Μηχανισμός Παρακολούθησης για τα δικαιώματα των παιδιών που μετακινούνται Ετήσια Έκθεση Επιτελική σύνοψη

Transcript

1 Μηχανισμός Παρακολούθησης για τα δικαιώματα των παιδιών που μετακινούνται Ετήσια Έκθεση 2018 Επιτελική σύνοψη

2 Ο Συνήγορος του Πολίτη, στο πλαίσιο της εκπλήρωσης της θεσμικής του αποστολής για την προαγωγή και προστασία των δικαιωμάτων των παιδιών, δραστηριοποιείται συνεχώς κατά τα τελευταία έτη για την προστασία των δικαιωμάτων των παιδιών που μετακινούνται από τρίτες χώρες, με σκοπό να συμβάλει ευρύτερα στη διαμόρφωση στρατηγικού σχεδιασμού σε εθνικό επίπεδο βάσει των κατοχυρωμένων αρχών για την προστασία των παιδιών. Κατά τη διάρκεια του 2018, η Βοηθός Συνήγορος για τα Δικαιώματα του Παιδιού και οι συνεργάτες του Κύκλου πραγματοποίησαν 30 επιτόπιες επισκέψεις σε όλη την Ελλάδα σε μέρη όπου βρίσκονται τα παιδιά που μετακινούνται. Παράλληλα προχώρησε σε δράσεις συνηγορίας και διαμεσολάβησης προς τα διοικητικά όργανα και τις αρχές και βρίσκεται σε συνεχή συνεργασία με αρμοδίους εθνικούς και διεθνείς φορείς, με στόχο την άσκηση θεσμικής πίεσης και την ευρύτερη ανάδειξη κρίσιμων ζητημάτων. Στο πλαίσιο αυτό συστάθηκε το 2017 το Δίκτυο για τα Δικαιώματα των Παιδιών που μετακινούνται («Children on the Move Network C.O.M. Network), με σκοπό την ενίσχυση της παρακολούθησης και ενίσχυση της τεκμηριωμένης συνηγορίας υπέρ των παιδιών. Το δίκτυο συντονίζεται από την Βοηθό Συνήγορο για τα Δικαιώματα του Παιδιού και υποστηρίζεται τεχνικά από τη UNICEF στο πλαίσιο συμφώνου συνεργασίας με τον Συνήγορο. Το Δίκτυο συγκροτείται από Διεθνείς Οργανισμούς όπως η UNICEF, η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης, ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε, 22 Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις και τον Δήμο Αθηναίων. Η έκθεση απεικονίζει τις κύριες δραστηριότητες, τις θεσμικές παρεμβάσεις που έλαβαν χώρα κατά το παρελθόν έτος καθώς και τις κυριότερες παρατηρήσεις του Συνηγόρου σχετικά με την κατάσταση των παιδιών που μετακινούνται, με βάση τα δεδομένα και τις πληροφορίες που συλλέχθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν από τις διάφορες επισκέψεις καθώς και από τις πληροφορίες που λαμβάνει από το Δίκτυο. Παράλληλα, επιχειρείται μία αποτύπωση της συνολικής κατάστασης και περιγράφονται οι κυριότερες εξελίξεις που έλαβαν χώρα στον τομέα της προστασίας των παιδιών που μετακινούνται κατά το Μέλη του Δικτύου για τα Δικαιώματα των Παιδιών που Μετακινούνται είναι οι ακόλοθοι φορείς και οργανώσεις: Συνήγορος του Πολίτη, Διεθνές Ταμείο Επείγουσας Βοήθειας των Ηνωμένων Εθνών για τα Παιδιά/UNICEF, Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες/ UNHCR, Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης/ IOM, Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε./ FRA, Δήμος Αθηναίων, Danish Refugee Council, HIAS, Human Rights 360, PRAKSIS, Terre des Hommes, The Home Project, International Rescue Committee, Αίτημα, Solidarity Now, ΆΡΣΙΣ- Κοινωνική Οργάνωση Υποστήριξης Νέων, Γιατροί του Κόσμου, Γιατροί Χωρίς Σύνορα, Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού, Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες, Ιατρική Παρέμβαση, Kέντρο Ημρας Βαβέλ, Μέλισσα, Μετάδραση- Δράση για τη Μετανάστευση και την Ανάπτυξη, Παιδικά Χωριά SOS Ελλάδος, Σχεδία, Χαμόγελο του Παιδιού.

3 Γενικότερες παρατηρήσεις Ποσοστό αγοριών και κοριτσιών που έφτασαν στην Ελλάδα μέσω θαλάσσιων και χερσαίων συνόρων Ιαν- Δεκ ετών 73% 27% 0-13 ετών 53% 47% Αγόρια Κορίτσια Από τον Ιανουάριο έως και τον Δεκέμβριο του 2018, πάνω από παιδιά συνολικά (συνοδευόμενα και μη) πρόσφυγες και μετανάστες έχουν φτάσει στην Ελλάδα, μέσω θαλάσσιων και χερσαίων συνόρων. Εξ αυτών, το 69% έφτασε στην χώρα μέσω θαλάσσης (πάνω από παιδιά) ενώ το 31% έφτασε διασχίζοντας τα χερσαία σύνορα (5.239). Από το σύνολο των παιδιών που έφτασαν στην Ελλάδα σε αυτό το διάστημα, το 58% ήταν αγόρια και το 42% ήταν κορίτσια. Από το σύνολο των παιδιών, το 78% ήταν 0-13 ετών ενώ μόνο το 22% ήταν παιδιά ετών. Παρά την πάροδο τριών ετών από την απότομη αύξηση του μεταναστευτικούπροσφυγικού πληθυσμού και την δημιουργία πρόσθετων απαιτήσεων για τον κρατικό μηχανισμό, οι πάγιες και διαρκείς αυτές πλέον ανάγκες εξακολουθούν να αντιμετωπίζονται ως μία έκτακτη και εξαιρετική κατάσταση, για την κάλυψη των οποίων προκρίνονται αποσπασματικές λύσεις και λαμβάνονται κατεπείγοντα μέτρα βραχύβιας διάρκειας. Προεξέχων προβληματισμός των τελευταίων ετών αποτελεί η έλλειψη ετοιμότητας της διοίκησης, έγκαιρης αναγνώρισης των αναγκών και απόκρισης στην κατάσταση όπως αυτή διαμορφώνεται στο πεδίο και ενός ολοκληρωμένου σχεδίου ανταπόκρισης στις ανάγκες του πληθυσμού επί τη βάσει ενός μακροπρόθεσμου, βιώσιμου σχεδιασμού. Παράλληλα, δεν υφίσταται πρόβλεψη για την προοπτική ουσιαστικής ένταξης, ενώ η οικοδόμηση ενός αποτελεσματικού και βιώσιμου συστήματος προστασίας για τα παιδιά κατέχει δευτερεύοντα ρόλο στην χάραξη των πολιτικών και των κατευθυντήριων γραμμών, λαμβάνοντας υπόψη ότι η αντιμετώπιση των κρίσιμων ζητημάτων λαμβάνει χώρα αποσπασματικά και εργαλειακά, χωρίς να εντάσσεται σε έναν ευρύτερο κρατικό σχεδιασμό. Στο πλαίσιο αυτό, βασικός παράγοντας που επηρεάζει την αποτελεσματικότητα και διαθεσιμότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών αποτελεί η επικράτηση ενός μοντέλου χρηματοδότησης είτε περιορισμένης διάρκειας με ασταθή χαρακτήρα είτε ενός μοντέλου που δεν καθιστά ευχερή τον μεσοπρόθεσμο σχεδιασμό. Εκτός αυτών, διαπιστώνεται έλλειψη συντονισμού μεταξύ των αρμόδιων υπηρεσιών και φορέων για την προάσπιση του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού. Οι παράμετροι αυτές δυσχεραίνουν την εξασφάλιση θεμελιωδών δικαιωμάτων των παιδιών και δημιουργούν κενά σε όλους τους τομείς παιδικής προστασίας, καθώς οι αναγκαίες υπηρεσίες (ιατρικές υπηρεσίες, υπηρεσίες ψυχικής υγείας, φιλοξενίας, ψυχολογικής και συμβουλευτικής υποστήριξης και κοινωνικές υπηρεσίες τοπικής

4 αυτοδιοίκησης) είναι εξαιρετικά περιορισμένες ή μη διαθέσιμες, ενώ η στελέχωση των υπηρεσιών και δομών που σχετίζονται με την παιδική προστασία είναι ανεπαρκής. Ειδικότερα για τα παιδιά που τελούν υπό γεωγραφικό περιορισμό στα νησιά του Αιγαίου, η πρόσβαση σε υπηρεσίες και αγαθά είναι ακόμη δυσχερέστερη. Συγκεκριμένα, για τρίτη συνεχόμενη χρονιά το ζήτημα παροχής στέγασης αντιμετωπίζεται ως ένας φαύλος κύκλος αποσυμφόρησης και διαχείρισης του υπερπληθυσμού, ιδίως των Κ.Υ.Τ.. Η υποδοχή και φιλοξενία στα Κ.Υ.Τ. που βρίσκονται στα νησιά παρέχονταν σε πλήρως ανεπαρκείς χώρους με συνέπεια χιλιάδες παιδιά να παραμένουν επί μήνες σε άθλιες και απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης, υπερσυνωστισμού, με υποτυπώδεις παροχές, ελλείψεις σε βασικά αγαθά και περιορισμένη πρόσβαση σε υπηρεσίες, αποδεικνύοντας τις συστημικές αποτυχίες υποδοχής και φιλοξενίας. Δυναμικότητα και Πληθυσμός στα Κ.Υ.Τ. Φεβρουάριος Μάρτιος Ιούνιος Ιούλιος Αύγουστος Σεπτέμβριος Συνολική δυναμικότητα των Κ.Υ.Τ Φιλοξενούμενοι Η διαδικασία παροχής διεθνούς προστασίας υλοποιείται με αργούς ρυθμούς, παρά τις προσπάθειες ενίσχυσης της Υπηρεσίας με προσωπικό και επιτάχυνσης των διαδικασιών. Η χρόνια υποστελέχωση της Υπηρεσίας σε συνδυασμό με την διαρκή σώρευση εκκρεμών αιτημάτων, δημιούργησε προσκόμματα στην πρόσβαση στην διαδικασία, καθυστερήσεις στην επί της ουσίας εξέταση και επεξεργασία των αιτημάτων και έλλειψη σαφούς και έγκαιρης πληροφόρησης σχετικά με την έκβαση και την πορεία των υποθέσεων. Οι χρονοβόρες αυτές διαδικασίες δημιουργούν έντονη ανασφάλεια, επηρεάζουν δυσμενώς την ψυχική υγεία των παιδιών και δημιουργεί αισθήματα ματαιότητας. Αιτήματα διεθνούς προστασίας στην Ελλάδα Ιαν-Δεκ % 29% 4% Αιτήματα συνοδευόμενων παιδιών Αιτήματα ασυνόδευτων παιδιών Αιτήματα ενηλίκων Από το Ιανουάριο έως και τον Δεκέμβριο του 2018, η Υπηρεσία Ασύλου κατέγραψε αιτήματα διεθνούς προστασίας στην Ελλάδα, καταγράφοντας αύξηση των αιτημάτων σε σχέση με το προηγούμενο έτος κατά 14% αιτήματα από το σύνολο των αιτημάτων που καταγράφηκαν σε όλη τη διάρκεια του 2018 αφορούσαν παιδιά, αποτελώντας το 1/3 του συνόλου των αιτημάτων, όμοια με το προηγούμενο έτος αιτήματα αφορούσαν ασυνόδευτα παιδιά, αριθμός που αναλογεί στο 12% του συνόλου των καταγεγγραμμένων αιτημάτων.

5 Ποσοστό απόδοσης προσφυγικού καθεστώτος, επικουρικής προστασίας και απορρίψεων ουσίας, στο σύνολο των αποφάσεων ουσίας Ιαν-Δεκ 2018 Ασυνόδευτα παιδιά 30,7% 7,3% 62,0% Συνοδευόμενα παιδιά 64,4% 11,3% 24,3% Ενήλικες 33,2% 7,4% 59,4% Προσφυγικό καθεστώς Επικουρική προστασία Απορριπτικές ουσίας Κατά το ίδιο διάστημα, παιδιά έλαβαν διεθνή προστασία σε α βαθμό στην Ελλάδα: παιδιά έλαβαν προσφυγικό καθεστώς και 948 έλαβαν επικουρική προστασία. Πιο συγκεκριμένα, συνοδευόμενα παιδιά έλαβαν προσφυγικό καθεστώς σε α βαθμό, ενώ 882 έλαβαν επικουρική προστασία. Επιπλέον, 279 ασυνόδευτα παιδιά έλαβαν προσφυγικό καθεστώς σε α βαθμό και 66 ασυνόδευτα παιδιά έλαβαν επικουρική προστασία αντίστοιχα. Αναφορικά με την πρόσβαση των παιδιών στην εκπαίδευση, εξακολουθεί να εφαρμόζεται το εκπαιδευτικό σχήμα των προηγούμενων ετών, το οποίο σχεδιάστηκε στην βάση μίας διχοτόμησης και δημιουργίας δύο παράλληλων συστημάτων αναλόγως του τόπου διαβίωσης των παιδιών: για τα παιδιά που διαμένουν στα Κέντρα Φιλοξενίας επιλέχτηκαν οι ΔΥΕΠ, ένα εκπαιδευτικό μοντέλο εκτός του κανονικού προγράμματος, ενώ συγχρόνως διατηρήθηκαν οι Τάξεις Υποδοχής και το σύστημα διαπολιτισμικής εκπαίδευσης για τα παιδιά που διαβιούν στον αστικό ιστό. Οι προσπάθειες των αρμόδιων φορέων για την διευκόλυνση της ένταξης των παιδιών και την κάλυψη των κενών που δημιουργηθήκαν τα προηγούμενα έτη ενισχύονται, εξακολουθούν ωστόσο να υπάρχουν παράγοντες που εμποδίζουν την πρόσβαση στην εκπαίδευση και την ομαλή συμπερίληψή τους στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Όσον αφορά την πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας, οι ανεπάρκειες του συστήματος δημόσιας υγείας, δηλαδή η έλλειψη υποδομών, η ανεπαρκής χρηματοδότηση και η έλλειψη ανθρωπίνου δυναμικού, επηρεάζουν αρνητικά και τα παιδιά που μετακινούνται, που ωστόσο αντιμετωπίζουν πρόσθετες δυσχέρειες εξαιτίας των υφιστάμενων γλωσσικών εμποδίων σε συνδυασμό με την περιορισμένη διαθεσιμότητα υπηρεσιών πολιτισμικής διαμεσολάβησης στα νοσοκομεία. Κατά τη διάρκεια του 2018, εντείνονται οι προσπάθειες για την ενίσχυση του πλαισίου προστασίας των ασυνόδευτων παιδιών με την εισαγωγή νομοθετικών

6 ρυθμίσεων που επιχειρούν να επιλύσουν μακροχρόνια ζητήματα που περέμεναν σε εκκρεμότητα, κυρίως αναφορικά με τον θεσμό της επιτροπείας. Σημαντική εξέλιξη όσον αφορά την προώθηση της δομών εναλλακτικής φροντίδας συνιστά η λειτουργία διαμερισμάτων υποστηριζόμενης διαβίωσης για παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας και η προώθηση του θεσμού της αναδοχής. Ωστόσο, εξακολουθούν να υφίστανται κρίσιμα κενά, καθώς η μη πλήρης εξέλιξη του θεσμού της αναδοχής σε συνδυασμό με την περιορισμένη δυναμικότητα των δομών φιλοξενίας, οδηγεί στην ανεπάρκεια του πλαισίου φιλοξενίας. Συγκεκριμένα, υφίσταται απόκλιση μεταξύ του αριθμού των ασυνόδευτων παιδιών και της δυναμικότητας των δομών φιλοξενίας. Συνεπεία αυτού, τα παιδιά είτε βρίσκονται σε συνθήκες αστεγίας ή επισφάλειας είτε παραμένουν σε ακατάλληλες δομές για μεγάλο χρονικό διάστημα είτε τίθενται υπό προστατευτική φύλαξη από την αστυνομία. Συστάσεις Λαμβάνοντας υπόψη την διαμόρφωση της κατάστασης, όπως παρατίθεται στην έκθεση, προκύπτει η ανάγκη για: Την κατάρτιση ενός ενιαίου μεσομακροπρόθεσμου σχεδιασμού με βιώσιμα χρηματοδοτικά χαρακτηριστικά και αποτελεσματικό συντονισμό των χρηματοδοτήσεων και των δράσεων για όλες τις υπηρεσίες που παρέχονται στα παιδιά (ιατρικές υπηρεσίες, υπηρεσίες ψυχικής υγείας, φιλοξενίας, ψυχολογικής και συμβουλευτικής υποστήριξης και κοινωνικές υπηρεσίες τοπικής αυτοδιοίκησης). Την στελέχωση των υπηρεσιών και δομών που σχετίζονται με την παιδική προστασία στη βάση ενός μακροχρόνιου προγραμματισμού, ώστε να είναι δυνατή η αξιοποίηση της τεχνογνωσίας και ειδίκευσής του προσωπικού και να περιοριστούν οι συχνές και άτακτες εναλλαγές του. Την ενίσχυση του συνολικού συστήματος δημόσιας υγείας με ανθρώπινους και υλικούς πόρους για την κάλυψη των ιατρικών αναγκών όλου του πληθυσμού και άμβλυνση των άνισων γεωγραφικών κατανομών των υπηρεσιών, ιδίως στον τομέα παροχής υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Την προώθηση του θεσμού της διαπολιτισμικής διαμεσολάβησης σε όλες τις δημόσιες υπηρεσίες που έρχονται καθημερινά σε επαφή με παιδιά. Τον περιορισμό του χρονικού διαστήματος παραμονής στις συνθήκες των Κ.Υ.Τ.. Η παραμονή στα Κ.Υ.Τ. θα πρέπει να διαρκεί το ελάχιστο απαιτούμενο για την ολοκλήρωση των διαδικασιών διάστημα, μετά την περαίωση των οποίων οι οικογένειες και οι ευάλωτες ομάδες να παραπέμπονται σε κατάλληλα, ασφαλή και αξιοπρεπή καταλύματα. Ανάπτυξη ενός συστήματος παροχής διεθνούς προστασίας, φιλικού προς τα παιδιά και εξάλειψη των διαδικαστικών κωλυμάτων και καθυστερήσεων.

7 Συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών, με σκοπό την ενίσχυση προγραμμάτων μετεγκατάστασης, διευκόλυνση των διαδικασιών οικογενειακής επανένωσης και την δίκαιη κατανομή του πληθυσμού των προσφύγων στην Ευρώπη. Θεσμική διαχείριση των ζητημάτων στέγασης και φιλοξενίας με ρεαλιστικούς όρους, με την κατάστρωση ενός κατάλληλου και έγκαιρου μακροπρόθεσμου σχεδιασμού, δίνοντας προτεραιότητα σε βιώσιμες λύσεις που λαμβάνουν υπόψη όλες τις ανάγκες των παιδιών. Ένταξη όλων των παιδιών στην τυπική εκπαίδευση, με παράλληλη προώθηση δράσεων ευαισθητοποίησης σε τοπικές κοινότητες και σε συνεργασία με εκπαιδευτικούς. Ειδικά για τα ασυνόδευτα παιδιά συνιστάται: Η άμεση και πλήρης κατάργηση της κράτησης και προστατευτικής φύλαξης. Η άμεση υλοποίηση του νομοθετικού πλαισίου για την επιτροπεία. Η διασφάλιση νόμιμης παραμονής μέχρι την ενηλικίωση. Η αναμόρφωση του συστήματος φιλοξενίας των ασυνόδευτων παιδιών, στη βάση ενός μακροχρόνιου προγραμματισμού με παιδοκεντρικό χαρακτήρα, προσανατολισμένο στην ενίσχυση των εναλλακτικών μορφών φροντίδας, που βασίζονται σε κοινοτικά μοντέλα, συμπεριλαμβανομένης της αναδοχής, της ανεξάρτητης διαβίωσης και δομών μικρής κλίμακας που προσομοιάζουν στο μοντέλο της οικογένειας, και την σταδιακή μείωση των δομών ιδρυματικού χαρακτήρα.