«Π Ε Ρ Ι Β Α Λ Λ Ο Ν Κ Α Ι Γ Ε Ω Ρ Γ Ι Κ Η Α Ν Α Π Τ Υ Ξ Η Σ Τ Η Β Ο Ρ Ε Ι Α Κ Ε Φ Α Λ Ο Ν Ι Α»

Transcript

1 «Π Ε Ρ Ι Β Α Λ Λ Ο Ν Κ Α Ι Γ Ε Ω Ρ Γ Ι Κ Η Α Ν Α Π Τ Υ Ξ Η Σ Τ Η Β Ο Ρ Ε Ι Α Κ Ε Φ Α Λ Ο Ν Ι Α» Ανδρέας Λουκάτος, Χηµικός Περιβαλλοντολόγος, DEA Γεράσιµος Αντζουλάτος, Γεωπόνος, ρ. Γεωργοοικονοµολόγος Μαρία Πραγιάτη, Μηχ/κός Χωορταξίας & Περιφερειακής Ανάπτυξης, MSc Η παρούσα εργασία βασίζεται σε δεδοµένα και συµπεράσµατα τη µελέτης που εκπόνησε η Εταιρεία περιβαλλοντικών µελετών (ΕΠΕΜ) µε τίτλο : «Ολοκληρωµένα προγράµµατα ανάπτυξης αγροτικού χώρου Περιοχή ορεινού όγκου Βορείου Κεφαλονιάς» για λογαριασµό του Υπ. Γεωργίας. Η όλη προσπάθεια εντάσσεται στο πλαίσιο µιας στρατηγικής ολοκληρωµένης ανάπτυξης της υπαίθρου που περιλαµβάνει ενίσχυση της κοινωνικής και οικονοµικής υποδοµής, ανάδειξη των συγκριτικών πλεονεκτηµάτων της περιοχής για την εγκατάσταση εναλλακτικών επιχειρηµατικών δραστηριοτήτων, βελτίωση των προσόντων του ανθρώπινου δυναµικού της υπαίθρου µέσα από προγράµµατα επαγγελµατικής κατάρτισης καθώς και αξιοποίηση των δυνατοτήτων που προσφέρει ο αγροτικός χώρος για ψυχαγωγία και αναψυχή. Η ανάπτυξη αυτή πρέπει να πραγµατοποιείται µε τρόπο που αφενός να διασφαλίζει την προστασία του περιβάλλοντος και τη διαχείριση των φυσικών πόρων µε βάση την αρχή της αειφορίας και αφετέρου να δηµιουργεί τις προϋποθέσεις για την αξιοποίηση του ενδογενούς δυναµικού, ανθρώπινου και φυσικού. Η ολοκληρωµένη ανάπτυξη του αγροτικού χώρου πρέπει να στοχεύει στην βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και της ελκυστικότητας των περιοχών της υπαίθρου µε σεβασµό, στο περιβάλλον και συνεχή βελτίωση του επιπέδου διαβίωσης των κατοίκων της, λαµβάνοντας υπόψη τις ραγδαίες εξελίξεις που λαµβάνουν χώρα σε ευρωπαϊκό επίπεδο, όπως η παγκοσµιοποίηση της οικονοµίας, η διεύρυνση της ΕΕ, η οικονοµική και κοινωνική σύγκλιση κ.α. Η περιοχή της Βόρειας Κεφαλονιάς αποτελεί µια κατ εξοχήν αγροτική περιοχή και εµφανίζει τα γνωστά προβλήµατα και τις αντίστοιχες τάσεις που υπάρχουν γενικά στον ελληνικό αγροτικό χώρο σήµερα. Από την ανάλυση της υφιστάµενης κατάστασης στους ήµους Ερύσσου και Πυλαρέων, που αποτέλεσαν την περιοχή µελέτης µας, προέκυψε ότι η περιοχή αντιµετωπίζει τα εξής προβλήµατα : Πληθυσµός Η διαχρονική µείωση του πληθυσµού µε συνολική µείωση 4,2% που αποτελεί µικρότερο ποσοστό από αυτό του νοµού για τον οποίο η µείωση είναι 11,6%. Η χαµηλή πληθυσµιακή πυκνότητα Μείωση του ενεργού πληθυσµού κυρίως στις ορεινές περιοχές 1

2 Γήρανση του εναποµείναντος πληθυσµού µε µικρές "αναγεννητικές δυνάµεις" Μετανάστευση του παραγωγικού πληθυσµού είτε για σπουδές είτε για εργασία Χαµηλό επίπεδο εκπαίδευσης µε µεγαλύτερη συγκέντρωση στην κατηγορία των αποφοίτων στοιχειώδους εκπαίδευσης. Τεχνικές υποδοµές Το οδικό δίκτυο στην περιοχή µελέτης κρίνεται µη ικανοποιητικό από άποψη καταλληλότητας οδοστρώµατος µε αποτέλεσµα οι χρονοαποστάσεις να είναι αρκετά µεγάλες µε επίπτωση στην αποµόνωση ορεινών, κύρια, οικισµών. Η περιοχή αντιµετωπίζει προβλήµατα ποιότητας και επάρκειας των υποδοµών ύδρευσης και αποχέτευσης. Γεωργία Η περιοχή είναι κατά βάση αγροτική µε έντονη δραστηριότητα κυρίως στην κτηνοτροφία, ενώ η γεωργία λειτουργεί ως συµπλήρωµα της κτηνοτροφίας. Η αλιεία παίζει περιθωριακό ρόλο. Τα προβλήµατα που αντιµετωπίζει είναι: Ανεπαρκείς κτηνοτροφικές υποδοµές (π.χ. βοσκότοποι, οδικό δίκτυο, σφαγεία) Χαµηλό ποσοστό αρδευόµενων εκτάσεων εξαιτίας του ανάγλυφου και της γεωλογικής σύστασης του εδάφους Ανεπαρκής στήριξη και πληροφόρηση από ειδικούς, κυρίως, επιστήµονες (π.χ. κτηνίατρους, γεωπόνους) Έλλειψη συστηµατικής µεταποίησης και τυποποίησης των αγροτικών προϊόντων Προβλήµατα µίσθωσης της γεωργικής γης από γεωργούς και κτηνοτρόφους και κατ' επέκταση διαθεσιµότητας γης για αγροκτηνοτροφική χρήση. Η ηλικιακή διάρθρωση των αρχηγών των εκµεταλλεύσεων χαρακτηρίζεται από γηρασµένο πληθυσµό. Στην Έρυσσο κάθε εκµετάλλευση αποτελείται κατά µέσο όρο από 6,1 τεµάχια και µε έκταση ανά τεµάχιο 2,8 στρ. ενώ στην Πύλαρο 4,1 τεµάχια µε έκταση ανά τεµάχιο τα 4,4 στρ. Μικρές προοπτικές άρδευσης των καλλιεργούµενων εκτάσεων Οι βοσκότοποι καλύπτουν µόλις το 50% των αναγκών σε ζωοτροφές ενώ η υπόλοιπη ζήτηση καλύπτεται από το ιδιωτικό εµπόριο ενώ είναι και χαµηλής βοσκοϊκανότητας. Μεταποίηση Στην περιοχή µελέτης δραστηριοποιείται ένας σηµαντικός αριθµός ατόµων στην πρώτη µεταποίηση των αγροτικών προϊόντων, κυρίως του γάλακτος. Εκτός από τη φέτα τα υπόλοιπα τοπικά γαλακτοκοµικά προϊόντα, είναι επώνυµα όπως π.χ. το 2

3 κεφαλοτύρι κλπ. Ακόµα η µελισσοκοµία, µε σχετικά µικρό όγκο παραγωγής, παρουσιάζει προϊόντα ιδιαίτερα υψηλής ποιότητας που θα µπορούσαν να συσκευαστούν µε σκοπό να αυξηθεί η προστιθέµενη αξία τους και να διατεθούν στην αγορά. Τα προβλήµατα και οι ανάγκες του χώρου της µεταποίησης είναι τα εξής: Έλλειψη υποδοµών για τον ποιοτικό έλεγχο και την πρόψυξη του γάλακτος Ανάγκη εκσυγχρονισµού των υφιστάµενων µονάδων Έλλειψη ενός οργανωµένου φορέα σε θέµατα παροχής συµβουλών για επενδύσεις και επιχορηγήσεις Αδυναµία αξιοποίησης και εµπορευµατοποίησης των τοπικών γεωργικών προϊόντων Εγκατάλειψη ελαιοτριβείων µε παραδοσιακό εξοπλισµό Έλλειψη πληροφόρησης Υψηλό κόστος λόγω δυσκολιών µεταφοράς εξαιτίας της κατάστασης του αγροτικού οδικού δικτύου ή έλλειψης, σε πολλές περιπτώσεις σωστού σχεδιασµού. Ανάγκη δηµιουργίας σφαγείων όπου υπάρχει έντονη κτηνοτροφική δραστηριότητα Τουρισµός Στην περιοχή µελέτης υπάρχει µια σαφής µετατόπιση προς τον τριτογενή, και ιδιαίτερα στον τοµέα του κλασσικού τουρισµού, ο οποίος παρουσιάζει ταχύτατη ανάπτυξη κυρίως στους παραδοσιακούς τουριστικούς πόλους του Φισκάρδου, της Άσου και της Αγίας Ευφηµίας. Υπάρχει µεγάλη ποικιλία τουριστικών πόρων (π.χ. φυσικό περιβάλλον, αρχαιολογικά µνηµεία, πολιτιστικές εκδηλώσεις, κλπ.) που η αξιοποίησή τους µπορεί να συµβάλλει καθοριστικά και δυναµικά στην ανάπτυξη της περιοχής ιδιαίτερα στα πλαίσια των ήπιων µορφών τουρισµού, ικανοποιώντας ταυτόχρονα την ανάγκη για ποιοτικότερο τουρισµό ξεφεύγοντας από την κλασσική περίπτωση του µαζικού τουρισµού. Τα προβλήµατα που αφορούν τον τουρισµό είναι: Έλλειψη ισόρροπης χωροταξικής κατανοµής του τουρισµού µε µεγαλύτερη συγκέντρωση τις παραθαλάσσιες περιοχές και µεγαλύτερη επιβάρυνση του περιβάλλοντος Ανεπαρκείς συγκοινωνιακές υποδοµές Μικρή διάρκεια τουριστικής περιόδου Χαµηλό επίπεδο εκπαίδευσης και εξειδίκευσης των εργαζοµένων στις τουριστικές επιχειρήσεις Χαµηλός βαθµός διαφοροποίησης του τουριστικού προϊόντος Ανεπάρκεια τουριστικών καταλυµάτων Έλλειψη σε αναγκαίες υπηρεσίες κοινωνικής εξυπηρέτησης (π.χ. τραπεζική εξυπηρέτηση, ιατρική περίθαλψη, τηλεφωνικοί θάλαµοι, κλπ.) Περιβάλλον Οικισµοί Η προστασία και ανάδειξη του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος αποτελεί πρωταρχική προτεραιότητα του ολοκληρωµένου σχεδιασµού. Για τον παραπάνω λόγο πρέπει να διασφαλιστούν τα ακόλουθα: 3

4 Ελλείψεις στο σύστηµα αποχέτευσης λυµάτων ιδιαίτερα τη θερινή περίοδο. Ανυπαρξία συστήµατος χωροταξικού σχεδιασµού Ελλείψεις στα δίκτυα υποδοµών των οικισµών Κοινωνικός εξοπλισµός Η περιοχή παρουσιάζει σοβαρές ελλείψεις στις υποδοµές παροχής κοινωνικών υπηρεσιών όπως υγείας, ψυχαγωγίας-πολιτισµού, αθλητισµού, πρόνοιας για τους ηλικιωµένους, κλπ. Τα συγκριτικά πλεονεκτήµατα της περιοχής είναι τα εξής : Η περιοχή διαθέτει µεγάλη ποικιλία τουριστικών πόρων (περιβαλλοντικοί, πολιτιστικοί, ιστορικοί, αρχαιολογικοί, κλπ.) που η αξιοποίησή τους θα συµβάλλει σηµαντικά στην ανάπτυξή της. ιαθέτει αξιόλογο πολιτιστικό και φυσικό περιβάλλον που παραµένει αναξιοποίητο ενώ αποτελεί σηµαντικό αναπτυξιακό πόρο. Η Έρυσσος είναι η µόνη περιοχή της Κεφαλονιάς που σώθηκε σε µεγάλο βαθµό από τους σεισµούς του Η περιοχή διαθέτει ένα παραλιακό τµήµα, τη ΒΑ ακτή, που αποτελεί περιοχή ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, το οποίο µπορεί να αξιοποιηθεί µέσα από ήπιες παρεµβάσεις για την ανάδειξη του φυσικού αυτού τοπίου. Ο ήµος Πυλαρέων διαθέτει συγκριτικό πλεονέκτηµα στην ανάπτυξη της κτηνοτροφικής παραγωγής που µπορεί να αξιοποιήσει ο µεταποιητικός τοµέας. Υπάρχει αλιευτική παραγωγή η οποία διαθέτει και δυνατότητες περαιτέρω αξιοποίησής της. Η περιοχή έχει δυνατότητες αύξησης του εισοδήµατός της µε την ανάληψη παραγωγικών πρωτοβουλιών µεταποίησης και τυποποίησης "επώνυµων" αγροτικών προϊόντων και διάθεση αυτών επί τόπου ώστε να αξιοποιηθεί και το στοιχείο αγροτικής παράδοσης. Βασικός στόχος του προτεινόµενου σεναρίου ανάπτυξης για την περιοχή είναι η δηµιουργία των προϋποθέσεων για την αξιοποίηση του συνόλου των διαθέσιµων πόρων (φυσικών και ανθρωπογενών) και η εξασφάλιση της βιωσιµότητας της πρότασης µε ελαχιστοποίηση των κινδύνων από την πιθανή αδυναµία υλοποίησης τµηµάτων της. Το προτεινόµενο σενάριο για την περιοχή βρίσκεται σε άµεση συνάφεια µε τους στρατηγικούς στόχους του εθνικού ολοκληρωµένου προγράµµατος ανάπτυξης για την ανασυγκρότηση της υπαίθρου. Με βάση τα παραπάνω η στρατηγική ανάπτυξης της περιοχής επιλέχτηκε ώστε να έχει τα χαρακτηριστικά τόσο της ολοκληρωµένης όσο και της ισόρροπης, αφενός προωθώντας τη αξιοποίηση του συνόλου των διαθεσίµων πόρων και δυνατοτήτων της κάθε υποπεριοχής και αφετέρου εντάσσοντας στο σχεδιασµό την ενδοχώρα που παραµένει εξαιρετικά αποµονωµένη και αποτελεί πραγµατική δεξαµενή για την 4

5 ανάπτυξη νέων εναλλακτικών µορφών τουρισµού. Ο στόχος επιτυγχάνεται µέσα από την προώθηση ενός διαφοροποιηµένου µοντέλου ανάπτυξης, στηριγµένου στην πολυδραστηριότητα, την κινητοποίηση του ανθρώπινου δυναµικού, την αξιοποίηση του φυσικού περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονοµιάς, δίνοντας βάρος στην ανάπτυξη του ελλείποντος στοιχείου της κάθε ενότητας. Έτσι στη µεν Ερυσσο, εκκινώντας από το φυσικό περιβάλλον/τοπίο και τον µνηµειακό πλούτο καλείται ο επισκέπτης να γνωρίσει και το γεωργικό πρόσωπο της περιοχής, προωθώντας συµπληρωµατικά και µια σειρά δραστηριότητες παραγωγικού χαρακτήρα για τις οποίες εκδηλώνεται ενδιαφέρον από τους τοπικούς πρωταγωνιστές. Στην δε Πύλαρο, µε άξονα την τοπική σηµαντική κτηνοτροφική παραγωγή καλείται ο περιηγητής/επισκέπτης να γνωρίσει την ενδοχώρα µε τα στοιχεία των προσεισµικών οικισµών, τα λιγότερα εναποµείναντα µνηµεία, τους τόπους παραγωγής και το (ορεινό κύρια) φυσικό περιβάλλον. Εδώ επίκεντρο του σχεδίου είναι το Κέντρο προώθησης της τοπικής παραγωγής, που αποτελεί προτεραιότητα πρώτης γραµµής για το ήµο της περιοχής. Σχηµατοποιώντας, λίγο, την παραπάνω στρατηγική οι στόχοι και οι άξονες που τέθηκαν για την ανάπτυξη της περιοχής ήταν οι εξής: Γενικοί στόχοι Μείωση του βαθµού αποµόνωσης της περιοχής, καλύτερη ενσωµάτωση στο γίγνεσθαι του νοµού, διανησιωτική επικοινωνία. Κινητοποίηση του τοπικού δυναµικού µέσα από ένα σχέδιο ολοκληρωµένης ανάπτυξης µε άξονα τις νέες µορφές τουρισµού ηµιουργία κινήτρων για εγκατάσταση νέων (ντόπιοι και παλλινοστούντες) Βελτίωση συνθηκών διαβίωσης και επικοινωνίας Ειδικοί στόχοι Ανάπτυξη αγροτικού τουρισµού, πράσινου τουρισµού, οικοτουρισµού. Προστασία και ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος παράκτιας ζώνης αλλά και ενδοχώρας. Ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονοµιάς (οικισµοί,µνηµεία) και ένταξη τους σε δίκτυο αξιοποίησης. Εκσυγχρονισµός και διαφοροποίηση των αγροτικών εκµεταλλεύσεων. Ανάδειξη των τοπικών προϊόντων (σήµατα ποιότητας, µεταποίηση και συσκευασία, δίκτυα διανοµής). Βελτίωση της ποιότητας ζωής και επικοινωνίας, µε επίκεντρο τους νέους. 5

6 Με βάση τους παραπάνω στόχους διαµορφώθηκαν και οι άξονες των προτεινόµενων δράσεων : Άξονες προτεινόµενων δράσεων 1. Μηχανισµοί κινητοποίησης και υποστήριξης της ανάπτυξης Η δηµιουργία τέτοιων µηχανισµών αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την υλοποίηση των υπολοίπων δράσεων του προγράµµατος. Ο ρόλος τους είναι διττός: ως µηχανισµοί κινητοποίησης/ενεργοποίησης των τοπικών πρωταγωνιστών και ως µηχανισµοί διάχυσης/υποστήριξης της καινοτοµίας. Η υπάρχουσα εµπειρία και τα ισχνά αποτελέσµατα από την υλοποίηση παλαιότερων προσπαθειών για την τοπική ανάπτυξη αναδεικνύουν τη σπουδαιότητα της ύπαρξης κατάλληλης οργανωτικής υποστήριξης/πλαισίωσης. Η δηµιουργία ενός δικτύου εναλλακτικού τουρισµού που βασίζεται στις θεµατικές διαδροµές σε συνδυασµό µε το Αγροτικό Κέντρο για την υποστήριξη των αγροτικών εκµεταλλεύσεων, εξασφαλίζουν την απαραίτητη εξειδικευµένη οργανωτική υποστήριξη. Οι µελέτες προώθησης των παραδοσιακών επώνυµων προϊόντων µαζί µε τη δηµιουργία του Αγροτικού Κέντρου διευκολύνουν την ανάπτυξη των πρωτοβουλιών αξιοποίησης του τοπικού δυναµικού. 2. Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των αγροτικών εκµ/σεων: εκσυγχρονισµός και διαφοροποίηση δραστηριοτήτων. Στον άξονα αυτό συγκεντρώνεται ο κύριος όγκος των δράσεων «γεωργοκεντρικού» χαρακτήρα, που αφορούν τη βελτίωση των γεωργικών εκµεταλλεύσεων και του άµεσου περιβάλλοντός τους. Περιλαµβάνονται δράσεις που, καταρχήν, στοχεύουν στη βελτίωση των αναγκαίων υποδοµών: αγροτικός εξηλεκτρισµός, οδικό δίκτυο. Ακολουθούν τα θέµατα που αφορούν στη διαχείριση του χώρου, ιδιαίτερα δε των βοσκοτόπων, ζήτηµα καίριο για την επιβίωση της τοπικής κτηνοτροφίας στις νέες συνθήκες και περιβαλλοντικές προτεραιότητες. Προτείνεται η αντιµετώπιση των φαινοµένων διάβρωσης, λόγω του ανάγλυφου και της υπερβόσκησης. Επίκεντρο όµως του σχεδιασµού αποτελεί ο εκσυγχρονισµός των γεωργικών εκµ/σεων µέσα από τα Σχέδια Βελτίωσης. Ιδιαίτερο βάρος δίνεται στις κτηνοτροφικές εκµ/σεις που αποτελούν και τη βάση της αγροτικής δραστηριότητας. Σ αυτή τη φάση και έχοντας υπόψη την εµπειρία από την εφαρµογή του Καν. 2328/91, η προσπάθεια µπορεί να επικεντρωθεί σε θέµατα επιλεκτικού εκσυγχρονισµού διαφόρων κρίκων της παραγωγικής δραστηριότητας. Προωθείται η βελτίωση των εγκαταστάσεων ώστε να βελτιωθούν οι συνθήκες διαβίωσης των ζώων αλλά και παραγωγής προϊόντων. Επίσης προωθείται η εκµηχάνιση φάσεων της παραγωγής µε στόχο την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των γεωργικών εκµεταλλεύσεων. Τέλος σχεδιάζεται σειρά µέτρων υποστηρικτικού χαρακτήρα, κυρίως σε θέµατα πληροφόρησης. 3. Θεµατικός τουρισµός: δίκτυο διαδροµών, παρεµβάσεις σε µνηµεία και στοιχεία του αγροτικού πολιτισµού, ανάδειξη περιβάλλοντος, προϊόντων και υπηρεσιών. 6

7 Με την ανάπτυξη του θεµατικού τουρισµού και ιδιαίτερα των διαδροµών γίνεται προσπάθεια κινητοποίησης του δυναµικού της περιοχής µε εξισορρόπηση των τάσεων που έχουν ήδη καταγραφεί. Στις διαδροµές εντάσσονται χώροι µε αισθητική, ιστορική, και µνηµειακή αξία. Παράλληλα γίνεται προσπάθεια ένταξης και επιχειρήσεων από τον αγροτουριστικό τοµέα µε στόχο την προώθηση της πολυαπασχόλησης και των τοπικών προϊόντων. Τα Σχέδια Βελτίωσης αποτελούν το κεντρικό εργαλείο για την προώθηση αυτών των δραστηριοτήτων. Στον άξονα αυτό περιλαµβάνεται η προσπάθεια για την αξιοποίηση των εγκαταλειµµένων οικισµών και µεµονωµένων αγροικιών. Το περιβάλλον και η αξιοποίηση του περνάει και µέσα από την προώθηση των οικοπάρκων που αποτελούν καινοτοµία για την περιοχή. 4. Βελτίωση συνθηκών και επίπεδου διαβίωσης Σοβαρό κίνητρο για την τοπική ανάπτυξη και ιδιαίτερα για την εγκατάσταση νέων αποτελεί η προώθηση σειράς ενεργειών µε στόχο την βελτίωση του επιπέδου ζωής, ιδιαίτερα στους τοµείς της υγείας και της εκπαίδευσης. Είναι απαραίτητη η βελτίωση του αισθήµατος ασφάλειας στα θέµατα υγείας µε παράλληλη µείωση της αποµόνωσης, που σηµαίνει δυνατότητα πρόσβασης για τον ενδιαφερόµενο και παράλληλα µεγαλύτερη κινητικότητα του συστήµατος παροχής υπηρεσιών στους διάσπαρτους οικισµούς. Εξασφαλίζεται η υποβοήθηση της απασχόλησης γυναικών µε την ανάπτυξη υποδοµών για τα παιδιά µικρής ηλικίας. Πέραν αυτών, σηµαντικά θέµατα είναι εκείνα των έργων υποδοµής που βελτιώνουν τις γενικές συνθήκες εργασίας/µετακίνησης, όπως η υποδοµή των οικισµών και η διαχείριση του νερού. 5. Μεταποίηση παραγωγής (εκσυγχρονισµός/ νέες δράσεις) και ανάπτυξη της βιοτεχνίας. Στο πλαίσιο αξιοποίησης της τοπικής παραγωγής και σύµφωνα µε τις διαγραφόµενες απαιτήσεις της ζήτησης είναι αναγκαία η προώθηση της επεξεργασίας και µεταποίησης των γεωργικών προϊόντων. Εδώ σηµαντικό ρόλο µπορεί να παίξει το πρόγραµµα αγροβιοτεχνίας. Επίσης οι τοπικές επιχειρήσεις θα πρέπει να κινητοποιηθούν προς την κατεύθυνση προσαρµογής της λειτουργίας τους µε βάση τις σηµερινές απαιτήσεις και προδιαγραφές. Το θέµα της σωστής διαχείρισης των λυµάτων τους αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα καθώς και το ζήτηµα των συνθηκών σφαγής σε µια σηµαντική κτηνοτροφική περιοχή µε ζήτηση προϊόντων κατά τη θερινή περίοδο. Εδώ περιλαµβάνεται και η δηµιουργία κατάλληλα διαµορφωµένων χώρων για προώθηση της τοπικής παραγωγής. Τέλος, κύρια µέσα από την προσέλκυση νέων ενδιαφερόµενων που κατέχουν τις αναγκαίες δεξιότητες, υπάρχει η δυνατότητα δηµιουργίας µικρού αριθµού χειροτεχνικών επιχειρήσεων που σήµερα σπανίζουν αλλά συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον ατόµων που θα µπορούσαν να εγκατασταθούν στην περιοχή. 6. Προστασία φυσικών πόρων, διαχείριση χώρου και υποδοµές. 7

8 Στον άξονα αυτό περιλαµβάνονται δράσεις που αφορούν καταρχήν στην προστασία των εδαφών από τη διάβρωση λόγω υπερβόσκησης/πυρκαγιών και εµφάνισης του χειµαρρικού φαινοµένου. Επίσης για την κάλυψη αναγκών της κτηνοτροφίας ολοκληρώνεται η προσπάθεια δηµιουργίας οµβροδεξαµενών, µέσα από έναν καλύτερο χωροταξικό σχεδιασµό. Στην δεύτερη οµάδα δράσεων περιλαµβάνονται τα ζητήµατα της ανάδειξης της µνηµειακής κληρονοµιάς µε παρεµβάσεις ολοκληρωµένου χαρακτήρα στο χώρο και ένταξη τους σε δίκτυο. Εδώ περιλαµβάνονται τα στοιχεία της αγροτικής ιστορίας, οι οικισµοί µε ενδιαφέρον και οι αρχαιολογικοί χώροι. Τέλος όσον αφορά τις υποδοµές κοινωφελούς χαρακτήρα προωθούνται έργα σηµειακών παρεµβάσεων στο οδικό δίκτυο και η αντιµετώπιση ορισµένων οξυµένων προβληµάτων αποχέτευσης. Συµπεράσµατα Η ολοκληρωµένη ανάπτυξη του αγροτικού χώρου συνδυάζεται απολύτως µε τους στόχους προστασίας και διαχείρισης του φυσικού περιβάλλοντος µέσα από την: προώθηση πρακτικών αγροτικής δραστηριότητας φιλικών προς το περιβάλλον µε παράλληλη δηµιουργία µηχανισµών υποστήριξης των παραγωγών και προβολής των προίόντων τους ανάδειξη των οικολογικών χαρακτηριστικών και γενικότερα των σηµαντικών στοιχείων του φυσικού και δοµηµένου περιβάλλοντος, συµπεριλαµβανοµένου και του αγροτικού τοπίου και αξιοποίησή τους για τη διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος µε προώθηση των εναλλακτικών µορφών τουρισµού διαµόρφωση νέων αναπτυξιακών δεδοµένων, µε έµφαση στην πολυδραστηριότητα, δηλαδή το συνδυασµό δραστηριοτήτων και των τριών παραγωγικών τοµέων µε θετική επίδραση στη συγκράτηση του πληθυσµού 8