ΘΕΜΑ: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΣΤΗΝ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ

Transcript

1 Τ.Ε.Ι ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΣΤΗΝ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ: ΓΚΟΔΙΑ ΧΡΥΣΗ (5215) Υπ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: κ. ΧΑΤΖΟΥΔΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΑΚΑΔ. ΕΤΟΣ: ΚΑΒΑΛΑ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ

2 Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον επιβλέποντα καθηγητή μου κ. Δημήτριο Χατζούδη ο οποίος με περίσσια κατανόηση, ευγένεια και άμεση ανταπόκριση έδινε την κατεύθυνση και επενέβαινε στα βήματα της πτυχιακής μου. Επιπλέον ευχαριστίες οφείλω στους κατά σειρά συνεντευξιαζόμενους: κ. Τιάκα Βύρωνα, κ Γεώργιο Σκούρα- κα. Χιούζεμαν Χάιντε-Μαρία, κ. Κοζά Ιωάννη καθώς και τα πρώην τραπεζικό στέλεχος για τις συνεντεύξεις και την φιλοξενία που μου παραχώρησαν. Τέλος ευχαριστώ τον πατέρα μου Κωνσταντίνο Γκόδια που με βοήθησε με την συλλογή των συνεντεύξεων και τις γνώσεις του. 1

3 Περιεχόμενα 1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ...3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ Γενικά στοιχεία για την Βουλγαρία Ιστορική Αναδρομή Ανάλυση του οικονομικού περιβάλλοντος Τα κοινωνικά και οικονομικά μεγέθη, όπως ΑΕΠ, απασχόληση κτλ Οργάνωση του κράτους: δημόσια διοίκηση, τραπεζικό σύστημα Ανάπτυξη βασικών υποδομών: τηλεπικοινωνίες, ενέργεια κ.τ.λ Οι Άμεσες Ξένες Επενδύσεις στη Βουλγαρία Το καθεστώς και η πορεία ιδιωτικοποιήσεων στην Βουλγαρία ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Η ελληνική επιχειρηματική παρουσία στη Βουλγαρία Εισαγωγή Οι επιπτώσεις των Άμεσων Ξένων Επενδύσεων στην χώρα υποδοχής Οι οικονομικές σχέσεις με την Ελλάδα Η οικονομική κρίση και οι μελλοντικές προοπτικές ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ/ΔΕΙΓΜΑ...37 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5:Εκπόνηση Συνεντεύξεων Συνεντεύξεις...39 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: Συμπεράσματα Γενικά συμπεράσματα Συμπεράσματα από συνεντεύξεις Ειδικές επισημάνσεις προς νέους-υποψήφιους επενδυτές ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΊΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

4 1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στην παρούσα εργασία μελετάται η ελληνική επιχειρηματική παρουσία στην Βουλγαρία. Η εργασία καθίσταται ενδιαφέρουσα εξαιτίας του γεγονός ότι μέχρι το πρόσφατο παρελθόν (1989) η εν λόγω χώρα αποτελούσε μια κλειστού τύπου οικονομία. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με την γειτνίαση της χώρας μας, η μακραίωνη ιστορική ακόμα και σήμερα ελληνική παρουσία στην Βουλγαρία καθώς και η ένταξη της στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε) προσδίδουν στον οικονομικό τομέα μια πολύ σημαντική ευκαιρία για επενδύσεις. Η κατάρρευση των Κουμουνιστικών καθεστώτων έδωσε την ευκαιρία στην χώρα μας να μπορέσει να επεκτείνει τις επιχειρηματικές της δραστηριότητες σε γειτονικές χώρες με πλήθος κινήτρων όπως φθηνό εργατικό δυναμικό, χαμηλή φορολογία, προνομιούχα παραχώρηση οικοπέδων κ.λπ. Η οικονομική κρίση στην χώρα μας ενδυνάμωσε πλέον το ρεύμα της μετακίνησης των ελληνικών επιχειρήσεων στην Βουλγαρία προσβλέποντας στο ασφαλέστερο οικονομικό περιβάλλον που επικρατεί στην χώρα αυτή καθώς επίσης και τα κίνητρα που ανέφερα παραπάνω. Έτσι η εργασία αποκτά μεγαλύτερο ενδιαφέρον και επικαιρότητα. Σκοπός και στόχος της έρευνας είναι να καταδείξει το μέγεθος της ελληνικής επιχειρηματικής παρουσίας στην Βουλγαρία, να καταγράψει τις δυνατότητες και ευκαιρίες που προσφέρονται στον οικονομικό τομέα και γενικότερα στο επιχειρηματικό περιβάλλον ώστε να βοηθήσει στην κατανόηση του επιχειρηματικού κλίματος που επικρατεί, συμβάλλοντας με αυτόν τον τρόπο στην βοήθεια όσων επιχειρούν ή θα επιχειρήσουν να επενδύσουν στην χώρα αυτή, πάντα με την επιφύλαξη του επιχειρηματικού κινδύνου που συνεπάγεται οποιασδήποτε επένδυση. Η δομή της εργασίας περιέχει οικονομικά, πολιτικά και κοινωνικά στοιχεία που αφορούν την Βουλγαρία. Άλλωστε η οικονομική επιστήμη είναι πρωτίστως κοινωνική επιστήμη. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται σε οικονομικά μεγέθη όπως πληθωρισμός, ΑΕΠ, αγορά εργασίας, φορολογικό καθεστώς κ.λπ. Καταγράφονται 3

5 παραδείγματα ελληνικών επιχειρήσεων που επένδυσαν στην υπό μελέτη χώρα, οι οικονομικές σχέσεις της Ελλάδας με την Βουλγαρία καθώς και η δυναμική τους. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ 2.1Γενικά στοιχεία για την Βουλγαρία Στη Βουλγαρία κατά το έτος 2006 το ακαθάριστο εθνικό κατά κεφαλήν εισόδημα ανερχόταν στο ποσό των δολαρίων. Σε πραγματικούς όρους το 2006 το κατά κεφαλήν εισόδημα ήταν 109 τοις εκατό του επιπέδου του 1989 το έτος που η χώρα άρχισε τις μεταρρυθμίσεις της μετάβασης. Η μεταποίηση, ο τουρισμός, η γεωργία, οι μεταφορές και οι επικοινωνίες αποτελούν βασικούς τομείς της οικονομίας. Τα τελευταία χρόνια η Βουλγαρία έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο σε ότι αφορά την μακροπρόθεσμη σταθερότητα και την ανάπτυξη. Ένα πρόγραμμα διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων συνέβαλε σε αυτήν την οικονομική επίδοση. Η ανάπτυξη είναι υπό την ηγεσία του ιδιωτικού τομέα, που σήμερα αντιπροσωπεύει περισσότερο από τα τρία τέταρτα της οικονομίας- στο ίδιο επίπεδο με τον μέσο όρο των χωρών της Κεντρικής Ευρώπης και της Βαλτικής που προσχώρησαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση την 1η Μαΐου του έτους Το βιοτικό επίπεδο της χώρας βελτιώθηκε χάρη στην οικονομική ολοκλήρωση, την αύξηση των ξένων επενδύσεων, καθώς και την βελτίωση της εμπιστοσύνης των επενδυτών. Το κατά κεφαλήν εισόδημα αυξήθηκε κατά 6% περίπου ετησίως από το Η ανεργία έχει μειωθεί σημαντικά από σχεδόν 20% το 2000 σε κάτω από 7% το Την 1η Ιανουαρίου 2007, η Βουλγαρία προσχώρησε στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η υποστήριξη της από όλα τα πολιτικά κόμματα για την ένταξη στη Ε.Ε. κατεύθυνε τις μακροοικονομικές πολιτικές και τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Η Βουλγαρία ολοκλήρωσε με επιτυχία τις διαπραγματεύσεις της με την Ε.Ε στις 15 Ιουνίου Στην συνέχεια, στις 25 Απρίλη 2005, υπογράφηκε η συνθήκη παραχώρησης της χώρας στην Ε.Ε. και την 1η Ιανουαρίου του 2007 η Βουλγαρία έγινε μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ακόμη, η Βουλγαρία προσχώρησε στο ΝΑΤΟ, στις 2 Μαΐου του

6 Όμως παρά την θετική της απόδοση η Βουλγαρία εξακολουθεί να αποτελεί μία από τις φτωχότερες χώρες στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το κατά κεφαλήν εισόδημα της χώρας το 2006, σε μονάδες αγοραστικής δύναμης ήταν μόνο 37% σε σχέση με το μέσο επίπεδο των 27. Οι μεγάλες διαφορές εισοδήματος αντικατοπτρίζουν τις σημαντικές διαφορές όσον αφορά τις επενδύσεις και την παραγωγικότητα, παρά τις πολλές πρόσφατες βελτιώσεις στην ποιότητα της Βουλγαρικής πολιτικής και του θεσμικού πλαισίου. Η Βουλγαρία προσχώρησε στην Παγκόσμια Τράπεζα το Το πρόγραμμα της Παγκόσμιας τράπεζας έχει συμβάλει στην προώθηση της βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης και τη μείωση της φτώχειας στη χώρα Ιστορική Αναδρομή Η σύγχρονη βουλγαρική οικονομική ιστορία μπορεί να διακριθεί με βάση ορισμένα χρονικά ορόσημα που δεν έχουν μόνο φιλολογική, αλλά και ουσιαστική αξία, καθόσον σηματοδοτούν καμπές στην πορεία προσέγγισης με το δυτικοευρωπαϊκό οικονομικό υπόδειγμα Το Κουμουνιστικό κόμμα αφήνει εθελοντικά την εξουσία Υπογραφή της Ευρωπαϊκής συμφωνίας 1996 Διεθνές νομισματικό ταμείο 1997 Νομισματικό συμβούλιο, έναρξη περιόδου σταθεροποίησης Περίοδος σχετικής ανάπτυξης Περίοδος γρήγορης ανάπτυξης και προσαρμογής σε κοινοτικά δεδομένα 1( 5

7 Τελική έγκριση από Ευρωπαϊκή Επιτροπή για ένταξη την 1/1/2007 Ένταξη στην Ευρωπαϊκή ένωση Μέχρι πριν μερικά χρόνια, στη βουλγαρική οικονομία, όπως και στις άλλες πρώην σοσιαλιστικές χώρες, κυριαρχούσε η κρατική ιδιοκτησία και ο κεντρικός σχεδιασμός. Το κεντρικό όργανο σχεδιασμού προσδιόριζε και καθόριζε τις ποσότητες και τις τιμές των βασικών προϊόντων και υπηρεσιών που παράγονταν. Οι νομισματικές ροές της οικονομίας ήταν απλή συνέπεια των προκαθορισμένων ροών εμπορευμάτων και δεν έπαιζαν το ρόλο της προσαρμογής στις επενδύσεις και την παραγωγή (Αλεξίου, 2010). Τον Φεβρουάριο του 1990 το Κουμουνιστικό κόμμα εθελοντικά άφησε την εξουσία και τον Ιούνιο του 1990 έγιναν εκλογές όπου αναδείχθηκε νικητής το Βουλγαρικό Σοσιαλιστικό Κόμμα. Τον Ιούλιο του 1991 η χώρα υιοθέτησε νέο Σύνταγμα. Κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1990 η χώρα εμφάνισε μεγάλη ανεργία, υψηλό πληθωρισμό και μεγάλη δυσαρέσκεια από τους πολίτες (Χρηστίδης, 2003). Το 1993, η Βουλγαρία υπέγραψε την «Ευρωπαϊκή Συμφωνία»2 με τα 21 κράτη μέλη της ΕΕ, η οποία παρείχε ένα πλαίσιο για την ανάπτυξη πολιτικού διαλόγου καθώς και για την καθιέρωση ζώνης ελευθέρου εμπορίου μεταξύ της Βουλγαρίας και της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Αυτή η εμπορική συμφωνία αποτέλεσε πιθανόν το σημαντικότερο αρχικό καταλύτη για τις μεταρρυθμίσεις της εμπορικής πολιτικής (Αλεξίου, 2010). Ωστόσο, η «ασύμμετρη» απελευθέρωση των εμπορικών καθεστώτων βάσει της παρούσας συμφωνίας, φάνηκε να είναι, αρχικά τουλάχιστον, ανεπαρκής για την επέκταση των εξαγωγών της Βουλγαρίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι οι εξαγωγές της Βουλγαρίας, ιδιαίτερα των αγροτικών προϊόντων, κατατάσσονταν στην ομάδα των λεγόμενων «ευαίσθητων εμπορευμάτων» στην ΕΕ και ως εκ τούτου προστατεύονταν έντονα (Αλεξίου, 2010). 2 Παραπομπή ΕΕ για την Ευρωπαϊκή Συμφωνία ή Συμφωνία Σύνδεσης: ΕΕ L 358 της

8 Το 1996, ανέλαβε το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο τη προσπάθεια ανάκαμψης της Βουλγαρικής οικονομίας. Η βοήθεια του ΔΝΤ προς την Βουλγαρία επέφερε σημαντική ανακούφιση στην κυβέρνηση της χώρας, η οποία αντιμετώπιζε προβλήματα με το εξωτερικό της χρέος. Για παράδειγμα, πολλές ευρωπαϊκές χώρες ανακοίνωσαν την πρόθεσή τους για χρηματοδότηση του Βουλγαρικού χρέους. Βασικοί όροι του ΔΝΤ αποτελούν οι ιδιωτικοποιήσεις των κρατικών μη κερδοφόρων επιχειρήσεων, καθώς και η συγχώνευση και η αναδιάρθρωση του τραπεζικού τομέα. Ανάμεσα στους όρους που έθεσε το ΔΝΤ βρίσκεται και η λειτουργία της κεντρικής τράπεζας της Βουλγαρίας σε ότι αφορά την διαχείριση των αποθεμάτων σε συνάλλαγμα. Με τα μέτρα για την αναδιάρθρωση του τραπεζικού τομέα, αναμένεται να περιοριστεί ο επιχειρηματικός κίνδυνος, εφόσον λειτουργήσει αρμόδια διεύθυνση πληροφόρησης των τραπεζών για την οικονομική κατάσταση των πελατών τους (Καραφωτάκης, 1999). Αρχές του 1997, στο αποκορύφωμα μιας σημαντικής τραπεζικής και συναλλαγματικής κρίσης Η θεραπεία που επεβλήθη ήταν η προσφυγή στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και την Παγκόσμια Τράπεζα, ενώ παράλληλα αποφασίσθηκε η συγκρότηση του Νομισματικού Συμβουλίου (Currency Board Agreement - CBA), το οποίο θεσμοθετήθηκε τον Ιούλιο του Το Συμβούλιο συνέδεσε άμεσα το βουλγαρικό νόμισμα (λέβα) με το (τότε) γερμανικό μάρκο και στην συνέχεια με το ευρώ (Αλεξίου, 2010). Μετά τη σοβαρή αυτή οικονομική κρίση, οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις απέκτησαν ζωτική σημασία για τη σταθεροποίηση της οικονομίας σε μια συνεχή πορεία ανάπτυξης. Η κρίση προκάλεσε μια αλλαγή όχι μόνο στην κυβέρνηση, αλλά και τη στροφή σε μια νέα πολιτική στρατηγική που επικεντρώθηκε στην υιοθέτηση του καθεστώτος του Νομισματικού Συμβουλίου. Η στρατηγική αυτή υποστηρίχθηκε από μια συντηρητική δημοσιονομική και εισοδηματική πολιτική, εκτενείς διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στους τομείς της γεωργίας, της ενέργειας, των ιδιωτικοποιήσεων, της απελευθέρωσης του εμπορίου, όπως επίσης από τη μεταρρύθμιση του κοινωνικού τομέα και την αναδιάρθρωση και δημοσιονομική πειθαρχία στον τομέα των επιχειρήσεων (Αλεξίου, 2010). Το 2000 παρατηρείται η έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Συγκεκριμένα, η σχετική ανάκαμψη της βουλγαρικής οικονομίας 7

9 οδήγησε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Ελσίνκι στην απόφαση για την έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με τη Βουλγαρία και άλλες πέντε χώρες (Μάλτα, Ρουμανία, Σλοβακία, Λετονία, Λιθουανία) (Αλεξίου, 2010). Στο πλαίσιο της Εθνικής Στρατηγικής της χώρας για την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση συντάχθηκε το Εθνικό Σχέδιο Οικονομικής Ανάπτυξης της Δημοκρατίας της Βουλγαρίας για την περίοδο (National Economic Development Plan - NEDP), με μια σειρά από μακροπρόθεσμα ζητήματα της κοινωνικό-οικονομικής ανάπτυξης της Βουλγαρίας, συμπεριλαμβανομένης της περαιτέρω απελευθέρωσης του εμπορίου. Τέλος το 2007 η Βουλγαρία εντάσσεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση Ανάλυση του οικονομικού περιβάλλοντος Ακολουθεί η ανάλυση των παραγόντων που επηρεάζουν το επενδυτικό περιβάλλον της Βουλγαρίας, σύμφωνα με την ανάλυση PEST, που ομαδοποιεί τους παράγοντες σε πολιτικούς, οικονομικούς, κοινωνικούς και τεχνολογικούς. Πολιτικοί παράγοντες Μετά την πτώση του κουμουνιστικού καθεστώτος το 1989, η Βουλγαρία είχε σκοπό να επιτύχει οικονομική συνεργασία στο πλαίσιο εμπορικών και επενδυτικών σχέσεων, να εξασφαλίσει την ασφάλεια των συνόρων της και να προστατέψει τους καταναλωτές. Στο πλαίσιο αυτό, ανελήφθησαν προγράμματα και πρωτοβουλίες σταθεροποίησης. Αυτό περιλαμβάνει την εγκαθίδρυση θεσμών και τις βελτιώσεις της υποδομής των επικοινωνιών και των μεταφορών. Συνεπώς η επιτυχημένη εγκαθίδρυση των θεσμών βοήθησε την Βουλγαρία στην απόκτηση της ιδιότητας μέλους στην Ε.Ε. το Δεδομένου των στόχων όλων των χωρών υπό μετάβαση να περάσουν σε μια οικονομία της αγοράς. Στην Βουλγαρία η μεταρρύθμιση των θεσμών ήταν μια από τις πιο σημαντικές προτεραιότητες. Ο κύριος σκοπός ήταν η αντιμετώπιση της διαφθοράς. Μια σημαντική μεταρρύθμιση αναφερόταν στον τραπεζικό τομέα, όπως για παράδειγμα ο Νόμος περί Χρεοκοπίας Τραπεζών (2002), 3 3 OECD (Organization for Economic Co-operation and Development), (2000), Review of Agricultural Policies: Bulgaria, OECD Centre for Co-Operation with Non-Members, Paris, σελ

10 που είχε σκοπό να εξασφαλίσει τις διαδικασίες χρεοκοπίας για μια τράπεζα μέσα στο μικρότερο δυνατό χρονικό διάστημα, με δίκαιη ικανοποίηση των καταθετών της τράπεζας και των άλλων πιστωτών (Σωτηράκου και Μαρούτσου, 2012) Οικονομικοί παράγοντες: Το 2007 ήταν το πρώτο έτος, κατά το οποίο η Βουλγαρία έγινε μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η βουλγαρική οικονομία παρουσίασε υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης που βασίστηκαν στην εισροή ξένων κεφαλαίων και στην ζήτηση του εξωτερικού. Η Βουλγάρικη οικονομία το 2007 ακολούθησε μια πορεία βελτίωσης πολλών δεικτών και κατέγραψε πολύ υψηλή επίδοση στην Αύξηση του ΑΕΠ, το οποίο αυξανόταν με ρυθμό της τάξης του 6% ετησίως. Παράλληλα, μειώθηκε το επίπεδο της ανεργίας και αυξήθηκαν οι άμεσες ξένες επενδύσεις. Παρέμεινε ωστόσο, το πρόβλημα του πληθωρισμού. Παράλληλα, ένα θέμα που συνεχίζει να απασχολεί είναι η άνιση κατανομή του πλούτου που παράγεται στην χώρα (Ζώμας, 2008). Κοινωνικοί παράγοντες Τα θέματα που συνεχίζουν να ταλανίζουν την Βουλγαρία είναι η άνιση κατανομή του πλούτου που παράγεται στην χώρα, αφού ήδη οι αδυναμίες στο σύστημα υγείας, παιδείας και συνταξιοδότησης αποτελούν προβλήματα που δεν μπορούν να λυθούν εύκολα. Το βασικότερο όμως πρόβλημα που αντιμετωπίζεται στη Βουλγαρία, είναι η διαφθορά Τεχνολογικοί παράγοντες: Η Βουλγαρία δίνει μεγάλη έμφαση στο ζήτημα παραγωγής ενέργειας, το οποίο μπορεί να της προσφέρει όχι μόνο άμεσα χρηματικά οφέλη, αλλά και μακροπρόθεσμο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα Τα κοινωνικά και οικονομικά μεγέθη, όπως ΑΕΠ, απασχόληση κτλ. Στη σύνθεση του ΑΕΠ της Βουλγαρίας, ο γεωργικός τομέας συμμετέχει κατά 4,6%, ο βιομηχανικός κατά 28,7%, και οι υπηρεσίες κατά 66,7%. Κατά το 2008, ο ρυθμός ανόδου του ΑΕΠ, τροφοδοτούμενος από την εισροή επενδυτικών κεφαλαίων, αλλά και στην εσωτερική ζήτηση, παραμένει σε υψηλά επίπεδα. Η χρηματοπιστωτική 9

11 κρίση και οι επιδράσεις της στην πραγματική οικονομία, στα τέλη του 2008 επηρέασε δυσμενώς και τη Βουλγαρία με το ρυθμό ανόδου της οικονομικής δραστηριότητας να υποχωρεί στο 3,5% σε ετήσια βάση (Πουρναράκης, 2004). Η εξέλιξη των μακροοικονομικών δεικτών Βουλγαρίας έχει ως εξής: Έτη ΑΕΠ, σε τρέχουσες τιμές ( δισεκ.) 33,8 36,0 38,4 39,4 ΑΕΠ κατά κεφαλή σε Πληθωρισμός 2,8 2,4 4,2 2,0 Ανεργία (%) 9,1 10,2 11,2 12,5 Άμεσες Ξένες επενδύσεις ( δισεκ.) 2,43 1,21 1,34 1,60 Πηγή: (Εθνική Τράπεζα Βουλγαρίας (ΒΝΒ) - Βουλγαρικό Στατιστικό Ινστιτούτο (NSI) Ο παραπάνω πίνακας δείχνει την πορεία της Βουλγάρικης οικονομίας μέχρι και το 1ο τρίμηνο του Πιο συγκεκριμένα το 2009 η Βουλγαρική οικονομία εισήρθε σε περιβάλλον ύφεσης που ήταν συνέπεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης και των επιπτώσεων της στην πραγματική οικονομία. Η οικονομική ύφεση επεκτάθηκε αν και με σημαντική χρονική υστέρηση σε όλους τους παραγωγικούς τομείς, επηρέασε αρνητικά την 10

12 εσωτερική ζήτηση, τις εξαγωγές και την εισροή επενδυτικών κεφαλαίων, διευρύνοντας παράλληλα την ανεργία (Σωτηράκου και Μαρούτσου, 2012). Οι επιπτώσεις εξάλλου της υποχώρησης της οικονομικής δραστηριότητας στην εξέλιξη του πληθωρισμού είχαν σαν αποτέλεσμα την σημαντική αποκλιμάκωση του, ενώ συγχρόνως συνέβαλλαν στην αξιοσημείωτη μείωση του ελλείμματος τρεχουσών συναλλαγών λόγω του μεγαλύτερου βαθμού μείωσης των εισαγωγών σε σχέση με τις εξαγωγές που προκάλεσε η εξασθένηση της εγχώριας ζήτησης (Σωτηράκου και Μαρούτσου, 2012). Το 2010, η βουλγαρική οικονομία εξήλθε από την ύφεση με βραδύ ρυθμό, ο οποίος το 2011 επιταχύνθηκε ελαφρά (+1,7%). Η σταδιακή μεγέθυνση της οικονομίας αποδίδεται κατά κύριο λόγο στη σημαντική άνοδο που παρουσίασαν οι εξαγωγές, καθ όλο το 2011, αλλά και στην αξιόλογη ανάκαμψη της δραστηριότητας στον βιομηχανικό τομέα. Σε αντιδιαστολή, η εγχώρια ζήτηση, οι εισροές κεφαλαίων για άμεσες επενδύσεις (ΑΞΕ) και οι κατασκευές συνέχισαν να κινούνται σε ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα. Στις θετικές εξελίξεις του 2011 καταγράφονται επίσης η καταγραφή πλεονάσματος στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, αλλά και η αύξηση των αποταμιεύσεων των νοικοκυριών (στο βαθμό που συνέβαλε στην ενίσχυση των τραπεζικών καταθέσεων) (Σωτηράκου και Μαρούτσου, 2012). Αρνητική εξέλιξη συνιστά η μείωση της απασχόλησης με την συνακόλουθη αύξηση της ανεργίας και η επανεμφάνιση πληθωριστικών πιέσεων (τάση που είχε παρατηρηθεί ήδη από τα τέλη του 2010, αλλά που στις αρχές του 2012 δείχνει να εξασθενεί σε συνάρτηση με τον επίσης εκ νέου ασθενέστερο ρυθμό ανάπτυξης) (Σωτηράκου και Μαρούτσου, 2012). Κατά το πρώτο τρίμηνο του 2012, ο ρυθμός της ετήσιας αύξησης του ΑΕΠ διαμορφώθηκε στο 0,5%. Σε σχέση με το προηγούμενο τρίμηνο, το βουλγαρικό ΑΕΠ παραμένει αμετάβλητο. Η μικρή αύξηση οφείλεται κυρίως στην εγχώρια τελική κατανάλωση που ενισχύθηκε σε ποσοστό 1,5%. Η ακαθάριστη προστιθέμενη αξία (ΑΠΑ) κατέγραψε μείωση -0,2% το ως άνω διάστημα με τη γεωργία και τις υπηρεσίες να αυξάνουν το μερίδιό τους στη σύνθεσή της (Βούλγαρη και Μαρούτσου, 2012). 11

13 Ο δείκτης επιχειρηματικού κλίματος, τον Ιούνιο 2012 υποχώρησε κατά 1,2%, καθώς θετικές τάσεις καταγράφηκαν μόνο στον κλάδο των υπηρεσιών (5,7%). Επιπλέον πτωτικά κινήθηκαν η βιομηχανία (-2%) και το λιανικό εμπόριο (-7,7%) και σταθεροποιητικά οι κατασκευές (Βούλγαρη και Μαρούτσου, 2012). Η ανεργία συνέχισε την ανοδική της πορεία, και το α' τρίμηνο 2012 διαμορφώθηκε στο 12,9% (αύξηση 0,7% σε ετήσια βάση), το μεγαλύτερο ποσοστό που έχει καταγραφεί στη Βουλγαρία την τελευταία οκταετία (Βούλγαρη και Μαρούτσου, 2012). Όσο αφορά τον πληθωρισμός το α' εξάμηνο του 2012 συνεχίσθηκε η ήδη από τις αρχές του έτους πτωτική τάση του, το επίπεδο του οποίου σταθεροποιήθηκε στο 2,7% σε ετήσια βάση. Πτωτική επίσης τάση εμφάνισε και η πορεία του ακαθάριστου εξωτερικού χρέους, το οποίο, σαν ποσοστό επί του ΑΕΠ διαμορφώθηκε στο 89,1%, στα τέλη Απριλίου, ενώ σε χαμηλά επίπεδα (16,8% επί του ΑΕΠ) παρέμεινε και το δημόσιο χρέος. Τέλος, στα τέλη Μαΐου 2012, ο βουλγαρικός προϋπολογισμός εμφάνισε για πρώτη φορά από τον Ιούνιο 2009 πλεόνασμα της τάξης του 0,1% (έναντι ελλείμματος 0,8% την αντίστοιχη περίοδο του 2011) (Βούλγαρη και Μαρούτσου, 2012). Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των διεθνών οικονομικών οργανισμών για την βουλγαρική οικονομία, ο ρυθμός ανάπτυξής της για το 2012 τοποθετείται στο 0,5 0,8% (έναντι 1% του CED)4 και περίπου 1,5% για το Η επιβράδυνση της ανάπτυξης του 2012 οφείλεται στην έως τώρα παρατηρούμενη κάμψη των εξαγωγών, που με τη σειρά της επηρεάζεται από το διεθνές οικονομικό περιβάλλον και την κρίση στην ευρωζώνη ειδικότερα. Σύμφωνα επίσης με τις εκτιμήσεις των διεθνών οικονομικών οργανισμών, ο μεν πληθωρισμός αναμένεται να διαμορφωθεί στο λίγο πάνω από το 2% τόσο το 2013 όσο και το 2014, η δε ανεργία να κυμανθεί μεταξύ 12 12,5% την ίδια διετία (Βούλγαρη και Μαρούτσου, 2012). 4 Center for Economic Development: %20summary%20ENG.doc. 12

14 2.1.4 Οργάνωση του κράτους: δημόσια διοίκηση, τραπεζικό σύστημα Η δημόσια διοίκηση στην Βουλγαρία αναδιοργανώνεται για να μπορέσει η χώρα να εκμεταλλευτεί την κοινοτική χρηματοδότηση. Η κοινοτική χρηματοδότηση για τη Βουλγαρία, για την προγραμματική περίοδο , συνολικού ύψους 9 δις ευρώ περιλαμβάνει: Κονδύλια των διαρθρωτικών ταμείων και συνοχής, 6,8δις ευρώ Κονδύλια αγροτικής ανάπτυξης 2,6 δις ευρώ Οι προτεραιότητες της Βουλγαρίας για την αξιοποίηση των κοινοτικών κονδυλίων αναπτύσσονται στο Εθνικό Σχέδιο Ανάπτυξης και στο στρατηγικό πλαίσιο Αναφοράς , και περιλαμβάνουν τα εξής: Την ανάπτυξη υποδομών Βάσης Την ανάπτυξη του ανθρώπινου κεφαλαίου, με έμφαση στην ανάπτυξη και τη δια βίου εκπαίδευση Τη στήριξη της επιχειρηματικότητας Την προώθηση της ισορροπημένης εδαφικής ανάπτυξης Έχοντας διαπιστώσει σοβαρές παρατυπίες στη δημοσιονομική διαχείριση των κοινοτικών κονδυλίων, η επιτροπή επέβαλε την αναστολή των προαινταξιακών διαδικασιών και τη δέσμευση των πληρωμών. Κατόπιν τούτου, η Βουλγαρία δεσμεύτηκε για τη λήψη μέτρων διοικητικής αναδιοργάνωσης, προκειμένου τόσο η διαχείριση όσο και η διάθεση των κοινοτικών κονδυλίων να γίνεται σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα (Πρεσβεία της Ελλάδας στη Σόφια, 2012). Σε ότι αφορά το τραπεζικό σύστημα στη χώρα, λειτουργούν αυτή την στιγμή 30 τράπεζες εκ των οποίων οι 6 αποτελούν παράρτημα ξένων τραπεζών (μεταξύ των οποίων και η ελληνική ALPHA BANK). Οι υπόλοιπες είναι αδειοδοτημένες και εξουσιοδοτημένες να πραγματοποιούν διεθνείς συναλλαγές. Οι 24 αυτές τράπεζες αποτελούν στη σχετική κατάταξη της Κεντρικής Τράπεζας της Βουλγαρίας δυο κατηγορίες, ανάλογα με το μέγεθος των πιστωτικών ιδρυμάτων. Έτσι, στην πρώτη 13

15 κατηγορία ανήκουν τα 5 μεγαλύτερα πιστωτικά ιδρύματα της χώρας, στα οποία περιλαμβάνονται οι ελληνικών συμφερόντων UBB (ιδιοκτησίας της Εθνικής Τράπεζας) και Eurobank EFG Βουλγαρίας. Μεταξύ των υπόλοιπων 19 τραπεζών, περιλαμβάνονται οι επίσης ελληνικών συμφερόντων Piraeus Bank Bulgaria και Emporiki Bank-Bulgaria (Επιχειρηματικός Οδηγός, 2012). Επιπλέον σε ότι αφορά τις δυνατότητες που προσφέρονται για τη χρηματοδότηση επενδυτικών σχεδίων στη Βουλγαρία από διεθνή χρηματοδοτικά προγράμματα επισημαίνονται τα εξής: Ευρωπαϊκή Ένωση: Αυτήν τη στιγμή υλοποιούνται στη Βουλγαρία 7 επιχειρησιακά προγράμματα (Operational Programs),5 που προσφέρουν χρηματοδότηση στους τομείς των μεταφορών, του περιβάλλοντος, της ανταγωνιστικότητας, της τεχνικής υποστήριξης, της περιφερειακής ανάπτυξης, της ανάπτυξης ανθρώπινου δυναμικού και της ενίσχυσης της διοικητικής ικανότητας. Στα πλαίσια του Ενιαίου Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ), σημειώνεται πως η Βουλγαρία είναι επιλέξιμη χώρα στο χρηματοδοτικό μηχανισμό EEA and Norway Grants 6 7. Η νέα συμφωνία μεταξύ των συμβαλλόμενων μερών (ΕΕ, από τη μία, και Νορβηγία, Λιχτενστάιν και Ισλανδία, από την άλλη) υπογράφηκε τον Ιούλιο του 2010 και καλύπτει την περίοδο Σε ό,τι αφορά του λοιπούς διεθνείς χρηματοδοτικούς οργανισμούς, επισημαίνεται πως δραστηριοποιείται στη Βουλγαρία η Ευρωπαϊκή Τράπεζα η για την Ανασυγκρότηση και Ανάπτυξη (EBRD) με αρκετά προγράμματα να βρίσκονται σε εξέλιξη 5 Σελίδα της Ε.Ε.: Από την ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής τράπεζας και Ανασυγκροτήσεως ntry=bulgaria). 14

16 2.1.5 Ανάπτυξη βασικών υποδομών: τηλεπικοινωνίες, ενέργεια κ.τ.λ. Όσο αφορά τον τομέα της ενέργειας, η Βουλγαρία είναι σημαντικός εξαγωγέας ηλεκτρικής ενέργειας στην Ν.Α. Ευρώπη ενώ φιλοδοξεί να καταστεί ενεργειακός κόμβος στην ευρύτερη περιοχή με την κατασκευή του νέου πυρηνικού σταθμού Belene, τη συμμετοχή της στους αγωγούς φυσικού αερίου Nabucco και South Stream καθώς και την διασύνδεση της με το ενεργειακό δίκτυο της Ελλάδας και της Ρουμανίας. Επίσης σημαντικές προοπτικές ανάπτυξης αλλά και αυξανόμενο επενδυτικό ενδιαφέρον παρουσιάζει και ο τομέας των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, ο οποίος σύμφωνα με τα στοιχεία του Υπουργείου Οικονομίας, Ενέργειας και Τουρισμού, συμμετέχει με ποσοστό 15% στην συνολική κατανάλωση οικιακής ενέργειας του περασμένου έτους, ενώ μεγάλη αύξηση σημείωσε και η παραγόμενη από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας ηλεκτρική ενέργεια κατά την εν λόγω χρονική περίοδο (Κονιτσιότη, 2009). Σχετικά με το διαδίκτυο, η επέκταση των ευρυζωνικών συνδέσεων στη Βουλγαρία είναι μεν ικανοποιητική στα αστικά κέντρα αλλά πολύ περιορισμένη στις αγροτικές περιοχές. Είναι δε χαρακτηριστικό πως το 53% του πληθυσμού δεν έχει ποτέ χρησιμοποιήσει ιντερνέτ. Παράλληλα, ο αριθμός των συνολικών χρηστών παραμένει σε ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα με εμφανείς τις κοινωνικές ανισότητες (Πρεσβεία της Ελλάδας στη Σόφια, 2012). Όσον αφορά τις τηλεπικοινωνίες, είναι πολύ ενδιαφέρουσα η παρατηρούμενη τα τελευταία χρόνια ενίσχυση του κλάδου της κινητής τηλεφωνίας και η αντίστοιχη πτώση των υπηρεσιών σταθερής τηλεφωνίας. Αυτό οφείλεται στην τάση αντικατάστασης συνδέσεων σταθερής τηλεφωνίας με αντίστοιχες κινητής, και στις επιθετικές προσφορές των εταιρειών κινητής τηλεφωνίας. Στον ταχύτατα αναπτυσσόμενο κλάδο της κινητής τηλεφωνίας, οι πάροχοι έχουν πλέον περιοριστεί σε δύο (GLOBUL, BTK με την εμπορική ονομασία VIVACOM και M-TEL) (Πρεσβεία της Ελλάδας στη Σόφια, 2012). 15

17 2.1.6 Οι Άμεσες Ξένες Επενδύσεις στη Βουλγαρία Οι άμεσες ξένες επενδύσεις συνεισφέρουν σημαντικά στην οικονομική ανάπτυξη μιας χώρας (Chatzoudes, et al., 2011) επίσης η πολιτική σταθερότητα και τα ρίσκα παίζουν σημαντικό ρόλο στην απόφαση για το που θα γίνει η επένδυση (Dunning, 1993). Αξιοσημείωτο είναι ότι όχι μόνο αυξάνουν το επίπεδο των επενδύσεων ή του μετοχικού κεφαλαίου στην χώρα που θα εγκατασταθούν αλλά δημιουργούν και καινούριες θέσεις εργασίας και σημαντικά οφέλη όπως εμφάνιση νέων τεχνολογιών, προϊόντων και διοικητικών ικανοτήτων (Hunya, 2004). Παρακάτω ακολουθεί ένα γράφημα το οποίο παρουσιάζει κατά την πάροδο των ετών τις εισροές ξένων επενδυτικών κεφαλαίων στη Βουλγαρία. Κατά την περίοδο των 14 τελευταίων ετών, το ύψος των συνολικών ξένων επενδύσεων στην Βουλγαρία, εκτιμάται σε 36,8 δισεκ. Σύμφωνα με το παραπάνω γράφημα από το 2002 εώς το 2007 οι εισροές επενδυτικών κεφαλαίων παρουσίασαν συνεχή ετήσια άνοδο, ενώ μόνο κατά την τελευταία πρίν την κρίση τριετία η Βουλγαρία προσέλκυσε επενδυτικά κεφάλαια από το εξωτερικό αξίας 22 δισεκ. περίπου. Οι χώρες Ε.Ε. συμμετέχουν με ποσοστό 84,6% στις συνολικές επενδύσεις και 87,9% στις εισροές ΑΞΕ του Οι 4 πρώτες χώρες σε επενδύσεις είναι: η Ολλανδία (8,1 δισεκ), η Αυστρία (6,1 δισεκ.), η Ελλάδα ( 2,9 δισεκ.) και τον Ηνωμένο Βασίλειο ( 2,4 δισεκ.) συμμετέχουν με ποσοστό μεγαλύτερου του 50% στα συνολικά υπενδεδυμένα κεφάλαια στην χώρα. (Πρεσβεία της Ελλάδας στη Σόφια, 16

18 2012). Κατά τη διετία 2009 και 2010, καταγράφηκαν περιπτώσεις υπερεπενδύσεων κυρίως από την Αυστρία, το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Γαλλία.8 Επιπλέον μια εταιρεία πριν πραγματοποιήσει μια άμεση ξένη επένδυση σε μια ξένη χώρα οφείλει να προχωρήσει στις παρακάτω ενέργειες (Μπιτζένης, 2009): Θέτει τον στόχο της (αύξηση των κερδών ή του πελατολογίου της Μελετά τις χώρες στις οποίες είναι πιθανό να επενδύσει Αναζητά τη χώρα που προσφέρει τα περισσότερα κίνητρα Εκτιμά τις δικές της δυνατότητες Αναζητά πληροφορίες και ασφάλεια από διάφορους φορείς(π.χ. τράπεζες) Μελετά το διεθνές περιβάλλον και τις τάσεις που επικρατούν Λαμβάνει την απόφαση της Πιο συγκεκριμένα πολλοί ερευνητές έχουν ασχοληθεί στο παρελθόν με τους παράγοντες που αποτελούν κίνητρα ή εμπόδια για τις Ξένες Άμεσες Επενδύσεις στη Βουλγαρία. Παραθέτω τα συμπεράσματα μερικών από αυτών. Οι (Geno, βΐ αΐ., 1993) στην έρευνα τους για την Τσεχοσλοβακία, την Ουγγαρία, την Πολωνία, την Ρουμανία, την Γιουγκοσλαβία και την Βουλγαρία, κατέληξαν ότι οι παρακάτω παράγοντες αποτελούν τα σημαντικότερα κίνητρα: Αξιοποίηση των νέων αγορών Διεύρυνση της αγοράς για τα προϊόντα της εκάστοτε επιχείρησης Απόκτηση εμπειρίας στις Ανατολικές αγορές Απόκτηση ισχυρής ανταγωνιστικής θέσης στις αγορές αυτές Εύρεση φθηνού εργατικού δυναμικού Φορολογικά κίνητρα 8( 17

19 Από την άλλη πλευρά, όμως οι ίδιες αγορές εμφανίζουν και εμπόδια, τα οποία αφορούν την έλλειψη ξεκάθαρης νομοθεσίας, τα προβλήματα δικαιωμάτων ιδιοκτησίας, την έλλειψη αναπτυγμένης αγοράς, την έλλειψη κεφαλαιαγοράς, το ανεπαρκές χρηματοπιστωτικό σύστημα και τη γραφειοκρατία. Επιπλέον σύμφωνα με τους (Σαλαβράκος και Πετρόχιλος, 2003) οι παράγοντες που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη διείσδυση των ελληνικών επιχειρήσεων στην περιοχή των Βαλκανίων είναι οι εξής: Η θέση της Ελλάδας ως της πιο προηγμένης οικονομίας της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και της λεκάνης της Μαύρης Θάλασσας Η διάλυση της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και η νέα γεωγραφία της Ευρώπης Η μετάβαση από το καθεστώς κεντρικού σχεδιασμού στην οικονομία της αγοράς, με συνέπεια το άνοιγμα των αγορών (λαμβάνοντας έτσι ροές άμεσων ξένων επενδύσεων) Η αναδιάρθρωση των κρατών και η πολιτική της ιδιωτικοποίησης που ακολουθήθηκε Ενώ σύμφωνα τους Iammarino και Ρ ^Η β αποτρεπτικούς παράγοντες επένδυσης αποτελούν: Τα γραφειοκρατικά και διοικητικά εμπόδια Οι περιορισμένες υποδομές των επιχειρήσεων Τα νομοθετικά εμπόδια Τα γενικά οικονομικά προβλήματα της χώρας το ασταθές νομικό σύστημα και ο υψηλός επενδυτικός κίνδυνος. Σύμφωνα με την έρευνα του Μπιτζένη, οι κυριότερες ομάδες κινήτρων των ξένων επενδυτών στη Βουλγαρία είναι τα κίνητρα των κυνηγών αγοράς και ακολουθούν τα κίνητρα των κυνηγών παραγωγικών συντελεστών. Από την έρευνα προκύπτει ότι ο κυριότερος τρόπος εισόδου στην αγορά είναι η ιδιωτικοποίηση. 18

20 Πιο συγκεκριμένα, τονίζει ότι τα κυριότερα κίνητρα των Ξένων Επενδύσεων στην Βουλγαρία είναι: Το μέγεθος της αγοράς Το χαμηλό κόστος του εργατικού προσωπικού Η γεωγραφική εγγύτητα Οι προσδοκίες για περεταίρω ανάπτυξη της αγοράς Η έλλειψη τοπικού ανταγωνισμού Οι σχέσεις με τις γειτονικές χώρες Ενώ αντίθετα, τα κυριότερα εμπόδια είναι: Το ασταθές νομικό σύστημα Η γραφειοκρατία Η διαφθορά Ο υψηλός επενδυτικός κίνδυνος Ακολουθούν: Η χαμηλή αγοραστική δύναμη Η μακροοικονομική αστάθεια Η υψηλή φορολογία κτλ. Παρατηρούμε ότι όλες οι έρευνες καταλήγουν στα ίδια συμπεράσματα. Η Βουλγαρία διαθέτει σημαντικές ευκαιρίες λόγω των σημαντικών προοπτικών ανάπτυξης, ενώ διαθέτει και φθηνό εργατικό δυναμικό. Από την άλλη πλευρά εμφανίζει μια σειρά προβλημάτων, με κυριότερα την πολιτική και νομοθετική αστάθεια, τη γραφειοκρατία, τη διαφθορά και την έλλειψη υποδομών. 19