεται κεντρική υπεύθυνη αρχή για τα θέματα που αφορούν τα ασυνόδευτα παιδιά και για την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων και των χωρισμένων ανήλικων 157 Σύμφωνα με το Γενικό Σχόλιο της Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Παιδιού (General Comment No 6 (2005)): ασυνόδευτα παιδιά (πρωτότυπο κείμενο): «Unaccompanied children (also called unaccompanied minors) are children, as defined in article 1 of the Convention, who have been separated from both parents and other relatives and are not being cared for by an adult who, by law or custom, is responsible for doing so.» (δια) χωρισμένα/separated παιδιά (πρωτότυπο κείμενο): «Separated children are children, as defined in article 1 of the Convention, who have been separated from both parents, or from their previous legal or customary primary care-giver, but not necessarily from other relatives. These may, therefore, include children accompanied by other adult family members». 158 ν. 4554/2018, αρ. 13 παρ. 2 στ. γ. 159 Θα ήταν σημαντικό αυτή η δυνατότητα να προβλέπεται σαφώς στον νόμο/στις υπουργικές αποφάσεις, καθώς η διάταξη του αρ. 13 παρ. 1, ν. 4554/18 δημιουργεί αμφιβολίες, Σχετικό υλικό του FRA: - Current migration situation in the EU: Separated children sites/default/files/fra_uploads/fra-december-2016-monthly-migration-report-separated-childr.pdf, Εγχειρίδιο επιτροπείας: Ετήσια έκθεση 2018

123 η Γενική Διεύθυνση Κοινωνικής Αλληλεγγύης του Υπουργείου Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης 160, στην οποία είχε ήδη ανατεθεί η διαχείριση αιτημάτων στέγασης 161 και παράλληλα συνιστάται Διεύθυνση Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων, η οποία αποτελείται από τα εξής Τμήματα: α) Τμήμα συντονισμού, υποστήριξης και αξιολόγησης επαγγελματιών επιτρόπων ασυνόδευτων ανηλίκων. β) Τμήμα διαχείρισης αιτημάτων στέγασης ασυνόδευτων ανηλίκων. γ) Τμήμα αξιολόγησης και εποπτείας κέντρων φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων. Προβλέπεται η δημιουργία μητρώου Ασυνόδευτων ανηλίκων που θα διευκολύνει την ορθή παρακολούθηση των υποθέσεών τους. Ρυθμίζεται η ειδική επιτροπεία για τα ασυνόδευτα παιδιά και καθιερώνεται η τήρηση Μητρώου Επαγγελματιών Επιτρόπων, που συντονίζεται από το Ε.Κ.Κ.Α.. Επίσης προβλέπεται κατάρτιση και διαρκής επιμόρφωση των επιτρόπων καθώς και η παρακολούθηση, υποστήριξη και τακτική αξιολόγηση του έργου τους. Θεσπίζεται πρωτόκολλο διαδικαστικών ενεργειών που πρέπει να ακολουθούνται από τους φορείς εντοπισμού ασυνόδευτων ανηλίκων και οι περαιτέρω ενέργειες των αρμόδιων κρατικών αρχών. Ρυθμίζεται το πλαίσιο, η διαδικασία και οι αρμόδιοι φορείς για την αξιολόγηση και τον καθορισμό του βέλτιστου συμφέροντος. Συγχρόνως θεσπίζεται η υποχρέωση καθιέρωσης προτύπων διαδικασιών αξιολόγησης και καθορισμού του βέλτιστου συμφέροντος, που θα εκπονούνται από το Ε.Κ.Κ.Α. και θα αποτελούν σύμβασης των επαγγελματιών επιτρόπων και μέρος του Κανονισμού Λειτουργίας του Εποπτικού Συμβουλίου. Λαμβάνεται μέριμνα για την εξασφάλιση του δικαιώματος των ασυνόδευτων ανηλίκων να εκφράζουν την άποψή τους για τις ενέργειες του Επιτρόπου και να αξιολογούν τη συνεργασία τους μαζί του στο πλαίσιο του άρθρου 1647 ΑΚ. Αναφέρεται ρητά η δυνατότητα φιλοξενίας σε εποπτευόμενα διαμερίσματα. Προβλέπεται η σύσταση Μητρώου Κέντρων Φιλοξενίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων και ανάληψη από το Ε.Κ.Κ.Α. των αρμοδιοτήτων ελέγχου της εφαρμογής των προδιαγραφών λειτουργίας των κέντρων φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, της παρακολούθησης και αξιολόγησης της ποιότητας των υπηρεσιών και της μέριμνας για την βελτίωση της ποιότητας των παρεχομένων υπηρεσιών. 160 Ο νόμος κάλυψε το κενό που είχε δημιουργηθεί από την μη σύσταση του Τμήματος Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων, όπως προβλεπόταν στο ν. 4375/2016. αρ. 27 παρ. 2 γ. 161 ΥΑ 93510/ Ετήσια έκθεση

124 UNICEF/Greece 2018/Ανοιχτή Δομή Προσωρινής Φιλοξενίας στο Σχιστό 1 Αναδοχή H λειτουργία της ανάδοχης οικογένειας συμβάλει στην ομαλή ψυχική, σωματική και πνευματική ανάπτυξη των παιδιών, εξασφαλίζει πληρέστερη προστασία της παιδικής ηλικίας, συντελεί στην αποφυγή των συνεπειών της ιδρυματικής περίθαλψης και είναι ο πλέον ενδεδειγμένος για την ομαλή ένταξη των παιδιών θεσμό. Ως εκ τούτου, είναι επιτακτική η προώθηση του θεσμού της αναδοχής και η αντίστοιχη εξάλειψη της τοποθέτησης παιδιών σε ξενώνες. Ωστόσο, παραμένει υποβαθμισμένος στην χώρα μας και σπάνια βρίσκει εφαρμογή 162. Στο πλαίσιο αυτό επισημαίνεται η ανάγκη ενίσχυσης των εναλλακτικών μορφών φροντίδας και η σταδιακή μείωση των δομών ιδρυματικού χαρακτήρα. Ζητούμενο σήμερα δεν αποτελεί μόνο η αριθμητική μείωση των παιδιών που βρίσκονται υπό επισφαλείς ή/και ακατάλληλες συνθήκες αλλά η αναμόρφωση του συστήματος παιδικής προστασίας και ο μετασχηματισμός των πολιτικών στέγασης με παιδοκεντρικό χαρακτήρα. Συνήθως η σχετική συζήτηση περιορίζεται στην αύξηση της δυναμικότητας των θέσεων φιλοξενίας, χωρίς να γίνεται λόγος για ενίσχυση της τοποθέτησης των παιδιών σε ανάδοχες οικογένειες. 162 Πρόγραμμα αναδοχής ασυνόδευτων ανηλίκων υλοποιείται από Μ.Κ.Ο., στο πλαίσιό του οποίου έχουν ήδη βρει οικογενειακή φροντίδα 68 ασυνόδευτα παιδιά F%CF%83%CF%89%CF%81%CE%B9%CE%BD%CE%AE-%CF%86%CE%B9%CE%BB%CE%B- F%CE%BE%CE%B5%CE%BD%CE%AF%CE%B1-%CF%83%CE%B5-.%CE%BF%CE%B9%CE%BA%CE%B- F%CE%B3%CE%AD%CE%BD%CE%B5%CE%B9%CE%B5%CF%82/. 124 Ετήσια έκθεση 2018

125 1. Κάθε παιδί που στερείται προσωρινά ή οριστικά το οικογενειακό του περιβάλλον ή το οποίο για το δικό του συμφέρον δεν είναι δυνατόν να παραμείνει στο περιβάλλον αυτό δικαιούται ειδική προστασία και βοήθεια εκ μέρους του Κράτους. 2. Τα Συμβαλλόμενα Κράτη προβλέπουν γι αυτό το παιδί μια εναλλακτική επιμέλεια, σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία τους. 3. Αυτή η επιμέλεια μπορεί να έχει, μεταξύ άλλων, τη μορφή της τοποθέτησης σε μία οικογένεια, της KAFALAH του ισλαμικού δικαίου, της υιοθεσίας ή, σε περίπτωση ανάγκης της τοποθέτησης σε ένα κατάλληλο για την περίσταση ίδρυμα για παιδιά. Κατά την επιλογή ανάμεσα σ αυτές τις λύσεις, λαμβάνεται δεόντως υπόψη η ανάγκη μιας συνέχειας στην εκπαίδευση του παιδιού, καθώς και η εθνική, θρησκευτική, πολιτιστική και γλωσσολογική καταγωγή του. ΔΣΔΠ, Άρθρο 20 Η ενεργοποίηση και αναμόρφωση του θεσμού που είχε παραμείνει σε αδράνεια επιδιώχθηκε με την ψήφιση του ν. 4538/2018, ωστόσο η ρύθμιση επιμέρους ζητημάτων καταλείφθηκε στην έκδοση Κοινής Υπουργικής Απόφασης 163. Προτάσεις για την προώθηση του θεσμού Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του πληθυσμού σχετικά με τον θεσμό. Πρακτικές τεχνικές για την υπέρβαση των προκαταλήψεων την καταπολέμηση των διακρίσεων και των στερεοτύπων. Διεξαγωγή εξατομικευμένης αξιολόγησης με σκοπό την εξεύρεση μιας λύσης που συνάδει με τις ανάγκες του παιδιού. Θέσπιση διαδικασιών με σκοπό τον έγκαιρο συντονισμό για την διενέργεια παραπομπών και κατάλληλης υποστήριξης. Ανάπτυξη πρωτοκόλλων διαδικασιών και προδιαγραφών για την επιλογή, εκπαίδευση, πιστοποίηση και παρακολούθηση ανάδοχων οικογενειών. Ανάπτυξη μηχανισμών για την διερεύνηση και ανεύρεση κατάλληλων οικογενειών και διενέργεια ορθών «ταιριασμάτων». Για την ενίσχυση του θεσμού είναι απαραίτητη η τροποποίηση των ανώτατων νομίμων ορίων ηλικίας των ανάδοχων γονέων 164, δεδομένου ότι η πλειονότητα των υποψήφιων ανάδοχων γονέων ξεπερνά τα όρια αυτά, όπως καταδεικνύει η εμπειρία από άλλες χώρες. 163 Βλ. Παρατηρήσεις σε Σύμφωνα με την νομοθεσία, οι ανάδοχοι γονείς πρέπει να έχουν συμπληρώσει το τριακοστό έτος της ηλικίας τους και να μην έχουν υπερβεί το εξηκοστό. Ετήσια έκθεση

126 2 Επιτροπεία Χρονικό ορόσημο στο σύστημα επιτροπείας αποτέλεσε η ρύθμιση του θεσμικού πλαισίου της ειδικής επιτροπείας ασυνόδευτων παιδιών με την ψήφιση του ν. 4554/2018, που αποτελούσε πάγιο και διαχρονικό αίτημα όλων των φορέων παιδικής προστασίας. Ο θεσμός της επιτροπείας αποτελεί κομβικό σημείο και βασική θεσμική εγγύηση της προστασίας των δικαιωμάτων των παιδιών, καθώς είναι αναγκαίο προαπαιτούμενο για την πρόσβαση σε υπηρεσίες και αγαθά και για την εκπροσώπηση του ανηλίκου, την διασφάλιση του υπέρτατου συμφέροντος και της συνολικής ευημερίας του παιδιού. Το νέο αυτό κανονιστικό πλαίσιο καταργεί το προηγούμενο σύστημα που είχε διαμορφωθεί υπό την ισχύ του π.δ. 220/2007, το οποίο είχε αποδειχτεί δυσλειτουργικό και αναποτελεσματικό 165. Η προϋφιστάμενη ειδική νομοθετική πρόβλεψη του θεσμού Υφιστάμενα κενά Εισαγγελικής Επιτροπείας της Εισαγγελικής Επιτροπείας είχε καταστεί κενή περιεχομένου, καθώς πρακτικά υπήρχε ουσιαστική και πλήρης αδυναμία άσκησης των καθηκόντων από τους αρμόδιους Εισαγγελείς λαμβάνοντας υπόψιν τον μεγάλο αριθμό των ασυνόδευτων ανηλίκων και τον φόρτο εργασίας των αρμόδιων Εισαγγελέων. Ελλείψει μόνιμου επιτρόπου που να ασκεί καθημερινά όλες τις πράξεις εκπροσώπησης, από την εγγραφή στο σχολείο μέχρι την διενέργεια ιατρικών επεμβάσεων, είχαν δημιουργηθεί σημαντικά κενά και προβλήματα στην καθημερινή ζωή των ανηλίκων. Το σύστημα αυτό είχε οδηγήσει σε διάχυση των αρμοδιοτήτων του συστήματος παιδικής προστασίας, καθώς χαρακτηριζόταν από κατακερματισμό καθηκόντων σε διάφορους φορείς, με αποτέλεσμα είτε την αλληλοεπικάλυψη των φορέων είτε την πλημμελή επικοινωνία μεταξύ τους και την συνακόλουθη διακύβευση του βέλτιστου συμφέροντος αλλά και την αδυναμία παρακολούθησης της πορείας του παιδιού. 165 Αρ. 19, παρ. 1 του Π.Δ. 220/2007, όπου αναφέρεται ότι οι αρμόδιες αρχές λαμβάνουν αμέσως τα κατάλληλα μέτρα, ώστε να εξασφαλίζεται η αναγκαία εκπροσώπηση των ασυνόδευτων ανηλίκων και προς τούτο οι αρμόδιες αρχές ενημερώνουν τον Εισαγγελέα Ανηλίκων και, όπου δεν υπάρχει, τον κατά τόπον αρμόδιο Εισαγγελέα Πρωτοδικών, ο οποίος ενεργεί ως προσωρινός επίτροπος και προβαίνει στις απαραίτητες ενέργειες για το διορισμό επιτρόπου του ανηλίκου. Προβλήματα δημιούργησε και η διατύπωση του αρ. 22 ν κατά το οποίο «η αρμόδια Αρχή Λαμβάνει αμέσως τα κατάλληλα μέτρα, ώστε να συμμορφώνεται προς τις υποχρεώσεις της, που προβλέπονται στο παρόν και να εξασφαλίζεται η αναγκαία εκπροσώπηση των ασυνόδευτων ανηλίκων και των χωρισμένων ανήλικων, προκειμένου να διασφαλιστεί η άσκηση των δικαιωμάτων τους, καθώς και η συμμόρφωση με τις υποχρεώσεις που προβλέπονται στον παρόντα νόμο. Προς τούτο προβαίνει στις απαραίτητες ενέργειες για το διορισμό εκπροσώπου μέσω του καθ ύλην και κατά τόπον αρμόδιου Εισαγγελέα και ενημερώνει αμέσως τον ασυνόδευτο ανήλικο για τον ορισμό του εκπροσώπου του. Σε περίπτωση ορισμού νομικού προσώπου ως εκπροσώπου ορίζεται υποχρεωτικά ένα φυσικό πρόσωπο μέλος αυτού, για να επιτελεί τα καθήκοντα του εκπροσώπου. Η αρμόδια αρχή για την προστασία ασυνόδευτων ανηλίκων και χωρισμένων ανήλικων πραγματοποιεί σε τακτά χρονικά διαστήματα αξιολόγηση της καταλληλότητας των εκπροσώπων, καθώς και της διαθεσιμότητας των αναγκαίων μέσων για την εκπροσώπηση των ασυνόδευτων ανηλίκων.», καθώς απαλείφθηκε το χωρίο που προέβλεπε ότι ο Εισαγγελέας «προβαίνει στις απαραίτητες ενέργειες για το διορισμό επιτρόπου του ανηλίκου» ενώ παράλληλα ορίζεται ότι η αρμόδια αρχή «προβαίνει σε όλες τις απαραίτητες ενέργειες για το διορισμό εκπροσώπου», χωρίς να λαμβάνεται καμία ρύθμιση για τον διορισμό επιτρόπου. Θεωρητικά μάλλον αναφέρεται σε εξουσιοδοτημένα πρόσωπα απλά ο όρος εκπρόσωπος δημιουργεί σύγχυση. 126 Ετήσια έκθεση 2018

127 Σε πολλές περιπτώσεις πραγματοποιήθηκε ανάθεση της επιμέλειας σε μέλη των κέντρων φιλοξενίας, που δημιουργεί αμφιβολίες σχετικά με την τήρηση του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού, διότι ενυπάρχει ο κίνδυνος σύγκρουσης συμφερόντων μεταξύ αυτών και των προσώπων που έχουν την καθημερινή τους φροντίδα. Εν τοις πράγμασι, φορέας της Κοινωνίας των Πολιτών ανέλαβε την κάλυψη του κενού μέσω Δικτύου «Επιτρόπων», επιφορτισμένοι με την εκπροσώπηση των ανηλίκων αναφορικά με συγκεκριμένες πράξεις κατόπιν εξουσιοδοτικής διάταξης του αρμόδιου Εισαγγελέα. Η παροχή αυτών των υπηρεσιών ωστόσο δεν υποκαθιστά την ανάγκη της θέσπισης νομοθετικού πλαισίου της ειδικής επιτροπείας των ασυνόδευτων ανηλίκων, τον διορισμό επιτρόπων από τις αρμόδιες εθνικές αρχές και την ανάπτυξη ενός συστήματος λογοδοσίας και παρακολούθησης, που αποτελούν ουσιώδεις όρους ενός αποτελεσματικού συστήματος Επιτροπείας. Υπό το νέο νόμο 4554/2018, θεσπίζεται εξειδικευμένο νομοθετικό πλαίσιο που ανταποκρίνεται στις ανάγκες των ασυνόδευτων ανηλίκων, ενώ οι διατάξεις του Αστικού Κώδικα εφαρμόζονται συμπληρωματικά. Καθιερώνεται σύστημα διορισμού επαγγελματία επιτρόπου που υποδεικνύεται από το Ε.Κ.Κ.Α., ενώ παράλληλα θεσπίζονται Υποκατάσταση κενών μέσω λειτουργίας Δικτύου «Επιτρόπων» Θεσμοθέτηση συστήματος επαγγελματικής επιτροπείας και οι αναγκαίες διαδικαστικές εγγυήσεις για την αποτελεσματική λειτουργία του θεσμού. Καινοτόμο σημείο αποτελεί η συμπερίληψη των «χωρισμένων» παιδιών και ο ορισμός επιτρόπου και για αυτήν την ομάδα. Επιπλέον, θεσμοθετείται για πρώτη φορά το ο καθορισμός του βέλτιστου συμφέροντος του ανηλίκου και η διαδικασία αξιολόγησης αυτού. Συγχρόνως, προβλέπεται η ανάθεση έργου εποπτείας από τον Εισαγγελέα προς το Εποπτικό Συμβούλιο Επιτροπείας Ασυνόδευτων Ανηλίκων και η καταχώριση του διορισμού σε ειδικό δημόσιο βιβλίο, που τηρείται στη γραμματεία του Δικαστηρίου όπως και η επίδοσή του στο Ε.Κ.Κ.Α. µε επιμέλεια της Εισαγγελίας. Παράλληλα, προβλέπεται η τήρηση Μητρώου Επαγγελματιών Επιτρόπων και η σύσταση Τμήματος συντονισμού, υποστήριξης και αξιολόγησης των επαγγελματιών επιτρόπων 166, το οποίο αποτελεί τμήμα της Διεύθυνσης Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων με αρμοδιότητες κατά το στάδιο επιλογής των επιτρόπων, τον συντονισμό και παρακολούθηση της διαδικασίας ορισμού και αντικατάστασης τους, την ευθύνη για την κατάρτιση και διαρκή επιμόρφωση τους και την υποστήριξη και αξιολόγηση του έργου τους. Εκτός αυτών, μεριμνά για την εξασφάλιση του δικαιώματος των υπό επιτροπεία ασυνόδευτων ανηλίκων να εκφράζουν την άποψή τους για τις ενέργειες του Επιτρόπου και να αξιολογούν τη συνεργασία τους μαζί του 167. Λαμβάνοντας υπόψιν ότι πολλά ζητήματα -όπως θέματα απασχόλησης, ευθύνης, τυπικών και ουσιαστικών προσόντων και καθορισμού της αναλογίας του αριθμού επιτρόπων σε σχέση με τους υπό επιτροπεία ανηλίκου-, θα ρυθμιστούν με Υπουργικές αποφάσεις, αναμένεται η έκδοση αυτών και η περαιτέρω υλοποίησή τους ώστε να είναι δυνατή μία 166 Το τμήμα συντονισμού που προβλέπεται να ιδρυθεί όπως και το εποπτικό συμβούλιο ενδέχεται να μην επαρκούν αριθμητικά για τον αριθμό των καταγεγραμμένων ασυνόδευτων ανηλίκων στην Ελλάδα. 167 Αρ. 27 παρ 2 στ β-ζ. Ετήσια έκθεση

128 αποτίμηση του νέου συστήματος. Ενόψει αυτών, κατά το μεταβατικό αυτό στάδιο παρατηρείται σημαντική μείωση των «εξουσιοδοτημένων εκπροσώπων», που επικεντρώνονται κυρίως σε παιδιά μικρής ηλικίας, σε παιδιά που διαβιούν στα Κ.Υ.Τ., είναι υπό προστατευτική φύλαξη, σε συνθήκες αστεγίας ή αντιμετωπίζουν σοβαρά ιατρικά προβλήματα, με αποτέλεσμα πολλά ασυνόδευτα παιδιά να στερούνται επαρκούς στήριξης και προστασίας. Ξενώνας φιλοξενίας Ασυνόδευτων Παιδιών, Λέσβος, Οκτώβριος Χώροι φιλοξενίας ασυνόδευτων παιδιών 3α Γενικές Παρατηρήσεις Διαχρονικό πρόβλημα έλλειψης θέσεων φιλοξενίας Διαθέσιμα στοιχεία Η έλλειψη επαρκών θέσεων φιλοξενίας για τα ασυνόδευτα παιδιά αποτελεί διαχρονικό πρόβλημα στην Ελλάδα, καθώς υπάρχει σταθερή απόκλιση μεταξύ του αριθμού των ασυνόδευτων παιδιών και της δυναμικότητας των δομών φιλοξενίας. Συνεπεία αυτού, τα παιδιά είτε παραμένουν σε ακατάλληλες δομές για μεγάλο χρονικό διάστημα είτε βρίσκονται σε συνθήκες επισφάλειας είτε τίθενται υπό προστατευτική φύλαξη. Στις 31/12/2018 και σύμφωνα με τα επίσημα στατιστικά στοιχεία του Ε.Κ.Κ.Α. 168, ο εκτιμώμενος αριθμός ασυνόδευτων παιδιών σε όλη την ελληνική επικράτεια ήταν Αντιστρόφως, ο αριθμός των θέσεων φιλοξενίας που προορίζονται για ασυνόδευτα παιδιά, στις οποίες περιλαμβάνονται τόσο %92%CE%91%CE%A3%CE%95%CE%A9%CE%9D/GR%20EKKA% pdf. 128 Ετήσια έκθεση 2018

129 μακροχρόνιες όσο και βραχυπρόθεσμες λύσεις, καθώς και ένας αριθμός διαμερισμάτων υποστηριζόμενης διαβίωσης, που υπάγονται στο σύστημα διαχείρισης του Ε.Κ.Κ.Α. ήταν ασυνόδευτα παιδιά, από το σύνολο του εκτιμώμενου αριθμού ασυνόδευτων παιδιών στην χώρα, δεν έχουν πρόσβαση σε θέσεις/προγράμματα μακροχρόνιας ή ακόμα και προσωρινής φιλοξενίας. Οι ανάγκες για στέγαση υπερβαίνουν κατά μεγάλο ποσοστό την υφιστάμενη δυναμικότητα των δομών. Από αυτό τον αριθμό, 552 ασυνόδευτα παιδιά είχαν δηλωθεί ως άστεγα κατά την παραπομπή τους, 517 φιλοξενούνταν σε ξενοδοχεία, τα οποία χρησιμοποιούνται ως καταλύματα έκτακτης ανάγκης λόγω του ανεπαρκούς αριθμού διαθέσιμων δομών, 203 δεν είχαν γνωστό κατάλυμα και 701 παραμέναν στα Κ.Υ.Τ. στα ελληνικά νησιά και στον Έβρο. Επιπλέον, 260 φιλοξενούνταν στις αποκαλούμενες «ασφαλείς ζώνες» στα Κέντρα Φιλοξενίας και 86 παραμέναν σε προστατευτική φύλαξη. Σημαντικός αριθμός παιδιών σε επισφαλείς συνθήκες Όπως δείχνουν τα διαθέσιμα στοιχεία, η πλειονότητα των παιδιών στερείται διαμονής σε κατάλληλη δομή, αντιμετωπίζει έλλειψη στέγης και ζει στους δρόμους ή σε επισφαλείς συνθήκες, υπόκειται σε κράτηση ή παραμένει για παρατεταμένες περιόδους σε υπερπληθυσμιακές εγκαταστάσεις των Κ.Υ.Τ. στα νησιά. Οι αναφορές για ασυνόδευτα παιδιά που ζουν στους δρόμους, σε καταλήψεις και / ή σε εγκαταλελειμμένα κτίρια στην Αθήνα και την Θεσσαλονίκη αποτελούν σαφή ένδειξη αποτυχίας των συστημάτων προστασίας των παιδιών και προκαλεί ιδιαίτερη ανησυχία. Αυτά τα παιδιά αναγκάζονται να επιβιώσουν μόνα τους σε ακραία φτώχεια και σε αυξημένους κινδύνους προστασίας, συμπεριλαμβανομένης της βίας και της εκμετάλλευσης. Οι συνθήκες αυτές διαβίωσης δεν είναι πρόσφατες αλλά δείχνουν ένα συστημικό πρόβλημα, το οποίο υπάρχει εδώ και χρόνια στην Ελλάδα. Διεθνή όργανα και φορείς της κοινωνίας των πολιτών έχουν επισημάνει την έλλειψη στέγασης σε σύγκριση με τις πραγματικές ανάγκες, τα κρίσιμα κενά στην αποτελεσματική προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων και την προσφυγή στην συστηματική κράτηση ασυνόδευτων παιδιών ως απάντηση στις ελλείψεις υποδοχής Βλ. και Συλλογική Προσφυγή ν. 173/2018 που κατατέθηκε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης, ECRE και ICJ κατά Ελλάδας «για Παραβίαση του άρθρου 31 παράγραφος 1, του άρθρου 31 παράγραφος 2, του άρθρου 16, του άρθρου 17, του άρθρου 7 παράγραφος 10, του άρθρου 11 παράγραφος 1, του άρθρου 11 παράγραφος 3 και του άρθρου 13 του Χάρτη για τα ασυνόδευτα παιδιά στην Ελλάδα και τα συνοδευόμενα παιδιά στα νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίου εξαιτίας του σοβαρού κορεσμού των εγκαταστάσεων υποδοχής, τα οποία προορίζονται να εξασφαλίσουν τη βασική φροντίδα και προστασία των παιδιών, τις επιβλαβείς συνθήκες που υφίστανται τα παιδιά για μεγάλα χρονικά διαστήματα ως αποτέλεσμα των σοβαρών αδυναμιών υποδοχής ή όταν ζουν χωρίς κατάλυμα και ο κίνδυνος που δημιουργούν αυτές οι συνθήκες για την πνευματική και ψυχική υγεία των παιδιών, καθώς και για την έλλειψη πρόσβασης στην εκπαίδευση των παιδιών στα νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίου». Διαθέσιμη στο cc173casedoc1-en/ c. Ετήσια έκθεση

130 3β Νομοθετικές αλλαγές Ουσιαστικές αλλαγές στην λειτουργία των δομών φιλοξενίας αναμένεται να επιφέρει η εφαρμογή του ν. 4554/2018, ο οποίος προβλέπει: Σύσταση Μητρώου Κέντρων Φιλοξενίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων. Τμήμα αξιολόγησης και εποπτείας κέντρων φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων. Τμήμα διαχείρισης αιτημάτων στέγασης ασυνόδευτων ανηλίκων. Στο παρελθόν, το Ε.Κ.Κ.Α. ήταν υπεύθυνο για την διαχείριση των τοποθετήσεων σε ξενώνες, ενώ για τις βραχυπρόθεσμες δομές φιλοξενίας οι τοποθετήσεις πραγματοποιούνταν από το Υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής. Η διάσπαση του συστήματος είχε δημιουργήσει προβλήματα λόγω της ελλείψεως σαφούς και σταθερής διαδικασίας που να καθορίζει τους όρους και τον τρόπο των τοποθετήσεων, της εφαρμογής διαφοροποιημένων κριτηρίων αλλά και της έλλειψης συντονισμού μεταξύ όλων των εμπλεκόμενων φορέων. Στο νέο νομοθετικό πλαίσιο προβλέπεται η σύσταση Τμήματος διαχείρισης αιτημάτων στέγασης ασυνόδευτων ανηλίκων 170, το οποίο θα είναι υπεύθυνο για την διαχείριση των αιτημάτων στέγασης ασυνόδευτων ανηλίκων, την προτεραιοποίησή τους με κριτήρια ευαλωτότητας ή αναπηρίας και τον συντονισμό των ενεργειών μετάβασης, τοποθέτησης και φιλοξενίας τους, την διαχείριση θέσεων προσωρινής φιλοξενίας (ασφαλείς ζώνες, ξενοδοχεία κ.ά.) που λειτουργούν συνεργαζόμενοι κρατικοί και μη φορείς για την κάλυψη των άμεσων αναγκών στέγασης ασυνόδευτων ανηλίκων. Η υλοποίηση της ως άνω πρόβλεψης ξεκίνησε στα τέλη Αυγούστου του 2018, οπότε τέθηκε υπό την αρμοδιότητα του Ε.Κ.Κ.Α. η διαχείριση του συνόλου των θέσεων φιλοξενίας (ανελήφθη και η διαχείριση των τοποθετήσεων σε ξενοδοχεία, ασφαλές ζώνες) και οι παραπομπές από τους χώρους κράτησης. Η διαχείριση του συνόλου των αιτημάτων στέγασης από το Ε.Κ.Κ.Α. σε συνδυασμό με την δημιουργία Μητρώου Κέντρων υπό το Ε.Κ.Κ.Α. θα συμβάλει στην ορθότερη τοποθέτηση των παιδιών στις δομές φιλοξενίας, ανάλογα με τις ανάγκες κάθε παιδιού και το προφίλ της κάθε δομής. Σαφή νομοθετική πρόβλεψη για εναλλακτικές μορφές στέγασης και συγκεκριμένα την τοποθέτηση ασυνόδευτων ανηλίκων σε ανάδοχες οικογένειες και ασυνόδευτων ανηλίκων που έχουν συμπληρώσει το δέκατο έκτο έτος σε εποπτευόμενα διαμερίσματα. Τα μέτρα αυτά εντάσσονται στην γενικότερη προσπάθεια εξέλιξης και αναβάθμισης των όρων διαβίωσης των ασυνόδευτων παιδιών και αποτελούν απαραίτητες διαδικαστικές εγγυήσεις για την διασφάλιση των δικαιωμάτων των παιδιών. Σημειώνεται ότι τα μέτρα θα πρέπει να ειδωθούν σε συνδυασμό με τις λοιπές κρατικές παρεμβάσεις και ιδίως την θεσμοθέτηση του θεσμού της ειδικής επιτροπείας, που αναδεικνύουν την τάση ισχυροποίησης και βελτίωσης του συστήματος παιδικής προστασίας. Οι νέοι τύποι φιλοξενίας διαμορφώθηκαν στο πλαίσιο της τάσης αναζήτησης εναλλακτικών μορφών φροντίδας και μείωσης των δομών ιδρυματικού χαρακτήρα. Διευκολύνουν την ένταξη των παιδιών στην κοινωνία, την προώθηση της ενσωμάτωσης και της ανεξαρτησίας των παιδιών. 170 Όπως ανωτέρω αναφέρθηκε, το Ε.Κ.Κ.Α. ήταν ήδη υπεύθυνο για την διαχείριση αιτημάτων στέγασης, σύμφωνα με την ΥΑ 93510/ Ετήσια έκθεση 2018

131 3γ Υφιστάμενοι χώροι φιλοξενίας ασυνόδευτων παιδιών Από τις αρχές Ιανουαρίου 2018 η δυναμική και οι τύποι των δομών φιλοξενίας για ασυνόδευτα παιδιά μεταβάλλονται διαρκώς. Εντείνονται οι προσπάθειες αύξησης των θέσεων φιλοξενίας προς δύο κατευθύνσεις: αφενός διακρίνεται τάση αύξησης της δυναμικότητας των δομών βραχυπρόθεσμου χαρακτήρα με σκοπό την μείωση του αριθμού των παιδιών που βρίσκονται σε Κ.Υ.Τ. και σε προστατευτική φύλαξη και αφετέρου δημιουργούνται νέα μοντέλα φροντίδας που στοχεύουν στην ενίσχυση της ανεξαρτησίας των εφήβων και την διευκόλυνση της ένταξης στην κοινωνία. 171 Στις υφιστάμενες μορφές φιλοξενίας προστίθενται πλέον ξενοδοχεία «έκτακτης και προσωρινής» φιλοξενίας και διαμερίσματα ημιαυτόνομης/ υποστηριζόμενης διαβίωσης. Στα τέλη του 2018 το πλέγμα των δομών φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων διαμορφώνεται ως εξής: 1. μεταβατικές δομές φιλοξενίας: ξενοδοχεία, ασφαλείς ζώνες 2. μεσοπρόθεσμης διαβίωσης: μονάδες ημιαυτόνομης διαβίωσης, ξενώνες φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων Δυναμικότητα δομών μεσοπρόθεσμης φιλοξενίας Ξενώνες ασυνόδευτων ανηλίκων SIL N/A Συνολικά Δυναμικότητα δομών μεταβατικής φιλοξενίας Ξενοδοχεία ασυνόδευτων ανηλίκων Ασφαλείς χώροι (safe zones) εντός ανοιχτών δομών φιλοξενίας Συνολικά Βλ. και Αιτιολογική έκθεση του ν. 4540/2018, Με την παράγραφο 3 του άρθρου 22 καλύπτεται η ανάγκη για περισσότερες εναλλακτικές στέγασης για τα Ασυνόδευτα Ανήλικα, καθώς ο αριθμός τους έχει πενταπλασιαστεί κατά τη διάρκεια του τελευταίου έτους. Το προτεινόμενο μοντέλο στέγασης για ασυνόδευτους ανηλίκους άνω των δεκαέξι (16) ετών εφαρμόζεται µε µμεγάλη επιτυχία σε πολλές άλλες Ευρωπαϊκές χώρες (Γερμανία, Ολλανδία, Σκανδιναβικές χώρες, Ιταλία). Πρόκειται για ένα μοντέλο λιγότερο δαπανηρό από το αντίστοιχο των Ξενώνων Φιλοξενίας. 172 E.K.K.A., Επικαιροποιημένη κατάσταση: Ασυνόδευτα Ανήλικα (Α.Α.) στην Ελλάδα,31 Ιανουαρίου 2018, 30 Ιουνίου 2018, 31 Δεκέμβρη Ibid. Ετήσια έκθεση

132 Η εξέλιξη αυτή έχει διττή σημασία. Ενώ υποδηλώνει την βούληση των αρμόδιων φορέων για την βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των ασυνόδευτων ανηλίκων, παράλληλα προδίδει την απουσία στρατηγικού σχεδιασμού, την συνακόλουθη εργαλειακή αντιμετώπιση του ζητήματος με την εύρεση έκτακτων λύσεων και λήψη επειγουσών μέτρων σύντομης διάρκειας. Ωστόσο, η διαχείριση και η μορφή των στεγαστικών προγραμμάτων συνδέεται αναπόσπαστα με την γενικότερη ροή και χρήση των χρηματοδοτήσεων. Συγκεκριμένα, οι ξενώνες φιλοξενίας εντάσσονται πλέον στο ενιαίο Ευρωπαϊκό Ταμείο Ασύλου- Μετανάστευσης-Ένταξης (ΤΑΜΕ/AMIF) -εκτός αυτών που χρηματοδοτούνται από άλλες ιδιωτικές πηγές-, που δεν καθιστά ευχερή και ταχεία την ίδρυση και λειτουργία νέων ξενώνων, ενώ οι λοιπές μορφές φιλοξενίας ασφαλείς ζώνες, ξενοδοχεία και μονάδες ημιαυτόνομης διαβίωσης-, αντλούν τους πόρους από άλλες πηγές που επιτρέπουν την άμεση εκροή και χρήση των κονδυλίων. 3δ Ειδικά τα Ξενοδοχεία φιλοξενίας ασυνόδευτων παιδιών Τον Ιανουάριο του 2018 λήφθηκε έκτακτο μέτρο φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων σε ξενοδοχεία 174 ως κατεπείγον και προσωρινό μέτρο στέγασης λόγω του μεγάλου αριθμού αιτημάτων στέγασης ιδίως από τα Κ.Υ.Τ. και από Αστυνομικά Τμήματα - στις 31 Δεκέμβρη του 2017, 438 παιδιά ήταν σε ΚΥΤ και 54 σε αστυνομικά τμήματα και του περιορισμένου αριθμού των ξενώνων και θέσεων. Επί της ουσίας πρόκειται για ένα ακόμη αποσπασματικό μέτρο, που τείνει στην μεμονωμένη και βραχυχρόνια αντιμετώπιση ενός γενικότερου ζητήματος. Σε κάθε περίπτωση, δεν θα πρέπει να υποβαθμίζεται ότι η διαβίωση ασυνόδευτων παιδιών σε ξενοδοχεία δεν ενδείκνυται για μακροπρόθεσμη παραμονή των παιδιών 176 καθώς και ότι η διαβίωση σε δομές με μικρότερο πληθυσμό, οικογενειόμορφες βοηθούν στην εξελικτική πορεία παρά η διαβίωση σε δομές με μεγάλο αριθμό παιδιών. 174 Το πρόγραμμα υλοποιείται από τον Δ.Ο.Μ. σε συνεργασία με άλλους φορείς κοινωνίας των πολιτών. Η αρχική διάρκεια του προγράμματος ήταν τεσσάρων μηνών, λόγω όμως της μη εύρεσης άλλων εναλλακτικών λύσεων, υπήρξε διαρκής ανανέωση του προγράμματος και επί του παρόντος προβλέπεται να διαρκέσει έως τα τέλη Μαρτίου του 2019, ενώ γίνονται προσπάθειες ανεύρεσης χώρων με στόχο την ίδρυση νέων δομών φιλοξενίας για την τοποθέτηση των παιδιών, χωρίς ωστόσο να υπάρχει κατά την συγγραφή της παρούσης κάποια πρόβλεψη. Στα ξενοδοχεία τοποθετούνται παιδιά που βρίσκονται σε προστατευτική φύλαξη και παιδιά από Κ.Υ.Τ. που δεν έχουν διαγνωστεί με ευαλωτότητα. Τα παιδιά κατανέμονται στα ξενοδοχεία με βάση την γλώσσα ομιλίας, με σκοπό την εξυπηρέτηση λειτουργικών αναγκών Τα περισσότερα ξενοδοχεία είναι απομακρυσμένα από τον αστικό ιστό, γεγονός που σε συνδυασμό με την διαβίωση των παιδιών ανά γλώσσα και εθνικότητα δημιουργεί φαινόμενα απομόνωσης και γκετοποίησης. 132 Ετήσια έκθεση 2018

133 3ε Ειδικά οι Ξενώνες φιλοξενίας ασυνόδευτων παιδιών Σχετικά με την λειτουργία των ξενώνων σημείο καμπής αποτέλεσε η αλλαγή των φορέων χρηματοδότησης με την μετάβαση στα μέσα του στην κρατική χρηματοδότηση και την υλοποίηση των δράσεων με την συγχρηματοδότηση από το Εθνικό Πρόγραμμα του Ταμείου Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης, που δημιούργησε πληθώρα ζητημάτων στον ορθό σχεδιασμό και εύρυθμη λειτουργία των δομών, επηρεάζοντας εμμέσως δυσμενώς την ομαλή ανάπτυξη και καθημερινότητα των παιδιών. Παράλληλα παρατηρείται η τάση απόσυρσης ιδιωτικών φορέων χρηματοδότηση, ώστε εν τέλει να αναμορφώνεται πλήρως η διαμόρφωση των δομών. Για την υποστήριξη και ομοιόμορφη υλοποίηση της δράσης από το ΤΑΜΕ συντάχθηκε Οδηγός 178, με σκοπό «να διασφαλίσει ένα δεσμευτικό ενιαίο πλαίσιο λειτουργίας των Δομών Φιλοξενίας και να αποτελέσει ένα εύχρηστο εργαλείο καθημερινής δουλειάς που θα διευκολύνει το έργο των Δικαιούχων κατά το διάστημα της συγχρηματοδότησης της λειτουργίας των Δομών. Πιο συγκεκριμένα, ο Οδηγός αφορά στο πλαίσιο λειτουργίας των δομών φιλοξενίας, στις παρεχόμενες υπηρεσίες και στις ενέργειες που απαιτείται να πραγματοποιήσουν οι Δικαιούχοι, από την υποβολή της αίτησής τους για χρηματοδότηση της δράσης λειτουργίας δομών φιλοξενίας, έως και την ολοκλήρωση αυτής.» 179 Από τις επισκέψεις της Αρχής στις δομές φιλοξενίας και την επικοινωνία με τους φορείς και υποψήφιους υλοποίησης των δράσεων διαπιστώθηκαν μείζονα προβλήματα σχετικά με τους όρους χρηματοδότησης, την απορρόφηση και σημαντική μείωση των παρεχόμενων πόρων συγκεκριμένα: Καθυστερημένη δημοσίευση των προσκλήσεων, σε συνδυασμό με την απαίτηση προσκόμισης πολλών εγγράφων τεκμηρίωσης, όπως και ασάφεια και αοριστία ως προς τα προαπαιτούμενα έγγραφα. Ως εκ τούτου, οι συμφωνίες επιδότησης καθυστέρησαν να συναφθούν. 177 Προηγουμένως η χρηματοδότηση προερχόταν από άλλες πηγές (π.χ. από πόρους της Έκτακτης Βοήθειας του Ταμείου Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης, από πόρους της Γενικής Διεύθυνσης ECHO, από χορηγίες ή και ίδιους πόρους). 178 Νοέμβριος 2017, Προετοιμάστηκε από την Ειδική Υπηρεσία Συντονισμού & Διαχείρισης των Εθνικών Προγραμμάτων των Ταμείων Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης και Εσωτερικής Ασφάλειας, στη βάση ρυθμίσεων της εθνικής νομοθεσίας των Υπουργείων Μεταναστευτικής Πολιτικής, Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, Υγείας, της κοινοτικής νομοθεσίας, όπως αυτή έχει ενσωματωθεί στο εθνικό δίκαιο, καθώς επίσης και των Οδηγιών και Εγγράφων του Ευρωπαϊκού Γραφείου Ασύλου (EASO) και της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ. 179 Ο Οδηγός περιλαμβάνει τους όρους και τις προϋποθέσεις λειτουργίας των δομών φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων, προβλέπει συγκεκριμένα προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούν οι φορείς για την υποβολή αίτησης, την τήρηση βασικών αρχών από τις δομές για την διασφάλιση ενός επαρκούς πλαισίου προστασίας και φροντίδας, λειτουργικές και τεχνικές προδιαγραφές των κτιρίων, ελάχιστες απαιτήσεις στελέχωσης, σύνταξη εσωτερικού κανονισμού λειτουργίας και την παροχή ορισμένων υπηρεσιών εκτός της στέγασης (παροχή συμβουλευτικής που σχετίζεται με κοινωνικά και ψυχολογικά ζητήματα, παροχή συμβουλευτικής που σχετίζεται με νομικά ζητήματα, συμπληρωματικές υπηρεσίες- εκμάθηση γλώσσας, δημιουργική απασχόληση, κ.ά.), διαδικασίες εισαγωγής-αποχώρησης κ.λπ. Ετήσια έκθεση

134 Επιπροσθέτως, ο Οδηγός τροποποίησε τις λειτουργικές προδιαγραφές, τους όρους λειτουργίας και καθιέρωσε πρόσθετες προϋποθέσεις επιδότησης, με αποτέλεσμα πολλές δομές να μην πληρούν τους αναγκαίους όρους χρηματοδότησης και να σταματήσουν την λειτουργία τους. Εν συνεχεία, το ποσό χρηματοδότησης υπολογίζεται στη βάση μεθόδου μοναδιαίου κόστους ανά παιδί ανά ημέρα, που δεν επαρκεί για την εύρυθμη και συνεχή λειτουργία της δομής, την πραγματοποίηση αγορών για την κάλυψη των δαπανών λειτουργίας των δομών και προμηθειών. 180 Υπήρξε πολύμηνη καθυστέρηση στην εκταμίευση των ποσών, με αποτέλεσμα πολλές δομές να λειτουργούν με ιδίους πόρους ή άλλες δομές να υπολειτουργούν, να αδυνατούν να καταβάλλουν τα δεδουλευμένα στους εργαζομένους, να αδυνατούν να ανταποκριθούν στους όρους στελέχωσης, πολλοί εργαζόμενοι να υποβάλλονται σε παραίτηση, και εν τέλει εν μέσω των περιστάσεων αυτών να μην μπορούν να παράσχουν τις υπηρεσίες τους κατ αποτελεσματικό τρόπο προς τα παιδιά. Αποτέλεσμα των παραπάνω ήταν η απροθυμία των φορέων να υποβάλλουν προτάσεις, το κλείσιμο πολλών δομών ή η αναστολή λειτουργίας τους ενώ πλέον οι υφιστάμενες δομές αντιμετωπίζουν ζητήματα ανεπαρκούς και αποτελεσματικής παροχής υπηρεσιών, λόγω των συχνών παραιτήσεων και εναλλαγής προσωπικού και της ανεπαρκούς λειτουργίας εν γένει. Εν προκειμένω επισημαίνεται ότι τελικός αποδέκτης είναι τα ασυνόδευτα παιδιά που για να αναπτυχθούν και να ενταχθούν στην κοινωνία χρήζουν υποστηρικτικού, σταθερού και ασφαλούς περιβάλλοντος. Το ζήτημα της χρηματοδότησης είναι κομβικής σημασίας, καθώς από αυτήν εξαρτώνται η συνολική λειτουργία, η πραγματοποίηση δραστηριοτήτων και οι παροχές προς τα παιδιά. Ο Συνήγορος, αναγνωρίζοντας την σημασία επίλυσης των προβλημάτων, προέβη αρχικά σε Διαμεσολάβηση προς την Ειδική Γραμματεία του Ταμείου Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης, με στόχο την επίλυση διαδικαστικών προβλημάτων που εμπόδιζαν την χρηματοδότηση των Οργανώσεων και εν συνεχεία σε άλλη διαμεσολάβηση με στόχο την έκδοση κανονιστικής πράξης ή εγκυκλίου, που να περιλαμβάνει με σαφήνεια όλες τις προϋποθέσεις και τα δικαιολογητικά χρηματοδότησης των Οργανώσεων, με στόχο τον εξορθολογισμό του συστήματος. Η ανταπόκριση της Ειδικής Γραμματείας ήταν θετική και η διαδικασία είναι σε εξέλιξη. 180 Το ύψος του οποίου προσδιορίζεται ανάλογα με το ιδιοκτησιακό καθεστώς του κτιρίου στο οποίο στεγάζεται η δομή φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων και το ηλικιακό όριο των 10 ετών των φιλοξενουμένων σε αυτήν, καθώς αυτό αποτελεί το όριο για την καταβολή του χρηματικού επιδόματος ή όχι. 134 Ετήσια έκθεση 2018

135 Απουσία ενιαίων προδιαγραφών ίδρυσης και λειτουργίας Η απουσία προδιαγραφών και μηχανισμών διασφάλισης της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών αποτελεί χρόνιο έλλειμμα αναφορικά με την λειτουργία των ξενώνων φιλοξενίας. Συγκεκριμένα, δεν υφίσταται θεσμικό πλαίσιο που να διέπει τους όρους και τις προϋποθέσεις ίδρυσης, υπάρχει κενό αναφορικά με τις ελάχιστες κοινές προδιαγραφές λειτουργίας ενώ δεν υπάρχει οποιαδήποτε εποπτεία και αξιολόγηση από κρατικό φορέα. Θα πρέπει ωστόσο να σημειωθεί ότι όλοι οι ξενώνες διαθέτουν εσωτερικό κανονισμό λειτουργίας, που ρυθμίζουν επιμέρους ζητήματα και οι ξενώνες που χρηματοδοτούνται από το ΤΑΜΕ εφαρμόζουν τον «οδηγό εφαρμογής και λειτουργίας δομών φιλοξενίας ασυνόδευτων ανήλικων», ο οποίος στερείται νομικά δεσμευτικού χαρακτήρα. Άλλωστε, ο οδηγός δεν δύναται να αποτελέσει σημείο αναφοράς ως προς την διασφάλιση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών, λαμβάνοντας υπόψιν ότι περιέχει τυπικές προϋποθέσεις παροχής της χρηματοδότησης και δεν συνδέεται µε την τήρηση προδιαγραφών ποιότητας, ενώ σε σχέση με ορισμένα ζητήματα τείνει να είναι αναχρονιστικός. Επί του παρόντος διαπιστώνεται μεγάλη ανομοιογένεια τόσο μεταξύ των διαφόρων τύπων των δομών φιλοξενίας όσο και μεταξύ των δομών που λειτουργούν υπό τον ίδιο φορέα σε πολλαπλά επίπεδα: στελέχωσης, πλαισίου λειτουργίας, εσωτερικών κανονισμών λειτουργίας, παρεχόμενων υπηρεσιών και πρακτικών αντιμετώπισης κρίσιμων καταστάσεων. Κατά το αρ. 26 ν. 4554/2018 προβλέπεται η σύσταση Μητρώου Κέντρων Φιλοξενίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων, το οποίο θα τηρείται στο Ε.Κ.Κ.Α., 181 στο οποίο εγγράφονται υποχρεωτικά όλα τα Κέντρα Φιλοξενίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων καθώς και η σύσταση τμήματος αξιολόγησης και εποπτείας κέντρων φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων, στο οποίο ανατίθενται «Ο έλεγχος της εφαρμογής των προδιαγραφών λειτουργίας των κέντρων φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία. Η παρακολούθηση και τακτική αξιολόγηση της ποιότητας των υπηρεσιών που παρέχονται από τα κέντρα φιλοξενίας των ασυνόδευτων ανηλίκων. Η μέριμνα για τη βελτίωση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών των κέντρων φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων μέσω της συστηματικής διερεύνησης των δυσκολιών που παρουσιάζονται και την παροχή διαρκούς εκπαίδευσης και υποστήριξης του προσωπικού τους.» Επισημαίνεται ότι δεν είναι σαφές εάν στο Μητρώο θα περιλαμβάνονται τόσο οι δομές μεσοπρόθεσμης φιλοξενίας όσο και βραχυπρόθεσμης. 182 «Με τη σχετική πρόβλεψη, που ταυτόχρονα αποτελεί και καινοτόμο ρύθμιση, επιτυγχάνεται η εποπτεία και ο έλεγχος των κέντρων φιλοξενίας, τα οποία αναλαμβάνουν το κρίσιμο και απαιτητικό έργο της φιλοξενίας ανηλίκων, καθώς αυτές θα πρέπει να ελέγχονται ως προς την καταλληλόλητα και την επάρκειά τους τακτικά. Επίσης, η πολιτεία επιθυμεί να έχει σαφή και πλήρη εικόνα ως προς την κατάσταση των κέντρων αναφορικά µε τη δυναμικότητά τους, προκειμένου α προγραµµατίζει τη βέβαιη και ασφαλή φιλοξενία των ανηλίκων. Ο όρος «κέντρο φιλοξενίας» ερμηνεύεται εν ευρεία εννοία, καθώς ο Έλληνας νομοθέτης απαιτεί πέρα από την περιγραφή της νομικής και πραγματικής κατάστασης του ακινήτου και την καταγραφή του ανθρωπίνου δυναμικού, που απασχολείται σε αυτή είτε επ αµοιβή είτε και εθελοντικά. Ο σκοπός είναι η απόκτηση ολοκληρωμένης εικόνας προκειμένου να ασκείται πλήρης έλεγχος και εποπτεία του συστήματος επιτροπείας µε στόχο τη διασφάλιση της ευημερίας των ευάλωτων ανηλίκων.» Βλ. Αιτιολογική έκθεση του ν. 4554/2018, Ετήσια έκθεση

136 Η ανάληψη από το Ε.Κ.Κ.Α. του εποπτικού ρόλου των ξενώνων θα συμβάλει στην βελτίωση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών και στην άμβλυνση των αποκλίσεων που διαπιστώνονται. Επίσης, επισημαίνεται ότι η τήρηση ποιοτικών προδιαγραφών συνδέεται αναπόσπαστα με τους διαθέσιμους οικονομικούς πόρους και τους όρους χρηματοδότησης. Ως εκ τούτου, θα πρέπει να διερευνηθεί η δυνατότητα αναμόρφωσης του κανονιστικού πλαισίου χρηματοδότησης. Αναφορικά με τα παραπάνω, διευκρινίζεται ότι οι λεπτομέρειες των διατάξεων (σχετικά με το Μητρώο των Κέντρων Φιλοξενίας και τις ελάχιστες κοινές προδιαγραφές) θα ρυθμιστούν με την έκδοση των προβλεπόμενων υπουργικών αποφάσεων. Αυτό που θα πρέπει εντούτοις να σημειωθεί είναι η ανάγκη συμπερίληψης στο Μητρώο όλων των δομών φιλοξενίας, τόσο βραχυπρόθεσμων όσο και μεσοπρόθεσμων. Δεν θα πρέπει να αγνοηθεί το γεγονός ότι η διαμονή διαρκεί μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από αυτό που αρχικά είχε προβλεφθεί και επομένως είναι αναγκαίο να αποτελούν τμήμα του μητρώου, ώστε να υπόκεινται και στον απαραίτητο έλεγχο και εποπτεία, άλλως θα είναι εκτός του ρυθμιστικού πλαισίου. Όσον αφορά δε την θέσπιση ελάχιστων κοινών προδιαγραφών, η αποτελεσματική εφαρμογή τους επιτάσσει να έχουν νομικά δεσμευτικό χαρακτήρα, ενώ παράλληλα επιβάλλεται η επιμέρους ρύθμιση των όρων λειτουργίας για όλους τους τύπους δομών. Ξενώνας φιλοξενίας Ασυνόδευτων Παιδιών, Λέσβος, Οκτώβριος Ετήσια έκθεση 2018

137 3στ Βασικές διαπιστώσεις σχετικά με την λειτουργία των δομών φιλοξενίας Παρά τις προσπάθειες ενίσχυσης της παιδικής προστασίας μέσω της αναμόρφωσης του θεσμικού και λειτουργικού πλαισίου και ενίσχυσης του συστήματος φιλοξενίας και εναλλακτικής φροντίδας, διαπιστώνονται σημαντικές ελλείψεις, των οποίων η ρύθμιση παραμένει σε εκκρεμότητα, αναφορικά με: Από όλους τους φορείς τέθηκε ο προβληματισμός σχετικά με την ανεπαρκή ή ελλιπή ενημέρωση τους ως προς το ιστορικό του παιδιού ή τυχόν ιδιαίτερες ανάγκες που αντιμετωπίζει, π.χ. λήψη αγωγής, γεγονός που οδηγεί είτε στην επάλληλη εξιστόρηση τραυματικών γεγονότων, είτε στην αδυναμία των εργαζομένων να εισακούσουν τυχόν εξειδικευμένες ανάγκες προσέγγισης και διαβίωσης των παιδιών. Εξακολουθεί να τίθεται ζήτημα χαρακτηρισμού αλλά και λειτουργίας των «μεταβατικών» ξενώνων φιλοξενίας, των ασφαλών ζωνών και των ξενοδοχείων, που αρχικά προβλέφθηκαν ως βραχυπρόθεσμες μορφές φιλοξενίας ή επείγουσες λύσεις κάλυψης στεγαστικών αναγκών, μετατράπηκαν όμως σε μακροπρόθεσμες, αναφορικά δε με τις «μεταβατικές» δομές που βρίσκονται σε νησιά σημαίνει τον de facto γεωγραφικό περιορισμό των παιδιών στα νησιά. Ζητήματα προσδιορισμού των δομών φιλοξενίας Το γεγονός αυτό διαταράσσει την εύρυθμη λειτουργία των δομών, οδηγεί σε ακραίες αντιδράσεις των παιδιών και σε έλλειψη εμπιστοσύνης προς το προσωπικό. Επισημαίνεται ότι σοβαρό ζήτημα που διαπιστώθηκε είναι η διαφορετική αντίληψη των εμπλεκομένων φορέων σχετικά με τον χαρακτήρα της δομής, που οδηγεί και σε λανθασμένες αντιλήψεις των ίδιων των φιλοξενούμενων σχετικά με την παραμονή τους. Συγκεκριμένα, και ειδικότερα αναφορικά με τις δομές του Α Αιγαίου, πολλές δομές είχαν χαρακτηριστεί ως μεταβατικές και την αυτή πληροφόρηση ελάμβαναν και οι φιλοξενούμενοι, οι οποίοι επί ματαίω ανέμεναν την μεταφορά τους σε άλλη δομή της ηπειρωτικής χώρας, που όμως δεν πραγματοποιείται καθώς οι δομές αντιμετωπίζονται από το Ε.Κ.Κ.Α. ως μακροπρόθεσμης φιλοξενίας. Παρόμοια προβλήματα αναφέρθηκαν και με την λειτουργία των ασφαλών ζωνών, καθώς η μεταφορά σε άλλη δομή λαμβάνει χώρα μόνο σε περίπτωση ιδιαίτερης ευαλωτότητας. Ειδικότερα αναφορικά με τις transit προσωρινές δομές -τα ξενοδοχεία και τις ασφαλείς ζώνες-, δύνανται να αποτελέσουν ένα πρόσφορο μεταβατικό στάδιο με σκοπό την διευκόλυνση προσαρμογής των παιδιών που προέρχονται από ακατάλληλους χώρους και έχουν υποστεί πολλαπλά τραύματα, την εξοικείωση τους με ένα οργανωμένο σύστημα φροντίδας με κανόνες διαβίωσης και την κοινωνικοποίηση τους σε αυτό το περιβάλλον. Ως προς τα safe zones υπενθυμίζεται ότι το μέτρο αυτό δεν μπορεί παρά να εφαρμόζεται ως προσωρινό, καθώς οι χώροι αυτοί «στερούνται των απαραίτητων προδιαγραφών για τη μακροχρόνια παραμονή ανηλίκων, ιδίως όταν δεν πληρούν τις προϋποθέσεις για την ασφαλή διαβίωσή τους» και δεν διαθέτουν θεσμοθετημένο πλαίσιο λειτουργίας, μολονότι στο παρελθόν έγινε προσπάθεια καθιέρωσης των ελαχίστων προδιαγραφών λειτουργίας των συγκεκριμένων χώρων των χώρων προϋποθέτει την ύπαρξη κατάλληλων προδιαγραφών λειτουργίας. Ετήσια έκθεση

138 Αναφορικά με τα δύο τελευταία ζητήματα, ο Συνήγορος πραγματοποίησε συνάντηση με τον Πρόεδρο του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης και απέστειλε επιστολή προς το Ε.Κ.Κ.Α., προτείνοντας αφενός την συμπλήρωση μίας προκαθορισμένης φόρμας σχετικά με το κοινωνικό ιστορικό και τις ανάγκες του παιδιού (με γνώμονα το βέλτιστο συμφέρον του) από τον/την επιστήμονα που γνωρίζει το κάθε παιδί στην καθημερινότητά του και την αποστολή της στο Ε.Κ.Κ.Α., μαζί με την τυχόν διάγνωση του ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ. ή άλλου φορέα και αφετέρου την τήρηση σειράς προτεραιότητας για την μεταφορά των παιδιών προς τους ξενώνες υπογραμμίζοντας ότι στην παραπάνω διαδικασία θα πρέπει να ληφθεί υπόψη σε κάθε περίπτωση, όπως σωστά επισημάνθηκε και κατά τη συνάντησή μας, η γνώμη του παιδιού (σύμφωνα με τις επιταγές του άρθρου 12 της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, όπως κυρώθηκε με το ν. 2101/92), το οποίο αφού του εξηγηθούν αναλυτικά, σε γλώσσα που κατανοεί, οι όροι και οι συνθήκες στο περιβάλλον υποδοχής του, θα πρέπει να έχει τη δυνατότητα να εκφράσει την επιθυμία του να παραμείνει ή να συνεχίσει τη διαδρομή του. Αδυναμίες στην στελέχωση των δομών Διαπιστώθηκε ότι το προσωπικό των ξενώνων δεν ήταν επαρκές ως προς τον αριθμό ή δεν είχε την κατάλληλη εξειδίκευση και εμπειρία καθώς και την εξοικείωση με το πολιτισμικό υπόβαθρο των παιδιών, γεγονός που οφείλεται μεταξύ άλλων στην ξαφνική ταχεία ίδρυση δομών φιλοξενίας και την ταυτόχρονη ανάγκη ταχείας πρόσληψης υψηλού αριθμού εργαζομένων που οδήγησε πολλές φορές σε πρόσληψη ανειδίκευτου προσωπικού. Οι ανεπάρκειες αυτές οδήγησαν πολλές φορές στην εργασιακή εξουθένωση αλλά και στην αδυναμία αντιμετώπισης ορισμένων καταστάσεων. Εκτός αυτών, πολλές φορές διαπιστώθηκε σύγχυση ως προς τους ρόλους και τα επιμέρους καθήκοντα των επαγγελματικών, που ενδέχεται να οξύνει τις σχέσεις μεταξύ τους. Συναφώς, το Ε.Κ.Κ.Α., ως θεσμικός φορέας εποπτείας των Δομών, ανέλαβε την πρωτοβουλία για την χαρτογράφηση των αναγκών των δομών φιλοξενίας, την διασύνδεση των εργαζομένων και την ανταλλαγή εμπειριών, προβληματισμών και δυσκολιών μέσω συναντήσεων και συζητήσεων, με σκοπό την ανάδειξη των κοινών προβλημάτων και καλών πρακτικών. Κατόπιν, διενεργήθηκαν σεμινάρια και παρήχθη αντίστοιχο εκπαιδευτικό υλικό. Διακρίβωση ηλικίας Όπως διαπιστώθηκε από τις επισκέψεις του Συνηγόρου σε δομές φιλοξενίας, είναι αναγκαία η αποσαφήνιση του νομικού πλαισίου αναφορικά με την διαδικασία διαπίστωσης της ηλικίας, καθώς διαπιστώνονται διαφορετικές πρακτικές καθώς και η ανάγκη εφαρμογής του κανονιστικού πλαισίου, καθώς πολλοί φορείς επισήμαναν ότι πολλοί φιλοξενούμενοι έρχονται χωρίς προηγουμένως να έχουν υποβληθεί σε διαδικασία προσδιορισμού ηλικίας, με αποτέλεσμα την ταυτόχρονη συμβίωση ενηλίκων με ανηλίκους (βλ. αναλυτικά σελ. 152 επ.). 138 Ετήσια έκθεση 2018

139 Ξενώνας φιλοξενίας Ασυνόδευτων Παιδιών, Λέσβος, Οκτώβριος ζ Διαχείριση κρίσιμων περιστατικών Αντικείμενο κοινού προβληματισμού εξακολουθεί να αποτελεί η αντιμετώπιση και διαχείριση περιστατικών παράβασης του κανονισμού λειτουργίας και η παροχή φροντίδας σε παιδιά με ειδικότερες ανάγκες προστασίας (παιδιά που εκδηλώνουν αποκλίνουσα συμπεριφορά, έχουν προβλήματα τοξικοεξαρτήσεων, δυσκολίες προσαρμογής ή ανάγκες ψυχολογικής υποστήριξης, ή και ψυχιατρικής περίθαλψης). Το πρόβλημα οξύνεται σε περιπτώσεις που εκδηλώνεται παράλληλα βίαιη ή και επιθετική συμπεριφορά. Αναφορικά με τα θέματα αυτά διαπιστώνονται τα εξής προβλήματα: Αρχικά, επισημαίνεται η απουσία ενιαίας διαχείρισης περιστατικών ψυχιατρικών ή ψυχοκοινωνικών προβλημάτων από τους εργαζομένους σε δομές φιλοξενίας. Οι εργαζόμενοι ως επί το πλείστον δεν διαθέτουν προηγούμενη εμπειρία και εκπαίδευση σε θέματα τραύματος των παιδιών που μετακινούνται και αντιμετώπισης ορισμένων περιστατικών, καθώς και του υφιστάμενου συστήματος των διαθέσιμων ψυχιατρικών υπηρεσιών παιδιών και εφήβων. Σε συνδυασμό με την άγνοια του ισχύοντος νομικού πλαισίου αναφορικά με τους όρους ακούσιας νοσηλείας και ακούσιας ψυχιατρικής εκτίμησης δημιουργούνται πρόσθετα προβλήματα έγκαιρης και αποτελεσματικής αντιμετώπισης των περιστατικών. Η σύγχυση αυτή εντάθηκε από την αποσπασματική, αντιφατική και ανακόλουθη διαχείριση των περιστατικών από τα δημόσια νοσοκομεία. Παρατηρείται η τάση «ψυχιατρικοποίησης» περιστατικών και παιδιών με δυσκολίες προσαρμογής ή συμπεριφορικές διαταραχές και δυσκολίες, χωρίς γνωμάτευση ειδικού 183. Ακόμα και για περιστατικά που διαγιγνώσκονται με προβλήματα ψυχιατρικών 183 United Nations, International Children s Emergency Fund (UNICEF), Rapid Assessment of Mental Health, Psycho-social Needs and Services for Unaccompanied Children in Greece, October 2017, διαθέσιμο σε: σελ. 30. Ετήσια έκθεση

140 διαταραχών και συνίσταται θεραπεία, δεν υπάρχει παρακολούθηση των περιπτώσεων από τους ψυχιάτρους ούτε μακροπρόθεσμη θεραπεία. Επισημάνθηκε η απόκρυψη ή ελλιπής παροχή πληροφοριών αναφορικά με παιδιά που χρήζουν ψυχιατρικής φροντίδας είτε κατά την μεταφορά τους από τα Κ.Υ.Τ. είτε κατά την αλλαγή δομής, με συνέπεια να επανεκτίθενται τα παιδιά σε τραύματα λόγω της αλλεπάλληλής εξιστόρησης των τραυματικών εμπειριών, ενώ από την άλλη οι δομές φιλοξενίας δεν ήταν δυνατό να προετοιμαστούν επαρκώς. Σε ορισμένες περιπτώσεις δηλώνεται αδυναμία διαχείρισης περιστατικών στο πλαίσιο των ξενώνων και παρατηρήθηκε η πρακτική να ζητείται η αλλαγή δομής 184, η «αμοιβαία ανταλλαγή παιδιών», που ορισμένες φορές είχε θετικά αποτελέσματα στην ψυχική υγεία των παιδιών, στην βελτίωση της κατάστασης και στην περαιτέρω εξέλιξη των παιδιών. Ωστόσο, μερικές φορές διαπιστώθηκε η αδυναμία ή και απροθυμία των φορέων να αντιμετωπίσουν ορισμένα περιστατικά στο πλαίσιο του ξενώνα, με την παροχή κατάλληλης υποστήριξης και υπάρχουσες εξειδικευμένες υπηρεσίες. Το γεγονός αυτό οδήγησε μερικές φορές στην υιοθέτηση ακραίων πειθαρχικών λύσεων τοποθέτησης των παιδιών σε προστατευτική φύλαξη ή σε Κ.Υ.Τ., ώστε εν τέλει να δημιουργείται μία συνεχής/«ανακύκλωση» των παιδιών στο «σύστημα». Η μεταχείριση αυτή όμως δεν συνάδει με το ισχύον νομικό πλαίσιο, ενέχει δυσμενείς συνέπειες στην ψυχική υγεία των παιδιών ενώ γεννά ερωτήματα ως προς το λειτουργικό πλαίσιο και την αποτελεσματική οργάνωση μίας δομής. Οι κατασταλτικές αυτές λύσεις αντίκεινται στις αρχές παιδικής προστασίας και όχι μόνο είναι απρόσφορες για την προάσπιση της ευημερίας των παιδιών, αλλά ευνοούν περαιτέρω την αντίδραση, την απέχθεια, την αποστροφή και την περιθωριοποίησή τους. Εν προκειμένω πρέπει να διερευνηθεί η εξεύρεση εναλλακτικών λύσεων και η διενέργεια παρεμβάσεων, ώστε να αποφεύγεται η επιλογή ακραίων λύσεων τοποθέτησης παιδιών σε κράτηση/ προστατευτική φύλαξη. 184 United Nations, International Children s Emergency Fund (UNICEF), Rapid Assessment of Mental Health, Psycho-social Needs and Services for Unaccompanied Children in Greece, October 2017, διαθέσιμο σε: σελ. 17. «Κατά το πρώτο εξάμηνο του 2017 υπήρχαν 58 αιτήσεις για αλλαγή δομής. Ως γενική παρατήρηση, οι αιτήσεις για μετακινήσεις ασυνόδευτων παιδιών αυξήθηκαν κατά την τελευταία περίοδο όχι αναγκαστικά επειδή αυξήθηκαν τα περιστατικά ΨΨΚΑ αλλά επειδή αυτή η πρακτική συχνά διευκολύνει τους υπεύθυνους εισαγγελείς, υπήρχαν περίπου 10 περιπτώσεις όπου δομές αρνήθηκαν να φιλοξενήσουν ένα παιδί λόγω σοβαρών προβλημάτων ΨΨΚΑ, υπήρχαν περίπου 20 περιπτώσεις στις οποίες οι εισαγγελείς διέταξαν την κλινική αξιολόγηση με το ζήτημα της πιθανής ακούσιας εισαγωγής σε ψυχιατρικά τμήματα κατόπιν αιτήσεων από δομές και υπήρχαν περίπου 18 περιπτώσεις όπου οι εισαγγελείς διέταξαν την κλινική αξιολόγηση με το ζήτημα της πιθανής ακούσιας εισαγωγής ασυνόδευτων παιδιών σε ψυχιατρικά τμήματα κατόπιν παραπομπών από δημόσιες αρχές, όπως από την αστυνομία και από Κ.Υ.Τ.». 140 Ετήσια έκθεση 2018

141 UNICEF/Greece 2018/Ανοιχτή Δομή Προσωρινής Φιλοξενίας στο Σχιστό Στο σημείο αυτό θα πρέπει να δοθεί έμφαση σε προληπτικά μέτρα που θα ενισχύουν τις υπάρχουσες δομές με την αναμόρφωση του υφιστάμενου πλαισίου λειτουργίας και επαναπροσδιορισμού του ρόλου των δομών: Διενέργεια εκπαιδεύσεων του προσωπικού πριν την ανάληψη καθηκόντων με στόχο την πολιτισμική ευαισθητοποίηση, την γνωριμία με τα χαρακτηριστικά του πληθυσμού και την απόκτηση δεξιοτήτων για την διαχείριση του τραύματος και γνώσης των αναγκών και των ιδιαιτεροτήτων των ασυνόδευτων παιδιών και των βιωμάτων τους καθώς και μεθόδων διαχείρισης-επίλυσης συγκρούσεων. Περαιτέρω μελλοντική τακτική και συνεχής εκπαίδευση του προσωπικού. Ενεργός συμμετοχή των παιδιών στους κανόνες λειτουργίες και όχι αυτόματη επιβολή τους καθώς και στην γενικότερη λειτουργία των ξενώνων, ώστε τα παιδιά να μην είναι απλοί αποδέκτες υπηρεσιών αλλά συνδιαμορφωτές της δομής. Θέσπιση ενός πρωτοκόλλου ενεργειών για την αντιμετώπιση και διαχείριση περιστατικών. Εποπτεία και ψυχολογική υποστήριξη του προσωπικού. Προώθηση δράσεων απασχόλησης των παιδιών με σταθερότητα. Δημιουργία και ενίσχυση της αίσθησης της κοινότητας μέσω ομαδικών δομημένων συναντήσεων και της δημιουργίας συνεκτικών σχέσεων. Σε επίπεδο αντιμετώπισης προτείνεται: Ετήσια έκθεση

142 H προτίμηση διαπαιδαγωγικών μέτρων και η προσπάθεια χειρισμού των περιστατικών εντός της δομής λαμβάνοντας υπόψιν και τις χρόνιες ανεπάρκειες των δημοσίων υπηρεσιών στον τομέα αυτό. Χρήση του υφιστάμενου δικτύου εξειδικευμένων υπηρεσιών και διενέργεια ανάλογων παραπομπή. Συνεργασία με εξωτερικό ψυχίατρο/ παραπομπή σε κοινοτικές υπηρεσίες, ώστε τα παιδιά να παρακολουθούνται από ειδικό και παράλληλα να έχουν το υποστηρικτικό πλαίσιο της δομής. Η λύση αυτή προτείνεται, διότι αφενός αποφεύγεται η σύγχυση που δημιουργείται όταν ο θεράπων ιατρός εντάσσεται στο προσωπικό του ξενώνα και αφετέρου διότι η εξωτερική παρακολούθηση με την συνεργασία των φροντιστών διαφαίνεται ευχερέστερη η παρακολούθηση και θεραπεία των παιδιών. Στην επίλυση των ζητημάτων αυτών καίριο ρόλο διακατέχει και η προώθηση εναλλακτικών των ιδρυμάτων λύσεων, που βασίζονται σε κοινοτικά μοντέλα, συμπεριλαμβανομένης της αναδοχής, της ανεξάρτητης διαβίωσης και δομών μικρής κλίμακας που προσομοιάζουν στο μοντέλο της οικογένειας. Η εφαρμογή εναλλακτικών δομών υποδοχής παράσχει ένα πιο υποστηρικτικό πλαίσιο, που με την σειρά του θα μπορούσε να μειώσει την εμφάνιση των ψυχικών διαταραχών. 3η Συστάσεις και επισημάνσεις > > > > >> >> >> Από τα παραπάνω συνάγεται ότι είναι αναγκαία η αναμόρφωση του συστήματος φιλοξενίας των ασυνόδευτων παιδιών, στη βάση ενός μακροχρόνιου κατά το δυνατόν προγραμματισμού με παιδοκεντρικό χαρακτήρα. Στο πλαίσιο αυτό θα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στους θεσμούς της αναδοχής και δευτερευόντως στα εποπτευόμενα διαμερίσματα καθώς και σε δομές οικογενειόμροφου χαρακτήρα, με τον σύγχρονο περιορισμό των δομών ιδρυματικού χαρακτήρα. Ζητούμενο δεν αποτελεί η απλή παροχή στέγης στα παιδιά, αλλά η παροχή φροντίδας με σκοπό την ομαλή ανάπτυξή τους. Επίσης υπενθυμίζεται ότι η υιοθέτηση «βραχυπρόθεσμων» μέτρων δεν αποτελεί βιώσιμη λύση, λαμβάνοντας υπόψιν αφενός την έως σήμερα εμπειρία που αποδεικνύει ότι οι βραχυπρόθεσμες λύσεις δεν έχουν προσωρινό χαρακτήρα καθώς και την ανυπαρξία ενός γενικότερου μελλοντικού σχεδίου για τη μετάβαση σε ένα μοντέλο φροντίδας με σταθερό χαρακτήρα, χωρίς να υποτιμάται ο ρόλος των μεταβατικών δομών στην μείωση του αριθμού των παιδιών που βρίσκονται υπό επισφαλείς συνθήκες και σε κράτηση. Όσον αφορά το νομοθετικό πλαίσιο, όπως τροποποιήθηκε, σημειώνεται, ότι για την εύρυθμη λειτουργία των ξενώνων είναι αναγκαία η περίληψη όλων των τύπων δομών στο Μητρώο Φιλοξενίας καθώς και η θέσπιση κοινών ποιοτικών προδιαγραφών λειτουργίας αναφορικά με όλους τους τύπους. Δεδομένου ότι απρόσκοπτη ροή και η έγκαιρη εκταμίευση των κονδυλίων είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την εύρυθμη λειτουργία των δομών, θα πρέπει να γίνει αναδιαμόρφωση και εξορθολογισμός του συστήματος χρηματοδότησης. 142 Ετήσια έκθεση 2018

143 4 Ασυνόδευτα παιδιά σε Κ.Υ.Τ. Παρά την αύξηση των θέσεων φιλοξενίας για ασυνόδευτα παιδιά, η πραγματική δυναμικότητα εξακολουθεί να υπολείπεται σημαντικά του αριθμού των παιδιών, με αποτέλεσμα πολλά παιδιά να παραμένουν για παρατεταμένο χρονικό διάστημα στα Κ.Υ.Τ. στα σημεία εισόδου, σε εξαιρετικά επισφαλείς και επικίνδυνες συνθήκες, μέχρι την ανεύρεση θέσεως σε δομή φιλοξενίας. *Ο αριθμός βασίζεται στις παραπομπές αιτημάτων στέγασης στο Ε.Κ.Κ.Α., όπως δημοσιεύονται στα τέλη κάθε μήνα. 185 Ειδικότερα στο Κ.Υ.Τ. Λέσβου το πρόβλημα ασφαλούς διαβίωσης των ασυνόδευτων παιδιών είναι ιδιαίτερα έντονο, λόγω του ολοένα Κ.Υ.Τ. Λέσβου αυξανόμενου αριθμού ασυνόδευτων παιδιών και της περιορισμένης χωρητικότητας του Κ.Υ.Τ., καθώς και της γενικότερης επισφάλειας και των απάνθρωπων συνθηκών διαβίωσης που επικρατούν. Στο Κ.Υ.Τ. Λέσβου υπάρχουν ξεχωριστές πτέρυγες προορισμένες για τα ασυνόδευτα παιδιά, οι οποίες όμως δεν φυλάσσονται, με αποτέλεσμα τα παιδιά να είναι εκτεθειμένα σε κάθε είδους κίνδυνο, εκμετάλλευση και κακοποίηση. Ενώ καταβάλλονται προσπάθειες δημιουργίας ενός υποστηρικτικού πλαισίου κυρίως μέσω της αύξησης των δραστηριοτήτων, η απουσία οποιασδήποτε επίβλεψης εγκυμονεί κινδύνους και δυσχεραίνει την προστασία των παιδιών. Η έλλειψη επαρκούς φροντίδας και πόρων και η παρατεταμένη έκθεση σε απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης έχει ως συνέπεια την έκθεση σε δραματικούς κινδύνους προστασίας που καταδεικνύουν την Τα στοιχεία παρέχουν μια αποτύπωση της κατάστασης σχετικά με τα ασυνόδευτα παιδιά, την στιγμή που δημοσιεύονται τα στοιχεία, σύμφωνα με τις παραπομπές αιτημάτων στέγασης που έχει δεχτεί το Ε.Κ.Κ.Α. ως εκ τούτου, ο αριθμός των παιδιών που απεικονίζεται στο γράφημα για τον κάθε μήνα μπορεί να αναφέρεται στον ίδιο πληθυσμό παιδιών. Ετήσια έκθεση

144 «αποτυχία του συστήματος προστασίας και κοινωνικής πρόνοιας να λειτουργήσει ως δίχτυ ασφαλείας τα παιδιά». Τα παιδιά αισθάνονται ιδιαίτερα ανασφαλή λόγω των κλοπών, των βίαιων συγκρούσεων και της χρήσης ή της πώλησης ναρκωτικών, εντός και γύρω από αυτές τις περιοχές. Οι συνθήκες αυτές διαβίωσης προκαλούν σωματική και ψυχολογική κακοποίηση, η οποία, με τη σειρά της, έχει καταστροφικές επιπτώσεις στην ευημερία των παιδιών. Τα παιδιά πάσχουν από κατάθλιψη και άγχος και «υπάρχει σημαντική αύξηση σοβαρών ψυχιατρικών περιστατικών και σημειώνονται πολλές απόπειρες αυτοκτονίας». Στις αρχές του 2018 δημιουργήθηκε «ασφαλής χώρος», που αποτελεί διακριτό, προσδιορισμένο χώρο στον «(αν) Ασφαλής» χώρος οποίο διαμένουν ασυνόδευτα παιδιά κυρίως μικρής ηλικίας, κορίτσια ή ιδιαίτερα ευάλωτα παιδιά, τον οποίο διαχειρίζονται φορείς Κοινωνίας των Πολιτών. Παρά το γεγονός ότι οι χώροι αυτοί σχεδιάστηκαν με σκοπό την παροχή αυξημένης ασφάλειας στα παιδιά, στην πράξη οι συνθήκες διαβίωσης είναι και εκεί επικίνδυνες και απρόσφορες ως προς την διαφύλαξη στοιχειωδών δικαιωμάτων των παιδιών. Ωστόσο, οι χώροι αυτοί δεν επαρκούν για τον αριθμό των ασυνόδευτων, με αποτέλεσμα πολλά παιδιά να μένουν σε μία τέντα (ή rub hall) που προορίζεται για την παραμονή των νεοαφιχθέντων. Κατά την επίσκεψη κλιμακίου της Αρχής στην Λέσβο, 100 περίπου ασυνόδευτα παιδιά παρέμεναν εκεί για χρονικό διάστημα που ξεπερνούσε τους δύο μήνες, μαζί με ενηλίκους υπό πλήρως ακατάλληλες συνθήκες και απουσία οποιασδήποτε προστασίας. Σημειώνεται ότι μόλις προσφάτως είχε οριστεί πρόσωπο αναφοράς [focal point], υπεύθυνο για την καταμέτρηση των ανηλίκων κάθε πρωί, διότι στο παρελθόν σημειώθηκαν πολλά περιστατικά φυγών. Αναφορές έχουν γίνει και για τις πλήρως ακατάλληλες Κ.Υ.Τ. Σάμου συνθήκες που επικρατούν στο Κ.Υ.Τ. της Σάμου, όπου τα κοντέινερ περιγράφονται ως μη κατοικήσιμα και χωρίς τις απαραίτητες υλικές υποδομές. Φιλοξενούν τριπλάσιο πληθυσμό από την πραγματική χωρητικότητά τους, χωρίς κρεβάτια, ηλεκτρικό ρεύμα, τρεχούμενο νερό, οι πόρτες και παράθυρα ήταν κατεστραμμένα, οι τουαλέτες ήταν κατεστραμμένες και µε περιττώματα.» Επίσης σημειώνονται ελλείψεις σε είδη πρώτης ανάγκης και σε τρόφιμα. Ειδικότερα για τα ασυνόδευτα κορίτσια, το μοναδικό κοντέινερ δεν επαρκεί για την φιλοξενία τους, παραμένει χωρίς καμία φύλαξη με αποτέλεσμα την κατάφωρη παραβίαση των δικαιωμάτων τους. Ενδεικτικά τον Δεκέμβριο του 2018, αναφέρεται ότι τα ασυνόδευτα παιδιά ήταν 267, από τα οποία μόνο τα 120 φιλοξενούνταν στον ειδικό χώρο για ασυνόδευτα παιδιά, ο οποίος είχε χωρητικότητα για 56 παιδιά. Τα υπόλοιπα παιδιά έμεναν σε άλλους χώρους του Κ.Υ.Τ. ακόμα και στο δάσος γύρω από το Κ.Υ.Τ.. Τα ασυνόδευτα κορίτσια εκείνη την περίοδο ήταν 16 και φιλοξενούνταν όλα σε ένα κοντέινερ στο οποίο δεν χωρούσαν 186. Αναφορικά με τα παιδιά που βρίσκονται στα Κ.Υ.Τ. στα νησιά, προβληματική πρακτική αποτελεί η έκδοση και παραλαβή των δελτίων αιτούντος άσυλο μετά την εύρεση θέσεως σε δομή φιλοξενίας. 186 Στοιχεία από επίσκεψη του FRA, σελ Ετήσια έκθεση 2018

145 Επισήμανση: Ασφαλείς χώροι δημιουργούνται στο Κ.Υ.Τ. της Σάμου, της Κω και της Χίου και λειτουργούν είτε υπό την ευθύνη της ΥΠ.Υ.Τ. είτε Μ.Κ.Ο., οι οποίοι παρουσιάζουν παρόμοια προβλήματα ανασφάλειας και ακαταλληλότητας. Ακόμα και σε Κ.Υ.Τ. που παρουσιάζουν λιγότερο συνωστισμό, οι συνθήκες στους ασφαλείς χώρους δημιουργούν ανησυχία. Για παράδειγμα, τον Δεκέμβριο του 2017 στο Κ.Υ.Τ. της Κω κάποια από τα ασυνόδευτα παιδιά δεν είχαν κρεβάτια 187. UNICEF/Greece 2018/ΚΥΤ Σάμου/Σιόκου-Σιόβα 187 Σύμφωνα με δημοσίευμα του FRA, opinion-hotspots-update _en.pdf, σελ. 28 Ετήσια έκθεση

146 Κ.Υ.Τ. Φυλακίου Ορεστιάδας Στο Κ.Υ.Τ. στο Φυλάκιο Ορεστιάδας τα παιδιά παραμένουν υπό συνθήκες εγκλεισμού- περιορισμού της ελευθερίας στις πτέρυγες, μαζί με ενηλίκους και οικογένειες, όπου υπάρχουν σημαντικές ελλείψεις σε προσωπικό και υπηρεσίες. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στον χώρο δραστηριοποιείται μόλις από τον Ιούλιο του 2018 κλιμάκιο στρατιωτικών ιατρών, οι οποίοι αδυνατούν να καλύψουν τις ανάγκες, ιδίως εφόσον δεν διαθέτουν διερμηνείς. Επίσης, τα παιδιά ήταν πλήρως παραμελημένα, καθώς δεν υπήρχε φορέας δραστηριοποιούμενος στον τομέα της παιδικής προστασίας, με συνέπεια την πλήρη απουσία ενός υποστηρικτικού περιβάλλοντος για τα παιδιά και προσφερόμενων δημιουργικών δραστηριοτήτων. Τα παιδιά κρατούνται σε κλειστές εγκαταστάσεις που φυλάσσονται από την αστυνομία και με πολυάριθμα μέτρα ασφαλείας, όπως κλειδωμένες πύλες και περίφραξη με συρματοπλέγματα, που δημιουργεί μια ιδιαίτερα καταπιεστική ατμόσφαιρα. Κατά την επίσκεψή της Αρχής, παρατηρήθηκε ότι οι συνθήκες διαβίωσης και υγιεινής ήταν πλήρως ακατάλληλες και οι χώροι στερούνταν των κατάλληλων υποδομών. Οι οικίσκοι έχουν υποστεί πολλαπλές φθορές και δεν έχουν επιδιορθωθεί, πολλά κοντέινερ δεν διέθεταν τζάμια, φωτισμό, και κρεβάτια και τα παιδιά κοιμούνταν στο πάτωμα με τρωκτικά, ενώ στους κοινόχρηστους χώρους υπήρχαν λιμνάζοντα λύματα από την υπερχείλιση των βόθρων. Η πολύμηνη παραμονή των ανηλίκων υπό συνθήκες εγκλεισμού έχει δυσμενείς επιπτώσεις στην ψυχική υγεία και ψυχοσύνθεση των παιδιών, οδηγεί σε εντάσεις, βίαιες αντιδράσεις και ενισχύει την δευτερογενή θυματοποίηση. Στην παρούσα αλληλουχία επισημαίνεται η θέση που είχε υποστηριχτεί στο παρελθόν, ότι η υιοθετούμενες πρακτικές άνευ επιτήρησης παραμονή αφενός και εγκλεισμός αφετέρουαποτελούν ακραίες λύσεις που δεν προωθούν την προστασία των παιδιών, αντίθετα οδηγούν αντιστοίχως σε παραβίαση των δικαιωμάτων τους (εγκλεισμός), σε αρνητικές συνέπειες για την ψυχική τους υγεία λόγω της μακράς παραμονής σε ακατάλληλες συνθήκες, καθώς και στην έκθεσή τους σε κίνδυνο εκμετάλλευσης. Παρά τις προσπάθειες βελτίωσης των συνθηκών μέσω της δημιουργίας ασφαλών χώρων, υπογραμμίζεται ότι τα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης δεν διαθέτουν τις απαιτούμενες ελάχιστες υποδομές και παροχές, εντείνουν την ευαλωτότητα και την ανασφάλεια των παιδιών με την διαρκή έκθεση σε πολλαπλούς κινδύνους και διευκολύνουν την δημιουργία δευτερογενών τραυμάτων. 146 Ετήσια έκθεση 2018

147 5 Παιδιά υπό κράτηση/ προστατευτική φύλαξη * Με βάση τα στοιχεία που δημοσιεύονται από το Ε.Κ.Κ.Α, όπως προκύπτουν από τις παραπομπές για στέγαση. 188 Όπως ανωτέρω τονίστηκε, η ανεπάρκεια του συστήματος φιλοξενίας αποτελεί διαχρονικό και συστημικό πρόβλημα του εθνικού μηχανισμού προστασίας των ασυνόδευτων παιδιών. Άμεση συνέπεια ήταν η αδυναμία των αρμόδιων αρχών να παραπέμψουν τα παιδιά σε κατάλληλους χώρους και να παράσχουν στα παιδιά τη φροντίδα και την προστασία που χρειάζονται. Η συνεχής άφιξη παιδιών σε συνδυασμό με την περιορισμένη διαθεσιμότητα θέσεων φιλοξενίας οξύνουν το πρόβλημα στέγασης για την ευάλωτη αυτή ομάδα. Ως εκ τούτου, σημαντικός αριθμός ασυνόδευτων ανηλίκων υποβάλλεται σε καθεστώς στέρησης/περιορισμού ελευθερίας σε χώρους αστυνομικής κράτησης, είτε υπό τη μορφή διοικητικής κράτησης είτε υπό τη μορφή προστατευτικής φύλαξης. Ο νόμος 4540 διατήρησε την δυνατότητα κράτησης των ασυνόδευτων παιδιών ως εξαιρετικό και έσχατο μέτρο επιβαλλόμενο «σε έσχατη ανάγκη, πάντα με γνώμονα το βέλτιστο συμφέρον τους, και εφόσον αποδειχθεί ότι δεν μπορούν να εφαρμοστούν εναλλακτικά και λιγότερο περιοριστικά μέτρα» 189, παρά τις εκκλήσεις οργανώσεων, 188 Τα νούμερα αφορούν παιδιά που βρίσκονται τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή σε προστατευτική φύλαξη και όχι νεοαφιχθέντα παιδιά ανα μήνα. 189 Αρ. 10 «α) Να μην κρατούνται ανήλικοι, παρά μόνο σε έσχατη ανάγκη, πάντα με γνώμονα το βέλτιστο συμφέρον τους, και εφόσον αποδειχθεί ότι δεν μπορούν να εφαρμοστούν εναλλακτικά και λιγότερο περιοριστικά μέτρα. Η κράτηση είναι όσο το δυνατό συντομότερη και καταβάλλεται κάθε δυνατή προσπάθεια για την άρση της κράτησης και την παραπομπή σε κέντρα φιλοξενίας κατάλληλα για ανηλίκους και ποτέ σε σωφρονιστικά ιδρύματα. Σε κάθε περίπτωση το διάστημα έως την ολοκλήρωση της διαδικασίας παραπομπής των ανηλίκων σε κέντρα φιλοξενίας δεν μπορεί να υπερβαίνει τις είκοσι πέντε (25) ημέρες. Αν, λόγω εξαιρετικών περιστάσεων, όπως η σημαντική αύξηση του αριθμού των ανηλίκων που εισέρχονται στην ελληνική επικράτεια, παρά τις εύλογες προσπάθειες των αρμόδιων Αρχών, δεν έχει καταστεί εφικτή η ασφαλής παραπομπή των ανηλίκων εντός του ανωτέρω χρονικού διαστήματος των είκοσι πέντε (25) ημερών, η κράτηση μπορεί να παραταθεί για διάστημα είκοσι (20) ημερών.» Ετήσια έκθεση

148 διεθνών οργανισμών καθώς και του Συνηγόρου, ο οποίος σε παρατηρήσεις που κατέθεσε επί του σχεδίου διατύπωσε τις αντιρρήσεις και την πάγια θέση ότι «Η διοικητική κράτηση, και οιαδήποτε άλλη μορφή στέρησης της ελευθερίας των παιδιών, που συνδέεται αποκλειστικά με το νομικό καθεστώς των ίδιων ή των γονέων τους ως αλλοδαπών πολιτών, αποτελεί παραβίαση των δικαιωμάτων τους, έρχεται πάντοτε σε αντίθεση με την αρχή του βέλτιστου συμφέροντός τους, είναι καταρχήν δυσμενές διακριτικό μέτρο εις βάρος των παιδιών με βάση την καταγωγή τους, και δε μπορεί να δικαιολογείται ούτε ως έσχατο μέτρο υπό το πρίσμα του άρθρου 37 της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Επιπλέον, η κράτηση και ο περιορισμός της ελευθερίας των παιδιών υπό απαράδεκτες συνθήκες, και συχνά για μεγάλα χρονικά διαστήματα, σε αστυνομικά κρατητήρια, σε χώρους λιμενικών αρχών και σε προαναχωρησιακά κέντρα, επιτείνουν την παραβίαση των δικαιωμάτων τους και συνιστούν απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση». 190 Παρά τους εν λόγω νομοθετικούς περιορισμούς όσον αφορά την κράτηση παιδιών, στην πράξη η κράτηση ασυνόδευτων παιδιών λαμβάνει χώρα συστηματικά και αδιακρίτως, λόγω των θεσμικών ανεπαρκειών και κενών που υφίστανται στο σύστημα υποδοχής καθώς και στον ευρύτερο τομέα παιδικής προστασίας. Αυτό οδηγεί στην παράδοξη κατάσταση, όσοι έχουν μεγαλύτερη ανάγκη φροντίδας και προστασίας να είναι εκείνοι που στερούνται συστηματικά της ελευθερίας τους και να παραμένουν σε κράτηση για μακρές περιόδους. Περαιτέρω, σύμφωνα με ρητή νομοθετική επιταγή, η στέρηση της ελευθερίας ασυνόδευτων ανηλίκων θα πρέπει να αποτελεί το ultimum refugium, αλλά και σε αυτήν την εξαιρετική περίπτωση, επιβάλλεται η τήρηση επιπρόσθετων εγγυήσεων, η ύπαρξη κατάλληλων εγκαταστάσεων, η διαμόρφωση ενός υποστηρικτικού περιβάλλοντος και η απασχόληση ειδικώς κατηρτισμένου προσωπικού. Ως προς τους όρους εφαρμογής των μέτρων κράτησης και προστατευτικής φύλαξης, επανειλημμένα, εδώ και πολλά χρόνια, επισημαίνονται οι συχνά απαράδεκτες συνθήκες παραμονής των παιδιών σε χώρους κράτησης και περιορισμού. Οι χώροι υπολείπονται σημαντικά σε υποδομές και υλικοτεχνικό εξοπλισμό, υπάρχουν ελλείψεις σε είδη υγιεινής και πρώτης ανάγκης, οι δυνατότητες δραστηριοτήτων απουσιάζουν πλήρως, δεν υπάρχει πρόσβαση σε υγειονομική περίθαλψη, η στελέχωση των φυλακών δεν είναι επαρκής και κατάλληλη και εν γένει διαπιστώνεται η απουσία οποιουδήποτε κρατικού μέτρου προστασίας και προσπάθειας αναβάθμισης των συνθηκών και των υποδομών 191. Τέλος 190 Παρατηρήσεις Συνηγόρου στο σχέδιο νόμου για την υποδοχή των αιτούντων διεθνή προστασία και τη μετανάστευση, Ειδικότερα, σε ορισμένα ΑΤ οι συνθήκες είναι τόσο απάνθρωπες, ώστε κατά την Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων «Οι συνθήκες υπό τις οποίες κρατούνται αυτά τα παιδιά θα μπορούσαν ενδεχομένως να ισοδυναμούν με απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση. Οι χώροι συχνά δεν διαθέτουν την ακατάλληλη υλικοτεχνική υποδομή, δεν διαθέτουν κρεβάτια, φυσικό φωτισμό και εξαερισμό, πόσιμο νερό, ενώ οι συνθήκες υγιεινής είναι ανύπαρκτες. Επίσης, δεν προβλέπεται η δυνατότητα προαυλισμού, ενώ τα παιδιά στερούνται βασικών δικαιωμάτων. Δεν υπάρχει πρόσβαση σε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, διερμηνεία, νομική ενημέρωση, εκπροσώπηση και υποστήριξη και πρόσβαση στο άσυλο.» Παρά τις συστάσεις της Επιτροπής για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων «ο μέγιστος χρόνος κράτησης των νεαρών ατόμων σε ΑΤ ή ΤΣΦ να είναι το εικοσιτετράωρο, παρατηρείται συχνά τα παιδιά να παραμένουν στους χώρους αυτούς περισσότερο, χρόνο.» Η Επιτροπή υπογραμμίζει, επιπλέον, ότι «τα ανήλικα ή νεαρά άτομα δεν πρέπει επ ουδενί να υποβάλλονται σε 148 Ετήσια έκθεση 2018

149 δεν υπάρχει καμία επικοινωνία με τον κόσμο και τα παιδιά είναι πλήρως αποκομμένα και με καμία δυνατότητα επικοινωνίας. Η ευημερία των παιδιών θα πρέπει να έρχεται πρώτη, η οποία, εξ ορισμού, θα πρέπει να αποκλείει την φιλοξενία τους στο αστυνομικό τμήμα ή σε σταθμό φύλαξης των συνόρων. Επιπλέον, σε πολλές περιπτώσεις αναφέρονται περιστατικά κακομεταχείρισης από αστυνομικούς υπαλλήλους, τόσο κατά το χρονικό σημείο της σύλληψης όσο και κατά τη διάρκεια της αστυνομικής τους κράτησης. Σε ορισμένους χώρους δραστηριοποιούνται Μ.Κ.Ο. που παρέχουν υπηρεσίες στα παιδιά, όμως υπενθυμίζεται ότι οι δράσεις αυτές πρέπει να είναι συμπληρωματικές των παρεχόμενων από το κράτος και να μην λειτουργούν ως υποκατάστατο. UNICEF/Greece 2018/ΚΥΤ Σάμου/Σιόκου- Σιόβα καθεστώς αστυνομικής κράτησης, εξαιτίας των ενεργειών των γονιών τους ή λόγω της έλλειψης εναλλακτικής δυνατότητας διαμονής τους». Κατά την Επιτροπή, η τοποθέτηση ασυνόδευτων παιδιών για αρκετές ημέρες ή ακόμα και εβδομάδες σε αστυνομική κράτηση για σκοπούς προστασίας χωρίς βοήθεια και ψυχοκοινωνική υποστήριξη αντί της παροχής κατάλληλης στέγασης είναι απαράδεκτη. Βλ. Council of Europe Committee for the Prevention of Torture and Inhuman or Degrading Treatment or Punishment (CPT), Preliminary observations made by CPT which visited Greece from 10 to 19 April 2018, CPT/Inf(2018)20, Strasbourg, 1 June 2018, para. 21, διαθέσιμο σε : Council of Europe Committee for the Prevention of Torture and Inhuman or Degrading Treatment or Punishment (CPT), Report to the Greek Government on the visits to Greece carried out by the European Committee for the Prevention of Torture and Inhuman or Degrading Treatment or Punishment (CPT) from 13 to 18 April and 19 to 25 July 2016, διαθέσιμο σε : Ετήσια έκθεση

150 Eπαναλειτουργία του Ειδικού Χώρου Παραμονής Αλλοδαπών (ΕΧΠΑ) Ανησυχητικό ήταν το γεγονός της επαναλειτουργίας του Ειδικού Χώρου Παραμονής Αλλοδαπών (ΕΧΠΑ), δηλαδή ενός επιπλέον χώρου κράτησης ασυνόδευτων ανηλίκων στην Αμυγδαλέζα, μετά την εκκένωση ενός άτυπου καταυλισμού στην Πάτρα τον Μάιο του 2018, οπότε και ένας μεγάλος αριθμός ασυνόδευτων ανηλίκων μεταφέρθηκε στον χώρο αυτό. Το γεγονός αυτό καταδεικνύει την έλλειψη συντονισμένης διοικητικής απόκρισης αναφορικά με τα ζητήματα προστασίας των ασυνόδευτων ανηλίκων. Παρά τις διαρκείς προσπάθειες των αρχών για την αντιμετώπιση του προβλήματος, αυτές είναι αποσπασματικές και στοχεύουν στην διαχείριση μεμονωμένων καταστάσεων. Διαχρονικά, οι ανάγκες στέγασης καλύπτονται με παρεμβάσεις βραχυπρόθεσμου χαρακτήρα, χωρίς να αντιμετωπίζεται το θέμα ουσιαστικά. Συγκεκριμένα, κάθε φορά που διαπιστώνεται υπερπληθυσμός στα Κ.Υ.Τ. ή στα Αστυνομικά Τμήματα λαμβάνονται έκτακτα μέτρα αποσυμφόρησης με στόχο την προσωρινή μεταβατική φιλοξενία ασυνόδευτων ανηλίκων έως την εύρεση μακροπρόθεσμης λύσης και την αριθμητική μείωση των παιδιών σε κράτηση. Αρχικά, το ζήτημα αντιμετωπίστηκε με την δημιουργία ασφαλών ζωνών εντός των Κέντρων Φιλοξενίας και στη συνέχεια με την υλοποίηση του έκτακτου προγράμματος φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων σε ξενοδοχεία. Κατά το τελευταίο έτος παρατηρήθηκε σημαντική Παραμονή παιδιών σε παιδιατρικές κλινικές αύξηση των παιδιών που διέμεναν σε παιδιατρικές κλινικές στα νοσοκομεία της χώρας. Η λύση αυτή προκρίθηκε για τα παιδιά μικρότερης ηλικίας (κάτω των 14 ετών) ως εναλλακτική της παραμονής σε αστυνομικά τμήματα. Στο σημείο αυτό σημειώνεται ιδιαίτερα ότι η παραμονή παιδιών που δεν χρήζουν ιατρικής και νοσηλευτικής φροντίδας εγκυμονεί κινδύνους τόσο για τα ίδια και διαταράσσει την γενικότερη λειτουργία του νοσοκομείου. Ο συγχρωτισμός υγιών παιδιών με παιδιά δεν χρειάζονται ιατρικής περίθαλψης είναι προβληματική για αμφότερα παιδιά, ενώ το νοσοκομειακό περιβάλλον δεν ανταποκρίνεται στο υποστηρικτικό και σταθερό περιβάλλον που επιβάλλεται για τα ασυνόδευτα παιδιά. 192 Κατά τη φύλαξη στην παιδιατρική κλινική δεν ορίζεται κάποιος υπεύθυνος, ούτε υπάρχει φύλαξη και έλεγχος του παιδιού σε κανένα βαθμό. Επιπλέον δεν υπάρχουν διερμηνείς στα νοσοκομεία σε καθημερινή βάση προκειμένου να εξηγηθεί στα παιδιά ο λόγος παραμονής τους και τα επόμενα βήματα. 192 Το πρόβλημα εντοπίστηκε κυρίως στην Περιφέρεια Αττικής, και ειδικότερα στο Νοσοκομείο Παίδων, όπου σημαντικός αριθμός παιδιών διέμενε περί τα τέλη Δεκεμβρίου εν αναμονή ευρέσεως θέσης σε δομή φιλοξενίας. Εν τέλει, με ενέργειες του υπουργείου Εργασίας και του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης (ΔΟΜ) και την σύμπραξη των εισαγγελικών αρχών, τα παιδιά μεταφέρθηκαν σε δομές φιλοξενίας. Υπενθυμίζεται εδώ ότι δεν ανευρίσκεται μία επί της ουσίας λύση του ζητήματος, αλλά μία μεμονωμένη προσπάθεια αποσυμφόρησης του κρατικού μηχανισμού και ανταπόκρισης στις πιέσεις των φορέων. 150 Ετήσια έκθεση 2018

151 Ιδιάζων ζήτημα αποτελεί η διαγραφή ασυνόδευτων παιδιών από δομές φιλοξενίας και παραπομπής τους «Διαγραφές» από δομές σε δομές κλειστού τύπου, καθώς από επισκέψεις του Κλιμακίου σε Αστυνομικά Τμήματα διαπιστώθηκε ότι μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού στα Αστυνομικά Τμήματα εντάσσεται στην κατηγορία αυτή. Το φαινόμενο αυτό αναδεικνύει αφενός την ανάγκη ενίσχυσης και ενδυνάμωσης του υπάρχοντος πλέγματος δομών φιλοξενίας και ενίσχυσης εναλλακτικών, κοινοτικών μοντέλων και αφετέρου την γενικότερη ανεπάρκεια του συστήματος παιδικής προστασίας, την περιορισμένη διαθεσιμότητα εξειδικευμένων υπηρεσιών και ελλείψεις που συσχετίζονται σε μεγάλο βαθμό με ζητήματα κοινωνικού σχεδιασμού και αξιολόγησης. Η κατάσταση αυτή οδηγεί στην (επανα)τοποθέτηση των παιδιών υπο καθεστώς περιορισμού της ελευθερίας τους, που λαμβάνοντας υπόψιν τις ιδιαίτερες ανάγκες προστασίας και υποστηρικτικού περιβάλλοντος εντείνει την ευαλωτότητα τους, δημιουργεί πρόσθετους κινδύνους για την σωματική και ψυχική τους υγεία, ενώ τέλος στερείται νομικού και παιδαγωγικού ερείσματος. Συστάσεις και επισημάνσεις Καθώς η κράτηση των ανηλίκων συνδέεται με την λειτουργία ενός αποτελεσματικού συστήματος προστασίας των ασυνόδευτων ανηλίκων, η τελέσφορη αντιμετώπιση του ζητήματος χρήζει συνολικών παρεμβάσεων στο πλαίσιο μίας ευρύτερης αναμόρφωσης και αναθεώρησης της προσέγγισής των αρχών στο σύστημα κράτησης νέων, υπό το πρίσμα της διαμόρφωσης ενός περισσότερο παιδοκεντρικού περιβάλλοντος και διίως: > > > > >> >> >> Επαναπροσδιορισμός της προστατευτικής φύλαξης και ενίσχυση των εναλλακτικών της κράτησης μέτρων. Αύξηση των θέσεων φιλοξενίας, με ενίσχυση της δυναμικότητας ταυτόχρονα με την θέσπιση ενιαίων, συνεκτικών και δεσμευτικών προδιαγραφών ίδρυσης και λειτουργίας. Ενίσχυση του συστήματος υποδοχής και φιλοξενίας μέσα από εναλλακτικές δομές και προσεγγίσεις, όπως την εφαρμογή της αναδοχής, ιδίως για τα παιδιά μικρότερης ηλικίας, την ανάπτυξη προγραμμάτων ημι-αυτόνομης/ υποστηριζόμενης διαβίωσης για τα μεγαλύτερα παιδιά. Θέσπιση πρωτοκόλλου ενεργειών για τις δομές φιλοξενίας για κρίσιμα περιστατικά. Πρόβλεψη και εφαρμογή πρωτοκόλλου για τα παιδιά που εντοπίζονται στην ηπειρωτική Ελλάδα χωρίς να έχουν διέλθει διαδικασιών υποδοχής και ταυτοποίησης και διερεύνηση πρόσφορων διαδικασιών αντί της παραπομπής τους σε χώρους κράτησης. Ετήσια έκθεση

152 UNICEF/Greece 2018/Κέντρο Φιλοξενίας στον Σκαραμαγκά/Αθάνατος 6 Διαδικασία προσδιορισμού ηλικίας Καθοριστικής σημασίας είναι η διαδικασία προσδιορισμού ηλικίας, καθώς από αυτήν εξαρτάται η περαιτέρω πρόσβαση σε υπηρεσίες και διαδικαστικές εγγυήσεις, που ανακύπτει τόσο κατά το αρχικό στάδιο υποδοχής και ταυτοποίησης, όσο και μεταγενέστερα κατά την εισαγωγή των παιδιών σε δομές φιλοξενίας. Δεδομένου ότι μεγάλο μέρος των αλλοδαπών στερείται νομιμοποιητικών εγγράφων, η διαδικασία είναι κρίσιμη για τον εντοπισμό ασυνόδευτων ανηλίκων και την συνακόλουθη ενεργοποίηση του συστήματος παιδικής προστασίας. Η εν λόγω διαδικασία ρυθμίζεται από την Κοινή Υπουργική Απόφαση ΚΥΑ 1982/2016 (ΦΕΚ Β 335/ ) για τους αιτούντες άσυλο που ανακύπτει αμφιβολία κατά το στάδιο εξετάσεως του αιτήματος διεθνούς προστασίας και την Υπουργική Απόφαση YΑ Υ1.Γ.Π. οικ /2013 (ΦΕΚ Β 2745/ ) που θέσπισε προγράμματα ιατρικού ελέγχου ψυχοκοινωνικής διάγνωσης και υποστήριξης των εισερχομένων χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα αλλοδαπών σε δομές πρώτης υποδοχής. Νομοθετικό πλαίσιο Κενά και ελλείψεις Το νομοθετικό αυτό πλαίσιο παρουσιάζει κενά, ενώ η ορθή εφαρμογή του έχει παρουσιαστεί στην πράξη δυσχερής. Οι μέθοδοι προσδιορισμού της ηλικίας 152 Ετήσια έκθεση 2018

153 διαφέρουν ανά την επικράτεια, γεγονός που οφείλεται κατά κύριο λόγο σε έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού, ενώ εφαρμόζονται ετερόκλητες διαδικασίες, με συνέπεια πολλά παιδιά να στερούνται τις αναγκαίες διαδικαστικές εγγυήσεις για την προστασία τους που συνδέονται με τις δυσλειτουργίες του υφιστάμενου πλαισίου της επιτροπείας, τις ελλείψεις σε διερμηνεία και κρατικές ανεπάρκειες. Γενικό Σχόλιο 6 (2005) Τα σχετικά μέτρα εντοπισμού περιλαμβάνουν την αξιολόγηση της ηλικίας και πρέπει να λαμβάνουν υπόψη όχι μόνον τη σωματική διάπλαση του παιδιού, αλλά επίσης τη ψυχολογική του ωριμότητα. Επιπλέον, η αξιολόγηση πρέπει να πραγματοποιηθεί με τρόπο επιστημονικό, ασφαλή, δίκαιο, ευαισθητοποιημένο στην παιδική ηλικία και στο φύλο αποκλείοντας τον κίνδυνο παραβίασης της σωματικής ακεραιότητας του παιδιού, και με σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Στην περίπτωση που δεν μπορεί να διαπιστωθεί με βεβαιότητα η ηλικία του παιδιού πρέπει να εφαρμόζεται η αρχή του ευεργετήματος της αμφιβολίας ώστε εάν υπάρχει πιθανότητα να είναι ο ενδιαφερόμενος παιδί να απολαμβάνει τη σχετική μεταχείριση. 6α Στάδιο υποδοχής Αναφορικά με την εφαρμογή του νομοθετικού πλαισίου στο στάδιο υποδοχής, και την εφαρμογή της διαδικασίας είτε στα κατά τόπους Κ.Υ.Τ. είτε από τις αστυνομικές αρχές, προβλήματα ανακύπτουν τόσο κατά τις περιπτώσεις παραπομπής, κατά τον τρόπο διακρίβωσης όσο και στην τήρηση των διαδικαστικών εγγυήσεων. Συγκεκριμένα, έχει παρατηρηθεί οι αλλοδαποί που δηλώνουν ανήλικοι να παραπέμπονται συλλήβδην για διαπίστωση ηλικίας, παρά το γεγονός ότι κατά την κανονιστική πρόβλεψη η παραπομπή γίνεται μόνο «αν υπάρξει ειδικώς αιτιολογημένη αμφιβολία ως προς την ηλικία ενός υπηκόου τρίτης χώρας». Περαιτέρω, διαπιστώθηκε στο παρελθόν οι αλλοδαποί που ισχυρίζονται ότι είναι ανήλικοι να μην καταγράφονται καν και να παραμένουν σε μία μετέωρη κατάσταση μέχρι την διενέργεια των εξετάσεων και την έκδοση του πορίσματος. Παρατηρήθηκε το φαινόμενο παραπομπής και ενεργοποίησης της διαδικασίας από αναρμόδια πρόσωπα. Η Υπουργική Απόφαση προβλέπει την διαδικασία εξακρίβωσης της ηλικίας κατά τρία διαδοχικά κατά σειρά προτεραιότητας στάδια, όπου η κατάφαση της ανηλικότητας Ετήσια έκθεση

154 στο πρώτο στάδιο αποκλείει το δεύτερο και ούτω καθεξής, καθιστώντας την ιατρική εξέταση ως το έσχατο στάδιο της διαδικασίας. Παρά την ύπαρξη σαφούς θεσμικού πλαισίου, παρατηρείται η απευθείας προσφυγή στο τρίτο στάδιο και η συστηματική διενέργεια ιατρικών εξετάσεων (ακτινογραφία άκρας χειρός, οδοντιατρική εξέταση κ.λπ.) με τυποποιημένο τρόπο και χωρίς την παρουσία εξειδικευμένου προσωπικού, ενώ απουσιάζει η ψυχοκοινωνική εκτίμηση. Ωστόσο, η αξιοπιστία των ιατρικών εξετάσεων έχει αμφισβητηθεί από την επιστημονική κοινότητα, καθώς δεν δύνανται να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα ως προς την ακριβή ηλικία του προσώπου. Τούτο έχει ως αποτέλεσμα να καθίσταται δυσχερής ο περαιτέρω έλεγχος της επιστημονικής ορθότητας των γνωματεύσεων. Περαιτέρω, έχει επικριθεί ως δυσανάλογα παρεμβατική για την ιδιωτική ζωή και την αξιοπρέπειά του ατόμου. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι σε ορισμένα Κ.Υ.Τ. εφαρμόζεται η διεπιστημονική προσέγγιση για την εκτίμηση της ηλικίας, που περιλαμβάνει εξέταση της σωματικής ανάπτυξης όσο και ψυχοκοινωνικών χαρακτηριστικών, πρακτική που όμως είναι γεωγραφικά περιορισμένη ενώ δεν μπορεί να υποστηριχτεί με βεβαιότητα ότι η διαδικασία δεν θα τροποποιηθεί. Δεν εφαρμόζεται το τεκμήριο της ανηλικότητας σε κανένα στάδιο, με συνέπεια οι ανήλικοι να αντιμετωπίζονται ως ενήλικοι, να εκτίθενται σε κινδύνους, να διαβιούν υπό επισφαλείς συνθήκες και να μην απολαύουν της μεταχείρισης που δικαιούνται. Προβληματισμούς γεννά ο αυτοματοποιημένος τρόπος παραπομπής, χωρίς την τήρηση των διαδικαστικών εγγυήσεων που προβλέπονται και σκοπούν στην διασφάλιση της θεσμικής επιταγής προστασίας των παιδιών. Συγκεκριμένα, δεν εξασφαλίζεται η εκπροσώπηση του ανηλίκου, η προηγούμενη ενημέρωση ως προς τα δικαιώματα και την τηρούμενη διαδικασία και η παροχή συναίνεσης. Οι διαδικασίες είναι εξαιρετικά χρονοβόρες, με αποτέλεσμα στο μεσοδιάστημα να επέλθει ενηλικίωση των παιδιών, γεγονός που έχει καταλυτική επίδραση στην άσκηση των δικαιωμάτων τους. Παρόλο που προβλέπεται δυνατότητα προσφυγής κατά της πράξεως προσδιορισμού ηλικίας, αυτές απορρίπτονται σωρηδόν, καθιστώντας το δικαίωμα αυτό αλυσιτελές και τις πιθανότητες αμφισβήτησης των πορισμάτων μηδαμινές. Επίσης, ακόμα και αν διαθέτουν έγγραφα, που αποδεικνύουν την ηλικία τους, αυτά δεν λαμβάνονται υπόψη όταν στερούνται επικύρωσης από αρμόδια αρχή της χώρας έκδοσής τους Πρόσφατη απόφαση της Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Παιδιού κατόπιν ατομικής προσφυγής σχετικά με τη διαδικασία αξιολόγησης της ηλικίας ενός ασυνόδευτου ανηλίκου στην Ισπανία, έκρινε για πρώτη φορά ότι «η ύπαρξη κατάλληλης διαδικασίας για τον προσδιορισμό της ηλικίας ενός ατόμου καθώς και η δυνατότητα αμφισβήτησης του αποτελέσματος μέσω διαδικασίας προσφυγής είναι επιτακτική». Η υπόθεση αφορούσε ένα ασυνόδευτο παιδί που όταν έφτασε στην Ισπανία υπεβλήθη σε ακτινολογική εξέταση άκρας χειρός, χωρίς να λάβει την απαραίτητη εκπροσώπηση και χωρίς την δυνατότητα προσφυγής. Η επιτροπή έκρινε ότι «ο καθορισμός της ηλικίας ενός νεαρού προσώπου που ισχυρίζεται ότι είναι ανήλικος είναι θεμελιώδους σημασίας, δεδομένου ότι το αποτέλεσμα καθορίζει εάν το πρόσωπο αυτό δικαιούται εθνική προστασία ως παιδί ή θα αποκλείεται από την προστασία αυτή. Με τον ίδιο τρόπο και ζωτικής σημασίας για την επιτροπή είναι η απόλαυση των δικαιωμάτων που περιέχονται στη Σύμβαση. Ως εκ τούτου, είναι επιτακτική η ύπαρξη μιας κατάλληλης διαδικασίας για τον προσδιορισμό της ηλικίας, καθώς και η δυνατότητα αμφισβήτησης του αποτελέσματος μέσω διαδικασιών προσφυγής. Παρόλο που οι διαδικασίες αυτές παραμένουν εκκρεμείς, το 154 Ετήσια έκθεση 2018

155 Περαιτέρω ζητήματα δημιουργεί η ανυπαρξία ανάλογου νομοθετικού πλαισίου για τα παιδιά που δεν έχουν υπαχθεί σε διαδικασίες υποδοχής και ταυτοποίησης και εντοπίζονται από τις αστυνομικές αρχές σε μέρη όπου δεν λειτουργούν Κ.Υ.Τ.. Επίσης, λαμβάνοντας υπόψιν την παντελή έλλειψη διερμηνέων κατά την σύλληψη και κράτηση, είναι εξαιρετικά συνήθης η εσφαλμένη καταγραφή της ηλικίας. Εγείρονται πλείονα θέματα αναφορικά ιδίως με την ύπαρξη αρμοδιότητας των εν λόγω αρχών για την παραπομπή, την μη τήρηση της οριζόμενης διοικητικής διαδικασίας -την έκδοση διοικητική πράξης παραπομπής και αποφάσεως προσδιορισμού ηλικίας-, με αποτέλεσμα την στέρηση ενδίκου βοηθήματος προς αμφισβήτηση των ευρημάτων. Επιπλέον, παρατηρείται να παραπέμπονται σε τμήματα δημόσιων νοσοκομείων για να διενεργηθούν ιατρικές εξετάσεις, όπως ανωτέρω. Ιδιαίτερα ανησυχητικό είναι ότι και μετά την προβολή του ισχυρισμού περί ανηλικότητας, συνεχίζουν να αντιμετωπίζονται ως ενήλικες και να παραμένουν σε χώρους κράτησης με αυτούς. Παράλληλα, στο πλαίσιο εφαρμογής της διαδικασίας κατά το στάδιο εξετάσεως της αιτήσεως διεθνούς προστασίας, οπότε ο αλλοδαπός παραπέμπεται από χειριστή της Υπηρεσίας Ασύλου, διαπιστώθηκε έλλειψη οργάνωσης για την υλοποίηση της διαδικασίας και ελλιπής ενημέρωση του αιτούντα, με αποτέλεσμα να σημειώνονται σημαντικές καθυστερήσεις για την ολοκλήρωση της διαδικασίας. Ιδιαίτερα ζητήματα ανέκυψαν στις περιπτώσεις κατά τις οποίες αλλοδαποί καταγεγραμμένοι ως ενήλικοι προέβησαν σε αλλαγή ηλικίας κατά το στάδιο αυτό (είτε κατόπιν παραπομπής για προσδιορισμό ηλικίας είτε κατόπιν προσκόμισης ταυτοποιητικών εγγράφων). Εν προκειμένω διαπιστώθηκε πλημμελής επικοινωνία των εμπλεκόμενων υπηρεσιών και γραφειοκρατικά κωλύματα με αποτέλεσμα να ακυρωθούν στην πράξη θεσμικές επιταγές προστασίας των παιδιών. Συγκεκριμένα, τα παιδιά που κρίθηκαν ανήλικοι αντιμετωπίζονταν ως ανήλικοι από την μία Υπηρεσία και ως ενήλικοι από την άλλη, ενώ καμία Υπηρεσία δεν προέβη σε ενέργειες για την περαιτέρω πορεία του ανηλίκου την ενημέρωση του αρμόδιου Εισαγγελέα και αποστολή αιτήματος στέγασης στο Ε.Κ.Κ.Α.-, με αποτέλεσμα την μακρόχρονη παραμονή στα Κ.Υ.Τ., μερικές φορές δε με ενηλίκους. Προβληματισμό επίσης προκαλεί το γεγονός ότι σε ορισμένα Κ.Υ.Τ., μετά από άτομο πρέπει να ωφεληθεί από την αμφιβολία και να αντιμετωπιστεί ως παιδί. Συνεπώς, η Επιτροπή θεωρεί ότι το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού πρέπει να είναι πρωταρχικής σημασίας καθ όλη την διαδικασία προσδιορισμού της ηλικίας. Βλ. σχετ. σε Βλ. σχετικά και υπόθεση Daboe and Camara κατά Ιταλίας (προσφυγή 5797/2017), διαθέσιμη σε fre?i= και third party intervention σε: Η υπόθεση αφορά ασυνόδευτα παιδιά που διέμεναν σε Κέντρο Υποδοχής αποκλειστικά προορισμένο για την παραμονή ενηλίκων. Κατά την άφιξή τους, δήλωσαν την πρόθεσή τους να ζητήσουν διεθνή προστασία και δήλωσαν ότι ήταν ανήλικοι, χωρίς ωστόσο να ληφθούν τα μέτρα που προβλέπονται από το νόμο για την προστασία των ανηλίκων. οι προσφεύγοντες υπέβαλαν αίτηση λήψεως προσωρινών μέτρων ζητώντας την παραπομπή τους σε κατάλληλη δομή, η οποία έγινε δεκτή από το Δικαστήριο, λαμβάνοντας υπόψιν ότι η διενεργηθείσα διαδικασία καθορισμού της ηλικίας το πόρισμα της οποίας βασιζόταν σε ακτινολογική εξέταση άκρας χειρός και χωρίς τα αποτελέσματα να κοινοποιηθούν στους ενδιαφερόμενους δεν ήταν επαρκές αποδεικτικό στοιχείο για τον αποκλεισμό της ανηλικότητας. Ετήσια έκθεση

156 προσδιορισμό ηλικίας, ο/η αρμόδιος Εισαγγελέας άσκησε ποινική δίωξη λόγω ψευδούς δήλωσης στοιχείων με βάση το άρθρο 225 παρ. 2 του Ποινικού Κώδικα (ψευδής ανώμοτη κατάθεση). Οι εν λόγω περιπτώσεις αφορούσαν άτομα που δήλωσαν παιδιά κατά τη διάρκεια των διαδικασιών ταυτοποίησης αλλά τα αποτελέσματα του προσδιορισμού ηλικίας οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι είναι ενήλικα. 194 Στο πλαίσιο αυτά, ο Συνήγορος απέστειλε επιστολή προς τους αρμόδιους φορείς 195 σχετικά με τα ζητήματα που εντοπίστηκαν από τις αναφορές και τους συναφείς προβληματισμούς, ζήτησε διευκρινίσεις για την εφαρμοστέα διαδικασία και απηύθυνε προς αυτούς προτάσεις ως προς την εφαρμογή του υφιστάμενου θεσμικού πλαισίου Παραπομπές για διακρίβωση ηλικίας κατά το έτος ΦΟΡΕΑΣ ΠΑΡΑΠΟΜΠΗΣ ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ Κ.Υ.Τ. ΛΕΣΒΟΥ 182 Κ.Υ.Τ. ΣΑΜΟΥ 42 Κ.Υ.Τ. ΧΙΟΥ 43 Κ.Υ.Τ. ΚΩ 1 Κ.Υ.Τ. ΛΕΡΟΥ 3 Κ.Υ.Τ. ΦΥΛΑΚΙΟΥ 162 ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ 212 εκ των οποίων 87 κρίθηκαν ενήλικοι 194 Δεδομένου ότι νεαρά άτομα μπορεί να έχουν καθοδηγηθεί από διακινητές να δηλώσουν ότι είναι κάτω των 18 αλλά λαμβάνοντας επίσης υπόψη τις πιθανές ανακρίβειες των εξετάσεων προδιορισμού ηλικίας, η άσκηση διώξεων κατά των εν λόγω προσώπων είναι δυσανάλογη. 195 Υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής και Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη. 196 Τα στοιχεία που παρουσιάζονται στον πίνακα παρασχέθηκαν στον Συνήγορο του Πολίτη κατόπιν αιτήματος από το Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη καθώς και το Υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής. 156 Ετήσια έκθεση 2018

157 6β Μεταγενέστερα στάδια Παραπομπές για διακρίβωση ηλικίας κατά το έτος 2018 Κατά τις επισκέψεις της Αρχής σε ξενώνες φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων διαπιστώθηκε ότι πολλοί φιλοξενούμενοι παραπέμπονται για διαδικασία προσδιορισμού ηλικίας μετά την εισαγωγή τους σε αυτούς. Το φαινόμενο αυτό θέτει για μια ακόμη φορά ζητήματα ενεργοποίησης της διαδικασίας, (αν)αρμοδιότητας των φορέων και ιδίως υλοποίησής της από το στάδιο της παραπομπής έως και τον τελικό προσδιορισμό, ενώ στερεί κατ ουσίαν το δικαίωμα αποτελεσματικής ένδικης προστασίας. Το ζήτημα αυτό χρήζει περαιτέρω διευθέτησης και αποσαφήνισης του υφιστάμενου νομοθετικού πλαισίου, καθώς από τη μία η συμβίωση ανηλίκων με ενηλίκους εγκυμονεί κινδύνους, ενώ παράλληλα ενδέχεται η παραπομπή να εφαρμόζεται με «τιμωρητικό» χαρακτήρα. Τέλος, αναφέρθηκαν περιπτώσεις κατά τις οποίες παιδιά παραπέμφθηκαν σε διαδικασία προσδιορισμού ηλικίας όταν ήρθαν σε επαφή με άλλους κρατικούς φορείς ή αρχές σε στάδιο μετά την αρχική καταγραφή, παρά το γεγονός ότι διαβιούσαν σε ξενώνα φιλοξενίας και υπήρχε προσωρινός επίτροπος. Καταρχήν επισημαίνεται ότι μία τέτοια παραπομπή κείται εκτός του νομοθετικού πλαισίου, κινείται από πρόσωπα που δεν φαίνεται να διαθέτουν τέτοια αρμοδιότητα, ενώ αντίκειται στο συμφέρον του παιδιού και στο τεκμήριο ανηλικότητας. UNICEF/Greece 2018/Ασφαλής Ζώνη/Κέντρο Φιλοξενίας στα Λαγκαδίκια Ετήσια έκθεση