ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΝΕΡΟΥ ΣΕ ΞΕΝΟ ΟΧΕΙΑΚΕΣ ΜΟΝΑ ΕΣ

Transcript

1 AΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΝΕΡΟΥ ΣΕ ΞΕΝΟ ΟΧΕΙΑΚΕΣ ΜΟΝΑ ΕΣ ΑΦΡΟ ΙΤΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ- ΑΒΡΑΜΗ ιπλ. Πολιτικός Μηχανικός Θεσσαλονίκη, Οκτώβριος 2011

2 AΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΝΕΡΟΥ ΣΕ ΞΕΝΟ ΟΧΕΙΑΚΕΣ ΜΟΝΑ ΕΣ ΑΦΡΟ ΙΤΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ- ΑΒΡΑΜΗ ιπλ. Πολιτικός Μηχανικός Θεσσαλονίκη, Οκτώβριος 2011

3 Περίληψη Η παρούσα διπλωματική εργασία έχει ως στόχο την παρουσίαση κάποιων τεχνολογιών εξοικονόμησης νερού σε ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις, δίνοντας μεγαλύτερη έμφαση στις τεχνολογίες επεξεργασίας του νερού που εκρέει από τα πλυντήρια ρούχων, τους νεροχύτες μπάνιου, τα ντους και τις μπανιέρες ξενοδοχείων. Οι υδάτινες αυτές εκροές, γνωστές και ως γκρίζο νερό, χρήζουν ειδικής επεξεργασίας με απώτερο στόχο την επαναχρησιμοποίησή τους για διάφορες χρήσεις όπως η άρδευση των κήπων, η καθαριότητα χώρων, το πλύσιμο αυτοκινήτων και η χρησιμοποίηση στα καζανάκια. Η εργασία επικεντρώνεται στην δυνατότητα επαναχρησιμοποίησης πλυντηριακών εκροών των ξενοδοχείων για την άρδευση κήπων. Στα πλαίσια της έρευνας, η εργασία περιλαμβάνει και εργαστηριακό μέρος κατά το οποίο μετρήθηκαν κάποιες φυσικοχημικές και βιολογικές παράμετροι δειγμάτων ανεπεξέργαστων αλλά και φιλτραρισμένων ξενοδοχειακών εκροών πλυντηρίων ρούχων. Οι ίδιες μετρήσεις πραγματοποιήθηκαν και για δείγμα επεξεργασμένων μικτών ξενοδοχειακών εκροών που πέραν του νερού πλυντηρίων περιλάμβαναν και λύματα, έτσι ώστε να έχουμε μια πιο σφαιρική και συγκριτική εικόνα του υπό μελέτη θέματος. Εν συνεχεία βάσει της ισχύουσας ελληνικής νομοθεσίας εξετάστηκε η καταλληλότητα των δειγμάτων για άρδευση κήπων. Τα δείγματα ελήφθησαν από τo ξενοδοχειακό συγκρότημα Aristi Mountain Resort που βρίσκεται στην Αρίστη Ηπείρου και οι εργαστηριακές αναλύσεις τους περιγράφονται λεπτομερώς. Η συνολική θεώρηση των αποτελεσμάτων του εργαστηριακού μέρους μας οδήγησε στο συμπέρασμα ότι οι πλυντηριακές εκροές φαίνεται να απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή ως προς την επεξεργασία και διαχείρισή τους για την άρδευση κήπων. i

4 1BAbstract The present master thesis aims at presenting some useful technologies of water saving and water treatment in hotels, in particular hotel greywater treatment. Greywater is defined as the wastewater produced from clothes washers (laundry water), bathroom sinks, baths and showers. After the appropriate treatment greywater can be reused for plants irrigation, rooms or cars cleaning and toilet flushing. In the present thesis we investigate in particular the suitability of hotel laundry water for plants irrigation. Investigation in the framework of this thesis includes also a part carried out in the laboratory, where physicochemical and biological characteristics of hotel laundry water samples were measured. Two samples have been collected, one containing untreated laundry water and another containing laundry water after the gravel filter. The same characteristics were also measured for a third sample, which contained effluent of the hotel wastewater treatment plant, in order to form a general opinion. After the measurements we compared our results with the respective limits related to irrigation with greywater that the Greek regulations define. The samples were taken from the Greek hotel Aristi Mountain Resort which is a complex of stone buildings at the traditional village of Aristi in Ipeiros. The experimental methods and the physicochemical analyses are both described in detail. The laboratory results led us to the conclusion that hotel laundry water should be carefully treated, in order to be reused for plants irrigation. ii

5 Πρόλογος Η παρούσα διπλωματική εργασία εκπονήθηκε στα πλαίσια του προγράμματος των μεταπτυχιακών σπουδών μου με τίτλο Προστασία Περιβάλλοντος και Βιώσιμη Ανάπτυξη του τμήματος Πολιτικών Μηχανικών του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κατά το ακαδημαϊκό έτος Εντάσσεται στον τομέα Υδραυλικής και Τεχνικής Περιβάλλοντος και το θέμα το οποίο πραγματεύεται είναι η εξοικονόμηση νερού σε ξενοδοχειακές μονάδες. Ως γνωστόν το νερό παίζει σημαντικό ρόλο στον τουριστικό τομέα, είτε ως πηγή εισοδημάτων από τη στιγμή που οι πηγές νερού αποτελούν πόλο έλξης των τουριστών, είτε ως φυσικός πόρος που καταναλώνεται ιδιαίτερα σπάταλα στις περισσότερες ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις. Το γεγονός αυτό, καθιστά επιτακτική την ανάγκη για την ανάπτυξη και εφαρμογή συστημάτων εξοικονόμησης ύδατος. Τα «πράσινα» ξενοδοχεία έχουν ως βασική προτεραιότητα την εξοικονόμηση ύδατος, ενέργειας αλλά και την ανακύκλωση των φυσικών πόρων. Ως εκ τούτου αποτελούν βασική προϋπόθεση για μια βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη, η οποία μεταξύ άλλων στηρίζεται σε πρακτικές και τεχνολογίες εξοικονόμησης, επεξεργασίας και επαναχρησιμοποίησης του νερού. Στην παρούσα διπλωματική παρουσιάζονται κάποιες τεχνολογίες εξοικονόμησης και επεξεργασίας του νερού δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην ιδέα επεξεργασίας και επαναχρησιμοποίησης ξενοδοχειακών εκροών πλυντηρίων ρούχων για την άρδευση κήπων. Για τον λόγο αυτό έγιναν εργαστηριακές αναλύσεις δειγμάτων εκροών πλυντηρίων αλλά και δείγματος μικτών αποβλήτων (απόβλητα δωματίων και εκροές πλυντηρίων) που ελήφθησαν από το ξενοδοχείο Aristi Mountain Resort στην Ήπειρο. Τα αποτελέσματα μας οδηγούν σε χρήσιμα συμπεράσματα. Την επίβλεψη της διπλωματικής εργασίας ανέλαβε ο κος Κωνσταντίνος Κατσιφαράκης, καθηγητής του τομέα Υδραυλικής και Τεχνικής Περιβάλλοντος του Α.Π.Θ. Η εξεταστική επιτροπή αποτελείται από τον επιβλέποντα καθηγητή κύριο Κωνσταντίνο Κατσιφαράκη και τους καθηγητές του τμήματος Πολιτικών Μηχανικών του Α.Π.Θ. κυρίους Ιωάννη Κρεστενίτη και Νικόλαο Θεοδοσίου. iii

6 Ευχαριστίες Η εκπόνηση της παρούσας διπλωματικής εργασίας στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό πέρα από την ατομική εργασία, στην πολύτιμη καθοδήγηση και ηθική υποστήριξη του επιβλέποντος καθηγητή μου κου Κωνσταντίνου Κατσιφαράκη, τον οποίο και ευχαριστώ θερμά για την δεύτερη άψογη συνεργασία μας. Ένα μεγάλο ευχαριστώ ανήκει στον κύριο Βασίλη Τσιρίδη και στον κύριο Eυθύμιο Νταρακά για την τεράστια βοήθεια που μου προσέφεραν όσον αφορά στο εργαστηριακό μέρος της εργασίας. Ευχαριστώ επίσης τον κο Βασίλη Ιωσηφίδη, ιδιοκτήτη του ξενοδοχείου Aristi Mountain Resort και τον κο Σωτήρη Μυλωνά γενικό διευθυντή της m-solutions (σύμβουλοι ανάπτυξης, καινοτομίας και περιβάλλοντος) για τις πολύτιμες πληροφορίες που μου παρείχαν. Ευχαριστώ τον σύντροφό μου Γιώργο Μπαγλάνη που ανέλαβε το δύσκολο χρέος του οδηγού στο ταξίδι προς την Αρίστη. Ευχαριστώ τον δασολόγο, συμφοιτητή και φίλο Νικηφόρο Ζαχάρωφ για τις συμβουλές του όσον αφορά στα φυτά με μικρές απαιτήσεις σε νερό. Ευχαριστώ τους συμφοιτητές και φίλους μου Πετροδημοπούλου Ελένη, Βρατσκίδου Χρύσα και Βαβία Σταύρο, που με την παρέα τους έκαναν πιο ευχάριστη την παρακολούθηση του συγκεκριμένου μεταπτυχιακού προγράμματος. Τέλος, ευχαριστώ την οικογένεια μου και τους φίλους μου για την γενικότερη στήριξη και τις στιγμές χαλάρωσης που μου προσέφεραν. Θεσσαλονίκη, Οκτώβριος 2011 iv

7 Περιεχόµενα Κεφάλαιο Εισαγωγή Σκοπός της εργασίας Διάρθρωση της εργασίας... 1 Κεφάλαιο Ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις και κατανάλωση νερού Η σηµασία του τουρισµού στην Ελλάδα Πιέσεις του τουρισµού στους υδατικούς πόρους Η κατανάλωση νερού στις ξενοδοχειακές µονάδες ανά τον κόσµο Η κατανάλωση νερού σε σχέση µε τις ξενοδοχειακές χρήσεις... 9 Κεφάλαιο Πράσινα ξενοδοχεία και εξοικονόµηση νερού Ανάγκη για στροφή στον αειφόρο τουρισµό και τα πράσινα ξενοδοχεία Μέτρα διαχείρισης του νερού και των υδατικών πόρων από τα ξενοδοχεία Οικολογικές βραβεύσεις και επιδοτήσεις ξενοδοχείων Βραβεύσεις ελληνικών ξενοδοχείων Εµπόδια στην εδραίωση των «πράσινων» ξενοδοχείων Παγκόσµιο παράδειγµα ξενοδοχείου που εφάρµοσε τεχνολογίες εξoικονόµησης νερού και είχε οικονοµικά οφέλη...18 Κεφάλαιο Απλές τεχνολογίες εξοικονόµησης νερού Περιορισµός της ροής των κεφαλών ντους Κεφαλές ντους χαµηλής ροής Οι περιοριστές ροής Οι ρυθµιστές ροής ντους Οφέλη αποδοτικότητας Υπολογισµός των θετικών επιπτώσεων από την αντικατάσταση µη αποδοτικών κεφαλών ντους σε ξενοδοχείο 100 δωµατίων Περιορισµός της ροής στις βρύσες...25 v

8 4.2.1 Μειωτές νερού στις βρύσες Βρύσες µε αισθητήρα ανίχνευσης κίνησης Βρύσες µε αυτόµατο σύστηµα διακοπής νερού Οφέλη απόδοσης βρυσών Υπολογισµός των θετικών επιπτώσεων που πραγµατοποιούνται µε την εγκατάσταση εξοικονοµητών νερού σε µη αποδοτικές βρύσες στα δωµάτια επισκεπτών σε ξενοδοχείο 100 δωµατίων Καζανάκια διπλής ροής και ελεγχόµενης ροής 30 Κεφάλαιο Γκρίζο νερό ξενοδοχείων και τρόποι επεξεργασίας του Ορισµός γκρίζου νερού Ποιότητα γκρίζου νερού Φυσικές παράµετροι γκρίζου νερού Χηµικές παράµετροι γκρίζου νερού Μικροβιολογικές παράµετροι γκρίζου νερού Γενικά συµπεράσµατα Υγρά απόβλητα κουζίνας Mαύρο νερό (blackwater/bw) Σύγκριση γκρίζου νερού µε οικιακά λύµατα και µαύρο νερό Τεχνολογίες επεξεργασίας γκρίζου νερού Απλά συστήµατα Χηµικά συστήµατα Πείραµα εφαρµογής χηµικής µεθόδου επεξεργασίας σε γκρίζο νερό ξενοδοχειακής εγκατάστασης και γκρίζο οικιακό νερό πλυντηρίων Φυσικά συστήµατα Aµµόφιλτρα Μεµβράνες Μεµβράνες αντίστροφης όσµωσης Βιολογικά συστήµατα Βιοαντιδραστήρες µεµβρανών ΜΒR (Membrane Bioreactors) Συστήµατα βιολογικών δίσκων (RBC) Εκτεταµένα συστήµατα Εφαρµογές επεξεργασίας γκρίζου νερού παγκοσµίως Ελληνική, Ευρωπαϊκή και παγκόσµια νοµοθεσία για την επαναχρησιµοποίηση γκρίζου νερού Οδηγίες για την σωστή κατασκευή και συντήρηση συστηµάτων επεξεργασίας γκρίζου νερού Κεφάλαιο vi

9 Άρδευση κήπων µε γκρίζο νερό - ξενοδοχειακή περιβαλλοντική κηπουρική Συµβατική κηπουρική και τρόπος άρδευσης Εναλλακτική ξενοδοχειακή κηπουρική και επανάχρηση γκρίζου νερού Επιλογή φυτών που έχουν ελάχιστες απαιτήσεις σε νερό...92 Κεφάλαιο Εργαστηριακές αναλύσεις ανεπεξέργαστου νερού πλυντηρίων και αποβλήτων από το ξενοδοχείο Aristi Mountain Resort Το Ξενοδοχείο «Αρίστη» Λήψη δειγµάτων από το ξενοδοχείο Φυσικοχηµικές αναλύσεις Μέτρηση βιοχηµικά απαιτούµενου οξυγόνου B.O.D Μέτρηση χηµικά απαιτούµενου οξυγόνου COD Μέτρηση νιτρικών ιόντων NO3 - και φωσφορικών ιόντων PO Μέτρηση ph, αγωγιµότητας και θολότητας Μέτρηση τοξικότητας µε το καρκινοειδές Daphnia magna Αποτελέσµατα εργαστηριακών αναλύσεων Συνολικά αποτελέσµατα Κεφάλαιο Συµπεράσµατα Βιβλιογραφία vii

10 Κατάλογος πινάκων Πίνακας 2.1: Κατανάλωση νερού (τουρίστα / ηµέρα) σε ξενοδοχεία ανά τον κόσµο... 7 Πίνακας 2.2: Κατανάλωση νερού (δωµάτιο/ ηµέρα) σε ξενοδοχεία ανά τον κόσµο Πίνακας 5.1 Φυσικοχηµικές παράµετροι γκρίζου νερού ξενοδοχειακής προέλευσης και νερών πλυντηρίου ρούχων οικιακής προέλευσης (M. Sanchez, M.J. Rivero and I. Ortiz)...34 Πίνακας 5.2: Βασικοί ρυπαντές γκρίζου νερού Προέλευση: (Pidou, 2006)...35 Πίνακας 5.3.: Μικροβιολογικές παράµετροι γκρίζου νερού (Οttosson (2003), µετά από προσαρµογή)...39 Πϊνακας 5.4: Σύγκριση γκρίζου νερού και οικιακών λυµάτων (Jeppensen & Solley (1994), Christova - Boal et al.(1996), Eriksson et al. (2002), Gardner & Millar (2003), Palmquist & Jonsson (2003) 42 Πίνακας 5.5 :Σύγκριση γκρίζου και µαύρου νερού (Henze et al. (1997), Almeida et al. (1999))...43 Πίνακας 5.6: Ποιοτικές παράµετροι εισροής και εκροής απλού συστήµατος επεξεργασίας γκρίζου νερού. (Pidou et al. (2007))...49 Πϊνακας 5.7: Ποιοτικές παράµετροι εισροών και εκροών χηµικών συστηµάτων επεξεργασίας γκρίζου νερού (Pidou et al. (2007)...53 Πϊνακας 5.8: Μείωση των ανιονικών επιφανειοδραστικών και των οργανικών συστατικών (DOC) για διαφορετικής προέλευσης γκρίζο νερό Πίνακας 5.9 :Παράµετροι εισροής και εκροής διάφορων φυσικών συστηµάτων επεξεργασίας γκρίζου νερού. (Pidou, 2006)...62 Πίνακας 5.10 :Ποιοτικές παράµετροι εισροών εκροών βιολογικών συστηµάτων. (Pidou et al., 2007)...69 Πίνακας 5.11: Διεργασίες τεχνητών υγροβιότοπων (Νουτσόπουλος 2010 µε τροποποίηση).76 Πίνακας 5.12 Ποιοτικές παράµετροι εισροής και εκροής εκτεταµένου συστήµατος σε κατοικία στη Νορβηγία. (Pidou et al., 2007)...77 Πίνακας 5.13: Ορια επαναχρησιµοποίησης επεξεργασµένων λυµάτων...79 Πίνακας 5.14: Απαιτούµενη επεξεργασία νερού για άρδευση χώρων πρασίνου στην Ελλάδα...79 Πίνακας 5.15 : Όρια επαναχρησιµοποίησης επεξεργασµένων υδάτων σε διάφορες χώρες (1) (Pidou, 2006)...81 Πίνακας 5.15 : Όρια επαναχρησιµοποίησης επεξεργασµένων υδάτων σε διάφορες χώρες (2) (Pidou,2006)...82 Πίνακας 5.16 : Αυστραλιανές οδηγίες για το γκρίζο νερό. (Master Plumbers and Mechanical Services Association of Australia (MPMSAA) & RMIT University, (2008))...83 Πίνακας 6.1 :Δένδρα µε µικρές απαιτήσεις σε νερό κατάλληλα για παραθαλάσσια εδάφη...92 viii

11 Πίνακας 6.2 :Δένδρα µε µικρές απαιτήσεις σε νερό κατάλληλα για ορεινά εδάφη...92 Πίνακας 6.3 :Δένδρα µε µικρές απαιτήσεις σε νερό κατάλληλα για ξηρά εδάφη...93 Πίνακας 6.4 :Δένδρα µε µικρές απαιτήσεις σε νερό κατάλληλα για αµµώδη εδάφη...93 Πίνακας 6.5 :Δένδρα µη ανθεκτικά σε εδάφη µε ασβέστιο...94 Πίνακας 6.6 :Δένδρα ανθεκτικά σε εδάφη µε ασβέστιο...95 Πίνακας 6.7 : Θάµνοι µε µικρές απαιτήσεις σε νερό, ανθεκτικοί σε ξηρά εδάφη...96 Πίνακας 6.8 : Αρωµατικά φυτά µε µικρές απαιτήσεις σε νερό, ανθεκτικά σε ξηρά εδάφη...96 Πίνακας 7.1 : Είδη δειγµατοληψιών Πίνακας 7.2 Αποτελέσµατα µετρήσεων ΒΟD Πίνακας 7.3 Αποτελέσµατα µετρήσεων CΟD Πίνακας 7.4 Αποτελέσµατα µετρήσεων νιτρικών και φωσφορικών ιόντων Πίνακας 7.6 Αποτελέσµατα µετρήσεων αγωγιµότητας Πίνακας 7.7 Αποτελέσµατα µετρήσεων τοξικότητας Πίνακας 7.8 Συγκεντρωτικά αποτελέσµατα εργαστηριακών αναλύσεων ix

12 Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή 1.1 Σκοπός της εργασίας Σκοπός της παρούσας διπλωματικής εργασίας είναι αρχικά η κατανόηση του μεγέθους της ξενοδοχειακής υδατικής κατανάλωσης συναρτήσει διάφορων παραμέτρων και εν συνεχεία η παρουσίαση και περιγραφή κάποιων απλών τεχνολογιών εξοικονόμησης νερού σε σχέση με τα οικονομικά και περιβαλλοντικά οφέλη που μπορούν να αποφέρουν. Βασικό πυρήνα της διπλωματικής όμως αποτελεί η παρουσίαση και κατανόηση των χαρακτηριστικών του ανεπεξέργαστου νερού που προκύπτει από τις ξενοδοχειακές εκροές πλυντηρίων ρούχων, νεροχυτών αποχωρητηρίων, ντους και μπανιερών, καθώς επίσης και η λεπτομερής παρουσίαση των μεθόδων επεξεργασίας αυτού για επαναχρησιμοποίησή του. Απώτερο στόχο αποτελεί η διερεύνηση της δυνατότητας επαναχρησιμοποίησης ξενοδοχειακών εκροών πλυντηρίων ρούχων για την άρδευση κήπων. Στα πλαίσια της έρευνας πραγματοποιήθηκαν εργαστηριακές αναλύσεις σε ανεπεξέργαστες αλλά και φιλτραρισμένες από χαλικόφιλτρο εκροές πλυντηρίων ρούχων ελληνικού ξενοδοχείου από τις οποίες προέκυψαν χρήσιμα συμπεράσματα όσον αφορά στην επαναχρησιμοποίησή του για την άρδευση κήπων. 1.2 ιάρθρωση της εργασίας Η παρούσα διπλωματική εργασία περιλαμβάνει, εκτός από το παρόν 1 ο κεφάλαιο που αποτελεί την εισαγωγή στο αντικείμενο της εργασίας, άλλα 7 κεφάλαια εκ των οποίων: Το 2 ο κεφάλαιο, στο οποίο γίνεται μια παρουσίαση των πιέσεων που προκαλεί η τουριστική βιομηχανία στους υδατικούς πόρους. Ακολουθεί μια βιβλιογραφική παρουσίαση της ποσότητας νερού που καταναλώνεται ημερησίως από διάφορες ξενοδοχειακές μονάδες ανά τον κόσμο. Επίσης παρουσιάζεται η κατανομή του καταναλισκόμενου νερού στις διάφορες ξενοδοχειακές χρήσεις σε παγκόσμιο επίπεδο. Το 3 ο κεφάλαιο, στο οποίο παρουσιάζονται τα βασικά χαρακτηριστικά των «πράσινων» ξενοδοχείων, γίνεται αναφορά στα μέτρα διαχείρισης του νερού που εφαρμόζονται σ αυτά καθώς και στις ξενοδοχειακές οικολογικές βραβεύσεις. 1

13 Το 4 ο κεφάλαιο, στο οποίο αναλύονται οι απλές τεχνολογίες εξοικονόμησης νερού που εφαρμόζονται στα ξενοδοχεία και υπολογίζονται μέσω παραδείγματος τα περιβαλλοντικά και οικονομικά οφέλη που μπορεί να αποφέρουν. Το 5 ο κεφάλαιο, στο οποίο αναλύονται τα χαρακτηριστικά του λεγόμενου γκρίζου νερού, δηλαδή του ανεπεξέργαστου νερού που προκύπτει από τις ξενοδοχειακές εκροές πλυντηρίων ρούχων, νεροχυτών, ντους και μπανιερών και γίνεται σύγκριση αυτού με οικιακές γκρίζες εκροές. Επίσης, παρατίθενται λεπτομερώς οι μέθοδοι επεξεργασίας του γκρίζου νερού καθώς και οι κανονισμοί (ελληνικοί και μη) που αφορούν στην ορθολογική διαχείριση για την επαναχρησιμοποίησή του. Το 6 ο κεφάλαιο, στο οποίο παρατίθενται τα μειονεκτήματα των συμβατικών μεθόδων άρδευσης ξενοδοχειακών κήπων ενώ παράλληλα αναφέρονται κάποιες έρευνες σχετικά με την άρδευση με γκρίζο νερό. Επίσης καταστρώνονται πίνακες προτεινόμενων δέντρων, θάμνων και αρωματικών φυτών με ελάχιστες απαιτήσεις σε νερό, κατάλληλων να κοσμούν ελληνικούς ξενοδοχειακούς κήπους. Το 7 ο κεφάλαιο, το οποίο αποτελεί το πειραματικό μέρος της εργασίας και στο οποίο περιγράφονται τα αποτελέσματα των εργαστηριακών αναλύσεων πάνω σε δείγματα ξενοδοχειακού ανεπεξέργαστου νερού πλυντηρίων, φιλτραρισμένου νερού πλυντηρίων και τέλος σε δείγμα νερού από βιολογικό καθαρισμό που πέρα από εκροές πλυντηρίων περιέχει και τα απόβλητα των δωματίων του ξενοδοχείου. Το 8 ο κεφάλαιο, στο οποίο συνοψίζονται τα βασικά συμπεράσματα που προκύπτουν από το εργαστηριακό μέρος και σχολιάζεται η δυνατότητα επαναχρησιμοποίησης του συγκεκριμένου νερού για άρδευση κήπων. 2

14 Κεφάλαιο 2 Ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις και κατανάλωση νερού 2.1. Η σημασία του τουρισμού στην Ελλάδα Η συμβολή της τουριστικής οικονομίας στο Α.Ε.Π. της χώρας κατά το έτος 2010 φτάνει το 15,3%, ενώ ο συνολικός αριθμός των εργαζομένων στον τομέα αυτό αντιστοιχεί στο 17,9% των συνολικά απασχολούμενων («Ελληνικός Τουρισμός: Στοιχεία & Αριθμοί» (2010) του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ)). Συγκρινόμενος σε παγκόσμιο επίπεδο ο ελληνικός τουρισμός κρίνεται ιδιαιτέρως ικανοποιητικός, λαμβανομένης υπ όψιν της οικονομικής κρίσης που καθιστά αναγκαία την εισροή ξένου κεφαλαίου στη χώρα μας. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού η Ελλάδα ήταν το η στην κατάταξη σε επίπεδο διεθνών αφίξεων και 21 η σε επίπεδο εσόδων. Τα στοιχεία αυτά δείχνουν πως ο τομέας του τουρισμού είναι ένας από τους ελάχιστους τομείς της εθνικής οικονομίας, ο οποίος είναι ανταγωνιστικός σε παγκόσμιο επίπεδο. Αξίζει λοιπόν να γίνουν περιβαλλοντικές επενδύσεις σ αυτόν τομέα, μιας και το περιβάλλον αποτελεί κύριο πόλο έλξης των τουριστών και παράλληλα ευνοεί την οικονομική ανάπτυξη της χώρας Πιέσεις του τουρισμού στους υδατικούς πόρους Ο τουρισμός πέρα από οικονομική και κοινωνική δραστηριότητα αποτελεί και περιβαλλοντική απειλή. Η τουριστική βιομηχανία γενικά εκμεταλλεύεται υπερβολικά έναν από τους πιο σημαντικούς φυσικούς πόρους, το νερό, προς όφελος των ξενοδοχείων και της προσωπικής χρήσης από τους τουρίστες. Η εποχικότητα του τουρισμού επηρεάζει σημαντικά την απότομη αύξηση της καταναλισκόμενης ποσότητας νερού, προκαλώντας απότομη πίεση στους υδατικούς πόρους. Για παράδειγμα στη Μαγιόρκα της Ισπανίας, η κατανάλωση ύδατος στις αγροτικές περιοχές είναι 140 λίτρα ανά άτομο ημερησίως, στις αστικές περιοχές 250 λίτρα/άτομο/ημέρα, ενώ η μέση κατανάλωση τουριστών είναι 440 λίτρα/άτομο/ημέρα, φτάνοντας ακόμη και τα 880 λίτρα/άτομο/ημέρα στην περίπτωση μιας πολυτελούς 3

15 ξενοδοχειακής υποδομής που περιλαμβάνει και γήπεδο γκολφ (Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος, 2001). Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την επικίνδυνη μείωση του πόσιμου νερού όχι μόνο για τους τουρίστες, αλλά και για τους μόνιμους κατοίκους. Σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα με την παράλληλη επίδραση της κλιματικής αλλαγής οι υδατικοί πόροι τείνουν να εκλείψουν και οδηγούμαστε σε φαινόμενα λειψυδρίας τα οποία καλείται να αντιμετωπίσει η τουριστική βιομηχανία. Το πρόβλημα της λειψυδρίας είναι έντονο και στην Ελλάδα, ειδικότερα στα νησιά του Αιγαίου, και πιο συγκεκριμένα στις Κυκλάδες και στα ωδεκάνησα. Το νερό που καταναλώνεται σε μια Μεσογειακή χώρα είναι περίπου 300 με 800 λίτρα/τουρίστα /ημέρα, ποσότητα που στα ελληνικά νησιά μπορεί να είναι μεγαλύτερη σε περιόδους τουριστικής αιχμής (WWF [2004]: Freshwater and tourism in the Mediterranean, Lucia de Stefano, June 2004). Σε αυτές τις περιοχές, γίνεται προσπάθεια να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της παροχής πόσιμου νερού με την εγκατάσταση και λειτουργία μονάδων αφαλάτωσης. Επίσης, το γεγονός ότι απουσιάζουν σύγχρονες και βιώσιμες μελέτες για την διαχείριση των υδατικών αποθεμάτων εντείνει το πρόβλημα. Η πίεση για την κάλυψη των αναγκών σε νερό αντιμετωπίζεται αποσπασματικά και ευκαιριακά. Οι χιλιάδες γεωτρήσεις που υπάρχουν λειτουργούν χωρίς ουσιαστικό έλεγχο, τα δεδομένα για το υδατικό δυναμικό των νησιών είναι ανεπαρκή, όπως επίσης ελάχιστες είναι οι εναλλακτικές μορφές εξοικονόμησης και διαχείρισης του νερού (ενημερωτικό δελτίο Τ.Ε.Ε. (1999)) Πέρα από τις πιέσεις των ανεξέλεγκτων αντλήσεων της τουριστικής περιόδου, την κατάσταση δυσχεραίνει το γεγονός ότι το σύνολο των υδροφορέων στις νησιωτικές περιοχές έχουν περιορισμένες δυνατότητες υδροαποθεματικότητας. Αυτό συμβαίνει τόσο λόγω της μικρής έκτασης των υδατοπερατών επιφανειών όσο και λόγω των ιδιαίτερων κλιματικών συνθηκών (χαμηλό μέσο ύψος βροχόπτωσης και έντονα φαινόμενα εξατμισοδιαπνοής λόγω της υψηλής ηλιοφάνειας). Επίσης, οι βροχοπτώσεις που προκύπτουν να είναι «ενεργές» για την τροφοδοσία των υπόγειων υδροφορέων, περιορίζονται σε πέντε μόνο μήνες το χρόνο μεταξύ Νοεμβρίου και Μαρτίου, πράγμα που δυσχεραίνει ακόμη περισσότερο την κατάσταση. Πρόσθετη πίεση στους υδατικούς πόρους περιοχών που αποτελούν τουριστικούς προορισμούς αποτελούν οι απαιτήσεις για πρόσθετες ανέσεις και η ανάπτυξη εγκαταστάσεων όπως πισίνες, γήπεδα του γκολφ, spa κ.λ.π. Απειλητικό επίσης εμφανίζεται το πρόβλημα της υποβάθμισης και υφαλμύρωσης των υπογείων υδάτων στην χώρα μας, ενώ όλα δείχνουν ότι στο μέλλον το πρόβλημα αυτό θα οξύνεται. Η στάθμη στους υπόγειους υδροφόρους ορίζοντες μειώνεται κατά 5 μέτρα ετησίως (200 μέτρα τα τελευταία 40 χρόνια), ενώ το βάθος άντλησης νερού έφτασε στα 300 μέτρα.(ενημερωτικό δελτίο Τ.Ε.Ε. (1999)) 4

16 Η υφαλμύρωση παρατηρείται πλέον συχνά τόσο στα νησιά του Αιγαίου όσο και γενικότερα στις παράκτιες περιοχές της Ελλάδας. Στην ουσία η υφαλμύρωση των υπογείων υδάτων είναι ο δείκτης της άναρχης και κακής διαχείρισης του υδατικού δυναμικού της χώρας μας. (Ο. Κ. Ε. (2008)) Είναι προφανές ότι το πρόβλημα της συρρίκνωσης ή μείωσης των υδατικών πόρων είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με πολλές εκφάνσεις της επιχειρηματικής και οικονομικής ζωής του τόπου, μεταξύ των οποίων και η τουριστική βιομηχανία. Η έλλειψη νερού οδηγεί στην αλλοίωση της εικόνας του τοπίου, στην καταστροφή ολόκληρων οικοσυστημάτων, στη μείωση του πρασίνου, στην υποβάθμιση της ποιότητας του φυσικού περιβάλλοντος και, κατ επέκταση, στην υποβάθμιση της αξίας του τουριστικού προϊόντος Η κατανάλωση νερού στις ξενοδοχειακές μονάδες ανά τον κόσμο Οι ξενοδοχειακές μονάδες κρίνονται ως ιδιαιτέρως υδροβόρες μιας και το νερό είναι απαραίτητο για την πραγματοποίηση πολλών βασικών λειτουργιών τους, πράγμα που έχει ως αποτέλεσμα το αποτύπωμα νερού ενός ξενοδοχείου να είναι μεγαλύτερο από αυτό ενός συμβατικού κτιρίου του ίδιου μεγέθους. H ποσότητα του νερού που καταναλώνεται σε ένα ξενοδοχείο εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, όπως την γεωγραφική θέση του ξενοδοχείου και την κλιματική ζώνη στην οποία ανήκει, το μέγεθος, το είδος και τις προδιαγραφές του ξενοδοχείου (τον αριθμό αστέρων), την ύπαρξη ή μη πισίνας και κήπου, τoν αριθμό των επισκεπτών. Επίσης σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η ύπαρξη γυμναστηρίων, χώρων αθλητισμού και σπα εντός της τουριστικής εγκατάστασης. Επίσης ένα μέρος της ποσότητας νερού του δικτύου ύδρευσης μιας ξενοδοχειακής εγκατάστασης μπορεί να χάνεται ως απώλεια από σημεία διαφυγής-διαρροών του δικτύου. Οποιοδήποτε λοιπόν σημείο διαφυγής του νερού αποτελεί και αυτό πρόσθετο σημείο κατανάλωσής του. Ευνόητο είναι λοιπόν ότι η κατανάλωση νερού διαφέρει σημαντικά από ξενοδοχείο σε ξενοδοχείο, τόσο ως προς το είδος της χρήσης του αλλά και ως προς την ποσότητά του. Σύμφωνα με έρευνες υπάρχει η γενική τάση τα μεγαλύτερα και πολλών αστέρων ξενοδοχεία τα οποία διαθέτουν μεγάλες πισίνες και σπα, να καταναλώνουν σημαντικότερες ποσότητες νερού (Bohdanovicz and Martinac (2007)). Στον πίνακα που ακολουθεί βλέπουμε την ημερήσια κατανάλωση νερού ανά τουρίστα σε διαφόρων ειδών ξενοδοχεία ανά τον κόσμο. 5

17 ΕΙ ΟΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΠΕΡΙΟΧΗ / ΧΩΡΑ ΞΕΝΟ ΟΧΕΙΑΚΗΣ ΝΕΡΟΥ/ΤΟΥΡΙΣΤΑ/ ΠΗΓΗ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΗΜΕΡΑ ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ ΓΕΝΙΚΑ (ΤΑ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ) 250 L Grenon and Batisse (1991), quoted in GFANC (1997) ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ ΠΟΛΥΤΕΛΗ L WWF (2004) BENIDORM,ΙΣΠΑΝΙΑ 1 ΑΣΤΡΟΥ 174 L Rico-Amoros (2009) BENIDORM, ΙΣΠΑΝΙΑ 2 ΑΣΤΕΡΩΝ 194 L Rico-Amoros (2009) BENIDORM, ΙΣΠΑΝΙΑ 3 ΑΣΤΕΡΩΝ 287 L Rico-Amoros (2009) BENIDORM, ΙΣΠΑΝΙΑ 4 ΑΣΤΕΡΩΝ 361 L Rico-Amoros (2009) ΤΥΝΗΣΙΑ ΓΕΝΙΚΑ 466 L Eurostat (2009) ΜΑΡΟΚΟ 3 ΑΣΤΕΡΩΝ 300 L Eurostat (2009) ΜΑΡΟΚΟ 4 ΑΣΤΕΡΩΝ 400 L Eurostat (2009) ΜΑΡΟΚΟ 5 ΑΣΤΕΡΩΝ 500 L Eurostat (2009) ΜΑΡΟΚΟ ΠΟΛΥΤΕΛΕΣ 5 ΑΣΤΕΡΩΝ 600 L Eurostat (2009) SARIGEME, ΤΟΥΡΚΙΑ 4 ΑΣΤΕΡΩΝ 400 L >1000 L Antakyali et al. (2008) SHARM EL SHEIKH, ΑΙΓΥΠΤΟΣ ΓΕΝΙΚΑ 400 L Lamei, Tilmant, et al. (2009) and Lamei, von Münch, et al. (2009) ZANZIBAR, ΤΑΝΖΑΝΙΑ ΓΕΝΙΚΑ 931 L Gössling (2001) 6

18 ΠΕΡΙΟΧΗ / ΧΩΡΑ ΕΙ ΟΣ ΞΕΝΟ ΟΧΕΙΑΚΗΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΝΕΡΟΥ/ΤΟΥΡΙΣΤΑ/ ΗΜΕΡΑ ΣΚΑΝ ΙΝΑΒΙΑ ΑΛΥΣΙ Α Hilton 516 L ΣΚΑΝ ΙΝΑΒΙΑ ΑΛΥΣΙ Α Scandic 216 L ΠΗΓΗ Bohdanovicz and Martinac (2007) Bohdanovicz and Martinac (2007) COASTAL NORMADY, ΓΑΛΛΙΑ ΓΕΝΙΚΑ ΜΕ ΡΕΣΤΟΡΑΝΤ 259 L Langumier and Ricou (1995) COASTAL NORMADY, ΓΑΛΛΙΑ ΜELBOURNE, ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ ΓΕΝΙΚΑ 175 L Langumier and Ricou (1995) ΠΟΙΚΙΛΑ L City West Water (2006) Πίνακας 2.1: Κατανάλωση νερού (τουρίστα / ημέρα) σε ξενοδοχεία ανά τον κόσμο Παρατηρώντας τον πίνακα 2.1 συμπεραίνουμε ότι η κατανάλωση νερού στα ξενοδοχεία παρουσιάζει διακυμάνσεις από χώρα σε χώρα αλλά και ανάλογα με το είδος του ξενοδοχείου. Επιβεβαιώνεται επίσης το γεγονός ότι όσο πιο πολυτελές είναι ένα ξενοδοχείο τόσο περισσότερη ποσότητα νερού καταναλώνεται σε αυτό. Παρατηρούμε επίσης ότι στη Γαλλία καταναλώνεται σχετικά λίγο νερό συγκριτικά με άλλες χώρες. Όσον αφορά λεπτομερέστερα τις Μεσογειακές χώρες, στα πλαίσια της έρευνας των Makrinou et al. (2002) μετρήθηκε η κατανάλωση νερού επιχειρήσεων σε 10 μεσογειακές χώρες στις οποίες ανήκει και η Ελλάδα κατά την οποία εξετάστηκαν συνολικά 94 ξενοδοχεία. Από αυτά, τελικά τα 80 παρείχαν στοιχεία. Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης παρατίθενται στο παρακάτω διάγραμμα. ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΝΕΡΟΥ (m3/διανυκτέρευση επισκεπτών) 2,5 2 1,5 1 0,5 0 ΚΥΠΡΟΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΝΕΡΟΥ ΣΕ ΞΕΝΟ ΟΧΕΙΑ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ ΑΙΓΥΠΤΟΣ ΕΛΛΑ Α ΙΟΡ ΑΝΙΑ ΛΙΒΑΝΟΣ ΜΑΛΤΑ ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗ ΣΥΡΙΑ ΤΥΝΗΣΙΑ ΤΟΥΡΚΙΑ ιάγραμμα 2.1: (βάσει των δεδομένων από την έρευνα των Makrinou A., Mandaraka M. et al) 7

19 Επίσης σύμφωνα με άλλη μελέτη (πρόγραμμα MEDSTAT ΙΙ, μελέτη "Νερό και Τουρισμός"), επιβεβαιώθηκε ότι στη λεκάνη της Μεσογείου η κατανάλωση νερού από τον τουρισμό είναι σχετικά μικρή έναντι άλλων τομέων, όπως η γεωργία. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα δεδομένα (Blue Plan 5) η κατανάλωση νερού που συνδέεται με τα ξενοδοχεία και αποτελεί την κύρια κατανάλωση νερού από τους τουρίστες, αποτελεί το πολύ το 4.5% της συνολικής κατανάλωσης νερού στη Μάλτα και τη Κύπρο και περίπου το 2% σε σημαντικούς τουριστικούς προορισμούς όπως η Ελλάδα και η Τυνησία. Στις χώρες με λίγο τουρισμό, παραμένει ιδιαίτερα χαμηλά: π.χ. 0.1% στη Συρία και 0.5% στο Ισραήλ. Στον πίνακα 2.2 βλέπουμε την ημερήσια κατανάλωση νερού ανά δωμάτιο σε διάφορα ξενοδοχεία ανά τον κόσμο. ΕΙ ΟΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΠΕΡΙΟΧΗ / ΧΩΡΑ ΞΕΝΟ ΟΧΕΙΑΚΗΣ ΝΕΡΟΥ/ ΩΜΑΤΙΟ/ ΠΗΓΗ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΗΜΕΡΑ SEATTLE, Η.Π.Α. ΓΕΝΙΚΑ L O Neill, Siegelbaum and The RICE Group (2002) SHARM EL SHEIKH, ΑΙΓΥΠΤΟΣ 5 ΑΣΤΕΡΩΝ L Lamei et al. (2006) in Lamei (2009) ΦΙΛΙΠΠΙΝΕΣ 4 ΑΣΤΕΡΩΝ 1802 L Alexander (2002) ΧΟΝΓΚ ΚΟΝΓΚ ΓΕΝΙΚΑ L Deng and Burnett (2002) ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ ΓΕΝΙΚΑ 750 L ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ ΜΕΓΑΛΑ 300 L Australian Institute of Hotel Engineers (1993), quoted in Bohdanowicz and Martinac 2007 The Natural Edge Project (2008) Πίνακας 2.2: Κατανάλωση νερού (δωμάτιο/ ημέρα) σε ξενοδοχεία ανά τον κόσμο. 8

20 2.4. Η κατανάλωση νερού σε σχέση με τις ξενοδοχειακές χρήσεις Σύμφωνα με έρευνα που έγινε σε ξενοδοχεία που ανήκουν στην τροπική ζώνη (Zanzibar, Tanzania Gössling, 2001), το μεγαλύτερο ποσοστό και συγκεκριμένα το 50% του νερού (465λίτρα/τουρίστα/ημέρα) καταναλώνεται από τα συνεχή συστήματα άρδευσης των κήπων, εξαιτίας της υψηλής εξάτμισης λόγω κλίματος, της χαμηλής αποθηκευτικής ικανότητας του εδάφους και της αδυναμίας των επιλεγμένων φυτών να ανταπεξέλθουν σε άνυδρα κλίματα. Το 20% (186λίτρα/τουρίστα/ημέρα) του νερού καταναλώνεται στα δωμάτια των επισκεπτών για χρήσεις όπως το μπάνιο, το καζανάκι και η βρύση, ενώ το 15% του νερού (140 λίτρα/τουρίστα/ημέρα) καταναλώνεται για την κάλυψη των απαιτήσεων της λειτουργίας της πισίνας. Η ύπαρξη πισίνας αυξάνει εμμέσως και την κατανάλωση νερού στο μπάνιο αλλά και στα πλυντήρια τα οποία καταναλώνουν το 5% της συνολικής ποσότητας του νερού του ξενοδοχείου (47λίτρα/τουρίστα/ημέρα). Τέλος για τον καθαρισμό των χώρων καταναλώνεται το 5% του νερού (47λίτρα/τουρίστα/ημέρα) όπως επίσης 5% καταναλώνεται στα μαγειρεία. ΠΟΣΟΣΤΟ ΚΑΤΑΝΑΛΟΥΜΕΝΟΥ ΚΑΤΑΝΑΛΙΣΚΟΜΕΝΟΥ ΝΕΡΟΥ ΝΕΡΟΥ ΣΕ ΞΕΝΟ ΟΧΕΙΑ ΞΕΝΟ ΟΧΕΙΩΝ ΣΕ ΤΡΟΠΙΚΗ ΣΤΗΝ ΤΡΟΠΙΚΗ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΖΩΝΗ ΖΩΝΗ 5% 5% 5% 15% 50% ΑΡ ΕΥΣΗ ΚΗΠΟΥ ΩΜΑΤΙΑ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ ΠΙΣΙΝΑ ΠΛΥΝΤΗΡΙΑ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ ΧΩΡΩΝ ΜΑΓΕΙΡΕΙΑ 20% ιάγραμμα πίττα 2.2 (βάσει δεδομένων από την έρευνα Zanzibar, Tanzania Gössling, 2001) ιαφορετικά είναι τα αποτελέσματα όσον αφορά στην κατανάλωση νερού που παρουσιάζονται σε ξενοδοχεία της Αυστραλίας. Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε το 2009 (Stasinopoulos, Smith et al.) σε ξενοδοχεία της Αυστραλίας προέκυψε ότι το 42% του νερού των ξενοδοχείων καταναλώνεται στα δωμάτια των επισκεπτών (μπάνιο, καζανάκι, βρύση), το 16% στα μαγειρεία,το 15% στα πλυντήρια, το 12% στις κοινόχρηστες τουαλέτες, το 10% στους πύργους ψύξης, το 3% για άρδευση και το 2% για τις ανάγκες λειτουργίας της πισίνας. 9