ΠΕΜΠΤΗ 6 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2014 ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 7 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2014

Transcript

1

2 18:30 Κεντρική ομιλία ΠΕΜΠΤΗ 6 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2014 Πρόεδρος: Στέφανος Φ. Βασιλόπουλος, Πανεπιστήμιο Πατρών Η ψυχολογία των διδασκόντων στα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα Αναστασία Καλαντζή- Αζίζι, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 7 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ :00-10:30 Θεμ. Συνεδρία 1: (Αίθουσα Ι12) Συμβουλευτική γονέων Πρόεδρος: Γ. Μιχάλης, Συμβουλευτικός Σταθμός Νέων Ιωαννίνων Συμβουλευτική γονέων και προαγωγή των εκτελεστικών λειτουργιών στα παιδιά: γονικές πρακτικές συμμετοχής στη μελέτη των σχολικών εργασιών Νικολάου Όλγα, Τάνταρος Σπύρος Τμήμα Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών Η ανάγκη παροχής συμβουλών στους γονείς για την υιοθέτηση λειτουργικών πρακτικών συμμετοχής κατά την ενασχόληση τους με τις σχολικές εργασίες, γίνεται όλο και πιο επιτακτική καθώς η γονική εμπλοκή φαίνεται πως επιδρά στη γνωστική, συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών. Οι εκτελεστικές λειτουργίες, ως σύνολο αλληλοσχετιζόμενων δεξιοτήτων εμπρόθετης και στοχοκατευθυνόμενης συμπεριφοράς, συμβάλουν καθοριστικά στη μάθηση και στην προσαρμογή των παιδιών παρόλο που δεν αποτελούν τμήμα της διδασκόμενης ύλης στο σχολείο. Σκοπός αυτής της εργασίας είναι η διερεύνηση της επίδρασης των πρακτικών που χρησιμοποιούν οι γονείς συμμετέχοντας στη μελέτη των σχολικών εργασιών, με την εκδήλωση εκτελεστικών λειτουργιών όπως ο ανασταλτικός έλεγχος, η γνωστική και συμπεριφορική ευελιξία, η διαχείριση των συναισθηματικών αντιδράσεων, η μνημονική συγκράτηση, η συγκέντρωση και διατηρούμενη προσοχή, η ευταξία, η έναρξη, ο σχεδιασμός και η παρακολούθηση της δραστηριότητας. Τα αποτελέσματα αναμένεται να αξιοποιηθούν σε προγράμματα συμβουλευτικής γονέων, με κατεύθυνση τη χρήση αποτελεσματικών πρακτικών γονικής συμμετοχής στην οργάνωση και διαδικασία μελέτης των μαθημάτων. Στην έρευνα συμμετείχαν 270 γονείς μαθητών Δημοτικού οι οποίοι συμπλήρωσαν την Προσαρμοσμένη Κλίμακα Εκτελεστικών Λειτουργιών και το Προσαρμοσμένο Ερωτηματολόγιο Γονικής Εμπλοκής. Βρέθηκαν υψηλές συνάφειες ανάμεσα σε επιμέρους πρακτικές γονικής συμμετοχής και στις εκτελεστικές λειτουργίες. Τα αποτελέσματα αναδεικνύουν τις θετικές επιδράσεις που έχει η χρησιμοποίηση συστήματος οργάνωσης και κινητοποίησης στην προσαρμοστικότητα των παιδιών, στον έλεγχο της συμπεριφοράς τους, στη χρήση μεταγνωστικών τεχνικών και στην επίλυση προβλημάτων. Προτείνεται ο εμπλουτισμός των παρεχόμενων συμβουλευτικών υπηρεσιών στους γονείς και στη σχολική κοινότητα με προγράμματα ψυχοεκπαίδευσης που θα στοχεύουν στην προαγωγή των εκτελεστικών λειτουργιών μέσω της εφαρμογής συγκεκριμένων τεχνικών. Λέξεις κλειδιά: συμβουλευτική γονέων, εκτελεστικές λειτουργίες, γονικές πρακτικές, προετοιμασία σχολικών μαθημάτων, πρωτοβάθμια εκπαίδευση

3 Η συμβουλευτική γονέων μέσω υπηρεσίας της εκπαίδευσης στα πλαίσια αντιμετώπισης προβλημάτων μαθητών/τριών Δ/θμιας Εκπ/σης. Μιχάλης Γρηγόριος, Υπεύθυνος Συμβουλευτικού Σταθμού Νέων Ιωαννίνων, Msc Κοινωνικής Ψυχιατρικής Παιδοψυχιατρικής Χασιώτη Ελένη, Νηπιαγωγός Τζοβάρας Αλέξιος, Συστημικός Οικογενειακός Σύμβουλος Η αντιμετώπιση συναισθηματικών προβλημάτων και προβλημάτων συμπεριφοράς ενός μαθητή συχνά περιλαμβάνει και παρεμβάσεις σε ευρύτερα πλαίσια που ο ίδιος εντάσσεται όπως αυτό της οικογένειας. Η αποτελεσματικότητα της όποιας προσπάθειας επίλυσης αυτών των προβλημάτων είναι σημαντικά μεγαλύτερη όταν μέρος της θεραπευτικής παρέμβασης αποτελεί και η συμβουλευτική μελών της οικογένειάς του. Αυτό οφείλεται κυρίως σε δύο λόγους: γιατί συχνά το πρόβλημα είναι η ίδια η οικογένεια και γιατί, ακόμα κι αν δεν εντοπίζεται στους κόλπους της η γενεσιουργός αιτία, μπορεί να βοηθήσει στην επίλυσή του όντας ένα βασικό υποστηρικτικό πλαίσιο με έντονες συναισθηματικές συνδέσεις και επιρροές. Ο Συμβουλευτικός Σταθμός Νέων, ως υπηρεσία της Δ/θμιας Εκπαίδευσης με κύριο έργο του την ψυχοκοινωνική υποστήριξη μαθητών/τριων, απευθύνεται στα μέλη της οικογένειας των εφήβων που καλείται να βοηθήσει ώστε σε συνεργασία μαζί τους να παρέχει την καλύτερη δυνατή στήριξη και να οργανώσει αποτελεσματικότερα τις όποιες παρεμβάσεις. Η συνεργασία αυτή περιλαμβάνει ατομικές συναντήσεις με τους γονείς, συναντήσεις με τους γονείς και τον/την μαθητή/τρια, διαμεσολάβηση για εποικοδομητική επικοινωνία των κηδεμόνων με τη σχολική μονάδα και παραπομπή σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας όποτε αυτό κρίνεται απαραίτητο. Τα εμπειρικά δεδομένα από την τετραετή λειτουργία της υπηρεσίας μας δείχνουν πως σε αρκετές περιπτώσεις το οικογενειακό περιβάλλον έχει τη διάθεση να δεχτεί συμβουλευτική στήριξη και καθοδήγηση και πολλές φορές την επιζητά. Παρά την αναγκαιότητα όμως αυτής της συνεργασίας δε λείπουν και οι περιπτώσεις που υπάρχει άμεση ή έμμεση άρνηση της οικογένειας να εμπλακεί στη θεραπευτική/συμβουλευτική διαδικασία ενώ σε κάποιες άλλες που ο πατέρας, η μητέρα, ή μέλη της ευρύτερης οικογένειας φάνηκαν αρχικά πρόθυμοι, η συνεργασία αυτή δεν είχε διάρκεια. Γονείς και συμβουλευτική στο νομό Ιωαννίνων : Μία καλή πρακτική αποτελεσματικής συνεργασίας μεταξύ φορέων του ΥΠΕΠΘ σε επίπεδο νομού Τσεντσερής Μιχαήλ, Ψυχολόγος (MA, Med, Msc) Υπεύθυνος Σχολής Γονέων Π.Ε. Ιωαννίνων Μιχάλης Γρηγόριος, Υπεύθυνος Συμβουλευτικού Νέων Π.Ε. Ιωαννίνων Msc Κοινωνικής Ψυχιατρικής Παιδοψυχιατρικής Χασιώτη Ελένη, Νηπιαγωγός Η συγκεκριμένη ανακοίνωση έχει ως στόχο να παρουσιάσει τη συνεργασία δύο φορέων της εκπαίδευσης, του ΙΝΕΔΙΒΙΜ. (Σχολή Γονέων) και του Συμβουλευτικού Σταθμού Νέων Ιωαννίνων, στα πλαίσια υποστήριξης και ενημέρωσης γονέων. Θα δοθεί η ευκαιρία στον ακροατή να αντιληφθεί το σχεδιασμό και την υλοποίηση του προγραμματισμού δράσεων που είχε ως αποτέλεσμα την παροχή συμβουλευτικής σε πάνω από 200 γονείς μαθητών/τριών Π/θμιας & Δ/θμιας Εκπ/σης της περιφερειακής ενότητας Ιωαννίνων. Σκοπός της λειτουργίας των Σχολών Γονέων είναι η στήριξη των γονέων ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν με επιτυχία στο σύνθετο και δύσκολο ρόλο τους όπως αυτός διαμορφώνεται στις σύγχρονες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες. Το έργο προσφέρει στους γονείς και στο οικογενειακό και σχολικό περιβάλλον γνώσεις και ευκαιρίες για προβληματισμό. Ο Συμβουλευτικός Σταθμός Νέων, ως υπηρεσία της εκπαίδευσης που έχει σαν στόχο την ψυχοκοινωνική υποστήριξη μαθητών, έρχεται σε επαφή με τους γονείς είτε στα πλαίσια της αντιμετώπισης προβλημάτων των παιδιών τους είτε για συμβουλευτική στήριξη & καθοδήγηση των ίδιων. Έχει φανεί ότι εκτός από την πραγματοποίηση ατομικών συναντήσεων, πολύ χρήσιμη είναι και η συμμετοχή τους σε ομαδικές συναντήσεις με άλλους γονείς που

4 υλοποιούνται δομημένα με την μορφή «σχολών γονέων». Η έκφραση συναισθημάτων, προβληματισμών και απόψεων καθώς και ο εμπλουτισμός των γνώσεων που συντελείται σ αυτές, έχουν ευεργετικά αποτελέσματα στην επίτευξη ψυχικής ηρεμίας και στη ενδυνάμωση του γονεϊκού τους ρόλου. Γι αυτό, μεταξύ των επιλογών που προτείνει η συγκεκριμένη υπηρεσία στους γονείς που υποστηρίζει συμβουλευτικά είναι και η συμμετοχή σε αυτές τις ομάδες, ενημερώνοντάς τους για τη λειτουργία του θεσμού των Σχολών Γονέων που υλοποιεί το ΙΝΕΔΙΒΙΜ. Παιδιά με ΔΕΠΥ και ο ρόλος των γονιών: η συμβουλευτική γονέων στην υπηρεσία της πρόληψης Μαρία Κυριακίδου, Κέντρο Πρόληψης της Εξάρτησης & Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας ΠΥΞΙΔΑ Η επικέντρωση του Κ.Π. ΠΥΞΙΔΑ στην ανίχνευση των αναγκών της κοινότητας και στην κάλυψη αυτών των αναγκών με παρεμβάσεις καθολικής, επικεντρωμένης και ενδεδειγμένης πρόληψης οδήγησαν στο σχεδιασμό μιας παρέμβασης πρόληψης που εστιάζει στα παιδιά με ΔΕΠΥ και τους γονείς τους. Η ΔΕΠΥ: Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής - Υπερκινητικότητα επηρεάζει τη λειτουργικότητα των παιδιών, τη συνύπαρξη τους με τους άλλους και την προσαρμογή τους στη ζωή του σχολείου, αλλά επίσης και τη ζωή όλης της οικογένειας. Συνδέεται με πολλές δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις και ενοχοποιείται για την εμπλοκή με τη χρήση ουσιών στην ενήλικη ζωή. Η παρέμβαση που υλοποιήθηκε απευθύνθηκε στους γονείς των παιδιών με στόχο την καλύτερη δική τους ενημέρωση για τη ΔΕΠΥ ώστε να κατανοήσουν τη συμπεριφορά και τις δυσκολίες του παιδιού τους καλύτερα και να αναγνωρίσουν τις αντιδράσεις του. Η ομάδα ακολούθησε τις αρχές της προσωποκεντρικής συμβουλευτικής δίνοντας στους γονείς την ευκαιρία να διερευνήσουν το θέμα της σχέσης τους με τα παιδιά και να καλλιεργήσουν δεξιότητες επικοινωνίας όπως ενσυναίσθηση, αποδοχή & αυθεντικότητα, προκειμένου να διαμορφώσουν σχέσεις συναισθηματικής ασφάλειας μαζί τους και να λειτουργήσουν «προστατευτικά». Η πιλοτική αυτή παρέμβαση αξιολογήθηκε ως προς τη βοήθεια που έδωσε στους συμμετέχοντες και συνοδεύτηκε με διερεύνηση αναγκών, όπου και φάνηκε η ανάγκη των γονέων για ενημέρωση και καθοδήγηση, καθώς και την υποστήριξη των ίδιων και των παιδιών τους μέσα από παρεμβάσεις ομαδικής, οικογενειακής και ατομικής συμβουλευτικής από υπηρεσίες ψυχικής υγείας και εκπαίδευσης. Οι εκκλήσεις των γονέων για ψυχολογική υποστήριξη των παιδιών, μας οδηγούν στη διεύρυνση της δράσης με παράλληλη υποστηρικτική παρέμβαση στα παιδιά. Λέξεις κλειδιά: συμβουλευτική γονέων, ΔΕΠΥ, επικεντρωμένη πρόληψη, προσωποκεντρική προσέγγιση Το stress των παιδιών προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας (4-8 ετών) Συμβουλευτική γονέων & εκπαιδευτικών Μιχάλης Γρηγόριος, Msc Κοινωνικής Ψυχιατρικής Παιδοψυχιατρικής, Υπεύθυνος Συμβουλευτικού Σταθμού Νέων Π.Ε Ιωαννίνων Χασιώτη Ελένη, Νηπιαγωγός Το stress στη προσχολική και πρώτη σχολική ηλικία είναι παράγοντας που επηρεάζει την σχολική πορεία και τη γενικότερη συναισθηματική κατάσταση του παιδιού. Σκοπός της έρευνας ήταν η μέτρηση του stress των παιδιών με σταθμισμένο εργαλείο που συμπληρώθηκε απ τους γονείς και των απόψεων τους σχετικά με τους παράγοντες πρόκλησης stress στο παιδί και της αποτελεσματικής διαχείρισής του. Για την έρευνά επιλέχθηκε η ποσοτική προσέγγιση, δειγματοληπτική (Ν=100 γονείς) και έγινε χρήση δομημένου ερωτηματολογίου. Η στατιστική ανάλυση των αποτελεσμάτων έγινε με το πρόγραμμα SPSS V.22. Οι περισσότεροι συμμετέχοντες ήταν γυναίκες αστικών περιοχών, ηλικίας μεταξύ 30-40, πανεπιστημιακής/τεχνολογικής εκαπίδευσης, με δύο παιδιά. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι τα 2/3 περίπου των παιδιών είχαν stress χωρίς σημαντική πιθανότητα να εμφανίσουν κάποιο σύμπτωμα, το 1/3 έχει πιθανότητα μεγαλύτερη του μέσου όρου να εμφανίσει συμπτώματα stress, ενώ ένα μικρό ποσοστό είχε μεγάλη πιθανότητα να βιώσει σοβαρή αλλαγή στον τομέα της υγείας ή/και της συμπεριφοράς. Η

5 πλειοψηφία τους θεωρεί τη συνεργασία γονέα εκπαιδευτικού πολύ σημαντική στην αντιμετώπιση του stress των παιδιών και σε περίπτωση που το παιδί τους είχε stress, θα προσπαθούσαν να το διαχειριστούν αρχικά μόνοι τους και αν δε κατάφερναν θα ζητούσαν τη βοήθεια ειδικού. Τέλος, θεωρούν ότι το stress των γονέων είναι απ τους σημαντικότερους παράγοντες εμφάνισης stress και στο παιδί. Τα αποτελέσματα μας δίνουν μια γενική εικόνα των καταστάσεων που προκαλούν stress στα παιδιά και τους γονείς τους και αυτό μπορεί να αποτελέσει σημαντικό εργαλείο για την συμβουλευτική παρέμβαση στην αντιμετώπιση των δυσλειτουργικών συμπεριφορών και συμπτωμάτων που προέρχονται απ αυτό. 09:00-10:30 Θεμ. Συνεδρία 2 (Αίθουσα Ι13) Συμβουλευτική, Θρησκευτικότητα, Ορθοδοξία Πρόεδρος: Αρχιμ. Νεκτάριος (Ανδρέας) Μητρόπουλος, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Η συμβουλευτική μέσα απο το έργο και την διδασκαλία του Αγίου Γέροντος Πορφυρίου του Νέου Καυσοκαλυβήτου Αρχιμ.Nεκτάριος (Aνδρέας)Mητρόπουλος Υπ.Διδάκτωρ Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ. Ηγούμενος ι.μ. Σπηλιάς Αγράφων Μέσα στα είδη της Συμβουλευτικής ανήκει και η ποιμαντική συμβουλευτική που εφαρμόζεται κυρίως από κληρικούς και συναντάται επιστημονικά στα τέλη της δεκαετίας του1930 (May,1939) και η οποία συνδυάζει και συνδέει τις πνευματικές αξίες με μια ψυχολογική προσέγγιση. Σκοπός της ανακοινώσεως είναι να παρουσιάσει την ποιμαντική συμβουλευτική και την εφαρμογή της στην σύγχρονη εποχή μέσα από το έργο και την διδασκαλία του Αγίου Πορφυρίου. Ο Άγιος Πορφύριος υπηρέτησε ως κληρικός στην Πολυκλινική Αθηνών εφαρμόζοντας την συμβουλευτική τόσο στους ασθενείς και τους εργαζόμενους, όσο και σε κάθε άνθρωπο που τον προσέγγιζε δίνοντας λύση σε θέματα και προβλήματα που τον απασχολούσαν. Μεθοδολογικά θα ασχοληθούμε με την παρουσίαση των προβλημάτων που αντιμετώπιζε καθώς και με τον τρόπο αλλά και την λύση που χρησιμοποιούσε σύμφωνα με την πείρα αλλά και με το «χάρισμα» που είχε από τον Θεό. Ως αποτελέσματα θα παρουσιαστούν οι λύσεις και η αμεσότητα τους σε κάθε πρόβλημα και θα έχουν μια συγκριτική μορφή μεταξύ των τρόπων που χρησιμοποιεί ο Άγιος και των όσων εφαρμόζονται από όσους ασχολούνται με την συμβουλευτική ψυχολογία. Στα βασικά συμπεράσματα θα αναφέρονται συνοπτικά τα σημεία της διδασκαλίας του Αγίου τα οποία βοηθούν στην εξέλιξη της συμβουλευτικής και εν κατακλείδι θα γνωστοποιείται κατά πόσο είναι εφικτή η εφαρμογή των αποτελεσμάτων στην συμβουλευτική σήμερα. Παροχή Υπηρεσιών Συμβουλευτικής και Διασύνδεσης στην Κοινότητα: Πιλοτική Εφαρμογή σε Ενορία στο Ηράκλειο Αττικής Λάβδας Μιχαήλ 1,2, Μαργέλη Κωνσταντίνα 2, Ευγενία Καρτερολιώτη 1,2, Τριανταφυλλόπουλος Κωνσταντίνος 2, Παπαδόπουλος Σπύρος 2, Εμμανουήλ Χατζηγεωργίου 2, Φλωρεντία Χρυσοβέργη 2, Μπεκόνα Πάσιο 2 (1) Εταιρεία Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας (ΕΠΑΨΥ) (2) Κοινοτική Ομάδα Ενορίας Υπ. Θεοτόκου Ηρακλείου Αττ. Η παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας στην κοινότητα αποτελεί προτεραιότητα στη δημόσια ψυχική υγεία με βάση τις κατευθυντήριες γραμμές του Π.Ο.Υ. και της Ε.Ε. Η συμβουλευτική μπορεί να ενσωματωθεί από ειδικούς ψυχικής υγείας στην παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας ακόμα και σε άτυπα κοινωνικά δίκτυα όπως αυτά που δημιουργούνται με κέντρο την Ενορία. Οι βασικοί στόχοι της συμβουλευτικής είναι

6 η αυτογνωσία, οι επιτυχημένες διαπροσωπικές σχέσεις και η καλή προσαρμογή του ατόμου στο περιβάλλον του. Οι συνέργειες μεταξύ των φορέων στην κοινότητα δημιουργούν ένα πλέγμα προστασίας της ψυχικής υγείας του δοκιμαζόμενου πληθυσμού. Μία συνεργασία μεταξύ της Ενορίας Παναγίας Πρασίνου Λόφου, του Δήμου Ηρακλείου Αττικής και Επιστημονικών Φορέων όπως η Εταιρεία Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας (ΕΠΑΨΥ) οδήγησε στη συστηματική παροχή υπηρεσιών συμβουλευτικής και διασύνδεσης στην κοινότητα. Παραχωρήθηκε δωρεάν ειδική αίθουσα για το σκοπό αυτό και στελεχώθηκε από 2 ψυχολόγους και 2 συμβούλους ψυχικής υγείας οι οποίοι εκπαιδεύθηκαν στη Διασύνδεση και την Παροχή βασικών υποστηρικτικών υπηρεσιών. Μετά την υποδοχή του περιστατικού, γίνονται βασικοί συμβουλευτικοί χειρισμοί, από τους ειδικούς, ενώ παράλληλα, δημιουργήθηκε ένα πλέγμα υπηρεσιών (δημοσίων και ιδιωτικών) στο οποίο κατευθύνονται τα αιτήματα που απαιτούν συστηματικότερη ή συμπληρωματική επεξεργασία. Είναι γεγονός ότι συμβουλευτικές υπηρεσίες ενσωματωμένες σε ένα Ενοριακό πλαίσιο παρουσιάζουν σημαντικές ιδιομορφίες. Οι λήπτες των υπηρεσιών προέρχονται σε σημαντικό ποσοστό από την ίδια την Ενορία και συχνά καλούνται να διαχειριστούν ζητήματα που αφορούν στη θρησκευτικότητα, την πνευματικότητα και την ψυχική υγεία. Με ελαχιστοποιημένο κόστος για τους ωφελουμένους αλλά και τους συμμετέχοντες φορείς, πραγματοποιείται συστηματική προαγωγή της ψυχικής υγείας και δίνεται έμφαση στην ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας και των κοινωνικών δεσμών. Λέξεις κλειδιά: Κοινοτική Ψυχιατρική, Συμβουλευτική, Θρησκευτικότητα Η αντίληψη για την εργασία στον Ορθόδοξο μοναχισμό ως πηγή έμπνευσης για τη σύγχρονη Επαγγελματική Συμβουλευτική ΚωστόπουλοςΚωνσταντίνος Παναγιώτης Σύμβουλος Σταδιοδρομιας Οι νέες μορφές απασχόλησης χαρακτηρίζονται από έλλειψη μονιμότητας στον εργασιακό χώρο και στις εργασιακές σχέσεις, μετατροπή του σταθερού οκτάωρου ωραρίου εργασίας σε ευέλικτα ωράρια, συνεχή επαναπροσδιορισμό των θέσεων εργασίας, των αρμοδιοτήτων, υποχρεώσεων και δικαιωμάτων που απορρέουν από αυτές, ευελιξία στο κόστος της εργασίας, αποδόμηση του συνδικαλισμού και ανατροπή της κρατικά εξασφαλισμένης κοινωνικής ασφάλισης και κοινωνικής πρόνοιας. Ο Ορθόδοξος μοναχισμός δε μένει σιωπηλός απέναντι στη νέα αυτή πραγματικότητα των σύγχρονων εργασιακών μεταβολών, της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης και της αποστέρησης της εργασίας των συνανθρώπων μας. Ο μοναχισμός έχει περιγράψει μέσα από τη διδασκαλία του και την καθημερινή του πρακτική, την εργασία ως διακονία και προσευχή στο πλαίσιο της προσπάθειας του μοναχού για τελείωση και απαλλαγή από τα πάθη του. Στη σημερινή εποχή, έχει τη δυνατότητα να εμπνεύσει την συμπεριφορά και τη στάση του ανθρώπου απέναντι στην εργασία και να συμβάλει τόσο προληπτικά, όσο και θεραπευτικά στο πρόβλημα της ανεργίας και της προσαρμογής στη νέα εργασιακή πραγματικότητα που διαμορφώνεται παγκοσμίως. Η συγκεκριμένη ανακοίνωση έχει ως βασικούς σκοπούς αφενός να εντοπίσει τη διδασκαλία του Ορθόδοξου Μοναχισμού για την καθημερινή πρακτική, την αξία, τη χρησιμότητα και τη σημασία της εργασίας για τον άνθρωπο, και αφετέρου να διαπιστώσει κατά πόσον η θεώρηση αυτή μπορεί να προσφέρει διέξοδο στο σύγχρονο φλέγον ζήτημα της απασχόλησης στο πλαίσιο της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης στα πλαίσια της Επαγγελματικής Συμβουλευτικής. Η συγκεκριμένη εργασία βασίζεται σε μεταδιδακτορική πρωτότυπη βιβλιογραφική έρευνα και βασίζεται κυρίως σε ανασκόπηση κειμένων του Ορθόδοξου Μοναχισμού που αναφέρονται στα ζητήματα της εργασίας και της απασχόλησης, τόσο παλιότερα όσο κυρίως στη σύγχρονη εποχή. Για την ανάπτυξη της εργασίας αξιοποιούνται κείμενα του Ορθόδοξου μοναχισμού, των οποίων η προσέγγιση γίνεται χρονολογικά μέχρι τη σύγχρονη εποχή από το παλαιότερο στο μεταγενέστερο, ώστε να αξιοποιηθεί όσο το δυνατόν ευρύτερη χρονική περίοδος.

7 Η Συμβουλευτική του Γέροντα Παΐσιου του Αγιορείτη Θεοδώρα Μελίστα, Γεώργιος Λυκοκανέλλος, Ελεάνα Γεωργία Κολιοφώτη Α.Σ.ΠΑΙ.Τ.Ε. Παράρτημα Πάτρας Η Συμβουλευτική αποτελεί έναν από τους πλέον αναγνωρισμένους κλάδους της Ψυχολογίας. Στην Ελλάδα μέχρι τα τέλη του προηγούμενου αιώνα, ασκούνταν κατά κανόνα από προσωπικότητες της παιδείας και της θρησκείας κατά τρόπο μάλλον εμπειρικό, αυθόρμητο ή ενστικτώδη, παρά συνειδητό κι επιστημονικό. Σήμερα, η Συμβουλευτική ασκείται κατά κανόνα από ειδικούς επιστήμονες πτυχιούχους της Ψυχολογίας, όμως κανείς δε θα πρέπει να παραγνωρίσει τις εξαιρετικές ομοιότητες που παρουσιάζουν οι αρχές και τα στάδια της Συμβουλευτικής Ψυχολογίας με τις πραγματώσεις της ποιμαντικής νουθεσίας. Στην πραγματικότητα η επιστημονική Συμβουλευτική αποτελεί κλάδο της Ψυχολογίας, ο οποίος μεταξύ άλλων προσφέρει θετικά μοντέλα αντιμετώπισης δύσκολων καταστάσεων και ενθαρρύνει το άτομο στην ανάπτυξη της αυτογνωσίας του (Μαλικιώση-Λοΐζου, 2011). Σκοπός όλων εκείνων που ασκούν την Συμβουλευτική είναι η συνδρομή της ανεξαρτησίας του συμβουλευόμενου (Brown, Pryzwansky & Schulter, 2006). Αξίζει να παρατηρήσει κανείς ότι, τόσο στην επιστημονική Συμβουλευτική όσο και στην εκκλησιαστική, ο συμβουλευόμενος παραμένει ενεργό οργανικό στέλεχος της συμβουλευτικής πράξης αφού η ποιμαντική βρίσκεται εξ αρχής άρρηκτα συνδεδεμένη με την παροχή υπηρεσιών Συμβουλευτικής Ψυχολογίας. Στην εργασία αυτή, θέλαμε να διερευνήσουμε, ως ενδεικτική περίπτωση μελέτης (case study), μια σύγχρονη προσωπικότητα που έχαιρε γενικευμένης αποδοχής από την ελληνική κοινωνία. Η Συμβουλευτική του γέροντα Παΐσιου του Αγιορείτη, οι πρακτικές του, το περιεχόμενο, η αποτελεσματικότητά και οι επιδράσεις που εκείνες άσκησαν στην ελληνική κοινωνία, της τότε σύγχρονης, αλλά και της κατοπινής εποχής, παρουσιάζουν σημαντικές ομοιότητες με την επιστημονική Συμβουλευτική. Ενσυναίσθηση, σεβασμός, θετική αναγνώριση, «γνησιότητα», αυτοαποκάλυψη, σε συνδυασμό με συγκεκριμένες ηθικές αρχές αποτελούν ορισμένα βασικά συστατικά της συμβουλευτικής διαδικασίας. Αυτά, όπως προκύπτουν από πληθώρα μαρτυριών εκείνων που συναναστράφηκαν ή δέχθηκαν τις άτυπες συμβουλευτικές του υπηρεσίες, διακρίνονται και στη Συμβουλευτική που άσκησε ο γέροντας Παΐσιος Ο γέροντας Παΐσιος συνιστά μια από τις πιο αμφιλεγόμενες και συνάμα αγαπητές πνευματικές προσωπικότητες της σύγχρονης ιστορίας. Η συμβολή του στην Συμβουλευτική δεν είναι διόλου αμελητέα. Αν και ο ίδιος δεν είχε καν περατώσει τον κύκλο σπουδών της βασικής εκπαίδευσης, η δράση του φαίνεται πως είχε καθοριστική επίδραση στην ζωή και την σκέψη των ανθρώπων που τον επισκέπτονταν. Ο ίδιος χάραξε, καθώς φαίνεται, το μονοπάτι για την δημιουργία μιας νέας οπτικής της Ορθόδοξης Εκκλησίας προς την Συμβουλευτική. 09:00-10:30 Συμπόσιο 1 (Αίθουσα ΙΙ8) Εφαρμογές συμβουλευτικής ψυχολογίας στη σχολική κοινότητα: Η εμπειρία του συμβουλευτικού σταθμού νέων της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης ανατολικής Θεσσαλονίκης Πρόεδρος - Συζητήτρια: Ε. Σιμουλίδου, Συμβουλευτικός Σταθμός Νέων (ΣΣΝ) της Δ/νσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ανατολικής Θεσσαλονίκης Ο Συμβουλευτικός Σταθμός Νέων αποτελεί έναν θεσμό της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης με κύριο έργο (σύμφωνα με την Υ.Α /Γ7/ ) την κάλυψη ψυχοκοινωνικών αναγκών των σχολικών μονάδων και την ενίσχυση του ψυχοπαιδαγωγικού ρόλου του σχολείου με δυνατότητα βραχείας συμβουλευτικής παρέμβασης αλλά και παραπομπής. Ειδικότερα, στοχεύει στη στήριξη της σχολικής κοινότητας στο χειρισμό δυσλειτουργικών καταστάσεων και στην ευαισθητοποίησή της στον εξαιρετικά σημαντικό ρόλο που διαδραματίζει η καλλιέργεια θετικού ψυχολογικού κλίματος στο σχολείο για την προαγωγή του

8 αναπτυξιακού και μαθησιακού δυναμικού των μαθητών, ιδιαίτερα στους δύσκολους καιρούς που διέρχεται η ελληνική κοινωνία. Επίσης, στη συμβουλευτική υποστήριξη μαθητών/τριών που αντιμετωπίζουν προσωπικές, οικογενειακές, κοινωνικές ή άλλες δυσκολίες, στη διευκόλυνση και ενίσχυση των εκπαιδευτικών στον παιδαγωγικό τους ρόλο, στη συμβουλευτική υποστήριξη των γονέω, καθώς και στην ανάπτυξη συνεργασίας μεταξύ των δύο συστημάτων σχολείου και οικογένειας. Ακόμα στοχεύει στην ευαισθητοποίηση της ευρύτερης κοινότητας και στη διατήρηση και προαγωγή της ψυχικής υγείας μέσα και από τη συνεργασία του ΣΣΝ με άλλους φορείς της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, όπως τα Γραφείο Αγωγής Υγείας, τα ΚΕΣΥΠ και τα ΚΕΔΔΥ, αλλά και τις Ιατροπαιδαγωγικές Υπηρεσίες και τα Κέντρα Πρόληψης. Με βάση, λοιπόν, το παραπάνω θεσμικό πλαίσιο καλούμαστε να αλληλεπιδράσουμε με όλη τη σχολική κοινότητα: εκπαιδευτικούς, μαθητές, γονείς. Στόχος του συμποσίου είναι να παρουσιάσουμε, μέσα από ενδεικτικές εφαρμογές της συμβουλευτικής μας πρακτικής, το πολυεπίπεδο έργο στο οποίο καλείται να συνδράμει ένας φορέας σαν το δικό μας. Από τις τέσσερις εργασίες που θα ακολουθήσουν, οι δύο αφορούν σε παρεμβάσεις που εμπλέκουν όλα τα συστήματα του σχολείου σχετικά με θέματα διαπροσωπικών σχέσεων και διαχείρισης συγκρούσεων (Εργασία 1) και πρόληψης και αντιμετώπισης της ενδοσχολικής βίας (Εργασία 2), ενώ οι άλλες δύο εργασίες αφορούν σε ατομική συμβουλευτική μαθητών και των γονιών τους. Θα παρουσιαστεί η περίπτωση μιας μαθήτριας με μη αυτοκτονική αυτό-τραυματική συμπεριφορά (Εργασία 3) και μία περίπτωση συμβουλευτικής με θέμα τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση στην Ειδική Αγωγή. Θεωρούμε ότι με τις εισηγήσεις και τη συζήτηση θα καταφέρουμε να αναδείξουμε τη διαλεκτική σχέση Συμβουλευτικού Σταθμού και σχολικής κοινότητας. ΕΡΓΑΣΙΑ 1 Διαχείριση Συγκρούσεων στη Σχολική Κοινότητα: Μία πολύ-επίπεδη Συμβουλευτική Παρέμβαση Παπαλαζάρου Αλεξάνδρα, Σιμουλίδου Ελισάβετ, Συμβουλευτικός Σταθμός Νέων της Διεύθυνσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ανατολικής Θεσσαλονίκης Συχνά σε έναν Συμβουλευτικό Σταθμό Νέων (ΣΣΝ) φτάνουν αιτήματα που αφορούν στις δυσκολίες ενός μαθητή να ενσωματωθεί στο τμήμα του. Από την άλλη, η ανάγκη για παρέμβαση στα πολλαπλά επίπεδα της σχολικής κοινότητας γίνεται όλο και πιο επιτακτική την εποχή μας. Λαμβάνοντας υπόψη τα αυξανόμενα αιτήματα των σχολείων για διαχείριση των συγκρούσεων και καλλιέργεια των διαπροσωπικών σχέσεων μεταξύ των μαθητών τους, ο ΣΣΝ διαμόρφωσε μία μεθοδολογία με ολιστικό προσανατολισμό. Στη βάση αυτή, προτείνεται να εμπλακεί όλο το σχολικό σύστημα, με στόχο την αλλαγή στη δυναμική των σχέσεων όλων των μερών. Στην εισήγηση θα δοθεί ένα παράδειγμα από αίτημα που έφτασε στον ΣΣΝ με αφορμή τις δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις ενός μαθητή δευτέρας γυμνασίου με τους συμμαθητές του τμήματός του. Η ομάδα μας επισκέφτηκε το σχολείο, ώστε μέσα από τις συναντήσεις με όλα τα εμπλεκόμενα μέρη (διευθυντή, μητέρα μαθητή, εκπαιδευτικούς που διδάσκουν στο τμήμα) να κατανοήσει τα πλαίσια στα οποία προκύπτουν δυσκολίες Διαπιστώθηκε η ανάγκη για την εφαρμογή μίας πολύπλευρης παρέμβασης. Ο σχεδιασμός περιλάμβανε ομαδική συμβουλευτική στους εκπαιδευτικούς και στο διευθυντή του σχολείου, τρεις δίωρες βιωματικές δράσεις στο τμήμα από το οποίο προερχόταν ο μαθητής, ατομικές συνεδρίες συμβουλευτικής με τους γονείς του μαθητή, αλλά και με τον ίδιο. Στην εισήγηση θα γίνει αναφορά και στους βασικούς άξονες της βιωματικής παρέμβασης, όπως για παράδειγμα, στο να ανακαλύψουν οι μαθητές μεταξύ τους ομοιότητες και διαφορές, ότι τους ενώνουν περισσότερα από όσα τους χωρίζουν και να συνειδητοποιήσουν έτσι τη δυνατότητα ύπαρξης διαπροσωπικών σχέσεων παρά την όποια διαφορετικότητα. Τα αποτελέσματα της παρέμβασης έγιναν ορατά πολύ γρήγορα στο σχολείο, με βελτίωση των σχέσεων των μαθητών μεταξύ τους, πιο ευαισθητοποιημένη αντιμετώπιση από την πλευρά των εκπαιδευτικών και ανάπτυξη θετικότερου κλίματος στην τάξη. Στο συμπόσιο θα συζητηθεί συμπερασματικά η σημασία που διαπιστώθηκε ότι έχει η συμμετοχή όλων των εμπλεκόμενων μερών σε ένα ζήτημα στη συμβουλευτική πρακτική. Λέξεις κλειδιά: ατομική / ομαδική συμβουλευτική, διαχείριση συγκρούσεων, διαφορετικότητα, σχολική κοινότητα

9 ΕΡΓΑΣΙΑ 2 Πρακτικές παρέμβασης και συμβουλευτικής ψυχολογίας για την πρόληψη και αντιμετώπιση της ενδοσχολικής βίας Λαγάρα Φωτεινή, Μπαλλή Βασιλική, Σιμουλίδου Ελισάβετ, Συμβουλευτικός Σταθμός Νέων της Διεύθυνσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ανατολικής Θεσσαλονίκης Το ζήτημα της ενδοσχολικής βίας απασχολεί ιδιαίτερα τη σχολική κοινότητα όπως διαφαίνεται και από την ίδρυση του Παρατηρητηρίου για τη βία και το σχολικό εκφοβισμό του ΥΠΑΙΘ. Στόχος της παρουσίασης αυτής είναι η προσπάθεια αποτύπωσης της εμπειρίας του ΣΣΝ και της έμφασης που δίνεται στο σχεδιασμό και την εφαρμογή προγραμμάτων παρέμβασης σχετικά με την πρόληψη και διαχείριση συμπεριφορών ενδοσχολικής βίας για μια όσο το δυνατό ολόπλευρη προσέγγιση του ζητήματος. Οι δράσεις περιλαμβάνουν τη συμβουλευτική σε ατομικό αλλά και ομαδικό επίπεδο, μέσα από επισκέψεις και παρεμβάσεις στις σχολικές μονάδες. Οι ατομικές συνεδρίες αφορούν όλα τα μέλη που απαρτίζουν το σχολικό και οικογενειακό πλαίσιο, δηλαδή τους εκπαιδευτικούς, τους μαθητές και την οικογένεια. Σε ορισμένες περιπτώσεις, το πλαίσιο της ατομικής συμβουλευτικής αποτέλεσε αφορμή για περαιτέρω διεύρυνση των δράσεων σε επίπεδο σχολείου. Ο σχεδιασμός περιελάμβανε επισκέψεις στις σχολικές μονάδες κατόπιν αιτήματος και σε συνεννόηση με τις αρμόδιες διευθύνσεις και το εκπαιδευτικό προσωπικό. Οι παρεμβάσεις χωρίζονται σε δυο κατηγορίες. Σε παρεμβάσεις πρόληψης της ενδοσχολικής βίας με σκοπό την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση για το πολυδιάστατο αυτό ζήτημα, καθώς και σε παρεμβάσεις αντιμετώπισης σε σχολικές μονάδες που παρατηρήθηκαν συγκεκριμένα περιστατικά βίας μεταξύ των μαθητών. Σκοπός αυτού του τύπου παρεμβάσεων είναι να προταθούν εποικοδομητικότεροι τρόποι επίλυσης των συγκρούσεων μέσω της αυτοδιαχείρισης και η συνειδητοποίηση της πολυδιάστατης θέασης των περιστατικών βίας. Οι θεματικές οι οποίες αναλύθηκαν στα πλαίσια των παρεμβάσεων ήταν οι εξής: α) διάκριση βίας και εκφοβισμού, β) η εναλλαγή των ρόλων θύτης-θύματος,γ) έμφαση στην ενεργοποίηση των παρατηρητών, δ) η σύνδεση της μη αποδοχής της διαφορετικότητας με τη βία δ) η στοχοποίηση και η έννοια του αποδιοπομπαίου τράγου ε) η καλλιέργεια ενσυναισθητικής στάσης απέναντι στους εμπλεκόμενους. Στην εισήγηση τονίζεται ο καταλυτικός ρόλος της ενεργοποίησης και της συνεργασίας του σχολικού πλαισίου με τις συμβουλευτικές και ψυχοκοινωνικές υπηρεσίες για την αποτελεσματικότερη προσέγγιση φαινομένων ενδοσχολικής βίας Λέξεις κλειδιά : ενδοσχολική βία, βιωματικές παρεμβάσεις, συμβουλευτική ΕΡΓΑΣΙΑ 3 Μη αυτοκτονική αυτό-τραυματική συμπεριφορά: Παρουσίαση περιστατικού του ΣΣΝ Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ανατολικής Θεσσαλονίκης Μπάμπαλου Χριστίνα-Ελένη, Σιμουλίδου Ελισάβετ, Συμβουλευτικός Σταθμός Νέων της Διεύθυνσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ανατολικής Θεσσαλονίκης Η μη αυτοκτονική αυτό-τραυματική συμπεριφορά συνιστά μια εσκεμμένη αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, η οποία μολονότι σχετίζεται με την αυτοκτονικότητα συνήθως γίνεται χωρίς αυτοκτονική πρόθεση και μπορεί να πάρει ποικίλες μορφές (π.χ. χαράκωμα, διάτρηση, κάψιμο δέρματος, κ.α ). Η υπάρχουσα βιβλιογραφία τοποθετεί τη μέση ηλικία έναρξης του φαινομένου στα έτη, με επικρατέστερο το ποσοστό εμφάνισης (12-37,2%) στους σχολικούς πληθυσμούς της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Πρόκειται για ένα φαινόμενο που απασχολεί τη διεθνή σχολική κοινότητα και η εμπειρία του Συμβουλευτικού Σταθμού Νέων καθώς και των Ιατροπαιδαγωγικών Υπηρεσιών με τις οποίες συνεργάζεται, επιβεβαιώνουν την προαναφερόμενη εικόνα και για το ελληνικό σχολικό πλαίσιο. Συνεπώς, η συνεισφορά της συμβουλευτικής ψυχολογίας σε δομές συμβουλευτικής, όπως οι ΣΣΝ, είναι καταλυτικής σημασίας για την πρόληψη και αντιμετώπιση τέτοιων φαινομένων. Στην εισήγηση θα δοθεί αρχικά ένα σύντομο θεωρητικό πλαίσιο σχετικά με την κλινική εικόνα του φαινομένου, τα στοιχεία επιπολασμού, τις κυρίαρχες θεωρίες αιτιοπαθογένειας και τα βασικά συστατικά ενός προγράμματος παρέμβασης. Στη

10 συνέχεια θα παρουσιαστεί ένα ενδεικτικό περιστατικό αυτό-τραυματικής συμπεριφοράς μαθήτριας α λυκείου που αντιμετωπίστηκε στον ΣΣΝ. Η παρουσίαση του περιστατικού θα γίνει από την οπτική των δεξιοτήτων της συμβουλευτικής ψυχολογίας με τον θεωρητικό προσανατολισμό της συστημικής σκέψης και της συμβουλευτικής της ενδυνάμωσης- που εφαρμόστηκαν. Η προαναφερόμενη οπτική θα επισημάνει τις βασικές συνιστώσες ενός προτεινόμενου μοντέλου συμβουλευτικής πρακτικής για την διαχείριση περιστατικών αυτό-τραυματικής συμπεριφοράς. Η παρουσίαση μιας τέτοιας συμβουλευτικής παρέμβασης έχει να καταθέσει σημεία προβληματισμού αλλά και προτάσεις διαχείρισης για την πρόληψη και αντιμετώπιση ενός ψυχολογικού φαινομένου που απασχολεί όλο και συχνότερα το σχολείο και την οικογένεια στον τόπο μας. Λέξεις κλειδιά: συμβουλευτική ψυχολογία, μη αυτοκτονική αυτό-τραυματική συμπεριφορά, δευτεροβάθμια εκπαίδευση ΕΡΓΑΣΙΑ 4 Συμβουλευτική Σεξουαλικής Διαπαιδαγώγησης στην Ειδική Αγωγή Στεργίου Ειρήνη, Σιμουλίδου Ελισάβετ Συμβουλευτικός Σταθμός Νέων της Διεύθυνσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ανατολικής Θεσσαλονίκης Η σεξουαλικότητα των ατόμων με αναπηρία για πολλούς αιώνες θεωρούνταν απαγορευμένο θέμα. Το δικαίωμά τους στη σεξουαλική έκφραση και εκπαίδευση καταστρατηγούνταν επί αιώνες καθώς κυριαρχούσαν αντιλήψεις περί «αθωότητας» και «ασεξουαλικότητας». Έχουν περάσει αρκετά χρόνια από τότε που ο Vygotsky τοποθέτησε την αναπηρία στο κοινωνικό πεδίο διακηρύσσοντας ότι η αναπηρία αποτελεί κοινωνική κατηγορία. Διαχωρίζοντας τις πρωτογενείς από τις δευτερογενείς πτυχές της, τόνισε ότι ενώ οι πρωτογενείς συνδέονται με την οργανική ατέλεια, οι δευτερογενείς αποτελούν κοινωνικές συνέπειες καθώς απορρέουν από πρακτικές της κοινωνίας. Μόλις τη δεκαετία του 70 και του 80 άρχισαν να μελετώνται τα ανθρώπινα-σεξουαλικά δικαιώματα ατόμων με αναπηρία πιο διεξοδικά και αυτά υπό το πρίσμα της «πρόληψης» σε θέματα ασφάλειας και κακοποίησης. Ο Συμβουλευτικός Σταθμός Νέων της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ανατολικής Θεσσαλονίκης δέχεται αιτήματα τόσο από σχολεία όσο και από γονείς. Η προσπάθεια συνεργασίας μας με το εκάστοτε σχολείο έχει ως στόχο να απαλλάξει το παιδί από το βάρος ενός «προβλήματος» και να εισάγει την ιδέα ότι τα προβλήματα και οι δυσκολίες εμφανίζονται και παίρνουν νόημα πάντα μέσα σε πλαίσια. Η πρώτη συνάντηση πραγματοποιείται με κάποιον από τους γονείς για τη λήψη ιστορικού και τη διερεύνηση του αιτήματος ώστε να ξεκινήσει η συμβουλευτική διαδικασία. Έτσι, στα πλαίσια ατομικής συμβουλευτικής και με αίτημα του γονέα αναδύθηκε η ανάγκη διαχείρισης της σεξουαλικότητας μιας έφηβης που φοιτά σε Ειδικό Σχολείο. Οι βασικοί άξονες της συμβουλευτικής διαδικασίας κινήθηκαν ως προς την αναζήτηση τρόπων που θα συνέβαλαν στη σεξουαλική ωρίμανση σε σωματικό, συναισθηματικό, πνευματικό και κοινωνικό επίπεδο. Μια ωρίμανση σημαντική και θετική για την ίδια και τις σχέσεις της εμπεριέχοντας στη διαδικασία το πλαίσιο του σχολείου και της οικογένειας. Δόθηκε έμφαση στην ενημέρωση περί σεξουαλικών ζητημάτων έτσι ώστε η έφηβη να είναι σε θέση να επιλέξει με ελεύθερο και συνειδητό τρόπο, αποφεύγοντας τη χειραγώγηση. Από αυτή τη συμβουλευτική διαδικασία μοιάζει να είναι απαραίτητη η ένταξη της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης στα πλαίσια της σχολικής κοινότητας. Λέξεις κλειδιά: Σεξουαλικότητα, αναπηρία, συμβουλευτική. 09:00-10:30 Συμπόσιο 2 (Αίθουσα ΙΙ9) Παρουσίαση λειτουργίας του Εργαστηρίου Ψυχολογικής Συμβουλευτικής Φοιτητών ΕΚΠΑ

11 Πρόεδρος: Α. Χριστοπούλου, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Συζητήτρια: Αναστασία Καλαντζή- Αζίζι, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Οργανωτής ές: Εργαστήριο Ψυχολογικής Συμβουλευτικής Φοιτητών Φορέας: Πανεπιστήμιο Αθηνών Πρόεδρος: Άννα Χριστοπούλου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Κλινικής Ψυχολογίας Φορέας: ΕΚΠΑ Συζητητής: Αναστασία Καλαντζή- Αζίζι, Ομότιμη Καθηγήτρια Κλινικής Ψυχολογίας Φορέας: ΕΚΠΑ Το Εργαστήριο απευθύνεται στους φοιτητές και τις φοιτήτριες όλων των Τμημάτων του Πανεπιστημίου Αθηνών και παρέχει συμβουλευτική στήριξη και ψυχοθεραπεία για θέματα: α) Σπουδών φοιτητικής ζωής β) προβλήματα σχέσεων, γ) άλλα προσωπικά προβλήματα και εκδηλώσεις άγχους. Κύρια δράση του Εργαστηρίου είναι η παροχή ψυχολογικής συμβουλευτικής (ατομική, ομαδική, συμβουλευτική σε φοιτητές με αναπηρίες, μέσα από τη Μονάδα Προσβασιμότητας). Επίσης το Εργαστήριο αναπτύσσει πολύπλευρο εκπαιδευτικό και ερευνητικό έργο. Προσφέρει πρακτική άσκηση σε μεταπτυχιακούς φοιτητές Κλινικής Ψυχολογίας και εκπαίδευση σε ειδικά θέματα σε επαγγελματίες άλλων υπηρεσιών ψυχολογικής συμβουλευτικής φοιτητών. Προσφέρει υποστήριξη στην εκπόνηση πτυχιακών εργασιών του Τμήματος Ψυχολογίας και διπλωματικών εργασιών του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Κλινικής Ψυχολογίας και διδακτορικών διατριβών Κλινικής και Συμβουλευτικής Ψυχολογίας. Το παρόν συμπόσιο έχει στόχο να παρουσιάσει τον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας του Εργαστηρίου. Παρουσιάζονται τέσσερεις ανακοινώσεις. Η πρώτη αφορά στην δομή, τη λειτουργία και τα αποτελέσματα του απολογισμού του έργου του Εργαστηρίου της τελευταίας τετραετίας, δυο επόμενες αποσκοπούν στη παρουσίαση των μορφών συμβουλευτικής μέσα από την παρουσίαση δυο κλινικών περιπτώσεων και η τέταρτη παρουσιάζει μια ποιοτική έρευνα που μελέτησε τις εμπειρίες προσαρμογής των αλλοδαπών φοιτητών στην Ελλάδα. ΕΡΓΑΣΙΑ 1 Εργαστήριο Ψυχολογικής Συμβουλευτικής Φοιτητών: Στατιστικά στοιχεία της τελευταίας τετραετίας. Ντιάνα Χαρίλα, Ψυχολόγος, Διδάκτωρ Κλινικής Ψυχολογίας ΕΚΠΑ Θα παρουσιαστούν οι κυριότερες δραστηριότητες του Εργαστηρίου Συμβουλευτικής Φοιτητων και τα στατιστικά δεδομένα σε σχέση με την προσέλευση των φοιτητών, τα αιτήματά τους και την πορεία των περιστατικών. ΕΡΓΑΣΙΑ 2 Εργαστήριο Ψυχολογικής Συμβουλευτικής Φοιτητών: Παρουσίαση ατομικής περίπτωσης Αθανασία Δ. Μακρή, Ψυχολόγος, Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια Κλινικής Ψυχολογίας ΕΚΠΑ Παρουσίαση ατομικής περίπτωσης φοιτήτριας με Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή Προσωπικότητας με Διαταραχή Διατροφής Μη Προσδιοριζόμενη Αλλιώς. Θα παρουσιαστούν σύντομο ιστορικό της φοιτήτριας, το αίτημα, η διάγνωση, η διατύπωση περίπτωσης, καθώς, και οι κυριότερες θεραπευτικές παρεμβάσεις. ΕΡΓΑΣΙΑ 3 Εργαστήριο Ψυχολογικής Συμβουλευτικής Φοιτητών: Παρουσίαση ατομικής περίπτωσης Αργαλιά Ευτυχία, Ψυχολόγος, Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια Κλινικής Ψυχολογίας ΕΚΠΑ

12 Παρουσίαση ατομικής περίπτωσης φοιτήτριας με Δυσθυμική Διαταραχή και Διαταραχή Επεισοδιακής Υπερφαγίας. Θα παρουσιαστούν σύντομο ιστορικό της φοιτήτριας, το αίτημα, η διάγνωση, η διατύπωση περίπτωσης, καθώς, και οι κυριότερες θεραπευτικές παρεμβάσεις. ΕΡΓΑΣΙΑ 4 Εμπειρίες αλλοδαπών φοιτητών στην Ελλάδα Κατερίνα Χονδρού, Ψυχολόγος, MSc & Φιλία Ίσαρη, Επίκουρη Καθηγήτρια Συμβουλευτικής Ψυχολογίας ΕΚΠΑ Η παρούσα ποιοτική έρευνα μελέτησε τις εμπειρίες προσαρμογής των αλλοδαπών φοιτητών στην Ελλάδα. Πιο συγκεκριμένα, διερεύνησε πώς οι ίδιοι οι αλλοδαποί φοιτητές περιγράφουν, αντιλαμβάνονται, βιώνουν και διαχειρίζονται την εμπειρία της προσαρμογής τους καθώς και τις προκλήσεις που αυτή εμπεριέχει. Το δείγμα αποτελείτο από 8 αλλλοδαπούς φοιτητές οι οποίοι φοιτούσαν σε ελληνικά πανεπιστήμια και προέρχονταν από διαφορετικές χώρες. Για τη συλλογή του ερευνητικού υλικού χρησιμοποιήθηκε η ημι-δομημένη συνέντευξη και για την ανάλυση των δεδομένων αξιοποιήθηκε η Ερμηνευτική Φαινομενολογική Ανάλυση (ΕΦΑ). Τα ερευνητικά αποτελέσματα αφορούν α. στην διαδικασία της πολιτισμικής μετάβασης, β. στην εμπειρία της πανεπιστημιακής ζωής και των ακαδημαικών απαιτήσεων (π.χ. γλώσσα, πανεπιστημιακό πλαίσιο, καθηγητές, συμφοιτητές, σπουδές, μαθήματα), γ, στην ψυχοκοινωνική και πολιτισμική προσαρμογή (.π.χ. μοναξιά, νοσταλγία, φιλίες, συμμετοχή σε κοινοτικές/θρησκευτικές οργανώσεις, πηγές στήριξη) και δ. θέματα πρακτικής προσαρμογής (π. χ. βιοπορισμός, οικονομική κατάσταση στην Ελλάδα). Συζητείται η σημασία των ευρήματων όσον αφορά θέματα πρόληψης παρέμβασης στα πλαίσια των συμβουλευτικών κέντρων για φοιτητές. 10:30-12:00 Προσκεκλημένο εργαστήριο 1 (Αμφιθέατρο Ι4) Existential therapy in practice Emmy van Deurzen, New School of Psychotherapy and Counselling 10:30-12:00 Εργαστήριο 1 (Αίθουσα ΙΙ9) Απώλεια στη σχολική κοινότητα: Κατανόηση και διαχείριση των τραυματικών αντιδράσεων Μέριμνα Εταιρεία για τη Φροντίδα Παιδιών και Οικογενειών στην Αρρώστια και το Θάνατο Μπιτσάκου Εύη, Μωραΐτη Κέλλυ Η απώλεια ενός μέλους της σχολικής κοινότητας αναμφισβήτητα εγείρει σημαντικές αντιδράσεις θρήνου στα υπόλοιπα μέλη της και καλεί κατ αρχήν τους εκπαιδευτικούς να τις κατανοήσουν και να τις διαχειριστούν. Και ενώ ο θρήνος αποτελεί ένα σύνολο φυσιολογικών αντιδράσεων που χρειάζεται να διευκολυνθούν, μια απώλεια που βιώνεται ως τραυματική μπορεί να επιφέρει πρόσθετες δυσκολίες και να απαιτεί διαφορετικού τύπου διαχείριση. Συχνά σε αυτές τις περιπτώσεις, η αναγνώριση από την πλευρά των εκπαιδευτικών των ενδείξεων του τραύματος και η συνεργασία τους με κάποιον εξειδικευμένο επαγγελματία ψυχικής υγείας μπορεί να τους οδηγήσει στην αναζήτηση καταλληλότερων τρόπων προσέγγισης και στήριξης των ίδιων και των μαθητών τους. Το βιωματικό εργαστήριο θα αναπτυχθεί σε δύο μέρη. Το πρώτο μέρος αφορά στην κατανόηση από την πλευρά των επαγγελματιών υγείας των τραυματικών αντιδράσεων, μέσα από εισαγωγική συζήτηση στις

13 έννοιες, τα συμπτώματα και τις επιπτώσεις του ψυχικού τραύματος σε ενήλικες και παιδιά/ εφήβους. Στο δεύτερο μέρος οι συμμετέχοντες θα χωριστούν σε μικρές ομάδες και με τη βοήθεια βιωματικού σεναρίου θα συζητήσουν τον τρόπο διαχείρισης μιας τραυματικής απώλειας στη σχολική κοινότητα. Τέλος, θα γίνει συζήτηση στην ολομέλεια για τα βασικά στάδια στη διαχείριση της σχολικής κρίσης, καθώς και τη σημαντικότητα της ύπαρξης ενός σχεδίου δράσης. Λέξεις κλειδιά: απώλεια, διαχείριση, πρόληψη, σχολική κοινότητα, ψυχικό τραύμα. 12:30-14:00 Συμπόσιο 3 (Αμφιθέατρο Ι4) Εφαρμογές συμβουλευτικής στήριξης από συνομήλικους ή ομότιμους σε διάφορα πλαίσια Πρόεδρος: Μ. Μαλικιώση-Λοΐζου, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Συζητητής: Σ. Βασιλόπουλος, Πανεπιστήμιο Πατρών Οργάνωση: Ελληνική Επιστημονική Εταιρεία Συμβουλευτικής Ομηλίκων (ΕΣΥΟΜ) και Συμβουλευτικό Κέντρο Ομηλίκων (ΣΥΚΕΟΜ) Τμήματος Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία, Πανεπιστήμιο Αθηνών Συντονίστρια: Μαρία Μαλικιώση-Λοΐζου, Πανεπιστήμιο Αθηνών Η συμβουλευτική ομηλίκων αναφέρεται στην προσφορά και αποδοχή βοήθειας μεταξύ ατόμων όμοιας ηλικίας και στηρίζεται στις βασικές αρχές του αμοιβαίου σεβασμού, υπευθυνότητας και κατανόησης. Αποτελεί μια πηγή κοινωνικής στήριξης που συμβάλει στα ήδη διαθέσιμα δίκτυα κοινωνικής στήριξης των συνομήλικων και των ομότιμων. Θεωρείται ένας από του πλέον χρήσιμους τρόπους με τον οποίο οι άνθρωποι μπορούν να βοηθούν τους συνανθρώπους τους, ακούγοντας και παρακολουθώντας τους ενεργητικά, επικοινωνώντας, βοηθώντας τους να μοιρασθούν τους προβληματισμούς τους και να αισθανθούν έτσι καλύτερα. Σύμβουλοι ομηλίκων υπάρχουν και λειτουργούν με όλες τις ομάδες ηλικιών και για ένα ευρύ φάσμα ανθρώπινων καταστάσεων. Η συμβουλευτική ομηλίκων εφαρμόζεται σε εκπαιδευτικά ιδρύματα, κέντρα ψυχικής υγείας, νοσοκομεία, κοινοτικά κέντρα, σε επιχειρήσεις και οργανισμούς. Στο παρόν συμπόσιο η στήριξη ομοτίμων θα προσεγγισθεί από το χώρο της υγείας, της εκπαίδευσης και του ιδρυματισμού. Ο κ. Ευάγγελος Καραδήμας από το Πανεπιστήμιο Κρήτης επικεντρώνει την παρουσίασή του σε προγράμματα στήριξης ομότιμων στο χώρο της υγείας. Οι κ.κ. Τζάκου Ευθαλία, Βούλγαρη Μαρία και Βασιλόπουλος Στέφανος του Πανεπιστημίου Πατρών, παρουσιάζουν τα πρώτα αποτελέσματα της εφαρμογής ενός ψυχοεκπαιδευτικού προγράμματος πρόληψης του σχολικού εκφοβισμού, το οποίο εστιάζει στον καθοριστικό ρόλο του παρατηρητή. Οι κ.κ. Γιούλα Ρουμπέα, Μαρία Σφέτκου, & Άκης Γιοβαζολιάς, παρουσιάζουν αντίστοιχα τα αποτελέσματα ενός προγράμματος διαμεσολάβησης για του ίδιους τους διαμεσολαβητές, το οποίο εφαρμόστηκε σε σχολεία Β θμιας εκπαίδευσης. Τέλος, η κ. Όλγα Θεμελή του Πανεπιστημίου Κρήτης, τονίζει τον σημαντικό ρόλο που διαδραματίζουν διεθνώς παρόμοια προγράμματα στήριξης ομοτίμων στη μείωση αυτοχειρίας κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού. ΕΡΓΑΣΙΑ 1 Συμβουλευτική από ομότιμους σε θέματα υγείας Ευάγγελος Χ. Καραδήμας, Τμήμα Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης Αν και η συμβουλευτική από ομότιμους έχει γνωρίσει ανάπτυξη κυρίως σε ζητήματα ψυχικής υγείας, ανάλογες σημαντικές προσπάθειες έχουν αναπτυχθεί, επίσης, για θέματα σωματικής υγείας. Από τη δεκαετία του 1930 με τη θεμελίωση των πρώτων προσπαθειών που κατέβαλαν οι Ανώνυμοι Αλκοολικοί

14 προσπάθεια που στηρίζεται στις αρχές της συμβουλευτικής ομότιμων ως τις μέρες μας, έχουν σχεδιαστεί και εφαρμοστεί αρκετά προγράμματα που αναφέρονται στη σωματική υγεία και την ποιότητα ζωής. Αυτά τα προγράμματα συνήθως αφορούν σε: (α) θέματα πρόληψης/προαγωγής της υγείας, όπως ο θηλασμός και διάφορες συμπεριφορές υγείας, (β) θέματα υγείας φοιτητών και νέων (π.χ., σεξουαλική υγεία, άσκηση, διατροφή, εξαρτήσεις), (γ) θέματα ποιότητας ζωής σε ηλικιωμένους (π.χ., κινητικότητα, κοινωνική υποστήριξη), (δ) προσαρμογή στη χρόνια ασθένεια (π.χ., ανεξάρτητη διαβίωση, αντιμετώπιση συμπτωμάτων, δυσκολίες προσαρμογής της οικογένειας και των φροντιστών, ζητήματα διάγνωσης και δύσκολων ιατρικών διαδικασιών), καθώς και σε (ε) ειδικές ομάδες (π.χ., μειονότητες με προβλήματα υγείας). Στα παραπάνω, προστίθενται ειδικές θεματικές ενότητες όπως, π.χ., οι ειδικές τηλεφωνικές γραμμές στήριξης για προβλήματα υγείας. Η παροχή υπηρεσιών συμβουλευτικής από ομότιμους δεν είναι, όμως, μια «ευθύγραμμη» ή εύκολη διαδικασία. Εγείρονται ζητήματα που αφορούν στην ταυτότητα του «ομότιμου συμβούλου» (ποιος, με ποια προσόντα, για πόσο), στο εύρος, τα όρια και τη δυναμικότητα της μορφής αυτής παρέμβασης, στην ύπαρξη αρνητικών πλευρών και τους τρόπους αντιμετώπισής τους, καθώς και στις επιπτώσεις στην υγεία των ομότιμων-συμβούλων. Στην παρουσίαση θα συζητηθούν τα παραπάνω ζητήματα και θα γίνει ανασκόπηση των κυριότερων αντίστοιχων προγραμμάτων παρέμβασης. ΕΡΓΑΣΙΑ 2 Εφαρμογή σε μαθητές δημοτικού ενός ψυχοεκπαιδευτικού ομαδικού προγράμματος πρόληψης του σχολικού εκφοβισμού με έμφαση στο ρόλο του παρατηρητή: Μια πρώτη αποτίμηση Τζάκου Ευθαλία, Βούλγαρη Μαρία, Βασιλόπουλος Στέφανος Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, Πανεπιστήμιο Πατρών Ένα διεθνές κοινωνικό φαινόμενο που τα τελευταία χρόνια έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας, αλλά και των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, είναι η σχολική βία. Στις περισσότερες περιπτώσεις (85-88%) εκδηλώνεται σε ένα κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο συνομήλικοι είναι παρόντες ως παρατηρητές. Το γεγονός αυτό έχει οδηγήσει πολλούς ερευνητές στην αναζήτηση του τρόπου αντίδρασης των παρατηρητών κατά τη διάρκεια τέτοιων επεισοδίων αλλά και του πώς οι συγκεκριμένες ενέργειές τους μπορούν είτε να διαιωνίσουν το πρόβλημα, είτε να συμβάλουν στην επίλυσή του. Η παρούσα εργασία αφορά στην ανάπτυξη, εφαρμογή και αξιολόγηση ενός ψυχοεκπαιδευτικού προγράμματος πρόληψης του σχολικού εκφοβισμού διάρκειας έξι συναντήσεων το οποίο εστιάζει στον καθοριστικό ρόλο του παρατηρητή. Η υλοποίηση του προγράμματος πραγματοποιήθηκε σε τέσσερις ομάδες, δύο τάξεις της Ε (35 παιδιά) και δύο της Στ (29 παιδιά) του Δημοτικού σχολείου, με μέσο όρο ηλικίας τα 12 έτη. Επιπλέον, η αξιολόγηση του προγράμματος περιλάμβανε τόσο σταθμισμένες κλίμακες, όσο και αυτοσχέδια ερωτηματολόγια. Από την ανάλυση των αυτοσχέδιων ερωτηματολογίων προέκυψε μια σημαντική αύξηση του ποσοστού παρέμβασης των παρατηρητών σε περιστατικά σχολικής βίας μετά το πέρας της παρέμβασης. Θετικό στοιχείο αποτέλεσε επίσης και η αυξημένη αναφορά σε αποτελεσματικές στρατηγικές αντιμετώπισης του σχολικού εκφοβισμού από τους ίδιους τους παρατηρητές, ενώ η ενσυναίσθησή τους αναφορικά με τη θέση στην οποία βρίσκεται το θύμα φαίνεται να βελτιώνεται ως αποτέλεσμα της παρέμβασης. Παρά ταύτα, όσον αφορά τους δευτερεύοντες στόχους της έρευνας, η ανάλυση των σταθμισμένων κλιμάκων δεν εμφάνισε σημαντικές αλλαγές στα επίπεδα κοινωνικού άγχους, κατάθλιψης ή στον τρόπο που οι συμμετέχοντες αντιλαμβάνονται συνομήλικα άτομα. ΕΡΓΑΣΙΑ 3 Διαμεσολάβηση ομηλίκων στο σχολικό πλαίσιο: είναι χρήσιμη για τους ίδιους τους διαμεσολαβητές; Ρουμπέα 1, Γ. Σφέτκου 2, Μ., & Γιοβαζολιάς 3, Α.

15 1 Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο της Βαρβακείου Σχολής 2 π. Συμβουλευτικός Σταθμός Νέων Ανατολικής Αττικής 3Τμήμα Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης Τα τελευταία χρόνια η αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού εστιάζεται σε παρεμβάσεις που ενδυναμώνουν τον ρόλο των ομηλίκων στα περιστατικά αυτά. Παρόλα αυτά, λίγες είναι οι έρευνες που αξιολογούν την επίδραση αυτών παρεμβάσεων στους ίδιους τους εκπαιδευόμενους ομηλίκους. Η παρούσα εισήγηση αφορά στην μέτρηση της αποτελεσματικότητας ενός προγράμματος διαμεσολάβησης το οποίο εφαρμόστηκε σε σχολεία Β θμιας εκπαίδευσης στην Αθήνα. Βασικό στόχο της έρευνας αποτελούσε η επίδραση της εκπαίδευσης στους ίδιους τους συμμετέχοντες. 200 μαθητές Γυμνασίων και Λυκείων από 11 σχολεία (πειραματική ομάδα) εκπαιδεύτηκαν στις αρχές και τη μεθοδολογία διαμεσολάβησης σε περιστατικά σύγκρουσης μεταξύ των συμμαθητών τους. Η εκπαίδευση είχε διάρκεια 50 ώρες και πραγματοποιήθηκε σε ένα εύρος χρόνου 6 μηνών. Οι συμμετέχοντες συμπλήρωσαν το Ερωτηματολόγιο Αντιλήψεων για την Επιθετικότητα, την Βασική Κλίμακα Ενσυναίσθησης (BES), την Κλίμακα Αυτοαποτελεσματικότητας των Παιδιών (MSPSE), το Ερωτηματολόγιο Συμπεριφοράς των Παρατηρητών του Σχολικού Εκφοβισμού και ένα Ερωτηματολόγιο Αξιολόγησης της Παρέμβασης. Μια 2η ομάδα ελέγχου (n=200) συμπλήρωσε τις ίδιες κλίμακες εκτός από το Ερωτηματολόγιο Αξιολόγησης της Παρέμβασης. Οι αναλύσεις των αποτελεσμάτων έδειξαν μια στατιστικά σημαντική βελτίωση στις υπο εξέταση μεταβλητές στην πειραματική ομάδα σε σχέση με την ομάδα ελέγχου. Επιπλέον, η αξιολόγηση του προγράμματος ανέδειξε την χρησιμότητά του στους ίδιους τους ομήλικους, ιδιαίτερα όσον αφορά στην κατανόηση των συναισθημάτων και τον χειρισμό των αρνητικών καταστάσεων στο χώρο του σχολείου. Τα αποτελέσματα συζητιούνται στην βάση της ανάγκης για την εφαρμογή περαιτέρω προγραμμάτων που θα εμπλέκουν ένα μεγάλο εύρος μαθητών, καθώς φαίνεται ότι υπάρχουν πολλαπλασιαστικά οφέλη από τις συγκεκριμένες μεθοδολογικές προσεγγίσεις. ΕΡΓΑΣΙΑ 4 Η συμβουλευτική υποστήριξη και τα προγράμματα εκπαίδευσης ομηλίκων ως μέτρο πρόληψης της αυτοχειρίας στη φυλακή Όλγα Θεμελή, Τμήμα Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης Η φυλακή, το πιο αντιπροσωπευτικό ολοκληρωτικό ίδρυμα περικλειστικού χαρακτήρα, ο οποίος συμβολίζεται στο φραγμό που αποκλείει τις κοινωνικές επαφές με τον έξω κόσμο, επιδρά καταλυτικά στην προσωπικότητα των κρατουμένων και καταλύει πλήθος εννόμων αγαθών. Δυστυχώς σε κάποιες περιπτώσεις η στέρηση της ελευθερίας συνδέεται ακόμα και με την απώλεια της ίδιας της ζωής. Η συμβουλευτική υποστήριξη και τα προγράμματα εκπαίδευσης ομηλίκων στοχεύουν στην ελαχιστοποίηση των δεινών που συνεπάγεται η στέρηση της ελευθερίας, βοηθώντας παράλληλα τον κρατούμενο στην τόνωση της αυτοεκτίμησής του, στην απόκτηση δεξιοτήτων απαραίτητων για την ομαλή κοινωνική επανένταξη, στην κινητοποίηση και την ενδυνάμωση. Έχει δε σε διεθνές επίπεδο πολλές εφαρμογές κυρίως σε έγκλειστους φορείς ή ασθενείς ΑΙDS- HIV, τοξικοεξαρτημένους και κρατούμενους σε κίνδυνο υιοθέτησης αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς.. Ο εγκλεισμός αποτελεί χώρο υψηλού κινδύνου διακύβευσης του υπέρτατου εννόμου αγαθού της ζωής. Είναι αξιοσημείωτο ότι ενώ στο γενικό πληθυσμό η αυτοκτονία κατέχει τη δέκατη θέση στις αιτίες θανάτου, μεταξύ των κρατουμένων κατέχει την πρώτη. Τα προγράμματα εκπαίδευσης κρατουμένων στην πρόληψη αυτοκτονίας συγκρατουμένων τους ("suicide companion programs", " buddy system programs", "inmate-aids programs" ή "buddy watchers programs") αποτελούν ένα από τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα της εφαρμογής των αρχών της συμβουλευτικής ομότιμων στη φυλακή. Στόχος των "βοηθών" είναι η αναγνώριση των εγκλείστων με αυτοκτονικό ιδεασμό, η συστηματική τους επίβλεψη και δημιουργία ενός κλίματος εμπιστοσύνης που θα επιτρέπει την έκθεση των προσωπικών προβλημάτων και την αναζήτηση βοήθειας. Έρευνες αποδεικνύουν ότι η εκπαίδευση φυλακισμένων στην επίβλεψη συγκρατουμένων τους είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική καθώς μειώνει σημαντικά το δείκτη αυτοχειρίας κατά τη διάρκεια της στέρησης της ελευθερίας.ωστόσο στη χώρα μας η

16 έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού που θα μπορούσε -μεταξύ άλλων - να εκπαιδεύσει κρατούμενους στην πρόληψη της αυτοκτονίας, εξαίρει τον κατασταλτικό χαρακτήρα της ποινής και ακυρώνει κάθε προσπάθεια βελτίωσης των συνθηκών κράτησης και προστασίας του υπέρτατου εννόμου αγαθού της ζωής. Υπό αυτούς τους όρους το ιδεώδες της επανένταξης δεν μπορεί παρά να εκληφθεί ως μια ιδεολογική κατασκευή. 12:30-14:00 Θεμ. Συνεδρία 3 (Αίθουσα Ι12) Οικονομική κρίση, κατάθλιψη Πρόεδρος: Α. Σταλίκας, Πάντειο Πανεπιστήμιο Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών Η σχέση ποιότητας ζωής, ψυχικής ανθεκτικότητας και αυτοεκτίμησης σε νέους ανέργους Πεζηρκιανίδης Χρήστος, Msc, Υποψήφιος Διδάκτωρ Παντείου Πανεπιστημίου, Τζινιέρη-Κοκκώση Μαρία, Επίκουρη Καθηγήτρια Κλινικής Ψυχολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ Η παρούσα έρευνα αποτελεί μία πρωτότυπη μελέτη, η οποία φέρνει στο φως τη σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ διαφόρων ατομικών παραγόντων ψυχικής υγείας των νέων υπό την αρνητική επίδραση της ανεργίας. Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η διερεύνηση της σχέσης ποιότητας ζωής, ψυχικής ανθεκτικότητας, αυτοεκτίμησης και δημογραφικών δεδομένων στο πλαίσιο της σύγχρονης κοινωνικοοικονομικής κρίσης. Οι συμμετέχοντες στην έρευνα ήταν 469 νέοι, 16 έως 34 ετών, που συμπλήρωσαν μέσω του διαδικτύου ερωτηματολόγια σταθμισμένα στον ελληνικό πληθυσμό, τα οποία εξέταζαν τις υπό μελέτη μεταβλητές και εμφάνισαν υψηλή αξιοπιστία στο εν λόγω δείγμα. Κατά τη δειγματοληψία ακολουθήθηκε η μέθοδος της χιονοστιβάδας. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι νέοι που πλήττονται από την ανεργία παρουσιάζουν μείωση στην ποιότητα ζωής, την αυτοεκτίμηση και την ψυχική τους ανθεκτικότητα. Επιπλέον, φάνηκε ότι πλήττονται περισσότερο από την ανεργία οι φοιτητές και οι γυναίκες, οι οποίοι παρουσιάζουν αισθητά χαμηλότερη αυτοεκτίμηση. Μάλιστα, όσοι από τους τελευταίους εργάζονται, καταλαμβάνουν σε μεγάλο βαθμό παράνομη θέση εργασίας μερικής απασχόλησης. Επίσης, βρέθηκε ότι η αυτοεκτίμηση, η ποιότητα ζωής και η ψυχική ανθεκτικότητα των νέων συσχετίζονται θετικά μεταξύ τους και προβλέπουν η μία την άλλη. Απλά και σύνθετα μοντέλα πρόβλεψης εντοπίστηκαν για να εξηγήσουν κάθε μία από τις τρεις αυτές μεταβλητές σε σημαντικό βαθμό. Συνολικά, τα παραπάνω δεδομένα έχουν σπουδαία σημασία για την εφαρμογή προγραμμάτων προαγωγής ψυχικής υγείας και για την άσκηση της συμβουλευτικής και επαγγελματικής συμβουλευτικής στα νέα άτομα που πλήττονται από την ανεργία και την εργασιακή ανασφάλεια υπό τις νέες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες. Λέξεις κλειδιά: ανεργία, ποιότητα ζωής, ψυχική ανθεκτικότητα, αυτοεκτίμηση, νέοι. Η επίδραση της οικονομικής κρίσης στα επίπεδα κατάθλιψης, άγχους, στρες, θετικών συναισθημάτων και ελπίδας ενήλικων ατόμων Ευσταθίου Ευγενία, Φοιτήτρια Ψυχολογίας Παντείου Πανεπιστημίου, Πεζηρκιανίδης Χρήστος, Υποψήφιος Διδάκτωρ Ψυχολογίας Παντείου Πανεπιστημίου, Σταλίκας Αναστάσιος, Καθηγητής Ψυχολογίας Παντείου Πανεπιστημίου Στην παρούσα έρευνα εστιάζουμε στην επίδραση της οικονομικής κρίσης στο αίσθημα ελπίδας των ατόμων, τη βίωση θετικών και αρνητικών συναισθημάτων και την εμφάνιση συμπτωμάτων

17 ψυχοπαθολογίας. Πιο συγκεκριμένα, εξετάζουμε την αλληλεπίδραση των υπό μελέτη μεταβλητών, τη σχέση τους με κάποια δημογραφικά δεδομένα και με τις επιδράσεις της οικονομικής κρίσης. Οι συμμετέχοντες στην έρευνα ήταν 9435 ενήλικα άτομα, τα οποία προήλθαν από μία δεξαμενή ατόμων, που ήταν το δείγμα μίας μεγάλης, διαχρονικής έρευνας, που είχε ως σκοπό τη μελέτη της επίδρασης της οικονομικής κρίσης σε διάφορους ατομικούς παράγοντες ψυχικής υγείας. Στους συμμετέχοντες χορηγήθηκαν ερωτηματολόγια που μετρούσαν την κατάθλιψη, το άγχος, το στρες, τα θετικά και τα αρνητικά συναισθήματα και την ελπίδα. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι συναισθηματικές και πρακτικές συνέπειες της οικονομικής κρίσης, όπως τις βιώνουν τα ίδια τα άτομα, συσχετίζονται θετικά με αυξημένα επίπεδα κατάθλιψης, άγχους, στρες και αρνητικών συναισθημάτων και αρνητικά με τη βίωση θετικών συναισθημάτων και ελπίδας από τους συμμετέχοντες. Επιπλέον, βρέθηκε ότι η βίωση θετικών συναισθημάτων και ελπίδας συσχετίζονται θετικά μεταξύ τους και αρνητικά με τα επίπεδα κατάθλιψης, άγχους και στρες. Τα παραπάνω ευρήματα παρουσιάζουν υψηλή σημαντικότητα για τη συμβουλευτική πράξη, κατά την οποία η ενίσχυση θετικών ατομικών παραγόντων υπό δυσχερείς συνθήκες θεωρείται βασική προτεραιότητα, καθώς και, ειδικότερα, για την Επαγγελματική Συμβουλευτική. Λέξεις κλειδιά: Ελπίδα, Κατάθλιψη, Άγχος, Στρες, Θετικά/Αρνητικά συναισθήματα, Οικονομική κρίση Θυματοποίηση και κατάθλιψη σε προέφηβους μαθητές: Ο ρόλος του φύλου, της προσωπικότητας και του δεσμού προσκόλλησης Κωνσταντίνος Μ. Κόκκινος, Ιωάννα Βουλγαρίδου, Νικόλαος Κουκούτσης & Άγγελος Μάρκος Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Αρκετές έρευνες έχουν δείξει ότι οι εμπειρίες θυματοποίησης προεφήβων μαθητών συνδέονται με συμπτώματα κατάθλιψης. Ωστόσο, οι μηχανισμοί που εξηγούν τη σχέση ανάμεσα στη θυματοποίηση και την κατάθλιψη δεν έχουν ακόμη επαρκώς προσδιοριστεί. Σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν η διερεύνηση της σχέσης ανάμεσα στη θυματοποίηση και την κατάθλιψη σε ένα δείγμα 282 προεφήβων μαθητών. Επιπλέον, εξετάστηκε ο ρόλος του φύλου, των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας (Μεγάλοι Πέντε Παράγοντες) και του δεσμού προσκόλλησης ως πιθανών ρυθμιστών της επίδρασης της θυματοποίησης (φυσικής και σχέσεων) στην κατάθλιψη. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η εξωστρέφεια λειτουργεί ως προστατευτικός παράγοντας απέναντι στην κατάθλιψη, όταν το άτομο θυματοποιείται. Επιπλέον, βρέθηκε ότι η επίδραση της θυματοποίησης στην κατάθλιψη είναι πιο έντονη για τους μαθητές με ανασφαλές στυλ δεσμού, ενώ είναι λιγότερο έντονη για αυτούς που δηλώνουν ασφαλή δεσμό προσκόλλησης. Τέλος, βρέθηκε ότι το φύλο δεν είναι ρυθμιστικός παράγοντας της επίδρασης της θυματοποίησης στην κατάθλιψη. Τα ευρήματα της έρευνας συζητούνται στη βάση της προοπτικής αξιοποίησής τους στην εφαρμογή παρεμβατικών προγραμμάτων που στοχεύουν στην ενίσχυση της αυτοπεποίθησης, της αυτοεκτίμησης και της διεκδικητικής συμπεριφοράς των θυμάτων, την εκπαίδευση σε κοινωνικές δεξιότητες και την εκμάθηση δεξιοτήτων διαχείρισης συναισθηματικών αντιδράσεων που μπορεί να περιορίσουν τα αισθήματα ανεπάρκειας και χαμηλής αυτοαντίληψης των θυμάτων. Επιπλέον, μπορεί να συμβάλλουν στη βελτίωση του σχολικού κλίματος, την ενίσχυση της συνεργασίας και της ουσιαστικότερης επικοινωνίας μεταξύ συμμαθητών. Λέξεις κλειδιά: θυματοποίηση, κατάθλιψη, μεγάλοι πέντε παράγοντες Η επίδραση της οικονομικής κρίσης στα επίπεδα νοήματος, ικανοποίησης από τη ζωή και συμπτωμάτων ψυχοπαθολογίας Δεικτάκης Μιχαήλ, Φοιτητής Ψυχολογίας Παντείου Πανεπιστημίου, Πεζηρκιανίδης Χρήστος, Υποψήφιος Διδάκτωρ Ψυχολογίας Παντείου

18 Πανεπιστημίου, Σταλίκας Αναστάσιος, Καθηγητής Ψυχολογίας Παντείου Πανεπιστημίου Στην παρούσα έρευνα εστιάζουμε στην επίδραση της οικονομικής κρίσης στην ικανοποίηση των ατόμων από τη ζωή, την ύπαρξη νοήματος στη ζωή τους, την αναζήτηση νοήματος και την εμφάνιση συμπτωμάτων ψυχοπαθολογίας. Πιο συγκεκριμένα, εξετάζουμε την αλληλεπίδραση των υπό μελέτη μεταβλητών, τη σχέση τους με δημογραφικά δεδομένα και με τις επιδράσεις της οικονομικής κρίσης. Οι συμμετέχοντες στην έρευνα ήταν 6144 ενήλικα άτομα, τα οποία προήλθαν από μία δεξαμενή ατόμων, που ήταν το δείγμα μίας μεγάλης, διαχρονικής έρευνας, που είχε ως σκοπό τη μελέτη της επίδρασης της οικονομικής κρίσης σε διάφορους ατομικούς παράγοντες ψυχικής υγείας. Στους συμμετέχοντες χορηγήθηκαν ερωτηματολόγια που μετρούσαν την κατάθλιψη, το άγχος, το στρες, την ικανοποίηση από τη ζωή, την ύπαρξη νοήματος στη ζωή και την αναζήτηση νοήματος. Τα αποτελέσματα έδειξαν θετική συσχέτιση της ικανοποίησης των συμμετεχόντων από τη ζωή τους με την ύπαρξη νοήματος και την αναζήτηση νοήματος στη ζωή. Επίσης, παρατηρήθηκε θετική συσχέτιση των επιπέδων κατάθλιψης, άγχους και στρες με την αναζήτηση νοήματος στη ζωή τους και αρνητική συσχέτιση με την ύπαρξη νοήματος και την ικανοποίησή τους από τη ζωή. Επιπλέον, βρέθηκε ότι οι πρακτικές και συναισθηματικές συνέπειες της οικονομικής κρίσης στα άτομα συσχετίζονται αρνητικά με την ύπαρξη νοήματος και την ικανοποίηση από τη ζωή και θετικά με τα επίπεδα κατάθλιψης, άγχους και στρες. Τα ευρήματα της παρούσας έρευνας παρουσιάζουν υψηλή θεωρητική και πρακτική σημαντικότητα για τη συμβουλευτική πράξη. Λέξεις κλειδιά: Ικανοποίηση από τη ζωή, Κατάθλιψη, Άγχος, Στρες, Νόημα ζωής, Οικονομική κρίση 12:30-14:00 Θεμ. Συνεδρία 4 (Αίθουσα Ι13) Δεοντολογία, αποτελεσματικότητα στη συμβουλευτική πράξη Πρόεδρος: Α. Παπαστυλιανού, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Τα ηθικά διλήμματα του κώδικα δεοντολογίας που προκύπτουν με αυτο-τραυματιζόμενους εφήβους Μέλης, Α. Κοτσοπούλου, Α. City Unity College Ο αυτοτραυματισμός είναι η πράξη της εκ προθέσεως καταστροφή των ιστών του σώματος, μερικές φορές για να αλλάξουν τον τρόπο που νοιώθουν, όσοι προβαίνουν σε αυτή την πράξη. Ο αυτοτραυματισμος αντιμετωπίζεται διαφορετικά από τις ομάδες και τους πολιτισμούς μέσα στην κοινωνία (Hawton, Saunders & O'Connor, 2012). Δουλεύοντας με τους εφήβους που βλάπτουν τον εαυτό τους σκόπιμα προκύπτουν ηθικά διλήμματα περί εμπιστευτικότητας, ιδίως για τη συμμετοχή των γονέων στην διαδικασία, όσο και για το πώς να χειριστούμε διαφορετικές καταστάσεις. Πολλές ηθικές θεωρίες θα μπορούσαν να συσχετιστούν με αυτό το δίλημμα, (καντιανή ηθική καθήκοντος, Utilitarianism), αλλά αυτή η μελέτη εστιάζει στα ηθικά διλήμματα των ψυχολόγων που εργάζονται σε ιδιωτικά ιατρεία με εφήβους και διερευνά τα ζητήματα που αναδεικνύονται και διερευνούνται. Λέξεις κλειδιά: κώδικας δεοντολογίας, αυτοτραυματισμός, έφηβος Υποκειμενικές αντιλήψεις εκπαιδευόμενων θεραπευτών και συμβούλων σχετικά με την εξέλιξη του ρόλου τους Μουλάκη, Έρα -Εργαστήριο Διερεύνησης Ανθρώπινων Σχέσεων Πυρουνάκη -Λιωνή, Μαρία - Εργαστήριο Διερεύνησης Ανθρώπινων Σχέσεων

19 Ζιούβας, Χρήστος- Εργαστήριο Διερεύνησης Ανθρώπινων Σχέσεων Μέσα από την εμπειρία μας ως εκπαιδευτές και θεραπευτές σύμβουλοι, είχαμε από χρόνια το ενδιαφέρον να χαρτογραφήσουμε τους τρόπους με τους οποίους διαμορφώνονται και εξελίσσονται οι εκπαιδευόμενοι αλλά και εμείς οι ίδιοι στους ρόλους αυτούς. Μετά από βιβλιογραφική ανασκόπηση, αποφασίσαμε να διεξάγουμε μια πιλοτική έρευνα στους εκπαιδευόμενούς μας, σχετικά με την υποκειμενική αντίληψη των ρόλων «θεραπευτής και σύμβουλος», της εξέλιξης αυτών των ρόλων και ειδικότερα, πώς οι ίδιοι αντιλαμβάνονται την εξέλιξή τους τόσο προσωπικά όσο και επαγγελματικά. Στόχος μας ήταν η βελτίωση των ερωτήσεων ενός μεγάλου ερωτηματολογίου που θα χρησιμοποιηθεί για τη διεξαγωγή μιας ευρύτερης ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας σε Πανελλήνιο επίπεδο. Στην ανακοίνωση, θα παρουσιάσουμε τα αποτελέσματα από ένα σύντομο ερωτηματολόγιο που δημιουργήσαμε και δώσαμε σε εξήντα δύο (62) εκπαιδευόμενους του Εργαστηρίου Διερεύνησης Ανθρώπινων Σχέσεων. Τα ευρήματα της πιλοτικής αυτής έρευνας δείχνουν να είναι σύμφωνα με συμπεράσματα μεγαλύτερων σχετικών ερευνών. Εντούτοις σε κάποια σημεία συναντήσαμε διαφοροποιήσεις. Όπως το εύρημα ότι όσο οι εκπαιδευόμενοι προχωρούν στη προσωπική τους θεραπεία και εποπτεία, τόσο συνειδητή γίνεται η ανάγκη τους να προστατεύσουν τον εαυτό τους μέσα στο ρόλο. Τέλος, ένα θέμα που μας απασχολεί είναι ότι ενώ οι εταιρείες ορίζουν τις ικανότητες του θεραπευτή και συμβούλου σε σχέση με θεωρητικές γνώσεις και συγκεκριμένες δεξιότητες και τεχνικές, οι εκπαιδευόμενοί μας εστιάζουν περισσότερο στις συγκινησιακές και σχεσιακές παραμέτρους της θεραπευτικής διαδικασίας. Η επαγγελματική δεοντολογία στη συμβουλευτική πράξη: Ηθικά διλήμματα και εσωτερικές συγκρούσεις του συμβούλου Δρ.Κυριακή Σωτηροπούλου, Ψυχολόγος Κέντρο Έρευνας & Αξιολόγησης στην Επαγγελματική Συμβουλευτική Πανεπιστήμιο Αθηνών Η συμβουλευτική πράξη φέρνει αντιμέτωπο τον επαγγελματία με πλήθος από διλήμματα και προκλήσεις διαφόρων αποχρώσεων. Ο πελάτης, ως εξυπηρετούμενος και αποδέκτης των υπηρεσιών έρχεται στη συμβουλευτική αναζητώντας απαντήσεις, ανακούφιση και αποδοχή, θέτοντας συχνά, πέρα από το αίτημά του καθαυτό, πληθώρα άλλων ζητημάτων προς διαπραγμάτευση με τον ειδικό. Οι κώδικες δεοντολογίας ως πλαίσιο δουλειάς παρέχουν μεν κάποιες νόρμες σε κρίσιμα θέματα όπως το απόρρητο, η συνεργασία με άλλους επαγγελματίες, η τήρηση ορίων κτλ όμως δεν παρέχουν πάντα σαφείς απαντήσεις, καθώς κάθε ζήτημα λαμβάνει την εξατομικευμένη μορφή που έχει άλλωστε κάθε αίτημα. Η ίδια δε η σύγχρονη κοινωνικοοικονομική πραγματικότητα φέρνει τον επαγγελματία απέναντι σε ηθικές εσωτερικές συγκρούσεις καθώς και πολλά πρακτικά ζητήματα για τα οποία θα πρέπει μόνος μέσα από εσωτερικό διάλογο να καταλήξει σε μια ηθική απόφαση όπως πχ. πώς θα διαχειριστεί αιτήματα του πελάτη για ειδική μεταχείριση λόγω οικονομικής δυσχέρειας, πώς θα επαναπροσδιορίσει όρια που καταστρατηγούνται, πώς πρέπει να αντιδράσει στην προσφορά ενός δώρου ή σε μια κοινωνική πρόσκληση εκ μέρους του πελάτη ή του κοινωνικού του περίγυρου. Σκοπός της παρουσίασης αυτής είναι να τεθούν ζητήματα καίριας σημασίας για την εφαρμογή της δεοντολογίας στη συμβουλευτική πράξη και να δοθεί σε νέους ή εν δυνάμει επαγγελματίες του χώρου η σπίθα να προβληματιστούν αναστοχαστικά πάνω σε κρίσιμα διλήμματα σχετικά με το απόρρητο, τα όρια στη συμβουλευτική σχέση, τη σύγκρουση ρόλων, τις διπλές σχέσεις, τις λεκτικές και μη λεκτικές προκλήσεις του πελάτη κα. Τέλος, θα δοθεί έμφαση στην έννοια της επαγγελματικής επάρκειας και ανεπάρκειας καθώς και στη διαδικασία της παραπομπής και της εποπτείας. Λέξεις κλειδιά: Δεοντολογία, Ηθική απόφαση, Όρια, Παραπομπή, Εποπτεία.

20 Η αποτελεσματικότητα Προγράμματος Εκπαίδευσης Δεξιοτήτων σε Εκπαιδευτικούς, σε θέματα εκφοβισμού-κακοποίησης Γιοβαζολιάς¹, Α., Καρβέλη², Β., Νικολαϊδης², Γ., Ντιναπόγιας², Θ., Παπαστυλιανού³, Α., Ρηγούτσου4, Ε., Συγγελάκη5, Ε., Τσούβελας², Γ., Ψαρράκου², Μ. 1.Τμήμα Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης, 2. Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού, 3. Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, 4. ΜSc. Ψυχολογίας, Ιδιώτης 5. Ph.D Ψυχολογίας, Ιδιώτης. Τα τελευταία χρόνια η ανάγκη για ενδυνάμωση του ρόλου των εκπαιδευτικών έχει καταστεί κυρίαρχη τόσο στην ελληνική όσο και στη διεθνή βιβλιογραφία. Στο πλαίσιο αυτό, εφαρμόζονται αρκετά παρεμβατικά προγράμματα που στοχεύουν στην αύξηση των δεξιοτήτων σε εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων (Δημοτικό, Γυμνάσιο, Λύκειο). Παρόλα αυτά, λίγες είναι οι έρευνες που αξιολογούν την επίδραση αυτών των παρεμβάσεων στους ίδιους τους εκπαιδευτικούς. Η παρούσα εισήγηση αφορά στην μέτρηση της αποτελεσματικότητας ενός προγράμματος εκπαίδευσης που είχε σαν στόχο την εκπαίδευση δασκάλων και καθηγητών σε ζητήματα χειρισμού συγκρουσιακών καταστάσεων στο σχολικό πλαίσιο, ενδοσχολικής βίας και ενδο-οικογενειακής κακοποίησης. Το δείγμα αποτελούνταν από Ν=300 εκπαιδευτικούς 16 σχολείων (δημοτικά, γυμνάσια και λύκεια) της Αθήνας και της περιφέρειας και η διάρκεια της εκπαίδευσης ήταν 35 ώρες. Οι συμμετέχοντες συμπλήρωσαν πριν και μετά την παρέμβαση: α) το Ερωτηματολόγιο για την Εργασία και την Ευημερία, β) την Κλίμακα Κεντρικού Μηχανισμού Αυτο-αξιολόγησης, γ) το Ερωτηματολόγιο Αξιολόγησης της σχέσης Εκπαιδευτικού-Μαθητή και δ) ένα Ερωτηματολόγιο Αξιολόγησης της Παρέμβασης. Μια 2 η ομάδα ελέγχου (n=65) συμπλήρωσε τις ίδιες κλίμακες εκτός από το Ερωτηματολόγιο Αξιολόγησης της Παρέμβασης. Οι αναλύσεις των δεδομένων κατέδειξε μια σημαντική βελτίωση στις υπο εξέταση μεταβλητές στην πειραματική ομάδα σε σχέση με την ομάδα ελέγχου. Τα αποτελέσματα συζητιούνται στην βάση της ανάγκης για την εφαρμογή στοχευμένων προγραμμάτων παρέμβασης που θα εστιάζουν σε χρήσιμες για τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς μαθησιακές παραμέτρους. Λέξεις κλειδιά: πρόγραμμα παρέμβασης, σχέσεις εκπαιδευτικού μαθητή, μέτρηση αποτελεσματικότητας. Η αποτελεσματικότητα της εφαρμογής της συστηματικής απευαισθητοποίησης και της διεκδικητικής εκπαίδευσης στην εξέλιξη της συμβουλευτικής διαδικασίας Βενέτη Βασιλική Γ. Διεπιστημονικό Δίκτυο Εξειδίκευσης Επαγγελματιών Ψυχικής Υγείας Η αποτελεσματική εφαρμογή της συστηματικής απευαισθητοποίησης και της διεκδικητικής εκπαίδευσης στην διαδικασία της συμβουλευτικής υποστήριξης ατόμων που υποφέρουν από ειδικές φοβίες, αγχώδεις διαταραχές, καταθλιπτικές διαταραχές, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Έλαβαν μέρος 50 συμβουλευόμενοι, άντρες και γυναίκες, ηλικίας 22 ως 54 ετών. Οι συμβουλευόμενοι υπέφεραν από ειδικές φοβίες, αγχώδεις διαταραχές, καταθλιπτικές διαταραχές και ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Δέχτηκαν να προχωρήσουν σε συμβουλευτική υποστήριξη και να συμμετάσχουν στην έρευνα. Ερευνήθηκε το είδος της ψυχικής διαταραχής, η ένταση των συμπτωμάτων και η αποτελεσματικότητα της εφαρμογής της συστηματικής απευαισθητοποίησης ή/και της διεκδικητικής εκπαίδευσης στην διαχείριση των συμπτωμάτων των αναφερθέντων ψυχικών διαταραχών. Παρατηρήσαμε ότι οι συμβουλευόμενοι που υπέφεραν από ειδικές φοβίες, αγχώδεις διαταραχές και ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή κατάφεραν να διαχειριστούν τα συμπτώματα των ψυχικών διαταραχών με την επιτυχημένη εφαρμογή της συστηματικής απευαισθητοποίησης. Ενώ, οι συμβουλευόμενοι που υπέφεραν από καταθλιπτικές διαταραχές μείωσαν την ένταση των συμπτωμάτων των διαταραχών μετά την εφαρμογή της διεκδικητικής εκπαίδευσης. Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι η εφαρμογή της συστηματικής απευαισθητοποίησης εφαρμόζεται επιτυχημένα στις περιπτώσεις ατόμων που υποφέρουν από ειδικές φοβίες, αγχώδεις διαταραχές, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και, η διεκδικητική εκπαίδευση φέρει καλά αποτελέσματα στην βελτίωση της ψυχικής κατάστασης των συμβουλευόμενων που υποφέρουν από καταθλιπτικές διαταραχές.

21 Η κατάλληλη εφαρμογή της συστηματικής απευαισθητοποίησης στις ειδικές φοβίες, στις αγχώδεις διαταραχές, στην ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και η εφαρμογή της διεκδικητικής εκπαίδευσης στις καταθλιπτικές διαταραχές συμβάλλουν θετικά στην διαχείριση των συμπτωμάτων των συμβουλευόμενων. 12:30-14:00 Εργαστήριο 2 (Αίθουσα ΙΙ8) Ψυχοεκπαίδευση ασθενών με χρόνιες παθήσεις Αντωνία Πασχάλη Ph.D., Λέκτορας Ψυχολογίας της Υγείας, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ. Συν-συντονίστρια κλάδου Κλινικής και Ψυχολογίας της Υγείας, ΕΛΨΕ. Το εργαστήριο αυτό είναι κυρίως θεωρητικό με βιωματικές ασκήσεις και απευθύνεται σε φοιτητές και επαγγελματίες του χώρου ψυχικής υγείας, ψυχολόγους κοινωνικούς λειτουργούς, νοσηλευτές, οι οποίοι επιθυμούν να μάθουν περισσότερα για τις βασικές αρχές της Ψυχοεκπαιδευσης, καθώς και κάποιες από τις τεχνικές διαχείρισης που εφαρμόζονται διεθνώς σε χρόνια πάσχοντες. Στόχος είναι να εστιάσει στην αποτελεσματική παρέμβαση που πρέπει να έχει ο επαγγελματίας υγείας, ώστε με γρήγορο και αποτελεσματικό τρόπο να βοηθήσει την υποστήριξη του πάσχοντα. Οι τεχνικές αυτές περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων: την αυτοπαρατήρηση, την επίλυση προβλημάτων, την γνωσιακή αναδόμηση και την διαχείριση του άγχους με στόχο την ανάπτυξη βασικών δεξιοτήτων αυτορρύθμισης και την επίτευξη μιας καλύτερης ποιότητας ζωής του πάσχοντα. 12:30-14:00 Συμπόσιο 4 (Αίθουσα ΙΙ9) Λογικοθυμική και Γνωσιακή-Συμπεριφορική θεωρία: Η συμβολή της στη σύγχρονη συμβουλευτική και ψυχοθεραπεία Πρόεδρος: Χ. Κωστογιάννη, Ελληνικό Ινστιτούτο Λογικοθυμικής και Γνωσιακής-Συμπεριφορικής Ψυχοθεραπείας Συζητήτρια: Α. Στογιαννίδου, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Σκοπός του συμποσίου είναι μια σύντομη αλλά περιεκτική παρουσίαση της Λογικοθυμικής και Γνωσιακής- Συμπεριφορικής Θεωρίας Συμβουλευτικής και Ψυχοθεραπείας (Rational-Emotive and Cognitive-Behavior Therapy, R.E.C.B.T.) η οποία δημιουργήθηκε το 1955 από τον ψυχολόγο και ψυχοθεραπευτή Albert Ellis και αποτελεί την πρώτη ολοκληρωμένη προσπάθεια εφαρμογής των γνωσιακών-συμπεριφορικών θεωριών στη συμβουλευτική και θεραπευτική πρακτική. Η πρώτη παρουσίαση με τίτλο «Λογικοθυμική και Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεωρία: Η σημασία της στην εξέλιξη της συμβουλευτικής και της ψυχοθεραπείας» σκιαγραφεί τη μοναδικότητα των χαρακτηριστικών της λογικοθυμικής και γνωσιακήςσυμπεριφορικής θεωρίας και της αποτελεσματικότητάς τους στη συμβουλευτική και θεραπευτική πρακτική σε ένα μεγάλο φάσμα δυσκολιών και διαταραχών ενώ παρουσιάζει αναλυτικά τα μέχρι τώρα ευρήματα που στηρίζουν την εφαρμογή της RECBT σε διαφορετικούς πληθυσμούς στο πλαίσιο της διεθνούς και ελληνικής προγραμματικής έρευνας, βασικής και εφαρμοσμένης. Η δεύτερη παρουσίαση με τίτλο «Εφαρμογές της Λογικοθυμικής και Γνωσιακής-Συμπεριφορικής Θεραπείας σε Παιδιά, Εφήβους, Γονείς και Εκπαιδευτικούς» παρουσιάζει την πληθώρα των τεχνικών της RECBT όπως εκείνες προσαρμόζονται στα διαφορετικά αναπτυξιακά στάδια των παιδιών και των εφήβων όχι μόνο σε συμβουλευτικό και θεραπευτικό πλαίσιο αλλά και σε πλαίσιο πρόληψης δυσκολιών και επίπεδο ανάπτυξης δεξιοτήτων ζωής. Η τρίτη παρουσίαση με τίτλο «Οικοδομώντας ορθολογικές συναισθηματικές σχέσεις: Το παράδειγμα της λογικοθυμικής συμβουλευτικής ενός ζεύγους με μη υγιή θυμό» παρουσιάζει μια μελέτη περίπτωσης ενός ζευγαριού το οποίο βοηθήθηκε αποτελεσματικά μέσω της RECBT συμβουλευτικής ζεύγους να διαχειριστεί τον μη υγιή θυμό ανάμεσα στα μέλη του και να βελτιώσει σημαντικά το σύνολο της σχέσης του η οποία κινδύνευε με αποτυχία. Η τέταρτη παρουσίαση με τίτλο «Εφαρμογές της Λογικοθυμικής και Γνωσιακής-Συμπεριφορικής Θεραπείας: Η περίπτωση του εκφοβισμού

22 στο σχολείο» παρουσιάζει τις ιδιαίτερα χρήσιμες εφαρμογές της RECBT στην πρόληψη και στην αντιμετώπιση της θυματοποίησης και του εκφοβισμού, ενός από τα πιο επίκαιρα ζητήματα της σύγχρονης σχολικής ζωής. Οι εισηγήσεις συζητώνται στο πλαίσιο των δεδομένων που παρατίθενται όσον αφορά τη δυνατότητα της RECBT να παρέχει μια σειρά αποτελεσματικών προληπτικών, συμβουλευτικών και θεραπευτικών υπηρεσιών σε ένα μεγάλο φάσμα πληθυσμού ενώ προάγεται και η υιοθέτηση της RECBT ως ένας τρόπος ζωής και φιλοσοφίας με μακροπρόθεσμα οφέλη. Λογικοθυμική και Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεωρία: Η σημασία της στην εξέλιξη της συμβουλευτικής και της ψυχοθεραπείας. Χρυσούλα Κωστογιάννη και Δημήτρης Κατσίκης Ελληνικό Ινστιτούτο Λογικοθυμικής και Γνωσιακής-Συμπεριφορικής Ψυχοθεραπείας, Αθήνα Σκοπός της εισήγησης αυτής είναι μια συντομευμένη αλλά περιεκτική παρουσίαση της λογικοθυμικής και γνωσιακής-συμπεριφορικής θεωρίας και έρευνας και της συνεισφοράς της στο σύνολο της συμβουλευτικής και της ψυχοθεραπείας μέχρι σήμερα. Στο πλαίσιο της παρουσίασης παρατίθενται τα σημαντικότερα θεωρητικά και ερευνητικά δεδομένα όσον αφορά το μοντέλο «διάθεση-στρες» της λογικοθυμικής συμβουλευτικής/θεραπείας. Ιδιαίτερα, τονίζεται η έμφαση που δίνει η λογικοθυμική θεωρία συναισθημάτων στη διάκριση των συναισθημάτων ως προς προς τη διάσταση της υγείας (υγιή και μη υγιή συναισθήματα) και όχι μόνο ως προς τη διάσταση θετικότητας-αρνητικότητας καθώς και η αποτελεσματικότητά της σε διαφορετικές συνθήκες (πραγματικές και ελεγχόμενες). Παρουσιάζονται ιστορικά στοιχεία από την ίδρυση της λογικοθυμικής θεωρίας το 1955 από τον ψυχολόγο Albert Ellis έως τις μέρες μας καθώς και τα κυριότερα χαρακτηριστικά που τη διαφοροποιούν από τις άλλες μορφές συμβουλευτικής/ψυχοθεραπείας, γνωσιακές-συμπεριφορικές και μη. Συγκεκριμένα, παρουσιάζονται θεωρητικά, ερευνητικά και κλινικά δεδομένα που αναδεικνύουν τις έννοιες στις οποίες δίνει έμφαση η λογικοθυμική θεωρία όπως η διάκριση μεταξύ υγιών και μη υγιών συναισθημάτων, η διάκριση μεταξύ λογικών και παράλογων πεποιθήσεων, οι διαφορετικοί τύποι παράλογων πεποιθήσεων (π.χ. απαιτήσεις, καταστροφολογία, χαμηλή αντοχή στη ματαίωση, υποτίμηση εαυτού, άλλων, ζωής) και των λογικών εναλλακτικών τους (προτιμήσεις, αντι-καταστροφολογία, υψηλή αντοχή στη ματαίωση, αποδοχή εαυτού, άλλων, ζωής), η σημαντικότητα της επίδρασης των πεποιθήσεων στο συναίσθημα, στη συμπεριφορά και στη σκέψη, η αλλαγή σε φιλοσοφικό επίπεδο και όχι μόνο σε επίπεδο λειτουργικότητας, η τεχνική της αμφισβήτησης, η εξάσκηση για το σπίτι και μια πλειάδα γνωσιακών, συναισθηματικών και συμπεριφορικών στρατηγικών που συστήνονται ως αποτελεσματικές σε διαφορετικούς πληθυσμούς. Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στην τρέχουσα κατάσταση της έρευνας στη λογικοθυμική συμβουλευτική και θεραπεία στο διεθνή χώρο ενώ παρουσιάζεται αναλυτικά και το τρέχον προγραμματικό πλαίσιο βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας που ξεκίνησε κατά το έτος 2014 από το Ελληνικό Ινστιτούτο Λογικοθυμικής και Γνωσιακής-Συμπεριφορικής Θεραπείας. Τέλος, τονίζεται η σημασία της αλληλεπίδρασης μεταξύ των τριών βασικών στοιχείων αξιολόγησης (γεγονότων ενεργοποίησης, πεποιθήσεων και συνεπειών με τη μορφή συναισθημάτων, συμπεριφορών και σκέψεων) κατά τη διεξαγωγή της λογικοθυμικής συμβουλευτικής και θεραπείας. Λέξεις κλειδιά: Λογικοθυμική και Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεωρία, Λογικοθυμική και Γνωσιακή- Συμπεριφορική Βασική και Εφαρμοσμένη Έρευνα, Λογικοθυμική και Γνωσιακή-Συμπεριφορική Συμβουλευτική και Ψυχοθεραπεία, Θεωρία Συναισθημάτων, Υγιή και μη Υγιή Συναισθήματα- Συμπεριφορές-Σκέψεις, Πεποιθήσεις, Αμφισβήτηση, Αποδοχή, Προγραμματικό Πλαίσιο Έρευνας Εφαρμογές της Λογικοθυμικής και Γνωσιακής-Συμπεριφορικής Θεραπείας σε Παιδιά, Εφήβους, Γονείς και Εκπαιδευτικούς. Δημήτρης Κατσίκης

23 Ελληνικό Ινστιτούτο Λογικοθυμικής και Γνωσιακής-Συμπεριφορικής Ψυχοθεραπείας, Αθήνα Σκοπός της εισήγησης είναι η παρουσίαση θεωρητικών, ερευνητικών και κλινικών δεδομένων που στηρίζουν την εφαρμογή της λογικοθυμικής και γνωσιακής-συμπεριφορικής θεωρίας κατά τη συμβουλευτική, θεραπεία και εκπαίδευση παιδιών και εφήβων σε περιβάλλοντα θεραπείας και εκπαίδευσης. Παρουσιάζονται ιστορικά στοιχεία που αναδεικνύουν την εφαρμογή της συγκεκριμένης θεωρίας συναισθημάτων κατά τη συμβουλευτική και θεραπεία παιδιών και εφήβων από τα πρώτα χρόνια της ίδρυσής της ενώ ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στις διαφορές που υπάρχουν μεταξύ λογικοθυμικής συμβουλευτικής και θεραπείας παιδιών/εφήβων από εκείνης των ενηλίκων. Παρουσιάζονται τρόποι κλινικής και εκπαιδευτικής εργασίας με παιδιά και εφήβους λαμβάνοντας υπόψη τα διαφορετικά αναπτυξιακά στάδια και τις παράλογες πεποιθήσεις που διαθέτουν τα παιδιά και οι έφηβοι. Παρουσιάζονται συγκεκριμένες στρατηγικές συμβουλευτικής και θεραπείας παιδιών/εφήβων όπως η διδασκαλία λεξιλογίου υγιών και μη υγιών συναισθημάτων, ο εντοπισμός των σκέψεων σύμφωνα με τη συμπεριφορά σε παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας, η αντιμετώπιση των γνωσιακών διαστρεβλώσεων σε εφήβους, η άμεση διδασκαλία λογικών δηλώσεων προς τον εαυτό ως στρατηγική εκλογής αντί της στρατηγικής της αμφισβήτησης σε παιδιά μικρότερης ηλικίας καθώς και συγκεκριμένες βιωματικές στρατηγικές που υποστηρίζουν την έγκυρη εφαρμογή της λογικοθυμικής θεωρίας σε διαφορετικά αναπτυξιακά στάδια. Ξεχωριστή αναφορά γίνεται στην εκπαίδευση παιδιών και εφήβων μέσω της Λογικοθυμικής και Γνωσιακής-Συμπεριφορικής Εκπαίδευσης και μέσω της προαγωγής κοινωνικοσυναισθηματικών αναλυτικών προγραμμάτων στα σχολεία. Τέλος, ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στις παράλογες πεποιθήσεις εκπαιδευτικών και γονέων και στους τρόπους με τους οποίους οι πληθυσμοί αυτοί μπορούν να συνεργαστούν με τους ειδικούς αγωγής υγείας που είναι εκπαιδευμένοι στη λογικοθυμική συμβουλευτική και θεραπεία παιδιών/εφήβων για την αντιμετώπιση μιας σειράς αναπτυξιακών, σχολικών και κλινικών θεμάτων. Λέξεις κλειδιά: Λογικοθυμική και Γνωσιακή-Συμπεριφορική Συμβουλευτική και Ψυχοθεραπεία παιδιών, εφήβων, γονέων, εκπαιδευτικών, Παράλογες πεποιθήσεις παιδιών-εφήβων-γονέων-εκπαιδευτικών, Λογικές Δηλώσεις προς τον Εαυτό, Αναπτυξιακό Στάδιο, Γνωσιακές Διαστρεβλώσεις, Λογικοθυμική και Γνωσιακή-Συμπεριφορική Εκπαίδευση. Οικοδομώντας ορθολογικές συναισθηματικές σχέσεις: Το παράδειγμα της λογικοθυμικής συμβουλευτικής ενός ζεύγους με μη υγιή θυμό. Χρυσούλα Κωστογιάννη Ελληνικό Ινστιτούτου Λογικοθυμικής και Γνωσιακής-Συμπεριφορικής Θεραπείας, Αθήνα Η περίπτωση ενός ετεροφυλόφυλου ζεύγους με μη υγιή συναισθημάτα θυμού μεταξύ των δύο μελών παρουσιάζεται ως παράδειγμα συμβουλευτικής εφαρμογής της Λογικοθυμικής και Γνωσιακής- Συμπεριφορικής Θεωρίας. Παρουσιάζεται ένα λογικοθυμικό και γνωσιακό-συμπεριφορικό πλαίσιο του συναισθήματος του θυμού και της επιρροής του στην έναρξη και διατήρηση συγκρούσεων ανάμεσα στα μέλη του ζεύγους. Αρχικά, παρουσιάζονται τα θεραπευτικά αιτήματα των μελών του ζεύγους, το ιστορικό της περίπτωσης και οι διαδικασίες αξιολόγησης που υιοθετήθηκαν. Στη συνέχεια, παρουσιάζονται πληροφορίες εννοιολογικής διαμόρφωσης της συγκεκριμένης περίπτωσης οι οποίες περιελάμβαναν την ιεράρχηση των στόχων θεραπείας και των στρατηγικών που αξιοποιήθηκαν σύμφωνα με τη μέθοδο των τριών σταδίων όπως εκείνη προτάθηκε από τους Ellis και Dryden (στις αρχικές συνεδρίες παρέχεται εκπαίδευση στην ενσυναίσθηση, στις επόμενες συνεδρίες διδάσκεται η αμφισβήτηση για προσωπικές παράλογες πεποιθήσεις και στα τελικά στάδια της θεραπείας διδάσκεται αμφισβήτηση για παράλογες πεποιθήσεις που αφορού το ζευγάρι). Συνολικά πραγματοποιήθηκαν 42 συνεδρίες κατά τη διάρκεια των οποίων εφαρμόστηκαν λογικοθυμικές και γνωσιακές-συμπεριφορικές στρατηγικές όπως η αμφισβήτηση πεποιθήσεων, η τροποποίηση άλλων νοητικών κατασκευών (π.χ. αιτιακών αποδόσεων, προσδοκιών,

24 αυτόματων συμπερασμάτων) και συμπεριφορικές ασκήσεις για τη βελτίωση της επικοινωνίας. Αναφέρονται αποτελέσματα επαναξιολόγησης σε διαφορετικές χρονικές περιόδους μετά το τέλος της θεραπείας τα οποία έδειξαν ότι τα μέλη του ζεύγους ανέφεραν (δεδομένα αυτο-αναφοράς) και έδειξαν (συμπεριφορικά δεδομένα) υψηλότερα επίπεδα λογικής σκέψης, υγιούς θυμού, κατανόησης του εαυτού, αλληλοκατανόησης, ανοχής στη ματαίωση, αποδοχής του άλλου, ικανοποίησης από τη σχέση, ενδιαφέροντος για το άλλο μέλος και συζυγικής προσαρμοστικότητας σε διαφορετικές καταστάσεις. Τέλος, αναφέρονται θεραπευτικές προεκτάσεις και συστάσεις προς κλινικούς οι οποίοι ασχολούνται με τη θεραπεία ζεύγους. Λέξεις-Κλειδιά: Λογικοθυμική και Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία Ζεύγους, Μελέτη Περίπτωσης, Μη Υγιής Θυμός, Μοντέλο Τριών Σταδίων Λογικοθυμικής Συμβουλευτικής Ζεύγους Εφαρμογές της Λογικοθυμικής και Γνωσιακής-Συμπεριφορικής Θεραπείας: Η περίπτωση του εκφοβισμού στο σχολείο. Στέλλα Κασάπη Ελληνικό Ινστιτούτο Λογικοθυμικής και Γνωσιακής-Συμπεριφορικής Ψυχοθεραπείας, Αθήνα Σκοπός της παρουσίασης είναι η παράθεση θεωρητικών και ερευνητικών δεδομένων όσον αφορά την εφαρμογή της λογικοθυμικής και γνωσιακής-συμπεριφορικής θεωρίας κατά τη θεραπεία παιδιών/εφήβων που ασκούν ή δέχονται εκφοβισμό και κατά τη συμβουλευτική με γονείς και εκπαιδευτικούς όσον αφορά τους δύο παραπάνω πληθυσμούς παιδιών/εφήβων. Αρχικά παρουσιάζονται συνοπτικά και σημαντικά ερευνητικά δεδομένα από ποικίλα ερευνητικά προγράμματα διερεύνησης του φαινομένου του εκφοβισμού στην Ελλάδα και στο εξωτερικό κατά τα τελευταία εικοσιπέντε χρόνια. Στη συνέχεια, παρουσιάζονται τα γεγονότα ενεργοποίησης, οι πεποιθήσεις (παράλογες και λογικές) θυμάτων και θυτών εκφοβισμού καθώς και τα συναισθήματα, οι συμπεριφορές και οι σκέψεις που απορρέουν από τις λογικές και τις παράλογες πεποιθήσεις των παραπάνω πληθυσμών αντίστοιχα. Ειδική έμφαση δίνεται στις πεποιθήσεις διαφορετικών προφίλ θυτών και θυμάτων των οποίων η τροποποίηση κατά τη θεραπεία μπορεί να αποβεί καθοριστική για τη συνέχιση των επεισοδίων εκφοβισμού. Παρουσιάζονται συγκεκριμένες στρατηγικές αντιμετώπισης του εκφοβισμού κατά την ατομική και ομαδική λογικοθυμική και γνωσιακή-συμπεριφορική εργασία με παιδιά/εφήβους στην κλινική και στο σχολείο ενώ αναφέρονται και τρόποι συνεργασίας, μέσω λογικοθυμικής και γνωσιακής-συμπεριφορικής ψυχοεκπαίδευσης και συμβουλευτικής, με γονείς και εκπαιδευτικούς για την παροχή περαιτέρω υποστήριξης προς τα/τους παιδιά/εφήβους. Τέλος, τονίζεται η σημαντικότητα υλοποίησης συνολικότερων προγραμμάτων αντιμετώπισης του εκφοβισμού σε επίπεδο σχολείου και κοινότητας με βάση και τη Λογικοθυμική και Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεωρία. Λέξεις κλειδιά: Εκφοβισμός, Θυματοποίηση, Λογικές και Παράλογες Πεποιθήσεις Θυτών και Θυμάτων Εκφοβισμού, Λογικοθυμική και Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία, Κοινοτικά προγράμματα αντιμετώπισης εκφοβισμού 15:00-16:00 Συνεδρία αναρτημένων εργασιών (βλ παρακάτω) 16:00-17:30 Κεντρική ομιλία (Αμφιθέατρο Ι4) Πρόεδρος: Ανδρέας Μπρούζος, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Research findings for counselling psychology: What we know and where we re going

25 Mick Cooper, University of Roehampton 18:00-19:30 Εργαστήριο 3 (Αίθουσα Ι12) Έφηβοι και Διαδίκτυο: Το Πρόγραμμα Πρόληψης Εκφοβισμού TABBY Χ. Αθανασιάδου, Χ. Καμαριώτης, Μ. Κωστούλη, Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ. και Α. Ψάλτη, Τμήμα Προσχολικής Αγωγής, Α.Τ.Ε.Ι. Θεσσαλονίκης Οι σημερινοί έφηβοι αποκαλούνται «ψηφιακοί γηγενείς», καθώς είναι η πρώτη γενιά για την οποία το διαδίκτυο αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινής ζωής. Πέρα, όμως, από τη θετική πλευρά χρήσης του παγκόσμιου ιστού, υπάρχουν και οι πιθανές αρνητικές επιπτώσεις από τη χρήση των νέων τεχνολογιών, στις οποίες περιλαμβάνεται και η απειλή του ηλεκτρονικού εκφοβισμού. Πρόκειται για μια νέα μορφή επιθετικότητας που αφορά στη χρήση του διαδικτύου ή άλλων ψηφιακών τεχνολογιών για την εσκεμμένη παρενόχληση άλλων ατόμων. Βασικό στοιχείο για την αντιμετώπιση του ζητήματος του ηλεκτρονικού εκφοβισμού είναι η αναγνώριση ότι οι προσπάθειες πρόληψης και παρέμβασης θα πρέπει να αποτελούν κοινή επιδίωξη του σχολείου, της οικογένειας και της κοινότητας. Το διακρατικό Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα πρόληψης του εκφοβισμού TABBY (Threat Assessment of Bullying Behaviour of Youngsters, European Daphne Project N JUST/ /DAP/AG/3259) αποτελεί ένα ολιστικό σχολικό πρόγραμμα, ειδικά σχεδιασμένο για την αντιμετώπιση και πρόληψη των προβλημάτων ηλεκτρονικού εκφοβισμού μεταξύ των εφήβων. Στόχος του συγκεκριμένου εργαστηρίου είναι η παρουσίαση των δράσεων και των εφαρμογών του Προγράμματος TABBY στην Ελλάδα και η εκπαίδευση των συμμετεχόντων στη χρήση του στο σχολικό πλαίσιο. Ειδικότερα, οι συμμετέχοντες θα ενημερωθούν σχετικά με τα αποτελέσματα της έρευνας που διεξήχθη σε μαθητές/τριες γυμνασίου όσον αφορά τη ριψοκίνδυνη χρήση του διαδικτύου και της εφαρμογής του Προγράμματος σε σχολεία του Ν. Θεσσαλονίκης. Επίσης, θα εκπαιδευθούν στα παρακάτω εργαλεία του Προγράμματος: (α) στο ερωτηματολόγιο αυτοαξιολόγησης της χρήσης του διαδικτύου, (β) στα ενημερωτικά βίντεο και (γ) στο εκπαιδευτικό διαδραστικό βιντεοπαιχνίδι Tabby Plays. Πληροφορίες για το Πρόγραμμα υπάρχουν διαθέσιμες στην ιστοσελίδα: Το εργαστήριο απευθύνεται σε στελέχη της εκπαίδευσης, εκπαιδευτικούς και φοιτητές/τριες παιδαγωγικών τμημάτων. Για την καλύτερη αξιοποίηση των παραπάνω εργαλείων (και εφόσον υπάρχει σύνδεση με το διαδίκτυο μέσω wifi) καλούνται οι συμμετέχοντες στο εργαστήριο να φέρουν μαζί τους φορητό Η/Υ. Λέξεις κλειδιά: ηλεκτρονικός εκφοβισμός, έφηβοι, εκτίμηση κινδύνου 18:00-19:30 Συμπόσιο 5 (Αίθουσα Ι13) Εννοιολογικές εξελίξεις στη Θετική Ψυχολογία Πρόεδρος: Σταλίκας Αναστάσιος (Ελληνική Εταιρία Θετικής Ψυχολογίας) Συζητητής: Γαλανάκης Μιχάλης (Ελληνική Εταιρία Θετικής Ψυχολογίας) Σε αυτό το συμπόσιο θα παρουσιαστούν τέσσερις ανακοινώσεις, οι οποίες θα εστιάσουν σε νέες έννοιες που εμφανίζονται στον κλάδο της Θετικής Ψυχολογίας. Αυτές οι έννοιες παρέχουν έναν νέο τρόπο κατανόησης της ανθρώπινης λειτουργίας και εισάγουν διαφορετικές οπτικές όσον αφορά στη θεώρηση των ψυχολογικών διαδικασιών. Στην πρώτη παρουσίαση θα γίνει αναφορά στην έννοια της αυτοσυμπόνοιας με σκοπός τόσο την πλήρη εννοιολογική παρουσίαση της συγκεκριμένης έννοιας όσο και του εννοιολογικού διαχωρισμού της από άλλες συγγενείς έννοιες, όπως η αυτοεκτίμηση, η αυτολύπηση κ.α. Η δεύτερη παρουσίαση επικεντρώνεται σε ένα σύμπλεγμα εννοιών που σχετίζονται με την εργασία, την ηγεσία, την καλλιέργεια θετικών εμπειριών και την οικοδόμηση θετικών οργανισμών. Πιο συγκεκριμένα θα παρουσιαστεί μια ανασκόπηση της πρόσφατης βιβλιογραφίας, όπως επίσης και αποτελέσματα

26 διάφορων ερευνών. Η τρίτη ανακοίνωση θα εστιάσει στο θέμα των φιλικών σχέσεων με σκοπό τη σύνοψη της σχετικής βιβλιογραφίας όσον αφορά στον τρόπο με τον οποίο η φιλία επιδρά στη ζωή του ενήλικου ατόμου, συμβάλλει στην ανάπτυξη των «δυνατών του στοιχείων», την καλλιέργεια των προσωπικών του αρετών και αξιών, τη βίωση θετικών συναισθημάτων και την επίτευξη της ευδαιμονίας και του ευ ζην εν γένει. Τέλος, στην τέταρτη ανακοίνωση θα γίνει αναφορά στο ρόλο των συναισθημάτων στην θέσπιση του δικαίου και την απονομή της δικαιοσύνης. Όλες οι παρουσιάσεις θα συζητηθούν κάτω από το πρίσμα της συμβουλευτικής ψυχολογίας, κάνοντας αναφορά τόσο στην θεωρητική και εννοιολογική τους σημαντικότητα όσο και στην εφαρμογή τους τόσο σε ερευνητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο. ΕΡΓΑΣΙΑ 1 Αυτοσυμπόνοια: Ένας υγιής τρόπος να σχετίζομαι με τον εαυτό μου Καρακασίδου Ειρήνη, Σταλίκας Αναστάσιος, Πάντειο Πανεπιστήμιο, τμήμα Ψυχολογίας Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται ένας εντατικοποιημένος διάλογος μεταξύ της ανατολικής φιλοσοφικής σκέψης- και κυρίως του Βουδισμού- και της δυτικής ψυχολογίας (Rubin, 1996; Watson, Batchelor, & Claxton, 1999), ο οποίος οδηγεί σε νέους τρόπους προσέγγισης, μελέτης και κατανόησης της ψυχικής ευεξίας. Οι αρχές του Βουδισμού επικεντρώνονται σε μεγάλο βαθμό στην ανάλυση και κατανόηση της φύσης του εαυτού, και κάποιες πυρηνικές έννοιες έχουν αποδειχθεί ιδιαίτερα χρήσιμες για εκείνους τους ερευνητές, οι οποίοι εστιάζονται στη μελέτη της ψυχικής εξέλιξης και ευημερίας του ατόμου (Gallagher & Shear, 1999). Μια σημαντική έννοια που έχει πρόσφατα αναδυθεί στη δυτική ψυχολογία και σχετίζεται άμεσα με τον εαυτό είναι η αυτο-συμπόνοια (Bennett-Goleman, 2001; Brown, 1999). Σύμφωνα με τη Neff (2003) η αυτοσυμπόνοια ορίζεται ως η ικανότητα του ατόμου να στέκεται με κατανόηση απέναντι στον εαυτό του, όταν υποφέρει, αποτυγχάνει ή αισθάνεται ανεπαρκής, αντί να του ασκεί κριτική ή να αγνοεί τον πόνο και τα αρνητικά του συναισθήματα. Η αυτοσυμπόνοια περιέχει τρία στοιχειώδη χαρακτηριστικά: την καλοσύνη απέναντι στον εαυτό, την στοιχειώδη ανθρωπιά και την ενσυνειδητότητα. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η παρουσίαση της έννοιας της αυτοσυμπόνοιας και ο εννοιολογικός διαχωρισμός της από άλλες συγγενείς έννοιες, όπως η αυτοεκτίμηση, η αυτολύπηση και η μετριοπάθεια. Η διερεύνηση της αυτο-συμπόνοιας δύναται να συμβάλει στην εξελισσόμενη πορεία της θετικής ψυχολογίας (Seligman & Csikzentmihalyi, 2000) και να διαδραματίσει έναν σημαντικό ρόλο στον προσδιορισμό των δράσεων και των συμπεριφορών που συντελούν στη διαδικασία αυτό πραγμάτωσης και ικανοποίησης από την ζωή (Diener, 2000). Λέξεις κλειδιά: Αυτοσυμπόνοια, Ψυχική ευημερία, Θετική ψυχολογία ΕΡΓΑΣΙΑ 2 Συναισθήματα και δίκαιο: Θέσπιση και απόδοση δικαίου - θεσμοί αξίες Αραμπατζής Ιωάννης, Σταλίκας Αναστάσιος, Πάντειο Πανεπιστήμιο, τμήμα Ψυχολογίας Σκοπός αυτής τής έρευνας αυτής είναι να εξετασθεί εάν και κατά πόσον επηρεάζουν τα Συναισθήματα το Δίκαιο. Ειδικότερα: Η εδώ και αιώνες κρατούσα θεωρία, παράδοση και πρακτική απονομής Δικαίου θεωρεί το Συναίσθημα ως τον απόλυτο εχθρό της ορθής κρίσης. Δεδομένου ότι το Συναίσθημα σύμφωνα με τις σύγχρονες θεωρίες έχει αποδειχθεί ότι είναι και γνωστική λειτουργία και αρα βοηθά τη διεύρυνση της αντίληψής μας, θα είχε ενδιαφέρον να εξετασθεί υπό νέο πρίσμα η σχέση Συναισθήματος και Δικαίου. Αν, και πώς, αυτό επηρεάζει τις Δικαϊικές Σχέσεις, την πολιτική οργάνωση και θεσμική συγκρότηση των κοινωνιών. Αν, και πώς, διαπλάθει Αξίες και Αρχές που διέπουν την Ανθρώπινη κοινωνική συμπεριφορά. Εξετάζοντας τα συναισθήματα στο ευρύτερο κοινωνικό και πολιτιστικό πλαίσιο θα μας επιτρέψει να κατανοήσουμε καλύτερα το ρόλο τους στο Δίκαιο όσον αφορά τη θέσπιση καθώς και την απονομή του.

27 Δεδομένου ότι το Δίκαιο επηρεάζει άμεσα τις κοινωνικές νόρμες, δομεί δε και συγκροτεί τους κοινωνικούς, Δικαιϊκούς, Πολιτικούς και Οικονομικούς Θεσμούς, αποκτά τεράστια σημασία να διερευνηθεί η αλληλοεπιρροή μεταξύ Δικαίου και Συναισθήματος. Ποια είναι η επιρροή των συναισθημάτων στους παράγοντες της Δίκης. Πώς επηρεάζουν τα συναισθήματα στη λήψη συλλογικών αποφάσεων, Ποιες συναισθηματικές δυναμικές αναπτύσσονται ανάμεσα σε ομάδες. Εν τέλει, το συγκεκριμένο ερευνητικό εγχείρημα θα μας επιτρέψει να κατανοήσουμε καλύτερα παράγεται και απονέμεται το Δίκαιο, και Πώς εμείς οι άνθρωποι παίρνουμε αποφάσεις και καταλήγουμε σε ορθολογικές επιλογές. Λέξεις κλειδιά: Συναίσθημα, Νομοθεσία, Νομολογία, Θεσμοί, Αξίες, Γνωστική λειτουργία, Λήψη αποφάσεων. ΕΡΓΑΣΙΑ 3 Επίτευξη του ευ ζην μέσα από τις κοινωνικές σχέσεις: Ο καθοριστικός ρόλος της φιλίας Πεζηρκιανίδης Χρήστος, Σταλίκας Αναστάσιος, Πάντειο Πανεπιστήμιο, τμήμα Ψυχολογίας Το ευ ζην αποτελεί βασικό σκοπό του ατόμου και κεντρικό μέλημα της Συμβουλευτικής και της Θετικής Ψυχολογίας. Η αναγνώριση και η ανάπτυξη των προσωπικών αρετών, αξιών και «δυνατών στοιχείων» του χαρακτήρα των ατόμων αποτελεί το βασιλικό δρόμο για την επίτευξη υψηλότερου ευ ζην και ευδαιμονίας. Ωστόσο, μελέτες έχουν δείξει ότι η ύπαρξη και η ενίσχυση αυτών των προσωπικών αξιών και αρετών δεν αποτελεί μία μοναχική διαδικασία. Η κοινωνική αλληλεπίδραση και υποστήριξη φαίνεται ότι διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο. Χαρακτηριστικά παραδείγματα προσωπικών αρετών και «δυνατών στοιχείων» του χαρακτήρα των ατόμων, τα οποία αναπτύσσονται σε μία κοινωνική βάση, είναι η αγάπη, η ομαδικότητα, η ηγεσία και το χιούμορ. Τα παραπάνω συνηγορούν στο ότι οι κοινωνικές σχέσεις συμβάλλουν σημαντικά στη διαδικασία επίτευξης του ευ ζην. Με αυτή τη λογική, ικανοποιητικός όγκος της διεθνούς βιβλιογραφίας εξετάζει την επίδραση των φιλικών σχέσεων παιδιών και εφήβων σε θετικούς ατομικούς παράγοντες. Ωστόσο, οι θεωρητικοί της Θετικής Ψυχολογίας αναφέρουν ότι το ευ ζην προκύπτει από τη συνεχή ανάπτυξη των προσωπικών αρετών και αξιών μας. Με αυτό το σκεπτικό, έχει προταθεί ότι οι φιλικές σχέσεις παίζουν ζωτικό ρόλο, τόσο στην διευκόλυνση της βίωσης θετικών συναισθημάτων στους ενήλικες, όσο και στην εφαρμογή, δοκιμή και καλλιέργεια συμπεριφορών, στάσεων, προσωπικών αρετών και αξιών σε όλη τη διάρκεια της ζωής. Μολαταύτα, τα δεδομένα της διεθνούς βιβλιογραφίας είναι πενιχρά σχετικά με την επίδραση της φιλικής σχέσης στην επίτευξη του ευ ζην του ενήλικου ατόμου. Σκοπός της παρούσας ομιλίας είναι να παρουσιάσει μία σύνοψη της σχετικής βιβλιογραφίας αναφορικά με τον τρόπο με τον οποίο η φιλία επιδρά στη ζωή του ενήλικου ατόμου, συμβάλλει στην ανάπτυξη των «δυνατών του στοιχείων», την καλλιέργεια των προσωπικών του αρετών και αξιών, τη βίωση θετικών συναισθημάτων και την επίτευξη της ευδαιμονίας και του ευ ζην εν γένει. Τα παραπάνω ερευνητικά ευρήματα και ανησυχίες αφορούν άμεσα την πράξη της Συμβουλευτικής, καθώς η καλλιέργεια των προσωπικών αρετών μπορεί να οδηγήσει το άτομο στην διευκόλυνση της επαγγελματικής, διαπροσωπικής και ψυχικής του λειτουργικότητας. Λέξεις κλειδιά: Φιλία, Προσωπικές αρετές, Αξίες, Ευ ζην ΕΡΓΑΣΙΑ 4 Οι εφαρμογές της Θετικής Ψυχολογίας στην εργασία Χαραλάμπους Βίκυ, Σταλίκας Αναστάσιος, Πάντειο Πανεπιστήμιο, τμήμα Ψυχολογίας Τα τελευταία χρόνια οι αρχές της Θετικής Ψυχολογίας έχουν αρχίσει ολοένα να διαδίδονται και στον εργασιακό χώρο, (Peterson & Seligman, 2003; Luthans, 2002). H πρόσφατη έρευνα (Steele et al., 2012), έχει αρχίσει να επισημαίνει τη σημασία της επικέντρωσης στις δυνατότητες των εργαζομένων και της θετικότητας γενικότερα, που έχουν συσχετιστεί με θετικά αποτελέσματα στο χώρο εργασίας. Η θεωρία

28 «Βroaden-and-Βuild Theory», (Fredrickson, 2001) υποστηρίζει ότι η βίωση θετικών συναισθημάτων διευρύνει το ρεπερτόριο των σκέψεων, όταν τα άτομα αντιμετωπίζουν προκλήσεις, οικοδομώντας έτσι σωματικούς και ψυχολογικούς πόρους, που οδηγούν κλιμακωτά σε ευεξία, ευτυχία και ποιότητα ζωής και ότι αυτή η διαδικασία έχει εφαρμογές και στα πλαίσια της εργασίας (Fredrickson, 2000). Αυτό, συνδέεται με την προοπτική της μετάδοσης των συναισθημάτων (Hatfield, Cacioppo, & Rapson, 1994), η οποία υποδηλώνει ότι όταν οι ηγέτες επιδεικνύουν θετικά συναισθήματα, είναι πιθανόν να προωθηθεί η θετικότητα όχι μόνο στον εαυτό τους, αλλά και μεταξύ των υφισταμένων τους (Johnson, 2009). Το ίδιο ισχύει και για τις ομάδες, οπότε μία θετική εμπειρία ανάμεσα σε δύο μέλη της ομάδας μπορεί να πολλαπλασιαστεί και να διαδοθεί με τέτοιο τρόπο ώστε τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας να μοιραστούν σύντομα παρόμοιες θετικές εμπειρίες (Walter & Bruch, 2008). Η παρούσα παρουσίαση επικεντρώνεται στην ανασκόπηση της πρόσφατης βιβλιογραφίας στη Θετική Ψυχολογία, η οποία σχετίζεται με παρεμβάσεις (όπως το χτίσιμο θετικών ατομικών χαρακτηριστικών, η καλλιέργεια θετικών εμπειριών, η οικοδόμηση θετικών οργανισμών) και αποτελέσματα στο χώρο εργασίας, περιλαμβάνοντας έννοιες όπως η ανθεκτικότητα, η ενδυνάμωση, η ευγνωμοσύνη, το θετικό ψυχολογικό κεφάλαιο, η εργασιακή δέσμευση, η θετική ομαδική εργασία (positive teamwork), και η θετική ηγεσία. Πιο συγκεκριμένα, θα παρουσιαστεί ο προσδιορισμός κάθε έννοιας, αλλά και βασικά ευρήματα ερευνών που την αφορούν, τόσο σε επίπεδο εργαζομένων όσο και οργανισμών. Θα συζητηθεί, επίσης, το πώς οι οργανισμοί θα μπορούσαν να υποστηρίξουν το προσωπικό τους για ενίσχυση της επαγγελματικής απόδοσης και ευημερίας (wellbeing) αλλά και τη βελτίωση της εργασιακής εμπειρίας. Λέξεις κλειδιά: Θετική Οργανωσιακή Συμπεριφορά, Θετική Ηγεσία, Ανθεκτικότητα, Ψυχολογικό Κεφάλαιο, Ενδυνάμωση, Θετικά Συναισθήματα 18:00-19:30 Θεμ. Συνεδρία 5 (Αίθουσα Ι18) Ενσυναίσθηση υπαρξιακή συμβουλευτική Πρόεδρος: Β. Ν. Κιοσσές, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Η ενσυναισθητική συμπεριφορά σε σχέση με την αντιλαμβανόμενη αυτοαποτελεσματικότητα των εκπαιδευτικών στη σχολική τάξη και η διάσταση του φύλου Δημήτρης Θεοδοσάκης Α.ς.παι.τ.ε Πρόγραμμα Εξειδίκευσης στη Συμβουλευτική και τον Προσανατολισμό (πεσυπ) Σκοπός της συγκεκριμένης έρευνας είναι η διερεύνηση των σχέσεων ανάμεσα στην ενσυναισθητική συμπεριφορά, την αντίληψη διδακτικής αυτο-αποτελεσματικότητας και τη διάσταση του φύλου. Εξετάζεται ο βαθμός ενσυναίσθησης (empathy) και η αντιλαμβανόμενη αυτό αποτελεσματικότητα των εκπαιδευτικών (Teaching self Efficacy) για τις στρατηγικές διδασκαλίας, τη διαχείριση της τάξης, όσο και για την εμπλοκή των μαθητών στη μαθησιακή διαδικασία.176 εν ενεργεία εκπαιδευτικοί της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης επιλέχθηκαν τυχαία από διάφορα μέρη της Ελλάδας και αποτέλεσαν δείγμα. Για τη μέτρηση της ενσυναίσθησης επιλέχθηκε η σταθμισμένη κλίμακα BEES (Balanced Emotional Empathy Scale-Mehrabian, Cronbach s a=0,82) και η TSES (Teacher s Sense of Efficacy Scale Tshcannen Moran & Hoy, Cronbach s a =0,90) για την αποτύπωση της διδακτικής αυτοαποτελεσματικότητας. Τα αποτελέσματα της έρευνας αναδεικνύουν στατιστικά σημαντική σχέση ανάμεσα στις εξαρτημένες μεταβλητές η οποία εμφανίζεται στην αντίληψη διδακτικής αυτοαποτελεσματικότητας στον τομέα της εμπλοκής των μαθητών στο μάθημα και την ενσυναίσθηση των εκπαιδευτικών, ενώ παράλληλα επιβεβαιώνεται η διαφοροποίηση ανάμεσα στα φύλα και το βαθμό ενσυναίσθησης και πιστοποιείται η συσχέτιση της αντιλαμβανόμενης διδακτικής αυτό αποτελεσματικότητας με τη βαθμίδα διδασκαλίας. Εξετάζονται τρόποι συμβουλευτικής παρέμβασης για την ποιοτική ενίσχυση της ενσυναισθητικής συμπεριφοράς και την εφαρμογή συναισθηματικής αγωγής

29 στο σχολικό χώρο, όσο και για τη βελτίωση της αυτοεκτίμησης και της αυτοαποτελεσματικότητας των εκπαιδευτικών. Λέξεις κλειδιά: ενσυναίσθηση, αντίληψη διδακτικής αυτοαποτελεσματικότητας, φύλο, βαθμίδα διδασκαλίας. Πηλός και Κολάζ: Δυο εργαλεία για την εκπαίδευση φοιτητών ιατρικής στην ενσυναίσθηση. Νάντια Συμεωνίδου 1, Βασίλης Ν. Κιοσσές 2, Γιάννης Δημολιάτης 2 1 University of Strathclyde 2 Εργαστήριο Υγιεινής και Επιδημιολογίας, Τμήμα Ιατρικής, Σχολή Επιστημών Υγείας, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Πάνω από τις μισές ιατρικές σχολές των ΗΠΑ συμπεριλαμβάνουν τις τέχνες στη διαδικασία μάθησης. Οι τέχνες χρησιμοποιούνται για να ενισχύουν τη μάθηση, καθώς βελτιώνουν τις κλινικές δεξιότητες αλλά και τις δεξιότητες του σχετίζεσθαι όπως η παρατήρηση, η αντανάκλαση και η ενδοσκόπηση, καθώς αποτελούν ένα μέσο προώθησης της ενσυναίσθησης και της προσωπικής ανάπτυξης των εκπαιδευόμενων. Σχεδιάστηκε ένα βιωματικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα, διάρκειας εξήντα ωρών, που στόχο είχε την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης φοιτητών ιατρικής. Η εκπαίδευση συμπεριλάμβανε θεωρία, ανάπτυξη δεξιοτήτων, και προσωπική ανάπτυξη. Βασίστηκε στις αρχές της Προσωποκεντρικής Προσέγγισης. Δώδεκα φοιτητές Ιατρικής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, εκπαιδεύτηκαν από τον Μάρτιο έως τον Μάιο του Δυο συστατικά στη σχέση γιατρού-ασθενή, στην οποία ο γιατρός θα είναι ενσυναισθητικός, είναι αφενός η αναγνώριση της μη λεκτικής επικοινωνίας του ασθενή και αφετέρου η συμβατότητα (congruence) του γιατρού. Οι εκπαιδευόμενοι, σε ομάδες, κατασκεύασαν ένα κολάζ. Ο διαχωρισμός των ομάδων, η επιλογή του θέματος και η συνεργασία έγινε με απουσία λεκτικής επικοινωνίας. Στόχος ήταν η αναγνώριση της αναγκαιότητας της παρατήρησης της μη λεκτικής επικοινωνίας, η διερεύνηση εναλλακτικών τρόπων επικοινωνίας, και η προσπάθεια κατανόησης του κόσμου των άλλων. Για το κομμάτι της προσωπικής ανάπτυξης, οι εκπαιδευόμενοι χρησιμοποίησαν πηλό και δημιούργησαν τρεις κατασκευές, του "αντιληπτού", του "πραγματικού" και του "ιδανικού" γιατρού. Στόχος ήταν, μέσω της συμβολικής αναπαράστασης, να στραφούν προς τον εαυτό τους και προς τις πεποιθήσεις τους για την κλινική πράξη. Οι εκπαιδευόμενοι αναζήτησαν τις "μη-επιστημονικές" όψεις της ιατρικής, όπως η επικοινωνία και η σχέση με τους ασθενείς, αλλά πολύ περισσότερο διερωτήθηκαν για την εικόνα που έχουν για την ιατρική την ίδια. Η συμβουλευτική στην ιατρική πράξη: Εκπαιδεύοντας φοιτητές ιατρικής στην ενσυναίσθηση Βασίλης Ν. Κιοσσές 1, Νάντια Συμεωνίδου 2,Θωμάς Υφαντής 3, Ευαγγελία Ντζάνη 1, Αθηνά Τατσιώνη 4,Γιάννης Δημολιάτης 1 1 Εργαστήριο Υγιεινής και Επιδημιολογίας, Ιατρική Σχολή, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων 2 University of Strathclyde 3 Τμήμα Ψυχιατρικής, Ιατρική Σχολή, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων 4 Τμήμα Γενικής Ιατρικής, Ιατρική Σχολή, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Η ενσυναίσθηση αποκτά ολοένα και περισσότερο χώρο στην ιατρική πράξη και στη σχέση γιατρούασθενή. Περίπου 100 ιατρικές σχολές στην Ευρώπη, στα πλαίσια του The Tuning Project (MEDINE), συμφώνησαν ότι ο πτυχιούχος ιατρικής, εκτός των άλλων δεξιοτήτων του, θα πρέπει να μπορεί να παρέχει και ενσυναίσθηση προς τους ασθενείς του. Μια συστηματική ανασκόπηση της βιβλιογραφίας (Pubmed, Psychinfo, Scopus, Cochraine Database of Clinical Trials) απέφερε 17 μελέτες (από τις 722) οι οποίες εξέταζαν το κατά πόσο εκπαιδευτικά

30 προγράμματα μπορούν να βελτιώσουν την δεξιότητα της ενσυναίσθησης σε γιατρούς. Πέντε από αυτές έδειξαν στατιστικά σημαντικές αλλαγές στην ενσυναίσθηση των γιατρών, μία από τις οποίες σε φοιτητές ιατρικής. Με βάση τις αρχές και τη φιλοσοφία της Προσωποκεντρικής Συμβουλευτικής, σχεδιάσαμε μια μελέτη κατά την οποία φοιτητές ιατρικής εκπαιδεύονται στην ενσυναίσθηση, μέσω ενός βιωματικού προγράμματος, διάρκειας 60 ωρών, κατατμημένου σε τρία τριήμερα. Η εκπαίδευση περιλαμβάνει θεωρία προσωποκεντρικής ιατρικής, παιχνίδια ρόλων, ανάπτυξη δεξιοτήτων, βιωματικές ασκήσεις προσωπικής ανάπτυξης, και ομάδες συνάντησης. Η πρώτη εκπαιδευτική ομάδα (12 φοιτητών ιατρικής) ξεκίνησε τον Μάρτιο και θα ολοκληρωθεί τον Μάιο Έγκυρα ερωτηματολόγια, τα οποία μετρούν αλλαγές στην ενσυναίσθηση, στους αμυντικούς μηχανισμούς, στην αισιοδοξία, στη σωματική υγεία και στον τρόπο ζωής των φοιτητών χρησιμοποιούνται πριν, μετά, και έξι μήνες αργότερα. Δεκτοί φοιτητές άνω του 4ου έτους. Τα πρώτα αποτελέσματα θα παρουσιαστούν στο 5ο Πανελλήνιο Συνέδριο Συμβουλευτικής Ψυχολογίας. Η έρευνα γύρω από την ενσυναίσθηση στην ιατρική πράξη οφείλει να διευρυνθεί, με τη δημιουργία στοχευμένων εκπαιδευτικών προγραμμάτων και με μελέτες που θα αξιoλογούν επαρκώς τις επιδράσεις και την αποτελεσματικότητά τους στους επαγγελματίες υγείας. Η Υπαρξιακη Προσεγγιση ως σύγχρονη τάση στη Συμβουλευτική Ευγενία Γεωργαντά, Εύη Δάλλα, Κατερίνα Ζύμνη, Αλέξης Χαρισιάδης Σε αυτή την ομιλία θα παρουσιαστούν βασικές έννοιες της υπαρξιακής προσέγγισης όπως αυτές αξιοποιούνται στη συμβουλευτική πρακτική. Μεταξύ άλλων θα μιλήσουμε για την ελευθερία επιλογής και τους περιορισμούς της ύπαρξης, την ανάληψη της ευθύνης, την υπαρξιακή αγωνία, την υπαρξιακή μοναξιά, την αυθεντικότητα, την αναζήτηση νοήματος, και την αφυπνιστική δύναμη του θανάτου που οδηγεί στον «οίστρο της ζωής». Η παρουσίαση θα βασίζεται στη διεθνη βιβλιογραφεία (Mick Cooper, Emmy van Deurzen, Ernesto Spinelli, Kirk Schneider, Irvin Yalom) της υπαρξιακής ψυχολογίας καθώς και σε ευρήματα από θεραπευτική και ερευνητική δουλειά που προαγματοποιείται στην Ευρώπη, στην Αμερική καθώς και στον ελλαδικό χώρο. Λεξεις κλειδια: Υπαρξιακές προσεγγίσεις συμβουλευτικής, Οίστρος της ζωής, Ανάληψη της ευθύνης, Ελευθερία 18:00-19:30 Συμπόσιο 6 (Αίθουσα ΙΙ9) Εμπειρίες και πρακτικές επαγγελματιών ψυχικής υγείας σε εποχές κοινωνικοοικονομικής κρίσης Πρόεδρος: Φιλία Ίσαρη, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Συζητήτρια: Ε. Φραγκιαδάκη, Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ινστιτούτο Κρήτης Το παρόν συμπόσιο αποσκοπεί να διερευνήσει αλλαγές που λαμβάνουν χώρα στο πεδίο της ψυχικής υγείας, -στο πλαίσιο της κοινωνικο-οικονομικής κρίσης στη χώρα μας. Πιο συγκεκριμένα, επιδιώκει να αποτυπώσει τις εμπειρίες και το λόγο των ειδικών ψυχικής υγείας, γύρω από ζητήματα που αφορούν τις υπηρεσίες και τους αποδέκτες των υπηρεσιών αλλά και τις πρακτικές και τον ρόλο των ειδικών στον εργασιακό αυτό χώρο.. Στην πρώτη ανακοίνωση οι Τριλίβα, Φραγκιαδάκη και Μπαλαμούτσου, μέσα από ομαδικές ποιοτικές συνεντεύξεις, διερευνούν τις επιρροές των μέτρων λιτότητας στην εργασία και τις πρακτικές των ειδικών που παρέχουν υπηρεσίες ψυχικής υγείας σε ένα νομο της Κρήτης. Σε μια ανάλογη προοπτική, οι άλλες δύο ανακοινώσεις, αξιοποιούν τις ατομικές ποιοτικές συνεντεύξεις με ειδικούς ψυχικής υγείας (ψυχολόγους και ψυχιάτρους) που εργάζονται στο δημόσιο ή στον ιδιωτικό τομέα, στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη. Οι δύο τελευταίες ανακοινώσεις αναφέρονται σε μια κοινή ερευνητική

31 μελέτη, η οποία διενεργείται από φοιτητές/τριες δύο διαφορετικών μεταπτυχιακών προγραμμάτων του Πανεπιστημίου Αθηνών και στο πλαίσιο μαθημάτων για την ποιοτική έρευνα, υπο την εποπτεία της διδάσκουσας (Ίσαρη ). Στο συμπόσιο, συζητούνται τα ερευνητικά αποτελέσματα, και αναδεικνύεται η τάση των επαγγελματιών να κάνουν προσαρμοστικές κινήσεις και να τροποιούν τις πρακτικές τους, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις νέες συνθήκες και προκλήσεις. Λέξεις κλειδιά: επαγγελματίες ψυχικής υγείας, κοινωνικο-οικονομική κρίση, ποιοτική έρευνα ΕΡΓΑΣΙΑ 1 Πώς η οικονομική κρίση ενισχύει τη δημιουργία συνεργασιών: Η περίπτωση των υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας ενός νομού της Κρήτης Σοφία Τριλίβα, Ευαγγελία Φραγκιαδάκη & Σοφία Μπαλαμούτσου Πανεπιστήμιο Κρήτης, Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ινστιτούτο Κρήτης, Ινστιτούτο Συμβουλευτικής & Ψυχολογικών Σπουδών Οι δομές παροχής υπηρεσιών ψυχικής υγείας έχουν επηρεαστεί σημαντικά από τις τελευταίες εξελίξεις την οικονομία της χώρας. Ενώ οι ανάγκες των εξυπηρετούμενων έχουν αυξηθεί, οι πόροι των υπηρεσιών έχουν μειωθεί σημαντικά. Η παρούσα εργασία έχει ως σκοπό την παρουσίαση των επιρροών των μέτρων λιτότητας στη ζωή και την εργασία των ατόμων που παρέχουν υπηρεσίες ψυχικής υγείας σε ένα νομό της Κρήτης. Τα δεδομένα συλλέχθηκαν μέσα από συνεντεύξεις σε ομάδες. Η μεθοδολογία των ομάδων εστίασης (focus group) εφαρμόστηκε και τα δεδομένα αναλύθηκαν μέσω της ποιοτικής θεματικής ανάλυσης. Τα αποτελέσματα παρουσιάζουν τρία ανώτερα θέματα τα οποία συγκεντρώνουν τις εμπειρίες των συμμετεχόντων: ιδρύοντας συνεργασίες για τη ψυχική υγεία, επεκτείνοντας το πεδίο δράσης και μετατροπές στην επαγγελματική ταυτότητα μέσα από την πράξη. Τα αποτελέσματα αναδεικνύουν την τάση των επαγγελματιών να αντιτεθούν στις καταστάσεις προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις νέες συνθήκες. Τα αποτελέσματα θα παρουσιαστούν παράλληλα με αποσπάσματα από τις συνεντεύξεις και θα συζητηθούν μέσα από τη σχετική βιβλιογραφία. Λέξεις κλειδιά: ψυχική υγεία, οικονομική κρίση, συνεργασίες, ποιοτική έρευνα ΕΡΓΑΣΙΑ 2 Εμπειρίες και πρακτικές ειδικών ψυχικής υγείας στο πλαίσιο της κοινωνικο-οικονομικής κρίσης: Μέρος Α. Γεώργιος Βάσσος, Αναστάσιος Νταλαχάνης, Αναστασία-Ναταλία Σκουλάκη & Φιλία Ίσαρη Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Η παρούσα ποιοτική έρευνα μελετά τις εμπειρίες και πρακτικές των εργαζομένων στο χώρο της ψυχικής υγείας στο πλαίσιο της κοινωνικο-οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα. Πιο συγκεκριμένα, θα διεξαχθούν περίπου 30 ημι-δομημένες συνεντεύξεις με ψυχολόγους και ψυχιάτρους, που εργάζονται σε οργανισμούς ψυχικής υγείας ή ιδιωτικά. Οι συμμετέχοντες καλούνται να εκφράσουν τις απόψεις τους και να μιλήσουν για τις εμπειρίες τους και τις επαγγελματικές πρακτικές σχετικά με την παροχή υπηρεσιών, τις ανάγκες και τα αιτήματα των ανθρώπων που προσέρχονται στις υπηρεσίες, τις εργασιακές συνθήκες, τις προκλήσεις, τις αλλαγές, τα αποθέματα αντοχής, το μέλλον, κ.λ.π. Το ερευνητικό υλικό θα αναλυθεί με τη μέθοδο της θεματικής ανάλυσης. Το συγκεκριμένο εγχείρημα αποτελεί μια συλλογική ερευνητική εργασία, που διενεργείται από τους μεταπτυχιακούς φοιτητές (έτος 2014) του Π.Μ.Σ. Κλινικής Ψυχολογίας του Τμήματος Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, υπόο την εποπτεία της διδάσκουσας.. ΕΡΓΑΣΙΑ 3

32 Εμπειρίες και πρακτικές ειδικών ψυχικής υγείας στο πλαίσιο της κοινωνικο-οικονομικής κρίσης: Μέρος Β. Αντιγόνη Αποστολοπούλου, Ειρήνη Πασχαλίδη & Φιλία Ίσαρη Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Η παρούσα ποιοτική έρευνα μελετά τις εμπειρίες και τις πρακτικές των εργαζομένων στο χώρο της ψυχικής υγείας στο πλαίσιο της κοινωνικο-οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα. Πιο συγκεκριμένα, θα διεξαχθούν περίπου 30 ημι-δομημένες συνεντεύξεις με ψυχολόγους και ψυχιάτρους, που εργάζονται σε οργανισμούς ψυχικής υγείας ή ιδιωτικά. Οι συμμετέχοντες καλούνται να εκφράσουν τις απόψεις τους και να μιλήσουν για τις εμπειρίες τους και τις επαγγελματικές πρακτικές σχετικά με την παροχή υπηρεσιών, τις ανάγκες και τα αιτήματα των ανθρώπων που προσέρχονται στις υπηρεσίες, τις εργασιακές συνθήκες, τις προκλήσεις, τις αλλαγές, τα αποθέματα αντοχής, το μέλλον, κ.λπ. Το ερευνητικό υλικό θα αναλυθεί με τη μέθοδο της θεματικής ανάλυσης. Το συγκεκριμένο εγχείρημα αποτελεί μια συλλογική ερευνητική εργασία, που διενεργείται από τους μεταπτυχιακούς φοιτητές (έτος 2014) του Π.Μ.Σ. Συμβουλευτικής Ψυχολογίας και Συμβουλευτικής στην Εκπαίδευση, Υγεία και Εργασία του Πανεπιστημίου Αθηνών, υπο την εποπτεία της διδάσκουσας. 19:30-21:00 Συμπόσιο 7 (Αμφιθέατρο Ι4) Σχεσιακή Ψυχαναλυτική Ψυχοθεραπεία, Μεταβίβαση & Ανάλυση εκπραξιών (enactments) σε Ασθενείς με Διαταραχή Προσωπικότητας Πρόεδρος: Δ. Τσιάκος, Ινστιτούτο Γνωσιακής Αναλυτικής Ψυχοθεραπείας Συζητητής: Σ. Χαραλαμπίδης, Ινστιτούτο Γνωσιακής Αναλυτικής Ψυχοθεραπείας Το συμπόσιο αυτό επιχειρεί να αναδείξει τις βασικές αρχές του μοντέλου της Σχεσιακής Ψυχανάλυσης αναπτυσσόμενη κυρίως στην Αμερική από το 1980 με κύριο δημιουργό τον Stephen Mitchell και προπάτορα τον Φερέντσι. Περιληπτικά περιλαμβάνει συστατικά στοιχεία από το Αμερικανικό φεμινιστικό κίνημα κυρίως, την ψυχαναλυτική θεωρία του Εαυτού με κύριο εκφραστή τον Kohut, την θεωρίας της διυ-υποκειμενικής συναλλαγής στην Ψυχαναλυτική διεργασία με θεμελιωτές τους Mitchell, Bronberg,Benjamin, Ogden, την θεωρία της Διαπροσωπικής Ψυχανάλυσης με κύριο εκφραστή τον Sullivan,ερευνητικά δεδομένα από τον τομέα της ψυχαναλυτικής μελέτης δεσμού τροφού-παιδιού με κυρίαρχη μορφή τους Daniel Stern, Beatrice Beebe. Οι συντελεστές του συμποσίου είναι εκπαιδευόμενοι από βασικές μορφές της σύγχρονης Σχεσιακής Ψυχανάλυσης και λαμβάνουν χρόνια εποπτεία στην θεραπευτική επαφή με δύσκολους χαρακτηριολογικά ασθενείς, από πρωτοπόρους στην Μοντέρνα Ψυχανάλυση όπως οι Jonathan Slavin,Jeremy Safran,Ruthelen Josselson, Σπύρος Ορφανός. Θα παρουσιάσουν μια επικαιροποιημένη ενότητα ανάλυσης μελετών περίπτωσης,όπου κύριο στοιχείο ήταν οι εκπραξίες. Οι εκπραξίες (enactments) δημιουργούνται προκειμένου να επικοινωνήσουν αυτό που ονομάζεται σχεσιακό ασυνείδητο, και εμφανίζονται σε δύσκολες φάσης της μεταβιβαστικής σχέσης όπου ο αναλυτής επενδύει στον αναλυτή εγκλωβισμένα συναισθήματα ως να είναι κάποιο αντικείμενο του παρελθόντος.το συμπόσιο θα καταδείξει τις βασικές διαφορές ανάλυσης και επικοινωνίας/χρήσης της υποκειμενικής αντίδρασης του Αναλυτή στις εκπραξίες, από το κλασικό μοντέλο Ψυχαναλυτικής εργασίας όπως αυτό δημιουργήθηκε από τον Φρόυντ. Ο αναλυτής επιδρά και επεμβαίνει στο εδώ και τώρα έχοντας ταυτόχρονα υπόψιν του το αναπτυξιακό δυναμικό του αναλυόμενου (παρελθοντικές σχέσεις αντικειμένων) αλλά και το σχεσιακό δυναμικό με τον Αναλυτή όπως εκφράζεται από φαντασιώσεις, όνειρα και κυρίως την ανάγκη του αναλυόμενου για αυθεντική σχέση με τον Αναλυτή του. Η αυτοαποκάλυψη του Αναλυτή σχετικά με το βίωμα που έχει για τον ασθενή του γίνεται μέσα από το θεωρητικό κατασκεύασμα του αναλυτικού τρίτου (Τhomas Ogden) του πεδίου που συνδημιουργείται από το αναλυτικό ζεύγος σε κάθε ανάλυση και είναι η κύρια μονάδα μελέτης στην Σχεσιακή Ψυχανάλυση. Λέξεις κλειδιά Σχεσιακή Ψυχανάλυση, Διυποκειμενικότητα, Εαυτοαντικείμενο, Μεταβίβαση, Επιδιορθωτική Εμπειρία

33 ΕΡΓΑΣΙΑ 1 Μελέτη Κλινικής Περίπτωσης : Το Σύνδρομο του Δον Ζουάν στην Πλατφόρμα της Σχεσιακής Ψυχανάλυσης Κωνσταντίνος Μαθιούδης, Σταύρος Χαραλαμπίδης, Δημήτριος Τσιάκος, Άννα Φλώρου Ινστιτούτο Γνωσιακής Αναλυτικής Ψυχοθεραπείας Οι σχεσιακοί ψυχαναλυτές δίνουν ιδιαίτερη σημασία και προσοχή στη σχέση που αναπτύσσουν με το θεραπευόμενο, όπως αυτή διαμορφώνεται και βιώνεται στην θεραπεία. Τα άτομα με διαταραχή προσωπικότητας εμφανίζουν μεγάλη δυσκολία στο «σχετίζεσθαι». Δείχνουν ακαμψία στα γνωστικά τους σχήματα και εγκλωβισμό στις συναισθηματικές τους εμπειρίες. Στην παρούσα διάλεξη θα μελετηθεί η περίπτωση του Γ. με ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας. Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει είναι σχεσιακής φύσεως με επίκεντρο τον ερωτικό τομέα. Η ταύτιση με την ανεπαρκή μητέρα και τον απόντα πατέρα δημιουργούν συμπλέγματα, τα οποία καθηλώνουν τον θεραπευόμενο σε μια παθητική στάση ζωής με εξαρτήσεις ουσιών. Ο ευνουχισμός και η στέρηση μεταμφιέζονται στη φαντασίωση εύρεσης της ιδανικής συντρόφου (Σύνδρομο Δον Ζουάν). Κατά την διάρκεια της τετραετούς θεραπείας του, ο Γ. προσπαθεί να εκμαιεύσει συγκεκριμένες μαθημένες συμπεριφορές από τον θεραπευτή του. Χρησιμοποιεί την σχέση σαν καθρέφτη του ιδεατού εαυτού του, διαστρεβλώνοντας τις προσωπικές ρωγμές του. Μεταβιβαστικά και αντιμεταβιβαστικά φαινόμενα, καθώς και εκπραξίες (enactments) αναγνωρίζονται και αναλύονται στο θεραπευτικό δωμάτιο. Ο θεραπευτής αναπόφευκτα καλείται να υποκαταστήσει ελλειπή πρότυπα φροντίδας, αντιμετωπίζοντας in vivo τριγμούς που προκύπτουν στην σχέση. Ο Γ. εμφανίζεται στάσιμος στις ματαιώσεις του χτες και τις προσδοκίες του αύριο, χάνοντας την ουσία του παρόντος. Στόχοι είναι η επαφή με την πραγματικότητα, η ανάληψη των ευθυνών και η ψυχική ενηλικίωση μέσα από την θεραπευτική σχέση. Η σχεσιακή ψυχανάλυση φαίνεται να αποτελεί την πλατφόρμα για άμεσο και αποτελεσματικό χειρισμό των φαινομένων που παρουσιάζονται στην διυποκειμενική επαφή. Θεραπευτής και θεραπευόμενος προσπαθούν να «συναντηθούν» σε ένα σκάκι διαπροσωπικής αντιπαράθεσης. ΕΡΓΑΣΙΑ 2 Η Χρήση του Εαυτού του θεραπευτή στην Επίλυση Εκπραξιών: Εφαρμογές της Σχεσιακής Ψυχανάλυσης Δημήτριος Τσιάκος, Σταύρος Χαραλαμπίδης, Κωνσταντίνος Μαθιούδης, Άννα Φλώρου Ινστιτούτο Γνωσιακής Αναλυτικής Ψυχοθεραπείας Ως εκπραξία στη Σχεσιακή Ψυχανάλυση ορίζεται κάθε μορφή πραγματικής αλληλεπίδρασης στο θεραπευτικό δωμάτιο μεταξύ αναλυτή και αναλυόμενου όπου θεραπευτικό υλικό που αδυνατεί να εκφραστεί άμεσα και λεκτικά μετουσιώνεται κατά κάποιο τρόπο και αναπαράγεται μέσω της συμπεριφοράς. Παράλληλα, βασικός στοιχείο της σχεσιακής ψυχανάλυσης είναι η έννοια της διυποκειμενικότητας, η θέαση δηλαδή του σύνθετου τρόπου διάδρασης των δυο προσωπικοτήτων του αναλυτή και αναλυόμενου και η επιρροή του προσωπικού υλικού και κατά επέκταση του παρελθόντος και των δύο στη θεραπευτική πράξη. Η διυποκειμενική διάσταση εισέρχεται ολοκληρωτικά τόσο στην παραγωγή - εκφορά όσο και στην επίλυση ή μη των εκπραξιών από τη μεριά του αναλυόμενου αλλά μερικές φορές και του αναλυτή. Στη διάρκεια του συμποσίου αυτού θα παρουσιαστούν στοιχεία από διαφορετικές θεραπείες με άτομα που πάσχουν από διαταραχή προσωπικότητας και θα εξεταστεί ο τρόπος παρέμβασης του θεραπευτή ανάλογα με το είδος της εκπραξίας του ατόμου. Παραδειγματικά θα αναφερθούν περιπτώσεις θυμού, καθυστέρησης, χρήση της αμοιβής και του χρήματος, απαιτήσεων έκπτωσης, άμεσης επίθεσης, συνεχόμενων αποπειρών εκμαίευσης προσωπικού υλικού κα. Ο αμεσότερος και βιωματικά εύπεπτος τρόπος εσωτερίκευσης του καινούργιου μοντέλου συσχέτισης που προτείνει η θεραπεία επιτυγχάνεται μέσα από την καθαρή και δυναμική εξέταση της εκπραξίας στο "εδώ και τώρα". Αυτό σημαίνει ότι η χρήση του "εαυτού" του αναλυτή θα αποτελέσει την μήτρα επανεκπαίδευσης του αναλυόμενου στον τρόπου εμπλοκής του στα "σχεσιακά διυποκειμενικά πλαίσια". Η ορθή και αποτελεσματική χρήση του "εαυτού" του αναλυτή θα αποτελέσει και το σημείο εστίασης της συγκεκριμένης διάλεξης κυρίως μέσα από την αντιμεταβιβαστική και αλληλεπιδραστική της διάσταση. Τέλος, θα επιχειρηθεί η κατάδειξη λανθασμένων τρόπων χρήσης του παραπάνω, φαινόμενο που συχνά παρατηρείται στην κλινική πράξη.

34 ΕΡΓΑΣΙΑ 3 Χορεύοντας με το Λύκο: Ο τρόμος στην ανάλυση ασθενούς με Οριακή Διαταραχή Προσωπικότητας & Κοινωνικό Ακτιβισμό,μια μελέτη Σχεσιακής Ψυχαναλυτικής Ψυχοθεραπείας Σταύρος Χαραλαμπίδης,Δημήτριος Τσιάκος, Κωνσταντίνος Μαθιούδης, Άννα Φλώρου Ινστιτούτο Γνωσιακής Αναλυτικής Ψυχοθεραπείας Ο Λ 40 ετών, ήρθε στο Ιγαψ καταρρακωμένος από το πρόσφατο διαζύγιο μετά από 1 χρόνο γάμου. Είχε κάνει υπεξαίρεση ε από την πολυεθνική που δούλευε ως οικονομικός ελεγκτής. Αντιμετώπιζε ποινή φυλάκισης. Ο αυτοκτονικός του ιδεασμός ήταν ισχυρός χωρίς σενάριο. Ξεκινήσαμε ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία αντικριστή δυο φορές εβδομαδιαίως και μετά από 6 μήνες μπήκε με ίδιο θεραπευτή και σε ομαδική εβδομαδιαία θεραπεία κατά το Διεθνές πρότυπο Yalom.Μετά το πρώτο εξάμηνο σε μια δύσκολη ερώτηση ο Λ είπε ότι δεν μπορεί να απαντήσει γιατί μπορεί να τον παρακολουθούν. Μετά από διερεύνηση πιθανού παρανοϊκού ιδεασμού,ομολόγησε την συμμετοχή του σε σκληρές ομάδες κοινωνικού ακτιβισμού. Μου εξήγησε ότι θέλει να μιλήσει αλλά τον φοβίζει το απόρρητο. Ο αναλυτής απήντησε ότι δεν χρειάζονται οι λεπτομέρειες αλλά μάλλον να μιλήσουν για τον τρόμο. Ο Λ απάντησε ότι σαδιστικά έφερνε τον τρόμο στο δωμάτιο για να φέρει σε δύσκολη θέση τον θεραπευτή που ήταν αντιπρόσωπος του κατεστημένου. Ο αναλυτής απάντησε ότι τον βίωνε σα πεινασμένο λύκο. Σε επόμενη συνεδρία ο αναλυτής έκανε αυτό αποκάλυψη ότι φέρει τατουάζ με λύκο και ο Λ απάντησε ότι ξεκίνησε επιτέλους ο χορός με τους Λύκους από την ομώνυμη ταινία. Αυτή η συναλλαγή υπό την μορφή των εκπραξιών συνεχίζεται ακόμα. Σε αυτήν την μελέτη περίπτωσης θέλουμε να καταδειχτεί ότι ο τρόμος που υπήρχε στο δωμάτιο και για τους δυο αποτέλεσε δημιουργικό παράγοντα σχηματισμού του αναλυτικού τρίτου κατά Ogden.Του πεδίου συναλλαγής δηλαδή που αναδιαμορφώνουν οι δυο και αυθεντικά φέρνουν προς αλληλεπίδραση τις υποκειμενικότητες τους.η μεταβίβαση εκεί δεν είναι μόνο προερχόμενη από τα ενδοβλημένα αντικείμενα του παρελθόντος αλλά επηρεάζεται από τον τρόπο που ο αναλυτής είναι διαθέσιμος να παρουσιαστεί ως εαυτο-αντικείμενο για τον αναλυόμενο ώστε να διατηρηθεί η εσωτερική συνοχή του Εαυτού αλλά και να παρουσιαστεί ως νέο αντικείμενο προς επιδιορθωτική ενδοβολή. Μια σχέση με αμοιβαίο τρόμο έγινε η αφορμή να συνδημιουργηθεί μια ιστορία με αγάπη,σεβασμό και εκτίμηση ώστε οι λύκοι να κυνηγήσουν μαζί την θεραπευτική αλλαγή. ΕΡΓΑΣΙΑ 4 Σχεσιακή Ψυχανάλυση: Η αναζήτηση της «βίαιης φροντίδας», Οριακή Διαταραχή Προσωπικότητας και θεραπευτικά εμπόδια Άννα Φλώρου, Σταύρος Χαραλαμπίδης,Δημήτριος Τσιάκος, Κωνσταντίνος Μαθιούδης Ινστιτούτο Γνωσιακής Αναλυτικής Ψυχοθεραπείας Η σχεσιακή ψυχανάλυση θέτει στο επίκεντρο της θεραπείας το κομμάτι των ανθρώπινων διαπροσωπικών σχέσεων υποστηρίζοντας πως ο τρόπος με τον οποίο έχουν διαμορφωθεί οι σχέσεις με τους άλλους τόσο στο παρελθόν όσο και στο παρόν παίζει καθοριστικό ρόλο στην εμφάνιση ψυχικών διαταραχών. Κατά τη διάρκεια της θεραπευτικής διαδικασίας δίνεται μεγάλη σημασία στο τρόπο συσχέτισης μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου όπου μέσα σε μια ισότιμη σχέση επηρεάζουν ο ένας τον άλλο καθώς αναδύονται συνειδητά ή ασυνείδητα βιώματα, αντιλήψεις και συναισθήματα. Επιπρόσθετα, έμφαση δίνεται στη διαδικασία μεταβίβασης -αντιμεταβίβασης και στην διαπραγμάτευση / επίλυση των θεμάτων που προκύπτουν όπως εκπραξίες με επίκεντρο το εδώ και τώρα. Η περίπτωση που θα αναλυθεί είναι η Κ. με οριακή διαταραχή προσωπικότητας. Ως βασικό θέμα εμφανίζεται η αδυναμία της να σχετιστεί ουσιαστικά με τους άλλους και να διατηρήσει μια σχέση από την οποία θα λαμβάνει και θα δίνει φροντίδα εξαιτίας του φόβου ότι θα κλέψουν ένα κομμάτι του εαυτού της και θα την εγκαταλείψουν. Μεγαλώνοντας σε μια οικογένεια με ανύπαρκτα όρια, έναν πατέρα αμέτοχο και μια μητέρα που βρίσκεται σε μια διαρκή υποτίμηση του παιδιού και παρέχει αγάπη μόνο υπό όρους που ικανοποιούν την ίδια, η Κ. έχει οδηγηθεί σε μια παθητική στάση ζωής που συνοδεύεται

35 από συναισθήματα κενού και ματαιότητας. Ακόμα, διατηρεί σχέσεις η οποίες επιβεβαιώνουν την ανεπάρκεια που νιώθει και την πεποίθηση της ότι στο τέλος όλοι θα την εγκαταλείψουν. Δυσλειτουργικά κομμάτια της θεραπευόμενης κάνουν την εμφάνιση τους στη θεραπεία δημιουργώντας εμπόδια στη θεραπευτική σχέση. Τόσο η μορφή των εκπραξιών αυτών όσο και ο τρόπος αναγνώρισης και διαπραγμάτευσης τους στο εδώ και τώρα θα μελετηθούν στην παρούσα ομιλία.

36 19:30-21:00 Θεμ. Συνεδρία 6 (Αίθουσα Ι12) Αυτοεικόνα Πρόεδρος: Μ. Ζαφείρη, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Φύλο, εικόνα του σωματικού εαυτού και ψυχολογική υγεία κατά την προεφηβεία και την εφηβεία Μαρία Ζαφείρη 1, Αγγελική Λεονταρή 1, & Γρηγόρης Κιοσέογλου 2 1 Παιδαγωγικό Τμήμα Προσχολικής Εκπαίδευσης, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας 2 Τμήμα Ψυχολογίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Παραδοσιακά, η δυσαρέσκεια με το σώμα είχε θεωρηθεί ότι αφορά το σύνολο σχεδόν των κοριτσιών και των γυναικών. Νεότερες ωστόσο μελέτες αναφέρουν ότι πλήττει αυξανόμενα ποσοστά αγοριών και ανδρών. Θελήσαμε να διερευνήσουμε τις σχέσεις ανάμεσα στο φύλο, την εικόνα του σωματικού εαυτού, την ψυχολογική υγεία, το Δείκτη Μάζας Σώματος και την εσωτερίκευση προβαλλόμενων από τα ΜΜΕ προτύπων, σχετικών με την εμφάνιση, κατά την προεφηβεία και την εφηβεία. 609 μαθητές/ριες της Στ Δημοτικού, Γ Γυμνασίου και Β Λυκείου συμπλήρωσαν κλίμακες αυτοαναφοράς που εξετάζουν: εκτίμηση για το σωματικό εαυτό, επένδυση στο σωματικό εαυτό, εσωτερίκευση προτύπων ομορφιάς που διακινούνται από τα ΜΜΕ, & μεταβλητές όπως αυτοεκτίμηση, κατάθλιψη, άγχος, κοινωνικό άγχος και ελπίδα, οι οποίες χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή μιας σύνθετης μεταβλητής που αντιπροσωπεύει την ψυχολογική υγεία. Η ανάλυση διαδρομών πολλαπλών ομάδων που εφαρμόστηκε έδειξε ότι: (α) στα κορίτσια τα γενικά συναισθήματα για την εμφάνιση επηρεάζουν σημαντικά περισσότερο την ψυχολογική υγεία από ό,τι στα αγόρια, αν και στα δύο φύλα η επίδραση είναι σημαντική, (β) στα κορίτσια η εσωτερίκευση των προτύπων που διακινούνται μέσω ΜΜΕ επηρεάζει σημαντικά περισσότερο την ψυχολογική υγεία, από ό,τι στα αγόρια, (γ) στα κορίτσια τόσο ο Δείκτης Μάζας Σώματος όσο και η εσωτερίκευση των προτύπων που διακινούνται μέσω ΜΜΕ επηρεάζουν τα γενικά συναισθήματα για την εμφάνιση σημαντικά περισσότερο από ότι στα αγόρια, αν και στα δύο φύλα οι αντίστοιχες επιδράσεις είναι σημαντικές. Συζητούμε τη σημασία των ευρημάτων μας για κάθε φύλο και ως προς το σχεδιασμό εξειδικευμένων παρεμβάσεων συμβουλευτικής στις υπό εξέταση ηλικίες. Λέξεις-κλειδιά: φύλο, εικόνα του σωματικού εαυτού, εφηβεία, προεφηβεία, ανάλυση διαδρομών πολλαπλών ομάδων, συμβουλευτική Πόσο Βάρος Θέλω να Χάσω; Διαφορές Βάσει Φύλου και Δείκτη Μάζας Σώματος Ε. Αλεξίου, Μ. Αργυρίδης Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφου Εισαγωγή-Σκοπός της Εργασίας: Το φύλο και ο Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) έχει φανεί ότι συσχετίζεται με την αυτοεικόνα του ατόμου (Watkins, Christie, & Chally, 2008 Thompson, 2004). Δεν έχει ερευνηθεί όμως το στοιχείο της ασυμφωνίας μεταξύ του πραγματικού και του ιδεατού βάρους κάποιου ατόμου σε σχέση με το φύλο και το ΔΜΣ του. Η Κύπρος είναι μια χώρα η οποία φαίνεται να αντιμετωπίζει σημαντικά προβλήματα αυτοεικόνας (Hadjigeorgiou et al., 2004 Hadjigeorgiou et al. 2010). Σκοπός της έρευνας ήταν να αξιολογήσει τις διαφορές μεταξύ των μεταβλητών φύλου και ΔΜΣ όσον αφορά την ασυμφωνία μεταξύ του πραγματικού και ιδεατού βάρους κάποιου ατόμου. Μεθοδολογία: Συμμετείχαν 2222 μαθητές από Γυμνάσια και Λύκεια ολόκληρης της Κύπρου οι οποίοι απάντησαν το ερωτηματολόγιο που αξιολογούσε την ασυμφωνία μεταξύ του πραγματικού και ιδεατού βάρους. Αποτελέσματα: Ανάλυση Διασποράς (ANOVA) μεταξύ των τεσσάρων κατηγοριών ΔΜΣ (Λιποβαρείς, Κανονικοί, Υπέρβαροι και Παχύσαρκοι), των δύο φύλων (αγόρια, κορίτσια) και της αλληλεπίδρασης μεταξύ τους έδειξαν τις ακόλουθες στατιστικά σημαντικές διαφορές: Οι υποομάδες του ΔΜΣ διέφεραν

37 σημαντικά στα επίπεδα ασυμφωνίας σε όλους τους πιθανούς συνδυασμούς τους. Συγκεκριμένα, οι πιο παχύσαρκοι είχαν περισσότερη ασυμφωνία σε σύγκριση με όλες τις άλλες υποομάδες, όπως και οι υπέρβαροι, οι κανονικοί και οι λιποβαρείς. Επίσης, οι υποομάδες του φύλου διέφεραν σημαντικά αφού τα κορίτσια είχαν περισσότερη ασυμφωνία από τα αγόρια. Τέλος, η αλληλεπίδραση μεταξύ των δύο ανεξάρτητων μεταβλητών ήταν επίσης στατιστικά σημαντική αφού τα κορίτσια είχαν μια πιο ανοδική πορεία ανάλογα με την άνοδο του ΔΜΣ. Συμπεράσματα: Βάσει των αποτελεσμάτων, φαίνεται πως τα κορίτσια με ψηλό ΔΜΣ αντιμετωπίζουν περισσότερη ασυμφωνία και δυσαρέσκεια μεταξύ του πραγματικού τους βάρους και του ιδεατού τους. Αξιοσημείωτο εύρημα είναι επίσης ότι στα λιποβαρείς αγόρια, υπήρξε μεγαλύτερη ασυμφωνία προς την κατεύθυνση της αύξησης βάρους σε σύγκριση με τα κορίτσια. Περαιτέρω ενδείξεις ενός μύθου: Η σχέση μεταξύ κοινωνικοοικονομικού επιπέδου και διαταραχών πρόσληψης τροφής Γ. Πεπέτσιος Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφου Εισαγωγή-Σκοπός της Εργασίας: Η σχέση μεταξύ της κοινωνικοοικονομικής τάξης (ΚΟΚ) και των διαταραχών πρόσληψης τροφής έχει απασχολήσει τη διεθνή βιβλιογραφία. Συγκεκριμένα, έχει υποστηριχθεί ότι οι διατροφικές διαταραχές είναι «πρόβλημα» της ψηλής ΚΟΚ, αν και κάποιοι υποστηρίζουν ότι κάτι τέτοιο δεν ισχύει (Gard, 1996 Gibbons, 2001). Η Κύπρος είναι μια χώρα στην οποία φαίνεται να υπάρχουν σημαντικά προβλήματα διατροφής (Hadjigeorgiou et al., 2004 Hadjigeorgiou et al., 2010). Σκοπός της έρευνας ήταν να αξιολογήσει τη διαφορά μεταξύ των επιπέδων ΚΟΚ (χαμηλού, μέτριου και ψηλού) στις ακόλουθες μεταβλητές: εσωτερίκευση του λεπτού και αθλητικού ιδεατού, των ΜΜΕ ως πίεση ή καλή πηγή πληροφόρησης για την εμφάνιση και συμπτώματα διαταραχών πρόσληψης τροφής (ΔΠΤ). Μεθοδολογία: Συμμετείχαν 2153 μαθητές σε Γυμνάσια και Λύκεια ολόκληρης της Κύπρου οι οποίοι απάντησαν τα ερωτηματολόγια τα οποία αξιολογούσαν τις πιο πάνω μεταβλητές. Αποτελέσματα: Αναλύσεις Πολλαπλής Διασποράς έδειξαν στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ των επιπέδων ΚΟΚ στην εσωτερίκευση του λεπτού και αθλητικού ιδεατού, στη θεώρηση των ΜΜΕ ως πηγή πίεσης για την εμφάνιση και στη συμπτωματολογία των ΔΠΤ. Συγκεκριμένα, η χαμηλή ΚΟΚ είχε στατιστικά σημαντικά ψηλότερα επίπεδα συμπτωμάτων ΔΠΤ σε σύγκριση με τη μέτρια και ψηλή ΚΟΚ. Επίσης, η χαμηλή ΚΟΚ είχε ψηλότερα επίπεδα εσωτερίκευσης του λεπτού και αθλητικού ιδεατού και ένιωθε περισσότερη πίεση από τα ΜΜΕ ως προς θέματα εμφάνισης. Συμπεράσματα: Βάσει των αποτελεσμάτων, φαίνεται πως υποστηρίζεται πλήρως η άποψη των Gard (1996) και Gibbons (2001) οι οποίοι υποστήριξαν ότι είναι μύθος το γεγονός ότι οι ΔΠΤ βρίσκονται μόνο στην ψηλή ΚΟΚ. Επίσης, διαφαίνεται ότι η χαμηλή ΚΟΚ επηρεάζεται, πέραν από τη συμπτωματολογία ΔΠΤ, και στην εσωτερίκευση του λεπτού και αθλητικού ιδεατού αλλά και βιώνει τα ΜΜΕ ως πηγή πίεσης για την εμφάνιση. Ενδιαφέρον, επίσης εύρημα, ήταν ότι ασχέτως ΚΟΚ, τα ΜΜΕ θεωρούνταν ως καλή πηγή πληροφόρησης για θέματα εμφάνισης. Αυτοεικόνα, Δείκτης Μάζας Σώματος και Εσωτερίκευση του Ιδεατού ενός Λεπτού Σώματος Δημήτρης Παρπέρης, Χριστίνα-Ξένη Οικονομίδου, Μάριος Αργυρίδης Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφου Εισαγωγή-Σκοπός της Εργασίας: Ο Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) έχει φανεί ότι συσχετίζεται με την αυτοεικόνα του ατόμου (Watkins, Christie, & Chally, 2008). Λίγες έρευνες όμως έχουν αξιολογήσει τη συσχέτιση μεταξύ του ΔΜΣ και της εσωτερίκευσης ενός λεπτού σώματος όπως παρουσιάζεται στα ΜΜΕ. Η

38 Κύπρος είναι μια χώρα στην οποία φαίνεται να υπάρχουν σημαντικά προβλήματα αυτοεικόνας και εσωτερίκευσης αυτού του ιδεατού σώματος (Argyrides, 2014). Σκοπός της έρευνας ήταν να αξιολογήσει αν διαφέρουν οι αντιλήψεις ατόμων με διαφορετικό ΔΜΣ στις ακόλουθες μεταβλητές: ικανοποίηση με το σώμα, εσωτερίκευση του λεπτού ιδεατού και τα ΜΜΕ ως πίεση ή καλή πηγή πληροφόρησης για το σώμα. Μεθοδολογία: Συμμετείχαν 2664 μαθητές σε Λύκεια ολόκληρης της Κύπρου οι οποίοι απάντησαν τα ερωτηματολόγια τα οποία αξιολογούσαν τις πιο πάνω μεταβλητές. Αποτελέσματα: Αναλύσεις Διασποράς (ANOVAs) μεταξύ των τεσσάρων κατηγοριών ΔΜΣ (Λιποβαρείς, Κανονικοί, Υπέρβαροι και Παχύσαρκοι) έδειξαν στατιστικά σημαντική διαφορά στις μεταβλητές της ικανοποίησης με το σώμα (χαμηλότερος ΔΜΣ και περισσότερη ικανοποίηση), και πίεση από τα ΜΜΕ για την αυτοεικόνα (ψηλότερος ΔΜΣ περισσότερη πίεση). Εξάλλου, δεν υπήρχε καμία στατιστική διαφορά μεταξύ των 4 υποομάδων στην εσωτερίκευση του ιδεατού και στα ΜΜΕ ως μια καλή πηγή πληροφόρησης. Συμπεράσματα: Βάσει των αποτελεσμάτων, φαίνεται πως τα άτομα με ψηλό ΔΜΣ αντιμετωπίζουν περισσότερες δυσκολίες στα θέματα που εξετάστηκαν. Σημαντικό επίσης εύρημα είναι ότι η εσωτερίκευση του λεπτού ιδεατού από τα ΜΜΕ φαίνεται να μην κάνει «διακρίσεις» κατά ΔΜΣ. Φαίνεται όλες οι υποομάδες να έχουν ανεπτυγμένα τα ίδια επίπεδα εσωτερίκευσης όπως και στην αντίληψη ότι τα ΜΜΕ είναι μια καλή πηγή πληροφόρησης για το πώς πρέπει να φαίνεται το σώμα μας. 19:30-21:00 Συμπόσιο 8 (Αίθουσα Ι13) «Ένα χαρτί για να μην γράφει το παιδί». Η Διεπιστημονική προσέγγιση για την διερεύνηση και τη διαχείριση περιστατικών με μαθησιακές δυσκολίες Πρόεδρος: Ε. Αβραμίδου, Α Ψυχιατρική Κλινική Α.Π.Θ. - ΓΝ Παπαγεωργίου Συζητήτρια: Β. Χολέβα, Α Ψυχιατρική Κλινική Α.Π.Θ. - ΓΝ Παπαγεωργίου Ο ολοένα αυξανόμενος αριθμός παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες, και πολλών ήδη από την Α τάξη του Δημοτικού, η πληθώρα των περιστατικών που ζητούν γνωμάτευση για απαλλαγή από τις γραπτές εξετάσεις, τα περιστατικά με προηγούμενη διάγνωση «δυσλεξίας», που άλλοτε ισχύει και άλλοτε όχι και η σύνδεση μαθησιακών δυσκολιών με ένα ευρύ φάσμα δυσκολιών όπως υπερκινητικότητα, διάσπαση προσοχής, ανωριμότητα, διαταραχές στο φάσμα αυτισμού, εκλεκτική αλαλία, δυσκολίες σε δίγλωσσο/πολύγλωσσο περιβάλλον, απαιτούν περαιτέρω διερεύνηση και ένταξη τους σε ένα πλαίσιο αξιολόγησης της ψυχοσυναισθηματικής ανάπτυξης του παιδιού, εφήβου και της δυναμικής των οικογενειακών σχέσεων. Οι μαθησιακές δυσκολίες και η σχολική αποτυχία είναι ένα περίπλοκο ζήτημα με πολλές και διαφορετικές αιτίες. Οι αιτίες αυτές έχουν άλλοτε σχέση με το ίδιο το παιδί, άλλες έχουν σχέση με συγκεκριμένα γεγονότα και το γεγονός ότι οι αιτίες αυτές αλληλοδιαπλέκονται και αλληλεπιδρούν δεν διευκολύνει την κατανόηση του ζητήματος αυτού (Κορντιε 1995, Σαλτζμπεργκερ, 1996). Το σίγουρο είναι πως δεν ανήκουν στα παιδιά αλλά εμφανίζονται μέσα σε ένα πλέγμα σχέσεων οι οποίες διαμορφώνονται μεταξύ των άλλων στην οικογένεια και στο σχολείο (Osborne & Dowling 2001). Για το λόγο αυτό είναι απαραίτητο τα παιδιά που αντιμετωπίζουν δυσκολίες να παραπέμπονται σε θεσμοθετημένους φορείς όπου και θα τα υποδεχτεί μια διεπιστημονική ομάδα και θα δώσει στις δυσκολίες τους το νόημα που τους αρμόζει. Θα παρουσιαστεί το πλαίσιο της διαγνωστικής-θεραπευτικής διαδικασίας και της συμβουλευτικής, παιδιών προσχολικής, σχολικής ηλικίας, εφήβων και ενηλίκων, της Α Ψυχιατρικής Κλινικής του Γ.Ν. Παπαγεωργίου. (Διεπιστημονική Προσέγγιση Μαθησιακών Δυσκολιών)

39 ΕΡΓΑΣΙΑ 1 Διαγνωστική-Θεραπευτική διαδικασία δυσκολιών προφορικού-γραπτού λόγου. Η συνεργασία με τους γονείς και το σχολείο. Dr. Αβραμίδου Ελευθερία, Γλυκερία Γκάτζιου, Βιργινία Γιαιλατζόγλου, Σοφία Θεοδωροπούλου, Ελένη Κυριάκου, Γρήγορης Πετρίδης, Στέλλα Παλικισιάνου, Ελισάβετ Τσέλιου, Α Ψυχιατρική Κλινική Α.Π.Θ. - ΓΝ Παπαγεωργίου Θα παρουσιαστεί η διαγνωστική-θεραπευτική διαδικασία εκτίμηση παιδιών προσχολικής/σχολικής ηλικίας που επισκέφτηκαν την Εξωτερική Υπηρεσία Μαθησιακών Δυσκολιών του Γ/Ν Παπαγεωργίου με αίτημα τις δυσκολίες που παρουσίαζαν στο σχολείο. Μέσω της παρουσίασης περιστατικών θα σκιαγραφηθεί το πλαίσιο λειτουργίας και συνεργασίας με τους γονείς. Το πλαίσιο αυτό έχει δυναμικό χαρακτήρα που στοχεύει στη διασύνδεση και ανάδειξη παραγόντων που συνθέτουν το περίπλοκο ζήτημα των μαθησιακών δυσκολιών. Από τη λήψη του ιστορικού, την κλινική παρατήρηση, τη μαθησιακή εκτίμηση και την συνέντευξη με τον/την εκπαιδευτικό των παιδιών (όπου είναι εφικτό) προκύπτει ότι οι δυσκολίες στον προφορικό και γραπτό λόγο συνδέονται με ένα ευρύ φάσμα δυσκολιών με πολλές και διαφορετικές αιτίες. Οι αιτίες αυτές, οι οποίες αλληλοεμπλέκονται και αλληλεπιδρούν, έχουν άλλοτε σχέση με το ίδιο το παιδί, άλλοτε έχουν σχέση με συγκεκριμένα γεγονότα της οικογενειακής του ιστορίας και άλλοτε με το σχολικό περιβάλλον και γενικότερα με το εκπαιδευτικό σύστημα. Η εμπειρία που προκύπτει από τις συναντήσεις με το παιδί και την οικογένεια του γίνεται συζήτηση - αφήγηση, μεταξύ των μελών της διεπιστημονικής ομάδας και της ομάδας εποπτείας (ομάδα εικαστικής έκφρασης και ομάδα ομαδικοαναλυτικού ψυχοδράματος) σε μια προσπάθεια κατανόησης της κατάστασης του παιδιού και της οικογένειας του αλλά και επιλογής του κατάλληλου υποστηρικτικού πλαισίου. ΕΡΓΑΣΙΑ 2 Η διάγνωση του γνωστικού προφίλ των μαθητών στα πλαίσια της μαθησιακής εκτίμησης και η συμβολή της στην ενημέρωση των γονέων Πέτρος Κεχαγιάς, Δρ. Αίθρα Γιαζκουλίδου Α Ψυχιατρική Κλινική Α.Π.Θ. - ΓΝ Παπαγεωργίου Η χαρτογράφηση του γνωστικού προφίλ του παιδιού που παραπέμπεται για διάγνωση των μαθησιακών του δυσκολιών κρίνεται το ίδιο σημαντική με την λεπτομερή μαθησιακή εκτίμηση. Μία σειρά από νευροψυχολογικές δοκιμασίες, όπως είναι η κλίμακα αξιολόγησης νοημοσύνης WISC-III, αποτελούν σημαντικά εργαλεία στα χέρια του ψυχολόγου που καλείται να δείξει την κατεύθυνση της παρέμβασης που θα προταθεί. Συχνά, πίσω από τις φανερές αδυναμίες που εκφράζονται στο σχολικό πλαίσιο και τη μελέτη στο σπίτι, κρύβονται δυσκολίες σε βασικές γνωστικές λειτουργίες όπως είναι η συγκέντρωση, η ανάκληση πληροφοριών, οι στρατηγικές μάθησης. Ο ορθός και έγκυρος εντοπισμός των επιδόσεων σε αυτούς τους τομείς αποτελεί ένα απαραίτητο τμήμα μιας σύνθετης και πολύπλευρης διαδικασίας που είναι σημαντικό να ακολουθείται από όλες τις αντίστοιχες δομές διάγνωσης. Στο τέλος της αξιολόγησης, αυτό που έχει σημασία είναι να γνωρίζουμε τι μπορούμε να περιμένουμε από το παιδί, τι το δυσκολεύει και κυρίως ποια είναι τα δυνατά του σημεία, ώστε να χτίσουμε πάνω σε αυτά την αναγκαία παρέμβαση και τον ακαδημαϊκό του προσανατολισμό. Η ενημέρωση του παιδιού και των γονέων σχετικά με το αναλυτικό γνωστικό προφίλ του μαθητή δεν αποτελεί πάντα μία εύκολη διαδικασία, καθώς είναι πιθανόν ο ψυχολόγος να πρέπει να περιγράψει δυσκολίες οι οποίες θα συνοδεύουν το παιδί σε όλη τη σχολική του πορεία. Θα παρουσιαστεί η περίπτωση ενός εφήβου αγοριού που διαθέτει ένα ιδιαίτερο γνωστικό προφίλ και οι κινήσεις που έγιναν προς την ενημέρωση των γονέων και την καθοδήγηση της σχολικής του πορείας. (Νευροψυχολογική Αξιολόγηση, Γνωστικό Προφίλ).

40 ΕΡΓΑΣΙΑ 3 Η διερεύνηση του κλινικού ιστορικού παιδιών με αίτημα μαθησιακής εκτίμησης. δυσκολίες στην διαγνωστική εκτίμηση και η ενημέρωση συμβουλευτική των γονέων Μπόζας Αντώνης, Καραγεωργίου Ιωάννης, Dr. Χολέβα Βασιλική Α Ψυχιατρική Κλινική Α.Π.Θ. - ΓΝ Παπαγεωργίου Στα πλαίσια μιας διεπιστημονικής προσέγγισης των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν παιδιά και έφηβοι, καθίσταται καίρια η λήψη του ιστορικού ως βήμα της διαγνωστικής διαδικασίας. Συνδυαστικά με το ιστορικό, η νευροψυχολογική αξιολόγηση και η ψυχολογική εκτίμηση του παιδιού, ολοκληρώνουν το προφίλ του σε γνωστικό, εκπαιδευτικό και κλινικό επίπεδο. Έτσι μπορεί να γίνει πιο επιτυχημένα ο προσδιορισμός της δυσκολίας του, με στόχο την καλύτερη δυνατή παρέμβαση. Για τη διαχείριση της κάθε περίπτωσης είναι σημαντικό να προσδιοριστεί ο βαθμός δυσκολίας, πόσο αναγκαία είναι η παρέμβαση καθώς και οι πληροφορίες που προκύπτουν από τους γονείς ή τους εκπαιδευτικούς. Οι γονείς είναι βαρύνουσας σημασίας πληροφοριοδότες καθώς είναι γνώστες των αντιδράσεων και συμπεριφορών των παιδιών. Από την άλλη πλευρά, οι εκτιμήσεις τους μπορεί να αντανακλούν τις δικές τους πεποιθήσεις. Το κατά πόσον οι εκτιμήσεις των δυσκολιών των παιδιών από γονείς αντανακλούν την πραγματικότητα ή είναι διαστρέβλωση στον τρόπο που οι ίδιοι αντιλαμβάνονται τη συμπεριφορά τους, αποτελούν ζητήματα που μπορούν να διαλευκανθούν μέσω μιας ολοκληρωμένης εκτίμησης. Δυσκολίες που προκύπτουν από την αξιολόγηση του παιδιού έχουν να κάνουν με τη διαχείριση από μέρους των γονέων, της ύπαρξης δυσκολίας ή όχι στο παιδί. Στόχος είναι η πληρέστερη ενημέρωση τους, τόσο για τις δυσκολίες του παιδιού όσο και η συμβουλευτική καθοδήγηση στη διαχείριση των δυσκολιών αλλά και των δυνατοτήτων τους. Θα παρουσιαστεί η κλινική διαγνωστική εκτίμηση των παιδιών που έρχονται με αίτημα μαθησιακών δυσκολιών και η διαδικασία ενημέρωσης των γονέων η οποία ακολουθείται από την υπηρεσία της A Ψυχιατρικής Κλινικής Α.Π.Θ. (Κλινική Διαγνωστική εκτίμηση, Συμβουλευτική γονέων) ΕΡΓΑΣΙΑ 4 Μαθησιακή εκτίμηση σε ενήλικες και συμβουλευτική παρέμβαση Γκλάβας Δημήτριος, Καραντζά Στεφανία, Καραμούζη Παναγιώτα Α Ψυχιατρική Κλινική Α.Π.Θ. - ΓΝ Παπαγεωργίου Η αυξανόμενη ανάγκη για εξιδείκευση και μετεκπαίδευση που επιτάσσουν τα νέα δεδομένα στην αγορά εργασίας, αναδύουν στην επιφάνεια μαθησιακά προβλήματα και δυσκολίες στους ενήλικες που το εκπαιδευτικό σύστημα δεν έχει καταφέρει να «θεραπεύσει». Έτσι, στα πλαίσια της Εξ. Υπηρεσίας Λογοθεραπείας & Μαθησιακών Δυσκολιών της Α Ψυχιατρικής Κλινικής, συχνά καλούμαστε να εκτιμήσουμε ενήλικες που προσέρχονται για διερεύνηση των μαθησιακών τους δυσκολιών. Κυρίως προσέρχονται αυτοί που έχουν κάποια παλαιότερη γνωμάτευση και θέλουν να την ανανεώσουν και αυτοί που προσέρχονται για πρώτη φορά. Βέβαια το αίτημα και στις δύο κατηγορίες είναι όμοιο. «Απαλλαγή από τις γραπτές εξετάσεις πάσης φύσεως». Έτσι η μαθησιακή εκτίμηση από την πλευρά των ενηλίκων ξεκινάει με την «ελπίδα» ότι τελικά θα διαγνωστούν με κάποια μαθησιακή δυσκολία! Ότι τελικά, θα εξετασθούν προφορικά! Μέσα όμως από την διαδικασία της μαθησιακής εκτίμησης, αναδύονται όχι μόνο οι δυσκολίες απόδοσης στα γραπτά κείμενα αλλά και τα σύνθετα προβλήματα που στη καθημερινότητα τους αντιμετωπίζουν οι ενήλικες. Προβλήματα που πρέπει να λάβουμε υπόψη προκειμένου να καταρτίσουμε ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα παρέμβασης. Έτσι ο ρόλος μας δεν σταματάει στην εκτίμηση αλλά πολλές φορές μεταφέρετε και στην συμβουλευτική παρέμβαση. Θα γίνει παρουσίαση περιστατικού μιας 19χρ η οποία προσήλθε στην Εξ. Υπηρεσία Ιατρεία της Λογοθεραπείας

41 Μαθησιακών Δυσκολιών προκειμένου να πάρει απαλλαγή από τις γραπτές Πανελλήνιες Εξετάσεις στις οποίες ήθελε να συμμετάσχει για δεύτερη φορά καθώς και η συμβουλευτική παρέμβαση που ακολούθησε. (Μαθησιακή Εκτίμηση Ενηλίκων) 19:30-21:00 Συμπόσιο 9 (Αίθουσα ΙΙ8) Μεταβλητές θετικής ψυχολογίας και η επίδραση τους στην ποιότητα ζωής και στην συμβουλευτική στον χώρο εργασίας. Πρόεδρος: Μ. Γαλανάκης, Πάντειο Πανεπιστήμιο Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών Συζητητής: Α. Σταλίκας, Πάντειο Πανεπιστήμιο Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών Το συμπόσιο εστιάζει στην επίδραση σύγχρονων μεταβλητών θετικής ψυχολογίας σε περιβάλλον κρίσης στην Ελλάδα και στην Κύπρο και επιχειρεί να παρέχει πρακτικές κατευθύνσεις αξιοποίησης αυτών των μεταβλητών με βάση τα πορίσματα σύγχρονων ερευνών σε παγκόσμιο επίπεδο. ΕΡΓΑΣΙΑ 1 Η επιδραση της συναισθηματικης νοημοσυνης στην ευρεση νοηματος στην ζωη και στην ψυχολογικη ευδαιμονια. Γαλανακης Μιχαλης,Οργανωτικός Ψυχολόγος, Σταλικας Αναστασιος, Καθηγητής Ψυχολογίας Παντειο Πανεπιστημιο Πολιτικων και Κοινωνικων Επιστημων. Τα τελευταια χρονια μεγαλος ογκος ερευνων σε παγκοσμιο επιπεδο επικεντρωνεται στην αναπτυξη της συναισθηματικης νοημοσυνης και στην συμβολη της σε μια σειρα απο ευεργετικα αποτελεσματα για το ατομο και την κοινωνια. Ως συναισθηματικη νοημοσυνη οριζεται η ικανοτητα του ατομου να γνωριζει και να ελεγχει τα συναισθηματα του, να κινητοποιει τον εαυτο του, να αναγνωριζει τα συναισθηματα των αλλων και να ασκει επιρροη πανω τους. Ως κυριαρχο μοντελο εχει επικρατησει το μοντελο του Goleman (1995) το οποιο περιλαμβανει πεντε βασικες διαστασεις συναισθηματικης νοημοσυνης: Αυτογνωσια, Αυτορυθμιση, Κινητοποιηση, Ενσυναισθηση και Κοινωνικες Δεξιοτητες. Στοχος της παρουσιασης ειναι να εστιασει σε πορισματα συγχρονων ερευνων ως προς τις ευεργετικες συνεπειες της συναισθηματικης νοημοσυνης σε μεταβλητες σχετικες με το νοημα ζωης, την ποιοτητα ζωης, την ψυχολογικη ευδαιμονια και την αντιμετωπιση της ψυχοπαθολογιας. ΕΡΓΑΣΙΑ 2 Επαγγελματική αναποφασιστικότητα και προσωπικότητα Κ. Κουνενού, Επικ. καθηγήτρια Συμβουλευτικής & Επαγγελματικού Προσανατολισμού, Παιδαγωγικό Τμήμα, ΑΣΠΑΙΤΕ Ε. Φραγκούλη, Εκπαιδευτικός Δ. Πάντα, Καθηγήτρια Παιδαγωγικής/ Συμβουλευτικής & Επαγγελματικού Προσανατολισμού, Παιδαγωγικό Τμήμα, ΑΣΠΑΙΤΕ Μ. Κωστούλα, Εκπαιδευτικός Η έρευνα στο χώρο της επαγγελματικής ανάπτυξης εστιάζεται στα προβλήματα λήψης απόφασης με σκοπό να βοηθηθούν τα νεαρά κυρίως άτομα να ενισχύσουν τις δεξιότητες τους για επαρκή και αποτελεσματικό σχεδιασμό της καριέρας τους (Gati et al., 1996; Larson et al., 1988). Η επαγγελματική αναποφασιστικότητα, ως χαρακτηριστικό της προσωπικότητας, έχει αναγνωριστεί αρκετά νωρίς ως ένα

42 από τα σημαντικότερα προβλήματα λήψης επαγγελματικής απόφασης (Salomone, 1982; Santos, 2001). Η παρούσα έρευνα εστίασε στη διερεύνηση παραμέτρων που σχετίζονται με τη συναισθηματική διάσταση και τη διάσταση της προσωπικότητας όσον αφορά στην επαγγελματική αναποφασιστικότητα. Ως βασικά εργαλεία μέτρησης χρησιμοποιήθηκαν αφενός το Emotional & Personality Career Difficulties scale-53 (EPCD-53; Saka et al., 2008) που μετρά αρνητικές διαστάσεις της προσωπικότητας και αφετέρου το Core Self Evaluation scale (CSES; Judge et al., 2003) που μετρά συνολική θετική εικόνα της προσωπικότητας. Στην παρούσα εργασία παρουσιάζονται τα πρώτα αποτελέσματα που αφορούν στις ψυχομετρικές ιδιότητες του EPCD σε σχέση με το CSES σε μια προσπάθεια στάθμισης του EPCD-53 σε Έλληνες μαθητές Λυκείου. Τα αποτελέσματα σχολιάζονται αναφορικά με την καταλληλότητα της ψυχομετρικής κλίμακας στη συμβουλευτική σταδιοδρομίας και σε σχέση με αποτελέσματα προηγούμενης έρευνας (Kounenou, 2014) που αξιολόγησε τη σύντομη εκδοχή της κλίμακας, το EPCD-25. ΕΡΓΑΣΙΑ 3 Κίνδυνοι και προστατευτικοί παράγοντες της ψυχικής υγείας κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης: η συμβολή της θετικής ψυχολογίας στη συμβουλευτική Γιωτσίδη Βασιλική, Σεργιάννη Χριστίνα, Μερτίκα Αντιγόνη, Μπούτρη Αλκμήνη, Μυτσκίδου Πασχαλιά, Σταλίκας Αναστάσιος Πάντειο Πανεπιστήμιο Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημώ Η οικονομική κρίση που πλήττει τα τελευταία χρόνια την Ελλάδα ενέχει σοβαρούς κινδύνους για την ψυχική υγεία του πληθυσμού. Η διαχρονική παρακολούθηση των επιπτώσεων της κρίσης στην ψυχική υγεία, ειδικότερα όσον αφορά την επικράτηση του άγχους και της κατάθλιψης στον γενικό πληθυσμό, επιτρέπει τον σχεδιασμό κατάλληλων και αποτελεσματικών παρεμβάσεων συμβουλευτικής που να απευθύνονται στο ευρύ κοινό. Η ανάδειξη εκείνων των προστατευτικών παραγόντων που δρουν θετικά για την ψυχική υγεία και αναστέλλουν τους κινδύνους από την οικονομική κρίση, έχει πρόσθετη και ουσιαστική αξία σε επίπεδο πρόληψης και αντιμετώπισης των επιπτώσεων της κρίσης. Σύμφωνα με δεδομένα που προκύπτουν από διαχρονική μελέτη σε πανελλήνιο δείγμα, παρουσιάζονται επιμέρους παράγοντες που σχετίζονται με την εμφάνιση αγχώδους και καταθλιπτικής συμπτωματολογίας την περίοδο της οικονομικής κρίσης. Παράλληλα, διερευνάται ο ρόλος συγκεκριμένων μεταβλητών της θετικής ψυχολογίας, όπως είναι η βίωση θετικών συναισθημάτων, τα επίπεδα ανθεκτικότητας, ο βαθμός ικανοποίησης από τη ζωή και το νόημα ζωής, ως μεταβλητές που σχετίζονται με τη διασφάλιση της ψυχικής υγείας και την αποτελεσματική αντιμετώπιση των στρεσογόνων συνθηκών της οικονομικής κρίσης. Τα αποτελέσματα αυτά συμβάλλουν στη διαμόρφωση ολοκληρωμένων προγραμμάτων συμβουλευτικής που θα στοχεύουν αφενός στην πρόληψη των επιβαρυντικών παραγόντων και αφετέρου στην ενίσχυση του προστατευτικού μηχανισμού θωράκισης της ψυχικής υγείας σε περιόδους οικονομικής κρίσης.

43 19:30-21:00 Θεμ. Συνεδρία 7 (Αίθουσα ΙΙ9) Εξαρτήσεις Πρόεδρος: Θ. Σιζοπούλου, Πολυδύναμο Ψυχοδιαγνωστικό Κέντρο Θεσσαλονίκης, Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων Αντιμετώπιση της διπλής διάγνωσης (χρήση ουσιών και ψυχική διαταραχή) Η εμπειρία ενός έτους λειτουργίας του Πολυδύναμου Ψυχοδιαγνωστικού Κέντρου Θεσσαλονίκης του ΚΕΘΕΑ Θεοδώρα Σιζοπούλου, Ψυχολόγος MSc, Υπεύθυνη του Πολυδύναμου Ψυχοδιαγνωστικού Κέντρου Θεσσαλονίκης, Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων Τα άτομα με συννοσηρότητα (ταυτόχρονη χρήση ή/και εξάρτηση από ψυχοτρόπες ουσίες και ψυχιατρική διαταραχή) απευθύνονται συνήθως στο υπάρχον σύστημα υγείας που αντιμετωπίζει τη μία ή την άλλη διαταραχή. Η εξάρτηση από ουσίες όμως περιπλέκει την κλινική εικόνα της ψυχικής διαταραχής αλλά και αντίστροφα. Διαφορετικά μοντέλα θεραπείας για τη συγκεκριμένη ομάδα ασθενών-χρηστών έχουν αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια, ωστόσο λίγα είναι τα υπάρχοντα συστήματα υγείας που έχουν υιοθετήσει κάποιο από αυτά, αν και αρκετοί θεραπευτές έχουν ασχολούνται με την αντιμετώπιση ατόμων με διπλή διάγνωση ως ειδικότητα στα προγράμματα απεξάρτησης. Επιπλέον, ο πληθυσμός των ατόμων με διπλή διάγνωση αυξάνεται τα τελευταία χρόνια, γεγονός που καθιστά αναγκαία την ίδρυση κέντρων αντιμετώπισης της διπλής διάγνωσης. Το Πολυδύναμο Ψυχοδιαγνωστικό Κέντρο (ΠΨΚ) του ΚΕΘΕΑ στη Θεσσαλονίκη αποτελεί μια νέα δομή του Φορέα με στόχο την κάλυψη των ιδιαίτερων αναγκών του συγκεκριμένου πληθυσμού. Το ΠΨΚ υιοθετεί το ολιστικό μοντέλο θεραπείας της διπλής διάγνωσης. Η εξειδικευμένη διεπιστημονική ομάδα, η βιοψυχοκοινωνική προσέγγιση, η εξατομικευμένη αντιμετώπιση των προβλημάτων του ατόμου, η ποικιλία μεθόδων και η φροντίδα σε όλους τους τομείς της ζωής του ατόμου είναι τα συστατικά στοιχεία της θεραπευτικής προσέγγισης του Κέντρου. Θα παρουσιαστεί η λειτουργία του Κέντρου αλλά και προτάσεις για τη βελτίωση της προσέγγισης και την προσαρμογή της στην ελληνική πραγματικότητα. Λέξεις κλειδιά: εξάρτηση, ψυχική διαταραχή, διπλή διάγνωση, ολιστική προσέγγιση H Αντίληψη της Ποιότητας της Αδελφικής Σχέσης στην Οικογένεια με Χρήση Ουσιών Φρροκάϊ Ελβίσα-Φωτεινή (Frrokaj Elvisa), Τσαμπαρλή Αναστασία Πανεπιστήμιο Αθηνών-Τμήμα ΤΕΑΠΗ, Πανεπιστήμιο Αιγαίου Στόχος της παρούσας έρευνας ήταν η μελέτη της αντίληψης της ποιότητας της αδελφικής σχέσης στην οικογένεια με χρήση ουσιών. Πρόκειται για μια συγκριτική, ποιοτική/ποσοτική έρευνα που διερευνά και συγκρίνει την αδελφική σχέση σε οικογένειες με χρήση ουσιών και σε οικογένειες χωρίς χρήση. To συνολικό δείγμα αποτελείται από 144 συμμετέχοντες. Τα ερευνητικά ερωτήματα ήταν τα εξής: Ποια είναι τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της αδελφικής σχέσης των παιδιών των οικογενειών όπου υπάρχει χρήση ουσιών, Πως βιώνουν τα αδέλφια την ύπαρξη της ουσίας; Πως η χρήση της ουσίας επηρεάζει την αδελφική σχέση; Σε τι διαφέρουν τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της σχέσης των αδελφών ανάμεσα σε οικογένειες με και χωρίς τη χρήση ουσιών; Κατά πόσο οι παράγοντες που αναγνωρίστηκαν από τους Furman και Βuhrmester (1985) περιγράφουν επαρκώς την αδελφική σχέση σε αυτό τον ειδικό πληθυσμό; Τα ερευνητικά εργαλεία ήταν: α) Ημιδομημένη συνέντευξη με 40 αδέλφια (20 αδέρφια χρηστών αδερφών και 20 μη χρηστών αδερφών), ηλικίας ετών, β) Symptom Checklist (SCL-90R), που συμπληρώθηκε μόνο από τα 40 αδέλφια, γ) το ερωτηματολόγιο FACES III, το οποίο συμπληρώθηκε από όλα τα μέλη και των δύο οικογενειών, και δ) τα Δημογραφικά στοιχεία του οικογενειακού αστερισμού. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η χρήση της ουσίας πυροδοτεί «πένθος» στον αδελφό μη χρήστη, γιατί βιώνεται ως απώλεια

44 της χαμένης εικόνας του αδελφού/ής. Αυτό είναι ένα εύρημα που δεν υπάρχει στα αδέλφια χωρίς χρήστη. Επίσης, τα αδέλφια των χρηστών ουσιών αναλαμβάνουν γονικό/προστατευτικό ρόλο, λόγω της γονικής ανεπάρκειας των γονέων, οι οποίοι αδυνατούν να θέσουν ξεκάθαρα όρια και δείχνουν περισσότερο αδυναμία στο παιδί χρήστη που παρουσιάζεται ως πιο «ευαίσθητο» και «κακομαθημένο». Συνίσταται να γίνει περαιτέρω διερεύνηση της αδελφικής σχέσης στην οικογένεια με χρήση ουσιών, διότι υπάρχει ελλιπής επιστημονική γνώση για συγκεκριμένη ομάδα, η οποία παρουσιάζει ιδιαίτερα ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά. Θεματική περιοχή: Η αντίληψη της ποιότητας της αδερφικής σχέσης στην οικογένεια με χρήση ουσιών Πιθανή εφαρμογή των αποτελεσμάτων στη συμβουλευτική πρακτική Η φύση της αδελφικής σχέσης είναι πολυδιάστατη και αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της φυσιολογικής ανάπτυξης του ατόμου. Ως εκ τούτου, με εφαλτήριο την παρούσα έρευνα αλλά και την ελλιπή ερευνητική γνώση που υπάρχει όσον αφορά την αδελφική σχέση στην οικογένεια με χρήση ουσιών θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν εποικοδομητικά τα ευρήματα της έρευνας. Συγκεκριμένα, τα αποτελέσματα θα μπορούσαν να εφαρμοστούν στη συμβουλευτική της οικογένειας, του ζεύγους, καθώς και στην ατομική συμβουλευτική των αδελφών των χρηστών. Από τη στιγμή που η εξάρτηση του χρήστη αποτελεί «συνεξάρτηση» (Angel & Angel, 2003) για την οικογένεια θα πρέπει να δοθεί βαρύτητα στο πως επηρεάζει η χρήση ουσιών τα αδέλφια και κατ επέκταση τους γονείς και να διερευνηθούν οι παράγοντες επικινδυνότητας που μπορεί να οδηγήσουν στην έναρξη της χρήσης ουσιών. Είναι γεγονός ότι στις αδελφικές σχέσεις επικρατούν αμφιθυμικά συναισθήματα και για αυτό χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή από τους γονείς όσον αφορά τη στάση που θα ακολουθήσουν απέναντι στα παιδιά τους. Η παραπάνω γνώση θα πρέπει να συμβάλλει στην καλύτερη οργάνωση προληπτικών προγραμμάτων παρέμβασης με στόχο την παραμελημένη ομάδα των αδελφών, η οποία επηρεάζεται άμεσα. Η ενημέρωση των πολιτών σχετικά με τα ναρκωτικά θα μπορούσε να γίνει σε διάφορους χώρους εργασίας και κυρίως στην εκπαίδευση, εστιαζόμενη στα παιδιά και τους εφήβους. Επίσης, είναι προφανές ότι υπάρχει ανεπάρκεια στο γονικό υποσύστημα. Οι γονείς στην οικογένεια με χρήση ουσιών δεν κατανοούν τις αναπτυξιακές ανάγκες των παιδιών, διότι επιτρέπουν να τεκταίνονται σκηνές βίας και συγκρούσεων μεταξύ τους ενώπιον των παιδιών τους. Έτσι, πρέπει να ενημερωθούν καλύτερα από τον Συμβουλευτικό Ψυχολόγο για τις επιπτώσεις του άγχους που έχει η συμπεριφορά τους ούτως ώστε να αποφεύγονται ανάλογα επεισόδια στο μέλλον (Κυριακίδης, 2000). Οι χρήστες αποτελούν μια περιθωριοποιημένη, παρεξηγημένη ομάδα και το κράτος θα πρέπει να φροντίσει για την επανένταξη τους προκειμένου να αποφευχθεί η υποτροπή τους. Όπως φάνηκε και στα αποτελέσματα αυτής της έρευνας, αλλά και από την ανασκόπηση της βιβλιογραφίας, οι χρήστες ουσιών είναι «ευαίσθητα» άτομα που είναι επιρρεπή στις καταχρήσεις λόγω της αδυναμίας τους να διαχειριστούν στρεσογόνες καταστάσεις. Είναι μείζονος σημασίας να κατανοήσουν τα κράτη ότι η πρόληψη είναι λιγότερο δαπανηρή και αποτελεσματικότερη της παρέμβασης. Κάτι άλλο που υφίστανται οι χρήστες ουσιών όσον αφορά τις συμμαχίες, είναι ο τριγωνισμός (Minuchin, 2000). Στην πυρηνική δυσλειτουργική οικογένεια των χρηστών ουσιών το κεντρικό τρίγωνο περιλαμβάνει το χρήστη. Λειτουργεί εν ολίγοις, σαν «αποδιοπομπαίος τράγος», καθώς στο υποσύστημα συζύγωνγονέων υπάρχει σύγκρουση και στρες και «φορτώνεται» το πρόβλημα στο παιδί χρήστη, με αποτέλεσμα να καταφεύγει στη χρήση ουσιών. Με αυτό τον τρόπο κάπως η οικογένεια ισορροπεί (Παπαδιώτη- Αθανασίου, 2000). Αυτό που θα μπορούσε επομένως να κάνει ο Συμβουλευτικός Ψυχολόγος είναι να μεταφέρει στους γονείς ότι δεν συνίσταται τέτοια τακτική και να προβεί σε υλοποίηση καταλληλότερων τρόπων συναλλαγής μέσω στρατηγικών, όπως το παιχνίδι ρόλων, η καθοδηγούμενη εξάσκηση και ο χειρισμός των μελών με στόχο την ένταξή τους σε κατάλληλα υποσυστήματα (π.χ. η μητέρα και πατέρας κάθονται μαζί και αλληλεπιδρούν με μέλη άλλων συστημάτων). Για την καλή έκβαση της θεραπείας και την επίτευξη των παραπάνω προτάσεων οι Συμβουλευτικοί ψυχολόγοι θα πρέπει να καλλιεργήσουν τη θεραπευτική συμμαχία με το συμβουλευόμενο/ους. Το κλίμα εμπιστοσύνης και η συμμαχία επιτυγχάνονται μέσω της δημιουργίας μιας ατμόσφαιρας βαθιάς ενσυναίσθησης, άνευ όρων αποδοχής και γνήσιου ενδιαφέροντος από το Συμβουλευτικό Ψυχολόγο. (Μαλικιώση-Λοϊζου, 1998). Όπως υπογραμμίζει ο Rogers, η θεραπευτική σχέση εκφράζει «τη θέρμη της αποδοχής και την απουσία κάθε εξαναγκασμού ή προσωπικής πίεσης» (Σταλίκας & Χαμοδράκα, 2004).

45 Αν και λίγα είναι σήμερα γνωστά σχετικά με τη μελλοντική αξία της εργασίας με τα αδέλφια, οι ομάδες αυτές είναι πιθανό να είναι πολλά υποσχόμενες, ειδικά καθώς ο πληθυσμός των αδερφών σήμερα θα γίνουν γρήγορα οι γονείς του μέλλοντος (Coleman, 1978). Συνεπώς, είναι χρέος μας να μεριμνήσουμε για βελτίωση της ποιότητας ζωής των αδελφών και των χρηστών για να μπορούν να ζήσουν σε ένα καλύτερο κόσμο από την απηνή πραγματικότητα των ναρκωτικών. Λέξεις κλειδιά: ουσιοεξάρτηση, οικογένεια με χρήση ουσιών, αντίληψη ποιότητας αδελφικής σχέσης, χαρακτηριστικά αδελφικής σχέσης στην οικογένεια με χρήστη ουσιών, οικογενειακή λειτουργία και χρήση ουσιών Καινοτόμο Πρόγραμμα Καθολική πρόληψης του Οργανισμού Νεολαίας Κύπρου (ΟΝΕΚ) «Ασφαλής Νυχτερινή Διασκέδαση»- Αποτελέσματα αξιολόγησης του προγράμματος Στέλιος Παπαπέτρου1, Βασίλης Βασιλείου2, Χρύσω Κουζαπά2, Ολίβια Καναπίτσα- Καραγιάννη2, Τάσσος Τρατονικόλας2 1Α Λειτουργός Νεολαίας Οργανισμός Νεολαίας Κύπρου, 2Ανάδοχοι προγράμματος Ασφαλούς Νυχτερινής Διασκέδασης Στην έρευνα αυτή πραγματοποιήθηκε η αξιολόγηση του προγράμματος Ασφαλούς Νυχτερινής διασκέδασης (safer night). Το πρόγραμμα «Ασφαλούς Νυχτερινής Διασκέδασης» (Safer Nights) εφαρμόζεται από τον Οργανισμό Νεολαίας Κύπρου και αποτελεί μέρος της Εθνικής Στρατηγικής για το αλκοόλ που συντονίζεται από το Αντιναρκωτικό Συμβούλιο Κύπρου. Δόθηκαν συνολικά 247 ερωτηματολόγια σε θαμώνες κατά τη διάρκεια δράσης των αναδόχων στα μαγαζιά συνεργασίας. Τα ερωτηματολόγια αυτοαναφοράς περιλάμβαναν κοινωνικο-δημογραφικά στοιχεία, ποσοτικές ερωτήσεις σε κλίμακα likert καθώς και ποιοτικές αναφορές σχετικά με την ανατροφοδότηση του προγράμματος και τις προτάσεις των θαμώνων για την ασφαλή νυχτερινή διασκέδαση. Το ερωτηματολόγιο δημιουργήθηκε από την ομάδα εργασίας του προγράμματος σε συνεργασία με τον συντονιστή- επόπτη για τις ανάγκες αξιολόγησης των δύο συνολικά χρόνων λειτουργίας του. Από την ανάλυση των αποτελεσμάτων, διαφαίνεται ότι η αξιολόγηση του προγράμματος καθώς και οι πρωτογενείς στόχοι για καθολική πρωτογενής πρόληψη, κινητοποίηση και ενημέρωση επιτυγχάνονται σε σημαντικό βαθμό. To πρόγραμμα Ασφαλούς Νυχτερινής Διασκέδασης, αποτελεί πρόγραμμα πρόληψης για το αλκοόλ. Χρειάζεται μεγαλύτερη επικέντρωση της ομάδας σε θεματικές που σχετίζονται με το αλκοόλ και τις ουσίες, σε επικίνδυνες συμπεριφορές μετά από κατάχρηση ουσιών καθώς και σε πιο εστιασμένη ενημέρωση για τις συνέπειες τους αλκοόλ. Μεγαλύτερου εύρους δράσεις που να περιλαμβάνουν εκθέσεις, συναυλίες και συμμετοχές σε μεγάλα events θα βοηθούσε περισσότερο τη διάχυση του έργου καθώς και την πιο εστιασμένη ενημέρωση του κοινού. Λέξεις κλειδιά : αλκοόλ ουσίες, δράσεις, θαμώνες, ασφάλεια στην διασκέδαση Κατανοώντας την ανάρρωση από τις ψυχοτρόπες ουσίες: μια αφηγηματική προσέγγιση ως προς το κίνητρο και την αμφιθυμία σχετικά με την αλλαγή Κατερίνα Φλωρά, Αναστάσιος Σταλίκας Πάντειο Πανεπιστήμιο Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών Ποικίλες μελέτες έχουν διερευνήσει τη διαδικασία αλλαγής στη θεραπεία τηςεξάρτησης, τους παράγοντες που προωθούν την αλλαγή και αυτούς που την αναστέλλουν, με ποσοτικές και ποιοτικές μεθόδους. Ως προς την διερεύνηση της οπτικής μέσα από την οποία βιώνουν οι θεραπευόμενοι τη διαδικασία της θεραπείας και, η ποιοτική μεθοδολογία φαίνεται να μας δίνει ολοένα και περισσότερα στοιχεία για την

46 αποτελεσματική προσέγγιση της θεραπευτικής αλλαγής. Το συγκεκριμένο άρθρο αφορά την ποιοτική προσέγγιση της διαδικασίας της θεραπείας σε κλειστό θεραπευτικό πρόγραμμα.οι συμμετέχοντες στη μελέτη ήταν 46 άτομα, που προσήλθαν για θεραπεία της εξάρτησης από ψυχοτρόπες ουσίες Τα δεδομένα από τις ημιδομημένες συνεντεύξεις μαγνητοφωνήθηκαν και έπειτα αναλύθηκαν με την ποιοτική μέθοδο της αφηγηματικής ανάλυσης. Από τις αναλύσεις προέκυψαν επτά είδη αφηγήσεων: η ισορροπημένηουδέτερη αφήγηση, η «προβληματισμένη-μπερδεμένη», η «δύσκολη ιστορία ζωής», η αισιόδοξη, η μη αισιόδοξη, η αρνητική και η υπεραισιόδοξη-ενθουσιώδης. Τα αποτελέσματα αναδεικνύουν τις σκέψεις, προβληματισμούς, συναισθήματα και δυσκολίες των θεραπευόμενων στις διαφορετικές θεραπευτικές φάσεις. Διαφαίνεται επίσης η σύνδεση κάθε τύπου αφήγησης με διαφορετική φάση θεραπείας.

47 ΣΑΒΒΑΤΟ 8 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ :00-10:30 Θεμ. Συνεδρία 8 (Αίθουσα Ι12) Συμβουλευτικό έργο του εκπαιδευτικού Πρόεδρος: Ι. Φραγκούλης, Α.Σ.ΠΑΙ.Τ.Ε. Ο Διδακτικός και Συμβουλευτικός Ρόλος των Ειδικών Παιδαγωγών στη Β /θμια Εκπαίδευση Κοντοφρύου, Μ., Βλάχου, Α., Διδασκάλου, Ε. Παιδαγωγικό Τμήμα Ειδικής Αγωγής, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Η θεσμοθέτηση της ίδρυσης και λειτουργίας των Τμημάτων Ένταξης (Τ.Ε.) στη Β /θμια Εκπαίδευση αποτελεί μια προσπάθεια της επίσημης πολιτείας προκειμένου να συγχρονιστεί με τις ευρύτερες Ευρωπαϊκές πολιτικές που δίνουν έμφαση στην εκπαιδευτική ένταξη των μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και αναπηρίες στο γενικό σχολείο. Η παρούσα έρευνα αποσκοπεί να συμβάλλει στα ελάχιστα εμπειρικά δεδομένα που διαθέτουμε, αναφορικά με το ρόλο και το εργασιακό προφίλ των καθηγητών των τμημάτων ένταξης. Για τη συλλογή των δεδομένων διεξήχθησαν ατομικές ημι-δομημένες συνεντεύξεις με 36 εκπαιδευτικούς που εργάζονταν σε τμήματα ένταξης 26 Γυμνασίων. Για την ανάλυση των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε η θεματική ανάλυση περιεχομένου με την επαγωγική μέθοδο, η οποία έγινε σε τρια επίπεδα. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι συμμετέχοντες αντιλαμβάνονται το ρόλο τους ως πολυδιάστατο, ενώ εκτός της ακαδημαϊκής τονίζουν στην συντριπτική τους πλειοψηφία την κοινωνική και συμβουλευτική του διάσταση. Βασικούς περιορισμούς ασκούν στο έργο τους: η ελλιπής συνεργασία με τους συναδέλφους της γενικής εκπαίδευσης, ο αυστηρός ακαδημαϊκός προσανατολισμός του αναλυτικού προγράμματος καθώς και ο ασαφής προσδιορισμός του ρόλου και των αρμοδιοτήτων τους σε θεσμικό επίπεδο. Στην εισήγηση, αναλύονται οι εφαρμογές που προκύπτουν σε επίπεδο συμβουλευτικής πρακτικής και κατάρτισης, παρέχονται κατευθύνσεις για περαιτέρω έρευνα αλλά και προτάσεις για τη χάραξη εκπαιδευτικών και συμβουλευτικών πρακτικών. Λέξεις Κλειδιά: (Β /θμια Εκπαίδευση, Καθηγητές Ειδικής Αγωγής, Σχολική Ένταξη, Συμβουλευτικές πρακτικές) Συμβουλευτική Υποστήριξη Εκπαιδευτικών. Ένα πρόγραμμα «Eποπτικής Yποστήριξης» εκπαιδευτικών για τη διαχείριση δύσκολων περιπτώσεων στο σχολείο Η. Κουρκούτας, Θ. Γιοβαζολιάς, Σ. Πλεξουσάκης, Ε. Φουντουλάκη Πανεπιστήμιο Κρήτης Στην παρούσα εργασία θα παρουσιαστεί το περιεχόμενοι, οι στόχοι, οι διαδικασίες, οι τεχνικές, οι όροι εφαρμογής, καθώς και τα αποτελέσματα ενός συμβουλευτικού προγράμματος «εποπτικής υποστήριξης» εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας για την καλύτερη διαχείριση «δύσκολων περιπτώσεων» μαθητών και την προαγωγή της ένταξης τους στο σχολικό πλαίσιο. Η αντιμετώπιση «δύσκολων περιπτώσεων» μαθητών ενός ευρέος φάσματος «διαταραχών» (συμπεριφορικές, συναισθηματικές, μαθησιακές, υπερκινητικότητα, αυτιστικού φάσματος, κλπ.) συνιστά έναν από τους πλέον αγχογόνους παράγοντες στο χώρο της εκπαίδευσης και μία σημαντική πρόκληση για τους επαγγελματίες, τους εκπαιδευτικούς και τις οικογένειες των παιδιών. Το πρόγραμμα συμβουλευτικής εφαρμόζεται σε σχολεία του Ηρακλείου και του Ρεθύμνου (4 ομάδες εκπαιδευτικών) και διαρκεί 2 χρόνια. Το πρόγραμμα εντάσσεται σε ένα ευρύτερο

48 ερευνητικό «project», σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο του Brighton, το οποίο δίνει έμφαση στο μοντέλο της «Ψυχικής Ανθεκτικότητας» (Resilience) Το μοντέλο εστιάζει στην ενίσχυση των ατομικών και περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών/παραμέτρων που επιτρέπουν στα παιδιά με πολλαπλά προβλήματα να αναπτύξουν, όχι μόνο ικανότητες αλλά και να ανταπεξέλθουν σε συνθήκες επικινδυνότητας, αποφεύγοντας την επιδείνωση των ψυχοκοινωνικών και μαθησιακών δυσκολιών. Σε επίπεδο συμβουλευτικής θεωρίας-τεχνικής το πρόγραμμα υιοθετεί ένα πολυδιάστατο συνθετικό μοντέλο με αναφορές στη συστημική, ψυχοδυναμική, προσωποκεντρική, αλλά και ενταξιακή σχολική συμβουλευτική, καθώς και στη θεωρία των ομάδων. Στην παρουσίαση θα αναλυθούν τα αποτελέσματα εφαρμογής του πρώτου χρόνου του προγράμματος, ενώ παράλληλα θα συζητηθούν οι δυσκολίες, προκλήσεις, αλλά και οι τεχνικές προσαρμογές σε συμβουλευτικό επίπεδο, καθώς και δεδομένα των περιπτώσεων μελέτης που καταδεικνύουν τα είδη και τις διαστάσεις των δυσκολιών που διαπιστώνονται στο πλαίσιο του σχολείου και της ελληνικής οικογένειας. Διερεύνηση αντιλήψεων εκπαιδευτικών σε σχέση με την συμβουλευτική διάσταση του ρόλου του μέντορα στο πλαίσιο λειτουργίας της σχολικής μονάδας Ιωσήφ Φραγκούλης, Επίκουρος Καθηγητής Α.Σ.ΠΑΙ.Τ.Ε. Αιμιλία Μίχαλου, Υποψήφια Διδάκτορας Πανεπιστημίου Πατρών Οι εκπαιδευτικοί κατά την άσκηση του έργου τους καλούνται να αντιμετωπίσουν τόσο μικρές δυσκολίεςεμπόδια όσο και σημαντικές δυσκολίες- εμπόδια. Σύμφωνα με τη διεθνή σχετική βιβλιογραφία η κατάσταση αυτή δεν οφείλεται ούτε στην προσωπικότητα και τις δυνατότητες των εκπαιδευτικών ούτε στην πρωταρχική εκπαίδευση και προετοιμασία τους χωρίς βέβαια να αμφισβητείται η συνείδηση τέτοιων παραγόντων-, αλλά σε θέματα και δυσκολίες σχετιζόμενες με τις εργασιακές συνθήκες και προσδοκίες, το σύστημα σχολείο, την κουλτούρα του επαγγέλματος του εκπαιδευτικού τα οποία σχετίζονται με την επαγγελματική τους ανάπτυξη και εξέλιξη. Την αποτελεσματική αντιμετώπιση των ζητημάτων αυτών τόσο για τον ίδιο τον εκπαιδευτικό όσο και για το σχολικό σύστημα, όπως έχει θεμελιωθεί ερευνητικά αλλά διαπιστώνεται και από την καθημερινή εκπαιδευτική πρακτική, δεν μπορεί να αναλάβει μόνος του ο κάθε εκπαιδευτικός. Χρειάζεται υποστήριξη από ένα μέντορα, δηλαδή από ένα εκπαιδευτικό με επαγγελματική εμπειρία και γνώσεις, αλλά και συγκεκριμένες ικανότητες και δεξιότητες επικοινωνιακού και σχεσιακού τύπου. Στο πλαίσιο της παρούσας εργασίας διερευνώνται οι αντιλήψεις των εκπαιδευτικών σε σχέση με την συμβουλευτική διάσταση του ρόλου του μέντορα στο πλαίσιο λειτουργίας της σχολικής μονάδας. Για την διερεύνηση των αντιλήψεων των εκπαιδευτικών πραγματοποιήθηκε εμπειρική έρευνα με χρήση ερωτηματολόγιου και συνεντεύξεων σε εκπαιδευτικούς πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης των Νομών Αχαΐας και Ηρακλείου Κρήτης. Από τα αποτελέσματα της έρευνας διαπιστώθηκε πως για την αποτελεσματική άσκηση του ρόλου του μέντορα απαιτείται η απόκτηση ποικίλων δεξιοτήτων και ικανοτήτων όπως ετοιμότητας για παροχή βοήθειας, διάθεσης για προσφορά, ανοικτής επικοινωνίας, ενσυναίσθησης, ενεργητικής ακρόασης, επίλυσης συγκρούσεων κτλ. Η απόκτηση και ανάπτυξη αυτών των ικανοτήτων και δεξιοτήτων μπορεί να επιτευχθεί μέσα από διαρκή επιμόρφωση και κατάρτιση των εκπαιδευτικών- μεντόρων στο πλαίσιο υλοποίησης επιμορφωτικών προγραμμάτων. Λέξεις κλειδιά: συμβουλευτική, ρόλος μέντορα, σχολική μονάδα

49 09:00-10:30 Θεμ. Συνεδρία 9 (Αίθουσα Ι13) Εκφοβισμός Πρόεδρος: Γ. Χωματίδου, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Η συμβολή των σχολικών μαθημάτων Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης στην πρόληψη του σχολικού εκφοβισμού Γρηγόριος Δαβράζος1, Αλεξάνδρα Διαμαντοπούλου2 1 Καθηγητής Πληροφορικής ΠΕ19 2 Καθηγήτρια Γαλλικής Γλώσσας ΠΕ05 Ο σχολικός εκφοβισμός τόσο στην παραδοσιακή του μορφή όσο και στη διαδικτυακή του εκδοχή αποτελεί πλέον πραγματικότητα στην Ελληνική Δημόσια Εκπαίδευση. Φαινόμενα σχολικού εκφοβισμού καταγράφονται ήδη από το Δημοτικό Σχολείο. Η έκταση του φαινομένου καθώς και οι αρνητικές συνέπειες που έχει για όλους τους συμμετέχοντες (θύτες, θύματα, παριστάμενοι) έχει προσελκύσει το ερευνητικό ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας. Ο σύγχρονος εκπαιδευτικός καλείται να ανταποκριθεί και σε αυτή την πρόκληση. Η υλοποίηση διδακτικών παρεμβάσεων σε επίπεδο τάξης θεωρείται σαν ένας τρόπος πρόληψης του φαινόμενου του εκφοβισμού. Για το σκοπό αυτό, δημιουργήθηκε ένα ηλεκτρονικό ερωτηματολόγιο το οποίο διανεμήθηκε σε διάφορες ομάδες εκπαιδευτικών της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης μέσω των κοινωνικών δικτύων και συγκεκριμένα του Facebook. Στόχος του ερωτηματολόγιου ήταν να διερευνηθούν οι αντιλήψεις των εκπαιδευτικών της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης σχετικά με τα μαθήματα που θεωρούν ότι προσφέρονται για το σχεδιασμό και την υλοποίηση διδακτικών παρεμβάσεων για την πρόληψη περιστατικών σχολικού εκφοβισμού. Συνολικά, 200 εκπαιδευτικοί της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης απάντησαν το ερωτηματολόγιο. Η συγκεκριμένη έρευνα θεωρούμε ότι θα έχει χρησιμότητα τόσο στην εκπαιδευτική κοινότητα όσο και στη χάραξη εκπαιδευτικών πολιτικών πρόληψης και αντιμετώπισης του φαινομένου. Λέξεις κλειδιά: σχολικός εκφοβισμός, σχολικά μαθήματα, αντιλήψεις εκπαιδευτικών, πρωτοβάθμια εκπαίδευση Κατανόηση ηθικών συναισθημάτων και κανονιστικές πεποιθήσεις για την επιθετικότητα εμπλεκομένων σε επεισόδια εκφοβισμού Χωματίδου Γεωργία, Μισαηλίδη Πλουσία, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν να εξετάσει αν οι εμπλεκόμενοι ως θύτες, θύματα ή ως θύτες/θύματα σε επεισόδια εκφοβισμού διαφέρουν ως προς: (α) την ικανότητά τους να κατανοούν τα ηθικά συναισθήματα της ντροπής και ενοχής, και (β) τις πεποιθήσεις τους για την επιθετικότητα. Στην έρευνα πήραν μέρος 245 παιδιά, ηλικίας 10 έως 13 ετών και των δύο φύλων. Τα παιδιά συμπλήρωσαν αρχικά ερωτηματολόγια αυτοαναφοράς τα οποία εξέταζαν τη συχνότητα και το είδος εμπλοκής τους σε επεισόδια εκφοβισμού καθώς και τις πεποιθήσεις τους για την επιθετικότητα. Ακολούθως τους χορηγήθηκε πειραματικό έργο το οποίο αξιολογούσε την κατανόηση των συναισθημάτων της ντροπής και της ενοχής. Η ανάλυση των αποτελεσμάτων έδειξε ότι οι επιδόσεις των παιδιών που εμπλέκονταν ως θύτες, θύματα ή ως θύτες/θύματα σε επεισόδια εκφοβισμού δεν διέφεραν σημαντικά στο έργο κατανόησης των ηθικών συναισθημάτων. Αντίθετα, σημαντικές διαφορές βρέθηκαν ανάμεσα στις πεποιθήσεις των τριών ομάδων για την επιθετικότητα. Τα αποτελέσματα συζητούνται σε σχέση με προηγούμενες έρευνες που διερεύνησαν συνδέσεις ανάμεσα στην ικανότητα κατανόησης και έκφρασης ηθικών συναισθημάτων και

50 στον εκφοβισμό, όπως και ανάμεσα στις πεποιθήσεις για την επιθετικότητα και στον εκφοβισμό. Συζητάται, επίσης, η σημασία αυτών των ευρημάτων για συμβουλευτικές παρεμβάσεις που θα έχουν ως στόχο την αλλαγή των πεποιθήσεων παιδιών σχολικής ηλικίας για την επιθετικότητα. Λέξεις κλειδιά: εκφοβισμός, ηθικά συναισθήματα, πεποιθήσεις για την επιθετικότητα Η επίδραση της θεωρίας του δεσμού στην ανάπτυξη του σχολικού εκφοβισμού Δρακούλη Στρατονίκη, Καπρουσιούτης Κωνσταντίνος, Μηντζαρίδη Μαρία Στην παρακάτω προφορική ανακοίνωση θέλουμε να παρουσιάσουμε πως ένα τρέχον κοινωνικό φαινόμενο όπως ο σχολικός εκφοβισμός (bullying) συνδέεται με την θεωρία του δεσμού (Bolwby, 1975). Αρκετές έρευνες έχουν ασχοληθεί εκτεταμένα με τη συσχέτιση της γονεΐκής σχέσης και με το πώς οι έφηβοι υιοθετούν έναν από τις τρείς ρόλους ( θύτης, θύμα και παρατηρητής) στο κατά περίπτωση φαινόμενο του ενδοσχολικού εκφοβισμού. Ο ενδοσχολικός εκφοβισμός ορίζεται ως μια επαναλαμβανόμενη επιθετική πράξη ή συμπεριφορά που εκδηλώνεται από ένα άτομο ή μια ομάδα ατόμων ενάντια σε ένα θύμα που δεν μπορεί να υπερασπιστεί εύκολα τον εαυτό του, επιδιώκοντας να το βλάψουν είτε μέσω απειλών και παρενοχλήσεων είτε μέσω χλευασμού ή συκοφαντιών. Η θεωρία του δεσμού παρέχει ένα θεωρητικό υπόβαθρο για την κατανόηση της συμβολής της οικογενειακής συμπεριφοράς στο πως ένα παιδί εξελίσσεται σε θύτη, θύμα ή παρατηρητή. Πιο συγκεκριμένα, αποτελείται από τέσσερα είδη δεσμού: ασφαλής, αμφιθυμικός/ αγχώδης /εμμονής, αποφευκτικός/ απορριπτικός και φοβικός. Επιπλέον, η θεωρία υποστηρίζει την σημαντικότητα των εσωτερικών λειτουργικών μοντέλων τα οποία διαμορφώνονται κατά την διαδικασία της κοινωνικής του εξέλιξης. Πιο αναλυτικά, τα μοντέλα αυτά οργανώνουν την εξέλιξη της προσωπικότητας και κατευθύνουν την κοινωνική συμπεριφορά του ατόμου και λειτουργούν ως βάση για την διαμόρφωση προσδοκιών, αντιλήψεων και συμπεριφορών, καθώς και την βίωση συναισθημάτων σε υπάρχουσες και νέες σχέσεις. Λαμβάνοντας υπόψιν τα παραπάνω, η θεωρία του δεσμού μας δίνει μια βάση στο να κατανοήσουμε πως η σχέση γονέαπαιδιού μπορεί να διαμορφώσει τους τρόπους συμπεριφοράς και κατ επέκταση τους ρόλους στον ενδοσχολικό εκφοβισμό. Λέξεις κλειδιά: Ενδοσχολικός εκφοβισμός, θεωρία του δεσμού, μοντέλα δεσμών Σχολικός εκφοβισμός σε τάξεις νηπιαγωγείων της περιφέρειας Πελοποννήσου-Διαδικτυακές συνδέσεις Θαλασσινού Έλσα- Νηπιαγωγός, Ολοήμερο Νηπιαγωγείο Βυτίνας Γάκη Ράνια- Νηπιαγωγός, 16ο Ολοήμερο Νηπιαγωγείο Κορίνθου Οι μαθητές των νηπιαγωγείων: α. Ολοήμερο Νηπιαγωγείο Βυτίνας Αρκαδίας και β. 16ο Ολοήμερο Νηπιαγωγείο Κορίνθου, ενεπλάκησαν σε ποικίλες σχολικές δραστηριότητες και καινοτόμες δράσεις που άπτονται σε θέματα σχολικού εκφοβισμού και σχολικής βίας. Επιχειρήθηκε προσέγγιση μέσα από βιωματικά, διαθεματικά σχέδια εργασίας. Έρευνες έδειξαν ότι για την κατανόηση του φαινομένου σε παιδιά προσχολικής ηλικίας η σημασία των αλληλεπιδράσεων ανάμεσα σε ομηλίκους αλλά και στον ευρύτερο κοινωνικό περίγυρο είναι ιδιαίτερα σημαντική (Hanish, Martin, Fabes, Leonard & Herzog, 2005). Έγινε συστηματική παρατήρηση από εκπαιδευτικούς στον χώρο των σχολικών μονάδων αλλά και σε χώρους εστίασης παιδιών (πλατεία χωριού, παιδικές χαρές). Σχεδιάστηκαν και υλοποιήθηκαν δράσεις γνωστικού και εικαστικού περιεχομένου (αφηγήσεις ιστοριών, γραφικές απεικονίσεις, δημιουργία αφίσας, δραματοποιήσεις, παιχνίδια ρόλων κλπ). Στόχος ήταν η εμπλοκή των μαθητών σε προβληματικές καταστάσεις και η ομαλή επίλυση αυτών, ώστε να αποφεύγονται οι συγκρούσεις και η σχολική διαρροή. Πραγματοποιήθηκαν συγκεντρώσεις ενηλίκων με εκπαιδευτικούς και ειδικούς επιστήμονες και

51 μοιράστηκε έντυπο πληροφοριακό υλικό. Εκπαιδευτικοί και γονείς παρακολούθησαν ειδική εσπερίδα για το θέμα. Αντηλλάγησαν εμπειρίες και απόψεις των δύο νηπιαγωγείων, με την βοήθεια των ΤΠΕ μέσω Skype. Πραγματοποιήθηκε διάχυση των δράσεων στον τοπικό τύπο. Σχεδιάστηκε θεατρική παράσταση με σχετικό περιεχόμενο. Η κριτική θεώρηση του προγράμματος, έδειξε ότι το φαινόμενο της σχολικής βίας στις περιοχές αυτές δεν είναι ιδιαίτερα έντονο. Ωστόσο σχολικός εκφοβισμός υπάρχει και η έγκαιρη και σωστή ανάδειξη και αντιμετώπισή του είναι ο μόνος τρόπος που μπορεί να αποβεί προς το συμφέρον όλων των εμπλεκομένων και κυρίως των σημερινών μαθητών και αυριανών ενηλίκων. Λέξεις κλειδιά: Σχολικός Εκφοβισμός, Διαδικτυακή Συνεργασία Προβλήματα Συμπεριφοράς Εκφοβισμού στο Σχολείο: Μπορεί η Γνωστική Νευροεπιστήμη να ρίξει φως σε ένα παλιό πρόβλημα; Λουκία Τζωρτζακάκη, Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας, Ιδιωτική Πρακτική Σοφία Παπαδημητρίου, Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας, Ιδιωτική Πρακτική Προβλήματα συμπεριφοράς στο σχολικό περιβάλλον, συμπεριλαμβανομένου του σχολικού εκφοβισμού (bullying), παραμένουν μια μεγάλη πρόκληση για επιστήμονες και ειδικούς. Πρόσφατες έρευνες της Νευρογνωστικής Επιστήμης, υποδεικνύουν ότι μηχανισμοί του νευρικού συστήματος, οι οποίοι σχετίζονται και με προβλήματα συμπεριφοράς στην παιδική ηλικία, μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο στην ενημέρωση της σχολικής κοινότητας ως προς τη διαχείριση προβλημάτων συμπεριφοράς και εκφοβισμού. Οι αντικοινωνικές συμπεριφορές στο σχολείο έχουν σημαντικές επιπτώσεις στο ευρύτερο μαθησιακό περιβάλλον, τόσο στην ψυχική υγεία των θυμάτων, όσο και των θυτών. Τέτοιες συμπεριφορές μπορούν να αποβούν επιζήμιες για τους θύτες και τα θύματα στην περίπτωση που διαφύγουν της προσοχής του εκπαιδευτικού περιβάλλοντος. Για το λόγο αυτό, παρουσιάζεται μεγάλο ενδιαφέρον για την αξιοποίηση των πρόσφατων εξελίξεων στον τομέα της νευροεπιστήμης, με στόχο την ενημέρωση της εκπαιδευτικής κοινότητας. Στην παρουσίαση αυτή θα γίνει μία σύντομη επισκόπηση των ερευνητικών δεδομένων που προκύπτουν από πρόσφατες εξελίξεις της γνωστικής νευροεπιστήμης σε προβλήματα συμπεριφοράς και θα συζητηθεί το κατά πόσο τα ευρήματα αυτά μπορούν να αξιοποιηθούν και να εφαρμοσθούν στη σχολική κοινότητα. Για παράδειγμα, ευρήματα της Νευροεπιστήμης θα μπορούσαν να είναι καρποφόρα στην παρέμβαση σε παιδιά σχολικής ηλικίας με «απαθή» χαρακτηριστικά και να χρησιμοποιούνται τρόποι επίλυσης των προβλημάτων, με σκοπό το συμφέρον των παιδιών και όχι με παρεμβάσεις οι οποίες επικεντρώνονται σε στρατηγικές τιμωρίας ή πρόκλησης συμπάθειας για τα θύματα. Η τρέχουσα έρευνα στο κοινωνικό πλαίσιο του σχολείου, η εκπαιδευτική πράξη, καθώς και τα ευρήματα από ειδικούς ψυχικής υγείας του παιδιού, θα αποτελέσουν τα 'δομικά στοιχεία' για μελλοντική έρευνα και ενσωμάτωση της εκπαίδευσης στη γνωστική νευρολογία. Η τρέχουσα πρόκληση είναι να δημιουργηθεί ένα σύνολο ερωτήσεων που να επικεντρώνεται σε θέματα έρευνας στη Γνωστική Νευροεπιστήμη στα σχολεία, θέματα που θα επικεντρώνονται στην πρόληψη και στην παρέμβαση.

52 09:00-10:30 Συμπόσιο 10 (Αίθουσα ΙΙ8) «Τι συμβαίνει με το παιδί και τους γονείς του τι είδους παρέμβαση χρειάζεται;» Πρόεδρος: Ε. Αβραμίδου, Α Ψυχιατρική Κλινική Α.Π.Θ. ΓΝ Παπαγεωργίου Συζητήτριες: Φ. Μπασιάλα & Μ. Χαιροπούλου, Α Ψυχιατρική Κλινική Α.Π.Θ. ΓΝ Παπαγεωργίου Οι κοινωνικοοικονομικές αλλαγές των τελευταίων χρόνων έχουν δημιουργήσει νέες ανάγκες και κατά συνέπεια νέα προβλήματα σε άτομα όλων των ηλικιακών βαθμίδων. Κάποια από τα προβλήματα αυτά πιθανώς να προϋπήρχαν αλλά εντείνονται με τις νέες συνθήκες, επηρεάζοντας συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες. Ο ρόλος της Συμβουλευτικής Ψυχολογίας για την αντιμετώπιση και παροχή βοήθειας προβάλλει όλο και πιο επιτακτικός. Οι αλλαγές αυτές επιδρούν καταλυτικά και στο χώρο της εκπαίδευσης, που ως σύστημα ανοικτό στην κοινωνία και τις εκάστοτε ανάγκες της, δε θα μπορούσε να μείνει αλώβητο από όλες αυτές τις αλλαγές. Ένα μεγάλο ποσοστό παιδιών προσχολικής και σχολικής ηλικίας, εκτός από δυσκολίες που σχετίζονται με το σχολικό και το μαθησιακό περιεχόμενο, παρουσιάζει και προβλήματα ψυχοκοινωνικής φύσεως. Η αντιμετώπιση και ο χειρισμός αυτών των προβλημάτων θέτουν καθημερινές προκλήσεις στους γονείς, στους εκπαιδευτικούς και στους ειδικούς. Στην Εξ. Υπηρεσία Λογοθεραπείας- Μαθησιακών Δυσκολιών της Α Ψυχιατρικής Κλινικής του Γ.Ν. Παπαγεωργίου υποδεχόμαστε γονείς που έρχονται με αίτημα διερεύνησης και αποκατάστασης των δυσκολιών που παρουσιάζει το παιδί τους στο σχολείο. Στην προσπάθεια μας να διευκολύνουμε τους γονείς και την επικοινωνία τους με τα παιδιά προσπαθήσαμε να δημιουργήσουμε ένα «διευκολυντικό πλαίσιο» για αυτούς : εβδομαδιαίες συναντήσεις με το παιδί και μηνιαίες με τους γονείς. Ένα πλαίσιο όπου το παιδί με εναλλακτικούς τρόπους μάθησης, με παιγνιώδη και βιωματικό χαρακτήρα μπορεί να αναδείξει τις δυνατότητες του και να βρει τρόπους να αποκαταστήσει τις δυσκολίες του. Αντίστοιχα ένα περιβάλλον για τους γονείς στο οποίο θα νοιώσουν εμπιστοσύνη και ασφάλεια να συζητήσουν ότι τους απασχολεί. Κυρίαρχη θέση στις συναντήσεις με τους γονείς είναι η θέση «της ενσυνείδητης άποψης και εμπειρίας» των γονέων. Η καθημερινότητα τους προσδιορίζεται και κατασκευάζεται από την δράση των ίδιων στην βάση της «διυποκειμενικότητας». Δεν υπάρχουν συνταγές ή μαγικές λύσεις αλλά η παραδοχή οι άνθρωποι δρουν, παράγουν, αναπαράγουν και μετασχηματίζουν τον πολιτισμό και την κοινωνία μέσα από τους τρόπους με τους οποίους ερμηνεύουν, κατανοούν και δρουν. Είναι «η Αφήγηση του εαυτού για τον εαυτό είναι σαν τη δημιουργία μιας ιστορίας για το ποιοι και τι είμαστε, τι συνέβη και γιατί κάνουμε αυτό που κάνουμε (Bruner 2004, 113)». Ο τρόπος συνεργασίας με τους γονείς θα γίνει με την παρουσίαση περιστατικών. Συγκεκριμένα θα παρουσιαστούν: δύο παιδιά με τραυλισμό, ένα κορίτσι με διάγνωση: «διαταραχή γλωσσικής έκφρασης», ένα κορίτσι που προέρχεται από δίγλωσσο περιβάλλον και ένα αγόρι με διάγνωση: «διαταραχές στο φάσμα του αυτισμού». ΕΡΓΑΣΙΑ 1 Βαριέται τραυλίζει όσο πάει γίνεται και πιο έντονο..». Συμβουλευτική γονέων και «λογο-ψυχοθεραπεία» Στεφανία Καρατζά, Ελευθερία Αβραμίδου Α Ψυχιατρική Κλινική Α.Π.Θ. ΓΝ Παπαγεωργίου Σε μια εποχή που οι ρυθμοί τρέχουν, ο χρόνος περιορίζεται, και οι διαπροσωπικές σχέσεις αμβλύνονται, το παιδί έρχεται αντιμέτωπο με πολλές δυσκολίες από τα πρώτα ακόμη στάδια της ζωής του. Πολλές φορές τις εντοπίζει εξαρχής και άλλες πορεύεται με αυτές για χρόνια μη γνωρίζοντας πως να τις εκφράσει, πως να τις ζήσει ή πως, ενδεχομένως, να τις «αποκατασταστήσει». Ο τραυλισμός είναι διαταραχή ρυθμού ομιλίας. Έρευνες αυτής της εκτενώς μελετημένης διαταραχής εστιάζουν κυρίως στο λόγο του παιδιού και προβάλλουν ποικίλους τρόπους αντιμετώπισης της. Τί γίνεται όμως όταν επιχειρήσουμε να δούμε λίγο

53 πέρα από αυτό, στην ψυχή του παιδιού; Τί είναι τελικά αυτό που κρατάει τη λέξη πίσω και αναστέλλει το λόγο του παιδιού; Φαίνεται πως είναι πολλοί οι περιβαλλοντικοί παράγοντες που πιθανόν συμβάλλουν σε αυτά τα φαινόμενα δισταγμού που το παιδί φανερώνει σε πολλές στιγμές της καθημερινότητάς του. Θα γίνει παρουσίαση ενός περιστατικού, ενός 6χρονου παιδιού που υποδεχτήκαμε στην Εξ. Υπηρεσία Λογοθεραπείας, με το αίτημα έντονου τραυλισμού. Μία αναγκαία και πληκτική συνάντηση μετατρέπεται σε μία ευμενή και ευχάριστη συνεργασία. Έναντι της ορθόδοξης λογοθεραπείας, επιχειρήθηκε να χρησιμοποιηθεί ένα νέο εγχείρημα, ένα εναλλακτικό πρόγραμμα παρέμβασης ψυχοκοινωνικού χαρακτήρα, που εστιάζει στις άγνωστες ή κρυμμένες πτυχές του παιδιού εξερευνώντας μέσω του παιχνιδιού και της αβίαστης ομιλίας τα κομμάτια της συνείδησής του που θέλει να προβάλλει και διστάζει. Λέξεις κλειδιά: Τραυλισμός, εναλλακτικό πρόγραμμα ΕΡΓΑΣΙΑ 2 «Να κάνουμε κάτι κάτι πρέπει να γίνει». Πρόγραμμα ειδικής παιδαγωγικής παρέμβασης και συμβουλευτικής γονέων Ελένη Κυριάκου, Βιργινία Γιαιλατζόγλου, Ελευθερία Αβραμίδου, Α Ψυχιατρική Κλινική Α.Π.Θ. ΓΝ Παπαγεωργίου Θα παρουσιαστεί ένα αγόρι προσχολικής ηλικίας που φοιτά στο νηπιαγωγείο για δεύτερη χρονιά. Οι γονείς επισκέφτηκαν την Εξωτερική Υπηρεσία Λογοθεραπείας -Μαθησιακών Δυσκολιών του ΓΝ Παπαγεωργίου με αίτημα «να κάνουμε κάτι» για την αντιμετώπιση των μαθησιακών και γνωστικών δυσκολιών που παρουσιάζει το παιδί τους. Οι γονείς ανέφεραν ότι οι εκπαιδευτικοί τους ενημέρωσαν ότι το παιδί τους δεν παρουσιάζει καμία πρόοδο, «έχουν πάει παντού» και πως «κάτι πρέπει να γίνει». Οι γονείς δυσκολεύονται λόγω οικονομικών δυσκολιών και δεν μπορούν να του προσφέρουν ιδιωτικά ένα παιδαγωγικό πρόγραμμα παρέμβασης. Από τις πρώτες συναντήσεις και την άμεση επαφή με το παιδί διαπιστώθηκε ότι παρουσιάζει προβλήματα μαθησιακής και ψυχοκοινωνικής φύσεως, άρθρωσης και ιδιόρρυθμης συμπεριφοράς. Το υποστηρικτικό πλαίσιο οργανώθηκε γύρω από τους άξονες της ειδικής διαπαιδαγώγησης, της συμβουλευτικής και της δημιουργικότητας μέσω του παραμυθιού, της εικαστικής τέχνης και το παιχνίδι ρόλων. Λέξεις κλειδιά: Συμβουλευτική γονέων, πρόγραμμα ειδικής παιδαγωγικής παρέμβασης. ΕΡΓΑΣΙΑ 3 Δίγλωσσο περιβάλλον-συμβουλευτική γονέων Τατιάνα Σαμαρά, Αβραμίδου Ελευθερία, Α Ψυχιατρική Κλινική Α.Π.Θ. ΓΝ Παπαγεωργίου Θα παρουσιαστεί το πρόγραμμα ειδικής παιδαγωγικής παρέμβασης σε ένα κορίτσι που φοιτά στο νηπιαγωγείο και της συμβουλευτικής των γονέων του. Το κορίτσι προέρχεται από ένα δίγλωσσο περιβάλλον και οι γονείς του δεν έχουν τα μέσα να λάβουν βοήθεια από ιδιώτη ειδικό. Το κορίτσι έρχεται ύστερα από αίτημα της νηπιαγωγού για διερεύνηση των δυσκολιών που παρουσιάζει. Η νηπιαγωγός αναφέρει πως δεν είναι «σίγουρη τι συμβαίνει με το παιδί και τους γονείς τι είδους βοήθεια χρειάζεται». Βασικοί στόχοι του ειδικού παιδαγωγικού προγράμματος παρέμβασης ήταν η ανάπτυξη ψυχογλωσσικών και γνωστικών ικανοτήτων μέσα από το παιχνίδι και την αφήγηση ιστοριών. Η συνεργασία με τους γονείς είχε στόχο τη δημιουργία ενός «μη κατευθυνόμενου πλαισίου», που έδινε προτεραιότητα στη σχέση που αναπτύσσεται. Οι γονείς μπόρεσαν να μιλήσουν για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν και να βρουν τρόπους να τις διαχειριστούν. Λέξεις κλειδιά: Δίγλωσσο Περιβάλλον, Συμβουλευτική γονέων, Μη κατευθυνόμενο πλαίσιο

54 ΕΡΓΑΣΙΑ 4 «Έχουμε κάνει δυο χρόνια Λογοθεραπεία και το παιδί συνεχίζει να τραυλίζει». Εικαστική Θεραπεία για το παιδί και τη μαμά του. Μαρία Χαιροπούλου, Αθηνά Προκοπούλου, Βασιλική Νοχουτίδου, Α Ψυχιατρική Κλινική Α.Π.Θ. ΓΝ Παπαγεωργίου Η Εικαστική Θεραπεία αποτελεί μια μορφή δομημένης καλλιτεχνικής δραστηριότητας, απασχόλησης καθώς και θεραπείας, που μπορεί να ενταχθεί και να χρησιμοποιηθεί άριστα ατομικά ή σε ομάδες. Σε συνδυασμό της λεκτικής και της μη- λεκτικής επικοινωνίας που την χαρακτηρίζει, και του διευκολυντικού περιβάλλοντος που παρέχει, η εικαστική θεραπεία μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την προσωπική ανάπτυξη, την ενσυναίσθηση, τον μετασχηματισμό. Με την Εικαστική Θεραπεία μπορούν να εκφραστούν σκέψεις, αντιλήψεις, συναισθήματα και να συνδεθούν με την εμπειρία της ζωής και την εξωτερική πραγματικότητα. Η έκφραση, μέσα από τις εικόνες που δημιουργούνται μπορούν να βοηθήσουν στην κατανόηση του εαυτού και του περιβάλλοντος μας. Θα γίνει παρουσίαση ενός κοριτσιού 7 ετών που έρχεται στην Εξ. Υπηρεσία Λογοθεραπείας με αίτημα τον τραυλισμό. Λέξεις κλειδιά: Εικαστική Θεραπεία, έκφραση, ενσυναίσθηση 09:00-10:30 Συμπόσιο 11 (Αίθουσα ΙΙ9) Εξετάζοντας τον ρόλο των Θετικών Συναισθημάτων στον γενικό πληθυσμό σε διαφορετικά πλαίσια Πρόεδρος: Γ. Κλεφτάρας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Συζητητής: Α. Σταλίκας, Πάντειο Πανεπιστήμιο Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών Στο Συμπόσιο αυτό θα παρουσιαστούν τέσσερις εργασίες με επίκεντρο το ρόλο των Θετικών συναισθημάτων στην πρόληψη της Ψυχικής υγείας, καθώς επίσης και την σχέση και αλληλεπίδραση των Θετικών συναισθημάτων με μεταβλητές όπως το Ευ ζην, την Ψυχική ανθεκτικότητα, το Νόημα στη ζωή και την Υποκειμενική ευτυχία. Πιο συγκεκριμένα, στην πρώτη παρουσίαση θα επικεντρωθούμε στη σχέση μεταξύ των Θετικών συναισθημάτων και της Ύπαρξης νοήματος και την επίδρασή τους στην Υποκειμενική ευτυχία του ατόμου πριν και κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα, χρησιμοποιώντας ένα δείγμα 601 συμμετεχόντων. Στην δεύτερη παρουσίαση θα μιλήσουμε για τη σχέση των Θετικών συναισθημάτων, του Ευ ζην και της Ψυχικής ανθεκτικότητας και της επίδρασης τους στην αντιμετώπιση της επαγγελματικής εξουθένωσης των εκπαιδευτικών με δείγμα 450 άτομα. Στην τρίτη παρουσίαση θα παρουσιαστεί η μελέτη της σχέσης μεταξύ των Θετικών συναισθημάτων, του Νοήματος στη ζωή και της Ψυχικής ανθεκτικότητας και της επίδρασης των μεταβλητών αυτών στην αντιμετώπιση της επαγγελματική εξουθένωσης με δείγμα 100 εκπαιδευτικούς. Στην τέταρτη παρουσίαση θα εστιάσουμε στη σχέση μεταξύ των Θετικών συναισθημάτων και της Ψυχικής ανθεκτικότητας καθώς και στην επίδραση των παραγόντων αυτών στη ψυχοσωματική υγεία του ατόμου, χρησιμοποιώντας ένα δείγμα 395 σπουδαστών της Στρατιωτικής Σχολής Μονίμων Υπαξιωματικών του Στρατού Ξηράς. Στην πορεία του συμποσίου θα συζητηθούν τα αποτελέσματα των συγκεκριμένων ερευνών αλλά και η εφαρμογή τους και οι προεκτάσεις τους στην θεωρία, την έρευνα και την πρακτική της Συμβουλευτικής ψυχολογίας, σε επίπεδο πρόληψης και παρέμβασης με ενήλικες σε κοινωνικά ευπαθείς ομάδες, στην Εκπαίδευση και στο Στρατό Ξηράς.

55 ΕΡΓΑΣΙΑ 1 Καλλιεργώντας μια θετική στάση σε περίοδο κρίσης: Η σχέση της βίωσης Θετικών Συναισθημάτων και της Ύπαρξης Νοήματος με την Υποκειμενική Ευτυχία του ατόμου. Ζαπανδιώτου Λεμονιά, Καρακασίδου Ειρήνη, Σταλίκας Αναστάσιος Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Παιδαγωγικό Τμήμα Ειδικής Αγωγής Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Συμβουλευτική στην Ειδική Αγωγή, την Εκπαίδευση και την Υγεία»/ Πάντειο Πανεπιστήμιο Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών, Τμήμα Ψυχολογίας/ Πάντειο Πανεπιστήμιο Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών, Τμήμα Ψυχολογίας Στην εισήγηση αυτή, θα παρουσιαστεί η σχέση ανάμεσα στα Θετικά Συναισθήματα, την Ύπαρξη Νοήματος στη ζωή και την Υποκειμενική Ευτυχία του ατόμου, μετά από συγκριτική μελέτη που έγινε σε ελληνικό πληθυσμό προ και κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης στη χώρα μας. Σκοπός της παρουσίασης είναι να αξιοποιηθούν μελλοντικά οι παραπάνω παράγοντες στα πλαίσια της συμβουλευτικής διαδικασίας σε κοινωνικά ευπαθείς ομάδες στη χώρα μας. Στην έρευνα συμμετείχαν 601 άτομα απο τα οποία, τα 289 (106 άντρες και 176 γυναίκες) συμμετείχαν στην έρευνα τα έτη και τα 312 (113 άντρες και 196 γυναίκες) που συμμετείχαν στην έρευνα τα έτη Οι συμμετέχοντες ήταν ηλικίας 18 ετών και άνω και κάλυπταν όλο το φάσμα σε ο,τι αφορά το μορφωτικό και οικονομικό επίπεδο, την οικογενειακή και την εργασιακή κατάσταση. Τα ψυχομετρικά εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν είναι, η Κλίμακα Καταγραφής Συναισθημάτων (Des-mod, Fredrickson et al., 2003), η Κλίμακα Υποκειμενικής Ευτυχίας (Subjective Happiness Scale, Lyubomirsky, 1999) και το Ερωτηματολόγιο νοήματος ζωής (Meaning in Life Questionnaire, Steger et al., 2006). Οι αναλύσεις έδειξαν πως, τα Θετικά συναισθήματα, η Ύπαρξη νοήματος και η Υποκειμενική ευτυχία, σχετίζονται στατιστικά σημαντικά και στις δύο χρονικές περιόδους. Επιπλέον, η βίωση Θετικών Συναισθημάτων και η Ύπαρξη νοήματος προβλέπουν σημαντικά την Υποκειμενική ευτυχία. Τα παραπάνω αποτελέσματα είναι χρήσιμα για τον σχεδιασμό Συμβουλευτικών Προγραμμάτων πρόληψης και ομάδων ψυχοεκπαίδευσης κυρίως σε ενήλικες, στο χώρο της Συμβουλευτικής Ψυχολογίας και της Εκπαίδευσης. Λέξεις κλειδιά: Θετική Ψυχολογία, Θετικά συναισθήματα, Νόημα στη ζωή, Υποκειμενική ευτυχία, Οικονομική κρίση, Συμβουλευτική ενηλίκων ΕΡΓΑΣΙΑ 2 Η επίδραση του Ευ Ζην, της Ψυχικής Ανθεκτικότητας και των Θετικών Συναισθημάτων στην επαγγελματική εξουθένωση των εκπαιδευτικών Κουδιγκέλη Φανή, Καρακασίδου Ειρήνη, Σταλίκας Αναστάσιος Πάντειο Πανεπιστήμιο Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών Τμήμα Ψυχολογίας Την τελευταία δεκαετία έχουν πραγματοποιηθεί σημαντικές έρευνες με αντικείμενο την επαγγελματική εξουθένωση σε πολλούς εργασιακούς χώρους. Ένας τέτοιος χώρος είναι η Εκπαίδευση και μια από τις επαγγελματικές ομάδες που βιώνει έντονα τα συμπτώματα της επαγγελματικής εξουθένωσης είναι οι εκπαιδευτικοί, με πλήθος παραγόντων να τους επηρεάζουν. Στην παρούσα εισήγηση θα παρουσιαστούν τα αποτελέσματα της διερεύνησης της θεωρίας των θετικών συναισθημάτων, της ψυχικής ανθεκτικότητας, της θετικής νοηματοδότησης στη ζωή, του ψυχολογικού ευ ζην καθώς και της διδακτικής αυτόαποτελεσματικότητας των εκπαιδευτικών και η επίδραση που αυτοί οι παράγοντες μπορούν να ασκήσουν στην αντιμετώπιση της επαγγελματικής εξουθένωσης και του άγχους που οι εκπαιδευτικοί βιώνουν έντονα τα τελευταία χρόνια. Το δείγμα της έρευνας αποτέλεσαν 450 εκπαιδευτικοί της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης (107 άνδρες και 343 γυναίκες) Γενικής και Ειδικής Αγωγής, από διάφορα Δημοτικά Σχολεία της Αττικής και της περιφέρειας. Τα ψυχομετρικά εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν είναι, η Κλίμακα Θετικών και Αρνητικών Συναισθημάτων, η Κλίμακα Ανθεκτικότητας Connor-Davidson, το Ερωτηματολόγιο Επαγγελματικής Εξουθένωσης των Maslach, Jackson & Schwab, η Κλίμακα μέτρησης του Ψυχολογικού Ευ

56 Ζην - PWBS (Psychological Well-Being Scales Short Scales, C. Ryff ), η Κλίμακα Διδακτικής Αυτοαποτελεσματικότητας Εκπαιδευτικών (Teachers Sense of Efficacy Scale TSES, M. Tschannen Moran & A. Woolfolk Hoy) και το Ερωτηματολόγιο Νοήματος Ζωής (Meaning in Life Questionnaire MLQ, M. F. Steger, P. Frazier & S. Oishi). Οι αναλύσεις έδειξαν στατιστικά σημαντικές συσχετίσεις των παραπάνω μεταβλητών και της επαγγελματικής εξουθένωσης. Στην παρουσίασή μας θα σχολιαστούν τα ευρήματα και θα συζητηθούν ερευνητικές προεκτάσεις και ζητήματα πρόληψης και παρέμβασης. Λέξεις κλειδιά: Θετική Ψυχολογία, Επαγγελματική Εξουθένωση, Εκπαιδευτικοί, Θετικά συναισθήματα, Ευ ζην, Ψυχική Ανθεκτικότητα. ΕΡΓΑΣΙΑ 3 H βίωση των Θετικών Συναισθημάτων, το Νόημα Ζωής και η Ψυχική Ανθεκτικότητα ως προστατευτικοί παράγοντες στην επαγγελματική εξουθένωση των εκπαιδευτικών Μιλής Παναγιώτης, Σταλίκας Αναστάσιος Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Παιδαγωγικό Τμήμα Ειδικής Αγωγής Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Συμβουλευτική στην Ειδική Αγωγή, την Εκπαίδευση και την Υγεία» /Πάντειο Πανεπιστήμιο Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών Τμήμα Ψυχολογίας Στην παρούσα έρευνα μελετούμε την πιθανή σχέση της βίωσης θετικών συναισθημάτων, της ψυχικής ανθεκτικότητας και της θετικής νοηματοδότησης στη ζωή των εκπαιδευτικών και της επίδρασης που αυτά μπορούν να ασκήσουν στην αντιμετώπιση της επαγγελματικής εξουθένωσης και του άγχους. Τα ψυχομετρικά εργαλεία που χρησιμοποιούμε είναι: Ερωτηματολόγιο Καταγραφής Επαγγελματικής Εξουθένωσης της Maslach για Εκπαιδευτικούς (Maslach Burnout Inventory [M. B. I.] Education Form), Κλίμακα Ανθεκτικότητας Connor Davidson, Ερωτηματολόγιο Νοήματος Ζωής των Steger, Frasier & Oishi, Κλίμακα Θετικού και Αρνητικού Συναισθήματος (PANAS) των Watson, Clark & Tellegen. Το δείγμα μας αποτελείται από 100 εκπαιδευτικούς της γενικής και ειδικής εκπαίδευσης στην Δυτική Ελλάδα. Τα ευρήματα αποδεικνύουν πως το υποκειμενικό αίσθημα ευτυχίας και γενικότερα τα θετικά συναισθήματα δρουν ως προστατευτικοί παράγοντες σε περιπτώσεις χρόνιου άγχους. Η αίσθηση σκοπού και νοήματος στη ζωή εμφανίζεται ως ένας από τους πιο σημαντικούς προστατευτικούς παράγοντες που ενισχύουν την ανθεκτικότητα ενός ατόμου. Οι συναισθηματικές και διανοητικές απαιτήσεις και ευθύνες στις οποίες οι εκπαιδευτικοί είναι εκτεθειμένοι σε βάθος χρόνου συνεπάγονται πολύ έντονο άγχος και δυσαρέσκεια με αποτέλεσμα συχνά την εκ μέρους τους απαξίωση του νοήματος ζωής. Η βίωση θετικών συναισθημάτων αυξάνει καθοριστικά την ανθεκτικότητα των ατόμων και η αύξηση αυτή οδηγεί σε ικανοποίηση από τη ζωή. Λέξεις κλειδιά: θετικότητα, νόημα ζωής, ανθεκτικότητα, εξουθένωση εκπαιδευτικών ΕΡΓΑΣΙΑ 4 Ψυχική Ανθεκτικότητα, Θετικά Συναισθήματα και Ψυχοσωματική Υγεία: Εστιάζοντας στους Σπουδαστές της Στρατιωτικής Σχολής Μονίμων Υπαξιωματικών του Στρατού Ξηράς Καραμπάς Κωνσταντίνος, Σταλίκας Αναστάσιος Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Παιδαγωγικό Τμήμα Ειδικής Αγωγής Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Συμβουλευτική στην Ειδική Αγωγή, την Εκπαίδευση και την Υγεία» /Πάντειο Πανεπιστήμιο Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών Τμήμα Ψυχολογίας Σκοπός της έρευνας ήταν η διερεύνηση της σχέσης ανάμεσα στα θετικά συναισθήματα και την ψυχική ανθεκτικότητα, καθώς και η αναγνώριση της επίδρασης των εν λόγω μεταβλητών στην ψυχοσωματική υγεία, μέσα σε ένα κατεξοχήν στρεσογόνο περιβάλλον, όπως είναι αυτό των Στρατιωτικών Σχολών. Στην έρευνα συμμετείχαν 395 πρωτοετείς και δευτεροετείς σπουδαστές της Στρατιωτικής Σχολής Μονίμων Υπαξιωματικών του Στρατού Ξηράς (ΣΜΥ), εκ των οποίων 272 άνδρες και 123 γυναίκες. Τα

57 ερωτηματολόγια που χρησιμοποιήθηκαν ήταν η Κλίμακα Ψυχικής Ανθεκτικότητας (CD-RISC. Connor & Davidson, 2003), η Κλίμακα Θετικής και Αρνητικής Συναισθηματικής Κατάστασης (PANAS. Watson et al., 1988) και το Ερωτηματολόγιο Γενικής Υγείας 28 (GHQ-28. Goldberg & Hillier, 1979). Βρέθηκε ότι τα θετικά συναισθήματα σχετίζονται σημαντικά με μεγαλύτερη ψυχική ανθεκτικότητα, ενώ τα αρνητικά συναισθήματα σχετίζονται με μικρότερη ψυχική ανθεκτικότητα. Παρατηρήθηκε ακόμα ότι η μεγαλύτερη ψυχική ανθεκτικότητα σχετίζεται στατιστικά σημαντικά με καλύτερη ψυχοσωματική υγεία. Επιπλέον καταδείχτηκε ότι τα θετικά συναισθήματα σχετίζονται ισχυρά με καλύτερη ψυχοσωματική υγεία ενώ τα αρνητικά συναισθήματα σχετίζονται με χειρότερη ψυχοσωματική υγεία. Τέλος μεταξύ των δημογραφικών του φύλου και του έτους φοίτησης στη Σχολή, δεν παρατηρήθηκαν σημαντικές διαφορές στο επίπεδο των θετικών συναισθημάτων και της ψυχικής ανθεκτικότητας, ωστόσο οι γυναίκες όπως και οι πρωτοετείς της Σχολής, εμφανίζουν στατιστικά σημαντικά περισσότερα προβλήματα ψυχοσωματικής υγείας σε σχέση με τους άνδρες και τους δευτεροετείς αντίστοιχα, γεγονός που υποδεικνύει ενδεχομένως ότι οι σπουδάστριες όπως και οι πρωτοετείς χρησιμοποιούν τα θετικά συναισθήματα και αναπτύσσουν ανθεκτικότητα, ως μια στρατηγική προσαρμογής και αποτελεσματικής αντιμετώπισης των υψηλών σωματικών και ψυχικών απαιτήσεων της Στρατιωτικής Σχολής. Λέξεις κλειδιά: Ψυχική Ανθεκτικότητα, Θετικά Συναισθήματα, Ψυχοσωματική Υγεία, Σπουδαστές Στρατιωτικών Σχολών 10:30-12:00 Προσκεκλημένο εργαστήριο 2 (Αμφιθέατρο Ι4) Working at relational depth in counselling Psychology Mick Cooper, University of Roehampton 10:30-12:00 Εργαστήριο 4 (Αίθουσα ΙΙ8) Συμβουλευτική παρέμβαση πρωτογενούς πρόληψης των εξαρτήσεων για φοιτητές Δωροθέα Λοΐζου, Αριάδνη Στογιαννίδου, Γκοντοσίδου Φαίη, Μιχαηλίδου Γεωργία Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Αριθμός συμμετεχόντων: εώς 20 άτομα Το εργαστήριο στοχεύει στην ενημέρωση και εκπαίδευση των συμμετεχόντων στη συμβουλευτική παρέμβαση πρωτογενούς πρόληψης των εξαρτήσεων σε φοιτητές. Στόχος της παρέμβασης είναι να επιφέρει επιθυμητές αλλαγές στις αντιλήψεις, στις δεξιότητες και στις γνώσεις των συμμετεχόντων φοιτητών για τις εξαρτησιογόνες ουσίες. Στο παρόν εργαστήριο θα γίνει μια συνοπτική παρουσίαση της δομής και του περιεχομένου του προγράμματος με τίτλο «Το ταξίδι σου είσαι εσύ» που πραγματοποιήθηκε κατά τα ακαδημαϊκά έτη 2012 και 2013 σε φοιτητές, στα πλαίσια διδακτορικής διατριβής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Στη συνέχεια, θα γίνει προσομοίωση μέρους του προγράμματος κατά τη διάρκεια της οποίας οι συμμετέχοντες θα έχουν τη δυνατότητα να γνωρίσουν βιωματικά το πολυπαραγοντικό φαινόμενο της εξάρτησης και να συζητήσουν τα είδη και τα στάδιά της μέσα από μια ομαδική διαδικασία. Τέλος, με αφορμή την παρούσα προσομοίωση θα συζητηθεί η διαδικασία σχεδιασμού και αξιολόγησης ομαδικών συμβουλευτικών παρεμβάσεων. Λέξεις κλειδιά: εξάρτηση, συμβουλευτική παρέμβαση, πρωτογενής πρόληψη, φοιτητές

58 12:30-14:00 Συμπόσιο 12 (Αμφιθέατρο Ι4) Η συμβολή της Θετικής Ψυχολογίας: Εφαρμογές και παρεμβάσεις στην κλινική πρακτική Πρόεδρος: Α. Σταλίκας, Πάντειο Πανεπιστήμιο Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών Συζητητής: Γ. Κλεφτάρας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Το παρόν συμπόσιο παρουσιάζει την ανάπτυξη, εφαρμογή και αξιολόγηση ψυχοθεραπευτικών και ψυχοεκπαιδευτικών παρεμβάσεων οι οποίες θεωρητικά και κλινικά εμπνέονται από το πλαίσιο της Θετικής Ψυχολογίας. Ως μεθοδολογία διακρίνεται η ποιοτική ανάλυση των δεδομένων που συλλέχθηκαν κατά την διάρκεια των παρεμβάσεων. Άρχικά αναφέρεται η συμβολή της ψυχοθεραπείας στην ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας και η διερεύνηση του μεγέθους και ποιότητας αυτής της συμβολής. Πιο συγκεκριμμένα, επιχειρείται η ποιοτική ανάλυση συνεντεύξεων σε πελάτες που έχουν βιώσει τραυματικό γεγονός ζωής και έχουν επιτυχώς ολοκληρώσει ένα θεραπευτικό κύκλο. Βασισμένα στην μεθοδολογία της εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας, τα ευρήματα της έρευνας αναδεικνύουν τον κεντρικό ρόλο της ψυχοθεραπευτικής σχέσης στην ανάπτυξη της ψυχικής ανθεκτικότητας. Σε άλλο δείγμα πελατών και υιοθετώντας την ίδια μεθοδολογική προσέγγιση, μελετήθηκαν οι βοηθητικοί παράγοντες σε μια επιτυχή ψυχοθεραπεία, από την οπτική των πελατών. Συγκεκριμένα, αναφέρεται ότι η ψυχοθεραπευτική διαδικασία άλλαξε την αντίληψη για τη ζωή, τη σχέση με τον εαυτό και τους άλλους και τον τρόπο που καθημερινά αντιμετωπίζουν τις δυσκολίες τους. Παρουσιάζεται, επίσης, ψυχοεκπαιδευτική παρέμβαση με στόχο την ανάπτυξη στρατηγικών του Απολαμβάνειν. Αναφέρεται η ανάπτυξη δέκα στρατηγικών διαχείρισης των θετικών συναισθημάτων. Στόχος της παρέμβασης είναι να διερευνηθεί η αποτελεσματικότητά της πέρα από τον εκπαιδευτικό της χαρακτήρα, εισάγοντας την πρακτική βιωματικών ασκήσεων. Στη συνέχεια, παρουσιάζεται η ανάλυση ποιοτικών δεδομένων σε ένα πρόγραμμα ψυχοθεραπείας σε καρδιοπαθείς. Στόχος της μελέτης είναι να αναδείξει και να ταυτοποιήσει επαναλαμβανόμενα θέματα που έχουν σημαντική επίδραση στους ψυχολογικούς δείκτες υγείας των καρδιοπαθών, και κατ επέκταση στο μέγεθος της διευκόλυνσης της αποκατάστασής τους. Σε ένα άλλο πληθυσμό ουσιοεξαρτώμενων παρουσιάζεται η ποιοτική ανάλυση ημιδομημένων συνεντεύξεων. Από την ανάλυση των ποιοτικών δεδομένων προέκυψαν έπτα αφηγηματικά είδη που οι συμμετέχοντες χρησιμοποιούν για να αναδειχθούν οι σκέψεις, οι προβληματισμοί τους και τα συναισθήματα τους. Τέλος, επιχειρείται η συνολική αποτίμηση και πιθανή επίδραση των ανωτέρω μελετών στο πλαίσιο της συμβουλευτικής ψυχολογίας ως θεωρία και κλινική εφαρμογή. ΕΡΓΑΣΙΑ 1 Μια εμπειρικά θεμελιωμένη θεωρία της συμβολής της ψυχοθεραπείας στην ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας Λακιώτη Αγάθη, Σταλίκας Αναστάσιος Πάντειο Πανεπιστήμιο Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών Ο σκοπός αυτής της έρευνας είναι η διερεύνηση της συμβολής της ψυχοθεραπείας στην ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας. Δύο ειδικότερα ερωτήματα εξετάζονται: Ποιες αλλαγές που συμβαίνουν λόγω της ψυχοθεραπείας σχετίζονται με παράγοντες οι οποίοι συμβάλλουν στην ανάπτυξη της ψυχικής ανθεκτικότητας; Και δεύτερον, ποιες είναι οι ψυχοθεραπευτικές διαδικασίες μέσα από τις οποίες ενισχύονται αυτοί οι παράγοντες; Η έρευνα βασίστηκε σε συνεντεύξεις 11 ατόμων που βίωσαν κάποιο τραυματικό γεγονός και αναζήτησαν ψυχοθεραπεία για να αντιμετωπίσουν τις επιπτώσεις των γεγονότων αυτών. Η ανάλυση των δεδομένων έγινε με τη μεθοδολογία της εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας (grounded theory). Τα ευρήματα παρουσιάζουν κοινά σημεία με αντίστοιχες έρευνες στην ψυχοθεραπεία και εστιάζουν στον κεντρικό ρόλο της θεραπευτικής σχέσης στην ενίσχυση των παραγόντων της ψυχικής ανθεκτικότητας. Συγκεκριμένα οι συμμετέχοντες μέσα από τη θεραπευτική σχέση βίωσαν αλλαγή στον

59 τρόπο νοηματοδότησης των τραυματικών εμπειριών αλλά και της ζωής γενικότερα, αλλαγή στη σχέση με τον εαυτό τους, αλλαγή στην συναισθηματική βίωση και τέλος αλλαγή των στρατηγικών αντιμετώπισης του στρες και των αντιξοοτήτων της ζωής. Παρουσιάζονται οι επιπτώσεις για την ψυχοθεραπευτική διαδικασία και γίνονται προτάσεις σχετικά με τους τρόπους που οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας μπορούν να βοηθήσουν στην ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας ατόμων που έχουν βιώσει τραυματικά γεγονότα. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: Ψυχική ανθεκτικότητα, ψυχοθεραπεία, εμπειρικά θεμελιωμένη θεωρία (grounded theory). ΕΡΓΑΣΙΑ 2 Τι βοηθάει στην ψυχοθεραπεία; Διερευνώντας την παρουσία θεραπευτικών παραγόντων στις αφηγήσεις πελατών μετά την ολοκλήρωση επιτυχούς θεραπευτικής διαδικασίας Κατερίνα Ζύμνη, Σταλίκας Αναστάσιος Πάντειο Πανεπιστήμιο Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών Οι μελέτες των τελευταίων δυο δεκαετιών που αναφέρονται στην αποτελεσματικότητα της ψυχοθεραπείας αναδύουν τη σημαντικότητα του ρόλου του πελάτη στη διαδικασία της αλλαγής. Ωστόσο, οι περισσότερες μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί τόσο στον ελληνικό όσο και στον διεθνή επιστημονικό χώρο, δεν έχουν συμπεριλάβει τη ματιά του πελάτη, κυρίως λόγω μεθοδολογικών δυσκολιών.ο σκοπός της έρευνας που παρουσιάζεται είναι η μελέτη των βοηθητικών παραγόντων στην ψυχοθεραπεία, από τη σκοπιά του πελάτη. Ειδικότερα εξετάζονται ποιες αλλαγές στη ζωή του θεραπευόμενου σχετίζονται με την ψυχοθεραπεία και ποιες είναι οι θεραπευτικές παρεμβάσεις μέσα από τις οποίες κατάφερε να βοηθηθεί. Η έρευνα βασίστηκε σε συνεντεύξεις 7 ατόμων που έχουν ολοκληρώσει με επιτυχία την ψυχοθεραπεία τους. Η ανάλυση των δεδομένων έγινε με τη μεθοδολογία της εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας (grounded theory). Συγκεκριμένα, οι συμμετέχοντες εκφράζουν πως μέσα από τη θεραπευτική διαδικασία κατάφεραν να αλλάξουν την αντίληψη για τη ζωή τους, τη σχέση με τον εαυτό τους και τους άλλους, και τον τρόπο που αντιμετωπίζουν τις δυσκολίες που αναδύονται στην καθημερινότητά τους. Τα ευρήματα παρουσιάζουν κοινά σημεία με αντίστοιχες έρευνες στην ψυχοθεραπεία και αναδεικνύουν την σημαντικότητα της θεραπευτικής συμμαχίας, της βίωσης και του μετασχηματισμού των συναισθημάτων που αναδύονται στη θεραπευτική διαδικασία ως μοχλός και αποτέλεσμα της αλλαγής. Θα αναφερθούν οι επιπτώσεις των ευρημάτων για την ψυχοθεραπεία. Ειδικότερα θα γίνει αναφορά στην ευθύνη του θεραπευτή και την ανάγκη επιστημονικής κατάρτισης των ειδικών στο χώρο της ψυχικής υγείας. Λέξεις κλειδιά: Αλλαγή, ψυχοθεραπεία, αφηγήσεις πελατών, ποιοτική έρευνα, εμπειρικά θεμελιωμένη θεωρία (grounded theory). ΕΡΓΑΣΙΑ 3 Παρουσίαση αποτελεσμάτων από την εφαρμογή ενός ψυχοεκπαιδευτικού κύκλου σεμιναρίων με βάση τις δέκα στρατηγικές του Απολαμβάνειν (Savoring) Αλέξης Χαρισιάδης, Ειρήνη Καρακασίδου, Αναστάσιος Σταλικας Πάντειο Πανεπιστήμιο Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών Ως «Απολαμβάνειν» ορίζεται μια σειρά από νοητικές και πρακτικές λειτουργίες που μετατρέπουν έναν θετικό ερέθισμα, αποτέλεσμα, ή γεγονός σε θετικά συναισθήματα, στα οποία κάποιος επικεντρώνει την προσοχή του, τα εκτιμά και τα απολαμβάνει. Σκοπός της παρούσα εργασίας είναι η παρουσίαση των αρχικών, ποσοτικών και ποιοτικών αποτελεσμάτων από την εφαρμογή ενός ψυχοεκπαιδευτικού κύκλου σεμιναρίων για τις δέκα στρατηγικές του Απολαμβάνειν (Savoring) σε πληθυσμό 35 φοιτητών. Το σεμινάριο σχεδιάστηκε με στόχο την εκπαίδευση των συμμετεχόντων στις βασικές έννοιες του Απολαμβάνειν (Savoring) και ιδιαίτερα στις δέκα διαφορετικές στρατηγικές που αποτελούν τρόπους διαχείρισης των θετικών συναισθημάτων. Το σεμινάριο εκτός από τον εκπαιδευτικό τους χαρακτήρα είχε

60 και βιωματικό χαρακτήρα κατά τον οποίον οι συμμετέχοντες είχαν την ευκαιρία να δοκιμάσουν στην πράξη την κάθε μία από τις διδαχθείσες στρατηγικές. Μετρήσεις, όσον αφορά τους τρόπους του Απολαμβάνειν καθώς και άλλες παραμέτρους έγιναν πριν από το σεμινάριο, κατά τη λήξη του καθώς και ένα μήνα μετά χρησιμοποιώντας ερωτηματολόγια αυτοαναφοράς. Πιο συγκεκριμένα για τη μέτρηση της έννοιας του Απολαμβάνειν χρησιμοποιήθηκε το ερωτηματολόγιο (Abridged Ways of Savoring Checklist, Erica D. Chadwick, Fred B. Bryant, Joseph Veroff). Επιπλέον, μελετήθηκαν κι άλλες μεταβλητές όπως, τα θετικά συναισθήματα, η ανθεκτικότητα, η ικανοποίηση από τη ζωή, η υποκειμενική ευτυχία και συμπτώματα άγχους, κατάθλιψης και στρες. Εκτός από την ομάδα παρέμβασης τα ερωτηματολόγια δόθηκαν και σε μια ομάδα ελέγχου. Τα ευρήματα θα παρουσιαστούν με βάση το θεωρητικό πλαίσιο του απολαμβάνειν και θα συζητηθούν οι πρακτικές τους εφαρμογές στον τομέα της θετικής και συμβουλευτικής ψυχολογίας. ΕΡΓΑΣΙΑ 4 Ψυχοκαρδιολογία και ποιοτική ανάλυση ψυχοθεραπευτικής παρέμβασης σε καρδιοπαθείς Αντώνης Τσιρίκος, Αναστάσιος Σταλίκας Πάντειο Πανεπιστήμιο Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών Η ψυχοκαρδιολογία κλάδος της κλινικής ψυχολογίας της υγείας- αναφέρεται στην έρευνα-μελέτη και στην εφαρμοζόμενη κλινική πράξη σε καρδιοπαθείς με στόχο την αποκατάσταση των ασθενών (ποιότητα ζωής, υποτροπές, μακροζωία, κ.ά). Οι ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις στον πληθυσμο των καρδιοπαθών θεωρούνται βασικό μέρος της συνολης αποκατάστασης, με εγνωσμένη θεραπευτική αποτελεσματικότητα. Ωστόσο, διαπιστώνεται, τόσο στην ελληνική όσο και στην διεθνή επιστημονική κοινότητα, η ανάγκη εμβάθυνσης και ανάλυσης εκείνων των ιδιαίτερων συστατικών στοιχείων μίας ψυχοθεραπευτικής παρέμβασης η οποία απευθύνεται στην ιδιαίτερη ψυχολογική κατάσταση που βιώνουν οι καρδιοπαθείς μετά την ένάρξη του καρδιολογικού επεισοδίου. Σε αυτο το πλαίσιο αναφοράς, αναπτύχθηκε ένα αμιγώς ψυχοθεραπευτικό πρόγραμμα (ομαδικών και ατομικών ψυχοθεραπευτικών συνεδριών), σε εξωνοσοκομειακή βάση και διάρκειας ενός έτους. Μετά την ολοκλήρωση της παρέμβασης, ακολουθήσαμε μεθοδολογικά την ποιοτική ανάλυση των συνεδριών (ειδικότερα χρησιμοποιήσαμε την προσεγγιση της θεματικής ανάλυσης) με στόχο την ανάδειξη και ταυτοποιήση πιθανόν επαναλαμβανόμενων θεμάτων (pattern) που έχουν σημαντική επίδραση στους ψυχικούς δείκτες υγείας των καρδιοπαθών και κατ επέκταση στην ποιότητα αποκαταστασης τους. Σκοπός της μελέτης είναι ο εμπλουτισμός των επαγγελματιών ψυχικής υγείας που εργάζονται με καρδιοπαθείς ωστε να εντοπίσουν και να επαναπροσδιορίσουν τις ανάγκες και τις καταστασιακές ιδιαιτερότητες του καρδιοπαθούς. Προσδοκούμε με αυτό τον τρόπο να συνεισφέρουμε σε ένα παραγωγικό διάλογο μεταξύ ψυχολόγων και καρδιολόγων.

61 12:30-14:00 Θεμ. Συνεδρία 10 (Αίθουσα Ι12) Συμβουλευτική γονέων Πρόεδρος: Β. Παπαδιώτη-Αθανασίου, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Οι Ομάδες Σχολών Γονέων μέσα από το πρίσμα της Συστημικής Θεωρίας Μίνα Μπρούμου, Όλγα Χούλιαρη, Βασιλική Παππά Πανελλήνιος Σύνδεσμος Σχολών Γονέων Ο βασικός σκοπός λειτουργίας των Ομάδων Σχολών Γονέων είναι η στήριξη του δοκιμαζόμενου θεσμού της οικογένειας. Η συμβουλευτική γονέων ασκείται μέσα από τις Σχολές Γονέων που εισήχθησαν στον ελληνικό χώρο το 1962, με πρωτοβουλία της Μαρίας Χουρδάκη, και εφαρμόζουν το Εξελικτικό Σύστημα, το οποίο βασίζεται στις δύο βασικές αρχές της Διεθνούς Ομοσπονδίας για την Εκπαίδευση των Γονέων: α) την ενημέρωση-πληροφόρηση των γονέων πάνω σε θέματα Εξελικτικής και Οικογενειακής ψυχολογίας και β) την διαμόρφωση-διαφοροποίηση της συμπεριφοράς του γονέα, ώστε να είναι σε θέση να ανταποκριθεί στη θετική εξέλιξη του παιδιού του. Με την μελέτη της οικογένειας έχει συνδεθεί η Συστημική- Οικογενειακή Θεωρία, η οποία κάνει την εμφάνιση της σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο το Στόχος της παρουσίασης είναι να εξετάσει τη δυνατότητα εφαρμογής των αρχών της συστημικής προσέγγισης και των τεχνικών που αναδύονται από τα διάφορα συστημικά μοντέλα στις Ομάδες Σχολών Γονέων. Επιδιώκοντας να παραμείνουμε στα πλαίσια της συμβουλευτικής, γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στο διαγενεαλογικό μοντέλο του Bowen, το οποίο θα μπορούσε να βρει εφαρμογή στα πλαίσια των Ομάδων Σχολών Γονέων. Επιπρόσθετα, επιχειρείται να αναλυθεί το φαινόμενο της τριγωνοποίησης που χαρακτηρίζει κατά κόρον την ελληνική οικογένεια, όπου η επικοινωνία των γονέων περνά μέσα από το παιδί και το παιδί χρησιμοποιείται ως διαμεσολαβητής στη μεταξύ τους σχέση. Η αποτριγωνοποίηση συντελείται μέσω της διαφοροποίησης που επιδιώκουμε να συμβεί και της κατάργησης της συγχώνευσης. Τελειώνοντας, αναδεικνύεται η σημασία της συμβουλευτικής γονέων ως αναγκαιότητα της στήριξης του θεσμού της οικογένειας, η οποία σύμφωνα με πολλούς μελετητές της Συστημικής-Οικογενειακής Θεωρίας λειτουργεί ως «δίχτυ ασφαλείας». Λέξεις κλειδιά: Ομάδες Σχολών Γονέων, Συμβουλευτική Γονέων, Συστημική-Οικογενειακή Θεωρία Ορισμός προβλήματος και διαχείριση υπαιτιότητας: μια προσέγγιση ανάλυσης λόγου στη μελέτη της συστημικής οικογενειακής θεραπείας Πηνελόπη Πατρίκα, Εκπαιδευτικός Ειδικής Αγωγής- M.Sc. Συμβουλευτική στην Ειδική Αγωγή, την Εκπαίδευση και την Υγεία, Παιδαγωγικό Τμήμα Ειδικής Αγωγής, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Ελευθερία Τσέλιου, Επίκουρη Καθηγήτρια, Παιδαγωγικό Τμήμα Προσχολικής Εκπαίδευσης, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Στόχος της παρούσας εργασίας είναι να παρουσιάσει μοτίβα διαχείρισης της υπαιτιότητας σχετικά με το αναφερόμενο πρόβλημα σε αρχικές συνεδρίες συστημικής οικογενειακής θεραπείας, βάσει ευρημάτων ποιοτικής ερευνητικής μελέτης. Σύμφωνα με τη συστημική προσέγγιση, η τοποθέτηση του προβλήματος στο πλαίσιο των αλληλεπιδράσεων με τρόπο που να μη φωτογραφίζει άτομα-υπαίτιους αποτελεί κεντρικό ζητούμενο στη θεραπευτική διαδικασία. Η παρουσιαζόμενη ερευνητική μελέτη είχε ως ευρύτερο στόχο τη διερεύνηση του τρόπου δόμησης της έννοιας του «προβλήματος» στο (διά)-λογο μεταξύ θεραπευτή/τριας και μελών οικογένειας σε αρχικές συνεδρίες συστημικής οικογενειακής θεραπείας (Μοντέλο του Μιλάνου) με χρήση της μεθοδολογίας της Ανάλυσης Λόγου. Τα δεδομένα αποτέλεσαν εννέα απομαγνητοφωνημένες αρχικές (πρώτη έως δεύτερη) συνεδρίες έξι οικογενειών σε θεραπεία. Η ανάλυση έγινε με βάση το Μοντέλο Γλωσσικής Δράσης (Discursive Action Model) των Edwards & Potter (1992) και ανέδειξε ότι, όσον αφορά τη διαχείριση της υπαιτιότητας, ο λόγος των μελών της οικογένειας

62 οργανώνεται γύρω από το δίπολο αθωότητας- ενοχής με διάφορους τρόπους. Αυτοί περιλαμβάνουν είτε την ενοχοποίηση του/της αναφερόμενου/νης ασθενούς ενώ τα υπόλοιπα μέλη χαρακτηρίζονται ως μη υπεύθυνα, είτε την ενοχοποίηση των μελών της οικογένειας και την αποενοχοποίηση του/της αναφερόμενου/νης ασθενούς, είτε την απαλλαγή όλων από την ευθύνη και την ενοχοποίηση του ίδιου του προβλήματος/«ασθένειας». Από την άλλη, στο λόγο του θεραπευτή, γίνεται απόπειρα τοποθέτησης του προβλήματος στο επίπεδο των σχέσεων, χωρίς όμως την αναζήτηση ενόχων. Η σημασία του ευρήματος συζητιέται τόσο σε επίπεδο θεωρίας όσο και σε κλινικής πρακτικής, ενώ υπογραμμίζεται η ανάγκη περαιτέρω διερεύνησης και ταυτόχρονα αναδεικνύονται και οι δυνατότητες της Ανάλυσης Λόγου ως μεθοδολογικού εργαλείου στη μελέτη της ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας. Λεξεις κλειδιά: πρόβλημα, υπαιτιότητα, συστημική οικογενειακή θεραπεία, ανάλυση λόγου. Η Προσέγγιση των Κοινών Παραγόντων στην Οικογενειακή Θεραπεία Βάσω Παπαδιώτη Αθανασίου 3 1 Συστημική- Οικογενειακή Θεραπεύτρια. Επιστ. υπεύθυνη του ΕΣΥΘΕΠΑΣ και ΚΕΣΥΕΚ Ιωαννίνων, Αν. Καθηγήτρια Ψυχολογίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Η οικογενειακή συστημική θεραπεία στην εξελικτική της πορεία έχει αναπτύξει πολλά διαφορετικά μοντέλα με επιμέρους θεωρητικές αρχές και τεχνικές θεραπευτικής παρέμβασης ( Παπαδιώτη Αθανασίου & Softas Nall, υπό έκδοση, Blow & Sprenkle, 2001). Ο κατακερματισμός αυτός οδήγησε τα τελευταία χρόνια σε μια προσπάθεια των ερευνητών για εντοπισμό των στοιχείων που είναι αποτελεσματικά στη θεραπεία και είναι κοινά σε όλα τα μοντέλα οικογενειακής θεραπείας. Όπως αναφέρουν οι Blow και Sprenkle (2001), αυτό το οποίο κάνει μια θεραπεία αποτελεσματική δεν είναι κάτι μοναδικό σε μια θεωρία, αλλά μάλλον ένα σύνολο κοινών παραγόντων. Στην εισήγηση αυτή θα παρουσιαστεί η ερευνητική προσπάθεια και οι κοινοί παράγοντες που συνδέονται με την αποτελεσματικότητα της οικογενειακής θεραπείας. Λέξεις κλειδιά: Οικογενειακή- Συστημική Θεραπεία, Κοινοί παράγοντες, Αποτελεσματικότητα Οικογενειακής Θεραπείας 12:30-14:00 Θεμ. Συνεδρία 11 (Αίθουσα Ι13) Μαθησιακές δυσκολίες Πρόεδρος: Γ. Δ. Σιδερίδης, Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ Ο Διαμεσολαβητικός Ρόλος του Κλίματος της Τάξης στη Σχέση της Σχολικής Επάρκειας και του Σχολικού Εκφοβισμού για τους μαθητές με Μαθησιακές Δυσκολίες Φαίη Αντωνίου, Νικολία Αποστολοπούλου Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Σύμφωνα με τη σύγχρονη και διεθνή έρευνα, οι μαθητές με Μαθησιακές Δυσκολίες (ΜΔ) συμμετέχουν συχνά σε περιστατικά σχολικού εκφοβισμού, είτε ως θύματα είστε ως θύτες. Η χαμηλή αντίληψη που έχουν για τη σχολική τους επάρκεια συμβάλει στην κοινωνική τους απομόνωση, γεγονός που συχνά τους καθιστά στόχο σχολικού εκφοβισμού. Σε άλλες περιπτώσεις, οι μαθητές με ΜΔ παρουσιάζουν εκφοβιστική

63 συμπεριφορά κυρίως προς τους μαθητές με καλύτερη ακαδημαϊκή επίδοση. Στόχος της παρούσας μελέτης ήταν η αξιολόγηση της σημασίας του κλίματος της τάξης στην σχέση του αισθήματος της σχολικής επάρκειας και της εκφοβιστικής συμπεριφοράς μαθητών με Μαθησιακές Δυσκολίες. Συμμετέχοντες ήταν 207 μαθητές με διάγνωση Μαθησιακών Δυσκολιών (135 αγόρια και 72 κορίτσια) που φοιτούσαν στις τάξεις Ε Δημοτικού έως και Γ Λυκείου. Για την αξιολόγηση της σχολικής επάρκειας χρησιμοποιήθηκε το σταθμισμένο εργαλείο ψυχοκοινωνικής προσαρμογής των Χατζηχρήστου και συν (2008) και για την μέτρηση της των επιπέδων θυματοποίησης και εκφοβισμού το Peer Experiences Questionnaire των Verbeg, Jacobs και Hershberg (1999). Το κλίμα της τάξης μετρήθηκε μέσω του ερωτηματολογίου του Σιδερίδη και των συνεργατών του (2006). Οι αναλύσεις πραγματοποιήθηκαν μέσω του μοντέλου διαμεσολάβησης (mediation). Τα αποτελέσματα έδειξαν ολοκληρωτική διαμεσολάβηση, καθώς η απευθείας σχέση Σχολικής Επάρκειας και Εκφοβιστικής Συμπεριφοράς έπαψε να είναι σημαντική αφότου εντάχθηκε στο μοντέλο ο διαμεσολαβητής Κλίμα με προσανατολισμό στο στόχο της Μάθησης. Αντίθετα, η σχέση αυτή συνέχισε να είναι σημαντική και μετά την ένταξη στο μοντέλο του Κλίματος με προσανατολισμό στο στόχο της Επίτευξης. Τα παραπάνω ευρήματα παρατηρήθηκαν και για τη σχέση Σχολικής Επάρκειας και Θυματοποίηση. Μοντέλα σχέσεων μεταξύ εκπαιδευτικών και γονέων παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες υπό το πρίσμα των κοινοτήτων πρακτικής (ΚτΠ) Δήμητρα Ελευθεριάδου και Αναστασία Βλάχου Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Παιδαγωγικό Τμήμα Ειδικής Αγωγής Η παρούσα έρευνα επιχειρεί να διερευνήσει την ύπαρξη μοντέλων (patterns) στις σχέσεις εκπαιδευτικών και γονιών παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες (ΜΔ) που φοιτούν στα τμήμα ένταξης (Τ.Ε). Δεδομένου ότι η συνεργασία μεταξύ σχολείου και οικογένειας αποτελεί βασικό παράγοντα για την ακαδημαϊκή πορεία ενός παιδιού με ΜΔς είναι σημαντικό να εξεταστούν οι σχέσεις και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των σχέσεων που προκύπτουν μεταξύ σχολείου και οικογένειας. Ειδικότερα, η έρευνα στηρίζεται στο θεωρητικό πλαίσιο των Κοινοτήτων της Πρακτικής (ΚτΠ), μιας κοινωνικής θεωρίας της μάθησης, που υποστηρίζει ότι οι ΚτΠ είναι ομάδες ανθρώπων που μοιράζονται κοινές γνώσεις, εμπειρίες και κοινά προβλήματα και αλληλεπιδρούν σε μια συνεχή διαδικασία για να επεκτείνουν το πεδίο γνώσεων, διαμορφώνοντας ή επαναπροσδιορίζοντας τις ταυτότητες και τους ρόλους τους. Στην μελέτη συμμετείχαν οι γονείς είκοσι μαθητών με διαγνωσμένες ΜΔ - 20 μητέρες και 20 πατέρες - και οι εκπαιδευτικοί τους - 20 γενικής και 20 ειδικής εκπαίδευσης. Η συλλογή δεδομένων έγινε με τη χρήση δυαδικών ημι-δομημένων συνεντεύξεων, η κατασκευή των οποίων στηρίχτηκε στις αρχές της θεωρίας για τις Κ.τΠ. Τα αποτελέσματα αναδεικνύουν τέσσερα μοντέλα σχέσεων και δείχνουν τον τρόπο με τον οποίο αυτά τα μοντέλα: 1. προωθούν ή εμποδίζουν την εμπλοκή των γονέων σε ζητήματα και αποφάσεις που αφορούν την εκπαίδευση των παιδιών τους με ΜΔ. και 2. συμβάλουν στην διαμόρφωση των ρόλων που κάθε εταίρος αναλαμβάνει ως μέλος της ΚτΠ. Τα αποτελέσματα συζητούνται ως προς τις επιπτώσεις τους στη δημιουργία Κοινοτήτων της Πρακτικής, στην ενίσχυση του συμβουλευτικού ρόλου του εκπαιδευτικού και ιδιαίτερα του ειδικού παιδαγωγού και στη δημιουργία ομάδων γονέων παιδιών με ειδικές ανάγκες και την εκπαίδευση τους σε ζητήματα που αφορούν πρακτικές συνεργασίας με τους εκπαιδευτικούς. Λέξεις κλειδιά: Κοινότητες της Πρακτικής, Οικογένεια, Σχολείο, Ενταξιακή Συμβουλευτική, Μαθησιακές Δυσκολίες

64 Διαστάσεις κινήτρων μαθητών Γυμνασίου με μαθησιακές δυσκολίες: Προτάσεις για υποστήριξη Αλέξανδρος-Σταμάτιος Αντωνίου, Επίκουρος Καθηγητής Π.Τ.Δ.Ε., ΕΚΠΑ Φωτεινή Πολυχρόνη, Επίκουρη Καθηγήτρια, Φ.Π.Ψ., Φιλοσοφική Σχολή, ΕΚΠΑ Ανδρονίκη Γάκη, Εκπαιδευτικός, M.Sc Συμβουλευτικής Βασική επιδίωξη της αποτελεσματικής μαθησιακής διαδικασίας συνιστά η κατανόηση του προφορικού και γραπτού λόγου, η οποία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την προσέγγιση και την επεξεργασία των πληροφοριών που υπάρχουν στο κείμενο. Πιο συγκεκριμένα, ο μαθητής υιοθετεί στρατηγικές, όπως είναι οι στρατηγικές επανάληψης, οι στρατηγικές διαδικασίας, οι γνωστικές και μεταγνωστικές στρατηγικές. Επιπλέον, ο τρόπος που προσεγγίζει τη μάθηση με την προσέγγιση της επιφάνειας και την προσέγγιση του βάθους επηρεάζει και την αποτελεσματικότητά του, ενώ συχνά υιοθετεί και μη προσαρμοστικές στρατηγικές όπως είναι οι συμπεριφορές αυτοϋπονόμευσης που ενεργοποιεί για να αποδώσει ενδεχόμενη αποτυχία. Σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν να διερευνήσει τα κίνητρα, την προσέγγιση στη μάθηση, τις γνωστικές στρατηγικές κατανόησης κειμένου και τις συμπεριφορές αυτοϋπονόμευσης σε μαθητές Α, Β, και Γ Γυμνασίου με μαθησιακές δυσκολίες. Στους μαθητές χορηγήθηκαν ερωτηματολόγια για τις στρατηγικές κατανόησης κειμένου, τη διαδικασία μάθησης, τις στρατηγικές αυτοϋπονόμευσης και τα κίνητρα για μάθηση. Τα ευρήματα έδειξαν ότι οι μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες ανέφεραν μειωμένα κίνητρα, περιορισμένη χρήση στρατηγικών βάθους, καθώς και περισσότερες συμπεριφορές που αυξάνουν την πιθανότητα αποτυχίας στις εξετάσεις συγκριτικά με τους μαθητές με υψηλή επίδοση. Ακόμη, υιοθέτησαν επιφανειακή προσέγγιση στη μάθηση και χαμηλότερα κίνητρα σε μεγαλύτερες τάξεις. Συζητώνται θέματα ψυχοκοινωνικής υποστήριξης των μαθητών με δυσκολίες μάθησης με στόχο την ενίσχυση των κινήτρων και τη χρήση αποτελεσματικών στρατηγικών μάθησης. Λέξεις κλειδιά: μαθησιακές δυσκολίες, κίνητρα, αυτοϋπονόμευση, προσέγγιση μάθησης, στρατηγικές κατανόησης Διαταραχή της Αναγνωστικής Ικανότητας Παιδιών με Μαθησιακές Δυσκολίες ως Συνάρτηση των Επιπέδων Θυματοποίησης τους: Μια Εφαρμογή του Μοντέλου των Καταστροφών Γεώργιος Δ. Σιδερίδης, Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ Φαίη Αντωνίου, Πανεπιστήμιο Αθηνών Δημήτριος Σταμοβλάσης, Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Ο σκοπός της παρούσας εργασίας ήταν η αξιολόγηση της υπόθεσης ότι τα επίπεδα θυματοποίησης σχετίζονται όχι μόνο με τις κοινωνικές ή ψυχολογικές διαστάσεις του φαινομένου αλλά με τις εκπαιδευτικές. Συγκεκριμένα υποθέσαμε ότι η ύπαρξη υψηλών επιπέδων θυματοποίησης είναι ικανή να διαταράξει μια δεδομένη σχέση αναγνωστικών δεξιοτήτων όπως αυτή της αποκωδικοποίησης με την αναγνωστική κατανόηση. Συγκεκριμένα υποτέθηκε ότι η θετική γραμμική σχέση που συνήθως παρατηρείται στη βιβλιογραφία παύει να είναι γραμμική και θετική όταν τα επίπεδα της θυματοποίησης αυξάνονταν πέρα από ένα κρίσιμο επίπεδο. Συμμετέχοντες ήταν 62 μαθητές και μαθήτριες με διαγνωσμένες μαθησιακές δυσκολίες από διάφορες περιοχές της επικράτειας, χωρίς όμως την ύπαρξη τυχαίας δειγματοληψίας. Η έρευνα διήρκησε δύο συναπτά χρονικά έτη. Η αξιολόγηση της αναγνωστικής ικανότητας έγινε με σχετικό σταθμισμένο κριτήριο (Παντελιάδου & Αντωνίου, 2007). Τα επίπεδα θυματοποίησης αξιολογήθηκαν με το ερωτηματολόγιο του Olweus (1993). Η ακρίβεια στην ανάγνωση λέξεων (εξαρτημένη μεταβλητή) προβλέφθηκε από την αποκωδικοποίηση (ασσυμετρική μεταβλητήassymetry) και η σχέση αυτή αξιολογήθηκε ότι διαταράσεται από την ύπαρξη υψηλών επιπέδων θυματοποίησης (παρεμβαλόμενη μεταβλητή-bifurcation). Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι το μοντέλο των καταστροφών επιβεβαιώθηκε από όλα τα αποδεκτά κριτήρια (σημαντικότητα όλων των προβλεπτών

65 μεταβλητών, αύξηση του ποσοστού εξήγησης της διακύμανσης, κλπ.) και ήταν στατιστικά σημαντικά καλύτερο από το γραμμικό μοντέλο καθώς και το μοντέλο της λογαριθμικής παλινδρόμησης. Τα αποτελέσματα αναπαράχθηκαν με την ίδια ακριβώς επιτυχία και αναφορικά με τη σχέση μεταξύ αποκωδικοποίησης και αναγνωστικής κατανόησης. Συμπεραίνεται ότι τα επίπεδα θυματοποίησης ενδέχεται να έπηρεάζουν μαζί με την κοινωνική σφαίρα και τη γνωστική με συνέπειες τη διαταραχή της γνώσης και της μάθησης. 12:30-14:00 Συμπόσιο 13 (Αίθουσα ΙΙ8) Η ποιοτική έρευνα στα μεταπτυχιακά προγράμματα της Συμβουλευτικής και της Συμβουλευτικής Ψυχολογίας Πρόεδρος: Μ. Μαλικιώση-Λοίζου, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Συζητήτρια: Ε. Φραγκιαδάκη, Τεχνολογικό και Εκπαιδευτικό Ινστιτούτο Κρήτης Στο σύγχρονο πρότυπο του αναστοχαστικού ερευνητή, ένας αυξανόμενος αριθμός μεταπτυχιακών φοιτητών σε προγράμματα της Συμβουλευτικής και της Συμβουλευτικής Ψυχολογίας, αξιοποιούν ποιοτικές μεθόδους έρευνας για να διερυνήσουν σημαντικά θέματα στο πεδίο των σπουδών τους. Το παρόν συμπόσιο αποσκοπεί να αναδείξει τις ποιοτικές αυτές μελέτες και να προβάλλει παράλληλα το ερευνητικό έργο νέων επιστημόνων. Στην πρώτη ανακοίνωση υιοθετώντας την ερμηνευτική φαινομενολογική προσέγγιση, οι Ακτύπη και Μαλικιώση-Λοίζου παρουσιάζουν μια μελέτη που αφορά στα χαρισματικά παιδιά και τον τρόπο που αντιλαμβάνονται την έννοια του εαυτού, και τη ψυχοκοινωνική προσαρμογή τους. Οι Φαλτσέτα και Ίσαρη στη δεύτερη εργασία, εφαρμόζοντας την διερευνητική θεματική ανάλυση, εξετάζουν την ψυχοθεραπευτική προσέγγιση της παιγνιοθεραπείας με βάση τις αφηγήσεις και εμπειρίες των παιγνιοθεραπευτών. Ακολουθούν δύο μελέτες που βασίζονται στην ερμηνευτική φαινομενολογική ανάλυση και επιχειρούν να δώσουν φωνή σε ανθρώπους η εμπερία των οποίων σπάνια αποτυπωνεται.. Ειδικότερα, στην τρίτη κατά σειρά εργασία, οι Τσαλίκη και Ίσαρη διερευνούν τον τρόπο που νοηματοδοτούν την εμπειρία της φροντίδας, συγγενείς πασχόντων από εκφυλιστικές μορφές άνοιας. Τέλος οι Γουλιάμη και Ίσαρη επιδιώκουν να αναδείξουν το λόγο και την εμπειρία αστέγων, στην πόλη της Αθήνας και στο πλαίσιο της κρίσης. Λέξεις κλειδιά: μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών, ποιοτική έρευνα, Συμβουλευτική Ψυχολογία ΕΡΓΑΣΙΑ 1 Η έννοια του εαυτού των νοητικά χαρισματικών παιδιών: Ψυχοκοινωνική Προσαρμογή Μάρθα Ακτύπη & Μαρία Μαλικιώση-Λοίζου Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μία έντονη ερευνητική δραστηριότητα στο πεδίο της χαρισματικότητας σε παιδικό πληθυσμό. Παρόλα αυτά οι υπάρχουσες μελέτες εστιάζουν κυρίως στην οπτική γωνία των γονέων και των δασκάλων και έχουν, στην πλειοψηφία τους, ποσοτικό προσανατολισμό. Η παρούσα έρευνα εστιάζει στη μελέτη της έννοιας του εαυτού των νοητικά χαρισματικών παιδιών και στη διερεύνηση της ψυχοκοινωνικής προσαρμογή τους, μέσα από ημιδομημένες συνεντεύξεις με τα ίδια τα παιδιά. Κυρίο στοιχείο της συγκεκριμένης μελέτης αποτελεί η καταγραφή της εμπειρίας των νοητικά

66 χαρισματικών παιδιών σχετικά με τομείς όπως το σχολείο, η οικογένεια, οι φιλικές σχέσεις, οι συνομήλικοι, μέσα από τις μαρτυρίες των ιδίων. Ιδιαίτερη προσοχή δίνεται στην ψυχοκοινωνική προσαρμογή των παιδιών με υψηλή νοημοσύνη και στις ενδεχόμενες δυσκολίες που μπορεί λόγω αυτής να αντιμετωπίζουν. Οι συμμετέχοντες ήταν11 παιδιά, ηλικίας ετών, 5 κορίτσια και 6 αγόρια, που φοιτούν στις τρεις τελευταίες τάξεις δημόσιων και ιδιωτικών δημοτικών σχολείων της Αττικής. Απαραίτητη προϋπόθεση για τη συμμετοχή αποτέλεσε ο υψηλός δείκτης νοημοσύνης, πάνω από 131, είτε στο τεστ FRT Form A είτε στο WISC, αποτέλεσμα που τα κατατάσσει στο ανώτερο 2% του πληθυσμού. Για τη συλλογή των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε ποιοτική μεθοδολογία και το υλικό που προέκυψε αναλύθηκε βάσει των αρχών της Ερμηνευτικής Φαινομενολογικής Ανάλυσης. Τα ευρήματα παρέχουν σημαντικές πληροφορίες για την έννοια του εαυτού των νοητικά χαρισματικών παιδιών, τα οποία επιδεικνύουν θετική αυτοαντίληψη και αυτοεκτίμηση αναφορικά με το χαρισμά τους, νιώθουν ικανοποίηση και υπεροχή σχετικά με τις δυνατότητές τους έναντι των υπολοίπων, αλλά παράλληλα επιδιώκοντας μια ομαλή κοινωνική ζωή, καταφεύγουν σε συμπεριφορές συγκάλυψής αυτών των χαρακτηριστικών. Επιπλέον, τα αποτελέσματα καταδεικνύουν την ύπαρξη δυσκολιών στην ψυχοκοινωνική προσαρμογή τους, από περιγραφές περιστατικών σχολικού εκφοβισμού, λοιδορίας, έντονου ανταγωνιστικού κλίματος και ανάδειξη συναισθημάτων κοινωνικής απομόνωσης λόγω της διαφορετικότητάς τους. Αποφασιστικής σημασίας κρίνεται η συμβολή της συμβουλευτικής στην προώθηση και ανάπτυξη μιας ισορροπημένης ψυχοκοινωνικής προσαρμογής του συγκεκριμένου πληθυσμού. Λέξεις κλειδιά: νοητική χαρισματικότητα, έννοια του εαυτού, ψυχοκοινωνική προσαρμογή, ερμηνευτική φαινομενολογική προσέγγιση ΕΡΓΑΣΙΑ 2 Η διερεύνηση της παιγνιοθεραπείας μέσα απο την οπτική των παιγνιοθεραπευτών Φαλτσέτα Αικατερίνη και Ίσαρη Φιλία Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Η παιγνιοθεραπεία είναι μία ψυχοθεραπευτική προσέγγιση η οποία εφαρμόζεται τόσο στα παιδιά όσο και στους ενήλικες. Αξιοποιεί μία ποικιλία από συμβολικά μέσα όπως οι ιστορίες, οι προβολικές κάρτες, η άμμος, ο πηλός και οι ζωγραφιές. Η παρούσα ποιοτική μελέτη διερευνά την εν λόγω προσέγγιση μέσα από την οπτική των ίδιων των παιγνιοθεραπευτών. Ειδικότερα, εξετάζονται τα βασικά χαρακτηριστικά της παιγνιοθεραπείας, η συνεισφορά των συμβολικών μέσων στη θεραπευτική διαδικασία, οι θεραπευτικές δυνατότητες της συγκεκριμένης προσέγγισης και τα προσκόμματα που αντιμετωπίζουν οι θεραπευτές και τα οποία μπορούν να αναχαιτίσουν την αποτελεσματικότητα του έργου τους.. Για τη συλλογή του ερευνητικού υλικού αξιοποιήθηκε η μέθοδος της ημι-δομημένης ποιοτικής συνέντευξης και το δείγμα αποτελείτο από δώδεκα θεραπευτές ( 9 γυναίκες και 3 άνδρες), οι οποίοι είχαν εκπαιδευτεί στη μη κατευθυντική, παιδοκεντρική, παιγνιοθεραπευτική προσέγγιση (non directive child-centered play therapy). Για την ανάλυση των δεδομένων εφαρμόστηκε η διερευνητική θεματική ανάλυση (exploratory thematic analysis ). Σχολιάζονται τα ευρήματα της έρευνας και η σημασία τους για τη συμβουλευτική και θεραπευτική πράξη. Ιδιαίτερη θέση κατέχουν τα στοιχεία της μη κατευθυντικότητας, της ελευθερίας και η σημασία των συμβολικών μέσων καθώς αυτά δημιουργούν κλίμα ασφάλειας και την απαραίτητη εκείνη απόσταση, που αποτελεί την αναγκαία συνθήκη προκειμένου οι θεραπευόμενοι να κατανοήσουν, να εκφράσουν και να επεξεργαστούν τις δυσκολίες τους. Σημαντικά, επίσης, είναι τα ευρήματα αναφορικά με την επιφυλακτικότητα των γονέων των θεραπευόμενων και η αντίσταση που επιδεικνύουν, ιδιαίτερα οι ενήλικοι απέναντι στα συμβολικά μέσα. Λέξεις κλειδιά: παιγνιοθεραπεία, θεματική ανάλυση, ποιοτική, συμβολικά μέσα

67 ΕΡΓΑΣΙΑ 3 Εμπερίες φροντιστών-συγγενών πασχόντων απο εκφυλιστικές μορφές άνοιας Τσαλίκη Χριστίνα & Ίσαρη Φιλία Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Η παρούσα ποιοτική μελέτη επεδίωξε να αποτυπώσει και να κατανοήσει σε βάθος τις εμπειρίες ατόμων που φροντίζουν συγγενικά τους πρόσωπα τα οποία πάσχουν από εκφυλιστικές μορφές άνοιας. Στις μέρες μας, η αύξηση του αριθμού ατόμων της τρίτης ηλικίας έφερε στο προσκήνιο την Άνοια σαν ένα μεγάλο ιατρικό αλλά και κοινωνικό ζήτημα το οποίο συνδέεται, άμεσα, με την ανάγκη παροχής φροντίδας. Η εμπειρία φροντίδας ορίζεται ως παροχή εθελοντικής φροντίδας σε συγγενικό ή φιλικό πρόσωπο, ηλικίας 50 ετών και άνω, αναλαμβάνοντας τη διευθέτηση οικονομικών, νομικών, πρακτικών ζητημάτων αλλα και την ικανοποίηση προσωπικών και κοινωνικών αναγκών του πάσχοντα. Στην έρευνα συμμετεί χαν 12 άτομα από την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη τα οποία ήταν οι κύριοι φροντιστές-συγγενείς πασχόντων από κάποια μορφή άνοιας.. Για τη συλλογή των δεδομένων αξιοποιήθηκαν οι ημι-δομημένες συνεντεύξεις και για την ανάλυση του ερευνητικού υλικού εφαρμόστηκε η η Ερμηνευτική Φαινομενολογική ανάλυση. Τα ερευνητικά αποτελέσματα ανέδειξαν ως βασικά θέματα για τους φροντιστές, τη νοηματοδότηση της ασθένειας, το φόβο της διαγενεακής αναβίωσης του τραύματος, τον επαναπροσδιορισμό των σχέσεων, ρόλων και αξιών, υποστηρηκτικούς και επιβαρυντικούς παράγοντες, τη διαχείριση απώλειας και πένθους και σκέψεις για το μέλλον. Τέλος, συζητείται η σημασία των ευρημάτων για στα πλαίσια πρόληψης και παρέμβασης στη Συμβουλευτική και Συμβουλευτική Ψυχολογία.. Λέξεις κλειδιά: εκφυλιστικές μορφές άνοιας, φροντιστές-συγγενείς, Συμβουλευτική, ποιοτική έρευνα ΕΡΓΑΣΙΑ 4 Το φαινόμενο των νεοαστέγων: Ερμηνευτική Φαινομενολογική Προσέγγιση Γουλιάμη Ζωή και Ίσαρη Φιλία Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Οι άστεγοι και πιο συγκεκριμένα οι νεοάστεγοι, αποτελούν ένα πρόσφατο φαινόμενο για τα ελληνικά δεδομένα το οποίο φαίνεται να διογκώνεται και να αποκτά ανησυχητικές διαστάσεις στο πλαίσιο της συνεχιζόμενης κοινωνικο-οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα. Όσες έρευνες έχουν διεξαχθεί γύρω από το εν λόγω θέμα εστιάζονται, κυρίως, στις δημογραφικές και κοινωνικές του συνιστώσες, χωρίς να εμβαθύνουν στις σοβαρές επιπτώσεις που επιφέρει στη ψυχική ευημερία, και την προσωπική ζωή των αστέγων. Η παρούσα ποιοτική μελέτη, επεδίωξε να διερευνήσει την εμπειρία αστέγων ατόμων που διαμένουν στην περιοχή της Αττικής. Στην έρευνα συμμετείχαν έξι γυναίκες και δύο άντρες που κατέληξαν χωρίς στέγη και διαμένουν σε υπνωτήριο στην ευρύτερη περιοχή της Αθήνας. Η συλλογή του ερευνητικού υλικού έγινε μέσω ημι- δομημένων συνεντεύξεων, οι οποίες αναλύθηκαν με βάση την Ερμηνευτική Φαινομενολογική Ανάλυση. Τα κύρια θέματα που αναδύθηκαν αφορούν, μεταξύ άλλών, τις μεγάλες και διαφορετικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι νεοάστεγοι, τους τρόπους με βάση τους οποίους διαχειρίζονται την πραγματικότητα τους και την οπτική με την οποία ατενίζουν το μέλλον. Τα αποτελέσματα έδειξαν πως οι συμμετέχοντες παρά την τραυματική διάσταση που ενέχει η έλλειψη στέγης και το σοβαρό πλήγμα που επιφέρει στην προσωπική τους ζωή και αυτοεκτίμησή, διατηρούν την κοινωνική τους ταυτότητα, βρίσκουν τη δύναμη να νοηματοδοτούν την καθημερινότητά τους και ελπίζουν σ ένα καλύτερο μέλλον. Συζητείται η σημασία των ευρημάτων για το πεδίο της Συμβουλευτικής και της Συμβουλευτικης Ψυχολογίας. Λέξεις κλειδιά: νεοάστεγοι, ερμηνευτική φαινομενολογική, ποιοτική Συμβουλευτική Ψυχολογία

68 12:30-14:00 Εργαστήριο 5 (Αίθουσα ΙΙ9) H Διαπροσωπική Διάδραση στο εδώ και τώρα και στιγμές βιωματικής συνάντησης στον Αναλυτικό Τρίτο σε γκρουπ Ομαδικής θεραπείας κατά Irvin Yalom Σ. Χαραλαμπίδης,Δ. Τσιάκος, & Κ. Μαθιούδης Ινστιτούτο Γνωσιακής Αναλυτικής Ψυχοθεραπείας Σε αυτό το workshop θα γίνει επίδειξη 1 ώρας του τρόπου αλληλεπίδρασης στο εδώ και τώρα σε ομάδα 8-11 ατόμων με δυο θεραπευτές.ειδικότερα θα γίνει κατανοητό στους θεατές και βιωματικούς συμμετέχοντες το πώς αλληλεπιδρούν στο εδώ και τώρα μεταξύ τους οι δυο συνθεραπευτές,πώς γίνονται οι εξατομικευμένες παρεμβάσεις σε έναν θεραπευόμενο, σε δυαδική αλληλεπίδραση δυο θεραπευόμενων, καθώς και στην τεχνική παρέμβαση των θεραπευτών στο γκρουπ σαν όλο. Οι θεραπευτές θα δώσουν σε χαρτάκι ρόλους που θα υποδυθούν οι βιωματικοί συμμετέχοντες έτσι ώστε να προστατευθούν από την έκθεση σε απόρρητες πληροφορίες.κάποιοι συμμετέχοντες θα είναι ειδικευόμενοι ψυχοθεραπευτές του ΙΓΑΨ που θα βοηθήσουν την ομάδα να συμπληρωθεί αν ο αριθμός συμμετεχόντων από το κοινό δεν επαρκεί. Την επίδειξη θα κάνουν ο μοναδικός Ευρωπαίος Πιστοποιημένος Ομαδικός Ψυχοθεραπευτής-και υπό πιστοποίηση Επόπτης- με την μέθοδο Yalom Χαραλαμπίδης Σταύρος (Διευθυντής ΙΓΑΨ) και ο υπό πιστοποίηση Ομαδικός Ψυχοθεραπευτής με την μέθοδο Yalom Τσιάκος Δημήτριος, (Υποδιευθυντής ΙΓΑΨ).Μετά την μια ώρα οι δυο θεραπευτές θα αναδείξουν την θεματική του γκρουπ επίδειξης με θεωρητική προσέγγιση και θα απαντήσουν στο κοινό. Στους συζητητές επίσης θα συμμετέχει και ο υπό πιστοποίηση Ομαδικός Ψυχοθεραπευτής με την μέθοδο YalomΚώστας Μαθιούδης, (Ιδρυτικό Μέλος ΙΓΑΨ ). Οι συζητητές επίσης θα αναδείξουν την κοινή βιωματική συνιστώσα του μοντέλου Yalom με τη Σχεσιακή Ψυχανάλυση και θα εμβαθύνουν στην διαφορετικότητα των θεωρητικών κατασκευασμάτων των δυο σχολών. Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στην έννοια του αναλυτικού τρίτου (Thomas Ogden) και του μοναδικού τρόπου που οι ομιλητές έχουν συνθέσει αυτό το κατασκεύασμα με την πρακτική του εφαρμογή στο εδώ και τώρα στο πλαίσιο της Ομαδικής Θεραπείας. Μνεία θα δοθεί και στην χρήση της αυτοαποκάλυψης του Ομαδικού Θεραπευτή ως χρηστικό μέσο εμβάθυνσης της εγγύτητας με τα μέλη της θεραπευτικής του Ομάδος. Η ανάλυση της λανθάνουσας επιθετικότητας με τη μορφή του φαινομένου του αποδιοπομπαίου τράγου θα μας απασχολήσει προς το κλείσιμο του workshop. 14:30-15:15 Συνέλευση Κλάδου (Αίθουσα ΙΙ9) 15:15-16:00 Ανοιχτή συνάντηση ομάδας εργασίας ψυχολογικής συμβουλευτικής φοιτητών (Αίθουσα ΙΙ9) 15:00-16:00 Συνεδρία αναρτημένων εργασιών (φουαγέ συνεδριακού κέντρου) 16:00-17:30 Κεντρική ομιλία (Αμφιθέατρο Ι4) Existential counselling psychology and the human condition Emmy van Deurzen, New School of Psychotherapy and Counselling Πρόεδρος: Μ. Μαλικιώση-Λοΐζου, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

69 18:00-19:30 Συμπόσιο 14 (Αμφιθέατρο Ι4) Συμπόσιο αφιερωμένο στη μνήμη της Μίκας Χαρίτου-Φατούρου "Προς την «πολιτισμική επάρκεια» της ψυχολογίας: Συζητώντας παραμέτρους φύλου, εθνικότητας, καταγωγής, και ηλικίας" Πρόεδρος: Α. Στογιαννίδου, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Συζητητές: Α. Στογιαννίδου, Β. Δεληγιάννη-Κουϊμτζή, Π.Πανταζής,& Ι. Μπίμπου, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Το παρόν συμπόσιο διαπραγματεύεται ζητήματα από περιοχές, σε πρώτη όψη, διαφορετικές μεταξύ τους αλλά με ένα κοινό σημαντικό άξονα: Πρόκειται για περιοχές που σχετίζονται με εφαρμογές της ψυχολογίας τις οποίες εισήγαγε, ασχολήθηκε, προώθησε, αμφισβήτησε, επεξεργάστηκε η Μίκα Χαρίτου Φατούρου. Οι εισηγητές του συμποσίου έχουν συνεργασθεί στενά με τη Μίκα. Οι εργασίες που παρουσιάζονται αφορούν τις σύγχρονες επιστημονικές ενασχολήσεις των εισηγητών προς μια ψυχολογική γνώση προσανατολισμένη στην «πολιτισμική επάρκεια» η οποία προϋποθέτει πολιτισμική εξειδίκευση που επεκτείνεται, πέρα από την αντίληψη και αποδοχή των διαφορών εθνικότητας και φύλου, σε υπηρεσίες που λαμβάνουν υπόψη τα κοινά αλλά και τα ιδιαίτερα στοιχεία των ανθρώπων στους οποίους απευθυνόμαστε. Στη γενική συζήτηση του συμποσίου, οι εισηγητές αναφέρονται στη συμβολή της Μίκας στις θεματικές που παρουσιάστηκαν. ΕΡΓΑΣΙΑ 1 Κουλτούρες της θηλυκότητας και γυναικείες ταυτότητες στο ελληνικό πλαίσιο: εφηβικές αναμνήσεις τριών γενεών γυναικών Β. Δεληγιάννη-Κουϊμτζή & Χ. Αθανασιάδου Τμημα Ψυχολογιας ΑΠΘ Στόχος της παρούσας εισήγησης είναι να συζητήσει τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνονται διαχρονικά κυρίαρχοι λόγοι και ιδεολογίες για το φύλο που διαμορφώνουν τις γυναικείες εφηβικές ταυτότητες στο ελληνικό πλαίσιο. Πιο συγκεκριμένα, μελετώντας «τις μεταβαλλόμενες πτυχές της θηλυκότητας» σε μια περίοδο σαράντα χρόνων, η έρευνα που παρουσιάζεται επιχειρεί να αναδείξει τους λόγους τους οποίους εκφέρουν γυναίκες διαφορετικών ηλικιών, ανακαλώντας αναμνήσεις της εφηβικής τους ηλικίας και μιλώντας για τους εαυτούς τους και για τις συνομήλικές έφηβες της εποχής τους. Στην έρευνα πήραν μέρος τρεις ηλικιακές ομάδες γυναικών, που ήταν έφηβες κατά τις δεκαετίες (α) του 2000, (β) του 60 και του 70 και (γ) 40 και συμμετείχαν σε ημιδομημένες, ατομικές συνεντεύξεις, στο πλαίσιο των οποίων τους ζητήθηκε να θυμηθούν τη διαδικασία κοινωνικοποίησής τους στην οικογένεια και το σχολείο, καθώς και τον τρόπο ζωής τους ως νεαρών γυναικών κατά την εφηβεία τους. Η ανάλυση των διηγήσεων των γυναικών ανέδειξε 4 ερμηνευτικά ρεπερτόρια, δύο από τα οποία ήταν κοινά για όλες τις ομάδες των γυναικών (και άρα σημαντικά και για τις δύο εποχές) και δύο διαφορετικά. Ειδικότερα, τα κοινά ρεπερτόρια ήταν «το ρεπερτόριο της γυναικείας αγνότητας» και το «ρεπερτόριο της παραδοσιακής θηλυκότητας», ενώ τα δύο ρεπερτόρια που υιοθετήθηκαν από διαφορετικές ομάδες γυναικών ήταν το «ρεπερτόριο της ισότητας» και το «ρεπερτόριο της διαφοράς». Η συζήτηση επικεντρώνεται στις αντιφάσεις, τα διλήμματα και τις συγκρούσεις που εντοπίζονται στο λόγο των γυναικών και επιχειρεί να απαντήσει σε ερωτήματα σχετικά με όσα αλλάζουν και όσα παραμένουν σταθερά αναφορικά με τους διαθέσιμους λόγους της γυναικείας εφηβικής ταυτότητας στο ελληνικό πλαίσιο.

70 ΕΡΓΑΣΙΑ 2 Μελετώντας τη μετανάστευση από τη σκοπιά της κοινωνικής και πολιτικής ψυχολογίας. Μαρία Δικαίου, Αφροδίτη Μπάκα, Παύλος Πανταζής, Δέσποινα Σακκά, Λία Φίγγου Αριστοτελειο Πανεπιστημιο, Δημοκριτειο Πανεπιστημιο Η εργασία αυτή παρουσιάζει και συζητά την πορεία εξέλιξης των ερευνών που αναπτύχθηκαν τα τελευταία 35 χρόνια γύρω από τα ζητήματα της μετανάστευσης και των μεταναστών. Από το τέλος της δεκαετίας του 70 ως σήμερα στο Τμήμα Ψυχολογίας του ΑΠΘ σχεδιάστηκαν και υλοποιήθηκαν πολλές έρευνες με αυτό το αντικείμενο υποβασταζόμενες από θεωρητικές και μεθοδολογικές αφετηρίες που προσδιόρισαν με συγκεκριμένο τρόπο το πεδίο, διαμορφώνοντας έτσι ορισμένες σύγχρονες προσεγγίσεις που δίνουν τον τόνο μιας πιο πολιτικής και κοινωνικής ψυχολογίας της μετανάστευσης. Οι προαναφερόμενες έρευνες είναι καρπός μιας αντίληψης για τη συλλογική εργασία την οποία μας εμφύσησε σε αυτή τη διαδρομή η αείμνηστη Μίκα Χαρίτου-Φατούρου, στη μνήμη της οποίας αφιερώνουμε το παρόν κείμενο. ΕΡΓΑΣΙΑ 3 Ψυχοκοινωνική προσαρμογή ελλήνων και αλλοδαπών μαθητών και αναζήτηση ψυχολογικής βοήθειας. Ι.Μπίμπου Νάκου, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Π. Χατζηλάμπου, Σ. Βερβερίδου, Α. Μάρκος & Κ. Λιανού. Αριστοτελειο Πανεπιστημιο, Δημοκριτειο Πανεπιστημιο Η παρούσα ανακοίνωση στηρίζεται σε ερευνητικά δεδομένα από την Πράξη: Εκπαίδευση αλλοδαπών και παλιννοστούντων μαθητών (Επιστημονικώς Υπεύθυνη: Άννα Αναστασιάδη-Συμεωνίδη), Δράση 6:Προγράμματα ψυχολογικής υποστήριξης (Επιστημονικώς Υπεύθυνη: Σουζάνα Παντελιάδου). Ο στόχος της είναι να διερευνήσει την ψυχοκοινωνική προσαρμογή μαθητών σε διαπολιτισμικά σχολεία σε σχέση με την μεταναστευτική τους ιδιότητα, την ποιότητα ζωής των ίδιων και των οικογενειών τους (Brief Multidimensional Students' Life Satisfaction Scale, Huebner, 1997), την ψυχική υγεία των μαθητών (Ερωτηματολόγιο Δυνατοτήτων και Δυσκολιών, SDQ, Goodman, 1997) και την αναζήτηση επαγγελματικής ψυχολογικής βοήθειας από τις οικογένειες ελλήνων και αλλοδαπών μαθητών (Mackenzie et al., 2004). Με βάση τα αποτελέσματα, οι μετανάστες γονείς ανέφεραν μεγαλύτερο βαθμό ικανοποίησης από τη ζωή και λιγότερο θετική στάση απέναντι στην παροχή επαγγελματικής ψυχολογικής υποστήριξης, συγκριτικά με τους Έλληνες γονείς. Επιπλέον, βρέθηκε ότι οι μετανάστες γονείς αναγνωρίζουν σημαντικά μεγαλύτερο αριθμό ψυχοκοινωνικών δυσκολιών για τα παιδιά τους, συγκριτικά με τους Έλληνες γονείς. Τα αποτελέσματα συζητούνται προς την κατεύθυνση διαμόρφωσης καλών πρακτικών για την διαπολιτισμική συμβουλευτική που αφορά τόσο την διεξαγωγή έρευνας σε διαπολιτισμικά σχολεία, όσο και την ενθάρρυνση των ψυχολόγων για την αναγνώριση της σημασίας που έχει η διαπολιτισμική ενημερότητα, η γνώση και η κατανόηση των μεταναστών/αλλοδαπών μαθητών και των οικογενειών τους. ΕΡΓΑΣΙΑ 4 Συγκρίσεις νοητικής λειτουργικότητας, με τη χρήση του WAIS-IVGr μεταξύ νεαρών ενηλίκων και ατόμων προχωρημένης ηλικίας: Γινόμαστε σοφότεροι ή βραδύτεροι; Α. Στογιαννίδου, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Η σχετική βιβλιογραφία παρέχει ικανές ενδείξεις για την έκπτωση νοητικών λειτουργιών με το πέρασμα της ηλικίας, αλλά εγείρει πολλές αντιφάσεις, κυρίως διότι η ερμηνεία των δεδομένων επηρεάζεται από μεθοδολογικά προβλήματα μέτρησης. Στην παρούσα ανακοίνωση παρουσιάζονται συγκριτικά δεδομένα

71 των βαθμολογιών που έλαβαν στις υποδοκιμασίες και σύνθετους δείκτες του WAIS-IVGR, για δυο ηλικιακές ομάδες: (α) 123 άτομα ηλικίας 16 έως 20 ετών και (β) 158 άτομα ηλικίας 75 έως 90 ετών. Τα δεδομένα προέρχονται από δείγμα της ελληνικής στάθμισης του WAIS-IVGR, το οποίο είναι αντιπροσωπευτικό του γενικού πληθυσμού ως προς το φύλο, περιοχή κατοικίας και μορφωτικό επίπεδο. Τα αποτελέσματα συζητούνται ως προς τη σημασία τους για την κατανόηση των αναπτυξιακών αλλαγών στη νοητική λειτουργικότητα. Με αφορμή τα ευρήματα, συζητούνται ζητήματα που σχετίζονται με τις νεότερες εξελίξεις στην πρακτική και δεοντολογία της χρήσης ψυχομετρικών εργαλείων. 18:00-19:30 Θεμ. Συνεδρία 12 (Αίθουσα Ι12) Πολυπολιτισμικότητα Πρόεδρος: Φ. Ίσαρη, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Οι βιογραφικές αφηγήσεις ομογενών ποντίων: Συνεπαγωγές για την Συμβουλευτική Βασιλική Λαμπρίδου & Φιλία Ίσαρη Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας & Εθνικό και Κ αποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Η παρούσα μελέτη αφορά τη διαχείριση προκλήσεων και αλλαγών στη ζωή των «παλιννοστούντων» ποντίων, όπως αποτυπώνεται αυτή με την αξιοποίηση της αφηγηματικής ερευνητικής προσέγγισης. Πιο συγκεκριμένα, επιδιώκει να σκιαγραφήσει τις καταστάσεις κρίσης που βιώνουν οι «παλιννοστούντες» πόντιοι στη χώρα μας υπό την πίεση των δυσμενών οικονομικοκοινωνικών συνθηκών με τις επιπτώσεις και αλλαγές που προκλήθηκαν στην ζωή τους. Παράλληλα, αποσκοπεί αναδείξει θέματα εφαρμογής της βιογραφικής αφηγηματικής προσέγγισης αναφορικά με σύγχρονα ζητήματα και ιδιαίτερα στη διαχείριση κοινωνικοοικονομικών ανακατατάξεων, βιογραφικών ρήξεων και αναπροσδιορισμών. Το υλικό αντλήθηκε από βιογραφικές αφηγήσεις στο πλαίσιο της βιογραφικής αφηγηματικής συνέντευξης, η οποία αποσκοπεί στην παραγωγή λόγου με κυρίαρχο τον αφηγηματικό χαρακτήρα. Πιο συγκεκριμένα, αξιοποιήθηκαν βιογραφικές συνεντεύξεις ομογενών ποντιακής καταγωγής που πραγματοποιήθηκαν σε δύο διαφορετικούς χρόνους, πριν από τρία χρόνια και τους τελευταίους μήνες. Τα αποτελέσματα της μελέτης περιλαμβάνουν θέματα που αφορούν προσωπικά και συλλογικά βιώματα των «παλιννοστούντων», εστιάζοντας σε καταστάσεις κρίσεων που βιώνουν στην προσπάθειά τους να αντιμετωπίσουν νέες προκλήσεις και δυσκολίες στην ελληνική κοινωνία. Σκιαγραφείται η ταυτότητα των ποντίων, που συνεχώς επαναπροσδιορίζεται μέσα στις ιστορικές και μεταναστευτικές τους διαδρομές, καθώς στις μέρες μας διαμορφώνονται για πολλούς από αυτούς συνθήκες νέων μετακινήσεων υπό την πίεση της οικονομικής κρίσης που βιώνουν στη «μητέρα πατρίδα» τους. Τα αποτελέσματα προκαλούν ενδιαφέρον στο χώρο της Συμβουλευτικής Ψυχολογίας σε επίπεδο πρόληψης και παρέμβασης που αφορά το συγκεκριμένο πληθυσμό. Λέξεις κλειδιά: ομογενείς πόντιοι, βιογραφική αφήγηση, Συμβουλευτική Η επίδραση ενός Εργαστηρίου Παραμυθιού για Ενήλικες Μετανάστες στην καταθλιπτική συμπτωματολογία Ζωή Μαρμούρη, Πανεπιστήμιο Μπόρντο, Γαλλία Η προταθείσα επιστημονική έρευνα διεξήχθη σ ένα εργαστήρι παραμυθιού για ενήλικες μετανάστες. Σκοπός της ερευνάς ήταν να μελετήσει αν η λειτουργία του παραμυθιού σε μία ομάδα ενηλίκων μεταναστών

72 αφρικανικής προέλευσης, αποφέρει θεραπευτικό αντίκτυπο στην κατάθλιψη μέσω της ικανότητας τους να τοποθετούνται στο χρόνο συγκροτώντας την αφήγηση της ζωής τους και να χρησιμοποιούν τις στρατηγικές ταυτότητας επιλύοντας τις συγκρούσεις ταυτότητας που προκύπτουν σε μία κατάσταση όπως αυτή της μετανάστευσης. Σε μεθοδολογικό επίπεδο, η έρευνα διεξήχθη με 5 υποκείμενα, 3 άνδρες, 2 γυναίκες, από 30 εώς 60 χρονών και εκτυλίχθηκε σε 3 στάδια. Αρχικά, κατά τη διάρκεια ενός προ-τεστ, συμπληρώσαμε την κλίμακα ετερό-αξιολόγησης MADRS (1979) που εκτιμά την καταθλιπτική σημειολογία. Στη συνέχεια, κατά τη διάρκεια 8 συναντήσεων στο εργαστήρι παραμυθιού, εκτιμήσαμε την τοποθέτηση του υποκειμένου στο χρόνο μετά το τέλος του παραμυθιού καθώς και τον αριθμό των φορών που με αφορμή το παραμύθι αναφέρεται στην κουλτούρα καταγωγής και σ αυτή της χώρας υποδοχής, καθώς και τη θετική ή/και την αρνητική αξία που της αποδίδει. Τέλος, επαναξιολογήσαμε την καταθλιπτική σημειολογία, συμπληρώνοντας εκ νέου την κλίμακα MADRS. Πραγματοποιήσαμε, επίσης, μια ημι-δομημένη συνέντευξη με καθένα απ τα υποκείμενα σχετικά με την αίσθηση τους για το εργατήρι παραμυθιού. Σύμφωνα με τ αποτελέσματα, τα υποκείμενα προσφεύγουν σε στρατηγικές ταυτότητας που αναδεικνύουν την κουλτούρα της χώρας καταγωγής. Επίσης, τοποθετούνται σε παρελθοντικά γεγονότα για να αφηγηθούν τις ιστορίες της ζωής τους. Τα δεδομένα αυτά δείχνουν να μη σχετίζονται ολοκληρωτικά με τη γενικότερη βελτίωση της καταθλιπτικής σημειολογίας που παρατηρείται στα περισσότερα υποκείμενα. Τέλος, όλα τα υποκείμενα τοποθέτουνται θετικά σε σχέση με την ύπαρξη του εργαστηρίου παραμυθιού. Συμπερασματικά, διαπιστώνουμε ότι το παραμύθι μοιάζει να δίνει την ευκαιρία στα υποκείμενα να αποκτήσουν εκ νέου τις αξίες τους και ν ανοικοδομηθούν ψυχικά. Λειτουργεί σαν «μεταφορέας» αξιών και ανοίγει τη προοπτική της χρήσης του παραμυθιού ως θεραπευτικό εργαλείο. Λέξεις κλειδιά: αφήγηση, μετανάστευση, στρατηγικές ταυτότητας, κατάθλιψη, εργαστήρι παραμυθιού Χαρτογραφώντας κοινοτικούς πόρους, παρεμβάσεις και πολιτικές για τις σεξουαλικά θυματοποιημένες μετανάστριες στον χώρο της οικιακής τους εργασίας στην Ελλάδα: The Commun Aid Project. Παπαδακάκη Μ1.,Πελεκίδου Λ1., Ράτσικα Ν1., Παπανικολάου Μ1, Βασιλάκη Ε1., Ανηψητάκη Ε1., Τζαμαλούκα Γ1., Παχιαδάκη Μ.2,, Χλιαουτάκης Ι1. 1Εργαστήριο Υγείας και Οδικής Ασφάλειας (EYOA), Τμήμα Κοινωνικής Εργασίας, Τεχνολογικό Εκπaιδευτικό Ίδρυμα (ΤΕΙ) Κρήτης. 2 Σύνδεσμος Μελών Γυναικείων Σωματείων Νομού Ηρακλείου. Η σεξουαλική παρενόχληση/ κακοποίηση κατά των μεταναστριών οικιακών βοηθών αποτελεί ένα σιωπηλό φαινόμενο ειδικά όταν αυτό εκδηλώνεται στα στενά πλαίσια της ιδιωτικότητας ενός σπιτιού. Η παρούσα μελέτη πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Communaid» με χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στο πλαίσιο του προγράμματος Daphne III (JUST/2011/DAP/AG3272) και στοχεύει στην πρώτη καταγραφή του φαινομένου και στην αντιμετώπιση του μέσω κοινοτικά εστιασμένων παρεμβάσεων. Η παρούσα μελέτη χρησιμοποίησε ποιοτικές μεθόδους και πραγματοποιήθηκε μεταξύ Σεπτεμβρίου και Νοεμβρίου 2013, με σκοπό να προσδιορίσει τις εθνικές προτεραιότητες που τίθενται και εφαρμόζονται αναφορικά με τη σεξουαλική θυματοποίηση των μεταναστριών οικιακών βοηθών. Ακολουθώντας την τεχνική της χιονοστιβάδας, υλοποιήθηκε μία σειρά από 20 ημι-δομημένες συνεντεύξεις με εκπροσώπους, κρατικών και μη, φορέων στον τομέα της πρόληψης και αντιμετώπισης της σεξουαλικής κακοποίησης μεταναστριών στην Ελλάδα. Τα βασικά ευρήματα της ανάλυσης υποδεικνύουν μία σειρά σημαντικών εμποδίων για τα θύματα αλλά και για την Πολιτεία, τα οποία λειτουργούν ανασταλτικά ως προς την πρόληψη και την καθολική και ολοκληρωμένη αντιμετώπιση των περιστατικών σεξουαλικής παρενόχλησης. Μεταξύ άλλων, σημαντική επίδραση έχουν τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά που καθιστούν ευάλωτες τις μετανάστριες, τα νομοθετικά κενά τόσο στην ρύθμιση των εργασιακών συνθηκών οικιακής απασχόλησης όσο και στην αντιμετώπιση της σεξουαλικής παρενόχλησης σε αυτό το χώρο εργασίας, η έλλειψη εξειδικευμένων υπηρεσιών καθώς και η πλημμελής γνώση και ευαισθητοποίηση των επαγγελματιών των υπαρχουσών δομών, αποτελούν ανασταλτικούς παράγοντες για την αποτελεσματική αντιμετώπιση του φαινομένου στην Ελλάδα.

73 Πιθανές Σχετικές Θεματικές Ενότητες: Πολυπολιτισμικές και διαπολιτισμικές παρεμβάσεις Ειδικές πληθυσμιακές ομάδες Λέξεις κλειδιά: Μετανάστριες, οικιακοί βοηθοί, σεξουαλική παρενόχληση, γυναίκες. 18:00-19:30 Θεμ. Συνεδρία 13 (Αίθουσα Ι13) Κακοποίηση διαπροσωπικές σχέσεις Πρόεδρος: Γ. Τσίτσας, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Ένα πρόγραμμα παρέμβασης για την αποφυγή παραβιαστικών -κακοποιητικών φιλικών και συντροφικών σχέσεων σε φοιτητές και φοιτήτριες: Πιλοτική έρευνα. Τσίτσας Γεώργιος & Μαλικιώση- Λοΐζου Μαρία Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο & Πανεπιστήμιο Αθηνών Στόχος της παρούσας έρευνας ήταν να μελετηθεί η επίδραση ενός προγράμματος ενδυνάμωσης και αποφυγής συναισθηματικά παραβιαστικών σχέσεων σε διάφορες παραμέτρους της καθημερινότητας. Το Πρόγραμμα Παρέμβασης που σχεδιάστηκε για το σκοπό της παρούσας μελέτης, αποτελεί προσαρμογή στην Ελληνική πραγματικότητα του προγράμματος των Wolfe & al, (1996) το οποίο είναι κατά βάση γνωσιακής - συμπεριφοριστικής (ΓΣ) κατεύθυνσης, στο οποίο, όμως, τροποποιήσαμε και αφαιρέσαμε βασικά σημεία, ιδιαίτερα όσα βασίζονται στη συμπεριφοριστική προσέγγιση. Στο συγκεκριμένο πρόγραμμα παρέμβασης δόθηκε μεγαλύτερη έμφαση στις γνωσιακές παρά στις συμπεριφοριστικές διαδικασίες, χωρίς όμως να παραγνωρίζονται και οι επιρροές από την ανθρωποκεντρική προσέγγιση του Rogers και τη συστημική θεωρία. Η συγκεκριμένη παρέμβαση θα γίνει σε ομαδικό επίπεδο. Η όλη μεθοδολογία, όπως σχεδιάστηκε, περιλαμβάνει αξιολόγηση της ποιότητας της σχέσης αλλά και των υπολοίπων παραγόντων κατά την αρχή και το τέλος της πειραματικής συνθήκης η οποία θα διαρκέσει 12 εβδομάδες για μία και μισή ώρα κάθε εβδομάδα. Στο πρόγραμμα θα συμμετέχουν 26 φοιτητές και φοιτήτριες του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου. Εκτός από την ομάδα παρέμβασης υπάρχει και η ομάδα ελέγχου, η οποία δεν συμμετέχει στο πρόγραμμα εκπαίδευσης. Στους συμμετέχοντες θα χορηγηθούν ερωτηματολόγια σχετικά με την ποιότητα της σχέσης και προσδοκούμε το πρόγραμμα να έχει θετικά αποτελέσματα στη δημιουργία και διατήρηση θετικών διαπροσωπικών σχέσεων. Αξιοποίηση των Serious Games στη Συμβουλευτική. Ευαισθητοποίηση και πρόληψη της σεξουαλικής κακοποίησης σε παιδιά και εφήβους μέσω βιντεοπαιχνιδιών. Παπαναστασίου Ελένη, Νηπιαγωγός Παππά Λαμπρινή, Κοινωνική Λειτουργός Δεδομένου ότι η Συμβουλευτική εστιάζεται στην ανάπτυξη και στην ενδυνάμωση του ατόμου και της ομάδας, η χρήση των νέων τεχνολογιών συντελεί με συστηματικό και αποτελεσματικό τρόπο στην εφαρμογή της. Για την επίτευξη αυτών των στόχων αξιοποιούνται και τα Serious Games (Παιχνίδια σοβαρού σκοπού). Τα Serious Games πιο συγκεκριμένα είναι κάτι περισσότερο από τα τεχνικά στοιχεία που προσδιορίζουν ένα ηλεκτρονικό παιχνίδι. Εμπεριέχουν την παιδαγωγική, η οποία όμως πραγματώνεται μόνο μέσα από τη διασκέδαση που είναι και ο κυρίαρχος στόχος. Η θετική τους επίδραση έγκειται στο γεγονός ότι αυξάνουν την κινητοποίηση, την προσπάθεια, την εμπλοκή και την επιθυμία των

74 χρηστών να μάθουν μόνοι τους. H Μάθηση Βασισμένη στο Παιχνίδι (Game-Based Learning) αξιοποιείται, μεταξύ άλλων, σε προγράμματα ευαισθητοποίησης, ανάπτυξης της ενσυναίσθησης και πρόληψης. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να παρουσιαστούν ορισμένα Serious Games που έχουν σχεδιαστεί και εφαρμοστεί σε εκπαιδευτικά προγράμματα χωρών του εξωτερικού για την πρόληψη της σεξουαλικής κακοποίησης. Από τα αποτελέσματα, που παρατίθενται στη διεθνή βιβλιογραφία, προκύπτει πως έχουν συμβάλει με επιτυχία στην πρόληψη και ενημέρωση παιδιών και εφήβων σχετικά με τη σεξουαλική κακοποίηση. Η πλειοψηφία των συμμετεχόντων σε σχετικές έρευνες δήλωσε πως τα Serious Games, με τα οποία αλληλεπίδρασε, συνιστούν μια καινοτόμο μέθοδο προς αυτή την κατεύθυνση. Από ερευνητικές μελέτες προκύπτει πως τα Serious Games συμβάλλουν στην αποτελεσματική πρόληψη της σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών και εφήβων και, ως εκ τούτου, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν επιτυχώς σε προγράμματα ευαισθητοποίησης και πρόληψης και στη χώρα μας. Λέξεις κλειδιά: Serious Games, Game - Based Learning, συμβουλευτική, σεξουαλική κακοποίηση, πρόληψη Άγχος, στρατηγικές αντιμετώπισης και δίκτυα κοινωνικής υποστήριξης γονέων που έχουν παιδιά με εγκεφαλική παράλυση Ανδρικοπούλου Αλεξάνδρα, Λουμάκου Μαρία, Φιλιππάτου Διαμάντω Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Παιδαγωγικό Τμήμα Ειδικής Αγωγής, Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Συμβουλευτική στην Ειδική Αγωγή, την Εκπαίδευση και την Υγεία Σκοπός της ερευνητικής εργασίας, είναι να διερευνηθεί εάν το στρες των γονέων παιδιών με ημιπληγία διαφέρει από το στρες των γονέων παιδιών με τετραπληγία, ποιες στρατηγικές αντιμετώπισης του στρες χρησιμοποιεί η κάθε ομάδα και αν τα δίκτυα κοινωνικής υποστήριξης είναι ίδια και για τις δύο ομάδες. Συμμετείχαν 44 ζευγάρια γονέων. Επιπλέον, συμμετείχαν 5 πατέρες και 22 μητέρες, 71 παιδιών, ηλικίας 4-6 ετών με Εγκεφαλική Παράλυση (33 με τετραπληγία και 38 με ημιπληγία). Για την εξαγωγή συμπερασμάτων χρησιμοποιήθηκαν τα εξής εργαλεία: α) ερωτηματολόγιο Αξιολόγησης του Άγχους Spielberger (State-Trait Anxiety Inventory), β) Κλίμακα Στρατηγικών Αντιμετώπισης Αγχογόνων Καταστάσεων (Ways of Coping) γ) Κλίμακα Οικογενειακής Υποστήριξης (Family Support Scale). Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι τα επίπεδα του στρες των γονέων που έχουν παιδιά με τετραπληγία δεν διαφέρουν από αυτά των γονέων που τα παιδιά τους έχουν ημιπληγία. Όσον αφορά τις στρατηγικές αντιμετώπισης του στρες, που χρησιμοποιούν οι γονείς παιδιών με τετραπληγία, αυτές δεν διαφέρουν από τις στρατηγικές γονέων παιδιών με ημιπληγία. Επίσης, οι γονείς παιδιών με τετραπληγία και ημιπληγία αναζητούν δίκτυα κοινωνικής υποστήριξης ανάλογα με την ηλικία διάγνωσης του παιδιού τους, τη μορφή εγκεφαλικής παράλυσης, το φύλο τους, την εθνικότητά τους και το οικονομικό τους επίπεδο. Τα παραπάνω αποτελέσματα είναι χρήσιμα για τον σχεδιασμό Προγραμμάτων Συμβουλευτικής Παρέμβασης, σύμφωνα με τις ανάγκες και τις δυνατότητες ολόκληρης της οικογένειας. Λέξεις κλειδιά: εγκεφαλική παράλυση, στρες γονέων, στρατηγικές αντιμετώπισης, δίκτυα κοινωνικής υποστήριξης. Μονογονεϊκή Υιοθεσία: Προσαρμογή και στρατηγικές αντιμετώπισης στο νέο οικογενειακό περιβάλλον. Σπαθάρη Αναστασία, Παιδαγωγός Προσχολικής Ηλικίας στο Π.Π.Π.Α «Μητέρα» - M.Sc. Συμβουλευτική στην Ειδική Αγωγή, την Εκπαίδευση και την Υγεία, Παιδαγωγικό Τμήμα Ειδικής Αγωγής, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Λουμάκου Μαρία, Καθηγήτρια Π.Τ.Δ.Ε Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Η παρούσα πολλαπλή μελέτη περίπτωσης επιχειρεί να διερευνήσει και να κατανοήσει τα ψυχικά εφόδια και τις στρατηγικές αντιμετώπισης των καθημερινών πρακτικών ζητημάτων των μόνων γυναικών που υιοθέτησαν παιδί. Τα δεδομένα αυτής της μελέτης αποτέλεσαν οι απομαγνητοφωνημένες συνεντεύξεις

75 εφτά μόνων γυναικών οι οποίες είχαν υιοθετήσει παιδί μέσω δημόσιας ή ιδιωτικής υιοθεσίας στην ηλικία των 42.5 χρονών κατά μέσο όρο. Μεθοδολογικά πραγματοποιήθηκε ημιδομημένη συνέντευξη με ανοιχτές ερωτήσεις και ερωτήσεις εμβάθυνσης. Η ανάλυση των δεδομένων της παρούσας πολλαπλής μελέτης περίπτωσης ολοκληρώθηκε σε δυο φάσεις: α. στις περιγραφικές υποκατηγορίες και β. στη σύνθεση των υποκατηγοριών και των πλαισίων αναφοράς του κάθε συμμετέχοντα. Σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας φαίνεται ότι οι μόνες μητέρες επιστρατεύουν χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς τους όπως την αυτεπάρκεια, την αυτοβουλία και τη συναισθηματική ανεξαρτησία για να αντιμετωπίσουν στρεσογόνες καταστάσεις και συγκρούσεις στην καθημερινότητα τους με το θετό παιδί. Επιπλέον, σκιαγραφείται αφενός η στάση του υποστηρικτικού δικτύου (οικογενειακό, φιλικό και επαγγελματικό περιβάλλον) στην προσαρμογή των μόνων μητέρων στο μονογονεϊκό τύπο οικογένειας και αφετέρου οι προσδοκίες των μητέρων για το θετό παιδί. Η παρούσα έρευνα αποτελεί μια πρώτη προσπάθεια εμβάθυνσης στη μονογονεϊκότητα με υιοθεσία για τα ελληνικά δεδομένα, διερευνώντας τις εμπειρίες και τις αντιλήψεις των μόνων γυναικών από τη δική τους σκοπιά. Λέξεις κλειδιά: Μονογονεϊκή υιοθεσία, στρατηγικές αντιμετώπισης, προσαρμογή, γονεϊκές προσδοκίες. Η σημασία των συμβουλευτικών δεξιοτήτων κατά τη δικανική εξέταση ανηλίκων μαρτύρων, θυμάτων κακοποίησης Όλγα Θεμελή, Πανεπιστήμιο Κρήτης Μαρία Παναγιωτάκη. Συμβουλευτικός Σταθμός Νέων Ν. Ηρακλείου Το νομοθετικό πλαίσιο (Ν. 3625/2007) που αφορά τον τρόπο εξέτασης των ανηλίκων μαρτύρων, θυμάτων προσβολής προσωπικής και γενετήσιας ελευθερίας προβλέπει κατά τη φάση της προανακριτικής διαδικασίας, το διορισμό ως πραγματογνώμονα, παιδοψυχολόγου ή παιδοψυχιάτρου Στόχος της παρούσας ανακοίνωσης είναι να καταδείξει την αναγκαιότητα της συμμετοχής ενός επαγγελματία ψυχικής υγείας με ανεπτυγμένες συμβουλευτικές δεξιότητες προκειμένου να ενθαρρύνει τον ανήλικο στην αποκάλυψη της θυματοποίησής του, προστατεύοντάς τον παράλληλα από τα δεινά που συνεπάγεται η συμμετοχή του σε διαδικασίες του ποινικού μηχανισμού. Η οικοδόμηση μιας σχέσης οικειότητας και εμπιστοσύνης ήδη πριν την έναρξη της κύριας φάσης της δικανικής συνέντευξης, η επίδειξη ενσυναίσθησης και αντανάκλασης του συναισθήματος και η υιοθέτηση της κατάλληλης μη λεκτικής επικοινωνίας, μειώνουν σημαντικά το άγχος των ερωτώμενων θυμάτων, ενισχύουν την ανάκληση των απωθημένων αναμνήσεων και συντελούν στην εκμαίευση αξιόπιστων και έγκυρων καταθέσεων. Δυστυχώς σε πολλές περιπτώσεις η έλλειψη συμβουλευτικών δεξιοτήτων ενισχύει το ανακριτικό στοιχείο της συνέντευξης. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την πρόκληση σημαντικών προβλημάτων στην αναζήτηση της ουσιαστικής αλήθειας, την αύξηση του κινδύνου της δευτερογενούς θυματοποίησης και της ενίσχυσης του ψυχικού τραύματος. του ανήλικου. Θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι η γνώση κατάλληλων τεχνικών εξέτασης παδιών θυμάτων κακοποίησης αποτελούν τη βάση μιας αξιόπιστης δικανικής εξέτασης αλλά η γνώση συμβουλευτικών δεξιοτήτων είναι η ραχοκοκαλιά της. Λέξεις κλειδιά: ανήλικα θύματα κακοποίησης, δικανική εξέταση, συμβουλευτικές δεξιότητες, δευτερογενής θυματοποίηση 18:00-19:30 Εργαστήριο 6 (Αίθουσα ΙΙ8) Αναβλητικότητα στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση: Πώς να μειώσετε την αναβλητικότητα των μαθητών σας (και τη δική σας) Α. Καλαντζή-Αζίζι, Μ. Ι. Αργυροπούλου, & Μ. Λεμονούδη Ινστιτούτο Έρευνας και Θεραπείας της Συμπεριφοράς H αναβλητικότητα αποτελεί ένα από τα πιο συχνά και σοβαρά προβλήματα του μαθητικού πληθυσμού, επιδρά δυσμενώς στην αυτοεκτίμηση των μαθητών και συσχετίζεται με μειωμένη σχολική επίδοση και

76 υψηλότερα επίπεδα άγχους πριν από τις εξετάσεις. Επιπλέον, σύμφωνα με την έρευνα των Καλαντζή-Αζίζι και Καραδήμα (1997), η αποφυγή της μελέτης κορυφώνεται στους φοιτητές, ενώ η αναβλητικότητα είναι ένας από τους παράγοντες που συμβάλλουν στην επιμήκυνση των σπουδών, με σημαντικότατες ψυχολογικές, οικογενειακές, κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες. Για τους παραπάνω λόγους, η έγκαιρη ανίχνευση και αντιμετώπιση της αναβλητικότητας στα σχολικά χρόνια είναι καίριας σημασίας.το γνωσιο-συμπεριφοριστικό μοντέλο έχει αναπτύξει μια σειρά προτάσεων παρέμβασης, στις οποίες στηρίζεται το παρεμβατικό πρόγραμμα που θα παρουσιαστεί. Ο στόχος του εργαστηρίου είναι να ευαισθητοποιηθούν οι εκπαιδευτικοί δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στο να εντοπίζουν έγκαιρα και να παρεμβαίνουν, όταν οι μαθητές παρουσιάζουν αναβλητικότητα στην εκτέλεση των μαθητικών τους καθηκόντων. Το εργαστήριο απευθύνεται επίσης σε σχολικούς και συμβουλευτικούς ψυχολόγους που δουλεύουν στο χώρο της εκπαίδευσης, οι οποίοι θα αποκομίσουν χρήσιμο υλικό για τη δουλειά τους. Το εργαστήριο θα αποτελείται α) από ένα εισαγωγικό-βιωματικό μέρος, στο οποίο οι συμμετέχοντες θα μεταφέρουν τις προσωπικές τους εμπειρίες, καθώς και τις εμπειρίες των μαθητών τους σχετικά με το πώς βιώνουν την αναβλητικότητα και τις συνέπειές της, β) ένα θεωρητικό μέρος, στο οποίο θα παρουσιαστεί η θεωρία και η έρευνα σχετικά με την αναβλητικότητα, εργαλεία ανίχνευσης και τεχνικές παρέμβασης και γ) ένα βιωματικό μέρος με παραδείγματα και ασκήσεις, στο οποίο οι συμμετέχοντες θα έχουν τη δυνατότητα να εξασκηθούν σε τεχνικές παρέμβασης μέσω παιχνιδιών ρόλων. Στο τέλος του εργαστηρίου θα συζητηθούν οι δυνατότητες και τα όρια παρέμβασης των εκπαιδευτικών σε μαθητές που εμφανίζουν αναβλητικότητα όσον αφορά τις μαθητικές τους υποχρεώσεις, καθώς και οι περιπτώσεις εκείνες οι οποίες χρήζουν παραπομπής σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας. Επίσης, οι συμμετέχοντες θα ενημερωθούν για τη δυνατότητα εποπτείας που προσφέρεται από το Τμη.Θε.Π.Ε. του ΙΕΘΣ. Λέξεις κλειδιά: Αναβλητικότητα, μαθητές, εκπαιδευτικοί, εντοπισμός, τεχνικές 18:00-19:30 Συμπόσιο 15 (Αίθουσα ΙΙ9) Μοναξιά και κατάθλιψη σε σχέση με πνευματικότητα, νόημα ζωής και τύπο δεσμού: Ερευνητικά δεδομένα και δεοντολογικοί προβληματισμοί από τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στο χώρο της ψυχικής υγείας Πρόεδρος: Γ. Κλεφτάρας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Συζητητής: Α. Σταλίκας, Πάντειο Πανεπιστήμιο Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών Βασικός στόχος που παρόντος συμποσίου είναι η μελέτη της μοναξιάς και της καταθλιπτικής συμπτωματολογίας σε διαφορετικούς πληθυσμούς και μέσα από διαφορετικές θεωρητικές προσεγγίσεις, με την παρουσίαση των ερευνητικών αποτελεσμάτων τριών σχετικών ερευνών. Συγκεκριμένα η πρώτη έρευνα μελέτα τη μοναξιά και την καταθλιπτική συμπτωματολογία σε σχέση με την πνευματικότητα και το μοντέλο των πέντε παραγόντων της προσωπικότητας, σε δύο αρκετά διαφορετικούς πληθυσμούς και συγκεκριμένα, μοναχούς/μοναχές και ανέργους. Η δεύτερη έρευνα αναφέρεται στην μοναξιά και την καταθλιπτική συμπτωματολογία σε σχέση με τους τύπους δεσμού και την επαγγελματική ανασφάλεια και εξουθένωση σε υπαλλήλους του δημοσίου σε περίοδο κρίσης. Η τρίτη έρευνα προσεγγίζει την καταθλιπτική συμπτωματολογία γονέων παιδιών με νεοπλασματικές ασθένειες, με στόχο την αξιολόγηση της σοβαρότητας της κατάθλιψης σε αυτόν τον πληθυσμό σε σχέση με το νόημα ζωής και τις στρατηγικές αντιμετώπισης που χρησιμοποιούνται προκειμένου να αντιμετωπιστούν αγχογόνες καταστάσεις και γεγονότα. Επιπρόσθετα ένας δεύτερος στόχος αυτού του συμποσίου είναι η διερεύνηση μερικών από τους κυριότερους προβληματισμούς που αφορούν στη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης (social media) από συμβούλους ψυχικής υγείας και ψυχολόγους. Συζητιούνται ζητήματα ηθικής και δεοντολογίας που σχετίζονται με τη διαδικτυακή παρουσία συμβούλων και ψυχολόγων σε ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης καθώς και τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της διαδικτυακής συμβουλευτικής και της χρήσης smartphone κινητών και tablet για τη δημιουργία προγραμμάτων παρέμβασης και θεραπείας

77 ατόμων με κατάθλιψη. Τα αποτελέσματα φωτίζουν ενδιαφέρουσες πτυχές των φαινομένων της κατάθλιψης και της μοναξιάς, που είναι σημαντικές για τη δημιουργία προγραμμάτων συμβουλευτικής παρέμβασης και αντιμετώπισης τους. Τέλος, ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην καινοτόμο χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ως πηγές πληροφοριών και έρευνας στον τομέα της κατάθλιψης και της ψυχικής υγείας γενικότερα. Λέξεις κλειδιά: Μοναξιά, κατάθλιψη, πνευματικότητα, νόημα ζωής, προσωπικότητα, μέσα κοινωνικής δικτύωσης, δεοντολογία ΕΡΓΑΣΙΑ 1 Μοναξιά και κατάθλιψη σε μοναχούς, μοναχές και άνεργους: Πνευματικότητα και παράγοντες προσωπικότητας Βασιλού Ευδοκία 1 & Κλεφτάρας Γιώργος 1 1 Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών: Συμβουλευτική στην Ειδική Αγωγή, την Εκπαίδευση και την Υγεία, Παιδαγωγικό Τμήμα Ειδικής Αγωγής, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Ο σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν η μελέτη της μοναξιάς και της καταθλιπτικής συμπτωματολογίας σε σχέση με την πνευματικότητα και το μοντέλο των πέντε παραγόντων της προσωπικότητας, σε δύο αρκετά διαφορετικούς πληθυσμούς και συγκεκριμένα, μοναχούς/μοναχές και ανέργους. Στόχος ήταν, να διερευνηθούν οι παραπάνω μεταβλητές, σε ένα δείγμα μοναστικού πληθυσμού και να συγκριθούν με ένα δείγμα γενικού πληθυσμού, όπως οι άνεργοι. Η έρευνα έγινε σε δείγμα 133 ανέργων και 46 μοναχών από διάφορα μοναστήρια της χώρας. Τα ερωτηματολόγια που χρησιμοποιήθηκαν ήταν το Ερωτηματολόγιο Αυτο-εκτιμούμενης Καταθλιπτικής Συμπτωματολογίας (QD2. Pichot, 1984), το Ερωτηματολόγιο Προσωπικότητας NEO-Five Factor Inventory (NEO-FFI. Costa & McCrae, 1992), η Κλίμακα της Πνευματικότητας (Spiritual Transcendence scale από το ερωτηματολόγιο ASPIRES. Piedmont 2004), και η Αναθεωρημένη Κλίμακα Μοναξιάς UCLA (Russell, Peplau & Cutrona, 1980). Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας οι άνεργοι έχουν σημαντικά υψηλότερα επίπεδα καταθλιπτικής συμπτωματολογίας και μοναξιάς σε σχέση με τους μοναχούς, και σημαντικά χαμηλότερα επίπεδα πνευματικότητας. Η υπόθεση πως ο νευρωτισμός σχετίζεται θετικά με την κατάθλιψη και τη μοναξιά επιβεβαιώνεται ενώ απορρίπτεται η υπόθεση αρνητικής συσχέτισης της πνευματικότητας με την καταθλιπτική συμπτωματολογία και για τα δύο δείγματα. Τέλος, η συσχέτιση της πνευματικότητας και των διαστάσεων της, με τους παράγοντες της προσωπικότητας, εμφανίζει διαφορετική εικόνα για τα δύο δείγματα. Συζήτηση των αποτελεσμάτων γίνεται σε σχέση με τη συμβουλευτική αυτών των ατόμων. ΕΡΓΑΣΙΑ 2 Κατάθλιψη και μοναξιά στους υπάλληλους του δημοσίου, σε περίοδο κρίσης: Τύπος δεσμού, επαγγελματική ανασφάλεια και εξουθένωση Γρηγοριάδου Μαρία 1 & Κλεφτάρας Γιώργος 1 1 Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών: Συμβουλευτική στην Ειδική Αγωγή, την Εκπαίδευση και την Υγεία, Παιδαγωγικό Τμήμα Ειδικής Αγωγής, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Σκοπός της έρευνας είναι η διερεύνηση του επιπέδου μοναξιάς και καταθλιπτικών συμπτωμάτων στους υπαλλήλους του Δημοσίου Τομέα στη σημερινή ελληνική κοινωνία, που λόγω της βαθιάς και παρατεταμένης οικονομικής ύφεσης υφίσταται έντονους κλυδωνισμούς. Πιο συγκεκριμένα, στοχεύει στην αξιολόγηση της σοβαρότητας μοναξιάς και κατάθλιψης σε αυτό τον πληθυσμό σε σχέση με τον τύπο δεσμού που έχουν αναπτύξει, αλλά και σε σχέση με την επαγγελματικής ανασφάλεια και εξουθένωση. Η έρευνα έγινε σε δείγμα 207 υπαλλήλων, που εργάζονται σε Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης ή Δημόσιες Υπηρεσίες. Τα ερωτηματολόγια που χρησιμοποιήθηκαν ήταν το Ερωτηματολόγιο Αυτο-

78 εκτιμούμενης Καταθλιπτικής Συμπτωματολογίας (QD2. Pichot, 1984), η Αναθεωρημένη Κλίμακα Μοναξιάς UCLA (Russell, Peplau & Cutrona, 1980), το Ερωτηματολόγιο Σχέσεων (Bartholomew & Horowitz, 1991), το Ερωτηματολόγιο Kαταγραφής Eπαγγελματικής Eξουθένωσης (MBI. Maslach & Jackson,1986) και η υποκλίμακα Ασφάλειας του ερωτηματολογίου Επαγγελματικής Ικανοποίησης της Minnesota (Weiss, Dawis, England & Lofquist, 1967). Σε γενικές γραμμές, οι υποθέσεις της έρευνας επιβεβαιώθηκαν όσον αφορά τη σημαντική συσχέτιση της κατάθλιψης και της μοναξιάς με την επαγγελματική ανασφάλεια, την επαγγελματική εξουθένωση και με τους τύπους δεσμού που εμπεριέχουν αρνητική εικόνα του εαυτού. Εν μέρει επιβεβαιώθηκε η υπόθεση ότι το μεγαλύτερο μέρος του δείγματος εμφανίζει μέτρια ή υψηλή καταθλιπτική συμπτωματολογία, επαγγελματική ανασφάλεια και επαγγελματική εξουθένωση (με εξαίρεση τη διάσταση της αποπροσωποποίησης), ενώ δεν επιβεβαιώθηκε η υπόθεση ότι το μεγαλύτερο μέρος του δείγματος παρουσιάζει μέτριο ή υψηλό σκορ μοναξιάς. Συζήτηση γίνεται ως προς τις επιπτώσεις αυτών των αποτελεσμάτων στη συμβουλευτική διαδικασία. ΕΡΓΑΣΙΑ 3 Καταθλιπτική συμπτωματολογία σε γονείς παιδιών με νεοπλασματική ασθένεια: Νόημα ζωής και Στρατηγικές αντιμετώπισης αγχογόνων καταστάσεων Λιάκου Έλενα 1 & Κλεφτάρας Γιώργος 1 1 Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών: Συμβουλευτική στην Ειδική Αγωγή, την Εκπαίδευση και την Υγεία, Παιδαγωγικό Τμήμα Ειδικής Αγωγής, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι η μελέτη της καταθλιπτικής συμπτωματολογίας γονέων παιδιών με νεοπλασματικές ασθένειες. Πιο συγκεκριμένα, έχει ως στόχο την αξιολόγηση της σοβαρότητας της κατάθλιψης σε αυτόν τον πληθυσμό σε σχέση με το νόημα της ζωήςκαι τις στρατηγικές αντιμετώπισης αγχογόνων καταστάσεων, καθώς ο συγκεκριμένος πληθυσμός θεωρείται επιρρεπής στην κατάθλιψη εξαιτίας του τραυματικού γεγονότος της διάγνωσης της ασθένειας του καρκίνου στο παιδί τους και της ακόλουθης θεραπείας. Η έρευνα έγινε σε δείγμα 100 περίπου γονέων παιδιών με νεοπλασματικές ασθένειες (γονείς και των δυο φύλων). Τα παιδιά τους βρίσκονταν είτε στη φάση της διάγνωσης, είτε στο στάδιο της θεραπείας ή της ανάρρωσης. Το δείγμα συλλέχθηκε μέσω του Συλλόγου «Φλόγα» (Σύλλογος Γονέων Παιδιών με Νεοπλασματικές Ασθένειες), μέσω του Παιδο-Ογκολογικού τμήματος του Ιπποκράτειου Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης και της Ογκολογικής κλινικής του Γενικού Νοσοκομείου Παπαγεωργίου Θεσσαλονίκης. Οι συμμετέχοντες συμπλήρωσαν το Ερωτηματολόγιο Αυτο-εκτιμούμενης Καταθλιπτικής Συμπτωματολογίας (QD2. Pichot, 1984), το Ερωτηματολόγιο Προφίλ Στάσης Απέναντι στη Ζωή (LAP-R; Reker, 1999) και η Κλίμακα Στρατηγικών Αντιμετώπισης Αγχογόνων Καταστάσεων (Ways of Coping, Lazarus και Folkman, 1988). Η έρευνα βρίσκεται στο στάδιο της ανάλυσης των αποτελεσμάτων και οι υποθέσεις διαμορφώνονται ως εξής: α) το μεγαλύτερο μέρος του δείγματος παρουσιάζει μέτρια ή σοβαρή καταθλιπτική συμπτωματολογία, β) υπάρχει στατιστικά σημαντική συσχέτιση μεταξύ της καταθλιπτικής συμπτωματολογίας και της αναζήτησης του νοήματος της ζωής των γονιών των παιδιών που πάσχουν από νεοπλασματικές ασθένειες, β) υπάρχει στατιστικά σημαντική συσχέτιση μεταξύ των στρατηγικών αντιμετώπισης των γονιών των παιδιών με νεοπλάσματικές ασθένειες και της καταθλιπτικής συμπτωματολογίας. Τα αποτελέσματα συζητιούνται σε σχέση με την συμβουλευτική αυτών των γονέων. ΕΡΓΑΣΙΑ 4 Κατάθλιψη και κυβερνο-ψυχολογία: δεοντολογικοί προβληματισμοί για επαγγελματίες ψυχικής υγείας Γιώτα Κυριακή 1 & Κλεφτάρας Γιώργος 1 1 Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών: Συμβουλευτική στην Ειδική Αγωγή, την Εκπαίδευση και την Υγεία, Παιδαγωγικό Τμήμα Ειδικής Αγωγής, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Το παρόν άρθρο έχει ως σκοπό να διερευνήσει μερικούς από τους κυριότερους προβληματισμούς που

79 αφορούν στη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης (social media) από επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Συζητιούνται ζητήματα ηθικής και δεοντολογίας που σχετίζονται με τη διαδικτυακή παρουσία συμβούλων και ψυχολόγων σε ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης όπως το Facebook, το Twitter, και το YouTube, για προσωπικούς ή/ και επαγγελματικούς λόγους. Συγκεκριμένα, γίνεται αναφορά σε διλήμματα όπως η ηλεκτρονική αναζήτηση προσωπικών πληροφοριών (γκουγκλάρισμα) και η δημιουργία πολλαπλών σχέσεων με πελάτες στο διαδίκτυο, θέματα εμπιστευτικότητας και ασφάλειας προσωπικών δεδομένων, η οριοθέτηση της διαδικτυακής προσωπικής και επαγγελματικής ζωής, καθώς και ο αντίκτυπός που μπορεί να έχουν στη θεραπευτική σχέση. Τέλος, ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην καινοτόμο χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ως πηγές πληροφοριών και έρευνας στον τομέα της κατάθλιψης και της ψυχικής υγείας γενικότερα. Συζήτηση γίνεται σε σχέση με τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της διαδικτυακής συμβουλευτικής, καθώς και της χρήσης smartphone κινητών και tablet για τη δημιουργία προγραμμάτων παρέμβασης και θεραπείας ατόμων με κατάθλιψη. 19:30-21:00 Συμπόσιο 16 (Αμφιθέατρο Ι4) Ο Αλέξανδρος Κοσμόπουλος και η Σχεσιοδυναμική προσέγγιση της Παιδαγωγικής και Συμβουλευτικής Πρόεδρος: Σ. Βασιλόπουλος, Πανεπιστήμιο Πατρών Συζητητής: Α. Μπρούζος, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Ο Αλέξανδρος Κοσμόπουλος υπήρξε ο πρώτος συντονιστής (για την Ελλάδα, 1979) των Ψυχοθεραπευτικών Εργαστηρίων που ίδρυσαν στην Ευρώπη οι Carl Rogers και ο συνεργάτης του Chuck Devonshire και ο πρώτος που ενσωμάτωσε τα encounters groups (ομάδες συνάντησης ροτζεριανής εμπνεύσεως) στην εκπαιδευτική του εργασία στο Πανεπιστήμιο Πατρών, τόσο με φοιτητές όσο και με εκπαιδευτικούς. Υπήρξε δε εισηγητής της Σχεσιοδυναμικής Παιδαγωγικής, της πρωτοποριακής για την εποχή της - αντίληψης για τα παιδαγωγικά πράγματα που εξαρτά το όποιο παιδαγωγικό και συμβουλευτικό αποτέλεσμα από τη σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα στον παιδαγωγό και τον παιδαγωγούμενο. Σκοπός του παρόντος συμποσίου, αφενός μεν είναι να γίνει μια σύντομη αναφορά στο έργο και την προσωπικότητα του Κοσμόπουλου, και αφετέρου να γίνουν διάφορες εισηγήσεις και παρουσιάσεις δεδομένων από εμπειρικές μελέτες, οι οποίες - με τον έναν ή τον άλλον τρόπο - φέρουν ανεξίτηλη τη σφραγίδα της ευεργετικής επίδρασης του τιμώμενου παιδαγωγού. ΕΡΓΑΣΙΑ 1 Η Παιδαγωγική Σχέση υπό το πρίσμα της Προσωποκεντρικής Θεωρίας του Carl Rogers και της Παιδαγωγικής του Σεβασμού του Janusz Korczak: Συγκριτική προσέγγιση Ανδρέας Μπρούζος, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Στόχος της εισήγησης είναι να εξετάσει την Παιδαγωγική Σχέση υπό το πρίσμα της Προσωποκεντρικής Θεωρίας του Carl Rogers και της Παιδαγωγικής του Σεβασμού του Janusz Korczak. Στο πρώτο μέρος επιχειρείται συνοπτική παρουσίαση των βασικών αρχών της κάθε θεωρίας και ακολούθως αναζητούνται κοινά σημεία μεταξύ των δύο. Όπως αποσκοπεί να καταδείξει η εισήγηση και οι δύο θεωρητικές προσεγγίσεις τονίζουν την ανάγκη οι ενήλικες να δείχνουν σεβασμό στα παιδιά και να τα αναγνωρίσουν ως αυθύπαρκτες οντότητες. Επιπλέον, και οι δύο θεωρίες επισημαίνουν ως απαίτηση ο παιδαγωγός να προσεγγίζει με ευαισθησία και ενσυναίσθηση το παιδί, δηλαδή την ανάγκη να το αφουγκράζεται, να το συναισθάνεται και να το κατανοεί. Τέλος, και στις δύο θεωρίες δίνεται έμφαση στην ατομικότητα και τη μοναδικότητα του παιδιού και στο απόθεμα που αυτό διαθέτει για ανάπτυξη και αλλαγή της προσωπικότητάς του.

80 ΕΡΓΑΣΙΑ 2 Η συνάντηση της ορθόδοξης χριστιανικής παιδαγωγικής και της ανθρωπιστικής παιδαγωγικής στην παιδαγωγική του Αλέξανδρου Κοσμόπουλου Κωνσταντινίδης Γεώργιος, Στέφανος Βασιλόπουλος, Κατερίνα Ασημακοπούλου 5ο Δ.Σ. Καματερού, Πανεπιστήμιο Πατρών, 5ο Δ.Σ. Καματερού Στην παρούσα μελέτη γίνεται πρώτα μια σύγκριση ανάμεσα στην Ορθόδοξη Χριστιανική Παιδαγωγική (Ο. Χ. Π.) και στην Ανθρωπιστική Παιδαγωγική, με παράδειγμα αναφοράς την προσωποκεντρική παιδαγωγική του Carl Rogers. Στη συνέχεια παρουσιάζονται βασικά στοιχεία της σχεσιοδυναμικής παιδαγωγικής του Αλέξανδρου Κοσμόπουλου και της Ο. Χ. Π. που ο ίδιος μελέτησε. Ανιχνεύονται αμοιβαίες επιδράσεις της μίας προσέγγισης στην άλλη, αλλά και σημεία απόκλισης. Επίσης, ανιχνεύεται η επίδραση της ορθόδοξης θεολογίας στη σκέψη του Κοσμόπουλου εν γένει. Τέλος, προτείνονται περαιτέρω θεματικές μελέτης που αναδύονται από την πρώτη αυτή προσέγγιση. ΕΡΓΑΣΙΑ 3 Υλοποίηση και αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας ενός προγράμματος παρέμβασης που αποσκοπούσε στη βελτίωση της συναισθηματικής ευεξίας παιδιών με ιδιαιτερότητες στην εξωτερική τους εμφάνιση: Η περίπτωση των παιδιών που φορούν γυαλιά οράσεως Καλλιόπη Μόσχου, Ανδρέας Μπρούζος, Στέφανος Βασιλόπουλος Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Πανεπιστήμιο Πατρών Σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν να αξιολογήσει την αποτελεσματικότητα ενός προγράμματος παρέμβασης το οποίο είχε ως στόχο τη βελτίωση της συναισθηματικής ευεξίας παιδιών με ιδιαιτερότητες στην εξωτερική τους εμφάνιση. Στην παρούσα εισήγηση θα παρουσιαστούν τα αποτελέσματα που αφορούν τα παιδιά που φορούν γυαλιά οράσεως. Στην έρευνα συμμετείχαν 48 παιδιά ηλικίας 9-12 ετών (Μ.Ο. = 10,02, Τ.Α. =,91). Τα παιδιά χωρίστηκαν σε 6 ομάδες. Οι συμμετέχοντες κάθε ομάδας κλήθηκαν να συμπληρώσουν, πριν από την έναρξη και μετά την λήξη του προγράμματος, τις ακόλουθες κλίμακες: Κλίμακα Κοινωνικού Άγχους για Παιδιά (LaGreca&Stone, 1993), Κλίμακα Μοναξιάς και Έλλειψης Κοινωνικοποίησης (Cassidy&Asher,1992), ΠΑΤΕΜ ΙΙ (Μακρή Μπότσαρη, 2001), Κλίμακα Εξωτερικής Ντροπής (Goss, Gilbert, &Allan, 1994), Κλίμακα Κοινωνικού - Σωματικού Άγχους (Hart, Leary&Rejeski, 1989) και Κλίμακα Ντροπαλότητας (Banerjee&Smith, 1999). Το πρόγραμμα παρέμβασης, το οποίο είχε ως βάση του τις αρχές της προσωποκεντρικής προσέγγισης, είχε διάρκεια έξι συναντήσεων, και περιελάμβανε ατομικές και ομαδικές δραστηριότητες ανάλογα με τη θεματολογία κάθε συνάντησης. Τα αποτελέσματα έδειξαν στατιστικά σημαντικές μεταβολές στους μέσους όρους όλων των κλιμάκων και παρέχουν στήριξη στην υπόθεση ότι η παρέμβαση συνέβαλε ουσιαστικά στη βελτίωση της συναισθηματικής διάθεσης και ευεξίας των παιδιών που φορούν γυαλιά οράσεως. Συζητείται η σημασία και οι δυνατότητες αξιοποίησης αυτών των ευρημάτων στη σχολική πράξη. ΕΡΓΑΣΙΑ 4 Οι ανάγκες των αδερφών παιδιών με νοητική υστέρηση για συμβουλευτική και η κάλυψη τους με προσωποκεντρική συμβουλευτική παρέμβαση Γεώργιος Κονιδάρης, Πανεπιστήμιο Πατρών Η παρουσία ενός παιδιού με ειδικές ανάγκες στην οικογένεια καθιστά ευάλωτα τα αδέρφια του όταν δεν υπάρχει συναισθηματική στήριξη τους. Οι κίνδυνοι αφορούν αυξημένο άγχος, χαμηλή αυτοεκτίμηση ή και κατάθλιψη και είναι πιο συχνοί στην παιδική ηλικία. Με συνεντεύξεις σε αδέρφια νοητικά υστερούντων

81 μαθητών μετρήθηκε η αλληλεπίδραση μαζί τους, οι ψυχοκοινωνικές τους δυσκολίες και οι ανάγκες τους για συμβουλευτική. Πραγματοποιήθηκε ακόμα συμβουλευτική παρέμβαση σε πέντε αδέρφια παιδιών με νοητική υστέρηση. Η παρέμβαση πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο της προσωποκεντρικής ομάδας συνάντησης σε τρεις διαδοχικές μονοήμερες συνεδρίες 25 ωρών συνολικά και περιλάμβανε στη τελευταία συνεδρία δραστηριότητες από τα εργαστήρια sibshops. Πραγματοποιήθηκαν μετρήσεις του προσωποκεντρικού κλίματος στην ομάδα, της αλληλεπίδρασης των παιδιών με τον αδερφό, της αυτοαντίληψης των ικανοτήτων του και του μόνιμου άγχους πριν και μετά την παρέμβαση. Παρατηρήθηκε αύξηση του προσωποκεντρικού κλίματος στην ομάδα, μείωση του άγχους, αύξηση της αυτοαντίληψης της ικανότητας αλλά δεν υπήρξε σημαντική διαφοροποίηση της αλληλεπίδρασης με τον αδερφό. Είναι πιθανόν η μη διαφοροποίηση της αλληλεπίδρασης των παιδιών με τον νοητικά καθυστερημένο αδερφό να οφείλεται στην απουσία συνέχειας της συμβουλευτικής παρέμβασης. Επομένως είναι απαραίτητο τα αδέρφια παιδιών με ειδικές ανάγκες να θεωρηθούν ομάδα-στόχος συμβουλευτικής υποστήριξης παράλληλα με τους γονείς. Η προσωποκεντρική συμβουλευτική με ομάδες αδερφών φαίνεται να αποτελεί μια αποτελεσματική και ταυτόχρονα οικονομική λύση προς αυτή την κατεύθυνση. 19:30-21:00 Θεμ. Συνεδρία 14 (Αίθουσα Ι12) Συμβουλευτική σταδιοδρομίας Πρόεδρος: Ανδρόνικος Καλίρης, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Η εφαρμογή της Συμβουλευτικής Σταδιοδρομίας στο Γραφείο Διασύνδεσης του Πανεπιστημίου Πατρών. Μια εμπειρική προσέγγιση Κων/νος Παναγιώτης Κωστόπουλος, Κυριακή Χρονοπούλου Σύμβουλοι Σταδιοδρομίας Γραφείου Διασύνδεσης Πανεπιστημίου Πατρών Στην Ελλάδα από το 1993 λειτουργούν Γραφεία Διασύνδεσης στα πανεπιστημιακά ιδρύματα και τα ΤΕΙ, τα οποία διαθέτουν υπηρεσίες μέσω των οποίων επιδιώκεται η ομαλή ένταξη των φοιτητών και των αποφοίτων στην ακαδημαϊκή πραγματικότητα και αγορά εργασίας. Αντίστοιχα και στο Πανεπιστήμιο Πατρών, το Γραφείο Διασύνδεσης προσφέρει επί σειρά ετών τις υπηρεσίες του, παρέχοντας μέσω ενός δυναμικού, διαδραστικού και επιστημονικά τεκμηριωμένου μοντέλου, εκπαιδευτική και επαγγελματική πληροφόρηση καθώς και συμβουλευτική υποστήριξη στα μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας. Η συγκεκριμένη ωστόσο χρονική περίοδος ταυτίζεται με έντονες διαρθρωτικές αλλαγές στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, την εθνική και παγκόσμια αγορά εργασίας, γεγονός που απαιτεί τη συνεχή βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών των Γραφείων Διασύνδεσης και το συνεχή επανακαθορισμό στόχων, μέσω της ανάπτυξης νέων και καινοτομικών δραστηριοτήτων, τόσο ως προς γενικές, όσο και ως προς ειδικότερες κατευθύνσεις, που υπαγορεύονται από τις νέες ανάγκες, Η παρούσα εργασία αποσκοπεί το να παρουσιάσει αφενός επίκαιρες αναφορές, διασαφηνίσεις και μελλοντικές προοπτικές που αφορούν το θεσμό των Γραφείων Διασύνδεσης και αφετέρου να περιγράψει αναλυτικά τις καινοτόμες δράσεις και καλές πρακτικές της αντίστοιχης υπηρεσίας στο Πανεπιστήμιο Πάτρας στον τομέα της Συμβουλευτικής Σταδιοδρομίας. Για την επίτευξη των παραπάνω στόχων θα γίνει χρήση ποσοτικών και ποιοτικών δεδομένων από την εφαρμογή της Συμβουλευτικής Σταδιοδρομίας κατά τα τελευταία τρία έτη.

82 Σκιαγραφώντας τα χαρακτηριστικά του αποτελεσματικού επαγγελματικού συμβούλου: Δεξιότητες, Αυτοαποτελεσματικότητα και Βασικές Αυτοαξιολογήσεις Ανδρόνικος Καλίρης, Επαγγελματικός Σύμβουλος-Εκπαιδευτικός, Υποψ. Διδάκτωρ Ψυχολογίας, MSc, Τμήμα Φ.Π.Ψ., Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Σε περίοδο κοινωνικής μεταβλητότητας και πολυπλοκότητας στην αγορά εργασίας, τα άτομα χρειάζονται ολοένα περισσότερο, υποστήριξη στο σχεδιασμό της σταδιοδρομίας και στην αντιμετώπιση συναισθημάτων αβεβαιότητας (Σιδηροπούλου-Δημακάκου, Αργυροπούλου, & Δρόσος, 2013). Για να ανταποκρίνονται οι σύμβουλοι με επιτυχία στο απαιτητικό έργο τους, χρειάζεται να εφαρμόζουν νέες τεχνικές, να αναπτύσσουν πολλαπλές δεξιότητες και να διαθέτουν υψηλές πεποιθήσεις αυτοαποτελεσματικότητας για την άσκηση συμβουλευτικής και την εκτέλεση πολύπλοκων δραστηριοτήτων. Η επαρκής κατάρτιση και το κατάλληλο επίπεδο αυτοαποτελεσματικότητας φαίνεται ότι συνδέονται με τη διατήρηση του ενδιαφέροντος και την επιμονή των συμβούλων στο έργο τους παρά τις αντιξοότητες, ενώ, συμβάλλουν στη μείωση του κινδύνου επαγγελματικής εξουθένωσης (Καλίρης, 2012β. Καλίρης, Σιδηροπούλου-Δημακάκου, Αργυροπούλου, & Φακιολάς, Kounenou, Koumoundourou, & Makri-Botsari, Kozina et al., Schiersmann et al., Σιδηροπούλου-Δημακάκου, 2012). Παρόλο που η έρευνα δείχνει ότι παράγοντες όπως η διάρκεια κατάρτισης και η υλοποίηση πρακτικής άσκησης σχετίζονται με την αυτοαποτελεσματικότητα στην άσκηση επαγγελματικής συμβουλευτικής (Bakar, Zakaria, & Mohamed, Min, Soresi, Nota, & Lent, 2004), εντούτοις, υπάρχει κενό στη βιβλιογραφία σχετικά με το ρόλο χαρακτηριστικών των συμβούλων, όπως οι βασικές αυτοαξιολογήσεις (core self-evaluations), στην ανάπτυξη της αυτοαποτελεσματικότητας εκπαιδευόμενων στη Συμβουλευτική. Παρουσιάζεται προκαταρκτική μελέτη (Ν = 31) στην οποία βρέθηκε στατιστικώς σημαντική, θετική σχέση, ανάμεσα στις βασικές αυτοαξιολογήσεις και την αυτοαποτελεσματικότητα επαγγελματικής συμβουλευτικής (r =.42, p <.05). Ωστόσο, δεν εντοπίστηκαν συνάφειες ανάμεσα στην αυτοαποτελεσματικότητα και τη διάρκεια εκπαίδευσης, πρακτικής άσκησης και προϋπηρεσίας. Περιγράφονται οι στόχοι και η μεθοδολογία της κύριας έρευνας και τέλος, συζητούνται προτάσεις για την εκπαίδευση των συμβούλων. Λέξεις κλειδιά: Αυτοαποτελεσματικότητα, Δεξιότητες Επαγγελματικής Συμβουλευτικής, Βασικές Αυτοαξιολογήσεις, Εκπαίδευση Συμβούλων Αφηγηματική κοινωνιολογία και συμβουλευτική εφήβων: θεωρητικά και μεθοδολογικά θεμέλια για τον επαγγελματικό προσανατολισμό στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση Μιχάλης Χριστοδούλου Δρ. Κοινωνιολογίας-Εκπ/κός β/θμιας Εκπαίδευσης Η εργασία μας έχει στόχο να αναδείξει το ρόλο της αφήγησης στην άσκηση της Συμβουλευτικής στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Ειδικότερα, πρόθεσή μας είναι να δούμε τον τρόπο με τον οποίο στην έννοια της αφήγησης διασταυρώνονται οι μικρο-κοινωνιολογικές προτάσεις που έχουν συστηματοποιηθεί τα τελευταία χρόνια για τη συγκρότηση της βιογραφικής ταυτότητας, με τη θεωρία που έχουν αναπτύξει οι Savickas και Cochran για την κατασκευή μέσω της αφήγησης της ταυτότητας σταδιοδρομίας. Η συμβολή αυτών των δυο παραδόσεων στη συμβουλευτική εφήβων μπορεί να εντοπιστεί στα εξής σημεία: από τη μια επιτρέπει στον σύμβουλο να κατανοήσει το πώς ο έφηβος θεματοποιεί τις βιωμένες του εμπειρίες (π.χ. από την οικογένεια, το σχολείο, τους φίλους του) στις εξιστορήσεις ζωής του και από την άλλη διευκολύνει τον ίδιο τον έφηβο να κατασκευάσει ο ίδιος εκείνα τα «θέματα ζωής» που συνδέονται με τους προσανατολισμούς της σταδιοδρομίας του. Σε μια προσπάθεια να εφαρμόσουμε την παραπάνω συνδυαστική ιδέα, πραγματοποιήσαμε έρευνα σε μαθητές/τριες της Γ λυκείου οι οποίοι μας δήλωσαν ότι θεωρούν τους εαυτούς τους αναποφάσιστους ως προς τις μετα-λυκειακές επαγγελματικές τους επιλογές. Η τεχνική που χρησιμοποιήσαμε ήταν η «συνέντευξη σταδιοδρομίας» (Career Style Interview) του Savickas, εμπλουτισμένη με τη λογική της βιογραφικής αφήγησης που έχει αναπτύξει στη Γερμανία ο

83 Schutze. Από την ανάλυση των κειμένων της συνέντευξης αναδείχθηκε ο ρόλος της γονεικής κουλτούρας στην αναποφασιστικότητα των εφήβων και η συχνή χρήση συναισθηματικά φορτισμένων αφηγηματικών μοτίβων που χρησιμοποιούν για να αρθρώσουν τις επαγγελματικές τους φιλοδοξίες και τους δυνητικούς τους εαυτούς. Στην εισήγησή μας δίνουμε ένα παράδειγμα του τρόπου που διαπραγματευτήκαμε μεθοδολογικά μια τυπική περίπτωση από τις αφηγηματικές αναφορές των μαθητών/τριών, σε μια προσπάθεια να αναδείξουμε τη συμβολή της αφηγηματικής λογικής στη συμβουλευτική πρακτική και συγκεκριμένα το ρόλο της στην παραγωγή των εξιστορήσεων ζωής των εφήβων και του νοήματος που οικοδομούν για να δώσουν συνοχή στις βιογραφικές τους εμπειρίες και στα σχέδια ζωής τους. Λέξεις κλειδιά: συμβουλευτική εφήβων, επαγγελματικός προσανατολισμός, βιογραφική αφήγηση, ταυτότητα σταδιοδρομίας, Δυνατότητες αξιοποίησης των νέων τεχνολογιών στη συμβουλευτική σταδιοδρομίας: Η περίπτωση της ηλεκτρονικής πλατφόρμας Tele Career Counselling (TeleCC) Σοφία Ταμπούρη 2, Βιολέττα Μουστακαλή 2, & Αλέξανδρος Κακούρης 1,2 1. Τμήμα Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών 2. TeleCC.org Οι εξελίξεις στην επιστήμη της πληροφορικής και η ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών άσκησαν σημαντική επίδραση στην επιστήμη της συμβουλευτικής και οδήγησαν στην ανάπτυξη νέων μοντέλων παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών μέσω διαδικτύου (τηλε-συμβουλευτική). Στα μοντέλα αυτά, οι δυνατότητες επικοινωνίας που προσφέρει το διαδίκτυο αποτελούν το μέσο για τη συμβουλευτική συνεργασία. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η παρουσίαση της πιλοτικής εφαρμογής της μη-κερδοσκοπικής πρωτοβουλίας Tele Career Counselling (TeleCC). Πρόκειται για μια on-line πλατφόρμα μέσω της οποίας παρέχεται από ειδικούς συμβουλευτική σε θέματα επαγγελματικού προσανατολισμού, διαχείρισης σταδιοδρομίας και νεανικής επιχειρηματικότητας. Η διαδικασία αφορά σε διαδικτυακές ομάδες ασύγχρονης επικοινωνίας διάρκειας πέντε μηνών. Στο πλαίσιο των ομάδων αυτών αξιοποιούνται ασκήσεις, δραστηριότητες αναστοχασμού, μελέτες περιπτώσεων, ενώ απαντώνται και ατομικά αιτήματα. Η πιλοτική φάση περιέλαβε τρείς διαδικτυακές ομάδες διαλόγου σε θέματα: επαγγελματικού προσανατολισμού μαθητών, ένταξης αποφοίτων στην αγορά εργασίας και επιχειρηματικότητας. Σε κάθε ομάδα συμμετείχαν ως 30 άτομα, περισσότεροι από δύο σύμβουλοι και αρκετοί παρατηρητές. Παρά την καινοτομία της εφαρμογής υπάρχουν ενδείξεις για ενεργό συμμετοχή και αλληλεπίδραση ομηλίκων. Φαίνεται ακόμη, να υπάρχει ανάγκη για περαιτέρω ενίσχυση της επικοινωνίας ανάμεσα σε ομηλίκους, οι οποίοι παρουσιάζονται, ως επί το πλείστον, «ουδέτεροι» ως προς τον τρόπο επικοινωνίας και τον βαθμό εμπλοκής τους. Το μεθοδολογικό πλαίσιο και τα αποτελέσματα από την πιλοτική εφαρμογή του προγράμματος συζητούνται στο πλαίσιο άσκησης διαδικτυακής επαγγελματικής συμβουλευτικής και υιοθέτησης κατάλληλης, σχετικής μεθοδολογίας, ενώ διατυπώνονται προτάσεις για την περεταίρω εξέλιξη και βελτίωση της διαδικασίας. Λέξεις κλειδιά: Τηλε-συμβουλευτική, ασύγχρονη επικοινωνία, διαδικτυακή επαγγελματική συμβουλευτική, νέες τεχνολογίες

84 19:30-21:00 Συμπόσιο 17 (Αίθουσα Ι13) Ενδυνάμωση της Οικογένειας του Παιδιού με ΔΑΦ: Μοντέλα Θεραπείας, Συμβουλευτικής και Εκπαίδευσης Πρόεδρος: Αγγελική Γενά, Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Συζητήτρια: Ε. Χάινς, Ελληνική Εταιρεία Έρευνας και Συμπεριφοράς Η σημαντική αύξηση στον επιπολασμό του αυτισμού, οι σημερινές κοινωνίες του Δυτικού Κόσμου σε κρίση, οι πολλαπλές ανάγκες του παιδιού με ΔΑΦ, η συστημική αντίληψη για το παιδί και την οικογένεια, η απο-ιατρικοποίηση των ψυχολογικών παρεμβάσεων και πολλοί άλλοι παράγοντες συνάδουν με τη σύγχρονη τάση για συστηματική και μακρόχρονη εμπλοκή της οικογένειας στο θεραπευτικό γίγνεσθαι παιδιών με νευροαναπτυξιακές διαταραχές. Στην πατρίδα μας, εξακολουθούν να είναι ελάχιστες οι υπηρεσίες παροχής θεραπείας, συμβουλευτικής και εκπαίδευσης στους γονείς παιδιών με αναπηρία ή ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Στην ένδεια αυτή έρχονται να προτάξουν κάποιες προτάσεις συστηματικών παρεμβάσεων και οι εισηγήσεις του παρόντος συμποσίου. Θα ξεκινήσουμε με μια αποτίμηση της συμβολής που μπορεί να έχει η οικογένεια στη θεραπευτική έκβαση του παιδιού με ΔΑΦ, ενώ στη συνέχεια θα παρουσιαστούν μοντέλα τα οποία βρίσκονται υπό ερευνητική διερεύνηση και αποσκοπούν στην ενδυνάμωση της οικογένειας να αντιπαρέλθει τις πολύ σοβαρές δυσκολίες που συνεπάγεται η διάγνωση ΔΑΦ για όλη την οικογένεια και να τις αντιμετωπίσει με τις πλέον αποτελεσματικές και λιγότερο επίπονες παρεμβάσεις. Λέξεις κλειδιά: ΔΑΦ, Εφαρμοσμένη Ανάλυση της Συμπεριφοράς, Εκπαίδευση Γονέων, Ψυχοεκπαίδευση, Νατουραλιστικές παρεμβάσεις ΕΡΓΑΣΙΑ 1 Αποτελεσματικότητα προγραμμάτων εκπαίδευσης παιδιών με αυτισμό στα οποία οι γονείς αναλαμβάνουν συνθεραπευτικό ή συντονιστικό ρόλο Πέτρος Γαλάνης & Αγγελική Γενά Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Η εκπαίδευση και συμμετοχή των γονέων στο πρόγραμμα αποκατάστασης των παιδιών τους με Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος αποτελεί καθοριστικής σημασίας παράγοντα για τη θετική έκβαση της θεραπευτικής πράξης, αφού συμβάλλει στη βελτίωση των επικοινωνιακών δεξιοτήτων των παιδιών, στην ποιοτική αναβάθμιση της αλληλεπίδρασής γονέα παιδιού, ενώ ταυτόχρονα μειώνεται η διασπαστική συμπεριφορά τους και προάγεται η γενίκευση των κεκτημένων δεξιοτήτων (Γενά & Μπαλαμώτης, 2013). Οι γονείς εκπαιδεύονται, εφόσον και οι ίδιοι το επιθυμούν, ώστε να λειτουργούν ως συνθεραπευτές, μαθαίνοντας, μεταξύ άλλων, να εφαρμόζουν διδακτικές μεθόδους και τεχνικές, να εντοπίζουν συμπεριφορές-στόχους, να διαχειρίζονται αποτελεσματικά τα προβλήματα συμπεριφοράς, να προάγουν τη γενίκευση κεκτημένων γνώσεων και δεξιοτήτων, να συλλέγουν δεδομένα και να μπορούν και οι ίδιοι να αξιολογούν την πρόοδο του παιδιού τους και να λαμβάνουν αποφάσεις για την επίλυση των προβλημάτων που τυχόν ανακύπτουν. Οι γονείς, εκτός από συνθεραπευτικό ρόλο, συχνά αναλαμβάνουν να οργανώσουν και να συντονίσουν το πρόγραμμα παρέμβασης στο πλαίσιο του σπιτιού. Η εκπαίδευση των γονέων, αλλά και τα προγράμματα που οργανώνονται από τους γονείς επιφέρουν σημαντικές θετικές αλλαγές, όχι μόνο στο δείκτη νοημοσύνης του παιδιού τους, αλλά και σε πολλούς τομείς της ανάπτυξης του συνολικά (Γενά & Γαλάνης, 2007). Σκοπός της παρούσας εισήγησης είναι να παρουσιάσει ερευνητικά δεδομένα που προέκυψαν από συστηματική ανασκόπηση της βιβλιογραφίας σχετικά με την αποτελεσματικότητα των θεραπευτικών προγραμμάτων που: α) συντονίζονται από τους γονείς ή β) αναθέτουν ρόλο συνθεραπευτή στους γονείς. Αναλύονται τα οφέλη που προκύπτουν από τέτοιου είδους παρεμβάσεις, οι προϋποθέσεις

85 που διασφαλίζουν την αποτελεσματικότητά τους και σημεία προβληματισμού, όπως η σύγκριση της αποτελεσματικότητας των προγραμμάτων που συντονίζονται από τους γονείς με αυτά που παρέχονται σε εξειδικευμένα θεραπευτικά κέντρα ημέρας. Λέξεις κλειδιά: αυτισμός, εκπαίδευση γονέων, συμβολή της γονικής εμπλοκής ΕΡΓΑΣΙΑ 2 Εκπαίδευση γονέων παιδιών με αυτισμό: Ένα νατουραλιστικό συμπεριφορικό-αναλυτικό μοντέλο Ελένη Μιχαλοπούλου, Καλλιόπη Σαραφίδου, Αγγελική Γενά & Πέτρος Γαλάνης Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Οι νατουραλιστικές συμπεριφορικές-αναλυτικές προσεγγίσεις αποτελούν βασικό πυλώνα της συμβουλευτικής γονέων παιδιών με αυτισμό. Πληθώρα ερευνητικών μελετών υποδηλώνουν πως η εκπαίδευση γονέων παιδιών με Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) σε Νατουραλιστικά Συμπεριφορικά-Αναλυτικά μοντέλα οδηγεί σε πολλαπλά οφέλη τόσο για τους γονείς όσο και για τα παιδιά αλλά και για τη μεταξύ τους σχέση. Τα μοντέλα αυτά βασίζονται στις αρχές της Εφαρμοσμένης Ανάλυσης της Συμπεριφοράς που αξιοποιούνται σε ένα νατουραλιστικό πλαίσιο όπου το ίδιο το παιδί παίρνει πρωτοβουλίες για να επιλέγει δραστηριότητες και να αυτενεργεί. Αρχικά διεξήχθη πιλοτική μελέτη. Σκοπός της κύριας έρευνας ήταν η πειραματική διερεύνηση της επίδρασης που έχει η εκπαίδευση γονέων στην εφαρμογή Νατουραλιστικών Συμπεριφορικών Αναλυτικών τεχνικών, α) στη συχνότητα της εποικοδομητικής ενασχόλησης του παιδιού με και χωρίς αλληλεπίδραση με το γονέα, και στην υιοθέτηση, εκ μέρους των γονέων, νατουραλιστικού ύφους κατά την αλληλεπίδραση με το παιδί και στην αποφυγή του καθοδηγητικού ύφους, β) της παροχής θετικής ενίσχυσης από τους γονείς και γ) της μιμητικής ανταπόκρισης του παιδιού στο πρότυπο του γονέα. Έγινε χρήση ενός πειραματικού σχεδιασμού με πολλαπλές γραμμές βάσης. Συμμετείχαν οι γονείς δύο παιδιών προσχολικής ηλικίας με αυτισμό. Στη γραμμή βάσης δεν δόθηκαν οδηγίες στους γονείς. Οι γονείς εκπαιδεύτηκαν σε νατουραλιστικές συμπεριφορικές-αναλυτικές τεχνικές μέσω παροχής προτύπου προς μίμηση από το θεραπευτή. Τα αποτελέσματα επιβεβαίωσαν τους στόχους της έρευνας. Η τροποποιημένη συμπεριφορά διατηρήθηκε στις περισσότερες μεταβλητές ακόμη και ένα μήνα μετά τον τερματισμό της παρέμβασης. Η έρευνα αυτή αντιμετωπίζει το παιδί με ΔΑΦ και την οικογένειά του υπό το πρίσμα της συστημικής προσέγγισης τόσο για την αξιολόγηση όσο και για την αντιμετώπιση των αναγκών του παιδιού και της οικογένειάς του. Αναντίρρητα, το συνεργατικό μοντέλο εκπαίδευσης γονέων παιδιών με αυτισμό βασισμένο σε νατουραλιστικά μοντέλα θα μπορούσε να αποτελέσει μια βασική κατεύθυνση στη συμβουλευτική των γονέων εκ μέρους των επαγγελματιών ψυχικής υγείας. Λέξεις κλειδιά: Εκπαίδευση γονέων, Πρώιμη παρέμβαση, Εφαρμοσμένη Ανάλυση της Συμπεριφοράς, Νατουραλιστικά μοντέλα ΕΡΓΑΣΙΑ 3 Εκπαίδευση γονέων νηπίου με Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος: Μια νατουραλιστική, συμπεριφορική, αναλυτική παρέμβαση Καλλιόπη Σαραφίδου, Ελένη Μιχαλοπούλου, Αγγελική Γενά, & Πέτρος Γαλάνης Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Σε μία εποχή που το ποσοστό των παιδιών με Δ.Α.Φ. ολοένα και αυξάνεται, κρίνεται απαραίτητη η εμπλοκή των γονέων στη διαδικασία εκπαίδευσής τους. Η παρούσα έρευνα αποτελεί ένα νατουραλιστικό συμπεριφορικό-αναλυτικό πρόγραμμα εκπαίδευσης γονέων (parent training), με κύριο στόχο την

86 ενδυνάμωση των γονέων στο ρόλο τους ως συν-θεραπευτών και παιδαγωγών του παιδιού τους Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ). Στόχους της έρευνας αποτελούν η διερεύνηση της επίδρασης του συγκεκριμένου προγράμματος εκπαίδευσης γονέων στη βελτίωση της αλληλεπίδρασης των γονέων με τα παιδιά τους με Δ.Α.Φ., και η εκτίμηση της συμβολής του συγκεκριμένου μοντέλου εκπαίδευσης γονέων στην προαγωγή της προόδου των παιδιών με ΔΑΦ σε καίριες δεξιότητες, όπως είναι η από κοινού εστίαση της προσοχής και η μίμηση. Οι γονείς εκπαιδεύτηκαν σε ποικίλες νατουραλιστικές τεχνικές, όπως, για παράδειγμα, της συστηματικής χρήσης της επ ευκαιρία διδασκαλίας, ενισχυτικών διεργασιών, διδασκαλίας πρωτοβουλιών, καθώς και της δημιουργίας συνθηκών που προάγουν το λόγο και την επικοινωνία. Στην εν λόγω έρευνα, εφαρμόστηκε ο ατομικός πειραματικός σχεδιασμός, που περιλαμβάνει συλλογή δεδομένων από τη γραμμή βάση, την παρέμβαση και τον επανέλεγχο. Στις τρεις φάσεις της έρευνας η συλλογή των δεδομένων έγινε με άμεση παρατήρηση, ενώ ο έλεγχος της αξιοπιστίας πραγματοποιήθηκε μέσα από τον έλεγχο της συμφωνίας μεταξύ ανεξάρτητων παρατηρητών. Η παρούσα έρευνα βελτίωσε τη σχέση των γονέων με το παιδί τους και αύξησε τις λεκτικές εκπομπές του νηπίου με αυτισμό, το οποίο συμμετείχε σε αυτήν. Λέξεις κλειδιά: εκπαίδευση γονέων σε παιδιά με αυτισμό, νατουραλιστική-συμπεριφορική-αναλυτική παρέμβαση ΕΡΓΑΣΙΑ 4 Ομαδική ψυχοεκπαιδευτική παρέμβαση σε γονείς ατόμων με σχιζοφρένεια και γονείς ατόμων με αυτισμό: Μια συγκριτική μελέτη Τσιούρη Ι. 1, Γενά Α. 2, Μπονώτης Κ. 1,3 Μουζάς, Ο. 1,3 1 Πανεπιστημιακή Ψυχιατρική Κλινική,, Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Λάρισας 2 Παιδαγωγικός Τομέας, Τμήμα Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας, ΕΚΠΑ 3 Τμήμα Ιατρικής. Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Οι οικογένειες των ατόμων με Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) βιώνουν ιδιαίτερη επιβάρυνση στην καθημερινότητά τους, κυρίως λόγω των κοινωνικών, επικοινωνιακών και λειτουργικών ελλειμμάτων των παιδιών τους, σε συνδυασμό με έλλειψη εξειδικευμένων οικοσυστημικών θεραπευτικών παρεμβάσεων (Sofronoff & Farbotco, 2002). Ένα άλλο θεματικό ερευνητικό πεδίο, που αφορά τις δομημένες ψυχοεκπαιδευτικές παρεμβάσεις σε οικογένειες ατόμων με σχιζοφρένεια, έχει δώσει σημαντικά ευρήματα όσον αφορά την αποτελεσματικότητα αυτών, στη μείωση της οικογενειακής επιβάρυνσης και στη διαχείριση του άγχους των οικογενειών (Falloon, 2003; Bauml, et al., 2006). Σκοπός αυτής της μελέτης ήταν να συγκρίνει και να αντιπαραθέσει την αποτελεσματικότητα δύο ομαδικών ψυχοεκπαιδευτικών παρεμβάσεων, που υλοποιήθηκαν σε γονείς ατόμων με σχιζοφρένεια και γονείς ατόμων με αυτισμό αντίστοιχα, σε ό,τι αφορά την μείωση της οικογενειακής επιβάρυνσης, τη βελτίωση της οικογενειακής ατμόσφαιρας και την βελτίωση της γενικής λειτουργικότητας της οικογένειας. Οκτώ γονείς ατόμων με σχιζοφρένεια και 6 γονείς ατόμων με αυτισμό συμμετείχαν στις δύο ομαδικές ψυχοεκπαιδευτικές παρεμβάσεις διάρκειας 23 συνεδριών η κάθε μία αντίστοιχα. Το θεωρητικό πλαίσιο αυτών των παρεμβάσεων αντλεί στοιχεία από την Συμπεριφορική θεραπεία Οικογένειας και οργανώνεται γύρω από δύο κεντρικούς θεματικούς άξονες: α) παροχή πληροφοριών σχετικών με την φύση, τα αίτια και τη θεραπεία της διαταραχής και β) εκπαίδευση της οικογένειας σε τεχνικές επικοινωνίας, επίλυσης προβλημάτων, τεχνικών διαχείρισης προβλημάτων συμπεριφοράς και διαχείρισης του κοινωνικού στίγματος (Solomon, 2000). Για τη μέτρηση της αποτελεσματικότητας των δύο παρεμβάσεων, όσον αφορά την μείωση της οικογενειακής επιβάρυνσης, την βελτίωση της λειτουργικότητας της οικογένειας και την βελτίωση των οικογενειακών συνηθειών, χορηγήθηκαν σε κάθε έναν από τους συμμετέχοντες τρία αυτοσυμπληρούμενα ερωτηματολόγια (Family Assessment Device, Family Burden Scale, Family Rituals Scale), πριν και μετά την παρέμβαση, ενώ έγινε και ποιοτική συλλογή δεδομένων με ομάδες εστίασης και ημιδομημένες συνεντεύξεις. Μη παραμετρικές στατιστικές αναλύσεις έδειξαν ότι η ομαδική ψυχοεκπαιδευτική παρέμβαση μείωσε την οικογενειακή επιβάρυνση και βελτίωσε την λειτουργικότητα

87 της οικογένειας και την οικογενειακή ατμόσφαιρα, όταν εφαρμόστηκε σε γονείς ατόμων με σχιζοφρένεια. Παράλληλα διαπιστώθηκε ότι η ίδια ψυχοεκπαιδευτική παρέμβαση, προσαρμοσμένη στις ανάγκες των γονέων ατόμων με ΔΑΦ, ήταν εξίσου αλλά και περισσότερο αποτελεσματική στις επιμέρους παραμέτρους. Λέξεις κλειδιά: Ψυχοεκπαίδευση, σχιζοφρένεια, αυτισμός 19:30-21:00 Συμπόσιο 18 (Αίθουσα ΙΙ8) Σύγχρονα θέματα εφαρμογής της Θετικής Ψυχολογίας στην πράξη και θεωρία της Συμβουλευτικής Πρόεδρος: Μ. Γαλανάκης, Πάντειο Πανεπιστήμιο Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών Συζητήτρια: Κ. Κούνενου, Ανώτατη Σχολή Παιδαγωγικής και Τεχνολογικής Εκπαίδευσης (Α.Σ.ΠΑΙ.Τ.Ε) Η σύγχρονη έρευνα στη Θετική Ψυχολογία επικεντρώνεται σε θέματα που επηρεάζουν το άτομο καθημερινά και επιδρούν σε θετικούς ατομικούς παράγοντες. Κάποια από τα θέματα αυτά θα παρουσιαστούν στα πλαίσια του παρόντος συμποσίου με απώτερο σκοπό την επισήμανση των οφελών για τη συμβουλευτική πράξη. Δύο από τις ομιλίες που θα διεξαχθούν στα πλαίσια του συμποσίου θα παρουσιάσουν ερευνητικά δεδομένα σχετικά με τις συνέπειες της οικονομικής κρίσης σε θετικούς παράγοντες, όπως η ψυχική ανθεκτικότητα, η βίωση θετικών συναισθημάτων, το υποκειμενικό αίσθημα ευτυχίας, το νόημα ζωής, η έμπνευση και η περιέργεια. Επιπλέον, θα σχολιάσουν τις σχέσεις που παρατηρούνται μεταξύ αυτών των μεταβλητών αλλά και τους καρπούς αυτών των αποτελεσμάτων για τη Συμβουλευτική και, ειδικότερα, την Επαγγελματική Συμβουλευτική. Επιπρόσθετα, στα πλαίσια του παρόντος συμποσίου θα παρουσιαστεί μελέτη, η οποία θα αναδείξει τη συμβουλευτική οπτική για τη λειτουργία των συναισθημάτων μέσα από τη διαφήμιση. Με άλλα λόγια, θα δοθεί έμφαση στον τρόπο με τον οποίο η διαφήμιση προκαλεί θετικά ή αρνητικά συναισθήματα στο δέκτη, ώστε να του εντυπωθεί στη μνήμη, να αλλάξει τη στάση του και να του δημιουργήσει ανάγκες. Τέλος, θα παρουσιαστούν θεωρητικά και ερευνητικά δεδομένα, που μαρτυρούν την άρρηκτη σχέση Θετικής Ψυχολογίας και Συμβουλευτικής Ομηλίκων. Στα πλαίσια αυτής της παρουσίασης θα τονιστούν τα κοινά σημεία μεταξύ των δύο τόσο στη θεωρία όσο και στην πράξη. Πιο συγκεκριμένα, θα γίνει αναφορά στην ενίσχυση των διαπροσωπικών σχέσεων και την ενδυνάμωση χαρακτηριστικών, όπως η υπευθυνότητα, ο αλτρουισμός, η ενσυναίσθηση, η συμπόνια, η συναισθηματική νοημοσύνη και το κουράγιο. Λέξεις κλειδιά: Θετική Ψυχολογία, Οικονομική κρίση, Συμβουλευτική Ομηλίκων, Διαφήμιση ΕΡΓΑΣΙΑ 1 Η επίδραση της οικονομικής κρίσης στην υποκειμενική ευτυχία, την ύπαρξη νοήματος ζωής και πηγής έμπνευσης Βρεττού Ιφιγένεια, Πεζηρκιανίδης Χρήστος, Σταλίκας Αναστάσιος Πάντειο Πανεπιστήμιο Στην παρούσα έρευνα εστιάζουμε στην επίδραση της οικονομικής κρίσης στο υποκειμενικό αίσθημα ευτυχίας των ατόμων, την ύπαρξη νοήματος στη ζωή τους, την αναζήτηση νοήματος και την ύπαρξη πηγής έμπνευσης. Πιο συγκεκριμένα, εξετάζουμε την αλληλεπίδραση των υπό μελέτη μεταβλητών, τη σχέση τους με κάποια δημογραφικά δεδομένα και με τις επιδράσεις της οικονομικής κρίσης. Οι συμμετέχοντες στην έρευνα ήταν 3846 ενήλικα άτομα, τα οποία προήλθαν από μία δεξαμενή ατόμων, που ήταν το δείγμα μίας μεγάλης, διαχρονικής έρευνας με σκοπό την μελέτη της επίδρασης της οικονομικής κρίσης σε διάφορους ατομικούς παράγοντες ψυχικής υγείας. Στους συμμετέχοντες στην παρούσα έρευνα χορηγήθηκαν ερωτηματολόγια που μετρούσαν την ύπαρξη νοήματος στη ζωή τους, την αναζήτηση

88 νοήματος σ αυτήν, την έμπνευση και το υποκειμενικό αίσθημα ευτυχίας τους. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι πρακτικές και συναισθηματικές συνέπειες της οικονομικής κρίσης, όπως βιώνονται από τα ίδια τα άτομα, συσχετίζονται αρνητικά με την ύπαρξη νοήματος στη ζωή τους και με το υποκειμενικό αίσθημα ευτυχίας τους. Επιπλέον, βρέθηκε ότι η ανεργία συσχετίζεται αρνητικά με την ύπαρξη νοήματος ζωής. Θετική συσχέτιση βρέθηκε μεταξύ της ύπαρξης νοήματος ζωής, της υποκειμενικής ευτυχίας και της παρουσίας πηγής έμπνευσης, καθώς και μεταξύ της αναζήτησης νοήματος ζωής και της ύπαρξης πηγής έμπνευσης στη ζωή. Συμπερασματικά, φαίνεται ότι οι θετικοί ατομικοί παράγοντες που μελετήθηκαν είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι μεταξύ τους και ότι επηρεάζονται αρνητικά από τις συναισθηματικές και πρακτικές συνέπειες της οικονομικής κρίσης, όπως τις βιώνουν τα ίδια τα άτομα. Τα παραπάνω ευρήματα παρουσιάζουν υψηλή θεωρητική και πρακτική σημαντικότητα για τη Συμβουλευτική, κατά την οποία η ενίσχυση θετικών ατομικών παραγόντων υπό αντίξοες συνθήκες θεωρείται βασική προτεραιότητα, και, ειδικότερα, για την Επαγγελματική Συμβουλευτική. Λέξεις κλειδιά: Νόημα ζωής, Υποκειμενική ευτυχία, Έμπνευση, Οικονομική κρίση ΕΡΓΑΣΙΑ 2 Διερεύνηση της σχέσης ψυχικής ανθεκτικότητας, θετικών συναισθημάτων και περιέργειας υπό την οικονομική κρίση Σκουρλέτη Χρυσούλα, Πεζηρκιανίδης Χρήστος, Σταλίκας Αναστάσιος Πάντειο Πανεπιστήμιο Στην παρούσα έρευνα εστιάζουμε στην επίδραση της οικονομικής κρίσης στην ψυχική ανθεκτικότητα, την περιέργεια και τη βίωση θετικών και αρνητικών συναισθημάτων. Πιο συγκεκριμένα, εξετάζουμε την αλληλεπίδραση των τριών μεταβλητών μεταξύ τους, τη σχέση τους με τα δημογραφικά δεδομένα του δείγματος και με τις επιδράσεις της οικονομικής κρίσης, όπως τις αναφέρουν οι ίδιοι οι συμμετέχοντες. Οι συμμετέχοντες στην έρευνα ήταν 6114 ενήλικα άτομα, τα οποία προήλθαν από μία δεξαμενή ατόμων, που ήταν το δείγμα μίας μεγάλης, διαχρονικής έρευνας, που είχε ως σκοπό την μελέτη της επίδρασης της οικονομικής κρίσης σε διάφορους θετικούς ατομικούς παράγοντες. Στους συμμετέχοντες στην παρούσα έρευνα χορηγήθηκαν ερωτηματολόγια που μετρούσαν την ψυχική ανθεκτικότητα, την περιέργεια, τα θετικά και τα αρνητικά συναισθήματα. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι συναισθηματικές και πρακτικές συνέπειες της οικονομικής κρίσης, όπως βιώνονται από τα άτομα, συσχετίζονται αρνητικά με τα επίπεδα ψυχικής ανθεκτικότητας του ατόμου και τη βίωση θετικών συναισθημάτων και θετικά με τη βίωση αρνητικών συναισθημάτων. Επιπλέον, βρέθηκε ότι τα άτομα που είναι άνεργα εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα περιέργειας, μειωμένη ψυχική ανθεκτικότητα και βίωση θετικών συναισθημάτων σε σύγκριση με τους εργαζόμενους συμμετέχοντες. Επίσης, βρέθηκε ότι η ψυχική ανθεκτικότητα, τα θετικά συναισθήματα και η περιέργεια συσχετίζονται θετικά μεταξύ τους, ενώ αρνητική είναι η συσχέτιση που εμφανίζει η ψυχική ανθεκτικότητα με τα αρνητικά συναισθήματα. Η εν λόγω μείωση της ψυχικής ανθεκτικότητας και των θετικών συναισθημάτων, που αποτελούν θετικούς, αυτό-ανατροφοδοτούμενους παράγοντες για το άτομο αφορά άμεσα την πράξη της Συμβουλευτικής, που καλείται να στηρίξει και να θεραπεύσει άτομα με τέτοιου τύπου δυσκολίες. Ειδικότερα, τα αποτελέσματα της παρούσας μελέτης άπτονται πλήρως των πρακτικών και της θεωρίας της Επαγγελματικής Συμβουλευτικής, η οποία απευθύνεται μεταξύ άλλων σε άτομα που έρχονται αντιμέτωπα με την ανεργία ή την φτώχεια. Λέξεις κλειδιά: Ψυχική ανθεκτικότητα, Θετικά/Αρνητικά συναισθήματα, Περιέργεια, Οικονομική κρίση

89 ΕΡΓΑΣΙΑ 3 Θετική ψυχολογία και Συμβουλευτική Ομηλίκων: σημεία σύγκλισης. Θεωρητικά και ερευνητικά δεδομένα Μπενέτου Άννα, ΕΚΠΑ Η Θετική Ψυχολογία έχει πολλά κοινά με τη Συμβουλευτική Ομηλίκων τόσο σε ατομικό όσο και σε ομαδικό επίπεδο. Ενδυναμώνει τις θετικές διαπροσωπικές, σχέσεις ενισχύει την υπευθυνότητα και τον αλτρουισμό καθώς και τη συμμετοχή των ανθρώπων στα κοινά. Επιπλέον, ενδυναμώνει τα θετικά συναισθήματα διευρύνοντας τις γνωστικές ικανότητες του ατόμου και δημιουργώντας ψυχικά αποθέματα. Στην παρουσίαση θα γίνει αναφορά στα σημεία σύγκλισης της Θετικής Ψυχολογίας με τη Συμβουλευτική Ομηλίκων με αναφορά σε διάφορες έννοιες σε θεωρητικό επίπεδο. Θα παρουσιαστούν οι θεωρητικές έννοιες του αλτρουισμού και της ενσυναίσθησης, το κουράγιο, η συναισθηματική νοημοσύνη και η συμπόνια, με έμφαση στα οφέλη που προκύπτουν για την προσωπική εξέλιξη του ατόμου όταν καλλιεργεί όλα τα παραπάνω. Στο δεύτερο μέρος, η παρουσίαση θα εστιαστεί στα δεδομένα μία ποιοτικής έρευνας που διερεύνησε τα οφέλη της Συμβουλευτικής Ομηλίκων για τους εθελοντές συμβούλους. Οι ενότητες που αναδύονται από τις αφηγήσεις των εθελοντών επιβεβαιώνουν τη σύνδεση της διαδικασίας εθελοντικής στήριξης ομοτίμων με τα θετικά συναισθήματα και τις θετικές διαπροσωπικές σχέσεις που δημιουργούνται μεταξύ των συμμετεχόντων. ΕΡΓΑΣΙΑ 4 Η Λειτουργία των Συναισθημάτων στη μετάδοση, «εντύπωση» και κινητοποίηση του δέκτη μέσα από την διαφήμιση Μπάρκας Χρήστος, Σταλίκας Αναστάσιος Πάντειο Πανεπιστήμιο Στην εποχή της άμεσης έκθεσης στην πληροφορία, στην μαζική ενημέρωση, στο διαδίκτυο η επιστήμη της Ψυχολογίας καλείται να έχει ενεργό ρόλο. Ο ρόλος των κοινωνικών επιστημών είναι η παρατήρηση του ανθρώπου και του περιβάλλοντος που ζει. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η προσπάθεια κατανόησης της πολυπλοκότητας της επικοινωνίας, των συναισθημάτων που προέρχονται από την απόκτηση αγαθών, την δημιουργία κινήτρων με την χρήση κοινωνικών τεχνικών, την γλώσσα των εικόνων, την ψυχολογία του ανθρώπου καταναλωτή, τους τρόπους που χρησιμοποιεί για να σαγηνεύσει. Θα μελετηθεί η λειτουργία των συναισθημάτων σε σχέση με την μνήμη, τις επιθυμίες και φαντασιώσεις που δημιουργούν, τα κίνητρα μέσα από το συναίσθημα, τα ερευνητικά ερωτήματα και τον τρόπο εξέτασής των. Σύμφωνα με την τρέχουσα βιβλιογραφία, οι συναισθηματικά φορτισμένες εμπειρίες φαίνεται να υπερέχουν έναντι των ουδέτερα φορτισμένων, τόσο στην διαδικασία της καταχώρησης στην αποθήκευση και ανάκληση τους από την μνήμη, όσο και στην κινητοποίηση του ατόμου. Γενικότερα στόχος των διαφημίσεων είναι μέσα από τις συγκινήσεις να παραμείνουν στην μνήμη, να αλλάξουν στάση και να δημιουργήσουν ανάγκες στον δέκτη. Λόγω του μεγάλου ενδιαφέροντος της Ευρώπης να επανεξετάσει τον τρόπο που επικοινωνεί καμπάνιες με σκοπό την επιρροή και κινητοποίηση του πλυθησμού σε θέματα που αφορούν την υγεία, το περιβάλλον, τα κοινωνικά φαινόμενα, στην παρούσα έρευνα εξετάζεται ο διαχωρισμός της φύσης των συναισθημάτων και η αποτελεσματικότητα τους στην επικοινωνία. Πιο συγκεκριμένα ο διαχωρισμός τους σε θετικά και αρνητικά(θετικά φορτισμένες και αρνητικά φορτισμένες διαφημίσεις) η αποδοχή και η επιρροή τους στους δέκτες. Λέξεις κλειδιά: Διαφήμιση, επικοινωνία, κινητοποίηση, συναισθήματα, θετικά, αρνητικά, μνήμη, επιρροή

90 19:30-21:00 Συμπόσιο 19 (Αίθουσα ΙΙ9) Πρόταση Συμβουλευτικής Υποστήριξης Μαθητών Ρομά και των Οικογενειών τους Πρόεδρος: Ι. Δημάκος, Πανεπιστήμιο Πατρών Συζητήτρια: Α. Παπακωνσταντινοπούλου, Πανεπιστήμιο Πατρών Αντικείμενο του προτεινόμενου συμποσίου είναι η παρουσίαση μιας συνολικής πρότασης για την ψυχολογική και συμβουλευτική υποστήριξη των μελών μιας από τις πλέον ευάλωτες κοινωνικές ομάδες της Ελληνικής κοινωνίας: των μαθητών Ρομά και των οικογενειών τους. Οι Ρομά αποτελούν μια από τις πολυπληθέστερες εθνικές και κοινωνικές μειονότητες σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Όμως, εξακολουθούν να αποτελούν στόχο επιθέσεων, αποκλεισμών και άλλων κοινωνικών διακρίσεων εις βάρος τους. Στο πλαίσιο ενός ευρύτερου προγράμματος υποστήριξης και κοινωνικής ένταξης παιδιών Ρομά και των οικογενειών τους που υλοποιείται στη περιοχή της Δυτικής Ελλάδος, υλοποιούνται δράσεις με πολλαπλούς στόχους. Σε σχολικές μονάδες με υψηλό αριθμό μαθητών Ρομά πραγματοποιούνται ομαδικές δραστηριότητες ένταξης και ανάδειξης των εν λόγω μαθητών. Επίσης, άλλοι επιστημονικοί συνεργάτες επισκέπτονται τους καταυλισμούς και τις συνοικίες όπου διαμένουν οι μαθητές και οι οικογένειές τους και υλοποιούν προγράμματα ενίσχυσης των γονιών τους. Στο συμπόσιο θα παρουσιαστούν 3 εργασίες. Η πρώτη αφορά ένα συμβουλευτικό σχέδιο με σκοπό την άμβλυνση των διαφορών μεταξύ γηγενών και Ρομά μαθητών. Με σειρά ομαδικών δραστηριοτήτων ενισχύθηκαν οι κοινωνικές δεξιότητες, η έκφραση συναισθημάτων και άλλων ατομικών χαρακτηριστικών των μαθητών Ρομά. Η δεύτερη εργασία αφορούσε μια βιωματική ομάδα ένταξης και υποστήριξης για έφηβες Ρομά, 13 έως 17 ετών, άγαμε με ελλιπή εκπαίδευση. Σκοπός της βιωματικής ομάδας ήταν η ενίσχυση της αυτοεικόνας των εφήβων και η βελτίωση των κοινωνικών τους δεξιοτήτων και της προσωπικότητάς τους. Τέλος, η τρίτη εργασία αφορούσε τη λειτουργία 37 προγραμμάτων παρέμβασης και σχολών γονέων που απευθύνονταν σε 459 ενηλίκους (άνδρες και γυναίκες) Ρομά. Το αντικείμενο των προγραμμάτων αυτών ήταν η αντιμετώπιση προβλημάτων συμπεριφοράς, στερεοτύπων και προκαταλήψεων, η αντιμετώπιση της ενδοσχολικής βίας και άλλων μορφών παραβατικής συμπεριφοράς. ΕΡΓΑΣΙΑ 1 Συμβουλευτικό Σχέδιο: Βιωματικές Προσεγγίσεις Κοινωνικής Πραγματικότητας Σταυρούλα Ζέρβα, Όλγα Φωτοπούλου, Αρτεμισία Παπακωνσταντινοπούλου Πανεπιστήμιο Πατρών, ΠΤΔΕ Στην παρούσα ανακοίνωση παρουσιάζεται ένα συμβουλευτικό σχέδιο που εφαρμόστηκε στο πρόγραμμα «Εκπαίδευση των παιδιών Ρομά» του Πανεπιστημίου Πατρών και συγκεκριμένα στη δράση ψυχοκοινωνικής υποστήριξης των Ρομά μαθητών. Το σχέδιο αυτό βασίστηκε στις αρχές τις πολυπολιτισμικής συμβουλευτικής προκειμένου να ανταποκριθεί στις ανάγκες και τις πολιτισμικές αξίες της ομάδας στόχου (τους μαθητές Ρομά) και είχε ως σκοπό την άμβλυνση των διαφορών τους με το γηγενή πληθυσμό και την ανάπτυξη της μεταξύ τους συνεργασίας. Στόχοι του σχεδίου ήταν οι μαθητές Ρομά να γνωρίσουν διάφορα κοινωνικά φαινόμενα και να έρθουν σε επαφή με θέματα καθημερινότητας για την ανάπτυξη των κοινωνικών δεξιοτήτων τους και την προαγωγή της ψυχικής τους υγείας. Το συγκεκριμένο σχέδιο εντάσσεται στη πρωτογενή πρόληψη, πραγματοποιήθηκε σε μαθητές Ρομά που φοιτούσαν στην Δ, Ε και ΣΤ Δημοτικού μαζί με γηγενείς και αλλοδαπούς μαθητές αντίστοιχων τάξεων από την ψυχολόγο και την κοινωνιολόγο του προγράμματος σε εβδομαδιαία βάση. Οι δραστηριότητες πραγματοποιήθηκαν ομαδικά και εστίαζαν στην ενίσχυση των κοινωνικών δεξιοτήτων, στην ανάδειξη των ατομικών χαρακτηριστικών, στην έκφραση συναισθημάτων και απόψεων, στην ενίσχυση της συνεργασίας και επικοινωνίας και στην αποδοχή της διαφορετικότητας. Χρησιμοποιήθηκαν, επιπρόσθετα, video που αφορούσαν επιλεγμένα κοινωνικά θέματα και θέματα καθημερινότητας και οργανώθηκαν βιωματικά εργαστήρια με τα συμμετοχή ελεύθερων επαγγελματιών. Πρώιμα αποτελέσματα έδειξαν αλλαγή στάσεων

91 και συμπεριφορών, τόσο από τους γηγενής όσο και από τους Ρομά μαθητές, αναφορικά με την αποδοχή της διαφορετικότητας και κυρίως στον τρόπο επίλυσης των ενδοσχολικών συγκρούσεων. Λέξεις κλειδιά: συμβουλευτικό σχέδιο, μαθητές Ρομά ΕΡΓΑΣΙΑ 2 Βιωματική Ομάδα Προσωπικής Ανάπτυξης και Συμβουλευτικής Εφήβων Ρομά Όλγα Φωτοπούλου, Σταυρούλα Ζέρβα, Αρτεμισία Παπακωνσταντινοπούλου Πανεπιστήμιο Πατρών, ΠΤΔΕ Οι Ρομά αποτελούν μέρος μιας από τις μεγαλύτερες εθνοτικές μειονότητες, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στην Ευρώπη γενικότερα, με κοινωνικές και πολιτισμικές ιδιαιτερότητες. Ειδικότερα, οι γυναίκες Ρομά από την εφηβεία επωμίζονται οικογενειακές ευθύνες, διακόπτουν την όποια εκπαίδευσή τους και μπαίνουν στη διαδικασία αναπαραγωγής, με αποτέλεσμα να αντιμετωπίζουν δυσκολίες ένταξης στο κοινωνικό σύνολο. Στο πλαίσιο του έργου «Εκπαίδευση των παιδιών Ρομά» του Πανεπιστημίου Πατρών δημιουργήθηκε βιωματική ομάδα προσωπικής ανάπτυξης και συμβουλευτικής για έφηβες Ρομά με σκοπό την παροχή συμβουλευτικής και ψυχοκοινωνικής στήριξης σε αυτή την ειδική πληθυσμιακή ομάδα για την ενδυνάμωσή της και την όσο το δυνατόν καλύτερη ένταξή της στην ευρύτερη ελληνική κοινωνία. Την ομάδα αποτελούσαν οχτώ έφηβες Ρομά, ηλικίας 13 ως 17 ετών, άγαμες, με ελλιπή εκπαίδευση. Στόχος ήταν οι συγκεκριμένες έφηβες σε 12 ομαδικές συναντήσεις - να γνωρίσουν τον εαυτό τους, να αποκτήσουν επίγνωση των δυνατοτήτων και των αδυναμιών τους, να ενισχυθεί η αυτοπεποίθηση και η αυτοεκτίμησή τους, να βελτιώσουν την προσωπική τους εικόνα, να διευρύνουν τα ενδιαφέροντά τους, να αντιληφθούν τις προσωπικές επιθυμίες και ανάγκες τους και να αναπτύξουν τις κοινωνικές τους δεξιότητες. Οι βιωματικές ασκήσεις αφορούσαν κυρίως την παρατήρηση και ενεργοποίηση του εαυτού και την ανάδυση επιθυμιών. Χρησιμοποιήθηκε ο προφορικός λόγος, οπτικό υλικό και η ζωγραφική. Η ομάδα αξιολογήθηκε θετικά από τις συμμετέχουσες, ωστόσο χρειάζεται επιπλέον σχεδιασμός δράσεων συμβουλευτικής για την ενίσχυση της συγκεκριμένης πληθυσμιακής ομάδας. Λέξεις κλειδιά: έφηβες Ρομά, βιωματικές ασκήσεις, ομάδα συμβουλευτικής ΕΡΓΑΣΙΑ 3 Συμβουλευτική Γονέων Ρομά: Σύνδεση Σχολείου, Οικογένειας και Τοπικής Κοινωνίας Χριστίνα Καούρη, Ιωάννης Δημάκος Πανεπιστήμιο Πατρών, ΠΤΔΕ Ο κοινωνικός αποκλεισμός, τον οποίο εξακολουθούν να υφίστανται οι περισσότεροι Ρομά στην Ελλάδα, σχετίζεται με πολλαπλά κοινωνικά προβλήματα που βιώνουν εξαιτίας ανεπαρκής κατοικίας, υψηλής ανεργίας, κακής υγειονομικής περίθαλψης και χαμηλού μορφωτικού επιπέδου. Το μεγαλύτερο ποσοστό των παιδιών Ρομά εγκαταλείπουν το σχολείο για να εργαστούν προκειμένου να συμπληρώσουν το εισόδημα της οικογένειας τους. Η εγγραφή των παιδιών στο σχολείο και ο περιορισμός της διαρροής αποτελούν τους βασικούς στόχους του Έργου «Εκπαίδευση των Παιδιών Ρομά», που αποτελεί μια ολοκληρωμένη στρατηγική για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των Ρομά στην Ελλάδα. Το ΠΤΔΕ του Πανεπιστημίου Πατρών συνεργάστηκε με τις Σχολές Γονέων του ΙΝΕΔΙΒΙΜ (Υπουργείο Παιδείας), με αποτέλεσμα τη χρονική περίοδο να υλοποιηθούν 37 προγράμματα παρέμβασης που απευθύνθηκαν σε 459 (191 άντρες, 268 γυναίκες) ενήλικες ρομά των νομών Αχαΐας, Ηλείας και Αιτωλοακαρνανίας, με σκοπό την επιμόρφωση τους και την ουσιαστική σύνδεση τους με το σχολείο και τη τοπική κοινωνία. Σύμφωνα με τις αξιολογήσεις των δράσεων, οι Σχολές Γονέων επικεντρώθηκαν σε θέματα όπως η ανεργία, προβλήματα συμπεριφοράς παιδιών, σποραδική φοίτηση, σεξουαλική αγωγή, αγωγή υγείας - εμβόλια, διαταραχές της διάθεσης (κατάθλιψη, άγχος), στερεότυπα και προκαταλήψεις,

92 ενδο-οικογενειακή βία και χρήση εθιστικών ουσιών. Πρωταρχικός στόχος όλων των παρεμβάσεων ήταν η μείωση της σχολικής διαρροής, η εξοικείωση των ενηλίκων με τη μαθησιακή διαδικασία, και η ψυχοκοινωνική στήριξη τους για την αντιμετώπιση οποιουδήποτε προβλήματος. Η εκπαίδευση ενηλίκων Ρομά μπορεί να αποτελέσει το πλέον αποτελεσματικό εργαλείο για την ενσωμάτωση τους στην ελληνική κοινωνία. Η ένταξη τους αποτελεί μια επιτακτική διαδικασία για την βελτίωση του βιοτικού τους επιπέδου, τη πρόσβαση στην αγορά εργασίας και την εξάλειψη φαινομένων ρατσισμού και περιθωριοποίησης. Λέξεις κλειδιά: Ρομά, Σχολές Γονέων, κοινωνικός αποκλεισμός, ψυχοκοινωνική στήριξη, κοινωνική ενσωμάτωση

93 ΚΥΡΙΑΚΗ 9 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ :00-10:30 Θεμ. Συνεδρία 15 (Αίθουσα Ι12) Συμβουλευτική στο σχολικό πλαίσιο Πρόεδρος: Α. Μπρούζος, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Μετάβαση από το δημοτικό στο γυμνάσιο: Απόψεις και βιώματα των μαθητών και η σημασία τους για την αναγκαιότητα σχεδιασμού συμβουλευτικών παρεμβάσεων στο σχολείο Μαρία Μιχαήλ & Ανδρέας Μπρούζος Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Η παρούσα έρευνα διερευνά απόψεις και βιώματα μαθητών σχετικά με τη μετάβασή τους από το δημοτικό σχολείο στο γυμνάσιο. Στην έρευνα πήραν μέρος 60 μαθητές (27 αγόρια και 33 κορίτσια) από αστικά σχολεία και από σχολεία της υπαίθρου. Η έρευνα διεξήχθη σε δύο φάσεις: (i) όταν οι συμμετέχοντες ολοκλήρωναν την έκτη τάξη του δημοτικού σχολείου και έξι μήνες αργότερα (ii) όταν οι συμμετέχοντες φοιτούσαν στην πρώτη τάξη του γυμνασίου. Η συλλογή των δεδομένων έγινε με τη χρήση ημιδομημένων συνεντεύξεων στο πλαίσιο των οποίων ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να πουν: (i) τις απόψεις και τις προσδοκίες τους για το γυμνάσιο (ii) τα συναισθήματα και τις εμπειρίες τους όταν φοιτούσαν στο γυμνάσιο (iii) καλές πρακτικές των δύο σχολείων που θα μπορούσαν να διευκολύνουν την ομαλή προσαρμογή τους. Οι απαντήσεις των συμμετεχόντων υποβλήθηκαν σε ανάλυση περιεχομένου. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι, ως αποτέλεσμα ασυνεχειών ανάμεσα στις δύο βαθμίδες εκπαίδευσης, οι μαθητές αντιλαμβάνονται και βιώνουν τη μετάβασή τους από το δημοτικό στο γυμνάσιο ως μια σειρά από βίαιες αλλαγές στον προσωπικό και κοινωνικό τομέα της ανάπτυξής τους και στην ακαδημαϊκή τους ταυτότητα. Επίσης, η έρευνα κατέδειξε σημαντικά στοιχεία σχετικά με τις πρακτικές μετάβασης που εφαρμόζονται στο δημοτικό και το γυμνάσιο αλλά και για τον τρόπο με τον οποίο οι εκπαιδευτικοί των δύο βαθμίδων εκπαίδευσης διαχειρίζονται τη μετάβαση. Το δίκτυο των συνομηλίκων αναδείχθηκε ως ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες στήριξης των παιδιών κατά την μετάβασή τους από το δημοτικό στο γυμνάσιο. Συζητάται η σημασία αυτών των ευρημάτων σε σχέση με την ανάγκη σχεδιασμού συμβουλευτικών παρεμβάσεων στο σχολείο οι οποίες θα έχουν ως στόχο τη στήριξη των μαθητών κατά τη μετάβασή τους από το δημοτικό στο γυμνάσιο και την ομαλή προσαρμογή τους στο νέο σχολείο. Λέξεις κλειδιά: γυμνάσιο δημοτικό, μετάβαση, συμβουλευτική στήριξη Οι στάσεις των μαθητών Δημοτικού για τους συνομηλίκους τους με νοητική υστέρηση και με κινητική αναπηρία Σοφία Σταυρακάκη & Αλέξανδρος Σταμάτιος Αντωνίου Π.Τ.Δ.Ε. Πανεπιστημίου Αθηνών Στην παρούσα εισήγηση επιχειρείται η σκιαγράφηση των στάσεων και των αντιλήψεων απέναντι στην αναπηρία αποτυπώνοντας την οπτική ματιά των παιδιών τυπικής ανάπτυξης. Ειδικότερα, βασικό στόχο της έρευνας αποτελεί η ανάδειξη του βαθμού επίδρασης της επαφής των μαθητών με παιδιά με νοητική υστέρηση και με κινητική αναπηρία στη διαμόρφωση των στάσεών τους λαμβάνοντας υπ όψιν την επίδραση παραμέτρων όπως το φύλο, ο «τύπος» αναπηρίας αλλά και το επίπεδο συναισθηματικής νοημοσύνης των μαθητών. Στην έρευνα συμμετείχαν 268 μαθητές της Ε και Στ τάξης Δημοτικού. Σε

94 γενικές γραμμές, τα ευρήματα αποτύπωσαν τις ουδέτερες στάσεις των παιδιών απέναντι στην αναπηρία. Η γνωριμία των παιδιών με παιδιά με νοητική υστέρηση και με κινητική αναπηρία συνδέθηκε με ισχυρότερη πρόθεση για συναναστροφή καθώς και με την απόδοση λιγότερων αρνητικών χαρακτηρισμών στα παιδιά αυτά συγκριτικά με την απουσία ανάλογης επαφής. Όσον αφορά στην επίδραση του είδους της αναπηρίας, διαπιστώθηκαν περισσότερο αρνητικές στάσεις για τη νοητική υστέρηση. Με σκοπό την εδραίωση πιο θετικών στάσεων ως προς τους συνομηλίκους με αναπηρία, έμφαση θα πρέπει να δίδεται σε οργανωμένες ευκαιρίες κοινωνικής αλληλεπίδρασης που θα στηρίζουν την ουσιαστική γνωριμία αλλά και τη διευρυμένη αλληλεπίδραση μεταξύ των παιδιών. Προς την κατεύθυνση αυτή, απαραίτητα κρίνονται εκπαιδευτικά προγράμματα που θα αυξήσουν τα επίπεδα ενσυναίσθησης των μαθητών αλλά και τη δυνατότητα της ολοκληρωμένης γνώσης αλλά και της βιωμένης εμπειρίας με τον διαφορετικό συμμαθητή. Στην πορεία διασφάλισης αυτής της συνθήκης αναδύεται το αίσθημα της αποδοχής. Λέξεις κλειδιά: στάσεις, αντιλήψεις, αναπηρία, επαφή, συναισθηματική νοημοσύνη Προλαμβάνοντας την επιθετική συμπεριφορά με την καλλιέργεια της ψυχικής ανθεκτικότητας στο σχολείο Ελένη Τζελέπη-Γιαννάτου, Δρ Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας Ο σημαντικός ρόλος της καλλιέργειας της ψυχικής ανθεκτικότητας στο σύγχρονο σχολείο για τη βελτίωση του σχολικού κλίματος και της σχέσης εκπαιδευτικών και μαθητών έχει παρουσιαστεί σε μεγάλο αριθμό μελετών διεθνώς. Η παρούσα έρευνα έχει ως στόχο την ανάδειξη της σημασίας της καλλιέργειας της ψυχικής ανθεκτικότητας των μαθητών ως μέσου πρόληψης της επιθετικής συμπεριφοράς στο σχολικό περιβάλλον. Στην έρευνα συμμετείχαν εκπαιδευτικοί οκτώ Δημοτικών σχολείων της Αττικής στο πλαίσιο προγράμματος διαχείρισης της επιθετικής συμπεριφοράς. Εφάρμοσαν πρόγραμμα καλλιέργειας της ψυχικής ανθεκτικότητας στις τάξεις τους τα αποτελέσματα του οποίου μελετήθηκαν με ποιοτικές και ποσοτικές μετρήσεις και συσχετίστηκαν με δείκτες επιθετικής συμπεριφοράς. Έχει ολοκληρωθεί η πρώτη φάση και καθώς η έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη τα αποτελέσματα αναμένονται σύντομα. Λέξεις κλειδιά: ψυχική ανθεκτικότητα μαθητών, επιθετική συμπεριφορά, σχολικό περιβάλλον Δεξιότητες συμβουλευτικής και διαχείριση συγκρούσεων στο σχολικό πλαίσιο: Μια έρευνα ημερολογίων Κρίβας Σπυρίδων1, Ανδρέας Βελισσάριος2, Κώστας Παπαχριστόπουλος3, Αιμιλία Μίχαλου4 1 Καθηγητής Συμβουλευτικής και Παιδαγωγικής, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Πανεπιστημίου Πατρών 2 Εκπαιδευτικός, Διδάκτωρ Επιστημών της Αγωγής 3Εργασιακός Σύμβουλος, Διδάκτωρ Οργανωτικής Ψυχολογίας 4Εκπαιδευτικός, MSc Συμβουλευτικής, Υποψήφια Διδάκτωρ. Στο σχολείο, ως ζωντανό κοινωνικό σύστημα αναδύονται συχνά καταστάσεις συγκρούσεων, για την αντιμετώπιση των οποίων, δαπανάται πολύτιμος χρόνος, που θα μπορούσε να αξιοποιηθεί σε δραστηριότητες που αφορούν την μάθηση, τη δημιουργικότητα και την προσωπική ανάπτυξη όλων των μελών της σχολικής κοινότητας. Στόχος της παρούσας εισήγησης είναι να παρουσιαστεί η δομή και το περιεχόμενο του βιωματικού εργαστηρίου που συμμετείχαν 37 εκπαιδευτικοί πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης του Ν. Αχαΐας το οποίο στόχευε στην θεωρητική και βιωματική εξοικείωση των εκπαιδευόμενων με τις στρατηγικες διαχείρισης των συγκρούσεων στο σχολικό πλαίσιο. Το προτεινόμενο μοντέλο της παρέμβασης βασιζόταν στις αρχές της Παιδαγωγικής των Εναλλακτικών Σχολείων, στη Συστημική Συμβουλευτική και στο μοντέλο του Thomas Gordon.

95 Η παρουσίαση περιλαμβάνει τα αποτελέσματα της ανάλυσης περιεχόμενου (content analysis) των ημερολογίων καταγραφής ανάλυσης περιστατικού σύγκρουσης που συμπλήρωσαν οι συμμετέχοντες/ουσες στην εκπαίδευση σε περίοδο δύο (2) μηνών. Τα ημερολόγια περιελάμβαναν ερωτήσεις αναφορικά με το πώς καταγράφουμε και προσεγγίζουμε τις συγκρούσεις στο σχολείο (π.χ. Προσπαθήστε να καταγράψετε ενδεικτικές λέξεις εκφράσεις που χρησιμοποιήθηκαν και να περιγράψετε σημάδια μη λεκτικής επικοινωνίας), ερωτήσεις σχετικά με τις δεξιότητες συμβουλευτικής που αξιοποιήθηκαν στη διαχείριση της σύγκρουσης αλλά και το πώς εφαρμόστηκαν κάποιες στρατηγικές διαχείρισης κατά την περίοδο παρακολούθησης και διαχείρισης των περιστατικών. Η εισήγηση ολοκληρώνεται με τα βασικά συμπεράσματα από την παρέμβαση και προτάσεις για περαιτέρω έρευνες και διοργάνωση σχετικών επιμορφωτικών εργαστηρίων. Λέξεις κλειδιά: Διαχείριση συγκρούσεων, επικοινωνία και συμβουλευτική, σχολικό πλαίσιο, συστημική προσέγγιση, έρευνα περιεχομένου 09:00-10:30 Θεμ. Συνεδρία 16 (Αίθουσα Ι13) Διαδίκτυο, αθλητισμός Πρόεδρος: Γ. Παναγιώτου, Πανεπιστήμιο Κύπρου Μελέτη του Εθισμού στο Διαδίκτυο σε Σπουδαστές Μεταδευτεροβάθμιας και Τριτοβάθμιας Εκπαίδευση Ελεάνα-Γεωργία Κολιοφώτη, Γεώργιος Λυκοκανέλλος, Δανάη Βαικούση, Γρηγόριος Δαβράζος, Α.Σ.ΠΑΙ.Τ.Ε. Παράρτημα Πάτρας Βασικός στόχος της παρούσας έρευνας είναι να μελετηθεί μέσω εμπειρικής έρευνας πόσο διαδεδομένη είναι η συγκεκριμένη μορφή εθισμού σε νεαρούς ενήλικες που φοιτούν στη μεταδευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση. Ο όρος Εθισμός στο Διαδίκτυο επινοήθηκε πρώτη φορά από τον Goldberg (1995) για να περιγράψει τις επιπτώσεις της υπέρμετρης χρήσης του Διαδικτύου (Young, 1996). Από τότε πολλοί ορισμοί και εργαλεία καταγραφής του φαινομένου έχουν εμφανιστεί καθώς αυτή η μορφή εθισμού έχει ελκύσει το ενδιαφέρον πολλών ερευνητών το οποίο εστιάζεται στην μελέτη των αιτιών και αντιμετώπιση των επιπτώσεων του φαινομένου. Για την διερεύνηση του φαινομένου του εθισμού χρησιμοποιήθηκε το Internet Addiction Test (IAT) της Kimberly Young (2009). Το IAT είναι ένα ερωτηματολόγιο 20 ερωτήσεων διαβαθμιζόμενης κλίμακας, το οποίο οι συμμετέχοντες στην έρευνα συμπλήρωσαν προκειμένου να ανακαλύψουμε το βαθμό, στον οποίο το διαδίκτυο επηρεάζει τη καθημερινότητά τους, την κοινωνική τους ζωή, την παραγωγικότητα τους, καθώς και τη σχέση τους με το σύντροφό τους, αλλά και τα συναισθήματα τους. Τα δεδομένα που συλλέχθηκαν, αναλύθηκαν με το λογισμικό ΙΒΜ SPSS Statistics v20.0. Από την ανάλυση των δεδομένων σε δείγμα 211 ατόμων εντοπίσαμε μόνο 1 άτομο να χαρακτηρίζεται από σοβαρά προβληματική χρήση του Διαδικτύου ενώ μόλις 41 άτομα χαρακτηρίζονται από προβληματική χρήση του Διαδικτύου. Το μεγαλύτερο βέβαια ποσοστό του δείγματος (119 άτομα) παρουσιάζει μια υπερβολική χρήση του Διαδικτύου που όμως χαρακτηρίζεται ελεγχόμενη χωρίς επιπτώσεις στην καθημερινότητα του ατόμου. Δε διαπιστώθηκαν στατιστικά σημαντικές διάφορες στη κατηγοριοποίηση προβληματικής χρήσης του Διαδικτύου μεταξύ των χρηστών που σπουδάζουν τόσο σε σχολές ανώτατης και ανώτερης τριτοβάθμιας εκπαίδευσης όσο και αυτών της μεταδευτεροβάθμιας. (p=0,534>0,05) ενώ ο εθισμός στο Διαδίκτυο φαίνεται να απασχολεί και τα δυο φύλα εξίσου καθότι δεν διαπιστώθηκαν στατιστικά σημαντικές διάφορες (p=0.852>0,05).

96 Κοινωνικό Άγχος και Μοναξιά: Ο διαμεσολαβητικός ρόλος των κοινωνικών δεξιοτήτων, της αυτοεκτίμησης και της ευαισθησίας στο άγχος Μαρία Παντελή, Μάριος Θεοδώρου, Γεωργία Παναγιώτου Πανεπιστήμιο Κύπρου Το υψηλό κοινωνικό άγχος συχνά παρεμβαίνει στη ποιότητα ζωής επηρεάζοντας τις κοινωνικές σχέσεις και οδηγώντας σε αισθήματα μοναξιάς. Οι συγκεκριμένες διαδικασίες μέσα από τις οποίες το κοινωνικό άγχος σχετίζεται με τη μοναξιά παραμένουν ασαφείς. Για παράδειγμα δεν είναι απόλυτα τεκμηριωμένο στη βιβλιογραφία αν τα άτομα με κοινωνικό άγχος αποφεύγουν τις κοινωνικές σχέσεις επειδή έχουν ελλείματα στις κοινωνικές τους δεξιότητες, γιατί πιστεύουν ότι έχουν ελλείματα λόγω της χαμηλής τους αυτοεκτίμησης ή απλά γιατί το άγχος που βιώνουν είναι δυσβάστακτο. Η παρούσα μελέτη εξετάζει τρία μοντέλα διαμεσολάβησης, με τρεις διαφορετικούς διαμεσολαβητικούς παράγοντες στη σχέση κοινωνικού άγχους-μοναξιάς σε ένα δείγμα νεαρών Κυπρίων (N=206; 53 άνδρες). Οι υποτιθέμενοι διαμεσολαβητές είναι α) οι κοινωνικές δεξιότητες που μετρήθηκαν με το ICQ, β) η αυτοεκτίμηση, που μετρήθηκε με το εργαλείο Rosenberg και γ) η ευαισθησία στο άγχος που μετρήθηκε με το ASI-16. Αναλύσεις παλινδρόμησης με τη διαδικασία PROCESS έδειξαν πλήρη διαμεσολάβηση της σχέσης από τις κοινωνικές δεξιότητες και την αυτοεκτίμηση αλλά δεν υποστήριξαν διαμεσολάβηση από την ευαισθησία στο άγχος. Φαίνεται από τα αποτελέσματα ότι η μοναξιά που αισθάνονται τα άτομα με κοινωνικό άγχος σχετίζεται με ελλείψεις στις κοινωνικές δεξιότητες και τη χαμηλή αυτοεκτίμηση που οι ελλείψεις αυτές και οι κοινωνικές αποτυχίες τους προκαλούν με την πάροδο του χρόνου. Έμφαση στη θεραπεία στην αύξηση των κοινωνικών δεξιοτήτων θα βελτιώσει τόσο τις πραγματικές δεξιότητες των ατόμων με κοινωνικό άγχος, όσο και την αυτοαντίληψη τους, τροποποιώντας τη διαδικασία που οδηγεί στη μοναξιά. Λέξεις κλειδιά: Κοινωνικό Άγχος, Μοναξιά, Κοινωνικές Δεξιότητες Συμβουλευτική Παρέμβαση σε Προπονητική Ομάδα Ανδρέας Οικονόμου, Α.Σ.ΠΑΙ.Τ.Ε. Λίνα Πατσιούρα, Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση Ελένη Σίγκου, Ιδιώτης Νεόφυτος Τραϊανός, Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση Σε μια περίοδο που οι οικονομικοί πόροι αλλά και τα ψυχικά αποθέματά των εργαζομένων εξαντλούνται, όλο και περισσότεροι νιώθουν την ανάγκη να ζητήσουν συμβουλευτικές υπηρεσίες προκειμένου να ενισχύσουν τις επαγγελματικές δεξιότητές τους. Σε αυτό το πλαίσιο, ο Γυμναστικός Όμιλος Αίας Θερμαϊκού θέλησε να επαναπροσδιορίσει τους όρους λειτουργίας του, καθιστώντας τους πιο λειτουργικούς, αποτελεσματικούς και αποδοτικούς ενδυναμώνοντας, καταρχήν, γνωστικά και συναισθηματικά την εννεαμελή προπονητική ομάδα του. Διερευνήθηκαν οι επιμορφωτικές ανάγκες των προπονητών μέσω ανοιχτών συζητήσεων, συνεντεύξεων και ειδικών εργαλείων. Διαπιστώθηκε ότι ο αυξανόμενος αριθμός προέλευσης αθλητών στον Όμιλο, δημιούργησε την ανάγκη για βελτίωση της επικοινωνίας μεταξύ των προπονητών, την ανάγκη για καλύτερη γνώση θεμάτων που αφορούν τη διαχείριση και την υποστήριξη των αθλητών και την καλύτερη ενημέρωση των γονιών. Για να ικανοποιηθούν οι εντοπισμένες ανάγκες, σχεδιάστηκε συμβουλευτική παρέμβαση που βασίστηκε στην ομαδική συμβουλευτική καθώς και στις αρχές εκπαίδευσης ενηλίκων, με ομαδικές συνεδρίες κάθε δύο εβδομάδες και χρόνο παρέμβασης δύο ώρες. Με βάση μικρές εισηγήσεις-εναύσματα, πραγματοποιούνταν συζητήσεις τόσο στην ολομέλεια όσο και σε δύο συνεχώς διαφοροποιημένες μικρές ομάδες. Μελετήθηκαν περιπτώσεις που απασχολούσαν τους προπονητές τόσο στις μεταξύ τους σχέσεις όσο στην καθημερινή εργασία με αθλητές και γονείς, Δίνονταν για το σπίτι για αναστοχασμό επιπλέον υλικό για μελέτη και ατομικές εργασίες. Δημιουργήθηκε ημερολόγιο αξιών για προπονητές, αθλητές και γονείς, για

97 να δίνει τακτικά «τροφή για σκέψη». Τέλος, δημιουργήθηκε «κλειστή και μυστική ομάδα» στο Facebook, όπου αναρτιόνταν χρήσιμα για τις συναντήσεις αρχεία, γράφονταν επίκαιρες ανακοινώσεις και γίνονταν συζητήσεις. Τα θετικά αποτελέσματα της παρέμβασης ανοίγουν μια δημιουργική συζήτηση για νέους δρόμους πρακτικής εφαρμογής της συμβουλευτικής. Λέξεις κλειδιά: ενδυνάμωση, επαγγελματικές δεξιότητες, προπονητής, συμβουλευτική παρέμβαση, συμβουλευτική ομάδας Kίνητρα Χρήσης του Διαδικτύου Εφήβων με Δυσλειτουργική Διαδικτυακή Εμπλοκή: Mία Διερεύνηση Ποιοτικής Μεθοδολογίας Τζαβέλα 1, Ε., Παγουλάτου 2, Α., Θρουβάλα 2, Μ., Καρακίτσου 2, Χ. & Τσίτσικα 1 Α. 1. Μονάδα Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.), Β Παιδιατρική Κλινική Νοσοκομείου-Π.&Α. Κυριακού 2. Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος-Deree, Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Συμβουλευτικής Ψυχολογίας και Ψυχοθεραπείας Ένας στους οκτώ Έλληνες εφήβους αναφέρει συμπεριφορές δυσλειτουργικής διαδικτυακής χρήσηςεμπλοκής. Πώς περιγράφουν οι έφηβοι με συμπεριφορές εξάρτησης τα προσωπικά τους κίνητρα χρήσης; Στόχος της παρούσας μελέτης ήταν η διερεύνηση των κινήτρων χρήσης και των διεργασιών μέσα από τις οποίες αυτά ικανοποιούνται ενισχύοντας την διαδικτυακή εμπλοκή. Η μελέτη αποτελεί μέρος του πρωτοκόλλου ποιοτικής μεθοδολογίας της Ευρωπαϊκής έρευνας EU-NET-ADB. Έγιναν 13 προσωπικές ημιδομημένες συνεντεύξεις με Έλληνες εφήβους (8 αγόρια-5 κορίτσια; μέση ηλικία 15.4 έτη) με συμπτώματα δυσλειτουργικής διαδικτυακής εμπλοκής βάσει του Internet-Addiction-Test (ΙΑΤ>40; Young, 1996). Οι συνεντεύξεις αναλύθηκαν βάσει Ερμηνευτικής Φαινομενολογικής Ανάλυσης. Ως πρωταρχικό κίνητρο χρήσης διαφάνηκε η επικοινωνία, τόσο με τον υπάρχοντα εξω-διαδικτυακό κύκλο, όσο και με νέες επαφές που αναζητούνται-συνάπτονται διαδικτυακά με στόχο τη διεύρυνση του κύκλου. Ταυτόχρονα, περιγράφεται η αναζήτηση κοινωνικής διευκόλυνσης και αλληλεπίδρασης, στόχοι που επιτυγχάνονται μέσα από «μοίρασμα» οπτικού υλικού, συναισθημάτων και εμπειριών. Η ικανοποίηση της εφηβικής περιέργειας και των προβληματισμών αναδεικνύεται ως επιπλέον κίνητρο, το οποίο εκφράζεται με την αναζήτηση πληροφοριών. Επιπροσθέτως, οι έφηβοι περιέγραψαν ανάγκη αυτο-έκφρασης και αυτοπαρουσίασης που φάνηκε να πληρείται με την ανατροφοδότηση και αποδοχή των συνομηλίκων. Το διαδίκτυο προβλήθηκε ως ένα μέσο φυγής από αρνητικές συναισθηματικές καταστάσεις, κυρίως απο πλήξη. Η αποτύπωση των προσωπικών κινήτρων και η σκιαγράφηση των διεργασιών που ενισχύουν τη συνέχιση της διαδικτυακής εμπλοκής είναι απαραίτητα στοιχεία για τον σχεδιασμό θεραπευτικών παρεμβάσεων σε εφήβους με δυσλειτουργική διαδικτυακή συμπεριφορά. Λέξεις κλειδιά: διαδίκτυο, εφηβεία, κίνητρα χρήσης 09:00-10:30 Συμπόσιο 20 (Αίθουσα ΙΙ8) Ταυτότητα του Συμβουλευτικού Ψυχολόγου στην Ελλάδα: Πού βρισκόμαστε και πού θέλουμε να πάμε; Πρόεδρος: Α. Αποστολοπούλου, Mediterranean College & City University London Συζητήτρια: Μ. Σκουρτέλη, Ε.Π.Α.Ψ.Υ. Η επιστήμη της Συμβουλευτικής Ψυχολογίας μετρά λίγα μόνο χρόνια στην Ελλάδα και τείνει να ενέχει διαφορετικά χαρακτηριστικά από χώρα σε χώρα σε σχέση με την εκπαίδευση, την πρακτική άσκηση και το επιστημονικό υπόβαθρο της ειδικότητας. Το γεγονός αυτό έχει οδηγήσει σε αρκετή ασάφεια γύρω από

98 τον ορισμό της ταυτότητας του/της Συμβουλευτικού Ψυχολόγου. Η σύγχυση αυτή φαίνεται να επιτείνεται από την έλλειψη επαρκούς κατοχύρωσης, οριοθέτησης και θεσμοθέτησης της Συμβουλευτικής Ψυχολογίας στη χώρα μας. Εκπαιδευόμενοι και επαγγελματίες Συμβουλευτικοί Ψυχολόγοι φαίνεται να έρχονται αντιμέτωποι με σημαντικές προκλήσεις στην προσπάθειά τους να καθορίσουν την ταυτότητά τους, να εξελιχθούν επαγγελματικά και να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις της σύγχρονης αγοράς εργασίας. Οι συνθήκες αυτές μπορεί να αποτελέσουν πηγές έντονης σύγχυσης, σύγκρουσης και άγχους για τους Συμβουλευτικούς Ψυχολόγους επηρεάζοντας σημαντικά την άσκηση του επαγγέλματός τους. Το παρόν συμπόσιο επιχειρεί να ορίσει και να αποσαφηνίσει την ταυτότητα του/της Συμβουλευτικού Ψυχολόγου στην Ελλάδα του σήμερα. Θα πραγματοποιεί μία ιστορική ανασκόπηση της δημιουργίας και εξέλιξης του κλάδου, όπως αυτός προσδιορίζεται στην Ελλάδα, την Αμερική και τη Μ. Βρετανία, και θα επιχειρηθεί μία κριτική θεώρηση της ταυτότητας των Συμβουλευτικών Ψυχολόγων. Θα δοθεί έμφαση στα μοντέλα του «επιστήμονα-επαγγελματία» και του «αναστοχαστικού-επαγγελματία», τα οποία αποτελούν θεμελιώδες και αναπόσπαστο κομμάτι των Συμβουλευτικών Ψυχολόγων. Συγκεκριμένα, θα παρουσιαστούν τα ευρήματα μίας διαπολιτισμικής μελέτης μεικτής μεθοδολογίας, η οποία εξέτασε την ερευνητική δραστηριότητα των Συμβουλευτικών Ψυχολόγων σε Ελλάδα και Αγγλία και επιδοτήθηκε από το Βρετανικό Σύλλογο Ψυχολόγων. Τα ευρήματα της συγκεκριμένης έρευνας κατέδειξαν ότι η Συμβουλευτικοί Ψυχολόγοι ενδιαφέρονται περισσότερο για το αναστοχαστικό κομμάτι του επαγγέλματός τους, ενώ επιδεικνύουν μειωμένο ενδιαφέρον για την ενασχόληση με την έρευνα και ιδιαίτερα χαμηλή ερευνητική παραγωγικότητα. Το συμπόσιο θα κλείσει με την παρουσίαση του Δικτύου των Έγκριτων Συμβουλευτικών Ψυχολόγων που ασκούν το επάγγελμα στην Ελλάδα (The Chartered Counselling Psychologists Network for Counselling Psychologists practicing in Greece), το οποίο ιδρύθηκε σε συνεργασία με τον Κλάδο Συμβουλευτικής Ψυχολογίας (DCoP) του Βρετανικού Συλλόγου Ψυχολόγων (BPS). Λέξεις-Κλειδιά: Συμβουλευτική Ψυχολογία, ορισμός, ταυτότητα, επιστήμονας-επαγγελματίας, αναστοχαστικός-επαγγελματίας, ερευνητική δραστηριότητα. ΕΡΓΑΣΙΑ 1 Η Ταυτότητα του Συμβουλευτικού Ψυχολόγου στην Ελλάδα του Σήμερα Λία Μαραγκού (CPsychol), Γιώργος Στεφάνου (CPsychol) Ιδιωτική Πρακτική & Mediterranean College, Ιδιωτική Πρακτική & Mediterranean College Ο κλάδος της Συμβουλευτικής Ψυχολογίας τείνει να ενέχει διαφορετικά χαρακτηριστικά από χώρα σε χώρα σε σχέση με την εκπαίδευση, την πρακτική άσκηση και το επιστημονικό υπόβαθρο της ειδικότητας. Επίσης, λόγω του μεγάλου εύρους των επαγγελματικών ενασχολήσεων και των αναλογιών με συναφείς κλάδους, συχνά αποδίδεται στη χώρα μας συγκεχυμένη και παραποιημένη η φύση και το αντικείμενο της συμβουλευτικής ψυχολογίας. Η πραγματικότητα αυτή δημιουργεί ασάφειες σχετικά με τον ορισμό της ταυτότητας του/της Συμβουλευτικού Ψυχολόγου, αφήνοντας τη διαδικασία αυτή στην ευχέρεια του επαγγελματία ατομικά, όπως την έχει διαμορφώσει μέσα από το πρόγραμμα σπουδών και της χώρας εκπαίδευσης του/της. Επιπρόσθετα, ο επιθετικός προσδιορισμός «συμβουλευτική» στη λέξη ψυχολογία, ευνοεί την κακή χρήση και αντιποίηση του όρου οδηγώντας στην αυθαίρετη ταύτιση της «συμβουλευτικής» με τη «συμβουλευτική ψυχολογία». Στην παρούσα ομιλία θα γίνει μια προσπάθεια να δοθεί το στίγμα της συμβουλευτικής ψυχολογίας, ως ξεχωριστού και διακριτού κλάδου στην επιστήμη της ψυχολογίας. Η ομιλία θα κάνει μια αναδρομή στη δημιουργία και εξέλιξη του κλάδου όπως αυτός προσδιορίζεται στην Ελλάδα, την Αμερική και τη Μ. Βρετανία. Επιπλέον, η παρουσίαση έχει στόχο να αποσαφηνίσει παρανοήσεις και εσφαλμένες αντιλήψεις ως προς το ρόλο, την ταυτότητα και το επάγγελμα του/της συμβουλευτικού/ης ψυχολόγου και να αναδείξει ομοιότητες και διαφορές με συγγενικούς κλάδους, όπως της κλινικής ψυχολογίας, της ψυχοθεραπείας και της συμβουλευτικής. Φιλοδοξία της παρουσίασης είναι να προσκαλέσει τους επαγγελματίες του κλάδου σε ένα διάλογο γύρω από τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η συμβουλευτική ψυχολογία στην Ελλάδα. Ένα διάλογο προσανατολισμένο στην ενσωμάτωση σύγχρονων επιστημονικών και επιστημολογικών εξελίξεων, στο συλλογικό

99 προσδιορισμό της ταυτότητας του κλάδου, και τέλος, στην ανάγκη κατοχύρωσης, οριοθέτησης και θεσμοθέτησης της συμβουλευτικής ψυχολογίας. Λέξεις κλειδιά: συμβουλευτική ψυχολογία, ορισμός, ταυτότητα, κατοχύρωση, θεσμοθέτηση, οριοθέτηση. ΕΡΓΑΣΙΑ 2 Διερευνώντας τη Σχέση των Συμβουλευτικών Ψυχολόγων με την Έρευνα: Κίνητρα, Διευκολυντές και Εμπόδια-Μία Πλαισιακή Προσέγγιση Αγγέλικα Αποστολοπούλου (CPsychol), Δρ. Μαρίνα Σκουρτέλη (CPsychol) Ιδιωτική Πρακτική, Mediterranean College & City University London, Ιδιωτική Πρακτική & Ε.Π.Α.Ψ.Υ. Υπόβαθρο/ Σκοποί: Ο «επιστήμονας-επαγγελματίας» και ο «αναστοχαστικός-επαγγελματίας» είναι τα προτεινόμενα μοντέλα εκπαίδευσης και πρακτικής στον κλάδο της Συμβουλευτικής Ψυχολογίας. Ωστόσο, οι συμβουλευτικοί ψυχολόγοι φαίνεται να επιδεικνύουν μειωμένο ενδιαφέρον για την ενασχόληση με την έρευνα και εντυπωσιακά χαμηλή ερευνητική παραγωγικότητα. Η παρούσα εργασία σκοπεύει να αναγνωρίσει και να διερευνήσει παράγοντες, οι οποίοι ενδέχεται να κινητοποιούν, να διευκολύνουν ή να παρεμποδίζουν την ενασχόληση των συμβουλευτικών ψυχολόγων με την έρευνα λαμβάνοντας υπ όψιν το πλαίσιο μέσα στο οποίο η ερευνητική δραστηριότητα λαμβάνει χώρα. Μεθοδολογία: Η παρούσα εργασία παρουσιάζει το πρώτο, ποσοτικό κομμάτι μιας μεγαλύτερης έρευνας μεικτής μεθοδολογίας, η οποία διερευνά τη σχέση των έγκριτων συμβουλευτικών ψυχολόγων (chartered counselling psychologists) με την έρευνα. Συλλέχθηκαν δεδομένα από 94 έγκριτους συμβουλευτικούς ψυχολόγους (που διαμένουν και εργάζονται είτε στην Ελλάδα είτε στη Μεγάλη Βρετανία), οι οποίοι συμπλήρωσαν ηλεκτρονικά δύο ερωτηματολόγια αυτό-αναφοράς (CP-RAS και SAS). Στη συνέχεια διεξήχθη Πολλαπλή Γραμμική Παλινδρόμηση (Multiple Linear Regression) προκειμένου να προβλεφθεί και να επεξηγηθεί η σχέση ανάμεσα σε παρακινητικούς, διευκολυντικούς, παρακωλυτικούς και πλαισιακούς παράγοντες, και στην ερευνητική δραστηριότητα των συμβουλευτικών ψυχολόγων. Αποτελέσματα: Η ανάλυση αποκάλυψε ότι τα κίνητρα, αλλά όχι οι διευκολυντικοί, παρακωλυτικοί ή πλαισιακοί παράγοντες, ήταν σημαντικός προβλεπτικός παράγοντας της ερευνητικής δραστηριότητας των συμβουλευτικών ψυχολόγων, ακόμα και μετά τον έλεγχο καίριων δημογραφικών μεταβλητών. Το φύλο, τα χρόνια επαγγελματικής εμπειρίας και η επαγγελματική θέση των συμμετεχόντων ήταν επίσης σημαντικοί προβλεπτικοί παράγοντες καθώς οι άνδρες, οι επαγγελματίες με περισσότερα χρόνια εμπειρίας και οι ακαδημαϊκοί ανέφεραν υψηλότερη ερευνητική δραστηριότητα. Συζήτηση: Η παρούσα έρευνα προσφέρει σημαντική επίγνωση πάνω στους παράγοντες που προάγουν ή παρεμποδίζουν την ενασχόληση των συμβουλευτικών ψυχολόγων με την έρευνα. Τα αποτελέσματα εξετάζονται σε σχέση με την υπάρχουσα βιβλιογραφία και συζητιούνται οι επιπτώσεις για την εκπαίδευση, την έρευνα και την άσκηση της Συμβουλευτικής Ψυχολογίας. Λέξεις κλειδιά: συμβουλευτική ψυχολογία, ερευνητική δραστηριότητα, κίνητρα, διευκολυντές, εμπόδια, ερευνητικό πλαίσιο. ΕΡΓΑΣΙΑ 3 Μια Ερμηνευτική Φαινομενολογική Ανάλυση (ΕΦΑ) της Σχέσης των Συμβουλευτικών Ψυχολόγων με την Έρευνα: Κίνητρα, Διευκολυντές και Εμπόδια- Μια πλαισιακή προσέγγιση Δρ. Μαρίνα Σκουρτέλη (CPsychol), Αγγέλικα Αποστολοπούλου (CPsychol) Ιδιωτική Πρακτική & Ε.Π.Α.Ψ.Υ., Ιδιωτική Πρακτική, Mediterranean College & City University London Υπόβαθρο/Σκοποί: Οι εμφανείς συγκρούσεις μεταξύ των επιστημονικών και αναστοχαστικών πτυχών της ταυτότητας των συμβουλευτικών ψυχολόγων ίσως επηρεάζει την σχέση τους με την έρευνα. Το ζήτημα αυτό ανάγεται ως κεντρικό σε μια περίοδο, όπου η ερευνητική δραστηριοποίηση μπορεί να βοηθήσει

100 σημαντικά την βιωσιμότητα της Συμβουλευτικής Ψυχολογίας σε ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον και να την προωθήσει ως αυτόνομο επαγγελματικό κλάδο. Η παρούσα έρευνα μελετά την υποκειμενική εμπειρία συμβουλευτικών ψυχολόγων, όσον αφορά την ερευνητική τους δραστηριότητα και τις αντιλήψεις τους αναφορικά με το τι κινητοποιεί, διευκολύνει ή παρεμποδίζει την εμπλοκή τους με την έρευνα, λαμβάνοντας υπ όψιν το ευρύτερο κοινωνικό-πολιτισμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο λαμβάνει χώρα η ερευνητική δραστηριότητα. Μεθοδολογία: Η παρούσα εργασία παρουσιάζει το δεύτερο, ποιοτικό μέρος μιας μεγαλύτερης έρευνας μεικτής μεθοδολογίας που διερευνά την σχέση Έγκριτων (Chartered) Συμβουλευτικών Ψυχολόγων με την έρευνα. Τα δεδομένα συλλέχθηκαν μέσω ατομικών, ημι-δομημένων συνεντεύξεων με τέσσερις συμβουλευτικούς ψυχολόγους (εκ των οποίων δυο διαμένουν και εργάζονται στην Ελλάδα και δυο στην Μεγάλη Βρετανία), οι οποίες και αναλύθηκαν μέσω ΕΦΑ. Αποτελέσματα: Τρεις κυρίαρχες (superordinate) θεματικές αναδείχτηκαν μέσα από τα δεδομένα: Στάσεις προς την έρευνα, Ερευνητική δραστηριότητα και αδράνεια και Η πλαισιακή διάσταση της έρευνας. Μια συζήτηση ως προς τις υποθεματικές (subthemes) αποκάλυψε το ρόλο της αμφιθυμίας, της διττής ταυτότητας και της διάδρασης μεταξύ εσωτερικών και εξωτερικών παραγόντων στον καθορισμό της ερευνητικής δραστηριοποίησης των Συμβουλευτικών Ψυχολόγων, μετά την ολοκλήρωση της εκπαίδευσης τους. Συζήτηση: Παρουσιάζονται συμπεράσματα και προτάσεις για εκπαιδευτικά ιδρύματα, επαγγελματικούς οργανισμούς και το Βρετανικό Σύλλογο Ψυχολόγων (BPS), τα οποία μπορούν να προωθήσουν την ανάπτυξη και εφαρμογή πλαισίων που προάγουν την ερευνητική δραστηριότητα στο πεδίο της Συμβουλευτικής Ψυχολογίας, προκειμένου να ενισχυθεί η μακροχρόνια σχέση των συμβουλευτικών ψυχολόγων με την ερευνητική δραστηριοποίηση. Λέξεις κλειδιά: Συμβουλευτική Ψυχολογία, ερευνητική δραστηριότητα, επιστήμονας-επαγγελματίας (scientist- practitioner), αναστοχαστικός-επαγγελματίας(reflective-practitioner), κίνητρα, ερευνητικό πλαίσιο. ΕΡΓΑΣΙΑ 4 Το Δίκτυο των Ελλήνων Έγκριτων Συμβουλευτικών Ψυχολόγων του Βρετανικού Συλλόγου Ψυχολόγων: Πώς μπορεί να υποστηρίξει και να προωθήσει την επαγγελματική ταυτότητα των Συμβουλευτικών Ψυχολόγων στην Ελλάδα; Δρ. Ηλιάνα Σταμογιάννου (CPsychol) Συνεργάτης στο Κ.Ε.Α./ Α.Μ.Ε.Α. και Ιδιωτική Πρακτική Το Δίκτυο των Έγκριτων Συμβουλευτικών Ψυχολόγων που ασκούν το επάγγελμα στην Ελλάδα (The Chartered Counselling Psychologists Network for Counselling Psychologists practicing in Greece) ιδρύθηκε σε συνεργασία με τον Κλάδο Συμβουλευτικής Ψυχολογίας (Division of Counselling Psychology) του Βρετανικού Συλλόγου Ψυχολόγων (BPS). Αποτελείται από Συμβουλευτικούς Ψυχολόγους, οι οποίοι έχουν ολοκληρώσει ακαδημαϊκά/ επαγγελματικά προγράμματα μετεκπαίδευσης στη Συμβουλευτική Ψυχολογία και έχουν αποκτήσει τον επαγγελματικό και προστατευόμενο τίτλο του Έγκριτου Συμβουλευτικού Ψυχολόγου (Chartered Counselling Psychologist) στη Μεγάλη Βρετανία, ωστόσο πλέον διαμένουν και εργάζονται στην Ελλάδα. Η δημιουργία του δικτύου προέκυψε από την ανάγκη αλληλεγγύης και αλληλοϋποστήριξης των μελών του, τα οποία μετά την επιστροφή τους από τη Μεγάλη Βρετανία βρέθηκαν αντιμέτωπα με τις προκλήσεις και εντάσεις του ελληνικού πλαισίου εκπαίδευσης και άσκησης της Συμβουλευτικής Ψυχολογίας. Σε αυτήν την ανακοίνωση θα γίνει αναφορά στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι Συμβουλευτικοί Ψυχολόγοι στην εργασία τους στην Ελλάδα, οι οποίες σχετίζονται με την επαγγελματική τους ταυτότητα, κατοχύρωση και εξέλιξη, καθώς και με την ερευνητική τους δραστηριότητα. Στη συνέχεια θα συζητηθούν οι στόχοι του δικτύου, οι οποίοι περιλαμβάνουν την ανταλλαγή ιδεών και εμπειριών, καθώς και την προώθηση της ψυχολογικής γνώσης και επαγγελματικής ανάπτυξης των μελών της. Επίσης, ανάμεσα στους στόχους του δικτύου συγκαταλέγεται η αφύπνιση εκπαιδευόμενων και επαγγελματιών ψυχολόγων πάνω σε θέματα εκπαίδευσης, πρακτικής και δεοντολογίας, η οργάνωση εκπαιδευτικών σεμιναρίων σε συνεργασία με το Βρετανικό Σύλλογο Ψυχολόγων, καθώς και η ανάδειξη του ερευνητικού έργου των Συμβουλευτικών Ψυχολόγων. Ιδιαίτερη

101 έμφαση θα δοθεί στην κριτική σύνδεση των παραπάνω στόχων με το μοντέλο του «επιστήμοναεπαγγελματία» και του «αναστοχαστικού-επαγγελματία», το οποία χαρακτηρίζει τη μοναδικότητα της ταυτότητας του Συμβουλευτικού Ψυχολόγου. Λέξεις κλειδιά: Δίκτυο Ελλήνων Συμβουλευτικών Ψυχολόγων, Βρετανικός Σύλλογος Ψυχολόγων, Συμβουλευτική Ψυχολογία, επαγγελματική ταυτότητα, επιστήμονας-επαγγελματίας, αναστοχαστικόςεπαγγελματίας. 09:00-10:30 Θεμ. Συνεδρία 17 (Αίθουσα ΙΙ9) Η τέχνη στη συμβουλευτική πράξη Πρόεδρος: Ε. Τσαπαροπούλου, Κέντρο Συμβουλευτικής Υποστήριξης Γυναικών Δήμου Βέροιας Συμβουλευτική και δημιουργικότητα μέσω του ψυχοδράματος σε γυναίκες θύματα βίας Ε. Τσαπαροπούλου, Χ. Νατσιοπούλου, Α. Μαρασλή, & Σ. Σιδηροπούλου Κέντρο Συμβουλευτικής Υποστήριξης Γυναικών Δήμου Βέροιας Το ψυχόδραμα (η ψυχή που δρα) είναι μια βιωματική μέθοδος που στοχεύει στην ανάδυση της εμπειρικής μας γνώσης, μέσω της δράσης και της εκδραμάτισης των ρόλων που υιοθετούμε, βοηθώντας μας στην εξερεύνηση και ανακάλυψη του εαυτού και στην καλύτερη κατανόηση της λειτουργίας μας στην καθημερινή ζωή και του πώς σχετιζόμαστε με τους άλλους. Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι να αναδείξει πως η συμβουλευτική μέσω του ψυχοδράματος μπορεί να ενδυναμώσει και να τελικά να αναδείξει εκείνα τα ατομικά στοιχεία όπως κοινωνικές δεξιότητες, δημιουργικότητα, θάρρος και αυθορμητισμό, στόχους, όνειρα κ.α, της γυναίκας που υφίσταται κάθε μορφή βίας προκειμένου να της δώσουν την ώθηση να ενσωματωθεί και να δραστηριοποιηθεί κοινωνικά. Στην έρευνα συμμετείχαν 27 γυναίκες ηλικίας 25 έως 60 ετών θύματα κυρίως ενδοοικογενειακής βίας οι οποίες επισκέφτηκαν το Συμβουλευτικό Κέντρο του δήμου Βέροιας κατά τη χρονική περίοδο Οκτωβρίου 2013 Μαΐου Κατά τη διάρκεια των συνεδριών με τις γυναίκες χρησιμοποιήθηκαν τεχνικές ψυχοδράματος (βιωματικές ασκήσεις, παιχνίδια ρόλων, αντιστροφή ρόλου, η μέθοδος του σωσία) καθώς και η μέθοδος πρακτικής προσέγγισης η οποία περιελάμβανε εκμάθηση δεξιοτήτων, μέσω της ενεργούς ακρόασης (ανοιχτές & κλειστές ερωτήσεις), ενθάρρυνσης, ενσυναίσθησης, αποσαφήνισης, εξωτερίκευσης σκέψεων και συναισθημάτων όπως επίσης και της ερμηνείας, της αντανάκλασης, της παρακίνησης και της περίληψή τους. Τα αποτελέσματα ήταν ορατά και ενθαρρυντικά. Οι γυναίκες έγιναν πιο αυθόρμητες και πιο δημιουργικές. Άρχισαν να εκφράζουν και να μοιράζουν σκέψεις και συναισθήματα, αρνητικά και θετικά. Ανακάλυψαν ότι έχουν δεξιότητες και καινούριους τρόπους έκφρασης. Αφέθηκαν στο άγγιγμα είτε αυτό είναι σωματικό είτε ψυχικό. Κατάλαβαν ότι δεν είναι μόνες - (καθολικότητα). Αισθάνονται αποδεκτές, βίωσαν την κάθαρση και τη συναισθηματική απελευθέρωση.

102 Αντίληψη και αξιοποίηση της έννοιας «δημιουργικότητα» από συμβούλους διαφόρων προσεγγίσεων: Μια ποιοτική μελέτη Μαρία Βίου, MSc Χριστίνα Μοσχάκη, MSc «Λόγω Ψυχής», Ινστιτούτο Εκπαίδευσης και Έρευνας στη Συστημική Ψυχοθεραπεία Η έννοια της δημιουργικότητας συνδέεται συνήθως με την αξιοποίηση διαφόρων μορφών έκφρασης σε προσεγγίσεις που συνδυάζουν τη συμβουλευτική με μια μορφή τέχνης. Με ποιο τρόπο γίνεται κατανοητή η δημιουργικότητα και σε άλλες συμβουλευτικές προσεγγίσεις; Πώς αξιοποιούν οι σύμβουλοι διαφόρων προσεγγίσεων την ιδέα της δημιουργικότητας στη δουλειά τους; Στην ποιοτική αυτή έρευνα διερευνήθηκε η προσωπική αντίληψη συμβούλων και η αξιοποίηση στη δουλειά τους της έννοιας «δημιουργικότητα». Διενεργήθηκαν 8 ημιδομημένες συνεντεύξεις με συμβούλους που έχουν εκπαιδευτεί σε διάφορες προσεγγίσεις. Η θεματική ανάλυση έδειξε πως με τον όρο δημιουργικότητα εννοούν: (ι) τη δημιουργική οπτική: Η εύρεση νέων τρόπων κατανόησης και αντιμετώπισης των διλημμάτων ή/και υιοθέτησης εναλλακτικών οπτικών από την πλευρά των συμβουλευόμενων, (ιι) τη δημιουργική έκφραση: Η αξιοποίηση στα πλαίσια της θεραπευτικής διαδικασίας νέων τρόπων έκφρασης συνδεόμενων με διάφορες μορφές τέχνης, (ιιι) τη δημιουργική νοηματοδότηση: Η αυθόρμητη τάση των συμβουλευόμενων να νοηματοδοτούν τη ζωή τους μέσω της δημιουργικότητάς τους, ως αποτέλεσμα μιας επιτυχημένης συμβουλευτικής παρέμβασης. Γενικά, οι σύμβουλοι, ανεξαρτήτως προσέγγισης, προσπαθούν να ενθαρρύνουν και να υποστηρίξουν τη δημιουργικότητα των συμβουλευόμενων τους. Επίσης, τα προσωπικά βιώματα του κάθε συμβούλου χρωματίζουν την κατανόησή του για την τέχνη και τη δημιουργικότητα. Η τριπλή σημασία της «δημιουργικότητας», όπως αποτυπώθηκε στην έρευνα, προσφέρει ένα ευρύτερο πλαίσιο αξιοποίησής της, όπου και οι τρεις έννοιες που της αποδίδονται είναι εξίσου χρήσιμες, επομένως και προτεινόμενες, για τη συμβουλευτική διαδικασία. Λέξεις κλειδιά: Δημιουργικότητα, συμβουλευτική, προσεγγίσεις συμβουλευτικής, δημιουργική έκφραση, τέχνη. Ο κινηματογράφος ως εργαλείο στην ψυχοθεραπεία και τη συμβουλευτική Ελίνα Πανταλέων Η ανακοίνωση εστιάζει και αναδεικνύει τον καταλυτικό ρόλο του κινηματογράφου ως επιστημονικό και θεραπευτικό εργαλείο στη συμβουλευτική ψυχολογία. Πρόκειται για την θεραπευτική τεχνική, με την οποία ο κινηματογράφος χρησιμοποιείται είτε άμεσα ως μέσο αυτογνωσίας και αυτοβελτίωσης είτε έμμεσα ως κινητήριος μοχλός στην εξέλιξη της θεραπευτικής διαδικασίας και στην εδραίωση της θεραπευτικής συμμαχίας. Ο όρος «κινηματογραφο-θεραπεία» (cinema-therapy) παρουσιάστηκε στην επιστημονική βιβλιογραφία το 1990 από τους Berg-Cross, Jennings και Baruch, ως απόρροια της επιτυχίας που σημείωσε η αντίστοιχη τεχνική με τη χρήση της λογοτεχνίας (biblio-therapy). Η ανακοίνωση συμβάλλει στην έρευνα με νέες προσεγγίσεις στη συμβουλευτική, στηριζόμενη τόσο στη διεθνή βιβλιογραφία, όσο και σε ποιοτική έρευνα, η οποία περιλαμβάνει συνεντεύξεις Άγγλων και Αμερικανών ψυχοθεραπευτών και ψυχολόγων, πρωτοπόρων στο αντικείμενο. Συγκεκριμένα, ο κινηματογράφος επικουρεί στην ανάπτυξη σχέσεων θεραπευτή-θεραπευόμενου, εγείρει προβληματισμούς, δημιουργεί αντιστίξεις, οδηγεί σε αναγωγές μέσω των κινηματογραφικών ηρώων που δοκιμάζονται και διαχειρίζονται δυσκολίες της καθημερινότητας. Επιπρόσθετα, η χρήση ενός κινηματογραφικού ερεθίσματος μπορεί να λειτουργήσει συνεκτικά σε συνεδρίες ομαδικής θεραπείας, καθώς και σε συνεδρίες συμβουλευτικής ζεύγους. Ιδιαίτερης σημασίας κρίνεται η αποκλειστική χρήση του κινηματογράφου ως ένα διορατικό και ψυχαγωγικό «συστατικό» στη θεραπευτική διαδικασία, ως ένα επιπρόσθερο εργαλείο που έχει στη διάθεσή του ο ψυχολόγος. Είναι πρόδηλο ότι οι ταινίες δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τη συμβουλευτική ή την ψυχοθεραπεία, αλλά παρέχουν έμπνευση και κίνητρο, το οποίο μπορεί να διερευνηθεί σε συνεργασία με τον θεραπευτή, προσφέροντας πιθανούς τρόπους αντιμετώπισης. Η

103 παρούσα ανακοίνωση στοχεύει στην ανάδειξη της θεραπευτικής αξίας των ταινιών και στην προσέγγιση ενός τομέα, ο οποίος αν και πρωτότυπος, παραμένει ανεξερεύνητος. 10:30-12:00 Συμπόσιο 21 (Αμφιθέατρο Ι4) Σύγχρονη Έρευνα στη Συμβουλευτική Ψυχολογία: Ποιες είναι οι τελευταίες τάσεις..; Πρόεδρος: Α. Γιοβαζολιάς, Πανεπιστήμιο Κρήτης Συζητήτρια: Μ. Μαλικιώση-Λοϊζου, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Τα τελευταία χρόνια, η ανάγκη για ενδυνάμωση του μοντέλου του επαγγελματία-επιστήμονα (scientistpractitioner model) στον κλάδο της Συμβουλευτικής Ψυχολογίας έχει οδηγήσει στην άνθιση της ερευνητικής δραστηριότητας τόσο σε διεθνές όσο και σε ελληνικό επίπεδο. Το παρόν συμπόσιο επιδιώκει να παρουσιάσει κάποιες από τις σύγχρονες ερευνητικές εξελίξεις στον χώρο μέσα από την παρουσίαση της τρέχουσας μεταπτυχιακής και διδακτορικής έρευνας στη Συμβουλευτική Ψυχολογία. Η υιοθέτηση διαφορετικών μεθοδολογικών και αναλυτικών προσεγγίσεων στις παρουσιάσεις του παρόντος συμποσίου καταδεικνύει τον πλουραλισμό στο σύγχρονο ερευνητικό παράδειγμα στη Συμβουλευτική Ψυχολογία. Πιο συγκεκριμένα, η πρώτη εισήγηση με τίτλο «Παρεμβάσεις Θετικής Ψυχολογίας και γονική αυτoαποτελεσματικότητα: Εμπειρικά ευρήματα από την εφαρμογή ενός ομαδικού προγράμματος» παρουσιάζει, μέσα από ένα επιτυχημένο συνδυασμό της Συμβουλευτικής Ψυχολογίας με την Θετική Ψυχολογία, τα αποτελέσματα μιας ομαδικής παρέμβασης που στοχεύει στην ενίσχυση της Γονικής Αυτόαποτελεσματικότητας. Η δεύτερη εισήγηση με τίτλο «Οικονομική πίεση, γονεϊκή αυτόαποτελεσματικότητα και ευ ζειν: Μια δυαδική ανάλυση σε παντρεμένα ζευγάρια» εστιάζει στη σχέση μεταξύ της οικονομικής πίεσης που βιώνουν τα σημερινά παντρεμένα ζευγάρια με την ικανοποίησή τους από τη ζωή, μέσα από την εξέταση σημαντικών διαμεσολαβητικών παραγόντων, χρησιμοποιώντας προχωρημένες στατιστικές μεθόδους. Η τρίτη εισήγηση με τίτλο «Οι επιδράσεις του ναυαγίου Σαμίνα στη ζωή των επιζησάντων και μελών της οικογένειας τους. Ιδέα μεθοδολογία στόχοι προβληματισμοί» μελετά τα κίνητρα, τις δυσκολίες αλλά και τους τρόπους διαχείρισης των ατόμων μετά από ένα τραγικό περιστατικό που συγκλόνισε την ελληνική κοινωνία πριν από μερικά χρόνια. Το πολύ ιδιαίτερο δείγμα της έρευνας (επιζήσαντες και μέλη της οικογένειάς τους) παρέχει σημαντική εμπειρική γνώση για τους τρόπους διαχείρισης του ψυχικού πόνου μετά από ένα τραυματικό γεγονός. Τέλος, η τέταρτη εισήγηση με τίτλο «Ρήξη και επανόρθωση στη θεραπευτική σχέση» εξετάζει τον τρόπο με τον οποίο οι ίδιοι οι Συμβουλευτικοί Ψυχολόγοι αντιμετωπίζουν ένα δύσκολο φαινόμενο κατά τη θεραπευτική διαδικασία, με τη χρήση μιας εμπεριστατωμένης ποιοτικής μεθοδολογίας, προσφέροντας κατευθύνσεις τόσο σε εκπαιδευτικό όσο και σε επαγγελματικό επίπεδο. ΕΡΓΑΣΙΑ 1 Παρεμβάσεις Θετικής Ψυχολογίας και Γονική Αυτo-αποτελεσματικότητα: Εμπειρικά ευρήματα από την εφαρμογή ενός ομαδικού προγράμματος Καρακώστα-Στεφανοπούλου, Α. & Μαλικιώση-Λοϊζου, Μ. ΤΕΑΠΗ, Πανεπιστήμιο Αθηνών Σκοπός της έρευνας ήταν η εφαρμογή και αξιολόγηση μιας ομαδικής παρέμβασης δέκα συναντήσεων με ασκήσεις Θετικής ψυχολογίας στην ενίσχυση της Γονικής Αυτό-αποτελεσματικότητας. Για τη στατιστική ανάλυση χρησιμοποιήθηκε δείγμα 67 γονέων παιδιών προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας. Από αυτούς οι 36 συμμετείχαν στις ομάδες του πειραματικού προγράμματος, ενώ οι 31 αποτέλεσαν την ομάδα ελέγχου. Οι συμμετέχοντες και των δύο ομάδων συμπλήρωσαν πριν, μετά και τρεις μήνες μετά την παρέμβαση την Κλίμακα Μέτρησης Γονικής Αυτo-αποτελεσματικότητας TOPSE (Tool to measure Parenting Self-Efficacy), ένα πολυδιάστατο ερωτηματολόγιο 48 προτάσεων κατανεμημένων σε 8 υπο-κλίμακες,

104 καθεμιά από τις οποίες αντιπροσωπεύει μια διακριτή διάσταση του γονικού ρόλου: Συναισθήματα και Στοργή, Παιχνίδι και Διασκέδαση, Ενσυναίσθηση και Κατανόηση, Έλεγχος, Πειθαρχία και Θέσπιση Ορίων, Πιέσεις, Αυτo-αποδοχή, και Μάθηση και Γνώση (Bloomfield et al., 2005). Η στατιστική ανάλυση καταγράφει αυξήσεις σε όλες της διαστάσεις της Γονικής Αυτό-αποτελεσματικότητας στις μετρήσεις που έγιναν αμέσως μετά, και τρεις μήνα μετά την ολοκλήρωση της ομαδικής παρέμβασης με μεγαλύτερη αύξηση στις διαστάσεις «έλεγχος» «ενσυναίσθηση και κατανόηση», «πιέσεις», «αυτο-αποδοχή» και «μάθηση και γνώση». Τα ευρήματα παρέχουν αρχική υποστήριξη και υποδεικνύουν την ανάγκη για περαιτέρω διερεύνηση του σχεδιασμού και της εφαρμογής προγραμμάτων βασισμένων σε αρχές της Θετικής Ψυχολογίας με σκοπό την ενίσχυση της Γονικής Αυτο-αποτελεσματικότητας. ΕΡΓΑΣΙΑ 2 Οικονομική πίεση, γονεϊκή αυτό-αποτελεσματικότητα και ευ ζειν: Μια δυαδική ανάλυση σε παντρεμένα ζευγάρια Κωστούλη, Μ., Αθανασιάδου, Χ., & Ξανθοπούλου, Δ. Τμήμα Ψυχολογίας, Α.Π.Θ. Σκοπός της έρευνας είναι η διερεύνηση της σχέσης μεταξύ της οικονομικής πίεσης που βιώνουν τα παντρεμένα ζευγάρια με την ικανοποίησή τους από τη ζωή καθώς και ο διαμεσολαβητικός ρόλος της ψυχικής υγείας, της ικανοποίησης από το γάμο και της γονεϊκής αυτό-αποτελεσματικότητας στη σχέση αυτή. Στην έρευνα πήραν μέρος 134 παντρεμένα ζευγάρια από την ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης, με μέσο όρο ηλικίας Μ=43,3 για τους άντρες και Μ=40,7 για τις γυναίκες. Οι υποθέσεις εξετάστηκαν σε δυαδικό επίπεδο με το Μοντέλο Αλληλεξάρτησης Πράττοντος Συμπράττοντος. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι η αλλαγή της οικονομικής κατάστασης των ανδρών προς το χειρότερο έχει αρνητική σχέση με την ικανοποίηση τους από τη ζωή μέσω της μείωσης της ικανοποίησής τους από το γάμο τους. Ταυτόχρονα, η αλλαγή της οικονομικής κατάστασης των ανδρών βρέθηκε ότι σχετίζεται αρνητικά με την ικανοποίηση από τη ζωή των γυναικών μέσω της μείωσης της αντιλαμβανόμενης γονεϊκής αυτόαποτελεσματικότητας των τελευταίων. Τέλος, βρέθηκε ότι η αλλαγή στην οικονομική κατάσταση των γυναικών και η δυσκολία τους να ανταποκριθούν στις οικογενειακές τους υποχρεώσεις σχετίζονται αρνητικά με την ικανοποίηση που νιώθουν από τη ζωή τους μέσω της μείωσης της ψυχικής τους υγείας. Τα αποτελέσματα της έρευνας μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τους επαγγελματίες της ψυχικής υγείας και τους οικογενειακούς συμβούλους με σκοπό την αποτελεσματικότερη υποστήριξη των οικογενειών σε περιόδους οικονομικής ύφεσης. ΕΡΓΑΣΙΑ 3 Οι επιδράσεις του ναυαγίου Σαμίνα στη ζωή των επιζησάντων και μελών της οικογένειας τους. Ιδέα - Μεθοδολογία - Στόχοι- Προβληματισμοί Παπαχριστοδούλου Ε. & Μαλικιώση-Λοΐζου,Μ. ΤΕΑΠΗ, ΕΚΠΑ Η επιστημονικά ωφέλιμη γνώση που προέρχεται μέσα από την εμπειρία είναι ο βασικός στόχος και η ιδέα επάνω στην οποία δομείται η παρούσα διδακτορική έρευνα. Πιο συγκεκριμένα, επιδιώκει να μελετήσει την προσωπική εμπειρία βίωσης ενός συλλογικά τραυματικού γεγονότος και των επιπτώσεων του στη ζωή τόσο των ίδιων των επιζώντων όσο και μελών της οικογένειας τους. Το τραγικό περιστατικό συνέβη στις 26 Σεπτεμβρίου 2000 όταν το επιβατικό πλοίο Samina αναχώρησε από το λιμάνι του Πειραιά για Σάμο, με ενδιάμεσες στάσεις στα λιμάνια της Πάρου, Νάξου, Εύδηλου Ικαρίας και Καρλόβασι Σάμου. Λίγο πριν την είσοδο του πλοίου στο λιμάνι της Πάρου, στις 22.00μμ, υπήρξε σύγκρουση με το σύμπλεγμα βράχων Πόρτες το οποίο και οδήγησε στην βύθιση του πλοίου σε λιγότερο από 40 λεπτά. Από τους περίπου 500 επιβάτες του Samina οι 80 βρήκαν τον θάνατο είτε από πνιγμό είτε από τραυματισμό στα βράχια της Πάρου στην προσπάθεια τους να βγουν στην στεριά. Πρόκειται για μια μεθοδολογική προσέγγιση που στην προσπάθεια της να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της σύγχρονης έρευνας στον τομέα της Ψυχολογίας

105 χαρακτηρίζεται τόσο από μετρήσεις ποσοτικές, που στόχο έχουν την γενίκευση αποτελεσμάτων, αλλά ταυτόχρονα αξιώνει την ποιοτική έρευνα και μελέτη, δίνοντας έτσι φωνή στην ατομική εμπειρία και εμβαθύνοντας στη γνώση. Οι επιζήσαντες βίωσαν την τραυματική αυτή εμπειρία και προχώρησαν λειτουργικά στη ζωή ή όχι βασιζόμενοι στις δικές τους προσωπικές άμυνες και δυνάμεις. Η μελέτη των κινήτρων, των δυσκολιών και του τρόπου που συνέχισαν να ζουν έως και σήμερα έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον προκειμένου να γνωρίσουμε καλύτερα τον τρόπο που ένας άνθρωπος προερχόμενος από την ελληνική κουλτούρα βιώνει και διαχειρίζεται τον ψυχικό πόνο που προέρχεται από τέτοιων διαστάσεων τραυματικά γεγονότα. ΕΡΓΑΣΙΑ 4 Ρήξη και Επανόρθωση στη Θεραπευτική Σχέση Αποστολοπούλου, Α., Γιοβαζολιάς, Ά. City University of London, Τμήμα Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης Ο ρόλος και ο αντίκτυπος μιας καλής θεραπευτικής σχέσης στην ψυχοθεραπευτική έκβαση έχει επανειλημμένως τεκμηριωθεί σε όλες τις θεραπευτικές προσεγγίσεις. Ωστόσο, οι ρήξεις στη θεραπευτική συμμαχία αποτελούν συνηθισμένο φαινόμενο και φαίνεται να συνιστούν σημαντική πρόκληση στη δουλειά των θεραπευτών, αλλά και στην εκπαίδευση μελλοντικών θεραπευτών. Όταν οι ρήξεις δεν επιλύονται, μπορούν να επηρεάσουν δυσμενώς τη θεραπευτική διαδικασία και έκβαση οδηγώντας συχνά σε αρνητικά συναισθήματα καθώς και σε πρώϊμο τερματισμό της ψυχοθεραπείας. Αντίθετα, όταν οι ρήξεις επιλύονται επιτυχώς, μπορούν να συνεισφέρουν σε θετική θεραπευτική έκβαση και αλλαγή. Συγκεκριμένα, ένα μοτίβο επιδείνωσης της θεραπευτικής συμμαχίας που ακολουθείται στη συνέχεια από βελτίωση και επανόρθωση φαίνεται γενικά να συσχετίζεται με καλή έκβαση, καθώς αντιπροσωπεύει μια ευκαιρία για θετική αλλαγή και σύσφιξη της θεραπευτικής σχέσης. Παρόλο που η έρευνα καταδεικνύει ότι η διαδικασία ρήξης και επανόρθωσης στη θεραπευτική σχέση μπορεί να είναι ιδιαίτερα ευεργετική, φαίνεται να υπάρχει μια σχετική έλλειψη ποιοτικών ερευνών πάνω στον τρόπο με τον οποίο οι ρήξεις βιώνονται και επανορθώνονται. Ο σκοπός της παρούσας έρευνας είναι η διερεύνηση αυτού του ερωτήματος, διερευνώντας τις εμπειρίες των θεραπευτών στη διαχείριση και επανόρθωση ρήξεων μέσα στη θεραπευτική σχέση. δέκα ημιδομημένες συνεντεύξεις με επαγγελματίες συμβουλευτικούς ψυχολόγους διαφορετικών θεωρητικών προσεγγίσεων, οι οποίες στη συνέχεια θα αναλυθούν με τη μέθοδο της Ερμηνευτικής Φαινομενολογικής Ανάλυσης (IPA). Η προτεινόμενη έρευνα θα εξεταστεί σε σχέση με την υπάρχουσα βιβλιογραφία και θα συζητηθούν ενδεχόμενες επιπτώσεις της για την πρακτική, την εκπαίδευση και την έρευνα της Συμβουλευτικής Ψυχολογίας. 10:30-12:00 Συμπόσιο 22 (Αίθουσα Ι12) Ψυχοεκπαιδευτικές ομάδες: δυνατότητες και προοπτικές Πρόεδρος: Α. Μπρούζος, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Συζητητής: Σ. Βασιλόπουλος, Πανεπιστήμιο Πατρών Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αυξημένο ενδιαφέρον για τις ψυχοεκπαιδευτικές ομάδες παιδιών και ενηλίκων. Αυτό το ενδιαφέρον αποτελεί έκφραση της αναζήτησης δομημένων τρόπων ομαδικής εργασίας που θα υποστηρίζονται από ερευνητικά δεδομένα (evidence-based), θα λειτουργούν βάσει θεραπευτικού πρωτοκόλλου (manualized), θα εστιάζουν σε (κλινικά και ερευνητικά) αποδεδειγμένους παράγοντες επικινδυνότητας (risk factors) και θα διαρκούν για ένα σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα. Το συμπόσιο συνίσταται σε εισηγήσεις που διερευνούν τις δυνατότητες και την αποτελεσματικότητα των ψυχοεκπαιδευτικών ομάδων, τόσο σε επίπεδο έκβασης όσο και διαδικασίας. Η πρώτη εισήγηση

106 (Μπρούζος, Βασιλόπουλος & Τσιλιγιάννη) επικεντρώνεται στη διερεύνηση της αποτελεσματικότητας ενός ομαδικού προγράμματος διαχείρισης του θυμού για εκπαιδευτικούς ειδικής αγωγής. Η δεύτερη εισήγηση (Βασιλόπουλος, Μπρούζος, Ρέντζιος & Κωνσταντινίδης) παρουσιάζει αντίστοιχα τα αποτελέσματα από την πιλοτική εφαρμογή ενός καθολικού (universal) ψυχοεκπαιδευτικού προγράμματος πρόληψης της επιθετικότητας προς ομηλίκους, το οποίο επικεντρώνεται - μεταξύ άλλων - στην απόδοση αιτιών (hostile attributions). Η τρίτη εισήγηση (Μπρούζος, Βασιλόπουλος & Μπαούρδα) εστιάζει στη διερεύνηση της σχέσης ανάμεσα στη αντίληψη των προσωποκεντρικών-διευκολυντικών συνθηκών και το θεραπευτικό αποτέλεσμα σε μια ψυχοεκπαιδευτική ομάδα για παιδιά με συμπτώματα κοινωνικού άγχους. Τέλος, η τέταρτη εισήγηση (Ταμάμη, Βασιλόπουλος & Μητροπούλου) αφορά την ανάπτυξη και εφαρμογή ενός ψυχοεκπαιδευτικού προγράμματος που στόχο έχει ενδυναμώσει τα παιδιά, ώστε να απορροφήσουν τους κραδασμούς της υφέρπουσας οικονομικής κρίσης. ΕΡΓΑΣΙΑ 1 Εφαρμογή κι Αξιολόγηση Ψυχοεκπαιδευτικού Προγράμματος για τη Διαχείριση του Θυμού σε Εκπαιδευτικούς Ειδικής Αγωγής Ανδρέας Μπρούζος, Στέφανος Βασιλόπουλος, Γεωργία Τσιλιγιάννη Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Πανεπιστήμιο Πατρών, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Σκοπός της παρούσας εισήγησης είναι να περιγραφεί ένα ομαδικό πρόγραμμα διαχείρισης του θυμού για εκπαιδευτικούς ειδικής αγωγής και να αναφερθούν κάποια προκαταρκτικά στοιχεία σχετικά με την αποτελεσματικότητά του. Το περιεχόμενο του προγράμματος, αφενός μεν στόχευε στην παροχή πληροφοριών γύρω από το θυμό και τους παράγοντες που συντελούν στην εμφάνισή του, και αφετέρου στη διδασκαλία τεχνικών και στρατηγικών διαχείρισης και ελέγχου του θυμού. Προκειμένου να ελεγχθεί η αποτελεσματικότητα της παρέμβασης, μια ομάδα των εκπαιδευτικών (εργαζόμενοι σε Εργαστήρια Ειδικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης - ΕΕΕΕΚ) που συμμετείχε στο πρόγραμμα (ομάδα παρέμβασης), συγκρίθηκε με μια ομάδα ελέγχου που εμφάνιζε παρόμοια χαρακτηριστικά, αλλά δεν έλαβε κάποιου είδους παρέμβαση. Για τη συλλογή των δεδομένων χρησιμοποιήθηκαν τόσο σταθμισμένα ερωτηματολόγια, όσο και υποθετικά διαπροσωπικά σενάρια (vignettes). Τα αποτελέσματα των συγκρίσεων πριν και μετά την παρέμβαση αποκάλυψαν σημαντική μείωση στα επίπεδα θυμού (trait anger) και στις δυσλειτουργικές αποδόσεις αιτιών (hostile attributions) στην ομάδα παρέμβασης σε σύγκριση με το δείγμα εκπαιδευτικών που δεν συμμετείχαν στην παρέμβαση (ομάδα ελέγχου). Επίσης, η ομάδα παρέμβασης σημείωσε μια σημαντική μείωση στις κλίμακες άγχους (trait anxiety), κοινωνικού άγχους και αυτοεκτίμησης, πάντα σε σχέση με την ομάδα ελέγχου. Τα παραπάνω αποτελέσματα έδειξαν ότι η παρέμβαση ήταν αρκετά αποτελεσματική, παρόλο που ήταν σύντομη σε διάρκεια, γεγονός που την καθιστά ελκυστικό εργαλείο για τους επαγγελματίες της συμβουλευτικής στο χώρο της εκπαίδευσης. ΕΡΓΑΣΙΑ 2 Ένα ψυχοεκπαιδευτικό πρόγραμμα πρόληψης της επιθετικότητας προς τους ομηλίκους εστιασμένο στην απόδοση αιτίων Στέφανος Βασιλόπουλος, Ανδρέας Μπρούζος, Χρήστος Ρέντζιος, Γεώργιος Κωνσταντινίδης Πανεπιστήμιο Πατρών, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Πανεπιστήμιο Πατρών Σύμφωνα με νεότερα ερευνητικά δεδομένα τα επιθετικά παιδιά είναι επιρρεπή στην απόδοση αρνητικής ή κακόβουλη πρόθεσης στη συμπεριφορά των ομηλίκων. Σκοπός της παρούσας εισήγησης είναι να παρουσιαστεί ένα νέο, καθολικό (universal) ψυχοεκπαιδευτικό πρόγραμμα, το οποίο επικεντρώνεται - μεταξύ άλλων - στην αντιμετώπιση των δυσλειτουργικών αυτών ερμηνευτικών τάσεων. Για την αξιολόγηση του προγράμματος, δύο ομάδες δημιουργήθηκαν: η ομάδα παρέμβασης (N = 18), όπου οι μαθητές συμμετείχαν στο εν λόγω ψυχοεκπαιδευτικό πρόγραμμα και η ομάδα ελέγχου (N = 34), όπου οι

107 μαθητές δεν έλαβαν κάποια παρέμβαση. Επίσης, οι συμμετέχοντες και στις δύο ομάδες συμπλήρωσαν διάφορες κλίμακες μέτρησης ερμηνευτικών τάσεων και επιθετικής συμπεριφοράς τόσο πριν την έναρξη, όσο και μετά τη λήξη του προγράμματος. Βρέθηκε πως οι συμμετέχοντες στην ψυχοεκπαιδευτική ομάδα εκδήλωσαν πιο θετικές ερμηνευτικές τάσεις, όταν κλήθηκαν να αποσαφηνίσουν μια σειρά από αμφίσημα διαπροσωπικά ερεθίσματα, εν συγκρίσει με την ομάδα ελέγχου (αλλά και με βάση τις αρχικές τους ερμηνευτικές τάσεις). Επίσης, εμφανίστηκαν λιγότερο επιρρεπή στην εκδήλωση επιθετικής συμπεριφοράς προς τους ομηλίκους, σύμφωνα πάντα με δηλώσεις τους μετά τη λήξη του προγράμματος. Τέλος, αναλύσεις παλινδρόμησης έδειξαν ότι οι πιο επιθετικοί μαθητές, όπως και οι μαθητές που εμφάνισαν τη μεγαλύτερη αλλαγή στον τρόπο που ερμήνευαν τη συμπεριφορά των συμμαθητών τους, ήσαν αυτοί που ωφελήθηκαν περισσότερο από τη συμμετοχή τους στο πρόγραμμα. Ακολουθεί συζήτηση για την αξιοποίηση των ευρημάτων στην υπηρεσία της πρόληψης της παιδικής επιθετικότητας. ΕΡΓΑΣΙΑ 3 Αντιλήψεις των μελών μιας ψυχοεκπαιδευτικής ομάδας για παιδιά με κοινωνικό άγχος σχετικά με τις προσωποκεντρικές - διευκολυντικές στάσεις του συντονιστή: Ο ρόλος τους στην αποτελεσματικότητα της παρέμβασης Ανδρέας Μπρούζος, Στέφανος Φ. Βασιλόπουλος, Βασιλική Μπαούρδα Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Πανεπιστήμιο Πατρών, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Η θετική σχέση συντονιστή - μελών της ψυχοεκπαιδευτικής ομάδας αναγνωρίζεται ως απαραίτητη συνθήκη για την επιτυχία μιας ψυχοεκπαιδευτικής παρέμβασης. Παρόλα αυτά, οι μελέτες που διερευνούν τους παράγοντες που διαμορφώνουν αυτή τη σχέση είναι ελάχιστες. Στην παρούσα έρευνα διερευνήθηκαν οι αντιλήψεις των μελών ενός ψυχοεκπαιδευτικού προγράμματος για την υποστήριξη παιδιών με κοινωνικό άγχος σχετικά για τις προσωποκεντρικές - διευκολυντικές στάσεις του συντονιστή της ομάδας και το ρόλο τους στην έκβαση της παρέμβασης. Στην παρέμβαση συμμετείχαν 40 παιδιά ηλικίας ετών και των δύο φύλων με μεσαία έως υψηλά επίπεδα κοινωνικού άγχους. Τα παιδιά συμπλήρωσαν ερωτηματολόγια που μετρούσαν τα συναισθηματικά χαρακτηριστικά, τις γνωσίες, και τις κοινωνικές δεξιότητές τους, πριν από την έναρξη και μετά τη λήξη της ψυχοεκπαιδευτικής παρέμβασης. Επιπρόσθετα, τα παιδιά συμπλήρωσαν δύο φορές (κατά την τρίτη συνάντηση και στη λήξη της παρέμβασης) το Ερωτηματολόγιο Σχέσεων του Barrett-Lennard (Barrett-Lennard, 1995), το οποίο μετρά αντιλήψεις για τις διευκολυντικές στάσεις (ενσυναισθητική κατανόηση, συνέπεια και άνευ όρων θετική αποδοχή) του συντονιστή μιας ψυχοεκπαιδευτικής ομάδας. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι στα παιδιά που απέδιδαν αλλαγή μεσαίου επιπέδου στις διευκολυντικές στάσεις του συντονιστή, σημειώθηκε σημαντική μείωση στα επίπεδα του κοινωνικού άγχους από την τρίτη έως και την τελευταία συνάντηση της ομάδας. Επιπλέον, βρέθηκε ότι τα παιδιά που κατά την τρίτη συνάντηση δήλωσαν ότι ο συντονιστής είχε υψηλό επίπεδο ενσυναίσθησης, συνέπειας και αποδοχής των μελών της ομάδας ανέφεραν σημαντική αύξηση στην αυτοαναφερόμενη αρέσκεια, σε σχέση με τα υπόλοιπα παιδιά της ομάδας. Η σημασία αυτών των ευρημάτων για την βελτίωση της αποτελεσματικότητας ψυχοεκπαιδευτικών παρεμβάσεων συζητείται. ΕΡΓΑΣΙΑ 4 Μιλώντας στα παιδιά για την κρίση: ένα ψυχοεκπαιδευτικό ομαδικό πρόγραμμα για μαθητές δημοτικού Δέσποινα Ταμάμη, Στέφανος Φ. Βασιλόπουλος, Ιωάννα Μητροπούλου Πανεπιστήμιο Πατρών Η οικονομική κρίση, τόσο η Ελληνική όσο και η παγκόσμια, έχει επιφέρει αλλαγές και ανακατατάξεις στα άτομα και τις κοινωνίες που την υφίστανται, ενώ δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις όπου έχει οδηγήσει ακόμα και σε βίαιες αναπροσαρμογές. Την τελευταία πενταετία η Ελλάδα βρέθηκε στο μάτι του κυκλώνα

108 και η ελληνική οικογένεια, ως ζωντανό κύτταρο της κοινωνίας, δεν ήταν δυνατό να μείνει ανεπηρέαστη. Επιδίωξη των ερευνητών ήταν να αναπτυχθεί και να δοκιμασθεί πιλοτικά ένα ψυχοεπαιδευτικό πρόγραμμα που στόχο έχει να βοηθήσει τα παιδιά δημοτικού να κατανοήσουν και να δεχτούν τις αλλαγές που έχουν συντελεστεί στο οικογενειακό και κοινωνικό τους περίγυρο - λόγω της υφέρπουσας οικονομικής ύφεσης καθώς και να τους ενδυναμώσει μέσω της διδασκαλίας στρατηγικών και δεξιοτήτων διαχείρισης των αλλαγών αυτών. Μαθητές Δ δημοτικού (Ν = 18) συμπλήρωσαν πριν και μετά την ολοκλήρωση της παρέμβασης μια σειρά από ερωτηματολόγια και σταθμισμένες κλίμακες, που σκοπό είχαν να μετρήσουν τις αλλαγές στα επίπεδα προσωπικής ευτυχίας, αισιοδοξίας και ικανοποίησής από την ζωή, ως αποτέλεσμα της συμμετοχής τους στο πρόγραμμα. Στην παρούσα εισήγηση γίνεται λεπτομερής περιγραφή της σκοποθεσίας και δομής του προγράμματος και παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της προκαταρκτικής αυτής έρευνας. 10:30-12:00 Θεμ. Συνεδρία 18 (Αίθουσα Ι13) Συμβουλευτική Σταδιοδρομίας Πρόεδρος: Κ. Διακογιώργη, Πανεπιστήμιο Πατρών Επενδύοντας στο Απρόοπτο: Η Μαθησιακή Θεωρία του Τυχαίου ως Κλειδί για τη Διαχείριση της Σταδιοδρομίας Μαριάννα Μήκου, Φοιτήτρια Τμήμα Ψυχολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, Ανδρόνικος Καλίρης, Επαγγελματικός Σύμβουλος - Εκπαιδευτικός, Υποψ. Διδάκτωρ Ψυχολογίας - MSc, Τμήμα Φ.Π.Ψ., Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Αναμφίβολα, η τρέχουσα κοινωνικο-οικονομική κατάσταση αντανακλά μια περίοδο έντονης αβεβαιότητας παγκοσμίως. Σε συνδυασμό, μάλιστα, με τις ταχύτατες τεχνολογικές και δημογραφικές αλλαγές, δημιουργείται κλίμα μεταβλητότητας με κύριο χαρακτηριστικό τις απρόοπτες μεταβάσεις. Οι συνθήκες αυτές μοιάζουν απειλητικές τόσο για τους εργαζόμενους όσο και για εκείνους που αναζητούν απασχόληση. Η επαγγελματική συμβουλευτική καλείται να επανεξετάσει τους στόχους, τις μεθόδους και τις τεχνικές της για να βοηθά τους συμβουλευόμενους να ανταπεξέρχονται με επιτυχία στις ενδεχόμενες αντιξοότητες. Για να διαχειριστεί ικανοποιητικά το άτομο την επαγγελματική του ανάπτυξη χρειάζεται από τη μία πλευρά, να την αντιμετωπίζει με υπευθυνότητα και από την άλλη, να κατέχει τη δεξιότητα της «ετοιμότητας στο τυχαίο». Σε περίοδο κρίσης, όπου απουσιάζει η γραμμικότητα και παρατηρείται αδυναμία πρόβλεψης για θέματα σταδιοδρομίας, η τελευταία δεξιότητα αποκτά κομβική σημασία. Συγκεκριμένα, ο σύμβουλος που βασίζεται στη Μαθησιακή Θεωρία του Τυχαίου μαθαίνει στον πελάτη τόσο να δημιουργεί απρόοπτα γεγονότα όσο και να βρίσκει τρόπους για να επωφελείται από αυτά (Krumboltz, Foley, & Cotter, 2013). Η παραπάνω προσέγγιση (Krumboltz, 2009, 2011) φαίνεται ότι μπορεί να παρέχει χρήσιμες προτάσεις για την αντιμετώπιση της παρούσας κατάστασης, υποστηρίζοντας ότι η εκμετάλλευση οποιουδήποτε απρόοπτου συμβάντος προϋποθέτει ειδικές δεξιότητες όπως περιέργεια, αισιοδοξία και ευελιξία για τη σταδιοδρομία. Η παρούσα ανακοίνωση στοχεύει στην παρουσίαση των βασικών θέσεων της Θεωρίας του Τυχαίου και παρέχει προτάσεις για την αξιοποίησή της στη συμβουλευτική πρακτική, με επίκεντρο τη διαχείριση των μεταβάσεων. Τέλος, αναδεικνύει το ουσιαστικό ζήτημα της επικοινωνίας μεταξύ συμβούλου και πελάτη, τους στόχους και τις τεχνικές της, εστιάζοντας στην ανάληψη δράσης. Λέξεις κλειδιά: Μαθησιακή Θεωρία του Τυχαίου, Σταδιοδρομία, Δεξιότητες

109 Ανάπτυξη δεξιοτήτων διαχείρισης σταδιοδρομίας στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση: Επαναπροσδιορίζοντας το ρόλο της επαγγελματικής συμβουλευτικής σε θεωρητικό και πρακτικό επίπεδο Δέσποινα Σιδηροπούλου-Δημακάκου, Καθηγήτρια Επαγγελματικής Αξιολόγησης και Καθοδήγησης, Διευθύντρια Κέντρου Έρευνας και Αξιολόγησης στην Επαγγελματική Συμβουλευτική (Κ.Ε.Α.Ε.Σ.), Τμήμα Φ.Π.Ψ., Πανεπιστήμιο Αθηνών Κατερίνα Αργυροπούλου, Δρ. Συμβουλευτικής και Επαγγελματικού Προσανατολισμού, MSc, Επαγγελματική Σύμβουλος - Εκπαιδευτικός, Συνεργάτης Κ.Ε.Α.Ε.Σ., Τμήμα Φ.Π.Ψ., Πανεπιστήμιο Αθηνών Νίκος Δρόσος, Δρ. Συμβουλευτικής και Επαγγελματικού Προσανατολισμού, MSc, Επαγγελματικός Σύμβουλος - Ψυχολόγος, Συνεργάτης Κ.Ε.Α.Ε.Σ., Τμήμα Φ.Π.Ψ., Πανεπιστήμιο Αθηνών Ανδρόνικος Καλίρης, Υποψήφιος Διδάκτωρ Συμβουλευτικής και Επαγγελματικού Προσανατολισμού, MSc, Επαγγελματικός Σύμβουλος Εκπαιδευτικός, Συνεργάτης Κ.Ε.Α.Ε.Σ., Τμήμα Φ.Π.Ψ., Πανεπιστήμιο Αθηνών Κατερίνα Μικεδάκη, MSc, Επαγγελματική Σύμβουλος Ψυχολόγος, Συνεργάτης Κ.Ε.Α.Ε.Σ., Τμήμα Φ.Π.Ψ., Πανεπιστήμιο Αθηνών Ο σύγχρονος κόσμος της εργασίας χαρακτηρίζεται από έντονη περιπλοκότητα και συνεχή αλλαγή. Στην προσπάθεια των ατόμων να αντεπεξέλθουν στις ταχύτατες αλλαγές και στο κλίμα ρευστότητας που επικρατεί, φαίνεται ότι είναι σημαντικό να διαθέτουν ένα πλέγμα πολύπλευρων δεξιοτήτων που βοηθούν στην υλοποίηση των μεταβάσεων, στη διερεύνηση προσωπικών δυνατοτήτων, στην ενδυνάμωση της προσωπικής τους επάρκειας στο σχεδιασμό της σταδιοδρομίας και στην ικανότητα αντιμετώπισης των αντιξοοτήτων. Οι δεξιότητες αυτές θεωρούνται σημαντικά «εφόδια» στην προσωπική και επαγγελματική ανάπτυξη του ατόμου, καθώς μπορεί να βοηθήσουν το άτομο στη διαχείριση μιας μη γραμμικής επαγγελματικής πορείας όσο και στη βελτίωση της απασχολησιμότητάς του. Με βάση τη συλλογιστική αυτή, η σταδιοδρομία αποτελεί ένα ζήτημα σχεδιασμού ζωής και μετατρέπεται σε μια ευρύτερη πρόκληση. Στην παρούσα εισήγηση θα παρουσιαστούν τα αποτελέσματα έρευνας που πραγματοποιήθηκε με στόχο την διερεύνηση των δεξιοτήτων φοιτητών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, σε θέματα σχεδιασμού και διαχείρισης σταδιοδρομίας. Για τις ανάγκες της έρευνας χορηγήθηκε μια συστοιχία ερωτηματολογίων προκειμένου οι φοιτητές να διατυπώσουν τις απόψεις τους ως προς το κατά πόσο διαθέτουν δεξιότητες σχεδιασμού και διαχείρισης σταδιοδρομίας, όπως επαγγελματική προσαρμοστικότητα, αυτοαποτελεσματικότητα στο σχεδιασμό σταδιοδρομίας και επαγγελματική ανθεκτικότητα. Τα αποτελέσματα της έρευνας συμβάλλουν: α) στην αναζήτηση ενός ενεργού τρόπου εργασίας και επαγγελματικής προσαρμογής, β) στον επαναπροσδιορισμό των υπηρεσιών επαγγελματικού προσανατολισμού στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, γ) στην υποστήριξη του ατόμου να δείξει μεγαλύτερη προσωπική ευθύνη προκειμένου να κατευθύνει τη ζωή του και να διαχειριστεί με αποτελεσματικό τρόπο τη σταδιοδρομία του, δ) στο ρόλο της επαγγελματικής συμβουλευτικής ως μέσο ενδυνάμωσης, εκπαίδευσης και πρόληψης. Λέξεις κλειδιά: δεξιότητες διαχείρισης σταδιοδρομίας, σχεδιασμός ζωής, επαγγελματική συμβουλευτική στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, επαγγελματική προσαρμοστικότητα, επαγγελματική ανθεκτικότητα, προσωπική επάρκεια στον σχεδιασμό σταδιοδρομίας Κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία: ένα ευρύ πεδίο της ανθρώπινης δραστηριότητας αναζητά τη θέση του στον χώρο της συμβουλευτικής και του προσανατολισμού Ανδρέας Οικονόμου1, Αθανάσιος Κ. Δεβετζίδης2 1 Επίκουρος Καθηγητής ΑΣΠΑΙΤΕ 2Θεολόγος, ΜΔΕ Κοινωνιολογίας, Τελειόφοιτος ΠΕΣΥΠ ΑΣΠΑΙΤΕ, Μεταπτυχιακός Φοιτητής Συνεχιζόμενης Εκπαίδευσης Πα.Μακ

110 Το θέμα εντάσσεται στην ενότητα «Ανεργία, Εργασιακά Προβλήματα και Επαγγελματική Συμβουλευτική» και δευτερευόντως αγγίζει τη Συμβουλευτική των Κοινωνικών Κινημάτων και τη Συμβουλευτική για την Άρση του Κοινωνικού Αποκλεισμού. Πρόκειται για παρουσίαση στοιχείων που θα ενημερώσουν τους Συμβούλους Σταδιοδρομίας για τις νέες δυνατότητες που αναδύονται στην Ελλάδα της πολύπλευρης κρίσης μέσα από τους θεσμούς και της εφαρμογές της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας. Επιμέρους στόχοι της εργασίας είναι να απαντήσει, στα ερωτήματα: Σε τι συνίσταται τελικά η Κοινωνική Οικονομία - Επιχειρηματικότητα; Ποιες είναι οι ψυχοκοινωνικές προϋποθέσεις συμμετοχής των πολιτών σε τέτοια συνεργατικά-συνεταιριστικά σχήματα; Ποιες οι απαραίτητες δεσμεύσεις και ποια τα οφέλη από τη συμμετοχή στο κοινωνικό επιχειρείν; Ποιος ο ρόλος των στελεχών Συμβουλευτικής και Επαγγελματικού Προσανατολισμού στην ανάδειξη των νέων δυνατοτήτων που προσφέρει η Κοινωνική Οικονομία- Επιχειρηματικότητα; Μέσα από την εισήγηση αυτή, οι συμμετέχοντες θα έχουν τη δυνατότητα να ενημερωθούν και να ανακαλύψουν τις δυνατότητες που υπάρχουν σήμερα στην Ελλάδα της κρίσης για Συνεργατισμό, Δημοκρατία και Αλληλεγγύη στην πράξη, ώστε ως στελέχη ΣΥ.Ε.Π να κατέχουν ένα ακόμη εργαλείο για την καθοδήγηση συμβουλευόμενων που βρίσκονται σε αναζήτηση εργασίας ή ενδιαφέρονται να αλλάξουν εργασιακό περιβάλλον. Σε αυτό το πλαίσιο, εκτός από βασικά πληροφοριακά στοιχεία και το σύστημα αρχών που διέπει την Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία, θα παρουσιαστούν παραδείγματα Κοινωνικών Καταναλωτικών Συνεταιρισμών και Κοινωνικών Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων (Κοιν.Σ.Επ.) που λειτουργούν στη χώρα μας, αλλά και καλές πρακτικές από όλον τον κόσμο. Τέλος, θα παρουσιαστεί μια ομαδοσυνεργατική δραστηριότητα εξοικείωσης με το αντικείμενο -θα αναφερθούν τα μέσα, οι τεχνικές και τα αποτελέσματα της-, ως πρόταση για εφαρμογή από τους Συμβούλους Σταδιοδρομίας σε αντίστοιχες ομαδικές συνεδρίες. Λέξεις κλειδιά: Κοινωνική Οικονομία-Επιχειρηματικότητα, Αλληλεγγύη, Ένταξη, Απασχόληση Συμβουλευτική Επαγγελματικού Προσανατολισμού στο πλαίσιο του Δικτύου Σχολικής Καινοτομίας: Αποτίμηση δράσεων Κ. Κουνενού, Επικ. καθηγήτρια Συμβουλευτικής & Επαγγελματικού Προσανατολισμού, Παιδαγωγικό Τμήμα, ΑΣΠΑΙΤΕ Σ-Σ. Ανθοπούλου, Εκπαιδευτικός, Διευθύντρια Ιδρύματος Λαμπράκη Τα νέα δεδομένα που προκύπτουν από τις αλλαγές στην αγορά εργασίας («παγκοσμιοποιημένοι» εργαζόμενοι, αύξηση της ανταγωνιστικότητας, αλλαγή χαρακτηριστικών επαγγελμάτων, αύξηση της ανεργίας, αλλαγή επαγγελματικής προτεραιότητας) προκαλούν με τη σειρά τους νέες αλλαγές στις κοινωνικές ομάδες, καθιστώντας αναγκαία και ουσιαστική τη διαρκή επαγγελματική διερεύνηση και την προσαρμογή σε μια διαρκώς εξελισσόμενη αγορά εργασίας. Σε αυτό το πλαίσιο, το σχολείο καλείται ως ανοιχτό σύστημα να ανταποκριθεί στην παροχή ολιστικής φροντίδας προς τους μαθητές του παρέχοντας όχι μόνο γνώσεις, αλλά και μέσα για την ανάπτυξη της επαγγελματικής ταυτότητας του παιδιού και του νεαρού ατόμου. Το Δίκτυο Σχολικής Καινοτομίας μέσα από τη δράση ΣΕΠ παρέχει στο σημερινό σχολείο τη δυνατότητα διασύνδεσης με φορείς ικανούς να εμπλουτίσουν τη δράση του. Η παρούσα εργασία παρουσιάζει τη φιλοσοφία, το σκοπό και το περιεχόμενο της Δράσης Συμβουλευτικής Επαγγελματικού Προσανατολισμού, τα εμπλεκόμενα σε αυτή μέρη (σχολείο, γονείς, αγορά εργασίας), καθώς και τις δράσεις που ανέπτυξαν τα 16 σχολεία που συμμετείχαν στο πρόγραμμα. Επίσης θα παρουσιαστούν οι εκτιμήσεις ως προς την αποτελεσματικότητα των δράσεων με έμφαση στις παραμέτρους που οδήγησαν στην επιλογή των συγκεκριμένων δράσεων θέτοντας τα θεμέλια για την οικοδόμηση μιας σχέσης αλληλεπίδρασης ανάμεσα στη σχολική κοινότητα και τους εξωτερικούς φορείς με σκοπό την ενίσχυση της αυτορρύθμισης της σχολικής μονάδας και την ενδυνάμωση της ικανότητάς της να οργανώνει αντίστοιχες δράσεις ΣΕΠ και στο μέλλον. Λέξεις κλειδιά: Σχολείο, Επαγγελματικός Προσανατολισμός, Αγορά Εργασίας

111 Διερεύνηση στάσεων και αντιλήψεων γονέων και συμβούλων σταδιοδρομίας σε σχέση με τις επαγγελματικές επιλογές παιδιών χωρίς και με δυσλεξία Τσιλιγκιριάν Ερμιόνη και Κλεοπάτρα Διακογιώργη Π.Τ.Δ.Ε. του Πανεπιστημίου Πατρών Στην ανακοίνωση αυτήν αναφέρονται τα αποτελέσματα μιας έρευνας πάνω στις στάσεις και στις αντιλήψεις γονέων και υπεύθυνων Σ.Ε.Π. σχετικά με τις επαγγελματικές επιλογές παιδιών χωρίς και με δυσλεξία. Στην έρευνα συμμετείχαν 56 γονείς παιδιών με δυσλεξία και 60 υπεύθυνοι Σ.Ε.Π. Χρησιμοποιήθηκε το ερωτηματολόγιο των DeCaro et al. (1979) που είχε κατασκευαστεί ως «κλίμακα» μέτρησης των συμπεριφορών και στάσεων διαφόρων ατόμων σχετικά με τις επαγγελματικές επιλογές των Κωφών το οποίο προσαρμόσαμε έτσι ώστε να ανταποκρίνεται στις ανάγκες της παρούσας έρευνας. Ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες κατ αρχάς η αξιολόγηση 28 επαγγελμάτων ως προς την καταλληλότητά τους για παιδιά χωρίς και με δυσλεξία και εν συνεχεία, μέσα από ανοιχτού τύπου ερωτήσεις, η αιτιολόγηση των απαντήσεών τους. Τα αποτελέσματα της ανάλυσης των απαντήσεων των συμμετεχόντων στο ερωτηματολόγιο έδειξαν ότι υπάρχουν διαφορές στις στάσεις και στις αντιλήψεις των συμμετεχόντων ανάλογα με την ιδιότητά τους (γονείς vs. σύμβουλοι), με το αν πρόκειται για παιδιά χωρίς ή με δυσλεξία και με το βαθμό των ακαδημαϊκών απαιτήσεων και την έκταση της χρήσης του γραπτού λόγου που συνεπάγεται η άσκηση αυτών των επαγγελμάτων. Η ανάλυση των απαντήσεων των συμμετεχόντων στις ανοιχτού τύπου ερωτήσεις έδειξε ότι, ενώ όλοι δηλώνουν αρχικά ότι χρησιμοποίησαν ως κριτήρια για την αξιολόγησή τους τις ιδιαίτερες ικανότητες και την προσωπικότητα των παιδιών με και χωρίς δυσλεξία, εν τούτοις η εμβάθυνση στις απαντήσεις τους έφερε στην επιφάνεια μια σημαντική διαφοροποίηση ανάλογα με το αν επρόκειτο για γονείς ή συμβούλους. Φάνηκε ότι οι στάσεις των γονέων επηρεάστηκαν από τις προσδοκίες και τη συναισθηματική φόρτιση που είχαν όταν έπρεπε να κρίνουν την καταλληλότητα επαγγελμάτων για τα παιδιά τους που είχαν δυσλεξία ενώ εκείνες των υπεύθυνων Σ.Ε.Π. διαμορφώθηκαν με πιο αντικειμενικά και ρεαλιστικά κριτήρια. Λέξεις κλειδιά: επαγγελματικός προσανατολισμός, δυσλεξία, γονείς, σύμβουλοι σταδιοδρομίας 10:30-12:00 Συμπόσιο 23 (Αίθουσα ΙΙ8) Το έργο ΑΛΓΕΑ: Δημιουργία και δοκιμασία ενός θεραπευτικού πρωτοκόλλου με βάσει την ΘΑΔ για ασθενείς με χρόνιο πόνο Πρόεδρος: Μαρία Καρεκλά, University of Cyprus Συζητήτρια: Α. Καλαντζή- Αζίζι, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Νεότερες θεραπευτικές προσπάθειες από το τρίτο κύμα των γνωστικο-συμπεριφορικών και συγκεκριμένα η θεραπεία Αποδοχής και Δέσμευσης (ΘΑΔ; Hayes et al., 2011; Hayes et al., 2006), έχουν δείξει τα τελευταία χρόνια, σημαντικά αποτελέσματα στην βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών με διάφορες κατηγορίες χρόνιου πόνου (McCracken et al., 2011;Vowles & McCracken, 2008; Wetherell et al., 2011; Wicksell et al., 2011; McCracken et al., 2013). Η παρούσα μελέτη, αποτελώντας μέρος του έργου ΑΛΓΕΑ, εξετάζει την αποτελεσματικότητα της ΘΑΔ σε ασθενείς με χρόνιο πόνο συγκρίνοντας την με ένα πρωτόκολλο συμπεριφορικής χαλάρωσης/ προοδευτική αύξησης δραστηριοτήτων (ΣΘ). Το πρωτόκολλο της ΘΑΔ ακολουθεί το θεωρητικό μοντέλο της ψυχολογικής ευελιξίας και περιλαμβάνει μια σειρά από εμπειρικές ασκήσεις, διαδικασίες έκθεσης στον πόνο και συμπεριφορικές αλλαγές βάσει της αξιολόγησης των αξιών. Απώτερος στόχος είναι η μείωση στη χρήση αναλγητικών φαρμάκων, η αύξηση της ποιότητας της ζωής των ασθενών, μείωση της συχνότητα, διάρκεια και ένταση του πόνου, της κατάθλιψης, του άγχους σχετιζόμενο με τον πόνο, την ανικανότητα εξ' αιτίας του πόνου και την χρήση υπηρεσιών υγείας. Στο συμπόσιο αυτό θα παρουσιαστεί το έργο και η φιλοσοφία του «ΑΛΓΕΑ», η καινοτόμος παρέμβαση που

112 δημιουργήθηκε και εξετάζεται ως μέρος του έργου, η στάθμιση των εργαλείων για μέτρηση των παραγόντων που σχετίζονται με το θεωρητικό υπόβαθρο της θεραπείας ΘΑΔ και τα πρώτα αποτελέσματα σχετικά με την απεικόνιση ασθένειας ασθενών με και χωρίς χρόνιο πόνο. Λέξεις κλειδιά: Χρόνιος πόνος, χρόνια ασθένεια, ποιότητα ζωής, Θεραπεία Αποδοχής και Δέσμευσης, ψυχολογική ευελιξία ΕΡΓΑΣΙΑ 1 ΑΛΓΕΑ- Καινοτόμο πρόγραμμα ψυχοκοινωνικής παρέμβασης για την αντιμετώπιση των χρόνιων πόνων σε ασθενείς και τις οικογένειες τους Β. Βασιλείου, Ο. Κασινόπουλος1, Μ. Καρεκλά1, Δ. Χατζηκυριάκου1, Ε. Καραδήμας2, Μ. Φλουρή2, Σ. Παπακώστας3, & Γ. Χρήστου3 1Πανεπιστήμιο Κύπρου, 2Πανεπιστήμιο Κρήτης, 3Ινστιτούτο Νευρολογίας & Γενετικής Κύπρου Το έργο «Άλγεα» (αρχαία θεότητα του πόνου) είναι ένα καινοτόμο πρόγραμμα παρέμβασης για την αντιμετώπιση των χρόνιων πόνων σε ασθενείς και τις οικογένειες τους που χρηματοδοτείται μέσω του Προγράμματος Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας Ελλάδα- Κύπρος της Ευρωπαϊκή Ένωση και από Εθνικούς Πόρους των δύο χωρών. Το έργο ενσωματώνει μια διεπιστημονική προσέγγιση συνδυάζοντας ψυχολογικές παρεμβάσεις και ιατροφαρμακευτική θεραπεία ως η θεραπεία επιλογής για τους χρόνιους πόνους. Στη βάση αυτών, το παρόν έργο στοχεύει στο σχεδιασμό και υλοποίηση ενός καινοτόμου προγράμματος θεραπείας για ασθενείς με χρόνιους πόνους και τις οικογένειες τους κατανοώντας και ενσωματώνοντας τις ανάγκες ολόκληρης της κοινότητας που εμπλέκεται με το χρόνιο πόνο- ασθενείς και οι οικογένειες τους, γιατροί, συστήματα υγείας, φορείς υποστήριξης κλπ, ενσωματώνοντας ομαδικά προγράμματα ψυχοκοινωνικής υποστήριξης, και χρησιμοποιώντας τεχνολογία αιχμής για την ανάπτυξη εξατομικευμένων θεραπευτικών προγραμμάτων. Το έργο στοχεύει: α) στην ανάπτυξη και αξιολόγηση ενός πακέτου εργαλείων εκτίμησης των χρόνιων πόνων και των επιπτώσεων τους, β) τη δημιουργία εγχειριδίου-πρωτοκόλλου ομαδικής ψυχοκοινωνικής παρέμβασης για χρόνιους πόνους σε επαγγελματίες ψυχικής υγείας, γ) τη δημιουργία διαδικτυακού εξατομικευμένου προγράμματος θεραπείας για τους χρόνιους πόνους (web-based intervention), δ) την εκπαίδευση ανθρώπινου δυναμικού υπηρεσιών υγείας στους χρόνιους πόνους και τη χρήση της ηλεκτρονικής πλατφόρμας θεραπείας, και ε) τη θεσμική ένταξη του παραγόμενου προγράμματος σε ιατρικές και ψυχοκοινωνικές υπηρεσίες. Το υπάρχον εταιρικό σχήμα αποτελείται από δύο Πανεπιστημιακά ερευνητικά Ιδρύματα (Πανεπιστήμιο Κύπρου και Κρήτης) και ένα Ιατρικό κέντρο το «Ινστιτούτο Νευρολογίας και Γενετικής Κύπρου. Στο σύνολο της η ομάδα εργασίας διαμορφώθηκε με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε να είναι ικανή να ανταπεξέλθει στην υλοποίηση εντός τέτοιου έργου. ΕΡΓΑΣΙΑ 2 Δημιουργία ενός θεραπευτικού πρωτοκόλλου με βάσει την ΘΑΔ για ασθενείς με χρόνιο πόνο Μ. Καρεκλά1, Μ. Σιαμάτα1, Μ. Σταυρινάκη1, Δ. Χατζηκυριάκου1, Β. Βασιλείου1, Ο. Κασινόπουλος1, & Ε. Καραδήμας2 1Πανεπιστήμιο Κύπρου,2Πανεπιστήμιο Κρήτης Ο στόχος της συγκεκριμένης παρουσίασης είναι η περιγραφή του εγχειριδίου ψυχολογικής παρέμβασης, του προγράμματος συναντήσεων και του περιεχόμενου των συνεδριών της. Το εγχειρίδιο της παρέμβασης, ακολουθεί τις αρχές της Θεραπείας Αποδοχής και Δέσμευσης (ΘΑΔ;Hayes et al., 1999). Η ΘΑΔ, ως θεωρητικά και κλινικά συνεκτική θεραπεία, περιλαμβάνει τόσο βασική (Hayes, Barnes-Holmes, & Roche, 2001), όσο και εφαρμοσμένη ψυχολογική επιστήμη (Hayes, Luoma, Masula & Lillis 2006), ενώ έχει εξετασθεί πειραματικά, σε εργασιακά προγράμματα πρόληψης χρόνιο πόνου (Dahl, Wilson, & Nilsson, 2004), και στη κλινική πράξη (McCracken, Vowles, & Eccleston, 2005). Το πρωτόκολλο θεραπείας προτείνει: α) ότι η μη κριτική και ανοιχτή αποδοχή όλων των εμπειριών του πόνου και άλλων εσωτερικών

113 εμπειριών (σκέψεις, συναισθήματα, αντιδράσεις), β) η αναγνώριση των προσωπικών αξιών που νοηματοδοτεί τη ζωή των ανθρώπων, γ) και οι συγκεκριμένες δράσεις που υποστηρίζουν τις αξίες του ανθρώπου, επιφέρουν καλύτερη ποιότητα ζωής, μεγαλύτερη αποδοχή της εμπειρίας του πόνου, μείωση της έντασης και αύξηση της ανοχής σε αυτόν (McCracken, et al, 2007). Ο στόχος είναι η καλυτέρευση της λειτουργικότητας και η μείωση της παρεμβολής του πόνου σε δραστηριότητες που κατευθύνονται από τις προσωπικές αξίες των ανθρώπων. Ο μηχανισμός της ΘΑΔ, προέρχεται από την αποδοχή ή την προθυμία του ατόμου να βιώσει το πόνο ή άλλα στρεσσογόνα γεγονότα χωρίς να προσπαθεί να τα ελέγξει, κατευθύνοντας την ενέργεια του σε πράγματα που είναι σημαντικά για αυτόν, όπως οι προσωπικές αξίες (Hayes et al.,1999,2006). Θα γίνει σύντομη παρουσίαση του προσαρμοσμένου στα Ελληνικά δεδομένα εγχειριδίου παρέμβασης με αναφορά στους εκάστοτε θεραπευτικούς στόχους της κάθε συνεδρίας. ΕΡΓΑΣΙΑ 3 Αξιολόγηση ενός μοντέλου ψυχολογικής ευελιξίας στο χρόνιο πόνο: Στάθμιση εργαλείων για την αξιολόγηση του μοντέλου Ο. Κασινόπουλος1, Β. Βασιλείου1, Μ. Σταυρινάκη1, Δ. Χατζηκυριάκου1, Μ. Σιαμάτα1, Μ. Καρεκλά1, & Ε. Καραδήμας2 1Πανεπιστήμιο Κύπρου, 2Πανεπιστήμιο Κρήτης Την τελευταία δεκαετία, η Θεραπεία Αποδοχής και Δέσμευσης (ΘΑΔ; ACT; Hayes et al., 2001), αποτελώντας μια εκ των νεότερων θεραπειών του τρίτου κύματος της γνωσιακο-συμπεριφορικής θεραπείας, έχει αναδείξει σημαντικά αποτελέσματα στην βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών με χρόνιο πόνο (McCracken, 2005). Ερευνητές του μοντέλου της ΘΑΔ, προσπαθούν, τον τελευταίο καιρό, να αποτυπώσουν το μοντέλο της ψυχολογικής ευελιξίας με ακρίβεια, διαμορφώνοντας καλώς σταθμισμένες κλίμακες που να αξιολογούν κάθε μία από τις 6 διαδικασίες του μοντέλου. Πριν από την εφαρμογή της κλινικής τυχαιοποιημενης μελέτης (RCT) αξιολόγησης του θεραπευτικού πρωτοκόλλου για ασθενείς με χρόνιο πόνο (έργο ΑΛΓΕΑ), πραγματοποιήθηκε μελέτη στάθμισης νέων κλιμάκων του μοντέλου της ψυχολογικής ευελιξίας σε Ελληνόφωνο πληθυσμό. Συνολικά συμμετείχαν 144 ασθενείς με χρόνιο πόνο. Το δείγμα προήλθε κυρίως από τον Αντιρρευματικό Σύνδεσμο Κύπρου (ΑΣΚ). Έξι νέες κλίμακες που συνάδουν με το μοντέλο της ψυχολογικής ευελιξίας μεταφράστηκαν στα Ελληνικά με την διαδικασία της οπισθόδρομης μετάφρασης (back and forth translation) με σκοπό την στάθμιση τους για τις ανάγκες της μελέτης. Πραγματοποιήθηκε ανάλυση παραγόντων και έγινε σύγκριση των Ελληνικών αποτελεσμάτων με αυτών της αρχικής γλώσσας και στάθμισης. Επίσης, εξετάσθηκε, τόσο η αξιοπιστία όσο και η εγκυρότητα των κλιμάκων. Τέλος, πραγματοποιήθηκαν συσχετίσεις των κλιμάκων με άλλες κλίμακες ψυχολογικής ευεξίας και πόνου. Η ανάπτυξη προγραμμάτων παρέμβασης που θα απευθύνονται ειδικά σε ασθενείς με χρόνιο πόνο, απαιτεί κλίμακες μέτρησης που να μπορούν να αποδώσουν με ακρίβεια, διάφορους παράγοντες του πόνου. Κάτι τέτοιο, θα αυξήσει την ερμηνευτική εγκυρότητα των αποτελεσμάτων που θα συνάδουν με το υπό εξέταση θεωρητικό πλαίσιο που μελετάται. ΕΡΓΑΣΙΑ 4 Χρόνιοι ασθενείς με και χωρίς πόνο: Διαφορές στην ποιότητα ζωής και στις αναπαραστάσεις της ασθένειας Ευάγγελος Χ. Καραδήμας1, Μαρία Καρεκλά2, Μαγδαληνή Φλουρή1, Βασίλης Βασιλείου2, Ορέστης Κασινόπουλος2, & Σάββας Παπακώστας3 1 Πανεπιστήμιο Κρήτης 2 Πανεπιστήμιο Κύπρου 3 Ινστιτούτο Νευρολογίας & Γενετικής Κύπρου, Β Νευρολογική Κλινική Στην έρευνα αυτή μελετήθηκε η ποιότητα ζωής ασθενών με χρόνιο πόνο και οι πιθανές διαφορές σε

114 σύγκριση με ασθενείς χωρίς πόνο. Συμμετείχαν 131 ασθενείς με χρόνιο πόνο (52 με ρευματοειδή νόσο και 79 με μυοσκελετικούς πόνους), καθώς και 50 ασθενείς με καρδιαγγειακή νόσο. Το δείγμα συνελέγη σε Κρήτη και Κύπρο, στα πλαίσια του ερευνητικού έργου ΑΛΓΕΑ που χρηματοδοτείται από το πρόγραμμα «Διασυνοριακής Συνεργασίας Ελλάδα Κύπρος ». Αν και εξετάστηκε ποικιλία παραγόντων, εδώ θα δώσουμε έμφαση στην ποιότητα ζωής, τις αναπαραστάσεις ασθένειας και στους τρόπους αντίδρασης στον πόνο. Όλες οι αναλύσεις έγιναν ελέγχοντας για τους παράγοντες: φύλο, ηλικία, χρόνια νόσησης. Σύμφωνα με τα ευρήματα, οι ασθενείς με χρόνιο πόνο δήλωσαν αρκετά χαμηλότερη ποιότητα ζωής σε σχέση με τους ασθενείς χωρίς πόνο, στους δείκτες: πόνος, σωματικά συμπτώματα, ενέργεια/κόπωση, κοινωνικοί περιορισμοί, όπως και στα επίπεδα άγχους. Δήλωσαν, επίσης, ότι αντιλαμβάνονται το πρόβλημα υγείας τους ως λιγότερο προβλέψιμο, κατανοητό και σαφές, με μικρότερες δυνατότητες προσωπικού και θεραπευτικού ελέγχου. Επιπρόσθετα, διαπιστώθηκαν διαφορές στις συσχετίσεις μεταξύ των δεικτών ποιότητας ζωής και των αναπαραστάσεων ασθένειας στις δύο ομάδες ασθενών. Έτσι, ενώ στο χρόνιο πόνο σημαντικότερο ρόλο φαίνεται να διαδραματίζουν οι αναπαραστάσεις για το προβλέψιμο της ασθένειας και τη δυνατότητα ελέγχου, στους ασθενείς χωρίς πόνο σημαντικότερα βρέθηκαν τα συναισθήματα που σχετίζονται με την ασθένεια. Τέλος, βρέθηκε ότι οι δυσλειτουργικοί τρόποι αντίδρασης στον πόνο (π.χ., καταστροφοποίηση) διαμεσολαβούν στη σχέση μεταξύ αναπαραστάσεων ασθένειας και ποιότητας ζωής. Τα παραπάνω ευρήματα είναι σημαντικά για την ανάπτυξη προγραμμάτων παρέμβασης που θα απευθύνονται ειδικά σε ασθενείς με χρόνιο πόνο και τις ιδιαίτερες ανάγκες τους. 10:30-12:00 Θεμ. Συνεδρία 19 (Αίθουσα ΙΙ9) Ερωτικές- συντροφικές σχέσεις Πρόεδρος: Σ. Αθανασοπούλου-Κυπρίου, University of Derby & Mediterranean College Περιγραφή ατομικής περίπτωσης έλληνα άνδρα με ομοφυλόφιλο σεξουαλικό προσανατολισμό και συμπτώματα στυτικής δυσλειτουργίας. Σπυριδούλα Αθανασοπούλου-Κυπρίου University of Derby, Mediterranean College Η περίπτωση αφορά ενήλικα άνδρα με ομοφυλόφιλο σεξουαλικό προσανατολισμό, ο οποίος ξεκίνησε υποστηρικτική θεραπεία για ομοφυλόφιλους, λεσβίες και αμφιφυλόφιλους πριν από 14 μήνες, με αίτημα την ενίσχυση της αυτογνωσίας και της αυτοεκτίμησής του. Η θεραπεία συνεχίζεται με εβδομαδιαίες συνεδρίες στο πλαίσιο πρακτικής άσκησης της θεραπεύτριας. Ο πελάτης παρουσιάζει προβλήματα σε όλα τα επίπεδα της ανθρώπινης λειτουργίας με πιο χαρακτηριστικά τις ενδοοικογενειακές και διαπροσωπικές συγκρούσεις, ένα ανεπίλυτο αίσθημα ενοχής και συμπτώματα στυτικής δυσλειτουργίας. Το θεραπευτικό πλάνο αναπτύχθηκε συνθέτοντας το θεωρητικό πλαίσιο κατανόησης του ανθρώπου και τις θεραπευτικές παρεμβάσεις τριών θεραπευτικών προσεγγίσεων ψυχοδυναμικής, γνωσιακής και προσωποκεντρικής προέλευσης. Ο πελάτης δεν έχει ακόμα αναγνωρίσει τους παράγοντες που προκαλούν και συντηρούν τις συγκρούσεις στη ζωή του και αποφεύγει να διακρίνει τα συναισθήματά του σε σχέση με τα συμπτώματα στυτικής δυσλειτουργίας. Σκοπός της ανακοίνωσης είναι να παρουσιάσει την καταστρεπτική επίδραση της απόρριψης και της εσωτερικευμένης ομοφοβίας στην ψυχή του έμφυλου υποκειμένου, την περιπλοκότητα των τραυματικών συμπτωμάτων τα οποία είναι δύσκολο να αντιμετωπιστούν στη θεραπεία και τη δυσκολία της θεραπεύτριας να κατανοήσει την εμπειρία ενός πελάτη διαφορετικού φύλου. Στο πλαίσιο της συγκεκριμένης περίπτωσης, υποστηρίζεται ότι μια περίπλοκη αλληλεπίδραση εσωτερικών και εξωτερικών παραγόντων, μεταξύ των οποίων είναι και συγκεκριμένες θρησκευτικές επιταγές, διαμόρφωσαν την απόκριση του υποκειμένου στις εμπειρίες που είχε και οι μηχανισμοί άμυνας που ανέπτυξε, προκειμένου να αντιμετωπίσει την απόρριψη, δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν θεωρητικά με βάσει μια προκαθορισμένη ατζέντα μιας υποστηρικτικής θεραπείας για ομοφυλόφιλους άνδρες. Η συγκεκριμένη περίπτωση δείχνει ότι πελάτες με ζητήματα έμφυλης ταυτότητας που ανήκουν σε

115 σεξουαλικές μειονότητες δεν μπορούν να αντιμετωπίζονται ανεξάρτητα από μια κατανόηση α) της μοναδικής προσωπικής ιστορίας τους, β) των ιδιοσυγκρασιακών ευαισθησιών τους και γ) του κοινωνικοπολιτισμικού πλαισίου τους. Λέξεις κλειδιά: Σεξουαλικές μειονότητες, υποστηρικτική θεραπεία, στυτική δυσλειτουργία Αποδοχή και απόρριψη στις συντροφικές σχέσεις και υποκειμενική αίσθηση ευεξίας: ο παράγοντας της ψυχικής ανθεκτικότητας. 1Αναστασία Γεϊτσίδου & 2Άκης Γιοβαζολιάς 1Π.Μ.Σ. "Συμβουλευτική Ψυχολογία και Συμβουλευτική στην Παιδεία, την Υγεία, την Εργασία", Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης 2Τμήμα Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης Σκοπό της έρευνας αποτελεί η μελέτη της σχέσης της αποδοχής/απόρριψης από το/τη σύντροφο και της υποκειμενικής αίσθησης ευεξίας των ατόμων, καθώς και ο ρόλος της ψυχικής ανθεκτικότητας, ως παράγοντα διαμεσολάβησης. Ακόμη, εξετάζεται η επίδραση του φύλου και του γάμου στις τρεις αυτές μεταβλητές. Επιπρόσθετα, διερευνάται η επίδραση της διάρκειας της σχέσης ή του γάμου στην αίσθηση αποδοχής/απόρριψης από το/τη σύντροφο. Στην έρευνα συμμετείχαν 79 παντρεμένα ζευγάρια με μέσο όρο ηλικίας Μ=49 για τους άντρες και Μ=46 για τις γυναίκες και 79 ανύπαντρα ζευγάρια με μέσο όρο ηλικίας Μ=28 για τους άντρες και Μ=25 για τις γυναίκες. Οι συμμετέχοντες συμπλήρωσαν ερωτηματολόγια αντιλαμβανόμενης συντροφικής αποδοχής/απόρριψης, ψυχικής ανθεκτικότητας και υποκειμενικής αίσθησης ευεξίας. Οι επιδράσεις διαμεσολάβησης μελετήθηκαν με αναλύσεις διαμεσολάβησης και το δείκτη Sobel, μέσω του προγράμματος PROCESS. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, η ψυχική ανθεκτικότητα διαμεσολαβεί ολικώς τη σχέση μεταξύ των δύο μεταβλητών, όσον αφορά το δείγμα των αντρών και των γυναικών ξεχωριστά. Στη συνέχεια, βρέθηκε ότι τα χρόνια σχέσης ή γάμου μπορούν να προβλέψουν την αίσθηση αποδοχής/απόρριψης από το/τη σύντροφο. Επιπλέον, βρέθηκε ότι οι έγγαμοι βιώνουν λιγότερη αποδοχή σε σχέση με τους άγαμους, ενώ το φύλο δε φάνηκε να επηρεάζει κάποια από τις τρεις μεταβλητές. Τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας μπορούν να αποτελέσουν το κίνητρο για περαιτέρω μελέτη των τριών μεταβλητών και να χρησιμοποιηθούν στην ατομική συμβουλευτική, στη συμβουλευτική οικογένειας και ζεύγους, καθώς και σε διάφορα ψυχοεκπαιδευτικά προγράμματα. Λέξεις κλειδιά: αίσθηση αποδοχής/απόρριψης από το/τη σύντροφο, ψυχική ανθεκτικότητα, υποκειμενική αίσθηση ευεξίας Ανάπτυξη ολοκληρωμένου μοντέλου εκπαίδευσης, ευαισθητοποίησης και συμβουλευτικής για γυναίκες θύματα ή πιθανά θύματα συντροφικής βίας - WOMPOWER Μ. Παπαδακάκη1, Ν.Ράτσικα1, Λ. Πελεκίδου1, Ε. Βασιλάκη1, Μ. Παπανικολάου1, Ε. Ανηψητάκη1, Γ. Τζαμαλούκα1, Παχιαδάκη Μ.2, S. Musteata3, Ι. Χλιαουτάκης1 1 Εργαστήριο Υγείας και Οδικής Ασφάλειας (ΕΥΟΑ), Τμήμα Κοινωνικής Εργασίας, Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα (Τ.Ε.Ι) Κρήτης. 2 Σύνδεσμος Μελών Γυναικείων Σωματείων Νομού Ηρακλείου. 4 Romanian Society for Lifelong Learning, SREP Το έργο WOMPOWER χρηματοδοτείται από την ΕΕ στο πλαίσιο του προγράμματος DAPHNE III, με στόχο την ενδυνάμωση των γυναικών θυμάτων ή πιθανών θυμάτων συντροφικής βίας και υλοποιείται από έξι εταίρους (Ελλάδα, Φιλανδία, Ρουμανία, Σουηδία, Λετονία και Ισπανία). Στο πλαίσιο του προγράμματος αναπτύχτηκε και δοκιμάζεται ένα μοντέλο εκπαίδευσης, ευαισθητοποίησης και συμβουλευτικής αφενός μεν για την πρόληψη του φαινομένου, αφετέρου δε για την αποκατάσταση των θυμάτων ή πιθανών θυμάτων συντροφικής βίας. Σχεδιάστηκε με βάση τις ειδικές ανάγκες των θυμάτων που διερευνήθηκαν

116 σε προηγούμενο στάδιο του προγράμματος. Αποτελείται από: α) 80 ώρες ψυχολογικής υποστήριξης, β) 80 ώρες νομικής συμβουλευτικής (πρόσωπο με πρόσωπο και διαδικτυακά), γ) παρέμβαση 12 ωρών σε ομάδα γυναικών με σκοπό την πρόληψη της συντροφικής βίας και δ) παρέμβαση 12 ωρών σε ομάδα κακοποιημένων γυναικών με σκοπό την αποκατάσταση. Στην ομάδα πρόληψης αναπτύσσονται θέματα σχετικά με τα στερεότυπα και του ρόλους των φύλων, την κατανόηση και αναγνώριση του φαινομένου της συντροφικής βίας και την ενημέρωση για τις πηγές βοήθειας στην κοινότητα. Στην ομάδα αποκατάστασης αναπτύσσονται θέματα που έχουν ως στόχο να υποστηρίξουν τις γυναίκες να ξεπεράσουν την κατάσταση της βίας, να προωθήσουν αλλαγές και να ενεργοποιήσουν μια διαδικασία ενδυνάμωσης και αυτονομίας. Ειδική διαδικτυακή πλατφόρμα συμβουλευτικής σχεδιάστηκε στο πλαίσιο του έργου προκειμένου να παρέχει ενημέρωση, συμβουλές και σχετικές πληροφορίες. Η αξιολόγηση του μοντέλου πραγματοποιείται πριν και μετά από την παρέμβαση, μέσα από εκτίμηση της μεταβολής συγκεκριμένων δεικτών συναισθηματικής και ψυχολογικής κατάστασης των συμμετεχουσών καθώς και μέσα από διερεύνηση του βαθμού ικανοποίησης τους. Λέξεις κλειδιά: ενδοσυντροφική βία, γυναίκες, συμβουλευτική Σχέσεις και λειτουργία στα ομόφυλα ζεύγη Μ. Νικολαδάκη, Κοινωνική Λειτουργός Κ. Κουνενού, Επικ. καθηγήτρια, Παιδαγωγικό Τμήμα, ΑΣΠΑΙΤΕ Η αυξανόμενη εμφάνιση των νέων τύπων οικογένειας ωθεί την έρευνα στη διερεύνηση των παραγόντων εκείνων που καθορίζουν τη λειτουργία τους με σκοπό την επικαιροποίηση των μεθόδων και τεχνικών της συμβουλευτικής παρέμβασης σε αυτές. Η έρευνα στα ομόφυλα ζεύγη σε εθνικό επίπεδο βρίσκεται ακόμα σε πολύ πρώιμα στάδια. Στην παρούσα εργασία παρουσιάζονται τα ευρήματα μιας ποιοτικής μελέτης με σκοπό την εξακρίβωση των σχέσεων στα ομόφυλα ζεύγη και τη λειτουργία αυτών. Στην έρευνα συμμετείχαν 50 ζευγάρια και με τη μέθοδο της ημιδομημένης συνέντευξης και με κύριο θεωρητικό υπόβαθρο τη Θεωρία της Κοινωνικής Συναλλαγής και Ισοτιμίας αναδείχθηκαν ζητήματα που αφορούν στη διαπροσωπική τους σχέση, τους ρόλους και τις προσδοκίες, αλλά και τους τρόπους ενσωμάτωσής τους σε μια κοινωνία με κυρίαρχη ομάδα τους ετερόφυλους. Τα ευρήματα της έρευνας σχολιάζονται σε σχέση με τα διεθνή δεδομένα, αλλά και σε σχέση με τις κατάλληλες μεθόδους και τεχνικές συμβουλευτικής παρέμβασης για τα ομόφυλα ζευγάρια σε σχέση με τις αντίστοιχες για τα ετερόφυλα, όπως οι τελευταίες έχουν προταθεί από τη σχετική βιβλιογραφία. Λέξεις κλειδιά: Ομόφυλα ζεύγη, ποιοτική έρευνα, συμβουλευτική ζεύγους 12:30-14:00 Θεμ. Συνεδρία 20 (Αμφιθέατρο Ι4) Επαγγελματική εξουθένωση, εργασιακές αξίες Πρόεδρος: Α. Παπαγγελή, Mediterranean College Η επαγγελματική εξουθένωση στους εκπαιδευτικούς της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα Δρ. Παπαγγελή Αγγελική, Δρ. Λουκά Πηνελόπη, Mediterranean College Το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης έχει παρατηρηθεί τόσο σε επαγγελματίες υγείας, γιατρούς και νοσοκόμες (Jimmieson, 2000), όσο και σε εκπαιδευτικούς (McGee-Cooper, Trammell & Lau, 1990), ανεξαρτήτως φύλου. Ενέχει μία μειωμένη αίσθηση προσωπικών επιτυχιών καθώς και έντονη σωματική και ψυχολογική εξάντληση (Maslach, 1976). Οι Maslach και συν. (2001) προτείνουν τρεις βασικούς άξονες για το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης: την συναισθηματική εξάντληση, την αποπροσωποποίηση

117 ή τον κυνισμό και την μειωμένη προσωπική ολοκλήρωση. Σύμφωνα με τους Koustelios και Κousteliou (1998) φαίνεται ότι στην Ελλάδα οι εκπαιδευτικοί τείνουν να είναι ευχαριστημένοι με την εργασία τους. Αυτό μπορεί να δικαιολογείται και από το γεγονός ότι στην Ελλάδα το διάστημα των θερινών διακοπών είναι μεγαλύτερο από αυτό πολλών άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Δεδομένων των θεσμικών αλλαγών που γίνονται στο χώρο της εκπαίδευσης και ιδιαιτέρως της επέκτασης του σχολικού έτους που επίκειται, το φαινόμενο της επαγγελματικής εξουθένωσης στους εκπαιδευτικούς επανέρχεται στο προσκήνιο. Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι να διερευνήσει την επαγγελματική εξουθένωση των εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης σε δύο διαφορετικές χρονικές περιόδους: στο τέλος και στην αρχή της σχολικής χρονιάς. Συγκεκριμένα, θα δοθεί το ερωτηματολόγιο Maslach Burnout Inventory (ΜΒΙ) για να εξεταστούν οι παραπάνω τρεις άξονες καθώς και η πιθανή διαφορά τους στις δύο προαναφερθείσες χρονικές περιόδους. Επίσης θα μελετηθεί κατά πόσο η ηλικία και κατά συνέπεια η εμπειρία των εκπαιδευτικών διαδραματίζει σημαντικό ρόλο και συντελεί στην καλύτερη διαχείριση του συνδρόμου. Τα αποτελέσματα αναμένεται να αναδείξουν τη σημασία της εμπειρίας και της χρονικής στιγμής στη βίωση της επαγγελματικής εξουθένωσης ώστε να προταθούν πιθανοί τρόποι διαχείρισης της. Λέξεις κλειδιά: επαγγελματική εξουθένωση, ψυχική υγεία, MBI, εκπαιδευτικοί. Διερεύνηση επαγγελματικών ενδιαφερόντων και επαγγελματικής αυτεπάρκειας μαθητών Γυμνασίων Ηρακλείου Κρήτης Θ. Αντωνίου1, Α. Αλιακίζογλου2 1ΚΕ.ΣΥ.Π. Ηρακλείου, 2ΚΕ.ΣΥ.Π. Χαλκίδας Η επιλογή επαγγέλματος αποτελεί μια από τις σημαντικότερες αποφάσεις που λαμβάνει το άτομο κατά τη διάρκεια της ζωής του. Η λήψη αυτής της απόφασης αποτελεί μια δυναμική - εξελικτική διαδικασία η οποία δεν περιορίζεται μόνο στις τελευταίες τάξεις του Λυκείου, αλλά ξεκινά ήδη από την τρίτη τάξη του Γυμνασίου. Στην διαδικασία αυτή εμπλέκεται ένα ευρύ φάσμα κριτηρίων και προϋποθέσεων. Μεταξύ αυτών τα επαγγελματικά ενδιαφέροντα και η αυτεπάρκεια των μαθητών. Τα ενδιαφέροντα εκφράζουν ότι μας αρέσει και ότι δεν μας αρέσει. Η αυτεπάρκεια αναφέρεται στην πεποίθηση που έχει το άτομο ότι είναι ικανό να φέρει σε πέρας ένα συγκεκριμένο έργο. Η καταγραφή των επαγγελματικών ενδιαφερόντων και των πεποιθήσεων για ικανότητες αποτελεί το συνδετικό κρίκο μεταξύ τους αλλά και της τελικής επαγγελματικής επιλογής του ατόμου. Για την διερεύνηση των ενδιαφερόντων και της επαγγελματικής αυτεπάρκειας πραγματοποιήθηκε εμπειρική έρευνα σε μαθητές Γ Γυμνασίου σχολικών μονάδων του Ηρακλείου Κρήτης, με την χρήση των αντίστοιχων ψυχομετρικών εργαλείων του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου. Τα Τεστ βασίζονται στο θεωρητικό πλαίσιο του εξαγωνικού μοντέλου που διατύπωσε και περιέγραψε ο Holland και τα οποία αξιολογούν τα ενδιαφέροντα και την αυτεπάρκεια του ατόμου σε έξι μεγάλες κατηγορίες τύπων προσωπικότητας: α) στον Πρακτικό, β) στον Ερευνητικό, γ) στον Καλλιτεχνικό, δ) στον Κοινωνικό, ε) στον Επιχειρηματικό, και στ) στον Οργανωτικό-Διοικητικό. Από τα αποτελέσματα της έρευνας διαπιστώθηκε ότι υπερέχουν, στους μαθητές του δείγματος, οι τύποι προσωπικότητας, ταυτόχρονα από πλευράς ενδιαφερόντων και αυτεπάρκειας. Ειδικότερα αυτοί που υπερέχουν είναι: ο Καλλιτεχνικός, ο Κοινωνικός και ο Επιχειρηματικός τύπος. Από την έρευνα προέκυψε διαφοροποίηση του φύλου, υπέρ των κοριτσιών, αναφορικά με τα ενδιαφέροντα και την αυτεπάρκεια στους τύπους α) Πρακτικό, β) Καλλιτεχνικό και γ) Κοινωνικό. Επιπλέον διαπιστώθηκε συσχέτιση μεταξύ των επαγγελματικών ενδιαφερόντων και της επαγγελματικής αυτεπάρκειας, όσον αφορά τον Ερευνητικό, Επιχειρηματικό και Κοινωνικό τύπο. Τέλος, από την έρευνα διαπιστώθηκε πως ο συνδυασμός του «τι αρέσει στους μαθητές να κάνουν» και του «τι μπορούν να κάνουν», μέσω διαρκούς πληροφόρησης για τον εαυτό τους, με την βοήθεια των ψυχομετρικών εργαλείων, αλλά και του περιβάλλοντος παραμένει λειτουργικός και προς όφελος των μαθητών, παρά την αβεβαιότητα της εποχής και των συνεχών και απρόβλεπτων αλλαγών. Λέξεις κλειδιά: Ενδιαφέροντα, αυτεπάρκεια, τεστ τυπολογίας Holland, μαθητές Γυμνασίου

118 Επίπεδα συναισθηματικής νοημοσύνης και παράγοντες εργασιακού στρες σε Έλληνες εκπαιδευτικούς ειδικής και γενικής αγωγής Ειρήνη Ξυπολιτά, Πήλιος-Δημήτρης Σταύρου & Αλέξανδρος-Σταμάτιος Αντωνίου Π.Τ.Δ.Ε. ΕΚΠΑ Η επαγγελματική εξουθένωση αποτελεί ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο με δυναμικό χαρακτήρα καθώς εμπλέκει ένα σύνολο παραγόντων οι οποίοι αλληλεπιδρούν μεταξύ τους προσδιορίζοντας το επίπεδο των διαστάσεων του φαινομένου. Σύμφωνα με σημαντικό αριθμό ερευνών, υψηλά επίπεδα επαγγελματικής εξουθένωσης παρατηρούνται στους εκπαιδευτικούς σε διεθνές επίπεδο, σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης, τόσο στην ειδική όσο και τη γενική αγωγή. Βασικό σκοπό της παρούσας εισήγησης αποτελεί η συγκριτική μελέτη των επιπέδων συναισθηματικής νοημοσύνης και των παραγόντων εργασιακού στρες σε Έλληνες εκπαιδευτικούς ειδικής και γενικής αγωγής. Στην έρευνα συμμετείχαν 140 εκπαιδευτικοί γενικής και ειδικής αγωγής από τους Νομούς Αττικής και Φθιώτιδας, το ηλικιακό εύρος των οποίων κυμαινόταν μεταξύ 25 και 65 ετών. Συγκεκριμένα, διερευνήθηκε η ύπαρξη στατιστικά σημαντικών σχέσεων μεταξύ του φύλου, της ηλικίας, του τύπου εκπαίδευσης και του τόπου εργασίας τόσο με το βαθμό της συναισθηματικής νοημοσύνης όσο και με τους στρεσογόνους εργασιακούς παράγοντες. Επίσης, μελετήθηκε η συσχέτιση μεταξύ των διαστάσεων της συναισθηματικής νοημοσύνης και ορισμένων ψυχοπιεστικών καταστάσεων στο επάγγελμα του εκπαιδευτικού. Τα ευρήματα έδειξαν ότι η συναισθηματική νοημοσύνη παρουσιάζει στατιστικά σημαντικές διαφορές σε σχέση με την ηλικία και τον τόπο κατοικίας και το εργασιακό στρες μόνο με την ηλικία. Επιπροσθέτως, η συναισθηματική νοημοσύνη φάνηκε να αλληλεπιδρά αρνητικά με τους τέσσερις βασικούς παράγοντες του εργασιακού στρες που ανέδειξε η ανάλυση των επιμέρους παραγόντων. Όσον αφορά στη διαχείριση του εργασιακού στρες από τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς, η διεθνής βιβλιογραφία παρουσιάζει παρεμβάσεις εστιασμένες στην ανάπτυξη συγκεκριμένων διαστάσεων της συναισθηματικής νοημοσύνης αποσκοπώντας στην αποτελεσματική διαχείριση του συναισθηματικού φορτίου των εκπαιδευτικών καθώς και στην αναζήτηση τρόπων αύξησης της αυτοαποτελεσματικότητάς τους στη διαχείριση δύσκολων καταστάσεων. Λέξεις κλειδιά: συναισθηματική νοημοσύνη, εργασιακό στρες, εκπαιδευτικοί γενικής και ειδικής αγωγής. Διερεύνηση πηγών στρες και επαγγελματικής εξουθένωσης σε εκπαιδευτικούς πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης Γρηγόριος Δαβράζος, Αριστέα Βίτσα Α.Σ.ΠΑΙ.Τ.Ε. Π.Ε.ΣΥ.Π. Παράρτημα Πάτρας Βασικός στόχος της παρούσας έρευνας είναι να διερευνηθούν οι κυριότεροι στρεσογόνοι παράγοντες που επηρεάζουν τους εκπαιδευτικούς πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης καθώς και η εμφάνιση του συνδρόμου επαγγελματικής εξουθένωσης στους εκπαιδευτικούς του δείγματος. Για τη μελέτη του συνδρόμου επαγγελματικής εξουθένωσης έχουν εμφανιστεί στη βιβλιογραφία τέσσερα κύρια μοντέλα: α) Το μοντέλο των τριών διαστάσεων της Maslach (1982), β) το μοντέλο των Edelwich & Brodsky (1980), γ) το μοντέλο του Cherniss (1980) και δ) το μοντέλο της Pines (1988). Στην παρούσα έρευνα θα χρησιμοποιήσουμε το μοντέλο της Maslach που χρησιμοποιείται περισσότερο στις έρευνες που μελετούν το σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης εκπαιδευτικών. Το συγκεκριμένο ερωτηματολόγιο αποτελείται από 22 δηλώσεις που αντιστοιχούν σε τρεις υποκλίμακες που εξετάζουν τη συναισθηματική εξουθένωση, την αποπροσωποποίηση και την προσωπική επίτευξη. Η συχνότητα των συμπτωμάτων του Σ.Ε.Ε. των εκπαιδευτικών μετράται με επταβάθμια κλίμακα και θεωρείται ότι παρουσιάζει αρκετά υψηλή αξιοπιστία. Για τη μελέτη των στρεσογόνων παραγόντων χρησιμοποιήσαμε το Ερωτηματολόγιο Πηγών Συναισθηματικής Έντασης των Εκπαιδευτικών (Μουζούρα, 2005) με μικρές διαφοροποιήσεις και προσθήκες, προκείμενου να επικαιροποίησουμε τις στρεσογόνες πηγές. Το τελικό ερωτηματολόγιο δημιουργήθηκε ηλεκτρονικά και στάλθηκε με σε όσους εκπαιδευτικούς υπηρετούν σε Δημοτικά και

119 ήταν γνώριμοι των συγγραφέων και, επιπλέον, αναρτήθηκε σε διάφορες ομάδες εκπαιδευτικών (groups) της κοινωνικής ιστοσελίδας Facebook κατά τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο Τα δεδομένα που συλλέχθηκαν, αναλύθηκαν με το λογισμικό ΙΒΜ SPSS Statistics v20.0. Οι εκπαιδευτικοί που υπηρετούν σε δημοτικά θεωρούν ως πιο στρεσογόνους παράγοντες τον ανεπαρκή μισθό, τη μη συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων για θέματα που τους αφορούν και την έλλειψη υποστήριξης από ειδικούς ενώ δεν φαίνεται να αγχώνονται ιδιαίτερα από παράγοντες, όπως η έλλειψη ενδιαφέροντος και κινήτρων από μαθητές, η τιμωρία μαθητών και οι πολυπληθείς τάξεις. Το στρες φαίνεται να συσχετίζεται θετικά και στατιστικώς σημαντικά με τη συναισθηματική εξουθένωση (r(164)=0.388 p<0.01), την αποπροσωποποίηση (r(164)=0.193, p<0.01) και, σχετίζεται θετικά αλλά όχι στατιστικώς σημαντικά, με την προσωπική επίτευξη (r(164)= 0.116). Δεν παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές σε καμία από τις συνιστώσες της επαγγελματικής εξουθένωσης που να εξαρτώνται από το φύλο (t=-0.527, p=0.599>0.05; t=0.555, p=0.579>0.05; t=-0.457, p=0.648>0.05 αντίστοιχα), την ηλικία (p=0.668, p=0.057, p=0.474 αντίστοιχα) και τα έτη προϋπηρεσίας (p=0.082, p=0.082, p=0.387 αντίστοιχα). Λέξεις κλειδιά: Burnout, Στρες Εκπαιδευτικών, Σύνδρομο Επαγγελματικής Εξουθένωσης, Maslach Burnout Inventory 12:30-14:00 Θεμ. Συνεδρία 21 (Αίθουσα Ι12) Συμβουλευτική φοιτητών, ψυχική υγεία Πρόεδρος: Κ. Πετρογιάννης, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο Αναζητώντας ψυχολογική βοήθεια: Στοιχεία από τη μελέτη διερεύνησης αναγκών των φοιτητών του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου. Πετρογιάννης Κωνσταντίνος, Ακαλέστου Μαρία-Ηώ, Σπυροπούλου Θεοδώρα Κέντρο Συμβουλευτικής και Ψυχολογικής Υποστήριξης, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο Η φοίτηση στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (ΕΑΠ), εκτός από ευκαιρία που μπορεί να αλλάξει δυναμικά προς το καλύτερο τη ζωή των φοιτητών του, μπορεί να αποτελέσει, για ορισμένους από αυτούς, και μεγάλη πρόκληση. Ο τρόπος υλοποίησης της εκπαιδευτικής διαδικασίας (σπουδές από απόσταση με προϋπόθεση υψηλού αυτοελέγχου, ώστε οι φοιτητές να ανταποκρίνονται αποτελεσματικά στις ανάγκες των σπουδών τους) έχει ως αποτέλεσμα, τουλάχιστον για ένα μέρος ενός έντονα ανομοιογενούς πληθυσμού «ώριμων φοιτητών», να βρίσκεται αντιμέτωπο με συνθήκες υψηλής πολυπλοκότητας, που απορρέει κατά βάση από τον συνδυασμό των υποχρεώσεων του απέναντι στην εργασία, την οικογένεια και τις σπουδές του, και μάλιστα υπό τη σκιά της οικονομικής κρίσης. Αρχικές ποιοτικές παρατηρήσεις γύρω από τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν αρκετοί φοιτητές οδήγησαν στην διεξαγωγή μελέτης διερεύνησης αναγκών, αποσκοπώντας στη δημιουργία υπηρεσίας ψυχολογικής συμβουλευτικής, στο ΕΑΠ. Σε έρευνα αυτοαναφοράς με διαστρωματωμένο δείγμα Ν=765 ατόμων, και με προσέγγιση ποσοτικής μεθοδολογίας, σκιαγραφείται το προφίλ των ατόμων που εκδήλωσαν ενδιαφέρον για ψυχολογική βοήθεια. Τα δεδομένα που συγκεντρώθηκαν αφορούν σε στοιχεία δημογραφικά, όσο και σε άλλα, που σχετίζονται με την ψυχολογική τους κατάσταση, τη σωματική τους υγεία, τα γεγονότα ζωής που έχουν πρόσφατα αντιμετωπίσει και τις στάσεις τους απέναντι στην επαγγελματική ψυχολογική βοήθεια, κατά τη στιγμή της διεξαγωγής της μελέτης. Τα συμπεράσματά της μελέτης οδήγησαν στην ίδρυση του Κέντρου Συμβουλευτικής και Ψυχολογικής Υποστήριξης του ΕΑΠ, που λειτουργεί από τον Απρίλιο 2014, και αποτέλεσαν τη βάση της στόχευσής, της οργάνωσης, του προγραμματισμού και της λειτουργίας του, καθώς και προσδιόρισαν τους τρόπους αλληλεπίδρασής του με τον πληθυσμό-αποδέκτη των υπηρεσιών του. Λέξεις κλειδιά: σπουδές από απόσταση, «ώριμοι φοιτητές», μελέτη αναγκών, ψυχοκοινωνική επιβάρυνση, συμβουλευτική φοιτητών

120 Άγχος και φοβίες στους φοιτητές του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου - Ευρήματα από μια μελέτη εκτίμησης αναγκών του φοιτητικού πληθυσμού του. Πετρογιάννης Κωνσταντίνος, Σπυροπούλου Θεοδώρα, & Ακαλέστου Μαρία-Ηώ Κέντρο Συμβουλευτικής και Ψυχολογικής υποστήριξης (Κε.Συ.Ψ.Υ.) του ΕΑΠ Στη σημερινή εποχή η ύπαρξη δομής παροχής υπηρεσιών συμβουλευτικής και ψυχολογικής υποστήριξης του φοιτητικού του πληθυσμού θεωρείται κρίσιμη και αναγκαία για κάθε πανεπιστημιακό ίδρυμα. Πόσο μάλλον όταν ο φοιτητικός πληθυσμός παρουσιάζει τις ιδιαιτερότητες ενός πανεπιστημίου που προσφέρει εξ αποστάσεως σπουδές σε ένα πληθυσμό με ετερογενή χαρακτηριστικά (ηλικιακά, επαγγελματικά, κοινωνικά, οικονομικά κ.ά.) και σε ιδιαίτερα δύσκολες οικονομικές συνθήκες. Πριν την έναρξη παροχής υπηρεσιών του Κέντρου Συμβουλευτικής και Ψυχολογικής Υποστήριξης του Ε.Α.Π. διερευνήθηκαν οι ανάγκες των φοιτητών του, αναφορικά με τις εν λόγω υπηρεσίες. Έχοντας ως θεωρητική αφετηρία την υπόθεση ότι η φοίτηση από απόσταση και οι απαιτήσεις της σε συνδυασμό με τους πολλαπλούς ρόλους που καλούνται να εκπληρώσουν επιβαρύνουν το ψυχολογικό προφίλ των φοιτητών, διερευνήθηκε ο βαθμός του άγχους/στρες και φοβιών, μέσω της χρήσης σχετικών εργαλείων, που βιώνουν οι φοιτητές αναλόγως του επαγγελματικού τους προφίλ και άλλων κοινωνικοδημογραφικών χαρακτηριστικών. Επιπρόσθετα, εκτιμήθηκε η σχέση ανάμεση στο βαθμό άγχους/στρες και φοβιών και της σημασίας που αποδίδουν στην ύπαρξη ενός φοιτητικού κέντρου συμβουλευτικής και ψυχολογικής υποστήριξης. Τα ευρήματα συζητούνται υπό το πρίσμα έναρξης λειτουργίας μιας δομής συμβουλευτικής και ψυχολογικής υποστήριξης. Η ψυχική υγεία των φοιτητών: Σύγκριση Ζαχαροπούλου Χριστίνα, Παυλόπουλος Βασίλης, Καλαντζή-Αζίζι Αναστασία. Πανεπιστήμιο Αθηνών, Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Κλινικής Ψυχολογίας. Στην παρούσα έρευνα ερευνάται η ψυχική υγεία των φοιτητών των πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων της Αττικής. Επίσης, πραγματοποιείται σύγκριση των δεικτών ψυχοπαθολογίας που προκύπτουν από την παρούσα έρευνα, με τους αντίστοιχους που είχαν προκύψει από την πρώτη πανελλήνια επιδημιολογική έρευνα στον φοιτητικό πληθυσμό που είχε πραγματοποιηθεί το 2007 και που αφορούν στους φοιτητές που φοιτούν στα Πανεπιστήμια της πρωτεύουσας. Από την ανασκόπηση της βιβλιογραφίας αναμένουμε ότι τα ποσοστά των δυνητικών περιπτώσεων ανάμεσα στους φοιτητές θα είναι αυξημένα σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό. Επίσης, αναμένεται ότι οι δυνητικές περιπτώσεις κατάθλιψης θα είναι περισσότερες το 2012 από ότι το 2007, καθώς από στην βιβλιογραφία αναφέρεται αύξηση, η οποία αποδίδεται στην οικονομική κρίση. Το δείγμα αποτέλεσαν 640 φοιτητές, στους οποίους χορηγήθηκαν οι κλίμακες C.E.S.-D., SCL-90-R, το ερωτηματολόγιο Ψυχοκοινωνικών Ενοχλημάτων, το ερωτηματολόγιο ικανοποίησης από την ζωή και τις σπουδές, καθώς και ένα αυτοσχέδιο ερωτηματολόγιο δημογραφικών στοιχείων. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι δείκτες ψυχοπαθολογίας είναι πράγματι αυξημένοι ανάμεσα στους φοιτητές, καθώς και ότι παρατηρείται αύξηση μεταξύ του 2007 και του 2012, της αναφερόμενης καταθλιπτικής συμπτωματολογίας και των δυνητικών περιπτώσεων κατάθλιψης. Δεν παρατηρήθηκαν όμως διαφοροποιήσεις σύμφωνα με την κλίμακα SCL-90-R. Εκπαιδεύοντας εθελοντές φοιτητές για να υποστηρίξουν συμφοιτητές τους με αναπηρία στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών: βιωματικό σεμινάριο για το ρόλο του εαυτού, των στάσεων και των προκαταλήψεων στη διαδικασία υποστήριξης Αναστασία Σοφιανοπούλου, Ψυχολόγος, Δρ. Κλινικής Ψυχολογίας ΕΚΠΑ Μονάδα Προσβασιμότητας για Φοιτητές με Αναπηρία, ΕΚΠΑ

121 Η Μονάδα Προσβασιμότητας για Φοιτητές με Αναπηρία (ΦμεΑ) του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, ιδρύθηκε και λειτουργεί από το Αποστολή της είναι «η επίτευξη στην πράξη της ισότιμης πρόσβασης στις ακαδημαϊκές σπουδές των φοιτητών με διαφορετικές ικανότητες και απαιτήσεις, μέσω της παροχής προσαρμογών στο περιβάλλον, Υποστηρικτικών Τεχνολογιών Πληροφορικής και Υπηρεσιών Πρόσβασης». Στο πλαίσιο των δράσεων της Μονάδας Προσβασιμότητας ΦμεΑ εντάσσεται η συστηματική υποστήριξη των ΦμεΑ από εθελοντές συμφοιτητές τους, οι οποίοι προηγουμένως έχουν συμμετάσχει σε υποχρεωτικό σεμινάριο κατάρτισης. Θα παρουσιαστεί το μέρος της εκπαίδευσης των εθελοντών, το οποίο πραγματεύεται ζητήματα που άπτονται των προσωπικών στάσεων, αντιλήψεων, πεποιθήσεων και προκαταλήψεων, και του τρόπου με τον οποίο αυτές μπορούν να επηρεάσουν τη συνεργασία με τους ΦμεΑ. Θα συζητηθεί το περιεχόμενο και οι στόχοι της διαδραστικής εισήγησης καθώς και οι βιωματικές ασκήσεις που πραγματοποιούνται στις προαιρετικές ομάδες εμβάθυνσης διάρκειας τριών ωρών. Οι βιωματικές αυτές ομάδες θίγουν σε βάθος ζητήματα που ενδέχεται οι φοιτητές να αντιμετωπίσουν κατά τη συνεργασία τους με τους ΦμεΑ (και συνδέονται με συγκεκριμένες αντιλήψεις, στερεότυπα και προκαταλήψεις), και συζητούν τους τρόπους που συγκεκριμένες αντιλήψεις δημιουργούνται και διατηρούνται, αλλά και τις τεχνικές διαχείρισης και σταδιακής αποδόμησης αυτών. Τέλος παρουσιάζεται σύντομα η ανατροφοδότηση για τις βιωματικές ομάδες που έχει δοθεί από τους συμμετέχοντες εθελοντές. 12:30-14:00 Συμπόσιο 24 (Αίθουσα Ι13) Συστημική προσέγγιση στην εκπαίδευση: Βιωματικά σεμινάρια σε εκπαιδευτικούς Προσχολικής Αγωγής Πρόεδρος: Β. Παπαδιώτη- Αθανασίου, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων & Κέντρο Συμβουλευτικής Υποστήριξης και Εκπαίδευσης (ΚΕΣΥΕΚ) Συζητήτρια: Α. Παπαστυλιανού, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών ΕΡΓΑΣΙΑ 1 Η Συστημική προσέγγιση στο χώρο του σχολείου. Από τον γνωστικισμό και νοησιαρχισμό στη συνκατασκευή της γνώσης και τη βιωματική μάθηση Βασιλική Παπαδιώτη- Αθανασίου, Συστημική- οικογενειακή θεραπεύτρια, Αν. Καθηγήτρια Ψυχολογίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Κέντρο Συμβουλευτικής Υποστήριξης και Εκπαίδευσης (ΚΕΣΥΕΚ Η συστημική προσέγγιση εφαρμόστηκε στην παιδαγωγική πράξη ως νέα στάση αντιμετώπισης του μαθητή και του ρόλου του εκπαιδευτικού, και κυρίως ως νέα μέθοδος διδασκαλίας. Η διερεύνηση της λειτουργίας της τάξης με βάση την δυναμική αλληλεπίδραση των βασικών φορέων - εκπαιδευτική πολιτική, διευθυντής, εκπαιδευτικός, συνάδελφοι, μαθητές και γονείς έδωσε μια νέα διάσταση στο ρόλο και την δύναμη του εκπαιδευτικού να επηρεάσει την τάξη και τους μαθητές του. Η αξιοποίηση της ομαδικής διεργασίας και η συναισθηματική εμπλοκή των παιδιών αποτελούν βασικά στοιχεία ουσιαστικής μάθησης. ΕΡΓΑΣΙΑ 2 Σχεδιασμός των βιωματικών σεμιναρίων σε εκπαιδευτικούς προσχολικής αγωγής Βασιλική Φωτοπούλου, κοινωνική λειτουργός, τελειόφοιτη στην εκπαίδευση Συστημικής Ψυχοθεραπείας Κέντρο Συμβουλευτικής Υποστήριξης και Εκπαίδευσης (ΚΕΣΥΕΚ) Βασικός στόχος του σεμιναρίου ήταν ο εντοπισμός των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι εκπαιδευτικοί στους παιδικούς σταθμούς έτσι ώστε να διερευνηθούν τα αιτήματα και οι ανάγκες τους,

122 καθώς και η δημιουργία συμβολαίου διεξαγωγής των σεμιναρίων.. Έτσι, προέκυψε η αντζέντα με τα εξής θέματα για επεξεργασία: α) θέματα επικοινωνίας με παιδιά, συναδέλφους, διευθυντή, γονείς, β) συνήθη προβλήματα συμπεριφοράς των παιδιών προσχολικής ηλικίας και η αντιμετώπιση τους από τους εκπαιδευτικούς προσχολικής αγωγής. Τα θέματα που τέθηκαν αντιμετωπίστηκαν με την συστημική προσέγγιση. ΕΡΓΑΣΙΑ 3 Οικοσυστημική προσέγγιση προβλημάτων συμπεριφοράς παιδιών προσχολικής ηλικίας Αρτεμισία Λαζάρου, τελειόφοιτη στην εκπαίδευση Συστημικής Ψυχοθεραπείας, μεταπτυχιακή φοιτήτρια Σχολικής Ψυχολογίας Κέντρο Συμβουλευτικής Υποστήριξης και Εκπαίδευσης (ΚΕΣΥΕΚ) Τα κυριότερα προβλήματα συμπεριφοράς των παιδιών προσχολικής ηλικίας που έθεσαν οι εκπαιδευτικοί ήταν: επιθετικότητα, απειθαρχία, υπερκινητικότητα, άγχος αποχωρισμού και δυσκολία προσαρμογής, ψυχοσωματικά προβλήματα. Οι εκπαιδευτικοί μέσα σε μικρές ομάδες ενισχύθηκαν να αναφέρουν παραδείγματα και τρόπους αντιμετώπισης μέσα από τη δική τους εμπειρία. Τέλος, έγινε αναφορά στις βασικές αρχές της οικοσυστημικής προσέγγισης όσον αφορά την αντιμετώπιση των προβλημάτων, ως συμπτώματα ευρύτερων πλαισίων που διερευνώνται σε διάφορα επίπεδα (άτομο, οικογένεια, εκπαιδευτικός, σχολείο). 12:30-14:00 Εργαστήριο 7 (Αίθουσα ΙΙ8) Βιωματικό εργαστήριο Ο οίστρος της ζωής στην υπαρξιακή προσέγγιση στη συμβουλευτική Ε. Γεωργαντά, Ε. Δάλλα, Ε.,Κ. Ζύμνη, Α. Χαρισιάδης, & Α.Κούρτη Στο εργαστήρι αυτό θα παρουσιάσουμε τα υπαρξιακά θέματα που άπτονται της συμβουλευτικής πρακτικής (όπως, η ελευθερία, η ευθύνη, η μοναξιά, το νόημα κτλ). Στην συνέχεια θα εμβαθύνουμε στην έννοια του οίστρου της ζωής όπως αυτή αναδύθηκε από την δουλειά του γίγνεσθαι, της Ελληνικής Εταιρείας Υπαρξιακής Ψυχολογίας, την τελευταία δεκαετία. Όπως αναφέρει και ο Εμπειρίκος στο ποίημα του «Στην Οδό των Φιλελλήνων», «οι Έλληνες θαρρώ έκαμαν οίστρο της ζωής τον φόβο του θανάτου». Η επίγνωση της θνητότητάς μας μπορεί να ενεργοποιήσει την δύναμη και την θέληση για ζωή. Οι δημιουργικές δυνάμεις του ατόμου βρίσκονται σε πλήρη εγρήγορση στην κατάσταση του οίστρου. Στο εργαστήρι αυτό θα δουλέψουμε τόσο θεωρητικά όσο και βιωματικά με την έννοια του «οίστρου της ζωής» που μπορεί να φανεί ιδιαίτερα χρήσιμη στη συμβουλευτική πρακτική. 12:30-14:00 Συμπόσιο 25 (Αίθουσα ΙΙ9) Ψυχολογική αξιολόγηση σε διαφορετικά πλαίσια συμβουλευτικής Πρόεδρος- Συζητητής: Α. Σταλίκας, Παντειο Πανεπιστήμιο Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών Η ψυχολογική αξιολόγηση μπορεί να συνεισφέρει στη διαδικασία της συμβουλευτικής με τα ευρήματα των ψυχοδιαγνωστικών εργαλείων και το συνδυασμό τους με τα στοιχεία του ιστορικού, ώστε να εφαρμοσθεί η καταλληλότερη εξατομικευμένη συμβουλευτική θεραπευτική προσέγγιση. Η γνωστική αξιολόγηση παιδιών και εφήβων με δυσκολίες προσαρμογής θα αποκαλύψει χαρακτηριστικά της νοητικής λειτουργίας που επηρεάζουν τον τρόπο αντίληψης και αντιμετώπισης του περιβάλλοντος, θα δείξει

123 πιθανές αναπτυξιακές διαταραχές που αιτιολογούν τις δυσκολίες προσαρμογής, καθοδηγώντας το συμβουλευτικό ψυχολόγο στη διαμόρφωση του πλαισίου της συμβουλευτικής διαδικασίας. Η αξιολόγηση με προβλητικές δοκιμασίες, όπως οι Θεματικής Αντίληψης Τ.Α.Τ. και C.A.T. των συναισθηματικών δυσκολιών ενηλίκων, εφήβων και παιδιών θα δείξει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας που θα συμβάλλουν, τόσο στο θεραπευτικό σχεδιασμό για μια βραχύχρονη ή μακρόχρονη θεραπεία, όσο και σε αυτή καθ εαυτή τη θεραπευτική διαδικασία. Η αξιολόγηση των ψυχολογικών δυσκολιών στον αθλητικό χώρο και στην αγωνιστική διαδικασία μέσω κατάλληλων ψυχομετρικών εργαλείων, όπως αθλητικά ερωτηματολόγια προδιάθεσης, δοκιμασίες γνωστικών λειτουργιών, ψυχοκινητικές δοκιμασίες, ερωτηματολόγια κατάστασης (προπόνησης ή αγώνα) αποτελούν σημαντικό μέρος της οργάνωσης της κατάλληλης παρέμβασης στο πλαίσιο της αγωνιστικής προετοιμασίας. Ο ρόλος των νευροψυχολογικών εργαλείων είναι κρίσιμος για τη διάγνωση και παρακολούθηση των ανοιών. Οι ομάδες νευροψυχολογικής αξιολόγησης ασχολούνται τόσο με την πορεία της νόσου, την ενημέρωση και συμβουλευτική για τις δυνατότητες ιατρικής, ψυχολογικής και κοινωνικής μέριμνας για τους ασθενείς, όσο και με την ενίσχυση των φροντιστών τους. ΕΡΓΑΣΙΑ 1 Η συμβολή των προβλητικών δοκιμασιών Θεματικής Αντίληψης Thematic Apperception Test (Τ.Α.Τ.) για ενήλικες και εφήβους και Children s Apperception Test (C.A.T.) για παιδιά στη συμβουλευτική - θεραπευτική διαδικασία Κατερίνα Μήλιου, Κλινικός Ψυχολόγος MSc Κέντρο Ψυχολογικής και Γνωστικής Αξιολόγησης Η αρχική εκτίμηση από το θεραπευτή των ψυχικών δυσλειτουργιών και παράλληλα των ψυχικών δυνατοτήτων των ατόμων που απευθύνονται ή παραπέμπονται για συμβουλευτική - θεραπεία είναι σημαντική τόσο για το θεραπευτικό σχεδιασμό, όπως την αποτελεσματικότητα μια βραχύχρονης ή την αναγκαιότητα μιας μακρόχρονης θεραπείας, την παράλληλη χρήση φαρμακευτικής αγωγής, της θεραπείας του παιδιού ή και των γονέων κ.ο.κ. όσο και για την ίδια τη θεραπευτική διαδικασία, όπως τα μεταβιβαστικά φαινόμενα με τα οποία θα έρθει αντιμέτωπος ο θεραπευτής, τις καταλληλότερες παρεμβάσεις ή τεχνικές με τα οποία θα μπορούσε να τα αντιμετωπίσει κ.λπ. Στην αρχική αυτή εκτίμηση η ψυχολογική αξιολόγηση μέσω των δοκιμασιών παρέχει στο θεραπευτή σημαντικές πληροφορίες για τυχόν ψυχοπαθολογικά στοιχεία, γνωστικές ή νευροψυχολογικές διαταραχές, καθώς και στοιχεία για την ψυχική λειτουργία της προσωπικότητας. Πληροφορίες που επιβεβαιώνουν ή συμπληρώνουν την αρχική εκτίμηση του θεραπευτή ώστε αυτός να προχωρήσει αποτελεσματικότερα στο θεραπευτικό σχεδιασμό και τη θεραπευτική διαδικασία. Οι προβλητικές Δοκιμασίες Θεματικής Αντίληψης Τ.Α.Τ. για ενήλικες και εφήβους και C.A.T. για παιδιά αποτελούν δύο σημαντικά εργαλεία και χρησιμοποιούνται ευρέως στα πλαίσια της ψυχολογικής αξιολόγησης. Μέσω των ιστοριών γύρω από αλληλεπιδράσεις προσώπων δίνουν σημαντικές πληροφορίες για τη διαμόρφωση της εικόνας του εαυτού και των σχέσεων αντικειμένου γι αυτό και θεωρούνται απαραίτητα εργαλεία στην αξιολόγηση ατόμων που παραπέμπονται για θεραπεία ζευγαριού ή οικογένειας. Διαφαίνονται όμως επίσης, η απαρτίωση της προσωπικότητας του ατόμου, η φύση του άγχους και των συγκρούσεων που το χαρακτηρίζει και οι αμυντικοί μηχανισμοί που εγείρονται για να τα αντιμετωπίσουν. Στοιχεία με τα οποία ο θεραπευτής θα έρθει αντιμέτωπος σε οποιαδήποτε θεραπευτική διαδικασία και γνωρίζοντάς τα μπορεί να βοηθηθεί στο θεραπευτικό του έργο. Το υλικό αυτών των πληροφοριών και της βοήθειας που μπορεί να παρέχει στο θεραπευτή θα δειχθεί μέσα από κλινικά παραδείγματα, Τ.Α.Τ. ενηλίκων και C.A.T. παιδιών.

124 ΕΡΓΑΣΙΑ 2 Η συμβολή της γνωστικής αξιολόγησης στη συμβουλευτική διαδικασία παιδιών/εφήβων με δυσκολίες προσαρμογής Έρασμία Πιπεράκη, Ειδική Ψυχοπαιδαγωγός Κέντρο Ψυχολογικής και Γνωστικής Αξιολόγησης Η συμβουλευτική προσέγγιση παιδιών και εφήβων, απαιτεί, όχι μόνο τη διερεύνηση της λειτουργικότητάς τους μέσα στα συστήματα στα οποία συμμετέχουν και αλληλεπιδρούν (οικογενειακά, εκπαιδευτικά και κοινωνικά) αλλά και την εκτίμηση των παραγόντων που δυσχεραίνουν την ομαλή προσαρμογή τους. Οι παράγοντες αυτοί, μπορεί να είναι εξωγενείς και να εστιάζονται στο άμεσο ή έμμεσο περιβάλλον των παιδιών/εφήβων, είτε ενδογενείς και ν αφορούν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά ή διαταραχές που επηρεάζουν τον τρόπο επεξεργασίας των ερεθισμάτων που δέχονται μέσα στο πλαίσιο που λειτουργούν είτε συνδυασμός και των δυο παραγόντων. Η γνωστική αξιολόγηση, μέσω σταθμισμένων νοητικών εργαλείων αξιολόγησης που χρησιμοποιούνται ευρέως στον κλινικό χώρο, όπως η κλίμακα του Wechsler WISC-IIΙ (Wechsler Intelligence Scale for Children), σε συνδυασμό με τα στοιχεία του ιστορικού, βοηθά να κατανοήσουμε ποια χαρακτηριστικά της νοητικής λειτουργίας του παιδιού/εφήβου επηρεάζουν τον τρόπο αντίληψης και αντιμετώπισης του περιβάλλοντος στο οποίο βρίσκεται, να εντοπίσει πιθανές γνωστικές αδυναμίες, οι οποίες θα πρέπει να ενισχυθούν ώστε το παιδί/έφηβος να λειτουργήσει αποτελεσματικότερα αλλά παράλληλα να εντοπίσει και τις ικανότητες εκείνες στις οποίες θα μπορέσει να στηριχθεί η συμβουλευτική διαδικασία καθώς και να διαγνώσει πιθανές αναπτυξιακές διαταραχές που αιτιολογούν τις δυσκολίες προσαρμογής του παιδιού/εφήβου. Τα ευρήματα της γνωστικής αξιολόγησης, σε συνδυασμό με τα ευρήματα της ψυχολογικής αξιολόγησης (συναισθηματικός έλεγχος, εσωτερικές συγκρούσεις, αμυντικοί μηχανισμοί, ταυτίσεις, επάρκεια του Εγώ), καθοδηγούν το συμβουλευτικό ψυχολόγο στη διαμόρφωση της συμβουλευτικής διαδικασίας, στην απόφαση για το πλαίσιο (ατομικό ή ομαδικό) μέσα στο οποίο θα λάβει χώρα καθώς και για το σχήμα που θα συμπεριλάβει όλα ή μέρος από τα εμπλεκόμενα μέλη (παιδί/έφηβος, γονείς). Θα παρουσιαστούν δυο κλινικά παραδείγματα παιδιών/εφήβων με δυσκολίες προσαρμογής στο σχολικό πλαίσιο και θα διευκρινιστεί πως διαμορφώθηκε η συμβουλευτική διαδικασία με βάση τα ευρήματα της γνωστικής αξιολόγησης κάθε παιδιού/εφήβου. ΕΡΓΑΣΙΑ 3 Η ψυχοδιαγνωστική διαδικασία στο πλαίσιο του Προγράμματος Ψυχολογικής Προετοιμασίας των αθλητών Μαρία Ψυχουντάκη, Αναπληρώτρια καθηγήτρια, Νεκτάριος Σταύρου, Λέκτορας, Γιάννης Ζαρώτης, Υποψήφιος Διδάκτωρ ΤΕΦΑΑ, Πανεπιστήμιο Αθηνών, ΤΕΦΑΑ, Πανεπιστήμιο Αθηνών, ΤΕΦΑΑ, Πανεπιστήμιο Αθηνών Η ψυχολογική αξιολόγηση είναι ένα σημαντικό μέρος της δουλειάς του αθλητικού ψυχολόγου. Ψυχολογικές παράμετροι εμπλέκονται στην αγωνιστική διαδικασία και συχνά επηρεάζουν ή και καθορίζουν το αποτέλεσμα ενός αγώνα. Το γεγονός αυτό έχει οδηγήσει σε ραγδαία θεωρητική πρόοδο και σε ανάλογη βελτίωση των οργάνων και μεθόδων αξιολόγησης των ψυχολογικών παραμέτρων και, κατ' επέκταση, στη βελτίωση της ποιότητας των πληροφοριών που παρέχονται ως βάση των τεχνικών ψυχολογικής παρέμβασης. Ο αθλητικός ψυχολόγος καλείται να επιλέξει τις απαραίτητες δοκιμασίες αξιολόγησης των ψυχολογικών παραμέτρων τις οποίες είναι σημαντικό να αξιολογήσει σε κάθε περίπτωση για να ολοκληρώσει το ψυχολογικό προφίλ του εξεταζόμενου. Η επιλογή των δοκιμασιών, που θα ενταχθούν στη διαδικασία της ψυχολογικής αξιολόγησης, εξαρτάται από τους στόχους της αξιολόγησης και τα αποτελέσματά της είναι χρήσιμα για την οργάνωση της κατάλληλης παρέμβασης στο πλαίσιο της

125 αγωνιστικής προετοιμασίας ενός αθλητή. Οι ακολουθούμενες ψυχοδιαγνωστικές διαδικασίες βασίζονται θεωρητικά σε ένα πολυμεταβλητό και δυναμικό μοντέλο αλληλεπίδρασης για την ερμηνεία της αγωνιστικής κατάστασης, το οποίο συνεξετάζει τον λειτουργικό ρόλο μεταβλητών προδιάθεσης και μεταβλητών κατάστασης. Οι θεωρίες πάνω στις οποίες βασίζονται οι ψυχολογικές δοκιμασίες καθώς και οι ψυχομετρικοί δείκτες που αυτές έχουν καθορίζουν την εγκυρότητα των δεδομένων της ψυχολογικής αξιολόγησης. Όσον αφορά στις δοκιμασίες που σήμερα χρησιμοποιούνται στη χώρα μας, ακολουθείται μια τυποποιημένη διεξοδική διαδικασία διαπολιτισμικής προσαρμογής και ψυχομετρικού ελέγχου των πλέον έγκυρων ερωτηματολογίων, τα οποία έχουν εμφανισθεί στη διεθνή βιβλιογραφία, αλλά και αναπτύσσονται νέα όργανα για τον ελληνικό πληθυσμό. Η διαδικασία ψυχολογικής αξιολόγησης που ακολουθείται στο πλαίσιο του προγράμματος ψυχολογικής προετοιμασίας των αθλητών, συνδυάζει μετρήσεις μεταβλητών προδιάθεσης με μετρήσεις μεταβλητών κατάστασης, σε εξατομικευμένη, οργανωμένη και συστηματική βάση. Μια πλήρης ψυχολογική αξιολόγηση περιλαμβάνει: λήψη ιστορικού, γενικά ερωτηματολόγια προδιάθεσης και δοκιμασίες γνωστικής λειτουργίας, αθλητικά ερωτηματολόγια προδιάθεσης, ψυχοκινητικές δοκιμασίες, ερωτηματολόγια που αφορούν σε αθλητικές ομάδες και / ή ερωτηματολόγια κατάστασης (προπόνησης ή αγώνα). ΕΡΓΑΣΙΑ 4 H Νευροψυχολογική Αξιολόγηση στη στήριξη ανοϊκών ασθενών και των φροντιστών τους Χρύσανθος Μπουλάς, Ψυχίατρος, Επιμελητής Β ΕΣΥ ΓΝΝ Χίου "Σκυλίτσειο" Άνοια είναι μία ετερογενή οικογένεια συνδρομών που οφείλεται σε ποικίλες υποκείμενες ιστολογικές αλλοιώσεις του εγκεφάλου, συνήθως χρόνιας ή προϊούσας φύσης, οι οποίες χαρακτηρίζονται από διαταραχές ανώτερων εγκεφαλικών λειτουργιών συμπεριλαμβανομένων της μνήμης, της σκέψης, του προσανατολισμού, της προσοχής και συγκέντρωσης, του μαθηματικού λογισμού, της ικανότητας για μάθηση, του λόγου και της κρίσης. Ο ρόλος των νευροψυχολογικών εργαλείων είναι κρίσιμος για τη διάγνωση και παρακολούθηση των ανοιών. Τα μεγαλύτερα κέντρα μελέτης των ανώτερων νοητικών λειτουργιών και τα ιατρεία άνοιας χρησιμοποιούν άλλοτε απλά, και άλλοτε σύνθετα νευροψυχολογικά εργαλεία, από κοινού με την κλινική εξέταση και το ιατρικό, κοινωνικό και ψυχολογικό ιστορικό για τη διάγνωση και παρακολούθηση των ανοϊκών συνδρομών. Έχει γίνει εξαιρετική έρευνα σχετικά με την πρώιμη διάγνωση και την ακριβή εντόπιση των δομών του εγκεφάλου που εμπλέκονται σε κάθε τύπο άνοιας με τη χρήση νευροψυχολογικών δοκιμασιών. Επίσης, η έρευνα στη νευροψυχολογία έχει δώσει καρπούς στον τομέα της νοητικής ενδυνάμωσης των ασθενών, η οποία έχει εξελιχθεί και ενταχθεί σε απαρτιωμένα προγράμματα αντιμετώπισης της άνοιας, με αποτέλεσμα να αποτελεί εργαλείο εξίσου σημαντικό με την φαρμακευτική αγωγή και τις περιβαλλοντικές και συμπεριφορικές παρεμβάσεις. Άλλος σημαντικός τομέας εφαρμογής των νευροψυχολογικών εργαλείων είναι η ψυχιατροδικαστική πραγματογνωμοσύνη. Οι ομάδες νευροψυχολογικής αξιολόγησης ασχολούνται επίσης με την ενίσχυση των φροντιστών των ανοϊκών ασθενών. Στα περισσότερα ιατρεία άνοιας λειτουργούν ομάδες ενημέρωσης και υποστήριξης φροντιστών, όπου γίνεται αξιολόγηση της ψυχολογικής επιβάρυνσής τους, ερμηνεύονται τα συμπτώματα των ασθενών, περιγράφεται η συνήθης πορεία της νόσου και παρέχεται ενημέρωση και συμβουλευτική για τις δυνατότητες ιατρικής, ψυχολογικής και κοινωνικής μέριμνας για τους ασθενείς και τις οικογένειές τους. Λόγω της ολοένα αυξανόμενης επίπτωσης των ανοιών τόσο στις ανεπτυγμένες, όσο και τις αναπτυσσόμενες χώρες, ο τομέας της νευροψυχολογικής αξιολόγησης σύντομα θα αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους κλάδους της ψυχολογίας.

126 ΑΝΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ (ΦΟΥΑΓΙΕ ΣΥΝΕΔΡΙΑΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ) ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 7 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2014 Αντιλήψεις, εμπειρίες και επαγγελματικές ανάγκες φροντιστών παιδιών που διαμένουν σε δομή προστασίας ανηλίκων Τσερμίδου Λία, Χριστοπούλου Αθηνά, Παπασταυρινίδου Γεωργία, Ζώνιου-Σιδέρη Αθηνά, Κέντρο Έρευνας και Τεκμηρίωσης Ενταξιακών Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων, Φορέας: ΤΕΑΠΗ, Σχολή Επιστημών της Αγωγής, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Η παρούσα ανακοίνωση εστιάζει στην παρουσίαση των αντιλήψεων, των εμπειριών και των επαγγελματικών αναγκών φροντιστών παιδιών που διαμένουν σε μία δομή προστασίας ανηλίκων, έτσι όπως αυτές αναδείχθηκαν στο πλαίσιο επιτόπιας έρευνας η οποία διεξήχθη με στόχο: α) τη διερεύνηση των αναγκών των εν λόγω επαγγελματιών σε σχέση με ζητήματα που άπτονται της φροντίδας των παιδιών και β) τον σχεδιασμό μίας αντίστοιχης υποστηρικτικής-επιμορφωτικής παρέμβασης. Εφαλτήριο της εν λόγω διερεύνησης αποτέλεσε η ανάγκη που εκφράστηκε από τους εργαζόμενους στη συγκεκριμένη δομή για την υποστήριξη του έργου τους, η σχετική πρόσκληση που μας απηύθυνε ο εν λόγω φορέας καθώς και η διαπιστωμένη έλλειψη αντίστοιχων ερευνητικών-επιμορφωτικών παρεμβάσεων στο συγκεκριμένο πεδίο. Η έρευνα ακολούθησε τις αρχές της ποιοτικής μεθοδολογίας και στο πλαίσιό της διενεργήθηκαν από τις ερευνήτριες, αφενός, ημιδομημένες, ατομικές συνεντεύξεις με τα μέλη του δείγματος, με τους 6 δηλαδή φροντιστές παιδιών που υπηρετούν στην εν λόγω δομή και, αφετέρου, παρατήρηση και συζήτηση σε ομάδα εστίασης (focus group) σε σχέση με τα προς διερεύνηση ζητήματα. Τα αποτελέσματα της έρευνας ανέδειξαν: α) την ύπαρξη μιας ποικιλίας, συχνά αλληλοσυγκρουόμενων οπτικών και εμπειριών, μεταξύ των συμμετεχόντων όσον αφορά σε ζητήματα φροντίδας των ωφελουμένων στο συγκεκριμένο πλαίσιο αλλά και σε ζητήματα λειτουργίας της δομής και β) την ύπαρξη σημαντικών αναγκών σε επίπεδο επιμόρφωσης και υποστήριξής τους, αναφορικά με ζητήματα όπως: η επίτευξη αποτελεσματικής επικοινωνίας με τα παιδιά, η διαχείριση συγκρούσεων, η ανταπόκρισή τους στον πολλαπλό ρόλο τους, η πλαισίωση της εκπαιδευτικής διαδικασίας καθώς και η συμβολή τους στην προαγωγή της ποιοτικής διαβίωσης και της απρόσκοπτης ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης των παιδιών που διαμένουν στην εν λόγω δομή. Λέξεις κλειδιά: επαγγελματικές ανάγκες, επιμόρφωση, φροντίδα, υποστήριξη. Ψυχοεκπαιδευτικό Πρόγραμμα για τη Διαχείριση του Θυμού και της Επιθετικότητας σε Παιδιά Δημοτικού Μ.-Ε. Θεοχαροπούλου & Ι. Μπιμπίκου Πανεπιστήμιο Πατρών Σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν να διερευνηθεί η αποτελεσματικότητα ενός ψυχοεκπαιδευτικού προγράμματος διαχείρισης του θυμού και της επιθετικής συμπεριφοράς στα παιδιά βασισμένου στην κοινωνικογνωστική θεωρία της επεξεργασίας των πληροφοριών των Crick και Dodge (1994). Συγκεκριμένα, μας ενδιέφερε να μελετήσουμε κατά πόσο η εφαρμογή ενός ψυχοεκπαιδευτικού ομαδικού προγράμματος, βασισμένου στα παραπάνω, θα επέφερε μείωση των αρνητικών σκέψεων και αύξηση των θετικών στα παιδιά, καθώς και αποτελεσματικότερη διαχείριση του θυμού και αύξηση του αυτοελέγχου τους. Το τελικό δείγμα αποτέλεσαν 71 παιδιά, αγόρια και κορίτσια των τελευταίων τάξεων του δημοτικού, τα οποία χωρίστηκαν τυχαία σε ομάδα ελέγχου και ομάδα παρέμβασης. Η ομάδα παρέμβασης παρακολούθησε το ψυχοεκπαιδευτικό πρόγραμμα, το οποίο αποτελούνταν από τέσσερις συνεδρίες και

127 κάθε συνεδρία είχε διαφορετικούς επιμέρους στόχους και δραστηριότητες.τα αποτελέσματα των αναλύσεων επιβεβαίωσαν εν μέρει τις αρχικές ερευνητικές μας υποθέσεις. Μετά το ψυχοεκπαιδευτικό πρόγραμμα προέκυψαν αλλαγές στη συμπεριφορά των μαθητών, οι οποίες όμως δεν ήταν στατιστικά σημαντικές. Επιπλέον, επιβεβαιώθηκε η βασική παραδοχή του μοντέλου των Crick και Dodge που υπογραμμίζει τη σύνδεση ανάμεσα στην επιθετική συμπεριφορά και τις δυσλειτουργικές σκέψεις στα παιδιά. Παρά τη μερική επιβεβαίωση των αρχικών μας υποθέσεων, θεωρούμε ότι το συγκεκριμένο ψυχοεκπαιδευτικό πρόγραμμα θα μπορούσε να εφαρμοστεί για τη βελτίωση της διαχείρισης του θυμού και της επιθετικής συμπεριφοράς των παιδιών σε εξατομικευμένο επίπεδο, σε ομάδες παιδιών με εκδηλωμένες επιθετικές συμπεριφορές, αλλά και προληπτικά σε επίπεδο τάξης. Λέξεις κλειδιά: Ψυχοεκπαιδευτικό πρόγραμμα, επιθετικότητα, θυμός Συμβουλευτική Διαδικασία στα πλαίσια Διασυνδετικής Ψυχιατρικής Μεϊντάνη Παρασκευή 1,2, Δρ.Κολέτση Μάρσα Γενικό Νοσοκομείο Αεροπορίας 1, City Unity College 2 Στην παρουσίαση αυτή θα αναφερθεί ένα περιστατικό το οποίο νοσηλεύτηκε στην Ογκολογική Κλινική του 251 Γενικού Νοσοκομείου Αεροπορίας και ζητήθηκε εκτίμηση από την Διασυνδετική Ψυχιατρική.Αρχικά θα παρουσιαστεί το ιστορικό της ασθενούς και η κλινική διάγνωση.στην πορεία θα αναφερθεί το θεραπευτικό πλάνο αντιμετώπισης και πως εξελίχτηκε κατά την νοσηλεία της ασθενούς.αναλυτικότερα θα αναφερθούν σκέψεις και προβληματισμοί(εκπ.ψυχολόγου) η ψυχολογική δυσφορία της ασθενούς σε σχέση με την ασθένεια και τα οικογενειακά της προβλήμτα, τα αιτήματά της,η εξέλιξη της Συμβουλευτικής διαδικασίας. Βασικό συμπερασμα είναι ότι κρίνεται απαραίτητος ο ρόλος της Συμβουλευτικής στα πλαίσια της Διασυνδετικής Ψυχιατρικής κατά τη διάρκεια της νοσηλείας ενός Ογκολογικού ασθενούς με στόχο την Ιατρική και Ψυχολογική του φροντίδα. Λέξεις κλειδιά: Ογκολογικός ασθενής, ψυχολογική υποστήριξη, κλινική διάγνωση Μελέτη Περίπτωσης Αυτοκτονικού Περιστατικού Μεϊντάνη Παρασκευή 1,2, Δρ.Κολέτση Μάρσα Γενικό Νοσοκομείο Αεροπορίας 1, City Unity College 2 Στην παρουσίαση αυτή θα αναφερθεί ένα περιστατικό το οποίο νοσηλεύτηκε στην Ψυχιατρική Κλινική του 251 Γενικού Νοσοκομείου Αεροπορίας ύστερα από απόπειρα αυτοκτονίας, για θεραπεία, ψυχιατρική παρακολούθηση και συμβουλευτική στήριξη.σκοπός της εργασίας αυτής είναι να παρουσιαστεί ο πολύπλευρος ρόλος της Συμβουλευτικής διαδικασίας στα πλαίσια της Ψυχιατρικής Κλινικής με στόχο την υποστήριξη του αυτοκτονικού ασθενούς αλλά και της οικογένειάς του.αρχικά θα παρουσιαστεί το ιστορικό της ασθενούς και η κλινική διάγνωση.στην πορεία θα αναφερθεί το θεραπευτικό πλάνο αντιμετώπισης (ιατρικό και ψυχολογικό) και πως εξελίχτηκε κατά την νοσηλεία της ασθενούς.βασικό συμπέρασμα είναι ότι η παροχή Συμβουλευτικής είναι απαραίτητη προϋπόθεση σε συνδυασμό με τη Φαρμακολογική θεραπεία κατά τη διάρκεια νοσηλείας του ασθενούς με στόχο τη φροντίδα,τη βελτίωση και την έξοδο από το Νοσοκομείο. Λέξεις κλειδιά: αυτοκτονία, ψυχολογική υποστήριξη, κλινική διάγνωση

128 Η Συμβουλευτική Ψυχολογία σε παιδιά και γονείς την περίοδο της οικονομικής κρίσης Σουκούρογλου Ελένη, Τσαλίκογλου Φωτεινή, τμήμα Ψυχολογίας Παντείου Πανεπιστημίου Αθηνών Η οικονομική κρίση που βιώνει η χώρα μας τα τελευταία χρόνια καθιστά αναγκαία την εξέλιξη της Συμβουλευτικής Ψυχολογίας ώστε να ανταποκρίνεται στις νέες ανθρώπινες ανάγκες που δημιουργούνται από μια τέτοια κατάσταση. Η ποιοτική έρευνα που πραγματοποίησα για την αναπαράσταση της έννοιας της οικονομικής κρίσης στα παιδιά της πρώτης παιδικής ηλικίας, παρουσίασε τις πολύ ενδιαφέρουσες απόψεις παιδιών ηλικίας 4 έως 6,5 ετών, ως προς τον ορισμό, τα αίτια, τις λύσεις και τις συνέπειες της οικονομικής κρίσης που βιώνει η Ελλάδα τα τελευταία χρόνια. Tα εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν στην έρευνα ήταν η δημιουργία ζωγραφιάς αλλά και ιστορίας με θέμα την οικονομική κρίση και έδωσαν στα παιδιά την ελευθερία να εκφραστούν και να μιλήσουν για αυτά που τα απασχολούν. Τα λόγια των παιδιών, αναλύοντας τις συνέπειες της κατάστασης που βιώνουν κατέδειξαν την ανάγκη τόσο των ίδιων όσο και των οικογενειών τους για έκφραση των συναισθημάτων τους και ψυχολογική υποστήριξη. Η Συμβουλευτική Ψυχολογία, ως ένας κλάδος της ψυχολογίας που εξελίσσεται συνεχώς και προσαρμόζεται στις ανάγκες των ανθρώπων μπορεί να προσφέρει αυτή την απαιτούμενη στήριξη. Η έκφραση των παιδιών μέσα από τη ζωγραφική και την ιστορία μπορεί να αποτελέσει ισχυρό εργαλείο ενός Συμβουλευτικού ψυχολόγου για να εντοπίσει τα προβλήματα που επιφέρει η κρίση στον ψυχισμό του εκάστοτε παιδιού αλλά και να βρει τον καλύτερο τρόπο αντιμετώπισης. Επιπλέον, η έρευνα κατέδειξε και την ανάγκη θέσπισης υποχρεωτικής ύπαρξης Συμβουλευτικών ψυχολόγων στους χώρους των σχολείων, τόσο για τα παιδιά όσο και για τις οικογένειες τους που το έχουν ανάγκη. Διερεύνηση της σχέσης ψυχικής ανθεκτικότητας, αισιοδοξίας και υποκειμενικής ευτυχίας υπό την οικονομική κρίση Μανωλάκου Ελένη, Φοιτήτρια Ψυχολογίας Παντείου Πανεπιστημίου, Πεζηρκιανίδης Χρήστος, Υποψήφιος Διδάκτωρ Ψυχολογίας Παντείου Πανεπιστημίου, Σταλίκας Αναστάσιος, Καθηγητής Ψυχολογίας Παντείου Πανεπιστημίου Η παρούσα μελέτη παρουσιάζει τη σχέση που διαμορφώνεται μεταξύ διαφόρων θετικών ατομικών παραγόντων υπό την επίδραση της σύγχρονης οικονομικής κρίσης. Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι να μελετήσει τον τρόπο με τον οποίο η οικονομική κρίση επιδρά στην ψυχική ανθεκτικότητα, την αισιοδοξία και το υποκειμενικό αίσθημα ευτυχίας του ατόμου, καθώς και να διερευνήσει πως οι παραπάνω παράγοντες αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Οι συμμετέχοντες στην έρευνα ήταν 2320 ενήλικα άτομα, τα οποία προήλθαν από μία δεξαμενή ατόμων, που ήταν το δείγμα μίας μεγάλης, διαχρονικής έρευνας, που είχε ως σκοπό την μελέτη της επίδρασης της οικονομικής κρίσης σε διάφορους ατομικούς παράγοντες ψυχικής υγείας. Στους συμμετέχοντες στην παρούσα έρευνα χορηγήθηκαν ερωτηματολόγια που μετρούσαν την ψυχική ανθεκτικότητα, την αισιοδοξία και το υποκειμενικό αίσθημα ευτυχίας. Τα αποτελέσματα έδειξαν θετική συσχέτιση μεταξύ των υπό μελέτη μεταβλητών. Επιπλέον, βρέθηκε ότι οι αρνητικές συνέπειες της οικονομικής κρίσης σε συναισθηματικό και πρακτικό επίπεδο συσχετίζονται αρνητικά με τα επίπεδα ψυχικής ανθεκτικότητας και υποκειμενικής ευτυχίας των ατόμων. Ωστόσο, βρέθηκε ότι οι άνεργοι παρουσιάζουν υψηλότερα επίπεδα ψυχικής ανθεκτικότητας από τους εργαζομένους. Συμπερασματικά, οι υπό μελέτη θετικοί παράγοντες φαίνεται ότι είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι μεταξύ τους και ότι επηρεάζονται αρνητικά από την οικονομική κρίση. Βέβαια, συγκεκριμένες συνέπειες της κρίσης, όπως η ανεργία, βρέθηκαν να ενισχύουν εν γένει προσαρμοστικούς παράγοντες, όπως η ψυχική ανθεκτικότητα. Τα ευρήματα της παρούσας έρευνας παρουσιάζουν υψηλή θεωρητική και πρακτική σημαντικότητα για τη Συμβουλευτική και ειδικότερα την Επαγγελματική Συμβουλευτική, που ασχολείται με τη διευκόλυνση της επαγγελματικής λειτουργικότητας των ατόμων. Λέξεις κλειδιά: Ψυχική ανθεκτικότητα, Υποκειμενική ευτυχία, Αισιοδοξία, Οικονομική κρίση

129 Play therapy στα πλάισια της Ευέλικτης Ζώνης στο Δημοτικό Σχολείο Μπαρμπαγιάννη Ευγενία Εκπαιδευτικός, 9 ο Δημοτικο Σχολείο Καβάλας Με αφορμή την ολοένα αυξανόμενη βία και παραβατική συμπεριφορά στο Δημοτικό σχολείο4η δημιουργία ενός ασφαλoύς, εμπιστευτικού και στοργικού περιβάλλοντος, όπου το παιδί μπορεί να παίξει και να εκφραστεί, όπως αυτό θέλει με τα όσο το δυνατό λιγότερα όρια, αποτελεί έναν τρόπο επούλωσης συναισθηματικών τραυμάτων.το Play therapy δίνει στο παιδί μέσα από έναν οικείο και φυσικό τρόπο να διαπραγματευτεί συναισθήματα, δυσκολίες και συγκρούσεις.5 Η Ευέλικτη Ζώνη αποσκοπεί μεταξύ άλλων στην ανάδειξη των ενδιαφερόντων των μαθητών, στην ενθάρρυνση «της διαφοροποίησης, της δημιουργικότητας, της πρωτοβουλία και της φαντασίας μαθητών και εκπαιδευτικών»6 Η εφαρμογή βιωματικών προγραμμάτων με στόχο την αποφόρτιση,την αναγνώριση και τη διαχείριση συναισθημάτων, την κατανόηση και αποδοχή του εαυτού συμμβάλει τα μέγιστα στην καλή ψυχική υγεία των μαθητών που μετέχουν σε αυτά. Τεχνικές όπως η δημιουργική οπτικοποίηση, η δραματοποίηση, η αφήγηση, οι κούκλες, οι μάσκες, η μουσική, η κίνηση επιδρούν θετικά στο ψυχισμό των μαθητών. Σκοπός αυτής της εργασίας είναι να αναδειχτεί το ευεργετικό «πάντρεμα» των τεχνικών του Play Therapy με την Ευέλικτη Ζώνη, το οποίο δειλά και με κάποιες αμφιβολίες στην αρχή εφαρμόσα στα πλαίσια της Ευέλικτης Ζώνης.Οι τεχνικες διαχείρισης συναισθημάτων μέσα από το παιχνίδι είχαν θετικά αποτελέσματα. Οι προσεγγίσεις καθώς και τα αποτελέματα αυτά παρουσιάζονται αναλυτικά στην παρούσα εργασία. Λέξεις κλειδιά: Play therapy, Ευέλικτη Ζώνη, βιωματικές τεχνικές Η επίδραση της οικονομικής κρίσης της χώρας μας στα παιδιά απο την πλευρά της επισκεψιμότητας τους σε παιδοψυχιατρικά τμήματα Κωνσταντίνα Κοτσή, Ψυχολόγος-Σύμβουλος Βιολέττα Κοντούδη Σιγάλα, παιδοψυχίατρος Δ/ντρια ΠΨΚ Τομέα Καραμανδανείου Αικατερίνη Κατάτση, Παιδοψυχίατρος (εθελόντρια) Αντωνία Φερεντίνου, νοσηλεύτρια γραμματειακή υποστήριξη, Παιδοψυχιατρικός Τομέας Καραμανδάνειου Νοσοκομείου Παίδων Πατρών Σε χώρες όπου εμφανίζεται οικονομική κρίση έχει διαπιστωθεί ότι παρουσιάζεται αύξηση της επισκεψιμότητας των παιδιών στα Παιδοψυχιατρικά Τμήματα των δημόσιων νοσοκομείων με διάφορα αιτήματα. Για να διαπιστωθεί η επίπτωση της οικονομικής κρίσης στα παιδιά όσον αφορά στα παιδοψυχιατρικά περιστατικά και συγκεκριμένα στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδος, που καλύπτονται από το Καραμανδάνειο Νοσοκομείο Παίδων Πατρών, εξετάσθηκε αναδρομικά και έγινε στατιστική ανάλυση της επισκεψιμότητας στα εξωτερικά ιατρεία καθώς και της διασυνδετικής παιδοψυχιατρικής που εφαρμόστηκε στο νοσοκομείο, για το χρονικό διάστημα από 01/01/2010 έως 28/02/2014. Με δεδομένο ότι η οικονομική κρίση στην Ελλάδα ξεκίνησε τον Μάιο του 2010 (μετά την εφαρμογή του πρώτου μνημονίου) διαπιστώνεται η αύξηση στην επισκεψιμότητα των παιδιών σε Παιδοψυχιατρικές υπηρεσίες. Βλέπουμε ότι οικονομική κρίση στην Ελλάδα με την μείωση των εισοδημάτων των νοικοκυριών που αυτή συνεπάγεται, οδηγεί στην αύξηση των παιδοψυχιατρικών περιστατικών και οδηγεί τους γονείς στην πόρτα ενός ειδικού ψυχικής υγείας για το παιδί του πολύ πιο συχνά. Υπάρχουν διαρκώς αυξανόμενες ανισότητες λόγω της οικονομικής δυσπραγίας στην οποία έχουν περιπέσει πολλές οικογένειες, κατάσταση που οδηγεί σε αυξανόμενα έντονα περιστατικά βίας τόσο εντός σχολείου όσο και εντός οικογένειας ενώ παρατηρείται αύξηση αιτημάτων συμβουλευτικής γονέων για διαζύγιο. Έχει, επίσης, παρατηρηθεί μια αυξητική τάση Axline, V. Kinder-Spieltherapy,2002,σελ.14 6 Ματσαγγούρας, Η. σελ.16

130 των αιτημάτων με αγχώδεις διαταραχές. Θεωρούμε ότι σε ένα βαθμό η αύξηση των νέων περιστατικών οφείλεται επίσης και στο γεγονός ότι τις δύο προηγούμενες σχολικές χρονιές εφαρμόσαμε πρόγραμμα συμβουλευτικής με ομιλίες στα σχολεία της περιοχής της Αχαΐας. Λέξεις κλειδιά: επισκεψιμότητα, οικονομική κρίση, συμβουλευτική γονέων Ηλικίες εισερχόμενων περιστατικών σε παιδοψυχιατρικό τμήμα Κοτσή Κωνσταντίνα, Ψυχολόγος Σύμβουλος, Παιδοψυχιατρικός Τομέας Καραμανδανείου Νοσοκομείου Παίδων Πατρών Σε μια προσπάθεια να ανιχνεύσουμε ποιος είναι ο πληθυσμός ηλικιακά που περισσότερο κάνει χρήση των υπηρεσιών μας, κάναμε μια καταμέτρηση όλων των εξετασθέντων περιστατικών μας κατά το Ενώ λοιπόν αρχικά φαίνεται στον ότι τα περισσότερα περιστατικά μας ανήκουν στην σχολική ηλικία, μια περαιτέρω ανάλυση κατά ηλικίες έδειξε ότι τα παιδιά ηλικίας 4 ετών και ηλικίας 7 ετών αποτελούν τους πιο συχνούς μας επισκέπτες. Εξετάζοντας και τα αιτήματά τους φαίνεται ότι αυτό δεν είναι καθόλου τυχαίο. Τα παιδιά στο νήπιο και τα παιδιά της Α Δημοτικού φαίνεται ότι είναι αυτά που δυσκολεύονται περισσότερο τόσο στην προσαρμογή τους στο νέο περιβάλλον όσο και στο λόγο, αφού αρκετά από αυτά έχουν έρθει στο Τμήμα μας με παραπομπή από νηπιαγωγούς και δασκάλους για αξιολόγηση λογοθεραπείας και έναρξη συνεδριών λογοθεραπείας. Φαίνεται επίσης ότι τα παιδιά αυτά αντιμετωπίζουν έντονες δυσκολίες στο να καταφέρουν να εγκλιματιστούν και να συμπορευτούν με τους συμμαθητές τους, αφού δεν είναι λίγα τα αιτήματα που αφορούν σε σχολική άρνηση, φοβίες, επιθετικότητα αλλά και διαταρακτικά διαζύγια γονέων. Σε σύγκριση με παλαιότερα χρόνια από στοιχεία που έχουμε στο Τμήμα μας, δείχνει ότι από το 2010 και μετά τα θέματα για τα οποία επισκέπτονται οι γονείς το Τμήμα γίνονται όλο και πιο «δύσκολα» και βαρύτερα από άποψη ψυχοπαθολογίας. Δυστυχώς η οικονομική κρίση έχει ήδη δείξει τις αρνητικές της επιπτώσεις και στα παιδιά μας Λέξεις κλειδιά: Δημοτικό, διαζύγιο, σχολική άρνηση, ψυχοπαθολογία Μορφές φροντίδας και γονεικότητας στις νέες συνθήκες: οι δυνατότητες της συμβουλευτικής. Αντωνία Σέμκου, Αλεξάνδρα Παπαλαζάρου, Πέτρος Αλεκτορίδης, Αναστασία Μήτσαλα, Ευαγγελινή Αθανασοπούλου Ιατροπαιδαγωγικό Κέντρο Γ.Ν. Γ.Παπανικολάου, Θεσσαλονίκη Τα τελευταία χρόνια,οι συχνά απροσδόκητες και βίαιες κοινωνικο-οικονομικές και πολιτισμικές αλλαγές, αντανακλούν άμεσα στην ανάπτυξη και τη ζωή του παιδιού και της οικογένειας και αποτυπώνονται στα αιτήματα προς τις υπηρεσίες.αυξάνεται ο αριθμός των αιτημάτων για συμβουλευτική για ανηλίκους οι οποίοι απομακρύνονται από τους βιολογικούς γονείς και τοποθετούνται σε οικογενειακά σχήματα σημαντικών ενηλίκων (είναι αυτοί οι οποίοι κυρίως ζητούν την συνεργασία) που καλούνται να λειτουργήσουν γονικά όχι μέσα από μια ώριμη επεξεργασία ενός αιτήματος για γονεικότητα π.χ. υιοθεσία ή αναδοχή, αλλά από ανάγκες που προκύπτουν βίαια χρονικά, σχετίζονται με σοβαρές καταστάσεις και μεγεθύνονται στις νέες συνθήκες π.χ. γονική ανεπάρκεια, τοξικοεξάρτηση, κακοποίηση ή μετανάστευση γονέων. Αναφέρουμε τρεις περιπτώσεις οι οποίες θέτουν ένα ευρύ φάσμα θεμάτων στην διάρκεια της συμβουλευτικής των ενηλίκων που υλοποιούν γονικούς ρόλους: -έφηβος με γονείς ενεργούς χρήστες ουσιών, που μεγαλώνει με τους γονείς από την πλευρά του πατέρα και επικοινωνεί με τους γονείς του -έφηβη(με καταγγελία σεξουαλικής παρενόχλησης από τον πατέρα) μετά από πολύχρονη διαμονή σε ιδρυματική δομή, τοποθετείται στο οικογενειακό πλαίσιο με ανάθεση κηδεμονίας στον αδελφό του πατέρα

131 -δύο παιδιά σχολικής ηλικίας ζουν τα τελευταία δύο χρόνια εναλλάξ με τους γονείς της μητέρας και του πατέρα μετά την μετανάστευση των γονέων τους. Στην παρουσίαση, θα αναφερθούμε στα πολύπλοκα ζητήματα που αναδύονται στην διάρκεια της συμβουλευτικής όσον αφορά στη γονεικότητα αλλά και την καθημερινή πραγματική φροντίδα των ανηλίκων (ποιός είναι ο γονιός;) ζητήματα που συχνά πυροδοτούν διαγενεακές αναφορές και γίνονται αφορμή με την κατάλληλη υποστήριξη από τον θεραπευτή για την διατύπωση γνήσιων θεραπευτικών αιτημάτων από όλες τις πλευρές. Λέξεις κλειδιά: γονεϊκότητα, σεξουαλική κακοποίηση,ίδρυμα,αναδοχή,επιμέλεια Η συμβολή της συναισθηματικής νοημοσύνης και του προσωπικού νοήματος ζωής στην πρόβλεψη του υποκειμενικού ευ ζην, του ψυχολογικού ευ ζην και της ψυχολογικής δυσφορίας των εφήβων Μπουμπούλη Χριστίνα 1, Μπρούζος Ανδρέας 1, Μισαηλίδη Πλουσία 1, & Βασιλοπουλος Στέφανος 2 1 Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, 2 Πανεπιστήμιο Πατρών Τις τελευταίες δεκαετίες, αρκετοί ερευνητές έχουν επικεντρωθεί στην διερεύνηση των παραγόντων οι οποίοι επηρεάζουν την ποιότητα ζωής του ατόμου. Η επίδραση, ωστόσο, της συναισθηματικής νοημοσύνης και του προσωπικού νοήματος ζωής στο ευ ζην και την ψυχολογική δυσφορία των εφήβων έχει ελάχιστα διερευνηθεί. Η παρούσα έρευνα είχε ως στόχο να διερευνήσει τη σχέση της συναισθηματικής νοημοσύνης και του προσωπικού νοήματος ζωής με το υποκειμενικό ευ ζην (ικανοποίηση από τη ζωή, θετικό και αρνητικό συναίσθημα), το ψυχολογικό ευ ζην και την ψυχολογική δυσφορία στους εφήβους. Έξι ερωτηματολόγια αυτοαναφοράς χορηγήθηκαν σε 477 μαθητές, ηλικίας 14 έως 17 ετών, για την αξιολόγηση της συναισθηματικής τους νοημοσύνης, του προσωπικού νοήματος ζωής, της ικανοποίησης τους από τη ζωή, των θετικών και αρνητικών συναισθημάτων, του ψυχολογικού ευ ζην και της ψυχολογικής δυσφορίας τους, αντίστοιχα. Τα αποτελέσματα έδειξαν σημαντικές συσχετίσεις μεταξύ όλων των μεταβλητών. Επιπλέον, η συναισθηματική νοημοσύνη και το προσωπικό νόημα ζωής συνέβαλαν και οι δύο στην ερμηνεία ενός σημαντικού ποσοστού της διακύμανσης του ψυχολογικού ευ ζην, της ικανοποίησης από τη ζωή και των θετικών συναισθημάτων. Όμως, μόνον η συναισθηματική νοημοσύνη βρέθηκε ότι προέβλεπε ένα ποσοστό της διακύμανσης των αρνητικών συναισθημάτων και της ψυχολογικής δυσφορίας των συμμετεχόντων. Η συζήτηση επικεντρώνεται στη θεωρητική σημασία αυτών των ευρημάτων και τις επιπτώσεις τους στην συμβουλευτική πρακτική. Λέξεις κλειδιά: ικανοποίηση από τη ζωή, προσωπικό νόημα ζωής, συναισθηματική νοημοσύνη, υποκειμενικό ευ ζην, ψυχολογικό ευ ζην, ψυχολογική δυσφορία Η επίδραση της εμπειρικής αποφυγής και της πεποίθησης αναφορικά με την πηγή ελέγχου στην ποιότητα ζωής των ατόμων με θαλασσαιμία Μιχαέλα Παρασκευά-Σιαματά, M.Sc. 1, Μαρία Σταυρινάκη, M.Sc. 1, Μαρία Καρεκλά, Ph.D. 1, Κώστας Σ. Κωνσταντίνου, Ph.D. 2, Χριστίνα Λοΐζου, M.A. 2, Κωνσταντίνος Φελλάς, Ph.D. 2, Σωτηρούλα Χρίστου, M.D. 3 1 Πανεπιστήμιο Κύπρου, Λευκωσία, Κύπρος 2 Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών RUBSI, Λευκωσία, Κύπρος 3 Κέντρο Θαλασσαιμίας, Λευκωσία, Κύπρος Η ψυχολογική στήριξη ατόμων που αντιμετωπίζουν προβλήματα υγείας είναι πολύ σημαντική αλλά πολλές φορές δεν παρέχεται αποτελεσματικά λόγω της μη εξατομίκευσής της στις ανάγκες του εκάστοτε ατόμου. Πολλοί ατομικοί παράγοντες ρίσκου, όπως είναι η αίσθηση εξωτερικής πηγής ελέγχου, η ψυχοπαθολογία και το φύλο έχουν συνδεθεί με μειωμένη ποιότητα ζωής σε άτομα με θαλασσαιμία. Η εμπειρική αποφυγή έχει βρεθεί ότι επηρεάζει την εμφάνιση συμπτωμάτων σε χρόνιους ασθενείς, παρ' αυτά η σχέση της με τη θαλασσαιμία και την ποιότητα ζωής δεν έχει εξεταστεί. Η παρούσα μελέτη εξέτασε

132 τις διαφορές μεταξύ δύο επιπέδων αίσθησης πηγής ελέγχου (εσωτερικής και εξωτερικής) όσον αφορά τη σωματική και ψυχολογική ποιότητα ζωής καθώς επίσης και την επίδραση της εμπειρικής αποφυγής στην ποιότητα ζωής 100 ατόμων με θαλασσαιμία. Τα ερωτηματολόγια Short Form Health Survey (SF-36), το Acceptance and Action Questionnaire-II (AAQ-II) και το Multidimensional Health Locus of Control Scale (MHLC-C) χορηγήθηκαν στους συμμετέχοντες. Τα άτομα που είχαν την αίσθηση της εξωτερικής πηγής ελέγχου είχαν χαμηλότερη ψυχολογική ποιότητα ζωής σε σύγκριση με τα άτομα με αίσθηση εσωτερικού ελέγχου. Τα άτομα με υψηλή εμπειρική αποφυγή παρουσίαζαν σημαντικά χαμηλότερη σωματική ποιότητα ζωής αλλά δε φάνηκε να διαφέρουν σημαντικά όσον αφορά την πηγή ελέγχου. Δεν υπήρξε σημαντική αλληλεπίδραση μεταξύ του φύλου και της εμπειρικής αποφυγής όσον αφορά την ποιότητα ζωής. Τα εν λόγω αποτελέσματα μπορούν να βοηθήσουν στο σχεδιασμό εξατομικευμένων προγραμμάτων βελτίωσης της ποιότητας ζωής των ατόμων που πάσχουν από θαλασσαιμία, προγράμματα που θα είναι ευαίσθητα στις ανάγκες του κάθε ατόμου και ως εκ τούτου πιο αποτελεσματικά. Λέξεις κλειδιά: εμπειρική αποφυγή, πηγή ελέγχου, ποιότητα ζωής, θαλασσαιμία Η ψυχολογία των εφήβων προσφύγων με χώρα υποδοχής την Ελλάδα: πρόταση πρωτόκολλου συνέντευξης για τη χορήγηση ασύλου Στραφιώτη, Χ., Παπαϊωάννου-Σπυρούλια, Α. City Unity College, Αθήνα Ως πρόσφυγας ορίζεται το άτομο που αναγκάζεται ή εξαναγκάζεται να εγκαταλείψει την πατρίδα ή τον τόπο της μόνιμης κατοικίας του και να καταφύγει σε μια ξένη χώρα (χώρα υποδοχής). Στόχος της παρούσας προσέγγισης είναι η εστίαση στα ψυχολογικά προβλήματα των έφηβων προσφύγων που καταφθάνουν στην Ελλάδα αιτούμενοι άσυλο. Δεδομένου ότι η πρώτη επαφή τους στη χώρα υποδοχής είναι η συνέντευξη προς εξέταση του αιτήματός τους για χορήγηση ή μη ασύλου, προτείνουμε τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου και κατάλληλα προσαρμοσμένου πρωτοκόλλου συνέντευξης, λαμβάνοντας κυρίως υπόψη: α) τα ψυχολογικά προβλήματα, β) την ευαλωτότητα/ιδιαιτερότητα και γ) τον ηλικιακό παράγοντα του συγκεκριμένου πληθυσμού. Στο πλαίσιο αυτό, θεωρούμε ότι θα είναι αποτελεσματική η κατάλληλα προσαρμοσμένη κοινωνικο-ψυχολογική υποστήριξη του συγκεκριμένου ευπαθούς πληθυσμού και ταυτόχρονα η ευαισθητοποίηση και η προστασία της χώρας υποδοχής. (125 λέξεις) Λέξεις κλειδιά: έφηβοι πρόσφυγες, χώρα υποδοχής, πρωτόκολλο συνέντευξης, ψυχολογία προσφύγων, ευαισθητοποίηση Εμπειρίες και καλές πρακτικές από την υλοποίηση δράσεων στα πλαίσια ευρωπαϊκού προγράμματος Comenius Regio Schools without borders Καλογιάννη Βασιλική-Αλίκη, Μαγειρίας Δημήτριος Φορέας εκπροσώπησης: Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Τρικάλων Η εργασία αυτή επιχειρεί να παρουσιάσει τις αποκτηθείσες εμπειρίες αλλά και τις καλές πρακτικές που προέκυψαν κατά το πρώτο έτος υλοποίησης του ευρωπαϊκού προγράμματος Comenius Regio με τίτλο Schools without borders που πραγματοποιείται με τη συνεργασία της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Τρικάλων και αντίστοιχου φορέα του Βελγίου. Επιπρόσθετα επιχειρεί να προτείνει δραστηριότητες στους εκπαιδευτικούς με στόχο την ευαισθητοποίηση των μαθητών και την αποδόμηση προκαταλήψεων και αρνητικών στάσεων για μετανάστες και για άλλες ευπαθείς κοινωνικές ομάδες. Καθώς κύριος στόχος των δράσεων του προγράμματος ήταν η ευαισθητοποίηση των μαθητών και η αλλαγή στάσεων στο θέμα των μεταναστών αξιοποιήθηκε αρχικά διαδικτυακό υλικό σχετικό με τη θεματολογία και εν συνεχεία οι

133 μαθητές κλήθηκαν να συμμετάσχουν σε παιχνίδια προσομοίωσης και παιχνίδια ρόλων, δημιουργώντας δικές τους ιστορίες και καταγράφοντας τα συναισθήματά τους.τόσο η εμπειρική παρατήρηση όσο και η συμπλήρωση των ερωτηματολογίων που δόθηκαν στους μαθητές έδειξαν ότι η εστίαση στο συγκεκριμένο θέμα,η ενασχόληση των μαθητών μ αυτό και η συστηματική προσέγγιση ενός φαινομενικά οικείου προς τους μαθητές θέματος συνέβαλαν στον προβληματισμό, στην ευαισθητοποίηση των μαθητών και στην υιοθέτηση μιας διαφορετικής στάσης απέναντι στους μετανάστες. Ταυτόχρονα, οι έννοιες της αλληλεγγύης, της ανεκτικότητας και του σεβασμού της ιδιαιτερότητας έγιναν ευκολότερα κατανοητές,μέσω της ενσυναίσθησης. Συμπερασματικά, η εμπειρία που βίωσαν οι μαθητές, τους έκανε να αντιληφθούν ότι πίσω από τα στατιστικά στοιχεία που δημοσιεύονται για πρόσφυγες, μετανάστες και αιτούντες άσυλο, υπάρχουν ιστορίες ανθρώπων που αναγκάζονται να εκπατρισθούν. Επιπλέον αναζήτησαν τις αιτίες που αναγκάζουν τους ανθρώπους να εγκαταλείπουν τις εστίες τους καθώς και τις πολιτικές που εφαρμόζονται ή θα έπρεπε να εφαρμοστούν για να υπάρχει δικαιοσύνη και αλληλεγγύη στην κοινωνία μας. Υπ αυτήν την έννοια η συγκεκριμένη εργασία αναμένεται να αποτελέσει εργαλείο στα χέρια των εκπαιδευτικών για την ανάπτυξη και σύσφιξη πολυπολιτισμικών και διαπολιτισμικών σχέσεων στον χώρο της εκπαίδευσης. Η συμβολή της συμβουλευτικής στην εποχή της παγκοσμιοποίησης Κολυρου Κλεονίκη Η παρούσα εργασία έχει σαν σκοπό να αναδείξει τη συμβολή του θεσμού της Συμβουλευτικής και του Ε.Π. προκειμένου να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα που προκύπτουν από την παγκοσμιοποίηση. Σε αυτή την προσπάθεια «για την ανάπτυξη συντονισμένης στρατηγικής για την απασχόληση, και δη για να προάγουν τη δημιουργία εξειδικευμένου και ευπροσάρμοστου εργατικού δυναμικού, και αγοράς εργασίας ανταποκρινόμενης στις εξελίξεις της οικονομίας»(άρθρο 125 Συνθήκη του Άμστερνταμ), η Συμβουλευτική και ο Ε.Π. θα πρέπει να στηρίξουν ψυχολογικά το άτομο να αποδεχθεί όλες αυτές τις ριζικές αλλαγές ώστε να αποδεχτεί τον πολιτισμικά ποικίλο κόσμο και να το καταστήσουν ικανό να ερμηνεύει την πολυπλοκότητα, να στηρίζουν τα άτομα σ όλα τα στάδια των μεταβάσεων που είναι υποχρεωμένα να κάνουν κατά τη διάρκεια της επαγγελματικής, οικογενειακής και προσωπικής τους πορείας και αυτή η μετάβαση να είναι επιτυχής. Επίσης, μπορούν να συμβάλλουν στην προσωπική και κοινωνική ανάπτυξη του ατόμου, στην αυτογνωσία του, στην ανάπτυξη των φιλοδοξιών του, στην ανάπτυξη κριτικής σκέψης, δημιουργικής και συνθετικής ικανότητας και των νέων δεξιοτήτων που στηρίζονται στη διερεύνηση των «εσωτερικών» του δεδομένων. Μπορούν να καταστήσουν ικανό το άτομο να λαμβάνει και να επεξεργάζεται τις κατάλληλες πληροφορίες. Οφείλουν να στηρίζουν τα άτομα να εξετάζουν τις υπάρχουσες ευκαιρίες σε σχέση με το δικό τους σύστημα αξιών και το δικό τους πολιτισμικό πλαίσιο και μετά να κάνουν την επαγγελματική τους επιλογή. Ιδιαίτερα μεγάλο ρόλο καλούνται να παίξουν οι «Ευρωσύμβουλοι», βοηθώντας το άτομο να δει πιο σφαιρικά τα πράγματα κι όχι μόνο σε εθνικό επίπεδο. Λέξεις κλειδιά: Παγκοσμιοποίηση, Δεξιότητες, Πολιτισμικό πλαίσιο, Μετάβαση, Ευρωσύμβουλοι. Προσεγγίσεις μάθησης και αντιλήψεις για την πολυπλοκότητα και το φόρτο εργασίας του μαθησιακού έργου σε ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης ενηλίκων Κάμτσιος Σπυρίδων, Καμπουράκη Αργυρώ ΑΣΠΑΙΤΕ (Παράρτημα Ιωαννίνων) Οι προσεγγίσεις των σπουδαστών στη μελέτη εξαρτώνται από ένα πλήθος αλληλοσυσχετιζόμενων παραγόντων, όπως είναι η μέθοδος διδασκαλίας και αξιολόγησης, η δομή του μαθήματος, ο φόρτος της εργασίας κ.α. Σκοπός της μελέτης ήταν να διερευνηθεί η σχέση μεταξύ των στρατηγικών μάθησης που χρησιμοποιούν σπουδαστές σε ένα πρόγραμμα ενηλίκων (ΑΣΠΑΙΤΕ), σε σχέση με την αντίληψή τους για το

134 φόρτο εργασίας του μαθησιακού έργου και την πολυπλοκότητά του. Το δείγμα της έρευνας αποτέλεσαν 110 άτομα που φοιτούσαν στο πρόγραμμα ΕΠΠΑΙΚ της ΑΣΠΑΙΤΕ. Οι συμμετέχοντες στην έρευνα συμπλήρωσαν το ερωτηματολόγιο προσεγγίσεων μελέτης «Approaches to learning and studying inventory» (Finish version), το ερωτηματολόγιο «NASA-TLX», το οποίο αξιολογεί τον αντιλαμβανόμενο φόρτο εργασίας και το ερωτηματολόγιο «Task complexity index» που αξιολογεί την πολυπλοκότητα του μαθησιακού έργου. Από τα αποτελέσματα της πολλαπλής γραμμικής παλινδρόμησης φάνηκε ότι η σε βάθος προσέγγιση δεν προβλέπεται και δε συσχετίζεται στατιστικά σημαντικά ούτε από την αντίληψη πολυπλοκότητας, ούτε από το φόρτο εργασίας του μαθησιακού έργου, επιβεβαιώνοντας τα ευρήματα της σύγχρονης βιβλιογραφίας που αναφέρει ότι οι σπουδαστές που υιοθετούν τη σε βάθος προσέγγιση κινητοποιούνται από προσωπικό ενδιαφέρον για το αντικείμενό τους κατά τη μελέτη χωρίς να επηρεάζονται από άλλους παράγοντες. Φάνηκε επίσης ότι η αντίληψη για το φόρτο εργασίας καθώς και η έλλειψη πληροφοριών για το μαθησιακό έργο σχετίστηκαν θετικά και προέβλεψαν την υιοθέτηση της επιφανειακής προσέγγισης στη μάθηση, στην οποία οι σπουδαστές έχουν την πρόθεση να αναπαράγουν τις ιδέες του κειμένου και συνήθως χρησιμοποιούν διάφορες τεχνικές αποστήθισης. Φάνηκε τέλος, ότι η έλλειψη πληροφόρησης για το μαθησιακό έργο προβλέπει την αντίληψη για το φόρτο εργασίας. Τα αποτελέσματα της έρευνας καθίστανται σημαντικά για την προσέγγιση της διδασκαλίας σε προγράμματα εκπαίδευσης ενηλίκων και συζητιούνται στο πλαίσιο της σύγχρονης βιβλιογραφίας. Λέξεις κλειδιά: προσεγγίσεις μελέτης, φόρτος εργασίας. Διαστάσεις της Πιστοποίησης Αποφοίτων Τμημάτων Υγείας, Αγωγής και Κοινωνικής Πρόνοιας ως Εκπαιδευτές Βρεφικής Χειροπρακτικής Μάντζιου, Σ., 1 Καραβίδα, Β., 1 Αχνούλα, Γ., 1 Διονύσης, Σ Τμήμα Προσχολικής Αγωγής, ΤΕΙ Ηπείρου Η παρούσα εργασία σχετίζεται με τη Θεματική «Συμβουλευτική στην Εκπαίδευση». Τα τελευταία χρόνια, σε διεθνές επίπεδο, τα πρώιμα προληπτικά προγράμματα στη διάρκεια του πρώτου χρόνου ζωής, επεκτείνονται αλματωδώς στη μορφή της θεραπευτικής αφής και του αγγίγματος (Μάντζιου, 2013). Η Βρεφική Χειροπρακτική είναι επιστημονικά τεκμηριωμένη πρακτική (Simpson, 2001; Field et al., 2011; Chen et al., 2011), ιδιαίτερα χαμηλού κόστους συμβάλλοντας όχι μόνο στη σωματική υγεία (Smith et al., 2013; Ferber et al., 2002; Field et al. 2004) αλλά και στην προαγωγή της κοινωνκο-συναισθηματικής ανάπτυξης του βρέφους (Yilmaz,2009; Scafidi et al., 1993). Οι Πιστοποιημένοι Εκπαιδευτές εκπαιδεύουν γονείς στην εφαρμογή της Β.Χ. με βρέφη από 0-12 μηνών. Στόχος της παρούσας εργασίας είναι να τονιστεί η σημαντικότητα της πιστοποίησης επαγγελματιών υγείας, αγωγής και εκπαίδευσης, λόγω της προσβασιμότητας που διαθέτουν στην άσκηση των επαγγελματικών τους καθηκόντων. Η Πιστοποίηση παρέχεται από τη Διεθνή Ένωση Βρεφικής Χειροπρακτικής, ΙΑΙΜ. Η εφαρμογή της Β.Χ. επιφέρει τα εξής αποτελέσματα: α) Γονεϊκή ευαισθητοποίηση σε ωφελιμότερα επικοινωνιακά μοντέλα με το βρέφος, β) Συνεργατική προσπάθεια μεταξύ γονέων και των Πιστοποιημένων Εκπαιδευτών σε κλίμα αμοιβαίας εμπιστοσύνης και ικανοποίησης με στόχο την ολόπλευρη ανάπτυξη των βρεφών. Οι Πιστοποιημένοι Εκπαιδευτές Βρεφικής Χειροπρακτικής δύναται να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε Οργανισμούς της Πολιτείας, για τη στήριξη του γονεϊκού ρόλου. Η εφαρμογή της συγκεκριμένης πρακτικής δύναται να οδηγήσει στη μείωση σπατάλης του δημοσίου χρήματος που πραγματοποιείται πολλές φορές από διάφορες Υπηρεσίες και Κέντρα, στην προσπάθεια τους να αντιμετωπίσουν παγιωμένες πλέον καταστάσεις σε μεγαλύτερες ηλικίες των παιδιών. Λέξεις κλειδιά: Βρεφική Χειροπρακτική, Εφαρμογή Πρώιμης Πρόληψης.

135 Επιλογές σταδιοδρομίας και επαγγελματική ικανοποίηση των Βιοεπιστημόνων που εργάζονται ως καθηγητές στην Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση Κατερίνα Κεδράκα, Κατερίνα Λιναρά, Ελένη Άννα Μανδαλά, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Η παρούσα μελέτη αναφέρεται στις επιλογές σταδιοδρομίας και την επαγγελματική ικανοποίηση ώριμων ηλικιακά Βιοεπιστημόνων που εργάζονται στην Εκπαίδευση, στο πλαίσιο της Επαγγελματικής Συμβουλευτικής, με άξονα ενδιαφέροντος τον σχεδιασμό ζωής και την επιλογή σταδιοδρομίας. Η επιλογή σταδιοδρομίας σχετίζεται με το αναμενόμενο επίπεδο επαγγελματικής ικανοποίησης που προσδοκά να νιώσει το άτομο, δηλαδή είναι συνάρτηση των υποκειμενικών αντιλήψεων του ατόμου σχετικά με την ελκυστικότητα και τη δυνατότητα της συγκεκριμένης εργασίας να εξασφαλίσει τα επιθυμητά για το κάθε άτομο αποτελέσματα (Κάντας, 1993). Ο σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν να καταγραφούν οι απόψεις των εκπαιδευτικών Βιολόγων για το αν οι επαγγελματικές επιλογές τις οποίες έκαναν πριν τον διορισμό τους στην Εκπαίδευση, τους προσφέρουν επαγγελματική ικανοποίηση, ύστερα από πολλά χρόνια εργασιακής εμπειρίας. Η εμπειρική έρευνα, ακολουθώντας την ποιοτική προσέγγιση, στηρίζεται σε ερευνητικά δεδομένα που συλλέχτηκαν τον Νοέμβριο του 2013 μέσα από συνεντεύξεις επτά Βιοεπιστημόνων που εργάζονται σε σχολικές μονάδες της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης στη Β. Ελλάδα. Τα δεδομένα επεξεργάστηκαν και αναλύθηκαν με τη μέθοδο της Ανάλυσης Περιεχομένου. Η αρχική προοπτική των περισσότερων δεν ήταν να εργαστούν ως εκπαιδευτικοί, όμως, τόσο η εύκολη μετάβαση στην εκπαίδευση όσο και η οικονομική σταθερότητα ήταν οι κύριοι λόγοι που τους οδήγησαν στη συγκεκριμένη επαγγελματική επιλογή. Οι περισσότεροι είναι ευχαριστημένοι με την επαγγελματική τους πορεία. Φαίνεται ότι η Εκπαίδευση αποτελεί μια «καλή» επαγγελματική εναλλακτική για τους Έλληνες Βιοεπιστήμονες που αναζητούν εργασία στο δύσκολο επαγγελματικό τοπίο του χώρου αυτού. Η Επαγγελματική Συμβουλευτική για τους νέους Βιοεπιστήμονες πρέπει να εστιαστεί στο να συσχετίσουν τις επαγγελματικές τους επιλογές με τις δικές τους προτιμήσεις και προσδοκίες. Λέξεις κλειδιά: Σταδιοδρομία, Επαγγελματική ικανοποίηση, Βιοεπιστήμονες Η συμβολή της τηλεφωνικής επικοινωνίας με τα σχολεία στη διάγνωση και στη συμβουλευτική γονέων για παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες και προβλήματα συμπεριφοράς Μπάραλη Νικολέτα, Σέμκου, Αντωνία, Παπαλαζάρου, Αλεξάνδρα, Στεργίου Ειρήνη, Αθανασοπούλου, Ευαγγελινή Ιατροπαιδαγωγικό Κέντρο Γ. Ν. «Γ. Παπανικολάου» Το Ιατροπαιδαγωγικό Κέντρο του Γ.Ν. Παπανικολάου δέχεται καθημερινά δεκάδες αιτήματα και περιστατικά για διάγνωση και αντιμετώπιση μαθησιακών δυσκολιών, αλλά και προβλημάτων συμπεριφοράς. Δεδομένου ότι σε όλα εμπλέκεται το σχολικό πλαίσιο, η συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς και τους διευθυντές των σχολείων είναι υψίστης σημασίας για την διαλεύκανση των συμπτωμάτων, έτσι ώστε να μπορεί η διεπιστημονική ομάδα να καταλήξει με μεγαλύτερη βεβαιότητα και ακρίβεια στη διάγνωση και τον σχεδιασμό της παρέμβασης. Για να επιτευχθεί μία σύντομη και συγχρόνως επαρκής επικοινωνία με τα σχολεία, το διεπιστημονικό προσωπικό στα πλαίσια του πρωτοκόλλου, κατασκεύασε μία φόρμα τηλεφωνικής επικοινωνίας, που έχει τη μορφή ημιδομημένης συνέντευξης, την οποία και χρησιμοποιεί τα τελευταία χρόνια, προκειμένου να επιτευχθεί μία καλύτερη αξιολόγηση των δυσκολιών του παιδιού. Τα τελευταία δύο χρόνια υπήρξαν συνολικά 289 νέα περιστατικά και 103 επανεκτιμήσεις, ενώ πραγματοποιήθηκαν 305 συνεδρίες συμβουλευτικής που αφορούσαν δυσκολίες μάθησης και προβλήματα συμπεριφοράς. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις χρησιμοποιήθηκαν φόρμες τηλεφωνικής επικοινωνίας, στις οποίες απάντησαν δια τηλεφώνου εκπαιδευτικοί πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Με τον τρόπο αυτό έχουν συλλεχθεί πληροφορίες για τις μαθησιακές δυσκολίες του εκάστοτε παιδιού, τυχόν προβλήματα στη συμπεριφορά του σχετιζόμενα κατά κύριο λόγο με τη

136 συμπτωματολογία της ΔΕΠ-Υ, πιθανά προβλήματα στις διαπροσωπικές σχέσεις με συνομηλίκους και εκπαιδευτικούς, καθώς και την ποιότητα συνεργασίας μεταξύ σχολείου και οικογένειας. Η τηλεφωνική επικοινωνία ως μέρος του πρωτοκόλλου που ακολουθείται συμβάλλει στη διαγνωστική εργασία και επιπρόσθετα στην ενημέρωση του σχολείου για την εικόνα του παιδιού, εγκαθιδρύει σχέσεις συνεργασίας με τους εκπαιδευτικούς, προάγει τη συνεργασία σχολείου - οικογένειας, με άξονα τις προτάσεις παρέμβασης που γίνονται στα πλαίσια της συμβουλευτικής. Λέξεις κλειδιά: τηλεφωνική επικοινωνία, σχολείο, εκπαιδευτικοί, συμβουλευτική γονέων Πρόγραμμα Ανάπτυξης Ψυχοκοινωνικών Δεξιοτήτων Μαθητών του Αυτιστικού Φάσματος και Συμβουλευτικής Γονέων Φουντουλάκη Ευαγγελία, Κουρκούτας Ηλίας, Τσαναξίδου Όλγα, Π.Τ.Δ.Ε. Ρεθύμνου Στην παρούσα εργασία θα παρουσιαστεί το περιεχόμενο, οι στόχοι, οι διαδικασίες, οι τεχνικές, οι όροι εφαρμογής, καθώς και τα αποτελέσματα ενός προγράμματος προαγωγής ψυχοκοινωνικών δεξιοτήτων για μαθητές Υψηλής Λειτουργικότητας στο φάσμα του Αυτισμού. Το πρόγραμμα εφαρμόζεται στην Κρήτη σε ένα μικρό αριθμό μαθητών και βασίζεται σε ένα συνθετικό μοντέλο παρέμβασης, το οποίο εμπερικλείει συμπεριφορικές, αναπτυξιακές, σχεσιακές και παιγνιοθεραπευτικές τεχνικές. Πιο συγκεκριμένα, βασικό στόχο του προγράμματος αποτελεί η ανάπτυξη των αντίστοιχων ψυχοκοινωνικών δεξιοτήτων των μαθητών, καθώς και ο αποτελεσματικότερος συντονισμός τους σε σχολικό, κοινωνικό και προσωπικό επίπεδο. Στην εργασία, θα παρουσιαστούν τα αποτελέσματα μίας μελέτης περίπτωσης μετά από ένα χρόνο εφαρμογής του προγράμματος. Ως προς στη μεθοδολογική κατεύθυνση της αξιολόγησης του προγράμματος επιλέχτηκε η μελέτη περίπτωσης με βάση τον πειραματικό σχεδιασμό. Η συλλογή και παρουσίαση των δεδομένων σε σχέση με την αξιολόγηση του προγράμματος στηρίζεται σε συνεντεύξεις και σε μία σειρά ψυχομετρικών-διαγνωστικών μετρήσεων, πριν και μετά την εφαρμογή του προγράμματος, για την αποτίμηση της εξέλιξης της ψυχοκοινωνικής και συναισθηματικής λειτουργικότητας του παιδιού. Παράλληλα, παρουσιάζονται ποιοτικά δεδομένα που συλλέχτηκαν από τις συνεντεύξεις των γονέων, του ειδικού παιδαγωγού και του συμβουλευτικού ψυχολόγου. Το πρόγραμμα εφαρμόζεται σε συνδυασμό με τη συμβουλευτική υποστήριξη και εποπτεία των γονέων. Θα παρουσιαστούν, επίσης, οι διάφοροι παράμετροι και διαστάσεις εφαρμογής της συμβουλευτικής εργασίας, καθώς και οι θεωρητικές αναφορές και τεχνικές προσαρμογές που απαιτούνται, ώστε να είναι αποτελεσματικότερη η διαχείριση των δυσκολιών των παιδιών, αλλά και η αντιμετώπιση των κοινωνικών και εκπαιδευτικών προκλήσεων από τους γονείς. Λέξεις κλειδιά: Αυτισμός Υψηλής Λειτουργικότητας, συμβουλευτική, ψυχοκοινωνικές δεξιότητες Διερευνώντας το πλαίσιο για το σχεδιασμό Βιωματικών Ομάδων Γονέων Ευανθία Μανώλα, Ψυχολόγος, Οικογενειακή Ψυχοθεραπεύτρια, M. Sc. στη Σχολική-Εξελικτική Ψυχολογία, της Δήμος Κορδελιού- Ευόσμου Οι ομάδες γονέων είναι μια μορφή συμβουλευτικής, όπου μπορεί να δημιουργηθεί ένα πλαίσιο κοινωνικής και συναισθηματικής υποστήριξης. Η ύπαρξη υποστηρικτικών πλαισίων στις τρέχουσες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες είναι πιο αναγκαία από ποτέ. Προγράμματα που στοχεύουν στην αποτελεσματικότητα των γονέων και στην αύξηση της γονεϊκής επάρκειας αποτελούν παραδείγματα ψυχοεκεπαιδευτικών ομάδων, οι οποίες, ως συμβουλευτική διαδικασία, συνήθως οργανώνονται γύρω από ένα θέμα, είναι σύντομης διάρκειας, το θεωρητικό τους πλαίσιο μπορεί να προέρχεται από διάφορες θεωρίες μάθησης, ενώ ως προς τη μεθοδολογία χρησιμοποιούνται ασκήσεις και δραστηριότητες (Behrendt, 2009 Goldenberg & Goldenberg, 2005 Τσέργας, 2014). Η ποικιλομορφία των προγραμμάτων

137 εκπαίδευσης γονέων αντανακλά το εύρος και την ετερογένεια των πληθυσμών, στους οποίους απευθύνονται (Tramontana, Sherrets, & Authier, 1980). Δεν υπάρχει μια μοναδική προσέγγιση στην ομαδική συμβουλευτική γονέων. Η συγκεκριμένη ανακοίνωση έχει ως σκοπό να διερευνήσει και να εμβαθύνει στο πλαίσιο για το σχεδιασμό των Ομάδων Γονέων. Συγκεκριμένα πρόκειται να γίνει αναφορά στις τρεις διαστάσεις μιας ψυχοεκπαιδευτικής διαδικασίας, την ομάδα, το συντονιστή και τις τεχνικές και της σύνδεσης τους με τη συστημική οπτική και τη θεωρία της μετασχηματίζουσας μάθησης του Jack Mezirow. Λέξεις κλειδιά: Συμβουλευτική Γονέων, Ψυχοεκπαίδευση, Βιωματικές Ομάδες. Κέντρα Διάγνωσης, Διαφοροδιάγνωσης και Υποστήριξης (ΚΕΔΔΥ): Το άνοιγμα του «Υ» Ειρήνη Αναγνώστου, Ph.D. Σχολική Ψυχολόγος, Αναπληρώτρια Προϊσταμένη ΚΕΔΔΥ Ημαθίας Πηνελόπη Πατρίκα, Εκπαιδευτικός Ειδικής Αγωγής- M.Sc. Συμβουλευτική στην Ειδική Αγωγή, την Εκπαίδευση και την Υγεία, Παιδαγωγικό Τμήμα Ειδικής Αγωγής, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Τα ΚΕΔΔΥ αποτελούν τις εκπαιδευτικές εκείνες υπηρεσίες της Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης που περιλαμβάνουν την διαφοροδιάγνωση, διάγνωση, αξιολόγηση και αποτύπωση των ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών (ε.ε.α) των μαθητών προσχολικής και σχολικής ηλικίας. Ο ρόλος και οι αρμοδιότητες του συγκεκριμένου φορέα όμως δεν περιορίζονται μόνο στον εντοπισμό και ανίχνευση των ε.ε.α. αλλά επεκτείνεται και στην υποστήριξη τόσο των εκπαιδευτικών και των σχολικών μονάδων, όσο και των ίδιων μαθητών τους. Στην παρούσα ανακοίνωση θα εστιάσουμε στην ανάγκη συμβουλευτικής υποστήριξης και ψυχοεκπαίδευσης των οικογενειών των μαθητών που παραπέμπονται για διάγνωση των ε.ε.α τους, όπως αυτή διαπιστώθηκε στο ΚΕΔΔΥ Ημαθίας. Συγκεκριμένα, εκτός από την ενημέρωση των γονέων σχετικά με τις ε.ε.α. των παιδιών τους, θα αναδειχθεί η σημασία και χρησιμότητα για παροχή πρακτικών οδηγιών στους γονείς ώστε να συνδέσουν την μαθησιακή επίδοση με την βελτίωση της αυτοεκτίμησης και την ενίσχυση της εικόνας του εαυτού των παιδιών τους, καθώς και την διαχείριση των δυσκολιών και αναγκών τους με έμφαση στις ικανότητες τους. Λέξεις κλειδιά: υποστήριξη, συμβουλευτική γονέων, ψυχοεκπαίδευση, ΚΕΔΔΥ Συμβουλευτική σε γυναίκες θύματα έμφυλης βίας: πόσο επιρρεπείς είναι στην καταθλιπτική συμπτωματολογία; Βασίλης Ν. Κιοσσές 1,3, Μαρία Παπαλαμπροπούλου 1, Νάντια Συμεωνίδου 2, Βασίλης Τ. Καραθάνος 3 1 Κέντρο Συμβουλευτικής Γυναικών Θυμάτων Βίας Δήμου Καστοριάς 2 University of Strathclyde 3 Εργαστήριο Υγιεινής και Επιδημιολογίας, Ιατρική Σχολή, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Στόχος: Η ανάδειξη της επιρρέπειας σε καταθλιπτική συμπτωματολογία σε γυναίκες θύματα έμφυλης βίας. Μέθοδος: Δεκαπέντε από τις γυναίκες που απευθύνθηκαν στο Κέντρο Συμβουλευτικής Γυναικών Θυμάτων Βίας του Δήμου Καστοριάς συμπλήρωσαν το έγκυρο και αξιόπιστο ερωτηματολόγιο PHQ-9 (Physical Health Questionnaire) το οποίο μετρά την ποιότητα της σωματικής υγείας. Στο PHQ-9 οι ερωτώμενες απαντούν στο «Πόσο ενοχληθήκατε από τα παρακάτω προβλήματα τις τελευταίες 2 εβδομάδες;» σε ζητήματα που αφορούν έλλειψη ενέργειας, ενδιαφέροντος, συγκέντρωσης, δυσκολίες στον ύπνο ή την όρεξη, αίσθησης της εικόνας για τον εαυτό, τάσεις αυτοκτονίας ενώ το σκορ κυμαίνεται από 0 έως 27. Αποτελέσματα: Το 60% των ωφελούμενων ανήκουν στην ηλικιακή ομάδα μεταξύ ετών, ενώ το υπόλοιπο 40% μοιράζεται μεταξύ των ετών και κάτω των 25 ετών. Το 86% των περιπτώσεων αφορούσε ενδοοικογενειακή βία ενώ 2 περιπτώσεις αφορούσαν βιασμό από άγνωστο. Σχεδόν οι μισές ήταν απόφοιτες δημοτικού (46.6%), ενώ όλα τα μορφωτικά επίπεδα είχαν περιπτώσεις έμφυλης βίας

138 (λύκειο: 20%, ανώτερη και ανώτατη εκπαίδευση: 33,4%). Σχεδόν όλες οι γυναίκες ανέφεραν πως έχουν υποστεί ή υφίστανται τουλάχιστον ένα είδος βίας με προεξάρχοντα αυτόν την ψυχολογικής κακοποίησης η οποία συνδυάζεται συνήθως και με σωματική κακοποίηση. Η διάρκεια της κακοποίησης κυμαίνεται μεταξύ έτη για το περίπου 33%, ενώ το 20% κακοποιείται ή κακοποιήθηκε για περισσότερο από 20 χρόνια. Το 66% των γυναικών είχαν βαθμολογία στο PHQ-9 από 11 έως 18. Οι γυναίκες αυτές τείνουν να εμφανίσουν κατάθλιψη και γι αυτό κρίνεται σκόπιμη η επανεξέτασή τους. Συμπέρασμα: Η εμπειρία κακοποίησης φαίνεται να αποτελεί ένα παράγοντα κινδύνου για την εμφάνιση καταθλιπτικής συμπτωματολογίας στις γυναίκες. Εγκυμοσύνη και λοχεία: Πέντε γυναίκες συζητούν Γιώργος Βλειώρας Γενικό Νοσοκομείο Βόλου & State University of Groningen Βάση της εργασίας αποτελούν οι ακόλουθες έννοιες της αφηγηματικής προσέγγισης στη συμβουλευτική και την ψυχοθεραπεία: εξωτερίκευση, ομάδα εξωτερικών μαρτύρων, και συλλογικό έγγραφο. Θέμα της είναι η καταγραφή των εμπειριών πέντε μητέρων από την εγκυμοσύνη και τη λοχεία τους, των δυσκολιών τους και των τρόπων αντιμετώπισής τους. Η εγκυμοσύνη και η λοχεία χαρακτηρίζονται από ορμονικές και συναισθηματικές αλλαγές και σηματοδοτούν την εισαγωγή ενός νέου ρόλου στη ζωή της γυναίκας. Λόγω των αλλαγών αυτών, πολλές γυναίκες βιώνουν έντονο άγχος και στεναχώρια. Η εργασία αυτή παρουσιάζει μία ποιοτική ανάλυση του περιεχομένου μιας ημιδομημένης ομαδικής συνέντευξης πέντε μητέρων. Οι ερωτήσεις αφορούσαν στα συναισθήματα, τις δυσκολίες και τους τρόπους αντιμετώπισής τους τόσο από τις ίδιες όσο και από το περιβάλλον τους από την αρχή της εγκυμοσύνης ως το τέλος της λοχείας. Η θεματική ανάλυση της συζήτησης ανέδειξε κοινά συναισθήματα ως προς την αναγνώριση και την πορεία της εγκυμοσύνης (π.χ., χαρά και αγωνία) και κοινά πρακτικά προβλήματα κατά τη λοχεία (π.χ., διαχείριση χρόνου σε σχέση με τα νέα καθήκοντα). Ανέδειξε επίσης διαφορές τόσο στις πρακτικές και συναισθηματικές δυσκολίες που αντιμετώπισαν οι γυναίκες όσο και στους τρόπους αντιμετώπισης των δυσκολιών αυτών. Οι διαφοροποιήσεις σχετίζονται, μεταξύ άλλων, με την ποιότητα της σχέσης του ζευγαριού και την διαθεσιμότητα υποστηρικτικού δικτύου. Η παρούσα εργασία μπορεί να αποτελέσει τη μαγιά για την καταγραφή των τρόπων με τους οποίους αντιμετώπισαν τις δυσκολίες τους και άλλες μητέρες με τελικό στόχο τη συγγραφή ενός σχετικού «ζωντανού» συλλογικού εγγράφου. Εξέλιξη των Δεξιοτήτων Συμβουλευτικής μιας Εκπαιδευτικού Προσχολικής Αγωγής μέσα από τη Συνεργασία της με Γονείς Παιδιών με Αυτισμό Χρυσούλα Αποστολάρα 1 και Λοῒζος Συμεού 2 1Νηπιαγωγός, 7ο Νηπιαγωγείο Γιαννιτσών, Νομός Πέλλας, Ελλάς 2Αναπληρωτής Καθηγητής Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης, Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου, Κύπρος Η διεθνής και ελληνική βιβλιογραφία επισημαίνει την αξία της συνεργασίας μεταξύ των γονέων και των εκπαιδευτικών, η οποία δύναται να υποστηρίξει συνεργατικές παρεμβάσεις με στόχο την ακαδημαϊκή, κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη και συμπεριφορά των παιδιών. Η σχέση αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική για τα παιδιά με αναπηρίες, όπως παιδιά με διαταραχές στο φάσμα του αυτισμού (ASD), που χαρακτηρίζονται από μια σειρά από γνωστικές, αισθητικές, κινητικές, επικοινωνιακές και κοινωνικές δυσκολίες. Ο ρόλος του συμβούλου είναι καθοριστικός στο πλαίσιο αυτό, όταν σε κλίμα κατανόησης, υποστήριξης και ειλικρίνειας καταφέρει να υποστηρίξει τους γονείς, οι οποίοι έχουν άμεση ανάγκη για συμβουλευτική και ψυχολογική υποστήριξη. Στόχος της προφορικής αυτής ανακοίνωσης είναι η παρουσίαση των ευρημάτων μιας μελέτης περίπτωσης νηπιαγωγού που πραγματοποιήθηκε σε τμήμα ειδικού νηπιαγωγείου στη Στερεά Ελλάδα το 2013 και διερευνούσε την εξέλιξη των συμβουλευτικών της

139 δεξιοτήτων στη συνεργασία της με τους γονείς παιδιών με αυτισμό. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε με τη συμμετοχή πέντε γονέων παιδιών με αυτισμό και περιλάμβανε ημι-δομημένες συνεντεύξεις με τους γονείς των παιδών και τους ειδικούς εκπαιδευτικούς του σχολείου, ημερολόγια αναστοχασμού της νηπιαγωγού και κριτήρια καταγραφής της εξέλιξης των παιδιών με τη μέθοδο TEACH. Τα ευρήματα της έρευνας φανερώνουν ότι στο υπόψη πλαίσιο, η νηπιαγωγός ανέπτυξε συγκεκριμένες δεξιότητες συμβουλευτικής, οι οποίες ενίσχυσαν τόσο τους γονείς ως προς την υποστήριξη που έδιναν στα παιδιά τους, όσο και τα ίδια τα παιδιά. Από την έρευνα προκύπτουν συγκεκριμένες εισηγήσεις σε σχέση με τη σχολική υποστήριξη των παιδιών με αυτισμό μέσα από την κατάρτιση των εκπαιδευτικών σε δεξιότητες συμβουλευτικής. Λέξεις κλειδιά: δεξιότητες συμβουλευτικής, νηπιαγωγός, συνεργασία, γονείς, αυτισμός. H συμβολή της συστημικής σκέψης στην ενίσχυση του ρόλου των εκπαιδευτικών Σιμουλίδου Ελισάβετ, Εκπαιδευτικός, Ψυχολόγος (Dipl. Psych), MSc, Υπεύθυνη ΣΣΝ, Συμβουλευτικός Σταθμός Νέων (ΣΣΝ) της Δ/νσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ανατολικής Θεσσαλονίκης Στο Συμβουλευτικό Σταθμό Νέων της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ανατολικής Θεσσαλονίκης (θεσμικό πλαίσιο σύμφωνα με την Υ.Α /Γ7/ ) καλούμαστε να αλληλεπιδράσουμε με τη σχολική κοινότητα, είτε σε επίπεδο πρόληψης και προαγωγής ψυχικής υγείας είτε σε επίπεδο διαχείρισης αναφερόμενων δυσλειτουργικών συμπεριφορών και καταστάσεων, στηριζόμενοι στο συστημικό μοντέλο. Έτσι, εστιάζουμε στην παρατήρηση συμπεριφορών, ενίοτε «προβληματικών», στο εκάστοτε πλαίσιο. Οι συστημικές ιδέες μπορούν να προκαλέσουν τους εκπαιδευτικούς να σκεφτούν με διαφορετικό τρόπο χρησιμοποιώντας τον αναστοχασμό, την αναπλαισίωση, τη μεταφορά. Ενθαρρύνουμε πολλές και διαφορετικές υποθέσεις για κάθε συμπεριφορά, καθώς και τη μετακίνηση από το άτομο και τις ιδιότητες στις σχέσεις. Έτσι προσκαλούμε τους εκπαιδευτικούς να λαμβάνουν υπόψη όλα τα πιθανά πλαίσια στα οποία κινείται ένας μαθητής, φωτίζοντας την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Μια τέτοια οπτική φαίνεται να οικοδομείται πάνω στα θετικά στοιχεία και στις δυνάμεις του κάθε ατόμου και του κάθε συστήματος χωρίς να «ψυχολογικοποιεί» συμπεριφορές και να επικαλείται την ανάγκη ειδικών. Η κύρια υπόθεση είναι ότι κάθε σύστημα διαθέτει όλα τα αποθέματα που χρειάζεται για την επίλυση των προβλημάτων του. Απαντώντας στην πρόσκληση των εκπαιδευτικών, γινόμαστε κι εμείς ένα κομμάτι του πλαισίου συν-κατασκευάζοντας ενεργά νέες προοπτικές. Έτσι, λοιπόν, η συστημική σκέψη δίνει λόγο και στους εκπαιδευτικούς τονίζοντας την επικοινωνιακή διάσταση κάθε συμπεριφοράς, αφού βασική θέση της συστημικής συμβουλευτικής είναι ότι κάθε συμπεριφορά είναι επικοινωνία. Εν τέλει, μια τέτοια προσέγγιση φαίνεται να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική στην ενίσχυση της αυτο-οργάνωσης και της αυτενέργειας της σχολικής κοινότητας στη διαχείριση συγκρούσεων, στην αναφερόμενη σχολική βία, σε θέματα που άπτονται του κοινωνικού αποκλεισμού. Λέξεις κλειδιά: συστημική συμβουλευτική, ενδυνάμωση εκπαιδευτικών, αποθέματα, αναστοχασμός, αναπλαισίωση Το e-portofolio ενηλίκων : αυτοβιογραφία και ανασχεδιασμός ζωής Καλογεροπούλου Παναγιώτα Στο πλαίσιο του σεμιναρίου του ΕΟΠΠΕΠ με θέμα «Ανάπτυξη δεξιοτήτων δια βίου διαχείρισης σταδιοδρομίας» διενεργήθηκε μελέτη περίπτωσης προκειμένου να διερευνηθεί και να αξιολογηθεί η συμβολή του εργαλείου e- portofolio και των εμπεριεχομένων σε αυτό δυνατοτήτων στην ενίσχυση του αυτοπροσδιορισμού και της αυτογνωσίας. Προσανατολιστήκαμε στην επιλογή ενός ενήλικα που βρίσκεται σε μια στιγμή επαγγελματικής μετάβασης, όχι υποχρεωτικής, αλλά πιεστικά προσωπικής.

140 Σκοπός της έρευνάς μας ήταν να διαπιστώσουμε εάν το εργαλείο, που προσκαλεί σε μια καθοδηγούμενη καταγραφή δεξιοτήτων, μπορεί εν τέλει, με μια διαφοροποιημένη διαχείριση, να λειτουργήσει ως έναυσμα για μια προσωπική αφήγηση, περισσότερο ελεύθερη, επιτρέποντας στον συμβουλευόμενο να γνωρίσει καλύτερα τον εαυτό του και να συμμετάσχει ο ίδιος στην συγκρότηση της ιστορίας του, δηλαδή της ταυτότητάς του. Θα παρουσιαστούν τα αποτελέσματα και τα συμπεράσματα της έρευνας. Μέθοδος μας υπήρξε η αφηγηματική, κατευθυνόμενη αυτοβιογραφία που χρησιμοποιήθηκε συμπληρωματικά με το e-portofolio. Λέξεις κλειδιά: σχεδιασμός ζωής, προσωπική ιστορία, αυτοπροσδιορισμός, αυτογνωσία, ταυτότητα Η σημασία της Αυτορρύθμισης στην Πρώιμη Παιδική Ηλικία Βασιλική Καραβίδα, Καθηγήτρια Εφαρμογών, Τμήμα Προσχολικής Αγωγής, Τ.Ε.Ι. Ηπείρου Ελένη Καραβίδα, Φιλόλογος, Δ/θμια Εκπαίδευση Πρέβεζας Κώτσης Θεοφάνης, Καθηγητής Φυσικής Αγωγής, Α/θμια Εκπαίδευση Άρτας Τα μωρά και τα μικρά παιδιά από τη στιγμή της γέννησής τους εκτίθενται σε νέες εμπειρίες που τους προκαλούν αναστάτωση και φόβο, και εκφράζουν την αγωνία τους με διάφορους τρόπους, όπως κλάμα, νυχτερινή ενούρηση, προσκόλληση. Μεγαλώνοντας αναπτύσσουν σταδιακά ικανότητες που τα βοηθούν να αντιλαμβάνονται τα αισθήματά τους, να τα εκφράζουν και να τα ρυθμίζουν. Αυτή η ικανότητα των παιδιών να διαχειρίζονται τα αισθήματά τους, ορίζεται ως αυτορρύθμιση. Η ανάπτυξη της αυτορρύθμισης αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της ανάπτυξης των μικρών παιδιών και είναι φανερή σε όλους τους τομείς συμπεριφοράς τους (Shonkoff & Phillips, 2000 Gillespie & Seibel, 2006). Η ικανότητα των παιδιών να ρυθμίζουν τα συναισθήματα και την προσοχή τους, αναδύεται μέσα στο πλαίσιο φροντίδας. Οι γονείς και οι παιδαγωγοί προσχολικής ηλικίας μπορούν να βοηθήσουν στην ανάπτυξη της αυτορρύθμισης, λαμβάνοντας κάθε φορά υπόψη την ιδιοσυγκρασία και την ηλικία του παιδιού, με την πραγματοποίηση γνωστών καθημερινών δραστηριοτήτων, με επαναλαμβανόμενα μοτίβα ερωτήσεων και επιβραβεύσεων, με τη δημιουργία προτύπων μίμησης συμπεριφοράς, με την επιβράβευση και την υποστήριξη που δίνουν στα παιδιά, με την άμεση καθοδήγηση, καθώς και με την σταδιακή βοήθεια του παιδιού ώστε να γίνει ανεξάρτητο (Saarni, 1999 Sroufe, 1995). Με την ανάπτυξη των ικανοτήτων αυτορρύθμισης τα παιδιά μπορούν να διαχειρίζονται πολλά καθήκοντα κατά την πρώιμη παιδική ηλικία, καθώς μέσω αυτών των δεξιοτήτων γίνονται πιο ικανά στο να αντιμετωπίσουν δύσκολες και αγχωτικές καταστάσεις της ζωής τους, όπως η απώλεια ενός κατοικίδιου ή ακόμη και ένα διαζύγιο. Αυτό τα βοηθά να περιορίσουν τις επιπτώσεις του στρες που μπορούν να συμβάλλουν σε ψυχολογικά προβλήματα. Λέξεις κλειδιά: Αυτορρύθμιση, συναισθήματα, Πρώιμη Παιδική Ηλικία Εφαρμογή προγραμμάτων θεραπευτικής παρέμβασης σε παιδιά που διαμένουν σε ιδρύματα. Η σημασία της διεπιστημονικής συμβουλευτικής. Σέμκου Αντωνία, Παπαλαζάρου Αλεξάνδρα, Μπάραλη Νικολέτα, Αθανασοπούλου Ευαγγελινή. Ιατροπαιδαγωγικό Κέντρο, Γ.Ν.Γ.Παπανικολάου, Θεσσαλονίκη Η Διεπαγγελματική Συμβουλευτική είναι ένας τρόπος συνεργασίας ειδικών στην κατανόηση και λύση των προβλημάτων που παρουσιάζονται στο πλαίσιο εργασίας τους. Στο Ιατροπαιδαγωγικού Κέντρου του Γ.Ν.Γ. Παπανικολάου η διεπαγγελματική συμβουλευτική καθορίζεται από παράγοντες που συνδέονται με τη δομή των υπηρεσιών, τα γεωγραφικά τους όρια, τις προσδοκίες τους, τον τρόπο λειτουργίας τους, με την αποδοχή των αιτημάτων και των παραπομπών από αυτές. Αφορά συμβουλευτικές συνεδρίες με ειδικούς σχολικών δομών, λοιπών υπηρεσιών ψυχικής υγείας, ιδρυμάτων και δικαστικών αρχών, πάντα με αφορμή την παρακολούθηση περιπτώσεων παιδιών και των οικογενειών τους. Στην παρούσα εργασία παρουσιάζεται η διεπιστημονική συμβουλευτική όπως αναπτύχθηκε ανάμεσα στο Ιατροπαιδαγωγικό

141 Κέντρο και στα ιδρύματα που αποτελούσαν τον τόπο διαμονής δύο περιπτώσεων για τα οποία ζητήθηκε θεραπευτική παρέμβαση από το Κέντρο μας. Τα παιδιά αυτά παραπέμφθηκαν με αίτημα την αντιμετώπιση σοβαρών προβλημάτων συμπεριφοράς, τα οποία το εκάστοτε ίδρυμα αδυνατούσε να διαχειριστεί. Το Κέντρο παρείχε εξατομικευμένη ατομική θεραπευτική βοήθεια, βραχείας διάρκειας, σε καθένα από τα παιδιά, καλλιεργώντας και ενισχύοντας βασικές δεξιότητες: αυτογνωσία, επίλυση προβλημάτων, κριτική σκέψη, δεξιότητες διαπροσωπικών σχέσεων, ενσυναίσθηση, διαχείριση συναισθημάτων, άγχους, έχοντας σαν στόχο τη βελτίωση της ψυχοκοινωνικής επάρκειας. Η διεπιστημονική συμβουλευτική που εξελίσσονταν παράλληλα ακολουθώντας τη θεραπευτική πορεία, απευθύνονταν στα μέλη του ιδρύματος που λειτουργούσαν ως πρόσωπα αναφοράς για το κάθε παιδί. Στόχο είχε την πληροφόρηση σχετικά με τις δυσκολίες του παιδιού, την ενεργό συμμετοχή του προσωπικού στη θεραπευτική διαδικασία, τη διευκόλυνση συνεργασίας του ιδρύματος με άλλα πλαίσια, όπως η οικογένεια καταγωγής του παιδιού, το σχολείο κλπ, την αναγνώριση και ενίσχυση των θετικών πρακτικών και την εκπαίδευση σε νέους, αποτελεσματικούς τρόπους διαχείρισης. Λέξεις κλειδιά: διεπαγγελματική συμβουλευτική, ίδρυμα, παιδί, θεραπευτική παρέμβαση Οικογένειες με χρήση ουσιών σε ιατροπαιδαγωγική υπηρεσία: δυνατότητες παρέμβασης. Ευαγγελινή Αθανασοπούλου, Αντωνία Σέμκου, Πέτρος Αλεκτορίδης, Ειρήνη Στεργίου, Ιωάννα Χατζηλία, Μαγδαληνή Καραγιάννη Ιατροπαιδαγωγικό Κέντρο Γ.Ν. Γ.Παπανικολάου Στις ιατροπαιδαγωγικές υπηρεσίες προσέρχεται ένας ολοένα αυξανόμενος αριθμός οικογενειών με χρήση ουσιών στο εσωτερικό της. Η χρήση αφορά στα ανήλικα μέλη της οικογένειας ή\και στον γονέα ή τους γονείς. Το αρχικό αίτημα αφορά σε αναπτυξιακές και μαθησιακές δυσκολίες ή προβλήματα συμπεριφοράς του παιδιου \εφήβου, ενώ συχνά οι παραπομπές γίνονται από τους θεραπευτές των γονέων, από κοινωνικές υπηρεσίες, με την διαμεσολάβηση του σχολείου, από τους επιμελητές ανηλίκων ή το δικαστήριο και από άλλα συγγενικά πρόσωπα. Οι οικογένειες αυτές θέτουν πολύπλοκα ζητήματα ως προς την φροντίδα και το κατάλληλο πλαίσιο διαμονής των ανηλίκων μελών τους, την επάρκεια του γονιού, τις πιθανές επιπτώσεις στην ανάπτυξη, και αναδεικνύουν τον ιδιαίτερο ρόλο τον οποίο οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας οφείλουν να διαδραματίζουν στις περιπτώσεις αυτές και μάλιστα σε πλαίσιο συνεργασίας και συντονισμού στις σημερινές συνθήκες κρίσης όπου αυξάνεται η χρήση ουσιών. Στην παρουσίαση αυτή( η οποία αποτελεί εξέλιξη μας συνεχιζόμενης εστιασμένης κλινικής εργασίας στο πλαίσιο της υπηρεσίας μας), θα αναφερθούμε σε δέκα οικογένειες τις οποίες παρακολουθούμε θεραπευτικά Η κλινική εργασία φωτίζει πλευρές της καθημερινότητας και του ψυχικού τοπίου του παιδιού και θέτει τον θεραπευτή και την ομάδα μπροστά στην ανάγκη για κλινική σκέψη για θέματα όπως η αδυναμία εξασφάλισης μιας προβλέψιμης καθημερινότητας από πλευράς των γονέων, η αντιστροφή ρόλων με το παιδί να αναδεικνύεται σε φροντιστή του γονιού, ενδεχόμενες απώλειες σε περίπτωση νοσηλείας ή θανάτου του γονιού, φαινόμενα ρατσισμού κ.α. Θα γίνει αναφορά στα ζητήματα που τίθενται καθώς και στις δυνατότητες για πρόληψη εφόσον είναι γνωστό ότι τα παιδιά με γονείς τοξικοεξερτημενους είναι ομάδα υψηλού κινδύνου. Λέξεις κλειδιά: χρήση ουσιών, παιδιά τοξικοεξερτημένων, γονική επάρκεια, παιδική προστασία

142 ΣΑΒΒΑΤΟ 8 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2014 Διερεύνηση επαγγελματικών ενδιαφερόντων και επαγγελματικής αυτεπάρκειας μαθητών Γυμνασίων Ηρακλείου Κρήτης Ιωσήφ Φραγκούλης, Επίκουρος Καθηγητής Α.Σ.ΠΑΙ.Τ.Ε. Αντωνίου Θεόδωρος, Υπεύθυνος Σ.Ε.Π. του ΚΕ.ΣΥ.Π. Ηρακλείου Η επιλογή επαγγέλματος αποτελεί μια από τις σημαντικότερες αποφάσεις που λαμβάνει το άτομο κατά τη διάρκεια της ζωής του. Η λήψη αυτής της απόφασης αποτελεί μια δυναμική - εξελικτική διαδικασία η οποία δεν περιορίζεται μόνο στις τελευταίες τάξεις του Λυκείου, αλλά ξεκινά ήδη από την τρίτη τάξη του Γυμνασίου. Στην διαδικασία αυτή εμπλέκεται ένα ευρύ φάσμα κριτηρίων και προϋποθέσεων. Μεταξύ αυτών τα επαγγελματικά ενδιαφέροντα και η αυτεπάρκεια των μαθητών. Τα ενδιαφέροντα εκφράζουν ότι μας αρέσει και ότι δεν μας αρέσει. Η αυτεπάρκεια αναφέρεται στην πεποίθηση που έχει το άτομο ότι είναι ικανό να φέρει σε πέρας ένα συγκεκριμένο έργο. Η καταγραφή των επαγγελματικών ενδιαφερόντων και των πεποιθήσεων για ικανότητες αποτελεί το συνδετικό κρίκο μεταξύ τους αλλά και της τελικής επαγγελματικής επιλογής του ατόμου. Για την διερεύνηση των ενδιαφερόντων και της επαγγελματικής αυτεπάρκειας πραγματοποιήθηκε εμπειρική έρευνα σε μαθητές Γ Γυμνασίου σχολικών μονάδων του Ηρακλείου Κρήτης, με την χρήση των αντίστοιχων ψυχομετρικών εργαλείων του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου. Τα Τεστ βασίζονται στο θεωρητικό πλαίσιο του εξαγωνικού μοντέλου που διατύπωσε και περιέγραψε ο Holland και τα οποία αξιολογούν τα ενδιαφέροντα και την αυτεπάρκεια του ατόμου σε έξι μεγάλες κατηγορίες τύπων προσωπικότητας: α) στον Πρακτικό, β) στον Ερευνητικό, γ) στον Καλλιτεχνικό, δ) στον Κοινωνικό, ε) στον Επιχειρηματικό, και στ) στον Οργανωτικό-Διοικητικό. Από τα αποτελέσματα της έρευνας διαπιστώθηκε ότι υπερέχουν, στους μαθητές του δείγματος, οι τύποι προσωπικότητας, ταυτόχρονα από πλευράς ενδιαφερόντων και αυτεπάρκειας. Ειδικότερα αυτοί που υπερέχουν είναι: ο Καλλιτεχνικός, ο Κοινωνικός και ο Επιχειρηματικός τύπος. Από την έρευνα προέκυψε διαφοροποίηση του φύλου, υπέρ των κοριτσιών, αναφορικά με τα ενδιαφέροντα και την αυτεπάρκεια στους τύπους α) Πρακτικό, β) Καλλιτεχνικό και γ) Κοινωνικό. Επιπλέον διαπιστώθηκε συσχέτιση μεταξύ των επαγγελματικών ενδιαφερόντων και της επαγγελματικής αυτεπάρκειας, όσον αφορά τον Ερευνητικό, Επιχειρηματικό και Κοινωνικό τύπο. Τέλος, από την έρευνα διαπιστώθηκε πως ο συνδυασμός του «τι αρέσει στους μαθητές να κάνουν» και του «τι μπορούν να κάνουν», μέσω διαρκούς πληροφόρησης για τον εαυτό τους, με την βοήθεια των ψυχομετρικών εργαλείων, αλλά και του περιβάλλοντος παραμένει λειτουργικός και προς όφελος των μαθητών, παρά την αβεβαιότητα της εποχής και των συνεχών και απρόβλεπτων αλλαγών. Λέξεις κλειδιά: Ενδιαφέροντα, αυτεπάρκεια, τεστ τυπολογίας Holland, μαθητές Γυμνασίου Αναπαραστάσεις της επιθετικότητας στα παιδικά σχέδια: Σχέση με την ηλικία και τις κανονιστικές πεποιθήσεις των παιδιών για την επιθετικότητα Ζέρβα Βάγια & Μισαηλίδη Πλουσία Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν να διερευνήσει το πώς τα παιδιά αναπαριστούν την επιθετικότητα στα σχέδια τους. Πιο συγκεκριμένα, εξετάστηκαν οι σχεδιαστικοί δείκτες που χρησιμοποιούν τα παιδιά για την αναπαράσταση επιθετικών ανθρώπινων φιγούρων, και η επίδραση της ηλικίας και των κανονιστικών πεποιθήσεων των παιδιών για την επιθετικότητα στη χρήση των δεικτών αυτών. Στην έρευνα πήραν μέρος παιδιά (Ν = 90) ηλικίας 7 έως 11 ετών. Αρχικά τα παιδιά απάντησαν σε ερωτήσεις που εξέταζαν την κατανόηση της έννοιας της επιθετικότητας και συμπλήρωσαν την Κλίμακα Κανονιστικές Πεποιθήσεις για

143 την Επιθετικότητα (Huesmann & Guerra, 1997). Στη συνέχεια τους ζητήθηκε να σχεδιάσουν δύο ανθρώπινες φιγούρες: μία επιθετική και μία ευγενική (σχέδιο ελέγχου). Τα σχέδια αξιολογήθηκαν με δύο τρόπους: Πρώτον, εξετάστηκε η χρήση σχεδιαστικών δεικτών που υποδηλώνουν επιθετικότητα: (i) στο πρόσωπο (π.χ., στόμα με δόντια ), (ii) στο σώμα (π.χ., χέρια σφιγμένα σε μπουνιές ) της ανθρώπινης φιγούρας ή/και (iii) στο πλαίσιο της εικόνας (π.χ., σχεδίαση αντικειμένων βίας ). Δεύτερον, μια ομάδα ενηλίκων (n = 10) αξιολόγησε σε ειδικά σχεδιασμένες κλίμακες την ένταση με την οποία εκφράζονταν η επιθετικότητα σε κάθε σχέδιο. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η επίδραση της ηλικίας ήταν σημαντική. Τα μεγαλύτερα παιδιά χρησιμοποιούσαν σημαντικά μεγαλύτερο αριθμό και εύρος σχεδιαστικών δεικτών για την αναπαράσταση της επιθετικότητας από ότι τα παιδιά μικρότερης ηλικίας. Τα σχέδια των μεγαλύτερων παιδιών κρίθηκε από τους ενήλικες ότι αποδίδουν με μεγαλύτερη ένταση την επιθετικότητα. Οι κανονιστικές πεποιθήσεις των παιδιών για την επιθετικότητα δεν φάνηκε να επηρεάζουν την αναπαράσταση της επιθετικότητας στα παιδικά σχέδια. Συζητούνται οι δυνατότητες αξιοποίησης των ευρημάτων αυτών για τη συμβουλευτική διαχείριση της επιθετικότητας στο σχολείο. Λέξεις κλειδιά: αναπαραστάσεις επιθετικότητας, παιδικά σχέδια, πεποιθήσεις για την επιθετικότητα Ανίχνευση επιμορφωτικών αναγκών των εκπαιδευτικών της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας Κουνάβη Β., Γκολέμη Π. Ε., Γιαννακοπούλου Μ., Κατριβάνου Α., Μανωλέσος Γ. Πρόγραμμα «Ηώς» - Πρόγραμμα για την προαγωγή της ψυχικής υγείας παιδιών, εφήβων και νέων, ΚΕντρο ΚΟΙνοτικής ΨΥχιατρικής Ν/Δ Ελλάδος, Παιδοψυχιατρική Μονάδα Ψυχιατρικής Κλινικής Π.Γ.Ν.Π. Η σωστή κατάρτιση των εκπαιδευτικών της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (Δ. Ε.) διευκολύνει τη σωστή και κατάλληλη αντιμετώπιση των μαθητών με προβλήματα συμπεριφοράς (Ψυχική υγεία των παιδιών και ο ρόλος των εκπαιδευτικών). Τα προγράμματα επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών που ανταποκρίνονται στις ανάγκες τους, ενισχύουν τις δυνατότητές τους, καθιστώντας τους πιο ευέλικτους και αποτελεσματικούς στην επίλυση των προβληματικών συμπεριφορών των μαθητών εντός της τάξης. Στην παρούσα εργασία καταγράφονται οι επιμορφωτικές ανάγκες των εκπαιδευτικών της Δ. Ε. που εργάζονται σε σχολεία της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας. Η έρευνα διεξήχθη με άδεια του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων. Διανεμήθηκε ειδικά διαμορφωμένο ερωτηματολόγιο σε εκπαιδευτικούς τυχαία επιλεγμένων Γυμνασίων και Λυκείων των περιοχών Αχαΐας, Ηλείας και Αιτωλοακαρνανίας. Το ερωτηματολόγιο ήταν ειδικά κατασκευασμένο βάσει βιβλιογραφίας και το συμπλήρωσαν 346 εκπαιδευτικοί. Οι δεξιότητες των εκπαιδευτικών της Δ. Ε. συχνά δεν επαρκούν ώστε να διαχειρίζονται σωστά τις αποκλίνουσες συμπεριφορές των μαθητών τους. Ενδεικτικά, oι συχνότερες προβληματικές συμπεριφορές που αντιμετωπίζουν είναι η υπερκινητικότητα, τα προβλήματα διαπροσωπικών σχέσεων και η λεκτική βία. Δε νιώθουν επαρκείς να αντιμετωπίσουν ένα μαθητή με κατάθλιψη ή φοβία. Ως ανάγκη εκφράζεται η ύπαρξη σχολικών ψυχολόγων και κοινωνικών λειτουργών στις σχολικές μονάδες. Συμπερασματικά, τα αποτελέσματα της μελέτης έδειξαν ότι οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί δεν έχουν αποκτήσει στη βασική τους εκπαίδευση απαραίτητη εμπειρία για τη διαχείριση προβληματικών συμπεριφορών μέσα στο πλαίσιο της τάξης. Μέσω κατάλληλων επιμορφωτικών προγραμμάτων, η Συμβουλευτική Ψυχολογία μπορεί να βελτιώσει τις δεξιότητες των εκπαιδευτικών στην επίλυση προβλημάτων και στην επικοινωνία με τους μαθητές και να ενισχύσει τη συνεργασία των σχολείων με τις κατάλληλες δομές ψυχολογικής υποστήριξης. Λέξεις κλειδιά: επιμόρφωση, εκπαιδευτικοί, Δευτεροβάθμια, μαθητές, συμπεριφορά

144 Οι ερωτικές σχέσεις από το πρίσμα ενός νέου ομοφυλόφιλου Ευφροσύνη Κουκιά-Κουτελάκη, University of Sheffield Σκοπός της παρούσας μελέτης περίπτωσης ήταν η διερεύνηση του τρόπου που βιώνει ένας νέος ομοφυλόφιλος άντρας τις ερωτικές σχέσεις στη σύγχρονη Ελλάδα. Στοιχεία όπως η περιθωριοποίηση, η έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης για τη σχέση τους, η δυσκολία τους να μιλήσουν γι αυτές, αλλά και η τάση τους να επιζητούν την ανεξαρτησία καθιστά τους ομοφυλόφιλους άνδρες έναν ξεχωριστό πληθυσμό με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Για τη συλλογή των πληροφοριών διερευνήθηκε μία ημι-δομημένη συνέντευξη βασισμένη σε ερωτήσεις γύρω από τις σχέσεις, και παράγοντες που πιθανόν να επηρεάζουν την ποιότητα και την ικανοποίηση που λαμβάνουν οι σύντροφοι από αυτές. Η επιλογή των ερωτήσεων έγινε μετά από μελέτη των Kansas Marital Satisfaction Scale (KMSS; Schumm, Nichols, Schectman, & Grigsby, 1983), Dyadic Adjustment Scale (DAS; Spanier, 1976) και Relationship Assessment Scale (RAS; Hendrick, 1988). Η ανάλυση των στοιχείων έγινε σύμφωνα με τις αρχές της ερμηνευτικής φαινομενολογικής ανάλυσης και φανέρωσε 8 κεντρικά θέματα. Από αυτά προέκυψε πως οι παράγοντες που φαίνεται να επηρεάζουν την ποιότητα και τον τρόπο που ένας ομοφυλόφιλος βιώνει τις ερωτικές σχέσεις αφορούν τόσο την κάλυψη σεξουαλικών αναγκών, όσο και την παρουσία συγκεκριμένων χαρακτηριστικών στον ερωτικό σύντροφο. Ξεχώρισαν η ευστροφία και η ευγένεια, η πρόκληση θαυμασμού και το ελεύθερο πνεύμα. Σημαντικός παράγοντας φάνηκε να είναι η αποδοχή του ερωτικού συντρόφου από τον κοινωνικό περίγυρο του συμμετέχοντα. Η ικανοποίηση φάνηκε να επηρεάζεται θετικά από την εκδήλωση των συναισθημάτων και αρνητικά από τη ζήλεια. Τέλος, η σταθερότητα ερμηνεύτηκε αρνητικά από το συμμετέχοντα ως δείκτης στασιμότητας και μειωμένου ενδιαφέροντος για το σύντροφο ή τη σχέση. Λέξεις κλειδιά: ομοφυλοφιλία, σεξουαλικότητα, άνδρας, ερωτικές σχέσεις Είμαστε εμείς οι κύριοι της συμπεριφοράς μας; μια μελέτη για τη σχέση της θρησκευτικότητας με την έδρα ελέγχου Πέτρος Κεχαγιάς, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τμήμα Ψυχολογίας Ένα πεδίο έρευνας στη σύγχρονη ψυχολογία αποτελεί η θρησκευτικότητα και η παρουσίαση της στη ζωή των ανθρώπων σε πολλά επίπεδα. Η μελέτη έχει στραφεί στην αναζήτηση παραγόντων που διατηρούν τη θρησκευτικότητα ενεργή, παράγοντες που κυμαίνονται από την νευροβιολογία, μέχρι τα κοινωνικά στερεότυπα. Ταυτόχρονα, αναζητούνται οι τομείς, ατομικοί και κοινωνικοί, στους οποίες φαίνεται πως η θρησκευτικότητα επιδρά. Συχνά η θρησκευτικότητα αντιμετωπίζεται ως ένα σύστημα πεποιθήσεων το οποίο οδηγεί το άτομο προς κάποιες συμπεριφορές, ή στην αποφυγή άλλων. Δύο κατευθύνσεις στην έρευνα μας δίνουν αντικρουόμενα δεδομένα αναφορικά με την ποιότητα της επίδρασης της θρησκευτικότητας πάνω στο γνωστικό και συναισθηματικό σύστημα του ατόμου. Ωστόσο, πολλές φορές μπορούμε να εξάγουμε ασφαλή συμπεράσματα για τη σχέση της θρησκευτικότητας με τα παραπάνω συστήματα, καθώς κάποια αποτελέσματα στην έρευνα επιβεβαιώνονται ανεξαρτήτως κοινωνικών συνθηκών ή χαρακτηριστικών της εκάστοτε θρησκείας. Ένα τέτοια παράδειγμα αποτελεί η αλληλεπίδραση της θρησκευτικότητας με την έδρα ελέγχου (locus of control). Ο όρος «έδρα ελέγχου» αναφέρεται στην αίσθηση του υποκειμενικού ελέγχου του ατόμου, δηλαδή στην αντίληψη του κατά πόσο η συμπεριφορά του ελέγχεται από τον ίδιο ή από άλλους, εξωγενείς παράγοντες, όπως είναι οι κοινωνικές ομάδες και άλλες «ισχυρές» δυνάμεις. Έτσι, στον άξονα της έδρας ελέγχου διακρίνονται δύο πόλοι: η εσωτερική και η εξωτερική έδρα. Πολυάριθμες έρευνες έχουν δείξει τη θετική σχέση της θρησκευτικότητας με την εξωτερική έδρα ελέγχου. Στη συγκεκριμένη αναρτημένη ανακοίνωση θα παρουσιαστούν τα αποτελέσματα μιας έρευνας η οποία μελέτησε τη σχέση της θρησκευτικότητας με την έδρα ελέγχου, υπό την παρουσία καταθλιπτικών συμπτωμάτων. Λέξεις κλειδιά: θρησκευτικότητα, έδρα ελέγχου, πεποιθήσεις, καταθλιπτικά συμπτώματα

145 Στίγμα για την ψυχική νόσο και εκπαιδευτικοί δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης Δ. Γεωργακοπούλου, Μ. Γιαννακοπούλου, Π. E. Γκολέμη, Β. Κουνάβη, Γ. Μανωλέσος, Α. Κατριβάνου. Πρόγραμμα «Ηώς», Πρόγραμμα για την προαγωγή ψυχικής υγείας παιδιών, εφήβων και νέων. ΚΕντρο ΚΟΙνοτικής ΨΥχιατρικής Ν/Δ Ελλάδος, Παιδοψυχιατρικής Μονάδα Ψυχιατρικής Κλινικής Π.Γ.Ν.Π. Το στίγμα αποτελεί μια κοινωνιολογική κατασκευή που οδηγεί στην κοινωνική απομόνωση και στον αποκλεισμό. Η ύπαρξη του στίγματος της ψυχικής νόσου, ακόμα και σε ομάδες με υψηλό μορφωτικό επίπεδο, αποτελεί αποτρεπτικό παράγοντα για τη χρήση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας και επηρεάζει την εικόνα των πασχόντων στο γενικό πληθυσμό (ψυχική υγεία μαθητών και εκπαιδευτικών). Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η ανίχνευση στάσεων και αντιλήψεων, σχετικών με την ψυχική νόσο, σε ομάδα εκπαιδευτικών της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Μελετήθηκαν οι απαντήσεις, σε ειδικά διαμορφωμένο ερωτηματολόγιο 30 λημμάτων, 443 εκπαιδευτικών που συμμετείχαν σε επιμορφωτικές δράσεις του προγράμματος «Ηώς». Συμμετείχαν 331 γυναίκες και 112 άνδρες, με μέσο όρο ηλικίας τα 46.14% έτη. Σημαντικά ευρήματα αποτελούν ότι: το 30.5% θεωρεί ότι η ψυχική νόσος αναφέρεται σε παθήσεις του εγκεφάλου, το 7% θεωρεί ότι η ψυχική νόσος είναι μεταδοτική, το 22.9% θεωρεί ότι οι πάσχοντες από ψυχική νόσο είναι βίαιοι και επικίνδυνοι, το 31.2% θα μπορούσε να συνδέεται ερωτικά με κάποιον ψυχικά πάσχοντα, το 12% φοβάται να απευθυνθεί σε ειδικό ψυχικής υγείας και τέλος το 38.8% δε θα έπαιρνε ψυχιατρικά φάρμακα. Ο γενικός πληθυσμός διατηρεί αντιλήψεις που προωθούν το στίγμα απέναντι στην ψυχική νόσο και τις προβληματικές συμπεριφορές προς τους πάσχοντες. Η ηλικία, το μορφωτικό επίπεδο και ο βαθμός εξοικείωσης με την ψυχική νόσο αποτελούν σημαντικούς δείκτες διαφοροποίησης των αρνητικών στάσεων. Ειδικά επιμορφωτικά προγράμματα με στόχο την κατάρτιση των εκπαιδευτικών της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης σε θέματα ψυχικής υγείας θα συνέβαλαν στην καλύτερη συνεργασία της σχολικής κοινότητας με δομές ψυχικής υγείας. Λέξεις κλειδιά: στίγμα, ψυχική υγεία, εκπαιδευτικοί, Δευτεροβάθμια. Ομάδες πρόληψης και ευαισθητοποίησης σε γονείς, μαθητές και εκπαιδευτικούς Αντωνοπούλου Α.Μ., Μάντζαρη Δ., Κοινωνικές Υπηρεσίες Δήμου Κορυδαλλού Οι παρεμβάσεις αποτελούν μέρος συνολικής πρότασης πρώιμης παρέμβασης στη σχολική κοινότητα του Δήμου Κορυδαλλού, στην οποία ανταποκρίθηκαν τρία νηπιαγωγεία και δύο γυμνάσια, με στόχο την πρωτογενή πρόληψη, την ευαισθητοποίηση και ψυχοεκπαίδευση γονέων, εκπαιδευτικών και μαθητών. Κατά την παρέμβαση στα νηπιαγωγεία γονείς και παιδαγωγοί κλήθηκαν να πραγματευτούν σε υποομάδες τις θεματικές «Συναισθήματα, Συμπεριφορές και Διαπαιδαγώγηση», χρησιμοποιώντας ως εργαλείο υποθετικά σενάρια. Στη συνέχεια ακολούθησε συζήτηση σε κύκλο με σκοπό το μοίρασμα εμπειριών και προβληματισμών και ανατροφοδότηση εκ μέρους των συντονιστριών σχετικά με τον γονεϊκό ρόλο και την λειτουργία της οικογένειας ως πεδίο αναγνώρισης και έκφρασης συναισθημάτων και συμπεριφορών. Στα γυμνάσια η παρέμβαση αφορούσε μαθητές Α και Β Γυμνασίου, τρία και δύο τμήματα αντίστοιχα, με θέμα «Διαφορετικότητα», καθώς και τους εκπαιδευτικούς των σχολείων με θέματα «Διαχείριση κρίσεων» και «Διαχείριση τάξης». Στην Α Γυμνασίου αξιοποιώντας ένα απόσπασμα του βιβλίου «Η τελευταία μαύρη γάτα» του Ε. Τριβιζά και στη Β Γυμνασίου με αφορμή παιχνίδι ελεύθερων συνειρμών, ανά ζεύγη, κι έπειτα σε κύκλο οι μαθητές κλήθηκαν να μιλήσουν για τις μορφές διαφορετικότητας μέσω λέξεων και εννοιών, τη δυνατότητα αποδοχής τους και την έκφραση αυτών στο σχολικό περιβάλλον, καθώς και την προσωπική τους τοποθέτηση απέναντι σε αυτές. Σχετικά με τους εκπαιδευτικούς, οι θεματικές πραγματεύτηκαν σε ομάδες συζητώντας σε κύκλο τόσο τις δυσκολίες στο ρόλο τους όσο και στη δυνατότητα πολυεπίπεδης λειτουργίας του σχολείου ως προθάλαμος της κοινωνίας. Συμπερασματικά, προτάθηκαν εναλλακτικοί τρόποι διαχείρισης τάξης, διδασκαλίας και αξιολόγησης, πρόληψης κρίσεων και κοινωνικής ευαισθητοποίησης μέσα από δραστηριότητες εντός και εκτός μαθήματος, στοχεύοντας στη δημοκρατική λειτουργία του σχολικού θεσμού. Λέξεις κλειδιά: Πρώιμη παρέμβαση, ψυχοεκπαίδευση, βιωματικές ομάδες, διαχείριση κρίσεων, διαφορετικότητα, συναισθήματα

146 Εφηβική κατάθλιψη: ο ρόλος της οικογένειας και σχολική απόδοση Ιατρού Γιώργος Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας, Ψυχοπαιδαγωγός Μεταπτυχιακός Φοιτητής ΠΜΣ ειδίκευσης στη «Ψυχική Υγεία» Νοσηλευτικής Λάρισας Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία η κατάθλιψη είναι μια από τις οδυνηρότητες ανθρώπινες δοκιμασίες και καλύπτει ένα μεγάλο φάσμα των συναισθηματικών διαταραχών. Αποκτά παθολογικό χαρακτήρα όταν είναι παρατεταμένης διάρκειας και συνοδεύεται από ιδέες ενοχής, μειωμένη αυτοεκτίμηση, απόρριψη του εαυτού, απώλεια ενδιαφερόντων, απελπισία, απώλεια βάρους και σημαντική απώλεια της σεξουαλικής επιθυμίας. Μια σημαντική και ιδιαίτερα συνηθισμένη τα τελευταία κυρίως χρόνια, συναισθηματική διαταραχή, είναι και η εφηβική κατάθλιψη. Ο έφηβος αναζητά την ταυτότητά του περνώντας από στάδια προσωπικών επιλογών, εσωτερικών συγκρούσεων και διαπροσωπικών εντάσεων κατά την πορεία προς την ενηλικίωση. Ο ρόλος της οικογένειας και του σχολείου είναι ιδιαίτερα σημαντικός τόσο σχετικά με την εμφάνιση της εφηβικής κατάθλιψης όσο και στον τρόπο αντιμετώπισής της. Ο έφηβος δεν υπακούει σε κανόνες και δεν παραδέχεται την γονεϊκή εξουσία, ενώ αντίστοιχα, ένας γονέας που «επαγρυπνεί» μπορεί να θεωρήσει ένα σύμπτωμα της κατάθλιψης ως κάτι φυσιολογικό στη διάρκεια της εφηβείας χωρίς να δώσει έτσι τη δέουσα σημασία. Από την άλλη μεριά το σημερινό σχολείο προβάλλει τεράστιες απαιτήσεις και το επίπεδο των εκπαιδευτικών στόχων είναι υψηλότερο από ποτέ, ιδιαίτερα στον ανταγωνιστικό χώρο της σημερινής ελληνικής κοινωνίας. Στην παρούσα εισήγηση παρουσιάζεται η μορφή της εφηβικής κατάθλιψης, ο τρόπος με τον οποίο συμβάλλει η οικογένεια και το σχολείο στην εμφάνισή της, καθώς και το πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί στα πλαίσια αυτά. Κοινωνικά αξιώματα σε μαθητές δημοτικού: Προκαταρκτική έρευνα Πέννυ Παναγιωτοπούλου, Έλλη Κουτσοκέρα Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, Πανεπιστήμιο Πατρών Η παρούσα έρευνα είναι μία ποιοτική έρευνα για τα κοινωνικά αξιώματα σε μαθητές δημοτικού σχολείου. Οι πέντε διαστάσεις των κοινωνικών αξιωμάτων κοινωνικός κυνισμός, αμοιβή προσπάθειας, κοινωνική πολυπλοκότητα, έλεγχος από τη μοίρα, θρησκευτικότητα όπως έχουν διατυπωθεί από τους Leung & Bond (2002), έχουν επιβεβαιωθεί στον ελληνικό πληθυσμό από έρευνα στο παρελθόν με ενδείξεις για την ύπαρξη και έκτης διάστασης με στοιχεία από την «αμοιβή προσπάθειας» και του «κοινωνικού κυνισμού» στα οποία δομείται η στερεοτυπική πεποίθηση για τη δικαιοσύνη και την επιτυχία και την «κοινωνία δικαίου» και, σε μετέπειτα έρευνα, στον ανταγωνισμό στις διαπροσωπικές σχέσεις (Gari, Panagiotopoulou, & Mylonas, 2009). Τα ευρήματα αυτά οδήγησαν στον σχεδιασμό ενός ερευνητικού προγράμματος ερευνητικό πρόγραμμα Καραθεοδωρή, Πανεπιστήμιο Πατρών το οποίο υιοθετεί την πολιτισμική προσέγγιση της έννοιας των κοινωνικών αξιωμάτων στην Ελλάδα. Στα πλαίσια της έρευνας αυτής εντάχθηκαν για πρώτη φορά και μαθητές πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Διεξήχθησαν 18 ομάδες εστίασης με τυπικούς μαθητές (υψηλής, μέτριας, χαμηλής επίδοσης) και με μαθητές με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες, με σκοπό να εντοπιστούν οι βασικές ιδέες στις οποίες πιστεύουν οι μαθητές ότι βασίζεται και ερμηνεύεται η καθημερινότητα, η ζωή και ο κόσμος. Οι θεματικές οι οποίες, μετά από πιλοτική έρευνα, αποτέλεσαν τη βάση των σεναρίων προς συζήτηση στις ομάδες εστίασης ήταν: το επάγγελμα, η κοινωνικοοικονομική κατάσταση, η οικογένεια, η θρησκεία, ο ελεύθερος χρόνος, η σωματική και ψυχική υγεία, διαπροσωπικές σχέσεις, σχέσεις των δύο φύλων. Τα ευρήματα συζητούνται στο πλαίσιο της θεωρίας του νου και των επιστημονικών πεποιθήσεων (Βοσνιάδου, 2002). Λέξεις κλειδιά: κοινωνικά αξιώματα, πολιτισμική προσέγγιση, ποιοτική ανάλυση

147 Κοινωνική ένταξη των ατόμων με ειδικές ανάγκες: αντιλήψεις γονέων και δάσκαλων και προτάσεις συμβουλευτικής Κατσιγιάννη Ευγενία 1, Βλάχος Φίλιππος 2, Κατσιγιάννη Μαρία 3 1 Εκπαιδευτικός, Kάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος στην Ειδική Αγωγή 2 Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας 3 Υποψήφια Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Πατρών. Σκοπός της εργασίας ήταν η διερεύνηση των αντιλήψεων γονέων και δασκάλων ατόμων με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες σχετικά με την κοινωνική τους ένταξη. Για το σκοπό αυτό χορηγήθηκαν ερωτηματολόγια σε 92 εκπαιδευτικούς και 94 γονείς ατόμων με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Από τα αποτελέσματά μας συνολικά διαφαίνεται ότι γονείς και δάσκαλοι δε διαφέρουν σε πολύ μεγάλο βαθμό ως προς τις στάσεις τους απέναντι στην κοινωνική ένταξη των ατόμων με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Οι όποιες διαφοροποιήσεις παρατηρήθηκαν και αφορούσαν την ισότητα ευκαιριών στην εκπαίδευση, τη δυνατότητα πρόσβασης των ατόμων αυτών στα ΑΕΙ, τον καταλληλότερο για τα άτομα αυτά τύπο σχολείου και τη συμμετοχή τους στα κοινά, φαίνεται να είναι επηρεασμένες από την ιδιαίτερη συναισθηματική φόρτιση των γονέων και τις υψηλές προσδοκίες που πάντα έχουν για τα παιδιά τους σε σχέση με τον πιο αντικειμενικό και ρεαλιστικό τρόπο αντιμετώπισης των ατόμων αυτών από τους δασκάλους. Οι παραπάνω διαφοροποιήσεις που αναδείχτηκαν από την παρούσα έρευνα, παρέχουν σημαντικά ερεθίσματα για την αξιοποίησή τους από την πλευρά της συμβουλευτικής. Η αξιοποίησή τους έχει ως σκοπό την υποβοήθηση και την καθοδήγηση γονέων και δασκάλων στη ρεαλιστικότερη και πιο υπεύθυνη αντιμετώπιση της πραγματικότητας, στην αποδοχή των γεγονότων, στο ξεπέρασμα των δυσκολιών, της περιθωριοποίησης, της μοναξιάς και της απομόνωσης, ώστε να μπορέσουν να συνεισφέρουν τα μέγιστα, στην ένταξη και τη σωστή ανάπτυξη της προσωπικότητας των ατόμων αυτών. Λέξεις κλειδιά: ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, κοινωνική ένταξη, συμβουλευτική. Αξιολόγηση των επιμέρους τομέων δείγματος παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες της Α Πανεπιστημιακής Ψυχιατρικής Κλινικής Α.Π.Θ. Ελίνα Μπόντη, Ιωάννης Καραγεωργίου, Αντώνιος Μπόζας, Α Πανεπιστημιακή Ψυχιατρική Κλινική Α.Π.Θ. Ο όρος ειδικές μαθησιακές δυσκολίες αναφέρεται σε δυσκολίες του ατόμου στην εκμάθηση και χρήση των ικανοτήτων της ακρόασης, ομιλίας, ανάγνωσης, γραφής, συλλογισμού και μαθηματικών. Η Αξιολόγηση προφίλ των παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες αναδεικνύει τους τομείς εκείνους στους οποίους παρουσιάζονται συχνότερα μαθησιακού τύπου δυσκολίες. Στα πλαίσια της μαθησιακής αξιολόγησης, μια γενική συστοιχία μαθησιακής εκτίμησης μας δίνει στοιχεία των επιμέρους λειτουργιών του παιδιού. Παράλληλα με την εκτίμηση του νοητικού δυναμικού, προκύπτει μία πληρέστερη εικόνα τόσο σε μαθησιακό όσο και σε νοητικό επίπεδο, ώστε να διευκρινιστεί η παρουσία της εκάστοτε δυσκολίας, δίνοντάς μας τη δυνατότητα για μια ακριβέστερη παρέμβαση. Πραγματοποιήθηκε αναδρομική μελέτη στα αρχεία του Ιατρείου Μαθησιακών Δυσκολιών.. Το δείγμα που αναλύθηκε κάλυπτε το διάστημα από τον Σεπτέμβριο του 2009 έως τον Σεπτέμβριο του Εξετάστηκαν συνολικά 100 παιδιά, 69 αγόρια (ηλικίας 10,94±2,3) και 31 κορίτσια (ηλικίας 10,23±1,97). Από το σύνολο του δείγματος, το μεγαλύτερο ποσοστό των παιδιών (63%) βρέθηκε στο μέσο νοητικό φάσμα. Παρουσιάστηκαν δυσκολίες σε περισσότερες από μια περιοχές για το 63% των αγοριών και το 37% των κοριτσιών αντίστοιχα, ενώ παράλληλα οι διαγνώσεις μαθησιακών δυσκολιών ειδικού τύπου, είναι συχνότερες από αυτές του γενικού τύπου. Οι περιοχές όπου εμφανίστηκαν αυξημένα ποσοστά είναι: η αναγνωστική ευχέρεια, η γραπτή έκφραση, η ορθογραφία, οι μαθηματικοί συλλογισμοί, η επίλυση πράξεων και, τέλος, οι στρατηγικές μάθησης

148 Η ακαδημαϊκή ανθεκτικότητα σε έλληνες φοιτητές: η σχέση της με την επίδοσή τους και με το έτος φοίτησης Κάμτσιος Σπυρίδων, Καραγιαννοπούλου Ευαγγελία Τμήμα Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής & Ψυχολογίας, τομέας Ψυχολογίας Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Ο σκοπός της έρευνας ήταν: α) να διερευνήσει τα ψυχομετρικά χαρακτηριστικά της κλίμακας της ακαδημαϊκής ανθεκτικότητας σε φοιτητικό πληθυσμό και β) να αναζητήσει τις σχέσεις μεταξύ της ακαδημαϊκής ανθεκτικότητας, της επίδοσης των φοιτητών και του έτους φοίτησης. Το δείγμα της έρευνας αποτέλεσαν 651 φοιτητές/τριες ανθρωπιστικών σπουδών, οι οποίοι συμπλήρωσαν το ερωτηματολόγιο της ακαδημαϊκής ανθεκτικότητας. Τα αποτελέσματα της διερευνητικής παραγοντικής ανάλυσης κατέδειξαν τρεις παράγοντες (δέσμευση, έλεγχος, πρόκληση), που ερμήνευαν το 38,65% της συνολικής διακύμανσης. Οι δείκτες αξιοπιστίας των παραγόντων ήταν ικανοποιητικοί. Τα αποτελέσματα της μελέτης κατέδειξαν στατιστικά σημαντική θετική συσχέτιση μεταξύ της ακαδημαϊκής ανθεκτικότητας και της επίδοσης των φοιτητών. Η δέσμευση (ως επιμέρους χαρακτηριστικό της ακαδημαϊκής ανθεκτικότητας) συσχετίστηκε θετικά με την ακαδημαϊκή επίδοση. Από την έρευνα φάνηκε επίσης ότι, καθώς οι φοιτητές μεταβαίνουν στα έτη σπουδών, διακρίνονται από λιγότερη δέσμευση απέναντι στις ακαδημαϊκές τους υποχρεώσεις και δεν αντιλαμβάνονται ως πρόκληση τις ακαδημαϊκές απαιτήσεις και τις δυσκολίες που πηγάζουν από αυτές. Τα αποτελέσματα της έρευνας συζητιούνται στο πλαίσιο της σύγχρονης βιβλιογραφίας. Λέξεις κλειδιά: ακαδημαϊκή ανθεκτικότητα, δέσμευση, επίδοση Επαγγελματική κατάρτιση και επαγγελματική ένταξη ατόμων με διαταραχές αυτιστικού φάσματος Καραμπίλια Δήμητρα φοιτήτρια, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Συριοπούλου Χριστίνα Λέκτορας, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Παπαβασιλείου Ιωάννα, Επίκουρη Καθηγήτρια Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Στην παγκοσμιοποιημένη κοινωνία και αγορά εργασίας, η εκπαιδευτική, η παραγωγική διαδικασία και οι απαιτήσεις από το εργατικό δυναμικό έχουν τροποποιηθεί. Ένα από τα αποτελέσματα των παραπάνω εξελίξεων είναι η διεύρυνση των δυνατοτήτων εκπαιδευτικής, επαγγελματικής και κοινωνικής ένταξης των ατόμων με ειδικές ανάγκες. Στο πλαίσιο αυτό έχει διευκολυνθεί η πρόσβαση των ατόμων με διαταραχές αυτιστικού φάσματος σε εκπαιδευτικές διαδικασίες, ειδικά σχεδιασμένες για τις ανάγκες τους. Η εκπαιδευτική διαδικασία για να είναι, ωστόσο, αποτελεσματική πρέπει να οδηγεί στην επαγγελματική και κοινωνική ένταξη των ατόμων. Για αυτό το ερευνητικό ενδιαφέρον στρέφεται προς την ανάπτυξη των απαραίτητων κοινωνικών και επικοινωνιακών δεξιοτήτων που πρέπει να έχουν τα άτομα αυτά., στο πλαίσιο ευέλικτων προγραμμάτων επαγγελματικής κατάρτισης, απασχόλησης και εργασίας. Διεθνείς έρευνες παρουσιάζουν τον σχεδιασμό, την υλοποίηση και τα αποτελέσματα προγραμμάτων κατάρτισης και υποστήριξης, απασχόλησης και εργασίας για άτομα με διαταραχές αυτιστικού φάσματος κρατικής και ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η παρουσίαση των σύγχρονων δεδομένων σχετικά με τα προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης, μετάβασης από την εκπαίδευση στην εργασία και ένταξης των ατόμων με διαταραχές αυτιστικού φάσματος στην Ελλάδα και διεθνώς. Η κοινωνική ένταξη μπορεί να επιτευχθεί με την εφαρμογή ευέλικτων προγραμμάτων κατάρτισης και εργασίας των ατόμων αυτών, για αυτό και το ενδιαφέρον στρέφεται στο σχεδιασμό και στην ποικιλία των προγραμμάτων καθώς και σε μέτρα κοινωνικής προστασίας και υποστήριξης. Τα προγράμματα δίνουν έμφαση στην καλλιέργεια επαγγελματικών, κοινωνικών, συναισθηματικών, επικοινωνιακών δεξιοτήτων. Μέσα από βιβλιογραφική ανασκόπηση θα παρουσιασθούν προγράμματα κατάρτισης και απαραίτητων κοινωνικών δεξιοτήτων για επαγγελματική ένταξη, προγράμματα μετάβασης από την εκπαίδευση στην εργασία, προγράμματα απασχόλησης και εργασίας.

149 Το βίωμα της οικονομικής κρίσης από τους εφήβους και ο ρόλος της συμβουλευτικής ψυχολογίας Αδάμ Αναστασία, Τσαλίκογλου Φωτεινή, Πάντειο Πανεπιστήμιο Η παρούσα ποιοτική έρευνα συμβάλλει στη διαμόρφωση ενός μοντέλου συμβουλευτικής των εφήβων και της οικογένειας τους, στο ζήτημα της οικονομικής κρίσης. Μέσα από τη διαδικασία της ημιδομημένης συνέντευξης αναλυμένη κατά τα πρότυπα της Ερμηνευτικής Φαινομενολογικής Ανάλυσης (IPA), δίνεται το έναυσμα για την θεραπευτική δράση της συμβουλευτικής στο συγκεκριμένο πλαίσιο. Στόχος της έρευνας είναι να συλλάβει την υποκειμενική αντίληψη του κόσμου από τους συμμετέχοντες και με γνώμονα την προσωπική εμπειρία να φανερώσει νέες πλευρές του βιώματος της οικονομικής κρίσης από τη πλευρά τους και ταυτόχρονα νέες ανάγκες τους. Ο εφηβικός λόγος δέκα ελληνόπουλων μεταξύ ετών αναλύθηκε με τη μέθοδο IPA. Η ανάλυση έδειξε ότι η ελληνική κοινωνία της οικονομικής κρίσης αλληλεπιδρώντας με οικογένεια και σχολείο εμποδίζει σημαντικά την επεξεργασία των αναπόφευκτων ψυχοσυγκρούσεων της εφηβείας αφού δεν ενισχύει επαρκώς τις κατάλληλες συνθήκες για την ομαλή ανάπτυξή της. Οι έφηβοι εκφράσανε τη λυτρωτική δράση που τους προκάλεσαν οι συνεντεύξεις νοηματοδοτώντας τα συναισθήματα και τις σκέψεις τους, ως πρώτο βήμα της συμβουλευτικής παρέμβασης ενώ ταυτόχρονα αναδείχτηκε το σοβαρό έλλειμμα ψυχολογικής τους υποστήριξης από το σχολείο, την οικογένεια, την κοινότητα. Τα θετικά αποτελέσματα που φάνηκε να έχουν η έκφραση του βιώματος, η ανάλυσή με την IPA, η αυτοπαρατήρηση και το μοίρασμα αυτής με άτομα εμπιστοσύνης φωτίζουν το σημαντικό ρόλο που μπορεί να έχει η Συμβουλευτική Ψυχολογία στη παρούσα κοινωνικοοικονομική συνθήκη καθώς και την ανάγκη να γίνει κοινωνικός θεσμός παίρνοντας θέση σε κάθε σχολείο και γειτονιά με στόχο την πρόληψη και τη προαγωγή της ψυχικής υγείας των εφήβων, της οικογένειάς τους και της κοινωνίας γενικότερα. Λέξεις κλειδιά: Συμβουλευτική ψυχολογία, οικονομική κρίση, έφηβοι, βίωμα, σχολείο, οικογένεια. Συμβουλευτική Βρεφικής Χειροπρακτικής σε Γονείς με Πρόωρα Βρέφη Αχνούλα, Γ.,1 Μάντζιου, Σ.,1 Διονύσης, Σ.,1 Καραγρηγόρη, Φ.,1 & Μπουρδούβαλη, Β.1 1. Τμήμα Προσχολικής Αγωγής, Τ.Ε.Ι Ηπείρου Η παρούσα εργασία σχετίζεται με τη Θεματική «Συμβουλευτική παιδιών, εφήβων και της οικογένειάς τους». Η γέννηση πρόωρων νεογνών αποτελεί μια ιδιαίτερα στρεσσογόνο κατάσταση για τους γονείς και τα ίδια καθώς η επιβίωσή τους καθίσταται δύσκολη (Field et al., 2008 Hernandez-Reif et al., 2007). Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να τονιστεί η σημαντικότητα της εκπαίδευσης των γονέων με πρόωρα βρέφη, στον τρόπο εφαρμογής της Βρεφικής Χειροπρακτικής, μιας επιστημονικά τεκμηριωμένης πρακτικής, η οποία συμβάλλει στη σωματική και κοινωνικο-συναισθηματική υγεία του βρέφους. Η εκπαίδευση των γονέων στηρίζεται στο εκπαιδευτικό πρωτόκολλο της Διεθνούς Ένωσης Βρεφικής Χειροπρακτικής (ΙΑΙΜ). Η εκπαίδευση γονέων εφαρμόζεται στο Κέντρο Έρευνας κι Εφαρμογής Βρεφικής Αφής ΚΕΕΒΑ- στο Τμήμα Προσχολικής Αγωγής του ΤΕΙ Ηπείρου, στα Ιωάννινα. Αποτελέσματα εφαρμογής της Βρεφικής Χειροπρακτικής είναι τόσο η βελτίωση της σωματικής τους υγείας με την πρόσληψη βάρους, η μείωση των επιπέδων κορτιζόλης, όσο και η εμφάνιση βελτιωμένων συναισθηματικών και κοινωνικών δεξιοτήτων, η αυξημένη ικανότητα αυτορρύθμισης (Field et al., 2008 Field et al., 2011 Guzzetta et al., 2011; Smith et al., 2012), καθώς και ωφελιμότερα επικοινωνιακά μοντέλα μεταξύ γονέων και βρεφών (Goldstein-Ferber et al. 2002). Η επίτευξη πρώιμης παρέμβασης μέσω της εκπαίδευσης των γονέων με πρόωρα βρέφη στη Βρεφική Χειροπρακτική είναι καθοριστικής σημασίας για την περαιτέρω ολόπλευρη ανάπτυξή τους. Η εκπαίδευση Γονέων από Πιστοποιημένους Επαγγελματίες Πρωτοβάθμιας Υγείας, στην εφαρμογή Βρεφικής Χειροπρακτικής, είναι χαμηλού κόστους και δύναται να υιοθετηθεί στον οικογενειακό χώρο ως πρώιμο προληπτικό πρόγραμμα προαγωγής ψυχικής υγείας (Gottfried et al., 1981 Field et al., 2011). Λέξεις κλειδιά: βρεφική χειροπρακτική, ωφέλιμα επικοινωνιακά μοντέλα

150 Η σημασία της εκπαίδευσης τουαλέτας παιδιών στο φάσμα του αυτισμού: θεωρίες μάθησης και πρόσφατες αποτελεσματικές μέθοδοι Χαλκιά, A., Παπαϊωάννου-Σπυρούλια, A. College, Αθήνα City Unity Η εκπαίδευση στην τουαλέτα αποτελεί μια διαδικασία εκμάθησης του μικρού παιδιού να χρησιμοποιεί την τουαλέτα για ενούρηση και αφόδευση (Blum, Taubman, & Nemeth, 2003). Πρόκειται στην ουσία για μια διαδικασία μάθησης που στηρίζεται στη συνεργασία παιδιού και φροντιστή. Η σχέση ανάμεσα στην εκπαίδευση τουαλέτας και στις θεωρίες μάθησης είναι εμφανής, καθώς εφαρμόζεται επιτυχώς από το 1960 στο συγκεκριμένο πεδίο ο τύπος της συντελεστικής μάθησης (operant conditioning) (Bettison & Cert, 1980). Σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες, μία από τις αποτελεσματικότερες μεθόδους εκπαίδευσης στην τουαλέτα κυρίως στην περίπτωση των ατόμων που είναι διαγνωσμένα με νοητική υστέρηση είναι η λεγόμενη Rapid Method of Toilet Training the Institutionalized Retarded των Azrin and Foxx (1971). Η παρουσίαση αυτή εστιάζει στη σημαντική σχέση ανάμεσα στην εκπαίδευση τουαλέτας και στις θεωρίες μάθησης. Επίσης, υπογραμμίζει το όλο και αυξανόμενο ερευνητικό ενδιαφέρον στο συγκεκριμένο πεδίο, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην αποτελεσματικότητα νέων μεθόδων εκμάθησης για νεαρά άτομα με διαγνωσμένη νοητική υστέρηση. (150 λέξεις) Λέξεις κλειδιά: εκπαίδευση τουαλέτας, θεωρίες μάθησης, αποτελεσματικότητα, άτομα με διαγνωσμένη νοητική υστέρηση, ψυχο-εκπαιδευση Αυτοεικόνα και Διαταραχές Πρόσληψης Τροφής: Παίζει ρόλο πού μένεις; Μ. Κότικας Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφου Εισαγωγή-Σκοπός της Εργασίας: Η διαφορές που πιθανό να υπάρχουν μεταξύ ατόμων που ζουν στην πόλη και ατόμων που ζουν στην επαρχία σε θέματα αυτοεικόνας και Διαταραχών Πρόσληψης Τροφής (ΔΠΤ) δεν έχουν ερευνηθεί σε ικανοποιητικό βαθμό. Η Κύπρος είναι μια χώρα στην οποία φαίνεται να υπάρχουν σημαντικά προβλήματα αυτοεικόνας και ΔΠΤ (Hadjikyriacou et al., 2004 Hadjikyriacou et al., 2010 Argyrides, 2014). Σκοπός της έρευνας ήταν να αξιολογήσει τις πιθανές διαφορές μεταξύ μαθητών που κατοικούσαν σε πόλη ή επαρχία στις ακόλουθες μεταβλητές: αυτοεκτίμηση, ικανοποίηση με το σώμα, εσωτερίκευση του λεπτού και αθλητικού ιδεατού, θεώρηση των ΜΜΕ ως παράγοντας πίεσης ή καλή πηγή πληροφόρησης για την εμφάνιση, επένδυσης χρόνου και άγχος για την εμφάνιση, δυσφορίας με την εμφάνιση σε κοινωνικές καταστάσεις, ασυμφωνία μεταξύ του πραγματικού και ιδεατού βάρους και συμπτώματα ΔΠΤ. Μεθοδολογία: Συμμετείχαν 2664 μαθητές σε Γυμνάσια και Λύκεια ολόκληρης της Κύπρου οι οποίοι απάντησαν τα ερωτηματολόγια τα οποία αξιολογούσαν τις πιο πάνω μεταβλητές. Αποτελέσματα: Αναλύσεις Ανεξαρτήτων Δειγμάτων t μεταξύ των δύο ομάδων έδειξαν στατιστικά σημαντικές διαφορές στις ακόλουθες μεταβλητές: αυτοεκτίμηση, ικανοποίηση με το σώμα, εσωτερίκευση του λεπτού ιδεατού και επένδυσης χρόνου για την εμφάνιση. Οι μαθητές της πόλης είχαν ψηλότερη βαθμολογία σε σύγκριση με αυτούς της επαρχίας στις πιο πάνω μεταβλητές. Δεν υπήρξε στατιστικά σημαντική διαφορά στις μεταβλητές της εσωτερίκευσης του αθλητικού ιδεατού, των ΜΜΕ ως πίεση ή καλή πηγή πληροφόρησης για την εμφάνιση, του άγχους για την εμφάνιση, της δυσφορίας με την εμφάνιση σε κοινωνικές καταστάσεις, της ασυμφωνίας μεταξύ του πραγματικού και ιδεατού βάρους και των συμπτωμάτων ΔΠΤ. Συμπεράσματα: Βάσει των αποτελεσμάτων, φαίνεται πως οι μαθητές της πόλης έχουν ψηλότερα επίπεδα αυτοεκτίμησης, νιώθουν καλύτερα για την εμφάνισή τους, επενδύουν περισσότερο χρόνο στην εμφάνιση και έχουν εσωτερικευμένο το λεπτό ιδεατό σε μεγαλύτερο βαθμό. Τα αποτελέσματα επίσης δείχνουν ότι η θεώρηση των ΜΜΕ ως παράγοντας πίεσης ή καλή πηγή πληροφόρησης για την εμφάνιση, τα συμπτώματα ΔΠΤ και το άγχος για την εμφάνιση δεν διέφερε μεταξύ των δύο ομάδων, υποδεικνύοντας τη «δύναμη» των ΜΜΕ.

151 Ποιο μέρος του σώματός μου, μου αρέσει; Διαφορές Φύλου και Δείκτη Μάζας Σώματος στην Κύπρο Δ. Σιαφάκας Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφου Εισαγωγή-Σκοπός της Εργασίας: Το φύλο και ο Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) έχει φανεί ότι συσχετίζεται με την αυτοεικόνα του ατόμου (Watkins, Christie, & Chally, 2008 Thompson, 2004). Λίγες έρευνες όμως έχουν αξιολογήσει την αλληλεπίδραση μεταξύ φύλου και ΔΜΣ όσον αφορά συγκεκριμένα μέρη του σώματος. Η Κύπρος είναι μια χώρα στην οποία φαίνεται να υπάρχουν σημαντικά προβλήματα αυτοεικόνας (Hadjugeorgiou et al., 2010). Σκοπός της έρευνας ήταν να αξιολογήσει τις διαφορές μεταξύ των μεταβλητών φύλου και ΔΜΣ όσον αφορά εννέα συγκεκριμένα μέρη του σώματος. Μεθοδολογία: Συμμετείχαν 2664 μαθητές σε Λύκεια ολόκληρης της Κύπρου οι οποίοι απάντησαν τα ερωτηματολόγια τα οποία αξιολογούσαν τις πιο πάνω μεταβλητές. Αποτελέσματα: Αναλύσεις Πολλαπλής Διασποράς (ΜANOVAs) μεταξύ των τεσσάρων κατηγοριών ΔΜΣ (Λιποβαρείς, Κανονικοί, Υπέρβαροι και Παχύσαρκοι), των δύο φύλων (αγόρια, κορίτσια) και την αλληλεπίδραση μεταξύ τους έδειξαν τις ακόλουθες στατιστικά σημαντικές διαφορές: Οι υποομάδες του ΔΜΣ διέφεραν σημαντικά στα επίπεδα ικανοποίησης με το κάτω μέρος του σώματος, τη μέση, το πάνω μέρος, τη μυϊκή μάζα, το βάρος και τη συνολική εμφάνιση. Οι υποομάδες του φύλου διέφεραν σημαντικά στα επίπεδα ικανοποίησης με το κάτω μέρος του σώματος, τη μέση, τη μυϊκή μάζα, το βάρος, το ύψος και τη συνολική εμφάνιση. Υπήρχε επίσης στατιστικά σημαντική αλληλεπίδραση μεταξύ ΔΜΣ και φύλου στο κάτω μέρος του σώματος, τη μέση, το πάνω μέρος, τη μυϊκή μάζα, το βάρος, το ύψος και τη συνολική εμφάνιση. Συμπεράσματα: Βάσει των αποτελεσμάτων, φαίνεται πως τα άτομα με ψηλό ΔΜΣ αντιμετωπίζουν περισσότερες δυσκολίες στα θέματα που εξετάστηκαν όπως και τα κορίτσια σε σύγκριση με τα αγόρια. Στην εργασία αναπτύσσονται τρόποι αντιμετώπισης των πιο πάνω προβλημάτων μέσω της πρόληψης για το συγκεκριμένο πληθυσμό (κορίτσια) και με τα συγκεκριμένα μέρη του σώματος που εξετάστηκαν. Aυτό που είμαι και αυτό που θέλω να είμαι: Η διαφορά στο βάρος και οι επιδράσεις του Μ. Σιβιτανίδου Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφου Εισαγωγή-Σκοπός της Εργασίας: Η ασυμφωνία μεταξύ του πραγματικού και ιδεατού βάρους ενός ατόμου και διαφόρων παραγόντων που συσχετίζονται με την εμφάνιση έχει ερευνηθεί στο παρελθόν (Mikula, Argyrides, & Jones, 2004 Mikula, Argyrides, & Ross, 2004). Η Κύπρος είναι μια χώρα στην οποία φαίνεται να υπάρχουν σημαντικά προβλήματα αυτοεικόνας (Hadjikyriacou et al., 2004 Hadjikyriacou et al., 2010). Σκοπός της έρευνας ήταν να αξιολογήσει τη συσχέτιση μεταξύ της ασυμφωνίας του πραγματικού και ιδεατού βάρους ενός ατόμου με τις ακόλουθες μεταβλητές: αυτοεκτίμηση, ικανοποίηση με το σώμα, εσωτερίκευση του λεπτού και αθλητικού ιδεατού, των ΜΜΕ ως πίεση ή καλή πηγή πληροφόρησης για την εμφάνιση, επένδυσης χρόνου και άγχος για την εμφάνιση, και συμπτώματα διαταραχών πρόσληψης τροφής. Μεθοδολογία: Συμμετείχαν 2220 μαθητές σε Γυμνάσια και Λύκεια ολόκληρης της Κύπρου οι οποίοι απάντησαν τα ερωτηματολόγια τα οποία αξιολογούσαν τις πιο πάνω μεταβλητές. Αποτελέσματα: Αναλύσεις Συσχέτισης του Pearson (r) μεταξύ των μεταβλητών έδειξαν στατιστικά σημαντική θετική συσχέτιση μεταξύ της ασυμφωνίας του πραγματικού και ιδεατού βάρους και του άγχους για τη γενική εμφάνιση, της πίεσης από τα ΜΜΕ, του δείκτη διαταραχών πρόσληψης τροφής, της εσωτερίκευσης του λεπτού ιδεατού, της επένδυσης χρόνου στην εμφάνιση, της θεώρησης των ΜΜΕ ως σημαντική πηγή πληροφόρησης για την εμφάνιση και της εσωτερίκευσης του αθλητικού ιδεατού. Επίσης, υπήρχε στατιστικά σημαντική αρνητική συσχέτιση με τις μεταβλητές της ικανοποίησης με την εμφάνιση του ατόμου και της αυτοεκτίμησης.

152 Συμπεράσματα: Βάσει των αποτελεσμάτων, φαίνεται πως τα άτομα με ψηλή ασυμφωνία πραγματικού/ιδεατού βάρους φαίνεται να έχουν περισσότερο άγχος για την εμφάνιση, θεωρούν τα ΜΜΕ ως περισσότερη πηγή πίεσης για την εμφάνιση, έχουν περισσότερα προβλήματα διατροφής, περισσότερη εσωτερίκευση του λεπτού ιδεατού, επενδύουν περισσότερο χρόνο στην εμφάνισή τους, θεωρούν τα ΜΜΕ ως καλή πηγή πληροφόρησης για την εμφάνιση, και έχουν περισσότερη εσωτερίκευση του αθλητικού ιδεατού. Επίσης, έχουν χαμηλότερα επίπεδα αυτοεκτίμησης και ικανοποίησης με τη γενική εμφάνιση. Στην εργασία αναπτύσσονται τρόποι αντιμετώπισης των πιο πάνω ευρημάτων μέσω της πρόληψης. Αγόρια Vs Κορίτσια: Διαφορές Αντίληψης Αυτοεικόνας και Εμφάνισης Κ. Χριστοδουλίδου Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφου Εισαγωγή-Σκοπός της Εργασίας: Οι διαφορές που υπάρχουν μεταξύ αγοριών και κοριτσιών όσον αφορά στην ικανοποίησή τους με συγκεκριμένα μέρη του σώματος έχουν ερευνηθεί στο παρελθόν (Cash, 2004; Thompson et al., 2004). Η Κύπρος είναι μια χώρα στην οποία φαίνεται να υπάρχουν σημαντικά προβλήματα αυτοεικόνας (Hadjikyriacou et al., 2004 Hadjikyriacou et al., 2010). Σκοπός της έρευνας ήταν να αξιολογήσει τις πιθανές διαφορές μεταξύ αγοριών και κοριτσιών όσον αφορά στην ικανοποίησή τους με συγκεκριμένα μέρη του σώματος [μαλλιά, πρόσωπο, κάτω μέρος (γλουτοί, γοφοί, μηροί, πόδια), μέση (στομάχι), πάνω μέρος (στήθος, ώμοι, χέρια), μυϊκός τόνος, βάρος, ύψος και συνολική εμφάνιση] και την ασυμφωνία μεταξύ του πραγματικού και του ιδεατού τους βάρους. Μεθοδολογία: Συμμετείχαν 2664 μαθητές σε Γυμνάσια και Λύκεια ολόκληρης της Κύπρου οι οποίοι απάντησαν τα ερωτηματολόγια τα οποία αξιολογούσαν τις πιο πάνω μεταβλητές. Αποτελέσματα: Αναλύσεις Ανεξαρτήτων Δειγμάτων t μεταξύ των δύο ομάδων έδειξαν στατιστικά σημαντικές διαφορές στις ακόλουθες μεταβλητές: κάτω μέρος (γλουτοί, γοφοί, μηροί, πόδια), μέση (στομάχι), πάνω μέρος (στήθος, ώμοι, χέρια), μυϊκός τόνος, βάρος, ύψος, συνολική εμφάνιση και ασυμφωνία μεταξύ πραγματικού και ιδεατού βάρους. Δεν υπήρξε στατιστικά σημαντική διαφορά όσον αφορά τα μαλλιά και το πρόσωπο. Συμπεράσματα: Βάσει των αποτελεσμάτων, φαίνεται πως τα αγόρια έχουν σημαντικά υψηλότερα επίπεδα ικανοποίησης με τα περισσότερα μέρη του σώματός τους σε σύγκριση με τα κορίτσια. Επίσης, τα κορίτσια έχουν υψηλότερα επίπεδα ασυμφωνίας μεταξύ του πραγματικού και ιδεατού τους βάρους σε σύγκριση με τα αγόρια. Στην εργασία συζητούνται οι λόγοι για τους οποίους δεν υπήρξε στατιστικά σημαντική διαφορά με τα μαλλιά και το πρόσωπο. Επίσης παρουσιάζονται τρόποι πρόληψης με στόχο την αύξηση των επιπέδων ικανοποίησης για την εμφάνιση τους στα κορίτσια. Η δύναμη της ομάδας στήριξης: Το παράδειγμα των γυναικών με καρκίνο μαστού στο Άλμα Ζωής Ν.Αχαΐας Πανουργιά Ράνια, Κλινική Ψυχολόγος MSc Σύλλογος Γυναικών με Καρκίνο Μαστού «ΑΛΜΑ ΖΩΗΣ» Ν. Αχαΐας Οι ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις, ειδικά σε μορφή ομάδας, έχει αποδειχτεί ότι μειώνουν τη συναισθηματική δυσφορία που σχετίζεται με τον καρκίνο, παρέχουν σημαντική κοινωνική υποστήριξη και ενισχύουν τις στρατηγικές προσαρμογής σε ανθρώπους που νοσούν από καρκίνο (Ali & Khalil, Fawzy, Cousins et al., Forester, Fleiss & Thompson, Baum & Anderson, 2001). Η εισήγηση έχει στόχο να παρουσιάσει το παράδειγμα μιας συγκεκριμένης πενταμελούς ομάδας στήριξης γυναικών με καρκίνο μαστού, οι οποίες απέχουν χρονικά από τις αρχικές θεραπείες από ένα ως δέκα χρόνια. Παρουσιάζεται βήμα βήμα η εξέλιξη της ομάδας και η συμβολή της κάθε γυναίκας- μέλους στη θεραπευτική διεργασία της ομάδας, με έμφαση στο γεγονός ότι η μια αποτελεί «συν-θεραπευτή» της άλλης. Πιο συγκεκριμένα, παρουσιάζονται το θεωρητικό πλαίσιο για ομάδες με γυναίκες με καρκίνο μαστού σύμφωνα με την υπάρχουσα βιβλιογραφία, το πώς ξεκίνησε η συγκεκριμένη ομάδα των πέντε

153 γυναικών, ποιοι είναι οι βασικοί στόχοι και σταθμοί της ομάδας, ζωγραφιές και αποσπάσματα από τα λεγόμενά τους, καθώς και οι προσωπικές τους αξιολογήσεις για την ομάδα μετά από τρεις και έξι μήνες. Η συνεκτικότητα, η καθολικότητα, η ενστάλαξη ελπίδας και η μετάδοση πληροφοριών (Yalom, 2005) φαίνεται να είναι ισχυροί παράγοντες, οι οποίοι συντελούν στην ενδυνάμωση και την αλλαγή των γυναικών. Συζητιούνται τα αποτελέσματα- αλλαγές των γυναικών, η σημασία της ομάδας για γυναίκες με τη συγκεκριμένη ασθένεια ειδικά στις παρούσες, δύσκολες κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες, καθώς και η ανάγκη ύπαρξης ομάδων σε πλαίσια, όπου βρίσκονται ασθενείς με καρκίνο. Λέξεις κλειδιά: καρκίνος μαστού, γυναίκες, ομάδα, στήριξη Εκπαιδεύοντας τους γονείς στη βελτίωση της επικοινωνίας και στη διαχείριση των συγκρούσεων στην οικογένεια Καλογιάννη Αλίκη, Λόης Αναστάσιος, Μαγειρίας Δημήτριος, Πατέρα Αναστασία Εσπερινό Γυμνάσιο Λυκειακές Τάξεις Τρικάλων. Σκοπός της εργασίας είναι να παρουσιάσει την εμπειρία που αποκτήθηκε από τους συμμετέχοντες στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα Grundtvig E.D.P.A.P.S.(ENGAGING DISADVANTEG PARENTS TO AQCUIRE PARENTING SKILLS), ως αποτέλεσμα των βιωματικών σεμιναρίων συμβουλευτικής που πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο του προγράμματος. Οι κύριοι στόχοι του προγράμματος αφορούν την επίτευξη καλής σχέσης γονιών παιδιών και την απόκτηση επικοινωνιακών δεξιοτήτων για τη διαχείριση των συγκρούσεων που προκύπτουν συχνά στην οικογένεια. Για το σκοπό αυτό οι συμμετέχοντες παρακολούθησαν δύο τρίωρα βιωματικά σεμινάρια συμβουλευτικής. Το πρώτο, με θέμα την επικοινωνία, συντονίστηκε από ψυχολόγο της κινητής μονάδας ψυχικής υγείας Τρικάλων, η οποία έθεσε το θεωρητικό πλαίσιο και έδωσε το έναυσμα για προβληματισμό στους συμμετέχοντες. Το δεύτερο σεμινάριο με τίτλο «Διαχείριση συγκρούσεων γονέων παιδιών» πραγματοποιήθηκε από την υπεύθυνη του Συμβουλευτικού Σταθμού Νέων της Δ/νσης Δ/θμιας Εκπ/σης Τρικάλων. Στόχος του συγκεκριμένου σεμιναρίου δεν ήταν να δοθούν έτοιμες πρακτικές και λύσεις στους γονείς, αλλά να προβληματιστούν οι ίδιοι μέσα από τη συζήτηση για τα θέματα που προκαλούν τις πιο συχνές συγκρούσεις, για τους τρόπους εκδήλωσης των συγκρούσεων και για τους τρόπους αντίδρασης και αντιμετώπισης τους. Με την ολοκλήρωση του σεμιναρίου ακολούθησε συζήτηση, όπου έγινε μια εκτίμηση της σημασίας των συγκρούσεων. Το συμπέρασμα ήταν ότι ενώ στην αρχή όλοι οι συμμετέχοντες αντιμετώπιζαν τη σύγκρουση ως μια κατάσταση που δημιουργεί αρνητικά συναισθήματα, στη συνέχεια παραδέχτηκαν ότι η εκδήλωση μιας σύγκρουσης μπορεί να οδηγήσει σε ανακούφιση και μπορεί να γίνει αφορμή για την καλλιέργεια πιο ουσιαστικών σχέσεων. Συμπερασματικά, η εμπειρία των βιωματικών σεμιναρίων συμβουλευτικής λειτούργησε θετικά για τους συμμετέχοντες στο πρόγραμμα, προσφέροντας παραδείγματα καλών γονεϊκών πρακτικών και ανάπτυξη δεξιοτήτων για επιτυχή αντιμετώπιση των συγκρούσεων στην οικογένεια. Σχολικός εκφοβισμός αναζητώντας μια εναλλακτική κάθαρση Τ. Σπυρόπουλος Εκπαιδευτικός, Α βάθμια εκπαίδευση Ο θεσμός της εκπαίδευσης αποτελεί δυναμικό πεδίο αγαθών προθέσεων για την ψυχοπνευματική εξέλιξη των παιδιών αλλά και αποσταθεροποιητικών παραγόντων για την ψυχική τους υγεία. Ένα από τα φαινόμενα που έχουν εισχωρήσει δυναμικά στο επιστημονικό καλειδοσκόπιο είναι και ο σχολικός εκφοβισμός (bullying). Η επιστημονική έρευνα και μελέτη αποσκοπεί να αναδείξει τα χαρακτηριστικά του φαινόμενου, τις προεκτάσεις, τις εννοιολογικές διαφοροποιήσεις. Τα στελέχη και επαγγελματίες της εκπαίδευσης αφενός οφείλουν να είναι ενήμεροι για τα σχετικά επιστημονικά πορίσματα και αφετέρου να εξειδικεύουν την ειδική γνώση σε δράσεις αντιμετώπισης του φαινομένου. Οι μαχόμενοι εκπαιδευτικοί, ίσως, οφείλουν να προεκτείνουν την ηθική ευθύνη σε ριζοσπαστικότερες πρακτικές σε αντίθεση με την επίλυση προβλημάτων στο πλαίσιο ενημέρωσης και διαλόγου. Προτεινόμενη πρακτική για το σχολικό

154 εκφοβισμό αποτελεί το Θέατρο Φόρουμ-Θέατρο Καταπιεσμένου όπου το βίωμα της καταπίεσης φωτίζεται στις συνθήκες που γεννάται και αποδομείται ως ψυχολογικό ζητούμενο και πολιτικό υπονοούμενο. Λέξεις κλειδιά: σχολικός εκφοβισμός, θέατρο φόρουμ-θέατρο καταπιεσμένου, θύτης-θύμα, cyberbullying, Θεατρικό-παιδαγωγική πρακτική Διερεύνηση των αντιλήψεων για το σχολικό εκφοβισμό και των στρατηγικών παρέμβασης των εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης Αρκουλή Ντόρα, Ψυχολόγος-Εκπαιδευτικός, ΜΔΕ στην Προαγωγή Ψυχικής Υγείας-Πρόληψη Ψυχιατρικών Διαταραχών Γκούντρα Μαργαρίτα, Ψυχολόγος, ΜΔΕ στη Σχολική Ψυχολογία Βουτσά Φωτεινή, Εκπαιδευτικός, ΜΔΕ στις Σπουδές στην Εκπαίδευση Η παρούσα ανασκόπηση αναφέρθηκε στη σύνθεση των πρόσφατων ερευνητικών δεδομένων σχετικά με τις αντιλήψεις των εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης για το σχολικό εκφοβισμό και τις αντίστοιχες παρεμβάσεις των τελευταίων στη διαχείριση του φαινομένου. Για το σκοπό της μελέτης αξιολογήθηκαν δεδομένα σε πρόσφατα επιστημονικά άρθρα. Το 32% του δείγματος των μαθητών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης δήλωσε ότι έχει υπάρξει θύμα σχολικού εκφοβισμού είτε κατ επανάληψη είτε περιορισμένες φορές. Είναι αξιοσημείωτο ότι ως καταλληλότερη μέθοδο αντιμετώπισης του φαινομένου οι μαθητές δήλωσαν ότι θεωρούν την ενημέρωση και κατάλληλη παρέμβαση των εκπαιδευτικών, με την εμπλοκή των γονέων να έπεται σε επίπεδο σημαντικότητας (Europe s Antibullying Campaign, 2012). Ωστόσο, ενώ οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί δήλωσαν ότι αναγνωρίζουν εύστοχα τα επεισόδια εκφοβισμού, η έρευνα υπέδειξε ότι υπερεκτιμούσαν τις ικανότητές τους στη διάκριση και διαχείριση του σχολικού εκφοβισμού (Yoon & Kerber, 2003). Η ενσυναίσθηση για το θύμα και η αίσθηση αυτοαποτελεσματικότητας συνδέθηκαν με το κίνητρο παρέμβασης στους εκπαιδευτικούς (Yoon, 2004). Ως αποτελεσματικές στρατηγικές αποδείχτηκαν: η στενή επιτήρηση, η άμεση διακοπή οποιασδήποτε παρενόχλησης, η ενίσχυση των παρατηρητών στην ενεργητική υπεράσπιση του θύματος (Fekkes, Pijpers, & Verloove-Vanhorick, 2005), η ενδυνάμωση των παιδιών στην υπεράσπιση του εαυτού (Cowie and Sharp, 1994) και η εφαρμογή ερευνητικά τεκμηριωμένων προγραμμάτων παρέμβασης. Η έρευνα έδειξε ότι η αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων απαιτεί χρόνο, ανοχή στην ματαίωση και σταθερότητα στην εφαρμογή των στρατηγικών (Limber et al., 2004; Olweus, 2004; Smith & Sharp et al., 2004). Οι στρατηγικές παρεμβάσεις χρειάζεται να στοχεύουν σε όλους τους εμπλεκόμενους και να σχεδιάζεται από διεπιστημονική ομάδα (Young, 1998). Η εμπλοκή των γονέων από τους εκπαιδευτικούς για την επίλυση του προβλήματος κρίνεται σημαντική (Olweus, 1993). Τέλος, οι εκπαιδευτικοί, δεδομένης της σπουδαιότητας που αποδίδουν και οι ίδιοι στη εξάλειψη του σχολικού εκφοβισμού θα πρέπει να καταρτιστούν κατάλληλα. Λέξεις κλειδιά: σχολικός ε κφοβισμός, αντιλήψεις εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, στρατηγικές παρέμβασης Θεωρία του νου παιδιών που εμπλέκονται ως θύτες ή ως θύματα σε επεισόδια άμεσου και έμμεσου εκφοβισμού Χωματίδου Γεωργία, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Μισαηλίδη Πλουσία, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Στόχος της παρούσας έρευνας ήταν να διερευνήσει εάν υπάρχουν διαφορές στη θεωρία του νου (ΘτΝ) παιδιών που εμπλέκονται ως θύτες ή ως θύματα σε επεισόδια άμεσου (ΑΕ) και έμμεσου εκφοβισμού (ΕΕ). Στην έρευνα πήραν μέρος 170 παιδιά, ηλικίας 10 έως 13 ετών και των δύο φύλων. Μετά τη συμπλήρωση ενός ερωτηματολογίου αυτοαναφοράς, το οποίο μετρούσε το είδος και τη συχνότητα εμπλοκής σε

155 επεισόδια εκφοβισμού, τα παιδιά ταξινομήθηκαν σε τέσσερις ομάδες: θύτες ΑΕ, θύτες ΕΕ, θύματα ΑΕ και θύματα ΕΕ. Οι τέσσερις ομάδες εξετάστηκαν ακολούθως σε δύο πειραματικά έργα που αξιολογούσαν την ύπαρξη ανώτερων δεξιοτήτων ΘτΝ, το έργο Παράξενες Ιστορίες (Strange Stories, Happé, 1994) και το έργο Ανάγνωση του Νου στα Μάτια Αναθεωρημένη Έκδοση (Reading the Mind in the Eyes Test Revised, Baron-Cohen, Wheelwright, Hill, Paste, & Plumb, 2001). Η ανάλυση των αποτελεσμάτων έδειξε ότι οι επιδόσεις των παιδιών που ταξινομήθηκαν ως θύτες ΑΕ και ΕΕ στα δύο έργα ΘτΝ δεν διέφεραν. Αντίθετα, τα παιδιά που ταξινομήθηκαν ως θύματα ΕΕ είχαν σημαντικά χαμηλότερες επιδόσεις στο έργο Παράξενες Ιστορίες και οριακά χαμηλότερες στο έργο Ανάγνωση του Νου στα Μάτια σε σύγκριση με εκείνα που ταξινομήθηκαν ως θύματα ΑΕ. Τα αποτελέσματα συζητούνται σε σχέση με προηγούμενες έρευνες που διερεύνησαν τη σχέση ανάμεσα στη ΘτΝ και στο είδος εμπλοκής στον ΑΕ και ΕΕ. Συζητάται, επίσης, η σημασία των ευρημάτων για το σχεδιασμό συμβουλευτικών παρεμβάσεων οι οποίες θα έχουν ως στόχο την ανάπτυξη/ενίσχυση των κοινωνικο-γνωστικών δεξιοτήτων θυμάτων εκφοβισμού. Λέξεις κλειδιά: άμεσος εκφοβισμός, έμμεσος εκφοβισμός, θεωρία του νου, θύτης, θύμα εκφοβισμού Εφαρμοσμένες προτάσεις συμβουλευτικής στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση από το Συμβουλευτικό Σταθμό Νέων Ημαθίας Βάχλα Αικατερίνη-Υπεύθυνη Συμβουλευτικού Σταθμού Νέων Ημαθίας Λιλιόπουλος Νικόλαος Υπεύθυνος Παιδαγωγικής Ομάδας Κ.Π.Ε. Νάουσας Μέσα στο πλαίσιο της πρόληψης και καταστολής του ενδοσχολικού εκφοβισμού, σχεδιάζονται ήδη και υλοποιούνται προληπτικά- με την στήριξη του Σ.Σ.Ν.- προγράμματα Αγωγής Υγείας και Βιωματικά Εργαστήρια για όλους τους μαθητές. Τα προγράμματα επικεντρώνονται στην δημιουργική επίλυση συγκρούσεων και διαφορών (conflict resolution) με τη μέθοδο της επανορθωτικής δικαιοσύνης και στην καλλιέργεια της Συναισθηματικής Νοημοσύνης και των Κοινωνικοσυναισθηματικών Δεξιοτήτων των μαθητών και στη δημιουργία ισχυρών συναισθημάτων αυτοεκτίμησης και ενσυναίσθησης. Προχωρούμε από την προηγούμενη σχολική χρονιά ήδη στη δημιουργία ομάδων μαθητών και στην εφαρμογή ενός μοντέλου συμβουλευτικής ιδανικού για τις συνθήκες που επικρατούν σήμερα στα σχολεία : Την εστιασμένη σε λύσεις βραχεία συμβουλευτική, η οποία λειτουργεί επανορθωτικά αποδίδοντας δικαιοσύνη σε περιπτώσεις ενδοσχολικού εκφοβισμού και αποκαθιστώντας στο μέτρο του δυνατού τις σχέσεις ανάμεσα στους εμπλεκόμενους. Αυτή η πρόταση μπορεί να υποστηριχθεί χρονικά και μέσα στα πλαίσια των βιωματικών δράσεων των σχετικών με τη Σχολική και Κοινωνική Ζωή που εισήχθησαν φέτος στα σχολεία. Αυτό που λάβαμε καταρχήν υπόψη και μας ώθησε στη δημιουργία των ομάδων, είναι ότι οι μαθητές που καταφεύγουν στους ΣΣΝ το κάνουν ύστερα από αίτημα κάποιου ενήλικα και προσέρχονται ικανοποιώντας μια απαίτηση άλλων παρά μια δική τους επιθυμία, και ως εκ τούτου είναι δύσκολο να εμπλακούν ενεργά στη διαδικασία και συχνά εμφανίζουν αντίσταση στις αλλαγές που τους προτείνονται. Η όλη διαδικασία απαιτεί γύρω στις έξι συναντήσεις.προκειμένου οι ομάδες να χρησιμοποιήσουν την ΕΛΒΣ εκπαιδεύονται από το σχολικό ψυχολόγο ή κάποιον σύμβουλο που έχει εφαρμόσει τη μέθοδο και που θα μπορούσε στην συνέχεια να συντονίζει την ομάδα τουλάχιστον στα αρχικά της βήματα. Λέξεις κλειδιά: Ενδοσχολικός εκφοβισμός, βραχεία συμβουλευτική εστιασμένη σε λύσεις (ΕΛΒΣ), επανορθωτική δικαιοσύνη Αποδέχομαι το διαφορετικό Ευαγγελία Κακαρόντζα, Συμβουλευτικός Σταθμός Νέων Δ/θμιας Εκπ/σης Λάρισας Βασιλική Μάλλιου, Γυμνάσιο Ελάτειας ν. Φθιώτιδας Η αποδοχή της διαφορετικότητας των άλλων και η κοινωνική ευαισθησία αποτελούν προϋποθέσεις ομαλής συνύπαρξης των κοινωνικών ομάδων και «κλειδί» για την πρόληψη του Σχολικού Εκφοβισμού. Ο

156 σχεδιασμός και η ανάπτυξη δράσεων που στοχεύουν στην κατανόηση της έννοιας της ενσυναίσθησης και στην ενίσχυση της κοινωνικής ευαισθησίας αποσκοπούν στην επίτευξη των παραπάνω. Προκειμένου να επιτευχθούν οι τεθέντες στόχοι: Γνωστοποιούμε στους μαθητές μας τους σκοπούς των δραστηριοτήτων μας και προβάλουμε τη Διεθνή Σύμβαση των δικαιωμάτων του παιδιού ζητώντας τους να ζωγραφίσουν ανά δυο ένα δικαίωμα και να το παρουσιάσουν. Δείχνουμε στους μαθητές εικόνες παιδιών που εργάζονται και τους ζητούμε να γράψουν την ιστορία του κάθε παιδιού όπως τη φαντάζονται. Προβάλλουμε εικόνες παιδιών αναπτυγμένων χωρών και εικόνες παιδιών προσφύγων ζητώντας τους να γράψουν ένα γράμμα για τη ζωή των παιδιών. Τους δείχνουμε εικόνες στις οποίες μια ομάδα παιδιών παίζουν και συζητούν και κάποιος είναι μόνος του μακριά από την ομάδα. Οι μαθητές αναπαριστούν την εικόνα και η ομάδα των παρατηρητών γράφει τις σκέψεις και τους διαλόγους των πρόσωπων της ιστορίας. Οι δράσεις αυτές οδηγούν στην ανάλυση της έννοιας της ενσυναίσθησης, στην αποδοχή της διαφορετικότητας και στην κοινωνική ευαισθησία που πρέπει να μας διακρίνει απέναντι στους «διαφορετικούς άλλους». Οι μαθητές ευαισθητοποιούνται και προβληματίζονται για την στάση την οποία πρέπει να υιοθετούν απέναντι στους «διαφορετικούς άλλους». Η συγκεκριμένη δραστηριότητα μπορεί να εφαρμοστεί στα πλαίσια προγραμμάτων καινοτόμων δράσεων και στη διδασκαλία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Λέξεις κλειδιά: διαφορετικότητα, κοινωνική ευαισθησία, ενσυναίσθηση Συμπεριφορικά και Γνωσιακά Μοτίβα πρώην Εξαρτημένων Κρατουμένων Σύμφωνα με το Γνωσιακό Αναλυτικό Μοντέλο Τσιάκος Δημήτρης, Χαραλαμπίδης Σταύρος, Μισαηλίδης Γιώργος Ινστιτούτο Γνωσιακής Αναλυτικής Ψυχοθεραπείας Σε αυτή την έρευνα διερευνούμε τον προβληματικό τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς των κρατουμένων συμμετεχόντων. Συγκρίνουμε τα αποτελέσματα μας με αποτελέσματα άλλων ερευνών και χρησιμοποιούμε για πρώτη φορά το ερωτηματολόγιο του Γνωσιακού Αναλυτικού Μοντέλου. Τα αποτελέσματα έδειξαν να είναι συγκρίσιμα με αυτά άλλων ερευνών και προβάλλαμε μια εναλλακτική εξήγηση του γιατί οι κρατούμενοι επανέρχονται στα καταστήματα κράτησης και ίσως γιατί το σύστημα επανένταξης αποτυγχάνει του σκοπού του. Σε αυτήν την έρευνα συμμετείχαν 25 άρρενες, όλοι εθελοντές, μεικτού εθνικού και πολιτισμικού υπόβαθρου με την πλειοψηφία να είναι κάτω από 35 ετών και το κοινωνικό τους status να τοποθετείται κυρίως στην εργατική τάξη. Οι συμμετέχοντες έδειξαν μία γενικά θετική τάση προς τα τμήματα του ερωτηματολογίου. Τα παραδείγματα <<παγίδων>> είχαν απήχηση κατά μέσο όρο σε ποσοστό 72%, των <<εμπλοκών>> 61% και των <<διλλημάτων>> 59%. Φάνηκε ότι οι συμμετέχοντες είχαν τάση προς προβληματικές πατέντες σκέψης και συμπεριφοράς. Τέλος, το ερωτηματολόγιο είναι διαθέσιμο προς συζήτηση. Παθητικοεπιθετικότητα στη θεραπευτική σχέση με άτομα με αποφευκτική, ψυχαναγκαστική και εξαρτητική προσωπικότητα Σταθοπούλου Άννα, Σπηλιοπούλου Σοφία, Ζαφείρη Αντωνία, Χαραλαμπίδης Σταύρος Κέντρο Ψυχολογικής Υποστήριξης «ΑΛΛΑ ΖΩ» Στην παρούσα εργασία περιγράφονται οι περιπτώσεις τριών διαφορετικών τύπων προσωπικότητας που παρουσιάζουν παθητικοεπιθετική συμπεριφορά στις θεραπευτικές συνεδρίες. Στη θεραπεία των περιστατικών εφαρμόζεται το γνωσιακό αναλυτικό μοντέλο ψυχοθεραπείας, όπου ιδιαίτερη σημασία δίνεται στους ανταποδοτικούς ρόλους (πρότυπα αλληλεπίδρασης που χαρακτήρισαν τις σχέσεις με τους σημαντικούς άλλους κατά την παιδική ηλικία τείνουν να επαναλαμβάνονται στις σχέσεις κατά την ενήλικη ζωή) και τις διαδικασίες (διλήμματα, παγίδες εμπλοκές), τα οποία απεικονίζονται διαγραμματικά.

157 Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη θεραπευτική σχέση, όπου ο θεραπευόμενος σχετίζεται με το θεραπευτή μέσω ανταποδοτικών ρόλων που υιοθετεί γενικότερα στις σχέσεις του με τους σημαντικούς άλλους. Γίνεται περιγραφή με ζεύγη ανταποδοτικών ρόλων της παθητικοεπιθετικής συμπεριφοράς, ενώ παρουσιάζεται ο τρόπος με τον οποίο αυτοί αναδύονται στη θεραπευτική σχέση. Η τελευταία αποτελεί σημαντικό σημείο αναφοράς προκειμένου να διερευνηθούν οι δυσλειτουργικοί ανταποδοτικοί ρόλοι που σχετίζονται με την παθητικοεπιθετικότητα στο εδώ και τώρα της θεραπευτικής συνεδρίας. Θεραπευτικός στόχος τίθεται η ανάδυση, η αναγνώριση και η έκφραση του θυμού με λειτουργικό τρόπο, μέσω αντικατάστασης των δυσλειτουργικών ρόλων με λειτουργικότερους. Αυτό επιτυγχάνεται αρχικά στη σχέση με το θεραπευτή, ενώ στη συνέχεια ο θεραπευόμενος ενθαρρύνεται να γενικεύσει τη νέα συμπεριφορά και στις διαπροσωπικές του σχέσεις. Λέξεις κλειδιά: γνωσιακή αναλυτική ψυχοθεραπεία, παθητικοεπιθετική συμπεριφορά, θεραπευτική σχέση Πρακτικές Συμβουλευτικής στην Ενδυνάμωση της Πολιτισμικής Ταυτότητας Παιδιών Προσχολικής Ηλικίας Διονύσης, Σ.,1 Ζιώγα, E.,1 & Μάντζιου, Σ.1 1. Τμήμα Προσχολικής Αγωγής, TEI Ηπείρου Η παρούσα εργασία αναδεικνύει πρακτικές πολιτισμικής συμβουλευτικής οι οποίες αφορούν στην ενίσχυση της πολιτισμικής ταυτότητας των μικρών παιδιών. Tο παιδί προσχολικής ηλικίας διαπραγματεύεται με πολύπλοκες πολιτισμικές διαδικασίες και είναι σημαντική η ανάπτυξη της πολιτισμικής του ταυτότητας. Ο σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η διερεύνηση των πρακτικών συμβουλευτικής, που συμβάλουν στη δημιουργία της πολιτισμικής ταυτότητας κατά τη διάρκεια του είδους της συναλλαγής παιδαγωγού-παιδιού και μέσα από τις υποβαλλόμενες ερωτήσεις των παιδιών κατά τη διάρκεια αυτών των συναλλαγών. Στην έρευνα συμμετείχαν 18 παιδαγωγοί των Παιδικών Σταθμών της ευρύτερης περιοχής της Ηπείρου και 70 παιδιά. Η συλλογή δεδομένων πραγματοποιήθηκε με την Κλίμακα Συναλλαγής Παιδαγωγού (CIS, Arnett, 1989) και την κλίμακα Διευρυμένου Διάλογου (Barrera et al., 2003), κατά τη διάρκεια μιας δομημένης και ελεύθερης συνθήκης. Παρατηρήθηκαν υψηλά ποσοστά θετικής συναλλαγής της παιδαγωγού, παράλληλα με ποσοστά αδιαφορίας, ανεκτικότητας και μη αναφορά της ιδιαίτερης πολιτισμικής ταυτότητας των παιδιών και επικέντρωση σε αλλοδαπές πολιτισμικές ομάδες (π.χ. Ινδιάνους, Εσκιμώους). Τα ευρήματα κατέγραψαν τη μη αναφορά και σχολιασμό της παιδαγωγού στην ιδιαίτερη υποκουλτούρα των παιδιών (π.χ. Μαστοροχώρια, Βλαχοχώρια- Σαρακατσαναίοι - Ζαγορίσιοι, Νήσος Ιωαννίνων). Η μεθοδολογία οικουμενικών πολιτισμικών μοντέλων συμβουλευτικής, τα οποία προτείνουμε για την ενδυνάμωση της πολιτισμικής ταυτότητας των μικρών παιδιών, μπορούν να συμβάλλουν στον επαναπροσδιορισμό της συμβουλευτικής πρακτικής που ήδη χρησιμοποιείται σε πολλούς παιδικούς σταθμούς της χώρας μας, με την ενσωμάτωση πολλαπλών συμβόλων και αναγνωριστικών πολιτισμικών στοιχείων π.χ. από τον αρχαίο και νεότερο ελληνικό λαϊκό πολιτισμό. Λέξεις Κλειδιά: Συμβουλευτικές Πρακτικές, Πολιτισμική Ταυτότητα, Προσχολική Ηλικία.