ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ. ΕΠΑ 488: Σύγχρονες Εκπαιδευτικές Διαστάσεις της Βιολογίας. Παρουσιαστές: Μαγδαληνή Πενηνταέξ Άννα Φιάκκου

Transcript

1 ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ Παρουσιαστές: Μαγδαληνή Πενηνταέξ Άννα Φιάκκου ΕΠΑ 488: Σύγχρονες Εκπαιδευτικές Διαστάσεις της Βιολογίας Διδάσκων : Κωνσταντίνος Μανώλη

2 Πορεία διάλεξης Θα ασχοληθούμε με την ενότητα «Ζώα του τόπου μας» της Γ τάξης και ειδικότερα με το μάθημα 1 της ενότητας: «Προστατευόμενα ζώα του τόπου μας». Το μάθημα 2 της ενότητας, με το οποίο δεν θα ασχοληθούμε, έχει τίτλο «Η πέρδικα και ο λαγός». Ανάλυση του όρου «προστατευόμενα» και υπό απειλή/εξαφάνιση Παράθεση της υπάρχουσας νομοθεσίας (διεθνής και κυπριακής) Τα προστατευόμενα είναι πάρα πολλά! Θα δώσουμε έμφαση σε αυτά που κινδυνεύουν και βρίσκονται υπό απειλή. Θα γνωρίσουμε ζώα από τις τρεις κατηγορίες: θηλαστικά, πουλιά, πτηνά. Μέσα από τη γνωριμία αυτή, θα οδηγηθούμε στους λόγους που έφτασαν τα ζώα αυτά σε απειλή, γενικεύοντάς το για όλα τα ζώα. Σκοπός μας είναι να συνειδητοποιήσουμε τις λανθασμένες συμπεριφορές του ανθρώπου και τις επιπτώσεις τους. Μέτρα προστασίας Επιδιώκουμε να τονίσουμε τη σημασία της οικολογικής ισορροπίας.

3 Σημαντικότητα Κύπρου ως βιότοπος Σημαντικός μεταναστευτικός βιότοπος Ένας από τους διακόσιους εικοσιένα σπουδαιότερους τόπους από άποψη βιολογικής ποικιλότητας για τα πουλιά. Η μοναδική και πλουσιότερη από άποψη ενδημισμού περιοχή στην Ευρώπη

4 Τι σημαίνει «προστατευόμενα»; Είδος της πανίδας ή της χλωρίδας που προστατεύεται με διάφορα μέτρα από εξαφάνιση ή καταστροφή. (Μπαμπινιώτης, Γ., 2002) Σύμφωνα με το παράρτημα VI του Περί Προστασίας και Ανάπτυξης Θηραμάτων και Άγριων Πτηνών Νόμος του 2003, προστατευόμενο σημαίνει το είδος της άγριας πανίδας του οποίου απαγορεύεται η πυροβόληση, φόνευση, σύλληψη, καταδίωξη, κατοχή, πώληση ή έκθεση προς πώληση και καθορίζεται στο παράρτημα αυτό.

5 Τι σημαίνει «υπό απειλή/εξαφάνιση»; Σύμφωνα με το παράρτημα ΙΧ του Περί Προστασίας και Ανάπτυξης Θηραμάτων και Άγριων Πτηνών Νόμος του 2003, σημαίνει το είδος της άγριας πανίδας που απειλείται άμεσα με αφανισμό, το οποίο έχει καθοριστεί με τη γνωστοποίηση του υπουργού. Αποτελεί μια ξεχωριστή κατηγορία από τα προστατευόμενα. Δεν είναι το ίδιο. Τα ζώα υπό απειλή και εξαφάνιση είναι προστατευόμενα, αλλά η νομοθεσία και η τήρησή της είναι πολύ πιο αυστηρή. Όταν εξαφανιστεί ένα είδος τελείωσε! Απειλείται από εξαφάνιση ακόμα και όταν ο πληθυσμός ενός είδους φτάσει σε ένα αριθμό που να μην μπορεί να αναπαραχθεί, καθώς είναι όλοι συγγενείς.

6 Γιατί πρέπει να υπάρχουν προστατευόμενα ζώα; Πριν από 1.5 εκατομμύριο χρόνια, υπήρχαν στον τόπο μας ελέφαντες και ιπποπόταμοι. Εξαφανίστηκαν πριν από 8-10 χιλιάδες χρόνια, με την παρουσία των πρώτων ανθρώπων στο νησί. Πιθανοί λόγοι της εξαφάνισης τους φαίνεται να είναι, είτε η καταστροφή του βιότοπου τους από έλλειψη θηρευτών, είτε από επιδημία ή από συνδυασμό και των δύο. Το ελάφι του είδους Dama dama mesopotamica φαίνεται ότι εξαφανίστηκε σχετικά πρόσφατα πριν από 400 περίπου χρόνια ίσως λόγω εντατικού κυνηγιού. Ο αγριόχοιρους (Sus scrofa) φαίνεται ότι υπήρχε και αυτός σε αφθονία στον τόπο μας, όμως, εξαφανίστηκε.

7 Διεθνείς συμβάσεις και Κύπρος Για να επιτευχθεί η συνεργασία μεταξύ των κρατών και να μπορεί να υποχρεώνεται ένα κράτος να θεσπίζει ειδικούς νόμους, έχουν υπογραφεί αρκετές διεθνείς συμφωνίες ή συμβάσεις από Κυβερνήσεις που ενδιαφέρονται για κάποιο ειδικό θέμα ή από οργανισμούς προστασίας. Αυτές που υπέγραψε και η Κύπρος είναι: Σύμβαση Ramsar (1971) (υγροβιότοποι διεθνούς σημασίας για τα υδρόβια πουλιά). Ειδικότερα, υπόγραψε τη συνθήκη το 2001, δηλώνοντας ότι θέτει υπό προστασία μόνο τα 1107 εκτάρια τη αλυκής της Λάρνακας. Σύμβαση της Ουάσιγκτον (1973) (εμπόριο απειλούμενων ειδών της άγριας πανίδας και χλωρίδας) Σύμβαση της UNESCO (διατήρηση της Παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς). Σύμβαση της Βέρνης (1979) (διατήρηση της Ευρωπαϊκής Άγριας Ζωής και των Φυσικών Βιοτόπων) Οδηγία Ε.Ο.Κ. για προστασία των Άγριων Πουλιών σε όλα τα κράτη μέλη της. Αποφάσεις της διάσκεψης του ΡΙΟ (1992) (διατήρηση βιολογικής ποικιλότητας)

8 Κυπριακή νομοθεσία Ο Περί Προστασίας και Ανάπτυξης Θηραμάτων και Άγριων Πτηνών Νόμος του 2003 Πρόνοιες: καθορισμό κυνηγετικών περιοχών και περιόδων κυνηγίου απαγορεύσεις ανορθόδοξων μεθόδων καταδίωξης, σύλληψης, εμπορίας, δηλητηρίασης θηραματικών ειδών και γενικά άγριων πουλιών. προστασία πουλιών που ο αριθμός τους μειώθηκε επικίνδυνα ή που πρέπει να προστατευθούν για κάποιο ιδιαίτερο λόγο, π.χ. αν είναι ενδημικό είδος. Ο Περί Αλιείας Νόμος

9 Τα προστατευόμενα πτηνά είναι: Τα υπό απειλή πτηνά είναι: Όλα τα υδρόβια (ερωδιοί, πελαργοί, ίβιδες, φλαμίγκος, γερανοί, πελεκάνοι, φαλακροκόρακες, ανώραμφοι και ιμαντόποδες). Εξαιρούνται οι χήνες και οι πάπιες. Όλα τα πουλιά της τάξης των γλάρων. Όλα τα ιερακόμορφα δηλαδή γύπες, αετοί, γεράκια, φαλκόνια. Όλα τα είδη της τάξης των γλαυκομόρφων δηλ. οι κουκουβάγιες. Το τρυποκάρυδο (Troglodydes troglodydes). Ο νεροκότσυφας (Cinculs cinclus olympicus) Η σκαλιφούρτα (Oenanthe pleschanka cypriaca) Το τσαγγαρούδι (Parus mayor aphrodite) Το τσαγγαρούδι (Parus ater cypriotes) Ο δεντροβάτης (Certhia brachydactyla dorotheae) Ο σταυρομύτης (Loxia curvirostra guillemardi) Ο σπίνος ο κυπριακός (Fringilla coelebs cypriotes) Ο τρυποράσιης (Sylvia melanothorax) Η πουρτάλα (Pterocles orientalis orientalis) Ο τσαλαπετεινός (Upupa epops) Ο κλωρκός (Oriolus oriolus) Η αλκιόνη (Alcedo althis)

10 ΑΓΡΙΝΟ (Ovis gmelini ophion) ΘΗΛΑΣΤΙΚΑ ΝΥΧΤΟΠΑΠΠΑΡΟΣ (Rousettus aegyptiacus)

11 Βρες το όνομα: Του πιο μεγάλου άγριου θηλαστικού που ζει στην Κύπρο. Α _ Το κυπριακό αγρινό, λόγω της μοναδικότητάς, της σπανιότητας και της χάρης του, θεωρείται σύμβολο για τη Κύπρο.

12 Αγρινό Επιστημονική ονομασία: Ovis orientalis ophion Κλάση: θηλαστικό, είδος: αγριοπροβάτο - Το μεγαλύτερο άγριο θηλαστικό της Κύπρου - Ενδημικό υποείδος (υπάρχουν διαφορετικά είδη αγρινού σε άλλες μεσογειακές χώρες, όπως Τουρκία, Συρία, νησί της Σαρδηνίας κτλ.) Εμφάνιση: Το τρίχωμά του είναι βαρύ και πυκνό το χειμώνα, λείο και κοντό το καλοκαίρι. Έχει χρώμα καφέ ανοιχτό, με ανοιχτό γκρίζο στην πλάτη. Στο κάτω μέρος του λαιμού έχει μακρύ μαύρο τρίχωμα. Έχει ύψος περίπου 1 μέτρο. Τα αρσενικά έχουν βαριά κέρατα σε σχήμα δρεπανιού. Το θηλυκό δεν έχει κέρατα. Το μήκος των κεράτων των ενήλικων ζώων κυμαίνεται από εκατοστά, περίπου σε πλήρη ανάπτυξη. Το βάρος του αρσενικού είναι γύρω στα 35 κιλά και του θηλυκού 25.

13 Αγρινό Ενδιαίτημα: απόκρημνες, βραχώδεις περιοχές του δάσους της Πάφου και των αγροτικών εκτάσεων περιφερειακά του δάσους, όπου υπάρχει κυρίως ένα είδος χαμηλής δρυός ή λατζιά (ενδημικό). Αρσενικό και θηλυκό μένουν μαζί, εκτός μετά την αναπαραγωγική περίοδο. Συνήθειες: Το καλοκαίρι συνηθίζουν να ζουν στα ψηλά βουνά του δάσους Πάφου και κυρίως στην περιοχή Τριπύλου. Το χειμώνα, όταν υπάρχει χιόνι στις ψηλότερες κορυφές, κατεβαίνουν σε χαμηλότερες περιοχές για εξεύρεση τροφής. Όταν δεν υπάρχει αρκετή τροφή στο δάσος, τολμούν και βγαίνουν στις παρυφές του για αναζήτησή της. Διατροφή: (αποκλειστικά χορτοφάγο) ποώδη φυτά, βλαστοί δέντρων και θάμνων, καρποί. Τρώνε τρυφερά χόρτα το χειμώνα και ξηρά το καλοκαίρι.

14 Χαρακτηριστικά: Είναι δειλά ζώα και δύσκολα μπορεί να τα πλησιάσει ο άνθρωπος, ιδιαίτερα όταν είναι φοβισμένα. Είναι ευέλικτα και κινούνται πολύ γρήγορα ακόμα και στις απόκρημνες περιοχές τους δάσους. Διάρκεια ζωής: Το αρσενικό αγρινό ζει περίπου 12 χρόνια και το θηλυκό 15. Ζευγάρωμα: Το ζευγάρωμα γίνεται το φθινόπωρο. Μετά το ζευγάρωμα σχηματίζουν μειχτές αγέλες, από 10 μέχρι 20 αγρινά, και ζουν μαζί όλη τη διάρκεια του χειμώνα. Την άνοιξη, όταν πλησιάζει η εποχή του τοκετού, χωρίζονται σε μικρότερες ομάδες, από δύο μέχρι τρία ζώα η καθεμία, ενώ το αρσενικό πολλές φορές κυκλοφορεί μόνο του. Τα μικρά τους γεννιούνται τον Απρίλη και το Μάη, δηλαδή μετά από εγκυμοσύνη 5,5 μηνών. Κάθε θηλυκό γεννά συνήθως ένα μικρό και σπανιότερα δύο. Τα νεογέννητα είναι πολύ ζωηρά, σχεδόν από την ώρα που θα γεννηθούν. Αυτό είναι πρόνοια της φύσης, για να μπορούν να διαφεύγουν από τους τόσους κινδύνους που τα απειλούν. Απειλές: κυνήγι, συμβόσκηση με κοπάδια, λαθροθηρία, ασθένειες, άγριοι σκύλοι, κλιματικές αλλαγές Αγρινό

15 Αγρινό από το παρελθόν, στο παρόν Στο παρελθόν (από την ελληνορωμαϊκή εποχή), αγρινα υπήρχαν σε αφθονία. Το 1878, ο αριθμός των αγρινών ήταν μειωμένος. Τα αγρινά περιορίστηκαν μόνο στην οροσειρά του Τροόδους και στο δάσος της Πάφου. Το είδος κινδύνευε να εξολοθρευτεί, λόγω της εισαγωγής σύγχρονων κυνηγετικών όπλων, της αύξησης των κυνηγών και της έλλειψης πολιτικής για προστασία και διατήρηση του ζώου. Το 1937, υπολογιζόταν ότι είχαν απομείνει μόνο 15 ζώα στο δάσος Πάφου. Το 1938 ο νόμος περί κυνηγίου τροποποιήθηκε και ενισχύθηκε για να δώσει έμφαση στον περιορισμό της λαθροθηρίας του αγρινού με σκοπό να προστατευθεί ο πληθυσμός του. Τον επόμενο χρόνο το δάσος της Πάφου κηρύχτηκε μόνιμη προστατευτική περιοχή για τα ζώα αυτά. (= μέτρα προστασίας) Ίσως το σπουδαιότερο βήμα για την προστασία των αγρινών έγινε μεταξύ 1938 και 1940, με την απομάκρυνση από το δάσος Πάφου όλων των κοπαδιών κατσικιών που υπήρχαν και την απαγόρευση του κυνηγίου εκεί. Η συνβόσκηση αγρινών με αιγοπρόβατα δημιουργεί έντονο ανταγωνισμό για χώρο και βοσκήσιμη ύλη, ειδικά σε περιόδους διαθέσιμης τροφής χαμηλής ποιότητας. Ένα ακόμα σοβαρότερο πρόβλημα είναι η πιθανότητα μετάδοσης ασθενειών. Ο αριθμός των αγρινών άρχισε και πάλι να αυξάνεται. Το 1967 η κυβέρνηση της Κύπρου υπέγραψε το έντυπο «αποδοχής υψίστης ευθύνης για σπάνια είδη σε άγρια κατάσταση» (στην περίπτωση της Κύπρου το αγρινό) της Διεθνούς Ένωσης για τη διατήρηση της Φύσης και των Φυσικών Πόρων. Το 1970, ύστερα από αίτηση της Κύπρου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Διατήρησης της Φύσης και των Φυσικών Πόρων του Συμβουλίου της Ευρώπης, έστειλε στο νησί έναν ειδικό, τον Ολλανδό Van Haaffen, για διεξαγωγή επιστημονικής έρευνας για το αγρινό και υποβολή εισηγήσεων.

16 Το 1978 τοποθετήθηκε στο Κόκκινο Βιβλίο των ειδών που κινδυνεύουν με εξαφάνιση της Διεθνούς Ένωσης Διατήρησης της Φύσης και των Φυσικών Πόρων (IUCN). Το 1990 χαρακτηρίστηκε ως τρωτό Το 1996, το Υπουργικό Συμβούλιο επικύρωσε το σχέδιο διαχείρισης του αγρινού. Από τότε το Ταμείο Θήρας είναι αποκλειστικά υπεύθυνο για τη διαχείριση του είδους. Καθήκοντα Ταμείου Θήρας: παρακολούθηση πληθυσμού με ετήσιες καταμετρήσεις, έλεγχος γεννήσεων, έρευνες με τη χρήση ραδιοπομπών, βελτίωση βιότοπου, τοποθέτηση τεχνητών ποτίστρων σε περιοχές με λίγα επιφανειακά νερά, καθαρισμό των φυσικών πηγών, αστυνόμευση του δάσους για πάταξη και πρόληψη της λαθροθηρίας, συνεχής έλεγχος κατάστασης της υγείας τους (όλα τα νεκρά και άρρωστα ζώα μεταφέρονται για νεκροψία ή θεραπεία) Το είδος έχει συμπεριληφθεί στα παραρτήματα της οδηγίας της Ευρώπης για τους «Οικοτόπους και την άγρια πανίδα και χλωρίδα» και προστατεύεται από την διεθνή συνθήκη CITES για τον έλεγχο του εμπορίου των σπάνιων ειδών. Αυστηρά προστατευόμενο (κυπριακή νομοθεσία 2009) και είδος που χρήζει αυστηρής προστασίας (Οδηγίας Περί Προστασίας των Βιοτόπων της Ευρωπαϊκής Ένωσης). Σήμερα, το αγρινό αυξάνεται και πάλι με ρυθμό ικανοποιητικό. Υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός του αριθμεί ζώα και δεν διατρέχει κίνδυνο αφανισμού.

17 Νυχτοπάππαρος ή νυχτοκόρακας ή αιγυπτιακή φρουτονυχτερίδα «Νυχτοπάππαρος» ονομάζεται ο άνθρωπος που αγρυπνά ή που ξυπνά την αυγή ενώ επικρατεί ακόμη σκοτάδι ή που εργάζεται τη νύχτα. Το ρήμα «νυχτοπαππαρεύκω» σημαίνει αναζητώ κάτι τη νύχτα» ή «γυρίζω» ή «εργάζομαι στα σκοτεινά». Επιστημονική ονομασία: Rousettus aegyrtiacus!!! Το μεγαλύτερο σε μέγεθος είδος νυχτερίδας που υπάρχει στον τόπο μας.!!! Το μοναδικό θηλαστικό στον τόπο μας που πετά και δεν υπάρχει σε καμιά άλλη ευρωπαϊκή χώρα, κάτι που το κατατάσσει στα πολύ σημαντικά είδη της κυπριακής Πανίδας. Όλα τα είδη νυχτερίδων στην Κύπρο προστατεύονται από την ευρωπαϊκή νομοθεσία.

18 Νυχτοπάππαρος ή νυχτοκόρακας ή αιγυπτιακή φρουτονυχτερίδα Ενδιαίτημα: Μικτά και πλατύφυλλα δάση με γέρικα δέντρα με κουφάλες, κοντά σε περιοχές με νερό, όπως ποτάμια, λίμνες, βάλτους, σε λιβάδια και αγροτικές περιοχές, καθώς και σε κατοικημένες περιοχές. Φωλιάζει σε μεγάλες σπηλιές, τρύπες βράχων και παλιά λατομεία. Αναπαραγωγή: Μόνο ένα μικρό (1 φορά το χρόνο),το οποίο μεταφέρει πάντοτε μαζί του. Δεν πέφτει ποτέ σε χειμερία νάρκη => ανάγκη για ολόχρονη τροφή Από τα 16 είδη νυχτερίδων που υπάρχουν στην Κύπρο είναι το μοναδικό που τρέφεται με φρούτα ενώ τα υπόλοιπα τρέφονται με έντομα. Τροφή: φρούτα ώριμα υπερώριμα, τα οποία δεν μπορούν να καταναλωθούν από τον άνθρωπο π.χ. μέσπιλα, σταφύλι, χαρούπια, χρυσόμηλα, μαραπέλλες, κεράσια, φοινίκια, ακόμη και γύρη από άνθη διάφορων δέντρων, καθώς και φύλλα σε περιόδους απόλυτης απουσίας διαθέσιμων καρπών. => Συμβάλλει στη μείωση της εξάπλωσης επικίνδυνων για τη γεωργία εντόμων, όπως η Μεσογειακή μύγα.

19 Σήμερα ο νυχτοπάππαρος κινδυνεύει με αφανισμό. ΓΙΑΤΙ; ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΑ Η πρώτη εκστρατεία καταπολέμησης του είδους αυτού καταγράφεται το 1927, όταν οι τότε αγγλικές αρχές επιδοτούσαν την εκτέλεση των νυχτερίδων αυτών πληρώνοντας μια πέννα για κάθε νεκρή νυχτερίδα. Κάθε χρόνο, σε ορισμένη εποχή, κλιμάκιο του υπουργείου εφοδιασμένο με κυνηγετικά όπλα και ειδικά φανάρια, επισκεπτόταν σπηλιές, ιδίως βράχους του Ακρωτηρίου, και τους εξολόθρευαν. Γενικά χρησιμοποιούσαν ανορθόδοξες και βάναυσες μεθόδους. Εκστρατεία εξολόθρευσης από το κράτος που τερματίστηκε επίσημα το 1993, όταν οι ξένοι μελετητές υπέδειξαν στην κυβέρνηση το μεγάλο μέγεθος της ζημιάς που προκαλείτο. Σε παλαιότερες εποχές τους στην Κύπρο έτρωγαν τους νυχτοπάππαρους. Ειδικότερα στην Πόλη της Χρυσοχούς, κατά τον χειμώνα, τους έπιαναν μέσα σ ένα σκοτεινό σπήλαιο στην περιοχή του Ακάμα που το φώτιζαν με αναμμένες δάδες.

20 Αίτια εξάλειψης σήμερα Ο νυχτοπάππαρος καταπολεμήθηκε άγρια τόσο και σε άλλες χώρες, γιατί χαρακτηρίστηκε επιβλαβής για τις καλλιέργειες. Καταστροφή των βιοτόπων του, των τόπων φωλιάσματός τους. Η μαζική, σκόπιμη εξόντωση από γεωργούς με χημικές ουσίες (λόγω άγνοιας) αλλά και από μη επηρεαζόμενουςασυνείδητους πολίτες λόγω ευχαρίστησης και μη περιβαλλοντικής συνείδησης. Ο πρόεδρος της μη κυβερνητικής Οργάνωσης «Κιβωτός», Κυριάκος Κυριάκου, δήλωσε ότι: «Αρκεί να σας πω ότι σε μια περίπτωση στην Περιστερώνα, έχουν σκοτώσει περίπου 400 τέτοιες νυχτερίδες για σκοπούς ψυχαγωγίας Άναψαν φωτιά στις σπηλιές για να τις αναγκάσουν να βγουν έξω και στη συνέχεια τις πυροβολούσαν». Γενικά όλες οι νυχτερίδες κινδυνεύουν από καταστροφή των καταφυγίων της αλλά και την υποβάθμιση των περιοχών τροφοληψίας.

21 Μέτρα προστασίας του νυχτοπάππαρου Ο νυχτοπάππαρος έχει προταθεί ως είδος προτεραιότητας από την Κύπρο στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Προστατεύεται αυστηρά από την εθνική νομοθεσία. Η Κύπρος είναι υποχρεωμένη να καθορίσει ειδικές ζώνες προστασίας του είδους. Το Τμήμα Δασών παρέχει οκονομικές ενισχύσεις, προτρέποντας έτσι τους γεωργούς να τοποθετούν ειδικά δίκτυα για προστασία των δέντρων, που είναι ακίνδυνα για τις νυχτερίδες. Λαμβάνονται κάποια μέτρα για την προστασία των σπηλιών που δεν εμπίπτουν μέσα στις περιοχές που καθορίζονται από το Νατούρα 2000». Η Κύπρος φιλοξένησε το 14ο διεθνές συνέδριο, του οποίου θέμα ήταν η επιστημονική προσέγγιση των δεκάδων ειδών νυχτερίδων που υπάρχουν στην Κύπρο, αλλά και την εφαρμογή προγράμματος του ΟΗΕ, που θα αφορά την προστασία τους.

22 ΠΤΗΝΑ Σήμερα ένας σημαντικός αριθμός πουλιών απειλούνται με εξαφάνιση και είναι αισθητή η δραματική μείωση των πληθυσμών των πουλιών σε όλα σχεδόν τα είδη. (Σάββας Ιεζεκιήλ, 2001)

23 Γύπας ο πυρόχρους ή αγιούπας ή γιούπας ή όρνιο Επιστημονική ονομασία: Gyps fulvus Σύμφωνα με το παράρτημα ΙΧ του νόμου του 2003 είναι ένα από τα έξι πτηνά υπό απειλή. Το μεγαλύτερο και πιο σπάνιο πουλί της Κύπρου. Μόνιμος κάτοικος. ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΟ ΕΙΔΟΣ από το 1987 Εμφάνιση: Αρσενικό και θηλυκό είναι τα ίδια στην εμφάνιση. Το χρώμα του εκτός της κεφαλής είναι σχεδόν ομοιόμορφο καφέ ανοικτό. Οι άκρες των φτερούγων του και της ουράς του είναι μαυριδερές. Τα μεγάλα ακραία φτερά των φτερούγων του ξεχωρίζουν το ένα από το άλλο όταν πετά και φαίνονται σαν δάχτυλα ανοικτής παλάμης. Το κάθε ένα από αυτά τα φτερά στηρίζεται σε ένα ξεχωριστό μυ, έχοντας έτσι και τη δυνατότητα να κινούνται ανεξάρτητα το ένα από το άλλο, και χρησιμοποιούνται ως πηδάλια για καθοδήγηση του μεγάλου σώματος του πουλιού. Είναι ένα από τα μεγαλύτερα πουλιά της Ευρώπης, με μέγεθος που φτάνει τα 1,05 μέτρα και με άνοιγμα των φτερών του πάνω από 2,07 μέτρα.

24 Η κεφαλή και ο λαιμός του καλύπτονται από άσπρα πούπουλα που σχηματίζουν κολάρο, μια προσαρμογή που το βοηθά να βυθίζει εύκολα το κεφάλι του μέσα στα εντόσθια των νεκρών ζώων με τα οποία τρέφεται. Τα νύχια του είναι πολύ σκληρά, αν και δεν χρησιμοποιούνται από το γύπα για να ξεσκίσει διάφορα την τροφή του. Η ουρά του είναι πολύ μικρή σε σχέση με το σώμα του, τετραγωνική. Τα πόδια του είναι γκρίζα. Διατροφή: τρέφεται αποκλειστικά με πτώματα νεκρών ζώων. Τρώει πρώτα τα εντόσθια, αφού ανοίξει με το ράμφος του την κοιλιά του πτώματος και στη συνέχεια τις σάρκες, μέχρις ότου απομείνει το δέρμα και τα κόκαλα. Για να βρει τη τροφή του διανύει μεγάλες αποστάσεις (μέχρι και τα 32 χλμ). Αντίθετα με τη λαϊκή έκφραση «Μυρίστηκε πτώμα όπως το γύπα..», ο γύπας δεν έχει όσφρηση. Για τον εντοπισμό της τροφής του στηρίζεται στην ισχυρή του όραση ή στις κινήσεις άλλων πουλιών που τρώνε και αυτά πτώματα, όπως καρακάξες, κόρακες και κοράζινοι. Για να ικανοποιήσει τις ανάγκες του σε νερό χρησιμοποιεί πηγές και ποταμούς με καθαρό νερό.

25 Βιότοπος: Συχνάζει σε βραχώδεις, ορεινές κυρίως, περιοχές, αλλά και σε πεδιάδες, όταν βρίσκει τροφή. Χαρακτηριστικά: Είναι κοινωνικό ον, φωλιάζει σε απόκρημνους βράχους, στα βουνά και στις παραλίες μεμονωμένα ή κατά χαλαρές αποικίες. Κατασκευάζει τη φωλιά του με ξερά κλαδιά, επενδύοντας την εσωτερικά με ξερά χόρτα και φτερά. Γεννά ένα άσπρο αυγό με μερικά καφεκόκκινα στίγματα σε φωλιά κατά τον Ιανουάριο μέχρι τον Μάρτιο. Το αυγό έχει μέγεθος πορτοκαλιού. Η επώαση διαρκεί μέρες και την αναλαμβάνουν και οι δύο γονείς, αντικαθιστώντας ο ένας τον άλλο κάθε μία δύο μέρες. Ο νεοσσός τρέφεται με μισοχωνευμένη τροφή που εξεμούν οι γονείς στη φωλιά. Μένει σ αυτή για τρεις τουλάχιστον μήνες, ενώ χρειάζεται τη φροντίδα των γονιών του για αρκετές εβδομάδες μετά που θα την εγκαταλείψει. Τα νεαρά πουλιά είναι σε θέση να γεννήσουν, όταν φτάσουν στην ηλικία των 4 5 χρόνων.

26 Κατάσταση του γύπα στην Κύπρο Το 1553 έγινε η πρώτη αναφορά για τον γύπα στον τόπο μας. Το 1760, ο πληθυσμός τους αυξήθηκε κατά πολύ. Από τη δεκαετία του 50 μέχρι του 70, ο πληθυσμός του άρχισε να μειώνεται σταθερά. Το 1996, η απερίσκεπτη χρήση δηλητηρίων από βοσκούς σε πτώματα ζώων είχε ως αποτέλεσμα τον αποδεκατισμό ολόκληρου σχεδόν του πληθυσμού που φώλιαζε σε διάφορους γκρεμούς στην επαρχία Πάφου. Είχαν απομείνει γύρω στα 24 πουλιά που συγκεντρώθηκαν στους γκρεμούς της Επισκοπής Λεμεσού. Το 1998, μετά από προσπάθειες του Τμήματος Δασών, ο πληθυσμός ανήλθε στα 29 πουλιά. Το 2007, ένα αβγό από το ζευγάρι του ζωολογικού κήπου της Λεμεσού παραδόθηκε στο Τμήμα Δασών για τεχνητή εκκόλαψη. Ακολούθως, το αυγό μεταφέρθηκε στην Πάφο και μετά από τρεις μήνες επέστρεψαν τον νεοσσό στους γονείς του. Τον παρακολουθούσαν συνεχώς, ώστε να διασφαλίσουν την επιβίωσή του. Σήμερα ο πληθυσμός τους έχει φτάσει σε οριακά επίπεδα και ο κίνδυνος εξαφάνισής του είναι ορατός.

27 Αιτίες που οδήγησαν στη μείωση του πληθυσμού του Η χρήση ισχυρών δηλητηρίων για την καταπολέμηση των κορακοειδών και της αλεπούς. Η μείωση της τροφής του, λόγω του θαψίματος ή καψίματος των ψόφιων ζώων (δεν πετιούνται στην ύπαιθρο, όπως παλιά). Οι παραδοσιακοί τόποι όπου γεννοβολούσαν οι γύπες εγκαταλείφθηκαν, λόγω της λειτουργίας λατομείων και της διάνοιξης δρόμων κοντά στους γκρεμούς. Η ρύπανση του περιβάλλοντος Ασυνείδητοι οδηγοί Αν δεν βάλω δολώματα με δηλητήριο, κινδυνεύω να χάσω όλη τη σοδειά μου από άγρια ζώα που την καταστρέφουν. Οι παρενοχλήσεις από τουρίστες, φωτογράφους και πτηνοπαρατηρητές, ιδιαίτερα στις περιοχές, που γεννά.

28 Σημασία ύπαρξης του γύπα Ως πτωματοφάγο παίζει σπουδαίο ρόλο στην ανακύκλωση της οργανικής ύλης. Με το τρόπο αυτό διατηρεί το περιβάλλον καθαρό και έμμεσα εμποδίζει την πιθανή ανάπτυξη μολυσματικών ασθενειών. Ο ρόλος αυτός γίνεται καθοριστικός ιδιαίτερα για το δικό μας οικοσύστημα. Δεν υπάρχουν μεγάλα σαρκοφάγα για να ελέγξουν τους πληθυσμούς των μεγάλων θηλαστικών. Έτσι, οι πληθυσμοί τους ρυθμίζονται με θανάτους ή επιδημίες. Τα πτωματοφάγα, όπως ο γύπας, έχουν το ρόλο του καθαριστή, μετατρέποντας τα σε οργανική ύλη και συμβάλλοντας έτσι στην αλυσίδα της οικολογικής ισορροπίας. Στην ουσία οι γύπες είναι «εργολάβοι κηδειών» και βοηθούν με τον τρόπο τους, έτσι ώστε το περιβάλλον να διατηρείται υγιές και καθαρό. Η προστασία και η διατήρηση του γύπα θα συμβάλει αποφασιστικά στην περιβαλλοντική εκπαίδευση και την ανάπτυξη του οικοτουρισμού στον τόπο μας. Αποτελεί μέρος της παράδοσής μας. Οι λαουτάρηδες χρησιμοποιούσαν παλιά φτερό του γύπα για να παίζουν το λαούτο τους, ενώ τα μεγαλύτερα φτερά χρησιμοποιούνταν στη μελισσοκομεία κατά τη συγκομιδή του μελιού, για να απομακρύνονται οι μέλισσες από τις κηρύθρες χωρίς να τραυματίζονται. Ο αυλός ή το πιδκιάβλι γίνεται και από κόκαλο γύπα. Τέτοιοι αυλοί που άντεξαν στο χρόνο και στη χρήση υπάρχουν μέχρι σήμερα και είναι μεγάλης αξίας. Ο γύπας ήταν γνωστός από τα αρχαία χρόνια και αναφέρεται σε παραδόσεις, παροιμίες, κατάρες και λαϊκά τραγούδια. Μια γνωστή κυπριακή κατάρα είναι: που να σε φαν οι σσύλλοι τζ οι ατοί. Μια γνωστή κυπριακή παροιμία είναι: εππέσαν πάνω του σαν τους ατούς στο φτώμα.

29 Προστασία του γύπα Το υπουργείο Γεωργίας Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος από το 1987 εφαρμόζει σχέδιο προστασίας του γύπα. Μέσα στα πλαίσια του σχεδίου αυτού εφαρμόζονται: περιοδική καταμέτρηση Έλεγχος περιοχών που γεννοβολά. Συνεχής παρακολούθηση κατά την περίοδο όπου οι νεαροί γύπες θα εγκαταλείψουν τις φωλιές τους. «Εστιατόριο γύπα» = ελεγχόμενος χώρος όπου τοποθετούνται ψόφια ζώα. Χρήση πομπών για να παρακολουθούνται οι κινήσεις των πουλιών (σκοπός: καλύτερη μελέτη Συνεχής προσπάθεια για ενημέρωση του κοινού, καθώς απαιτείται τόσο η συνεργασία των Κυβερνητικών Τμημάτων, όσο και των πολιτών και των οργανωμένων ομάδων. Δυστυχώς, όμως, σήμερα κινδυνεύει σοβαρά από αφανισμό. Ως μια προσπάθεια διάσωσης του είδους, γίνονται σχέδια για εισαγωγή από την Ελλάδα.

30

31

32 Αυτοκρατορικός ή Βασιλικός αετός ή Γέρακας Επιστημονική ονομασία: Aquila heliaca Εμφάνιση: Μεγάλου μεγέθους αετός, καφέ κυρίως χρώματος, με χαρακτηριστικούς άσπρους ώμους στα ενήλικα πουλιά και καστανόξανθο αυχένα. Τα πόδια και η βάση του ράμφους είναι κίτρινα. Το ράμφος και τα νύχια είναι σκούρα, σχεδόν μαύρα. Μήκος: εκ. Το αρσενικό και το θηλυκό είναι ίδια στην εμφάνιση. Τα νεαρά πουλιά είναι πιο σκούρου καφέ χρώματος, με στικτή, σχεδόν μαύρη, διαγράμμιση στο κάτω μέρος του σώματος.

33 Αυτοκρατορικός αετός Διατροφή: Μετρίου μεγέθους ζώα και πουλιά (π.χ. λαγούς, πέρδικες), κάποτε και με ψοφίμια. Ενδιαίτημα: Δασωμένες περιοχές και ανοιχτούς χώρους με διάσπαρτα δέντρα, στα οποία φωλιάζει. Η φωλιά: Αποτελείται από κλαδιά και χόρτα, είναι συνήθως αρκετά ογκώδης, αφού χρησιμοποιείται για πολλά χρόνια από το ίδιο ζευγάρι, προσθέτοντας κάθε φορά και νέα κλαδιά. Η διάμετρος της φτάνει μέχρι και το 1,5 μέτρο.

34 Αυτοκρατορικός αετός Αναπαραγωγή: Γεννά συνήθως 2 ασπρόγκριζα αυγά, με καφέ στίγματα, κατά το Φεβρουάριο μέχρι το Μάρτιο. Η επώαση διαρκεί μέρες και την αναλαμβάνουν και οι δύο γονείς με τη σειρά. Οι νεοσσοί τρέφονται αρχικά με μισοχωνευμένη τροφή και αργότερα με μικρά κομμάτια σάρκας. Εγκαταλείπουν τη φωλιά τους μετά από μέρες και μένουν κοντά στους γονείς τους για ένα περίπου χρόνο. Λέγεται, χωρίς να έχει εξακριβωθεί ότι από τους δύο νεοσσούς τελικά μένει στη φωλιά ο πιο δυνατός, ο οποίος σε κάποιο στάδιο σκοτώνει ή ρίχνει κάτω από τη φωλιά τον πιο αδύνατο. Πρόκειται για είδος που κινδυνεύει. Σε όλο τον κόσμο υπολογίζεται ότι υπάρχουν 2500 ζευγάρια περίπου, από τα οποία στην Ευρώπη. Στην Κύπρο πιθανόν να έχουν εκκλήψει.

35 Περτικοσιάχινο Επιστημονική ονομασία: Hieraaetus fasciatus Εμφάνιση: Μεσαίου μεγέθους αετός (66-74 εκ.), με καφέ το πάνω μέρος του σώματος και των φτερούγων και άσπρο με μαύρα στίγματα (γραμμές) το κάτω μέρος. Τα πόδια είναι κίτρινα, όπως και στα άλλα είδη αετών, καλυμμένα με φτερά. Όταν πετά, το κάτω μέρος του σώματος του φαίνεται ολόασπρο. Η ουρά είναι γκρίζα, με μαύρη λωρίδα στην άκρη. Αρσενικό και θηλυκό είναι τα ίδια στην εμφάνιση. Τα νεαρά πουλιά είναι πιο σκούρου καφέ χρώματος, χωρίς άσπρα φτερά και χωρίς μαύρη λωρίδα στην ουρά. Για να πάρουν τον κανονικό τους χρωματισμό, πρέπει να γίνουν 2-3 χρονών.

36 Περτικοσιάχινο Είναι σχετικά σπάνιο είδος, που ζει μόνιμα εδώ. Το 1958 είχε υπολογιστεί ότι υπήρχαν παγκύπρια 50 ζευγάρια τουλάχιστο, όμως με λόγω της διατάραξης των βιοτόπων του με τη διάνοιξη του οδικού δικτύου, της ελαχιστοποίησης των θηραματικών ειδών (λαγού και πέρδικας), λόγω του κυνηγίου, τα οποία είναι η βάση της διατροφής του και γενικά της έντονης παρουσίας του ανθρώπου στους χώρους που συχνάζει και φωλιάζει, η μείωση του πληθυσμού του πρέπει να θεωρείται βέβαιη. Πρόκειται για είδος που κινδυνεύει, υπολογίζεται ότι υπάρχουν στην Ευρώπη γύρω στα ζευγάρια

37 Κουκουβάγια ή Κουκκουφκιάος Επιστημονική ονομασία: Athene noctua Συνήθης μόνιμος κάτοικος της Κύπρου Εμφάνιση: Είναι μικρού μεγέθους κουκουβάγια με σχετικά, μεγάλο, πλατύ και στρογγυλεμένο κεφάλι. Έχει γκριζοκαφετί χρώμα με άσπρες κηλίδες. Τα μάτια της είναι κίτρινα και έχει κοντή ούρα. Αρσενικό και θηλυκό έχουν παρόμοια εμφάνιση. Έχει μήκος εκ. Ενδιαίτημα: Συχνάζει σε ανοικτούς, βραχώδεις τόπους με δέντρα, σε παρυφές δασόφυτων περιοχών, σε κατοικημένες περιοχές, σε ημιερημικές περιοχές, σε άγονες και πετρώδεις εκτάσεις. Αποφεύγει τα μεγάλα υψόμετρα.

38 Κουκουβάγια ή Κουκκουφκιάος Τροφή: κυρίως με έντομα, τρωκτικά και βατράχια. Κατά την περίοδο αναπαραγωγής τρέφεται με πούλια (κυρίως σπουργίτες). Συνήθως, κυνηγά κατά τις ώρες της ανατολής και της δύσης του ηλίου, αλλά μπορούμε να την δούμε καθ όλη την διάρκεια της ημέρας. Αναπαραγωγή: Φωλιάζει κατά την περίοδο από τον Απρίλιο μέχρι τον Ιούλιο και γεννά 4-6 αυγά σε τρύπες γκρεμών, κουφάλες δέντρων, κτήρια και δομές από πέτρες. Γεννά επίσης σε τεχνητές φωλιές. Η επώαση διαρκεί 28 μέρες και την αναλαμβάνει αποκλειστικά το θηλυκό, ενώ το αρσενικό κουβαλά σε αυτό τροφή. Οι νεοσσοί παραμένουν στην φωλιά τους για ένα μηνά περίπου μετά την εκκόλαψή τους.

39 Φλαμίνγκο Επιστημονική ονομασία: Phoenicopterus ruber Εμφάνιση: Τα φλαμίνγκο είναι πολύ εντυπωσιακά, ντελικάτα πουλιά, με ψηλή και λεπτοκαμωμένη κορμοστασιά του φτάνει τα 127 εκατοστά. Έχουν μακρύ λαιμό σε σχήμα σίγμα και πανύψηλα ροδόχρωμα πόδια. Το φτέρωμα στα ώριμα πουλιά είναι άσπρο με μια ρόδινη απόχρωση. Τα ανήλικα πουλιά διαφέρουν στο ότι έχουν λίγο μαύρο χρώμα στις φτερούγες τους. Μήκος: cm Ενδιαίτημα: αλυκές, ανοικτές ρηχές και λασπώδεις παραλίες-υγροβιότοποι: αλυκές της Λάρνακας και του Ακρωτηρίου ή τη λίμνη του Παραλιμνίου

40 Φλαμίνγκο Διατροφή: Τρέφεται με πλαγκτόν, μικρούς υδρόβιους ζωικούς και φυτικούς οργανισμούς = μικροσκοπικές γαρίδες και πράσινα φύκια. Συγκεκριμένα, στον τόπο μας τρέφονται με ένας είδος μικροσκοπικής γαρίδας, την Αρτέμια. Ράμφος: Το παράδοξο σχήμα στο ράμφος τους αποτελεί μια ειδική προσαρμογή που τα βοηθά να φιλτράρουν και να διαχωρίσουν τη λάσπη από τις γαρίδες και τα φύκια. Χρώμα: Το ροζ ή κοκκινωπό χρώμα των φλαμίνγκο προέρχεται από τις καροτενοειδείς πρωτεΐνες τις οποίες λαμβάνουν μέσω της τροφής τους. Μεταναστευτικό πουλί Μετανάστευση: μένουν στην Κύπρου από τον Οκτώβριο μέχρι τον Απρίλιο. Ο αριθμός τους φτάνει στο μέγιστο κατά την περίοδο Δεκεμβρίου-Φεβρουάριου. Ο αριθμός τους μειώνεται σταδιακά μέχρι τον Απρίλιο.

41 Φλαμίνγκο Χαρακτηριστικά: Πολύ κοινωνικά πουλιά. Ζουν σε αποικίες μέχρι και χιλιάδες, με σκοπό την αποφυγή της θήρευσης, τη μεγιστοποίηση της πρόσληψης τροφής και την αξιοποίηση των ανεπαρκών και λιγοστών θέσεων στις οποίες μπορούν να φωλιάσουν. Ζευγάρωμα: Και τα δύο φύλα συμβάλλουν στο κτίσιμο της φωλιάς για το αυγό τους, αλλά το θηλυκό είναι εκείνο που επιλέγει τη θέση για το κτίσιμο της φωλιάς στο λασπότοπο. Κατά τη διάρκεια της οικοδόμησης της φωλιάς, λαμβάνει χώρα κι η αναπαραγωγή.

42 Φλαμίνγκο Μετά την εκκόλαψη, και οι δύο γονείς είναι υπεύθυνοι για τη σίτιση του νεογνού. Τα φλαμίνγκο παράγουν γάλα, χάρη στη δράση της ορμόνης προλακτίνη. Το νεογνό θρέφεται με το γάλα αυτό, το οποίο είναι πλούσιο σε λίπος, πρωτεΐνες, σε ερυθρά και λευκά αιμοσφαίρια. Μετά από 7-12 μέρες, οι νεοσσοί αρχίζουν να εξερευνούν τον περίγυρό τους. Σχηματίζονται σταδιακά ομάδες νεοσσών, στις οποίες οι γονείς αφήνουν τα μικρά τους. Οι νεοσσοί που δεν ενσωματώνονται στις ομάδες αυτές διατρέχουν μεγάλο κίνδυνο από θηρευτές.

43 Φ λ α μ ί ν γ κ ο Τα φλαμίνγκο προσέχουν ιδιαίτερα την εμφάνισή τους! Χτενίζουν τα φτερά τους και τρίβουν εσκεμμένα το πρόσωπό τους στα καροτινοειδή και αμέσως μετά στο λαιμό, στο στήθος και στη ράχη τους. Τα καροτινοειδή προσδίδουν ένα κόκκινο προς πορτοκαλί χρώμα με αποτέλεσμα να τονίζεται το χαρακτηριστικό ροζ φτέρωμα των φλαμίνγκο. Τα θηλυκά βάφονται πολύ συχνότερα από τα αρσενικά, ενώ τα βαμμένα φλαμίνγκο βρίσκουν τροφή καλύτερης ποιότητας σε σχέση με τα υπόλοιπα. Το βάψιμο των φτερών τους φαίνεται πως αποτελεί σημάδι υπεροχής, καθώς δείχνει ότι είναι υγιή, ότι τρέφονται καλά και ότι αφιερώνουν χρόνο στην εμφάνισή τους. Ένα φλαμίνγκο προτιμά ένα βαμμένο σύντροφο, θεωρώντας ίσως πως έχει μεγαλύτερες πιθανότητες να το γονιμοποιήσει με επιτυχία. Συνήθειες: 1.Στέκονται στο ένα τους πόδι όταν αναπαύονται. 2.Τα φλαμίνγκο ζουν τον περισσότερο καιρό μέσα στο νερό. Όταν βγαίνουν έξω από αυτό χάνουν γρήγορα θερμότητα. Για να διατηρήσουν την περισσότερη δυνατή θερμότητα, φέρνουν το ένα πόδι κοντά στο σώμα, καθώς τα πόδια είναι γνωστό ότι αποτελούν κύρια πηγή απώλειας θερμότητας. Όταν ο καιρός είναι πιο ζεστός, προτιμούν να στέκονται και στα δύο πόδια ενώ όταν είναι πιο ψυχρός, πολλά προτιμούν τη στάση στο ένα πόδι.

44 Σκάγια Μολύβδου στην Αλυκή της Λάρνακας Τον Φεβρουάριο του 2003, ο θάνατος 52 Φλαμίγκο στη περιοχή του Σκοπευτηρίου Λάρνακας, οδήγησε στη διεξαγωγή έρευνας για τα αίτια του θανάτου τους. Διαπιστώθηκε ότι ο θάνατος των πουλιών προκλήθηκε από την παρουσία σκαγιών μολύβδου στο πεπτικό τους σύστημα, με συμπτώματα δηλητηρίασης από μόλυβδο. Μέχρι 80 σκάγια μολύβδου βρέθηκαν στο στομάχι πουλιών. Περαιτέρω έρευνες έδειξαν ότι στην άμεση περιοχή του Σκοπευτηρίου, η συγκέντρωση των σκαγιών στα ιζήματα του βυθού της λίμνης έφθασε σε σκάγια ανά τετραγωνικό μέτρο σε ορισμένες από τις πιο επηρεασθείσες περιοχές.

45 «Χάρηκα για τη γνωριμία!»

46 ΝΕΡΟΦΙΔΟ ΕΡΠΕΤΑ ΧΕΛΩΝΕΣ

47 ΧΕΛΩΝΕΣ Στην Κύπρο έχουμε τρία διαφορετικά είδη χελώνας. Δύο από αυτά είναι θαλάσσια είδη και ένα του γλυκού νερού.

48 ΘΑΛΑΣΣΙΕΣ ΧΕΛΩΝΕΣ Κοινή χελώνα Επιστημονική ονομασία: Caretta caretta Είδος: Ερπετό. Μήκος: Μέχρι 1 μέτρο. Διάρκεια ζωής: Περίπου 80 χρόνια Ενδιαίτημα: Ζει στη θάλασσα αλλά έχει πνεύμονες. Έτσι, βγαίνει συχνά στην επιφάνεια της θάλασσας, για να αναπνεύσει, και στις αμμώδεις παραλίες όπου γεννήθηκε η ίδια, για να γεννήσει. Διατροφή: Κυρίως θαλάσσια φυτά και ασπόνδυλα, με ιδιαίτερη προτίμησή στις τσούχτρες. Αναπαραγωγική περίοδος: Κατά την άνοιξη, οι θηλυκές γεννούν τρεις με τέσσερις φορές, τις βραδινές ώρες. Προτιμούν τις αμμώδεις παραλίες με ήπιες κλίσεις, χωρίς εμπόδια, όπου η άμμος έχει τα κατάλληλα χαρακτηριστικά, τη σωστή θερμοκρασία και υγρασία, στοιχεία απαραίτητα για την επώαση.

49 Κοινή χελώνα Γέννηση: Φτιάχνει τη φωλιά της με τα πίσω πτερύγια. Πρόκειται για έναν λάκκο 60 εκατοστών στον οποίο γεννά περίπου 120 αυγά άσπρα, μικρά και στρογγυλά. Μοιάζουν με μπαλάκια του πινγκ πονγκ και περιβάλλονται από μια ρευστή αντισηπτική ουσία που τα προστατεύει. Η εκκόλαψη τους διαρκεί περίπου δύο μήνες. Κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών μηνών του Ιουλίου και του Αυγούστου περίπου το 70% των αυγών κανονικά θα εκκολαφθεί. Η θερμοκρασία στην κάθε φωλιά καθορίζει το φύλο των νεοσσών. Η κοινή χελώνα γεννά και σε άλλες παραλίες που παρέχουν κάποια απομόνωση και ησυχία τη νύχτα. Δεν ζευγαρώνει με χελώνες από άλλη περιοχή ωοτοκίας. Έτσι ο πληθυσμός μιας περιοχής δεν αναπληρώνεται (αν εξαφανιστεί) από πληθυσμό άλλης περιοχής. Έχει καταχωρηθεί στο Διεθνές Κόκκινο βιβλίο σαν απειλούμενο είδος.

50 Το όνομα "Πράσινη Χελώνα" δεν προέρχεται από το χρώμα της χελώνας, αλλά από τον χρωματισμό του λίπους της! Νεαρή χελώνα Ενήλικη χελώνα ΘΑΛΑΣΣΙΕΣ ΧΕΛΩΝΕΣ Πράσινη χελώνα Επιστημονική ονομασία: Chelonia mydas Εμφάνιση: Κέλυφος (καβούκι) που φτάνει τα 120 εκ. μήκος και έχει χρώμα μαυριδερό ενώ η κοιλιά είναι ασπριδερή. Το βάρος της φτάνει συνήθως τα κιλά, μπορεί όμως να ξεπεράσει τα 400kg σε εξαιρετικές περιπτώσεις. Διατροφή: Είναι χορτοφάγος. Ενδιαίτημα: Ζει μονίμως στη Μεσόγειο θάλασσα. Μόνο τα θηλυκά βγαίνουν στη στεριά, όταν πρέπει να γεννήσουν αυγά μέσα στην άμμο το καλοκαίρι. Αναπνέει με πνεύμονες. Τα αυγά περίπου 120 σε κάθε φωλιά εκκολάπτονται σε 7 εβδομάδες και τα μικρά χελωνάκια κατευθύνονται από ένστικτο προς τη θάλασσα, που είναι το πιο φωτεινό μέρος του ορίζοντα κατά τη νύκτα.

51 Αναπαραγωγή: Αναπαράγεται μόνο στην Κύπρο, στην Τουρκία και ένας πάρα πολύ μικρός αριθμός στο Ισραήλ, κάθε 2-5 χρόνια. Η πράσινη χελώνα αναπαράγεται, σχεδόν αποκλειστικά, στις απομονωμένες παραλίες της Λάρας και της Τοξεύτρας. Σπάνιο είδος που κινδυνεύει με εξαφάνιση. Απειλές: οι ίδιες με την κοινή χελώνα!!! Μεγαλύτερη μείωση του πληθυσμού της υπέστη κυρίως το Γύρω στις πράσινες χελώνες είχαν φονευθεί για εξαγωγή στην Ευρώπη, εξαιτίας της μεγάλης ζήτησης που είχε για το κρέας της και την χελωνόσουπα.

52 ΘΑΛΑΣΣΙΕΣ ΧΕΛΩΝΕΣ Κύριες απειλές Τουριστική ανάπτυξη κοντά στις παραλίες (πολεοδομικές παρεμβάσεις, έντονος φωτισμός, θόρυβος, ανθρώπινες δραστηριότητες αναψυχής, σκουπίδια) Υπεραλίευση (πνίγονται ή σκοτώνονται όταν πιαστούν στα δίκτυα των ψαράδων) Ανθρώπινες δραστηριότητες Επιπτώσεις ανθρώπινης συμπεριφοράς Υποβάθμιση, συρρίκνωση και καταστροφή των βιοτόπων αναπαραγωγής του. Από τα μικρά που θα εκκολαφθούν επιβιώνει μόνο το 1%. Τα αυγά και τα χελωνάκια στην παραλία κινδυνεύουν από άλλα είδη ζώων από την οδήγηση πάνω στην παραλία και από τα φώτα που ελκύουν τα χελωνάκια και τα εμποδίζουν να πάνε στην θάλασσα. Οι χελώνες σταμάτησαν να γεννούν σε διάφορες άλλες παραλίες που αξιοποιήθηκαν τουριστικά.

53 ΘΑΛΑΣΣΙΕΣ ΧΕΛΩΝΕΣ Μέτρα προστασίας Οι χελώνες κινδυνεύουν με πλήρη αφανισμό. 1. Έχουν κηρυχθεί προστατευόμενα είδη από το Διεθνή Οργανισμό για τη Διατήρηση της Φύσης. 2. Οι χελώνες και τ αυγά τους προστατεύονται στην Κύπρο από το 1971, από τις πρόνοιες του «Περί Αλιείας Νόμου». 3. Στην παραλία της Λάρας δημιουργήθηκε σταθμός κι εκκολαπτήριο για τη διάσωση της χελώνας. Τ αυγά μαζεύονται και ξαναθάβονται μέσα στην άμμο. Σε αρκετές περιπτώσεις τ αυγά προστατεύονται με κλουβιά στις πραγματικές φωλιές. 4. Ειδικό σχέδιο για διάσωσή τους από το Τμήμα Αλιείας και Θαλάσσιων ερευνών => προστασία των σημαντικότερων παραλιών όπου γεννούν τα αυγά τους στην άμμο, των αυγών μέχρι να εκκολαφθούν τα μικρά χελωνάκια μέσα από την άμμο και να διασφαλιστεί ότι αυτά θα πάνε προς τη θάλασσα με ασφάλεια.

54 Χελώνα του γλυκού νερού Επιστημονική ονομασία: Mauremis rivulata Εμφάνιση: Το μήκος του καβουκιού της φτάνει τα 30cm. Τα θηλυκά είναι μεγαλύτερα από τα αρσενικά. Διατροφή: Κυρίως ασπόνδυλα, μικρά ψάρια, αμφίβια, φίδια, πτώματα και φυτά. Χαρακτηριστικά: Είναι δειλό ζώο. Αναπαραγωγή: Τα θηλυκά γεννούν 4-6 αυγά σε τρύπες που σκάβουν σε μαλακό χώμα, αφού ωριμάσουν σεξουαλικά μετά και το 10 ο έτος της ηλικίας τους. Ενδιαίτημα: Ρέματα με μικρή ροή νερού, πλούσια σε υδρόχαρη βλάστηση, κυρίως σε περιοχές εντός και γύρω από την Λευκωσία και την πόλη Χρυσοχούς.

55 Χελώνα του γλυκού νερού Κύριες απειλές Κλιματικές αλλαγές Αποξήρανση υγροβιότοπων Απελευθέρωση από πολίτες στους χώρους που χει, άλλων ξενικών ειδών χελώνας, εκτοπίζοντας την από τους βιοτόπους της. Μέτρα προστασίας Οι χελώνες και τ αυγά τους προστατεύονται στην Κύπρο από το 1971, από τις πρόνοιες του «Περί Αλιείας Νόμου». Επιπτώσεις ανθρώπινης συμπεριφοράς Από τα μικρά που θα εκκολαφθούν επιβιώνει μόνο το 1%.

56

57 Κυπριακό Νερόφιδο Επιστημονική ονομασία: Natrix natrix cypriaca Ενδημικό υποείδος (έχει περιληφθεί στο Παράρτημα 11 της Ευρωπαϊκής Οδηγίας των Οικοτόπων, όπου περιλαμβάνονται τα είδη που κινδυνεύουν με εξαφάνιση, των οποίων η προστασία τους χρήζει τη διατήρηση των οικοτόπων τους.

58 Κυπριακό Νερόφιδο Χαρακτηριστικά: Έχει στρογγυλεμένη κεφαλή, και στρογγυλεμένη κόρη ματιού. Το χρώμα του ποικίλει, στην Κύπρο υπάρχουν τρεις χαρακτηριστικές παραλλαγές χρωμάτων. Το μήκος του σώματος του είναι περίπου 1 μέτρο. Το θηλυκό είναι λίγο μεγαλύτερο από το αρσενικό. Δεν έχει δηλητήριο. => Δεν προκαλούν καμία απολύτως ζημιά στον άνθρωπο ή στις ανθρώπινες δραστηριότητες Ενδιαίτημα: Φράκτης του Ξυλιάτου και η λίμνη του Παραλιμνιού Συνήθειες: Κινείται την ημέρα, είναι κυρίως φίδι του νερού και άριστος κολυμβητής. Κυνηγά τη λεία του μέσα στο νερό. Δε δαγκώνει, αλλά προσπαθεί να αμυνθεί, αποβάλλοντας από τους αδένες της έδρας δύσοσμο υγρό. Ζευγάρωμα: Μεταξύ Μαΐου Ιουνίου. Ο αριθμός των αυγών κυμαίνεται μεταξύ 4-9. Διατροφή: Βάτραχοι (Ran levantina) και σπάνια ψάρια (Cyprinus caprio).

59 Κυπριακό Νερόφιδο Ενα από τα πιο σπάνια είδη φιδιών στην Κύπρο. Κινδυνεύει να εκλείψει. Κυριότερες απειλές εξαφάνισης: Συλλογή από Κυπρίους και ξένους συλλέκτες για εμπλουτισμό ιδιωτικών συλλογών, για εκθέσεις ή και εμπόριο. Οι λιγοστές λίμνες και τα ρυάκια στα οποία απαντάται: ξηραίνονται, ρυπαίνονται από τους ανθρώπους με σκουπίδια και χημικά, δέχονται εισβολή από ξενικά είδη πανίδας τα οποία είτε ανταγωνίζονται για τροφή το νερόφιδο είτε ακόμη και το σκοτώνουν. Διάφορες δραστηριότητες ιδιωτών στους βιότοπους τους π.χ. διοργάνωση motorcross, σκοπευτήριο, άντληση νερού Καθυστέρηση στην ετοιμασία διαχειριστικού σχεδίου για τους υδροβιότοπους των δύο λιμνών.

60 Κυπριακό Νερόφιδο Η Κυπριακή Κυβέρνηση οφείλει να προβαίνει στην εφαρμογή κατάλληλων διαχειριστικών μέτρων που να διασφαλίζουν την επιβίωση και τη διατήρηση των οικοτόπων του. Σε ανακοίνωση τους η Νεολαία του Κινήματος των Οικολόγων σημειώνει πως η Κυβέρνηση δεν έλαβε κανένα μέτρο για την προστασία του νερόφιδου στη λίμνη Παραλιμνίου, ενώ παράλληλα «αρνήθηκε να συμμορφωθεί με τα ευρωπαϊκά κοινοτικά νομοθετικά πλαίσια με αποτέλεσμα το σπάνιο αυτό νερόφιδο να κινδυνεύει με εξαφάνιση». Οι Αρμόδιες Αρχές είχαν ενημερωθεί από την Κομισιόν το 2006 πως η κυπριακή Κυβέρνηση θα παραπεμπόταν γιατί δεν προέβησαν σε καμία ενέργεια αλλά συνέχισαν να επιτρέπουν την εκμετάλλευση της περιοχής των λιμνών για σκοπούς ανάπτυξης. Προστατευτικά μέτρα: Έχει περιληφθεί στην Ευρωπαϊκή Οδηγία των Οικοτόπων Natura 2000 (όχι όμως εγκαίρως!).

61 Αυτή είναι η προστασία των υγροβιότοπων; Μάρτιος 2010 Αλυκή της Λάρνακας: πράσινη από τα λύματα που ρέουν ακόμη από τις κατοικίες. Χτίσιμο αφαλάτωσης και αποχετευτικού, πέρασμα δρόμου, σκάγια από σκοπευτήριο, ρίξιμο τοξικών υγρών. Φεβρουάριος 2011 Λίμνη Παραλιμνίου: Σκουπίδια στη λίμνη (πολλά φορτηγά σκουπιδιών έχουν αφαιρεθεί από τη λίμνη), δοκιμές με μοτοσικλέτες, κάψιμο ελαστικών, άδεια για κτίσιμο 394 κατοικιών.

62 ΣΥΝΟΨΙΖΟΝΤΑΣ ΛΟΓΟΙ μείωσης πληθυσμού πανίδας Η διατάραξη της οικολογικής ισορροπίας που οφείλεται: Στην ανθρώπινη επέμβαση σε όλους τους χώρους - αλόγιστη οικιστική ανάπτυξη Στις πυρκαγιές των δασών Στα φυτοφάρμακα Στο κυνήγι Στο λαθροκυνήγι Στη μόλυνση των νερών ΛΗΨΗ ΜΕΤΡΩΝ Μερικά ζώα κηρύχθηκαν προστατευόμενα και απαγορεύεται να φονεύονται. Πολλοί περιορισμοί στο κυνήγι Καταπολεμείται συστηματικά το λαθροκυνήγι. Έχουν ψηφιστεί νόμοι που δεν επιτρέπουν την αλόγιστη ανάπτυξη σε όλους τους χώρους (πολεοδομικές ζώνες). Λαμβάνονται μέτρα πρόληψης ή έγκαιρης κατάσβεσης δασικών πυρκαγιών.

63 Η πορεία προς την προστασία Στην αρχή, η τάση για προστασία ήταν απλά η θέσπιση νομοθεσίας για προστασία των διαφόρων ειδών. Η ανακήρυξη περιοχών προστασίας της φύσης μέσα στα κρατικά δάση ήταν ένα μεγαλύτερο βήμα. Συμπερίληψη διαφόρων περιοχών του νησιού στο ευρωπαϊκό δίκτυο διαχείρισης και προστασίας της φύσης «Natura 2000» προστασία και των οργανισμών και τοπίου Η ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης και η ενημέρωση της για διάφορα οικολογικά θέματα είναι το κλειδί για τη σωστή διαχείριση και την προστασία του περιβάλλοντος. Η προστασία της πανίδας είναι υπόθεση κάθε Κύπριου πολίτη και δεν μπορεί να επιτευχθεί μόνο με Νόμους, από το φόβο επιβολής οποιασδήποτε ποινής.

64 Και τώρα τι πρέπει να γίνει! Ανάγκη προστασίας της Πανίδας μας Προστασία των Οικοσυστημάτων Ευαισθητοποίηση και ενημέρωση της κοινής γνώμης για την Οικολογία της πανίδας. Δημιουργία και αύξηση προστατευόμενων περιοχών (Εθνικά Πάρκα, Περιοχές Προστασίας της Φύσης, Μνημεία της Φύσης κτλ). Το κυνήγι πρέπει να ασκείται μόνο για μικρή χρονική περίοδο και όχι καθ όλη την διάρκεια του χρόνου. Οι μόνιμες και προσωρινές απαγορευμένες περιοχές κυνηγίου, πρέπει να: επιλέγονται με επιστημονικά κριτήρια και όχι να είναι αποτέλεσμα παζαρέματος με τους κυνηγούς. υπάρχει επαρκής προστασία των περιοχών κατά τις κυνηγετικές περιόδους. Καθορισμός και εφαρμογή πολιτικής μείωσης του μεγάλου αριθμού των κυνηγών. Εκστρατεία επιμόρφωσης γεωργών στη χρήση φυτοφαρμάκων και εντομοκτόνων, τα οποία πολλές φορές είναι πολύ επιζήμια για την πανίδα. Ενθάρρυνση από το κράτος για έρευνα σε διάφορα θέματα της πανίδας του τόπου μας, καθώς οι γνώσεις γύρω από την κυπριακή πανίδα είναι ελάχιστες.

65 Παρουσίαση και αναδόμηση σχεδίου μαθήματος «Προστατευόμενα ζώα της Κύπρου», της ενότητας «Ζώα του τόπου μας»

66 Μάθημα 1: Προστατευόμενα Ζώα της Κύπρου Χρόνος: 2Χ80 λεπτά Στόχοι: Το παιδί: 1. Να αναγνωρίζει και ονομάζει έξι τουλάχιστον προστατευόμενα ζώα του τόπου μας. 2. Να εξηγά τον όρο προστατευόμενα ζώα. 3. Να αναφέρει βασικές πληροφορίες που αφορούν μορφολογικά χαρακτηριστικά και τις συνήθειες του αγρινού, του αετού και της χελώνας παρατηρώντας σχετικές εικόνες και αντλώντας πληροφορίες από σχετικά κείμενα. 4. Να αναφέρει δύο τουλάχιστο λόγους για τους οποίους κινδυνεύουν με εξαφάνιση τα πιο πάνω ζώα. 5. Να αναφέρει μέτρα προστασίας των πιο πάνω ζώων, που λήφθηκαν ή πρέπει να ληφθούν. Σχολιασμός: Θετικά στοιχεία Ο στόχος 5 ζητά από τα παιδιά να αναφέρουν μέτρα προστασίας που θα πρέπει να ληφθούν. Αρνητικά σημεία Ο στόχος 3 είναι διατυπωμένος περισσότερο σαν δραστηριότητα παρά σαν στόχος. Επίσης, μπορεί να θεωρεί και ελλιπής. Θα μπορούσε εκτός από το να αναφέρουν βασικές πληροφορίες για τα χαρακτηριστικά τους, να εντοπίζουν μέσα από αυτά τυχόν απειλές του είδους. Οι τουλάχιστον δύο λόγοι κινδύνου εξαφάνισης των ζώων που ζητά ο στόχος 4 είναι λίγοι για μάθημα που έχει σαν θέμα την προστασία των ζώων. (Υπ. Παιδείας Κύπρου -Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραμμάτων, 2001)

67 ΑΦΟΡΜΗΣΗ Ο δάσκαλος δίνει στα παιδιά το φύλλο εργασίας 1, τους δείχνει το γύπα και τους ζητά να του πουν ποιο ζώο είναι και ποιοι έχουν δει πραγματικό γύπα. Ακολούθως, τους λέει ότι παλιά τον έβλεπαν σε απόμερα μέρη, ενώ σήμερα υπάρχουν ελάχιστοι και ότι κινδυνεύουν να εξαφανιστούν από την Κύπρο. Τους ζητά να υποθέσουν γιατί συμβαίνει αυτό και μετά να συμπληρώσουν τα ονόματά των υπόλοιπων ζώων του φυλλαδίου. Τα παιδιά συμπληρώνουν κι ανακοινώνουν τα ονόματα των ζώων. Ακολούθως, τους λέει ότι τα ζώα αυτά έχουν κηρυχθεί προστατευόμενα και τους ρωτά τι καταλαβαίνουν με τον όρο προστατευόμενα ζώα. Τα παιδιά λένε τις απόψεις τους και ο δάσκαλος συμπληρώνει. Στη συνέχεια, τίθεται η ερώτηση: πότε ένα είδος κινδυνεύει μ εξαφάνιση.

68 Σχολιασμός αφόρμησης Θετικά: Τα παιδιά αναπτύσσουν τις δεξιότητες παρατήρησης, διατύπωσης υποθέσεων. Ανταποκρίνεται στους στόχους 1 και 2. Η τελευταία ερώτηση του δασκάλου αποτελεί ερέθισμα για προβληματισμό. Αρνητικά: Όχι ενδιαφέρουσα για αφόρμηση. Όχι αποτελεσματική. Κάποια παιδιά δεν ξέρουν καθόλου τις ονομασίες των ζώων, έτσι θα περιμένουν να τις ακούσουν. Δίνεται έμφαση μόνο στο γύπα και δεν αναφέρεται ότι υπάρχουν πολλά προστατευόμενα ζώα, ούτε από ποιον προστατεύονται. Προτάσεις για βελτίωση: Θα ήταν καλύτερα αν τα παιδιά έρχονταν πρώτα σε κάποια επαφή με τα ζώα (π.χ. βίντεο, βιντεοπαρουσίαση), όπου θα φαίνεται ο μεγάλος αριθμός των προστατευόμενων. Στην τελευταία ερώτηση είναι απαραίτητο να εξαχθεί το συμπέρασμα ότι ο άνθρωπος είναι αυτός που ευθύνεται στις πλείστες περιπτώσεις.

69 Δραστηριότητα 1 Δίνεται το φύλλο εργασίας 2 (Το αγρινό). Τα παιδιά παρατηρούν τις εικόνες, διαβάζουν το κείμενο που τις συνοδεύει κι εκτελούν εργασίες. Ακολουθεί συζήτηση στην οποία τονίζονται ότι: 1. Είναι ενδημικό ζώο, μοιάζει με άγριο πρόβατο, είναι δειλό, ευλύγιστο κι ευκίνητο. Έχει πολύ δυνατή ακοή και όσφρηση. Το αρσενικό είναι πιο μεγάλο και πιο ωραίο από το θηλυκό. Μόνο το αρσενικό έχει κέρατα. 2. Στα παλιά χρόνια υπήρχαν πολλά αγρινά σε πολλές περιοχές της Κύπρου. Σιγά, σιγά λιγόστευαν. Το 1937 λιγόστεψαν τόσο, που κινδύνεψαν να εξαλειφθούν. Λήφθηκαν τότε δραστικά μέτρα και, ευτυχώς, ο αριθμός των αγρινών άρχισε να αυξάνεται. Σήμερα υπάρχουν στο δάσος Πάφου πολλά αγρινά. Σχολιασμός: Θετικά Μαθαίνουν τι είναι ενδημικό. Αντιστοιχεί στους στόχους 3, 4, 5. Πολλές εικόνες = πηγή πληροφοριών στις ερωτήσεις και όχι διακοσμητικές => ανάπτυξη δεξιότητας παρατήρησης και ερμηνείας παρατήρησης Παράθεση σημαντικών αιτιών κινδύνου. Ωραία σύνδεση με την καθημερινότητα (Κυπριακές Αερογραμμές)

70 Αρνητικά Στη συζήτηση δεν αναφέρονται οι λόγοι που κινδύνεψαν να εξαλειφθούν. Δεν αναφέρει ότι αν και δεν κινδυνεύει, πάλι πρέπει να προστατεύεται. Μοιάζει με μάθημα Ελληνικών, παρά με μάθημα Φ.Ε. Καμιά αλληλεπίδραση δασκάλου με τους μαθητές. Οι ερωτήσεις: «Πώς λένε τα ζώα που θηλάζουν μόνα τους τα μικρά τους» και «Γράψε τρία παραδείγματα», είναι αχρείαστες και περιττές με το θέμα. Δεν εξηγά το λόγο γιατί έγινε αυτή η απαγόρευση στους βοσκούς. Εισηγήσεις για βελτίωση: Χρήση πολυμεσικών μέσων για γνωριμία με το αγρινό. Να ενημερωθούν με αποκόμματα εφημερίδας, για τους λόγους που κινδύνεψε. Ο εκπαιδευτικός θα μπορούσε να σταματά τους μαθητές σε κάποιο σημείο και να γίνεται ενδιάμεσα συζήτηση. Επιπρόσθετα, θα έπρεπε να προβληματίσει τα παιδιά πώς όσα έμαθαν για τα χαρακτηριστικά του και το βιότοπό του, θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε απειλές για αφανισμό οποιαδήποτε διατάρραξή τους.

71

72 Δραστηριότητα 2 Δίνεται το φύλλο εργασίας 3 (Ο αετός). Τα παιδιά παρατηρούν τις εικόνες, διαβάζουν το κείμενο που τις συνοδεύει κι εκτελούν τις εργασίες. Κατά τη συζήτηση τονίζονται τα εξής σημεία: 1. Είναι το μεγαλύτερο και δυνατότερο πουλί («βασιλιάς των πουλιών», ένα από τα σπάνια πτηνά που κινδυνεύουν να εκλείψουν. 2. Γίνεται περιγραφή του ράμφους, φτερούγων, νυχιών και γίνεται αναφορά για τους ρόλους τους. 3. Φημίζεται για την οξύτατη όρασή του. 4. Αναφορά στο οικοσύστημαενδιαίτημα. Σχολιασμός Θετικά: Σύνδεση με την καθημερινότητα (αετίσιο βλέμμα). Αντιστοιχεί στους στόχους 3, 4, 5. Πολλές εικόνες = πηγή πληροφοριών στις ερωτήσεις και όχι διακοσμητικές => ανάπτυξη παρατήρησης και ερμηνείας παρατήρησης

73 Αρνητικά: Δεν αναφέρει για ποιο είδος αετού (παρερμηνεία). Μοιάζει με μάθημα Ελληνικών. Η τελευταία ερώτηση της πρώτης σελίδας δεν μπορεί απαντηθεί ολοκληρωμένα από τους μαθητές, λόγω της εικόνας. Δεν φαίνεται ότι κτίζουν τη φωλιά τους σε ψηλά δέντρα ή πάνω σε απότομα και ψηλά βράχια. Η δεύτερη ερώτηση της τελευταίας σελίδας δεν αφήνει τον μαθητή να μαντέψει με τι τρέφεται ο αετός. Η απάντηση δίνεται δίπλα στην εικόνα ξεκάθαρα. Δίνει περισσότερη έμφαση στα χαρακτηριστικά του παρά στους λόγους που κινδυνεύει (μόνο τελευταία ερώτηση). Δε γίνεται σύνδεση χαρακτηριστικών και πιθανόν λόγων που οδήγησαν στην απειλή για αφανισμό. Εισηγήσεις για βελτίωση: (ίδιες με δραστηριότητα 1)

74

75 Δραστηριότητα 3 Μελέτη της χελώνας. Αν υπάρχει δυνατότητα παρατηρούν αληθινή χελώνα. Ακολούθως δίνεται το φύλλο εργασίας 4 και τα παιδιά εργάζονται ομαδικά. Στο τέλος γίνεται συζήτηση. Κατά τη συζήτηση μπορούν να αναφερθούν και τα πιο κάτω στοιχεία: Παράγοντες που οδήγησαν στη μείωση του πληθυσμού τους. Χώρος που γεννούν και αναπαράγονται. Εχθροί και ανθρώπινη επέμβαση Μέτρα που πάρθηκαν για προστασία στην παραλία της Λάρας και προστασία από τις πρόνοιες του «Περί Αλιείας Νόμου» Σχολιασμός: Θετικά Πολύ σωστά δίνεται περισσότερη έμφαση στους παράγοντες που οδήγησαν στην μείωση του πληθυσμού τους. Γίνεται επανάληψη του όρου «προστατευόμενο». Οι εικόνες καθοδηγούν τον μαθητή να κάνει παρατηρήσεις αλλά και ερμηνεία παρατηρήσεων, ώστε να οδηγηθεί στις σωστές απαντήσεις. Τοποθετούν στο χάρτη περιοχές. Αρνητικά Μοιάζει με μάθημα Ελληνικών. Όχι αλληλεπίδραση δασκάλου και μαθητών. Δεν αναφέρεται ότι υπάρχουν τρεις χελώνες, δύο θαλάσσιες και μια του γλυκού νερού. Στη δεύτερη σελίδα είναι περισσότερα αυτά που πρέπει να διαβάσουν. Εισηγήσεις (ίδιες με δραστηριότητα 1 και 2) Εκδρομή στο περιβαλλοντικό κέντρο

76

77 Ολοκλήρωση μαθήματος Με κατάλληλες ερωτήσεις επαναφέρονται οι ορθές στάσεις, που πρέπει να καλλιεργηθούν για την προστασία των άγριων ζώων του τόπου μας. --- Τι θα συμβεί, αν δεν προστατέψουμε τα ζώα του τόπου μας που κινδυνεύουν; --- Ποια μέτρα λήφθηκαν για την προστασία τους; --- Ποια άλλα μέτρα εισηγείστε; Τα παιδιά κάθε ομάδας καλούνται να επιλέξουν ένα από τα τρία ζώα (αγρινό, αετός, χελώνα), να συνεργαστούν και να γράψουν τι νομίζουν ότι θα έλεγε το ζώο στους ανθρώπους, αν μπορούσε να μιλήσει. Στο τέλος γίνονται οι ανακοινώσεις των ομάδων. Σχολιασμός Θετικά Δίνεται έμφαση στην οικολογική ισορροπία Οι μαθητές εισηγούνται δικά τους μέτρα προστασίας. Παιχνίδι ρόλων: τα παιδιά μπαίνουν στη θέση των ζώων Γίνεται επανάληψη Αρνητικά Μπορεί να θεωρηθεί αρνητικό το γεγονός ότι η αξιολόγηση είναι ομαδική. Ο εκπαιδευτικός θέτει ερωτήσεις και οι μαθητές απαντούν. Εισηγήσεις για βελτίωση Φύλλο αξιολόγησης με παιχνιώδη τρόπο (αντιστοίχηση, κρυπτόλεξο, ακροστοιχίδα)

78

79

80 ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ!