ΣΧΕΔΙΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ «CY ΧΑ-ΠΟΤΑΜΙ»

Transcript

1 14 ο χιλ. Θεσσαλονίκης Μηχανιώνας Θέρμη Τηλ. : , Fax: ekby@ekby.gr ΠΑΡΟΧΗ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ: «CY ΧΑ-ΠΟΤΑΜΙ» ΣΧΕΔΙΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ «CY ΧΑ-ΠΟΤΑΜΙ» ΠΡΟΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Σεπτέμβριος 2009

2 Το παρόν Σχέδιο Διαχείρισης εκπονήθηκε από το ΕΚΒΥ στο πλαίσιο του έργου «Παροχή υπηρεσιών για την ετοιμασία Διαχειριστικού Σχεδίου για την περιοχή Χα-Ποτάμι». Το έργο χρηματοδοτήθηκε από το Πρόγραμμα Μεταβατική Βοήθεια (Transition Facility) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Αναθέτουσα Αρχή ήταν η Υπηρεσία Περιβάλλοντος του Υπουργείου Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος της Κύπρου, ενώ στην Καθοδηγητική Επιτροπή του έργου μετείχαν: - το Τμήμα Δασών (Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος), - το Τμήμα Αλιείας και Θαλάσσιων Ερευνών (Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος), - το Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως (Υπουργείο Εσωτερικών), - το Γραφείο Προγραμματισμού, - το Ταμείο Θήρας (Υπουργείο Εσωτερικών), - η Ένωση Κοινοτήτων, - η Ομοσπονδία Περιβαλλοντικών και Οικολογικών Οργανώσεων Κύπρου. The present Management Plan has been prepared by the Greek Biotope-Wetland Centre (EKBY) in the framework of the project Rendering of services for the preparation of Management Plan of the area Cha-Potami which has been funded by the Programme Transition Facility of the European Commission. Contracting Authority was the Environment Service of the Ministry of Agriculture, Natural Resources and Environment of the Republic of Cyprus. The following authorities participated in the Steering Committee of the project: o Department of Forests (Ministry of Agriculture, Natural Resources and Environment) o Department of Fisheries and Marine Research (Ministry of Agriculture, Natural Resources and Environment) o Department of Town Planning and Housing (Ministry of the Interior) o Game Fund (Ministry of the Interior) o The Planning Bureau of the Republic of Cyprus o Union of Cyprus Communities o Federation of the Environmental and Ecological Societies of Cyprus Η πλήρης αναφορά στο παρόν κείμενο είναι: Έλενα Χατζηχαραλάμπους, (συντονίστρια έκδοσης) Σχέδιο Διαχείρισης της περιοχής CY «Χα-Ποτάμι». Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων- Υγροτόπων Υπηρεσία Περιβάλλοντος. Θέρμη. 161 σελ Χάρτες. This document may be cited as follows: Helena Hadjicharalambous (editor) Management Plan of the site CY Ha- Potami. Greek Biotope-Wetland Centre - Environment Service. Thermi. 161 p Maps. ii

3 ΣΧΕΔΙΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ CY «ΧΑ-ΠΟΤΑΜΙ» (ΠΡΟΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΣ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗ) iii

4 iv

5 ΚΥΡΙΑ ΟΜΑΔΑ ΕΚΠΟΝΗΣΗΣ ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Ντάφης Σπύρος (Επιστημονικός Σύμβουλος, Χλωρίδα-Τύποι Οικοτόπων) Χατζηχαραλάμπους Έλενα (Επικεφαλής Ομάδας Έργου) Αποστολάκης Αντώνης (ΓΠΣ χάρτες ) Γεωργίου Τάσια (Ανθρωπογενές Περιβάλλον) Γιαννακάκη Αμαλία (Αβιοτικά γνωρίσματα Ανθρωπογενές Περιβάλλον) Δημάκη Μαρία (Ορνιθοπανίδα) Ιωαννίδης Γιάννης (Πανίδα) Κακούρος Πέτρος (Χλωρίδα-Τύποι Οικοτόπων) Καραμοντάνη Αννα (Ανθρωπογενές Περιβάλλον) Μιχαήλ Μιχάλης (Ανθρωπογενές Περιβάλλον) Παπαδήμος Δημήτρης (Υδατικοί πόροι γεωργικά θέματα) Τοπαλίδου Στέλλα (Ανθρωπογενές Περιβάλλον) Χατζηιορδάνου Λένα (Γεωλογία, Ορυκτοί πόροι, Χάρτες) v

6 vi

7 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Ταυτότητα του σχεδίου διαχείρισης Γεωγραφική θέση, όρια, έκταση και διοικητική υπαγωγή της περιοχής Νομικό καθεστώς Διοίκηση και διαχείριση της περιοχής Διαχείριση δασών και δασικών εκτάσεων Διαχείριση θηραματικού πλούτου Διαχείριση βοσκοτόπων Διαχείριση αρχαιολογικών ιστορικών χώρων και μνημείων Υφιστάμενες χρήσεις γης και άλλες δραστηριότητες Ευρύτερη περιοχή μελέτης ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Φυσικό περιβάλλον Κλίμα Γεωλογία Γεωμορφολογία Ανάγλυφο Ορυκτοί πόροι Κοιτάσματα Έδαφος Υδρολογία Τοπίο Χλωρίδα Βλάστηση και τύποι οικοτόπων της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ Πανίδα Ορνιθοπανίδα Θηλαστικά Ερπετά Αμφίβια Ασπόνδυλα Ανθρωπογενές Περιβάλλον: Κοινωνικές, οικονομικές και πολιτιστικές συνθήκες Πληθυσμός και δημογραφική ανάλυση Καθεστώς ιδιοκτησίας Χρήσεις γης Όροι δόμησης Αξίες Γης Κάλυψη της περιοχής Κοινωνικό-οικονομική κατάσταση Παραγωγική δομή - Δουλειές Απασχόληση Δασοπονία Γεωργία Κτηνοτροφία Θήρα Μεταλλεία Λατομεία Βιομηχανίες-Βιοτεχνίες...84 vii

8 Υπηρεσίες - Τουρισμός και αναψυχή Έργα υποδομής Οδικό δίκτυο Μεταφορές Επικοινωνίες Τηλεπικοινωνίες Ηλεκτροδότηση Υδροδότηση Διαχείριση αποβλήτων Προστασία περιβάλλοντος Ιστορικά και πολιτιστικά στοιχεία Κίνδυνοι που απειλούν την περιοχή μελέτης ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Αξιολόγηση τύπων οικοτόπων και ειδών Αξιολόγηση τύπων οικοτόπων χλωρίδας Αξιολόγηση ορνιθοπανίδας Αξιολόγηση της λοιπής πανίδας (ενδημικά, απειλούμενα, σπάνια και προστατευόμενα είδη θηλαστικών, ερπετών και αμφιβίων) Τα ενδιαιτήματα και οι πληθυσμοί των ειδών Ιεράρχηση προτεραιοτήτων Αξιολόγηση του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος Κτηνοτροφία Γεωργία Εξορύξεις Διαχείριση υδατικών πόρων Δράσεις προστασίας Αποκατάσταση βιοτόπων Θήρα Αναψυχή Τουρισμός Δόμηση Δημιουργία αιολικού πάρκου Συνολική αξιολόγηση της περιοχής ΣΚΟΠΟΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΜΕΤΡΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Αποκατάσταση των ψευδοστεπών με αγρωστώδη και ετήσια ποώδη (Thero- Brachypodietea) (τύπος οικοτόπου προτεραιότητας με κωδικό 6220) Αποκατάσταση και διατήρηση της δασικής βλάστησης στην κοίτη και τα πρανή του ποταμού Διατήρηση του είδους Phlomis brevibracteata Εκπόνηση σχεδίου διαχείρισης βοσκότοπων και έκδοση σχετικού κανονισμού ή οδηγίας για την εφαρμογή του Περιορισμός της διάβρωσης των εδαφών Ενίσχυση της καλλιέργειας πηγών και δημιουργία μικροσυλλογών νερού Διαχείριση προσβάσεων και οδικού δικτύου Ενίσχυση επόπτευσης / φύλαξης Ενίσχυση ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού Ενδυνάμωση της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και της Εκπαίδευσης για την Αειφορία viii

9 5.11. Ανάδειξη και αειφόρος ανάπτυξη της περιοχής ΖΩΝΕΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΟΡΟΙ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ Ζώνες διαχείρισης Σκεπτικό για τον καθορισμό ζωνών διαχείρισης Καθορισμός ζωνών διαχείρισης Όροι που διέπουν τη διατήρηση στο σύνολο της περιοχής και ανά Ζώνη Διαχείρισης: Επιτρεπόμενες χρήσεις, δραστηριότητες και έργα Επιτρεπόμενες χρήσεις, δραστηριότητες και έργα στο σύνολο της περιοχής Επιτρεπόμενες χρήσεις, δραστηριότητες και έργα στη Ζώνη Διαχείρισης Α Επιτρεπόμενες χρήσεις, δραστηριότητες και έργα στη Ζώνη Διαχείρισης Β Επιτρεπόμενες χρήσεις, δραστηριότητες και έργα στη Ζώνη Διαχείρισης Γ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ Παρακολούθηση σε επίπεδο περιοχής Παρακολούθηση τύπων οικοτόπων Παρακολούθηση ειδών Χλωρίδα Ορνιθοπανίδα Παρακολούθηση των επιπτώσεων του αιολικού πάρκου στην ορνιθοπανίδα Ερπετά και Αμφίβια ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΔΡΑΣΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΠΗΓΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΧΑΡΤΕΣ ix

10 x

11 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η Κυπριακή Δημοκρατία, στο πλαίσιο εφαρμογής της περιβαλλοντικής πολιτικής της και της κάλυψης των ευρωπαϊκών υποχρεώσεών της αναφορικά με τη διατήρηση και διαχείριση του φυσικού περιβάλλοντος, ανέθεσε την εκπόνηση του σχεδίου διαχείρισης της περιοχής «CY Χα-Ποτάμι» (Ιούλιος 2008), στο Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων-Υγροτόπων (ΕΚΒΥ). Το Σχέδιο Διαχείρισης της περιοχής «CY Χα-Ποτάμι» εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Παροχή υπηρεσιών για την ετοιμασία Διαχειριστικού Σχεδίου για την περιοχή Χα-Ποτάμι», το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το Πρόγραμμα «Μεταβατική Βοήθεια» (Transition Facility) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με Αναθέτουσα Αρχή την Υπηρεσία Περιβάλλοντος του Υπουργείου Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος της Κύπρου. Το παρόν σχέδιο διαχείρισης είναι το πρώτο που εκπονήθηκε για την περιοχή και ισχύει για πέντε (5) έτη από την έγκρισή του. Εκπονήθηκε στο πλαίσιο των όρων εντολής του έργου και σύμφωνα με τις κατευθύνσεις που περιέχονται στην έκδοση «Οδηγίες εκπόνησης σχεδίων διαχείρισης των περιοχών του Δικτύου NATURA 2000 στην Κύπρο». Σύμφωνα με τα ανωτέρω, η εκπόνηση του σχεδίου διαχείρισης περιελάμβανε τα ακόλουθα στάδια: - Αποτύπωση και αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης της περιοχής. - Διατύπωση σκοπών και μέτρων διαχείρισης, καθορισμό ζωνών διαχείρισης και διατύπωση των όρων προστασίας που θα διέπουν τα είδη και τους τύπους οικοτόπων σε κάθε ζώνη, σχεδιασμό προγράμματος παρακολούθησης. - Παραγωγή χαρτών. - Διαβούλευση με υπηρεσίες, τοπική αυτοδιοίκηση και άλλους φορείς με ενδιαφέροντα στην περιοχή. - Ολοκλήρωση Σχεδίου Διαχείρισης. Η αποτύπωση και αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης της περιοχής βασίσθηκε, αρχικά, στα υφιστάμενα δημοσιευμένα δεδομένα και στη συνέχεια εμπλουτίσθηκε με εργασία στο πεδίο. Ιδιαίτερη βαρύτητα δόθηκε στην ενημέρωση των τοπικών αρχών για το έργο και στην καταγραφή της στάσης, των απόψεων και των προσδοκιών τους, αναφορικά με την ένταξη της περιοχής στο Δίκτυο NATURA Το μεγαλύτερο τμήμα της περιοχής Χα-Ποτάμι υπάγεται στην Επαρχία Πάφου (περίπου το 78%), ενώ μικρότερη έκτασή της (περίπου το 22%) υπάγεται στην Επαρχία Λεμεσού. Πρόκειται για μια ημιορεινή περιοχή έκτασης 2.628,58 εκταρίων, στην οποία περιλαμβάνεται το Κρατικό Δάσος Ορείτες, μικρό τμήμα του Κρατικού Δάσους Ραντί και τμήμα του ομώνυμου ποταμού με τις εκτάσεις που τον περιβάλλουν. Λόγω της σημασίας της για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, η περιοχή αποτελεί Τόπο Κοινοτικής Σημασίας (βάσει της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ) ο οποίος περιλαμβάνεται εξ ολοκλήρου στη Ζώνη Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) για τα πουλιά «Χα-Ποτάμι» (βάσει της Οδηγίας79/409/ΕΟΚ). Επίσης, αποτελεί διάδρομο πέρασμα διέλευσης αποδημητικών άγριων πτηνών σύμφωνα με τους διαδρόμους και περάσματα που καθορίστηκαν από το Ταμείο Θήρας βάσει του άρθρου 6 του περί Πολεοδομίας και Χωροταξίας Νόμου (Εντολή Αρ. 2). Στην περιοχή απαντούν εννέα (9) τύποι οικοτόπων του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ εκ των οποίων ο ένας είναι προτεραιότητας, ένα (1) είδος φυτού και ένα (1) είδος θηλαστικού του Παραρτήματος ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, εννέα (9) είδη 1

12 ζώων του Παραρτήματος IV της ίδιας Οδηγίας και 27 είδη πουλιών του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ. Απαντά επίσης μεγάλος αριθμός μεταναστευτικών πουλιών, αλλά και ενδημικών ή άλλων σημαντικών ειδών χλωρίδας και πανίδας. Μεταξύ των τύπων οικοτόπων, ο οικότοπος 6220 (Ψευδοστέππες Thero- Brachypodietea) ως οικότοπος προτεραιότητας του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, αλλά και δεδομένης της πίεσης που υφίσταται από την υπερβόσκηση της περιοχής, αποτελεί προτεραιότητα για τη λήψη διαχειριστικών μέτρων. Γενικότερα εκτιμάται ότι οι τύποι οικοτόπων που εμφανίζουν σημάδια υποβάθμισης, κυρίως λόγω της υπερβόσκησης, θα ανακάμψουν με τα κατάλληλα μέτρα διαχείρισης. Αναφορικά με τη χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής, προτεραιότητα για τη λήψη διαχειριστικών μέτρων αποτελούν τα δύο είδη που περιλαμβάνονται στο Παράρτημα ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ: το σπάνιο και ενδημικό φυτό Phlomis brevibracteat και η Αιγυπτιακή νυχτερίδα. Αναφορικά με την ορνιθοπανίδα της περιοχής, προτεραιότητες αναγνωρίζονται μεταξύ των 26 ειδών πουλιών που ανήκουν στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ, ενώ μεταξύ των ερπετών και των αμφιβίων δεν τίθενται διαχειριστικές προτεραιότητες που να ευνοούν συγκεκριμένα είδη, αλλά επιδιώκεται η διαφύλαξη του συνόλου της ποικιλότητας των ειδών η οποία είναι αρκετά σημαντική. Η περιοχή Χα-Ποτάμι διατηρεί έντονα τα στοιχεία της φυσικότητά της, κυρίως λόγω του εντυπωσιακού φαραγγιού στο κατώτερο τμήμα της κοίτης του ομώνυμου ποταμού, αποτελεί όμως και μια περιοχή της οποίας τα επιμέρους γνωρίσματα έχουν διαμορφωθεί από την μακραίωνη ανθρώπινη παρουσία. Με την εξαίρεση της κτηνοτροφικής δραστηριότητας και την υφιστάμενη προσέγιση στο θέμα του δικτύου πρόσβασης, στο βαθμό και την ένταση που ασκούνται έως και σήμερα οι υπόλοιπες ανθρώπινες δραστηριότητες στην περιοχή μελέτης δεν δείχνουν να αποτελούν σοβαρό κίνδυνο για τη διατήρηση των σπουδαίων γνωρισμάτων της και των προστατευόμενων αντικειμένων της. Πρέπει ωστόσο να ληφθεί μέριμνα, τόσο σε επίπεδο σχεδιασμού όσο και σε επίπεδο υλοποίησης, ώστε η κατάσταση αυτή να διατηρηθεί και στο μέλλον, διότι ενδεχόμενη εντατικοποίηση και επέκταση των υφιστάμενων δραστηριοτήτων θα επιδράσει αρνητικά στην κατάσταση διατήρησης των τύπων οικοτόπων και των ειδών, ενδεχομένως και στους αβιοτικούς πόρους της περιοχής. Η βόσκηση απαιτεί άμεσα ειδικότερες ρυθμίσεις, καθώς τα σημάδια της υπερβόσκησης είναι ορατά τόσο στη βλάστηση όσο και στο έδαφος της περιοχής. Άμεσης αντιμετώπισης χρήζει και η διαχείριση του δικτύου προσβάσεων στην περιοχή, βάσει ορθολογικού σχεδιασμού. Οι διαφαινόμενες τάσεις ανάπτυξης στην ευρύτερη περιοχή συνηγορούν ότι η μη αειφορική διαχείριση των υδατικών πόρων, η μη αειφορική τουριστική και οικιστική ανάπτυξη και η χωρίς τον κατάλληλο σχεδιασμό κατασκευή έργων και υποδομών, εντός και εκτός της περιοχής μελέτης, αποτελούν επίσης πηγές απειλών. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στην εφαρμογή των περιβαλλοντικών όρων που διέπουν την αδειοδότηση του Αιολικού Πάρκου, αλλά και στη δόμηση εντός των ορίων της περιοχής μελέτης, στο πλαίσιο και της εφαρμογής του Άρθρου 6 της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ. Ειδικότερα σε ό,τι αφορά στους τους τομείς της αναψυχής και του τουρισμού, επισημαίνεται ότι η περιοχή προσφέρεται για τη δημιουργία οργανωμένων διαδρομών και χώρων αναψυχής και ότι η η γειτνίαση των κοινοτήτων της ευρύτερης περιοχής με την περιοχή του Δικτύου NATURA 2000 «Χα-Ποτάμι» δημιουργεί προϋποθέσεις 2

13 για την ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού σε αυτές (π.χ. αγροτουρισμό, οικοτουρισμό, σε συνδυασμό ενδεχομένως και με τον αρχαιολογικό τουρισμό), δηλαδή περιφερειακά της προστατευόμενης περιοχής. Ωστόσο, οι οικιστικές και τουριστικές επενδύσεις που ήδη προσελκύει η περιοχή δημιουργούν πιέσεις αλλαγής των χρήσεων γης, διάνοιξης δρόμων και εντατικοποίησης της χρήσης των υδατικών πόρων, προκαλούν όχληση σε ορισμένα είδη πανίδας (π.χ. πτηνά) και σταδιακά αποκόπτουν την περιοχή από γειτονικές φυσικές περιοχής δημιουργώντας συνθήκες απομόνωσης των πληθυσμών διαφόρων ειδών. Η διατήρηση των γνωρισμάτων της προστατευόμενης περιοχής απαιτεί αειφορική χρήση γης και φυσικών πόρων στην περιφέρειά της, επιλογή εναλλακτικών μορφών τουρισμού έναντι των υφιστάμενων και φιλικό προς το περιβάλλον σχεδιασμό των όποιων επενδύσεων. Κατά συνέπεια απαιτείται ο κατάλληλος σχεδιασμός προκειμένου ο τρόπος άσκησης των επιμέρους δραστηριοτήτων αναψυχής να συνάδουν με την προστασία της περιοχής, δηλαδή να ασκούνται χωρίς μεγάλη ένταση, αλλά και χωρίς αρνητικές επιδράσεις στη βιοποικιλότητα. Οι κοινότητες της περιοχής φάνηκε να παρουσιάζουν ανεπαρκή ενημέρωση για το Δίκτυο NATURA 2000, το συγχέουν με τις πολεοδομικές ζώνες και τους περιορισμούς και τις απαγορεύσεις που αυτές επιφέρουν και στερούνται οράματος για την περιοχή μελέτης. Επιπλέον, δεν είναι σαφή και κατανοητά στην τοπική κοινωνία τα οφέλη που απορρέουν από την ένταξη της περιοχής στο Δίκτυο NATURA 2000, αλλά και οι δεσμεύσεις που απορρέουν από την ένταξη αυτή. Εξαίρεση αποτελούν οι Κοινότητες Κουκλιών και Αρχιμανδρίτας οι οποίες δείχνουν ευαισθητοποιημένες για την προστασία της περιοχής και αναγνωρίζουν τις ευκαιρίες για ανάπτυξη που προσφέρει η προστασία της περιοχής. Για την εξασφάλιση της απαιτούμενης κοινωνικής συναίνεσης στη λειτουργία και διαχείριση της περιοχής κρίνεται ως ιδιαίτερης σημασίας ο σχεδιασμός και η υλοποίηση των απαιτούμενων δράσεων ενημέρωσης. Η βελτίωση του επιπέδου ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης της τοπικής κοινωνίας και των εμπλεκόμενων κοινωνικών ομάδων και η αύξηση του βαθμού ενεργούς συμμετοχής τους στην υιοθέτηση και εφαρμογή των μέτρων διαχείρισης, εκτιμάται ότι θα συμβάλουν καθοριστικά στη διατήρηση της περιοχής. Βάσει των ανωτέρω, γενικός σκοπός διαχείρισης της περιοχής «CY Χα- Ποτάμι» είναι η προστασία της βιολογικής ποικιλότητάς της και των εδαφικών, υδατικών και υγροτοπικών πόρων της. Ειδικότεροι σκοποί της διαχείρισής της είναι: η αποκατάσταση τύπων οικοτόπων κοινοτικής σημασίας, η διατήρηση της βιοποικιλότητας με έμφαση στα είδη κοινοτικής σημασίας και στα ενδημικά, η διατήρηση της μωσαϊκότητας και του παραδοσιακού χαρακτήρα του τοπίου και της ποιότητας των ενδιαιτημάτων των ειδών, η διατήρηση των υδατικών και υγροτοπικών πόρων της περιοχής η αποτροπή περαιτέρω διάβρωσης του εδάφους της, ο περιορισμός της παράνομης θήρας και άλλων μη σύννομων ενεργειών στην περιοχή και τέλος, η δημιουργία προϋποθέσεων για την εξασφάλιση της απαιτούμενης κοινωνικής συναίνεσης, για την ενίσχυση της περιβαλλοντικής συνείδησης και για την ανάδειξη και την αειφόρο ανάπτυξη της περιοχής. Για την επίτευξη των σκοπών του σχεδίου διαχείρισης περιγράφονται ενεργητικά μέτρα περιορισμένης επέμβασης τα οποία αφορούν κυρίως σε μικρής κλίμακας αποκατάσταση τύπων οικοτόπων κοινοτικής σημασίας, διαχείριση βοσκοτόπων, επόπτευση/φύλαξη της περιοχής και εμπλοκή της τοπικής κοινωνίας, κ.λπ. Περιγράφονται επίσης θεσμικές ρυθμίσεις οι οποίες αφορούν κυρίως στην έκδοση κανονισμών και οδηγιών για τη βέλτιστη διευθέτηση συγκεκριμένων δραστηριοτήτων και χρήσεων γης στην περιοχή. Τα μέτρα διαχείρισης περιγράφονται στο κεφάλαιο 5. 3

14 Για την επίτευξη των σκοπών του σχεδίου διαχείρισης, στην περιοχή διακρίνονται τρεις ζώνες διαχείρισης και διατυπώνονται οι επιτρεπόμενες χρήσεις και η ρύθμιση των επιμέρους δραστηριοτήτων σε κάθε ζώνη διαχείρισης, λαμβάνοντας υπόψη την οριοθέτηση της περιοχής ως Τόπου Κοινοτικής Σημασίας και τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τη δέσμευση αυτή, τις υφιστάμενες και προγραμματιζόμενες επεμβάσεις στην περιοχή, τις ανάγκες των κατοίκων, τις υπάρχουσες οικονομικές σχέσεις με την περιοχή, τις πιέσεις για αλλαγές στις χρήσεις γης, και τέλος τις ισχύουσες, σύμφωνα με την Δήλωση Πολιτικής, πολεοδομικές ζώνες της περιοχής. Η οριοθέτηση των ζωνών προστασίας και οι όροι που διέπουν τις χρήσεις γης και τις δραστηριότητες σε κάθε ζώνη παρουσιάζονται στο κεφάλαιο 6. Το πλαίσιο εφαρμογής του σχεδίου διαχείρισης, δηλαδή το πρόγραμμα παρακολούθησης που θα συμβάλει στην αξιολόγηση και αναθεώρηση του σχεδίου διαχείρισης παρουσιάζεται στο κεφάλαιο 7, ενώ το πρόγραμμα δράσης, παρουσιάζεται στο κεφάλαιο 8. Ειδικότερα, το σχέδιο διαχείρισης θα εφαρμοσθεί σύμφωνα με το ακόλουθο συνοπτικό πρόγραμμα εργασιών: 4

15 Δράσεις διαχείρισης Φορέας Υλοποίησης Χρονοδιάγραμμα Προτεραιότητα Αποκατάσταση των ψευδοστεπών με αγρωστώδη και ετήσια ποώδη (Thero-Brachypodietea) Αποκατάσταση και διατήρηση παραποτάμιας βλάστησης Διατήρηση του είδους Phlomis brevibracteata Εκπόνηση σχεδίου διαχείρισης βοσκοτόπων. Περιορισμός της διάβρωσης των εδαφών. Ενίσχυση της καλλιέργειας πηγών και δημιουργία μικροσυλλογών νερού. Διαχείριση προσβάσεων και οδικού δικτύου. Εκπόνηση σχεδίου διαχείρισης βοσκοτόπων και έκδοση σχετικού κανονισμού ή οδηγίας για την εφαρμογή του. Ενίσχυση επόπτευσης / φύλαξης Ενίσχυση ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού. Ενδυνάμωση της εκπαίδευσης και της εκπαίδευσης για την αειφορία. Ανάδειξη και αειφόρος ανάπτυξη της περιοχής. Ειδικές διαχειριστικές διατάξεις για γεωργούς και κτηνοτρόφους Παρακολούθηση σε επίπεδο περιοχής. Παρακολούθηση τύπων οικοτόπων, χλωρίδας, ερπετών και αμφιβίων. Παρακολούθηση ορνιθοπανίδας. και των επιπτώσεων του αιολικού πάρκου στην ορνιθοπανίδα. Τμήμα Δασών, Τμήμα Γεωργίας Υψηλή Τμήμα Δασών Μεσαία Τμήμα Δασών Μεσαία Τμήμα Δασών, Τμήμα Γεωργίας 2010 Υψηλή Τμήμα Δασών Υψηλή Ταμείο Θήρας, Τμήμα Δασών Τμήμα Δασών, Ταμείο Θήρας Τμήμα Δασών, Τμήμα Γεωργίας ΚΟΑΠ Τμήμα Δασών και Ταμείο Θήρας Υπηρεσία Περιβάλλοντος Υπηρεσία Περιβάλλοντος Υπηρεσία Περιβάλλοντος Τμήμα Γεωργίας, ΚΟΑΠ Υπηρεσία Περιβάλλοντος και Τμήμα Δασών Υπηρεσία Περιβάλλοντος και Τμήμα Δασών Μεσαία Υψηλή Υψηλή Υψηλή Υψηλή Μεσαία Μεσαία Υψηλή 2010 Υψηλή Υψηλή Ταμείο Θήρας Υψηλή 5

16 6

17 1. ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 1.1. Ταυτότητα του σχεδίου διαχείρισης Τίτλος σχεδίου διαχείρισης: Περίοδος ισχύος του σχεδίου διαχείρισης: Υπεύθυνος και ομάδα εκπόνησης του σχεδίου διαχείρισης: Όνομα και στοιχεία επικοινωνίας του αρμόδιου σώματος διαχείρισης της περιοχής: Ημερομηνία ολοκλήρωσης της εκπόνησης του σχεδίου διαχείρισης: Ημερομηνία έγκρισής του και στοιχεία εγκριτικής πράξης: Ημερομηνία έναρξης προγραμματισμένης αναθεώρησης: Στοιχεία ανεύρεσης αντιγράφου (εκτυπωμένου και ηλεκτρονικού): Αριθμός σελίδων εκτυπωμένου αντιγράφου και αριθμός συνοδευτικών εγγράφων (χαρτών κλπ.): Τρόπος βιβλιογραφικής αναφοράς του σχεδίου: ΣΧΕΔΙΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ CY «ΧΑ-ΠΟΤΑΜΙ» ΕΚΒΥ Υπηρεσία Περιβάλλοντος 1.2. Γεωγραφική θέση, όρια, έκταση και διοικητική υπαγωγή της περιοχής Η περιοχή του Δικτύου NATURA 2000 CY «Χα-Ποτάμι» βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα της Επαρχίας Πάφου και στο δυτικό τμήμα της Επαρχίας Λεμεσού. Καταλαμβάνει έκταση 2.628,58 ha (26,28 km 2 ) και το κέντρο βάρους της περιοχής βρίσκεται στο γεωγραφικό μήκος Ε32 ο 39 0 και σε γεωγραφικό πλάτος 34 ο Διοικητικά η περιοχή υπάγεται κατά το μεγαλύτερο μέρος της στην Επαρχία Πάφου (ποσοστό 78%) και σε ποσοστό 22% στην Επαρχία στη Λεμεσού. Ειδικότερα η περιοχή εμπίπτει στα όρια εννέα κοινοτήτων οι οποίες παρουσιάζονται στον πίνακα 1 και στον χάρτη 1. 7

18 Πίνακας 1: Κοινότητες στις οποίες εντάσσονται χωρικά τα όρια της περιοχής Natura 2000 CY «Χα Ποτάμι» Α/Α Επαρχία Κοινότητες Περιοχής Μελέτης 1 Πάφου Αρχιμανδρίτα (Πάνω και Κάτω) 2 Μούσερε 3 Κούκλια 4 Φασούλα 5 Σουσκιού 6 Λεμεσού Δορά 7 Ανώγυρα 8 Πλατανίστεια 9 Αλέκτορα 1.3. Νομικό καθεστώς Η Δήλωση Πολιτικής αποτελεί το πλαίσιο των πολιτικών για τη ρύθμιση και τον έλεγχο της ανάπτυξης και την προστασία του περιβάλλοντος στην ύπαιθρο και στα χωριά, αλλά και το ισχύον Σχέδιο Ανάπτυξης της υπαίθρου σύμφωνα με τον περί Πολεοδομίας και Χωροταξίας Νόμο 1. Η Δήλωση Πολιτικής αποτελείται βασικά από δύο μέρη, τις Πολεοδομικές Ζώνες και ένα Κείμενο με τα Μέτρα/Πρόνοιες Πολιτικής που διέπουν την ανάπτυξη. Με βάση τη Δήλωση Πολιτικής γίνεται ο προγραμματισμός και ελέγχεται η ανάπτυξη στην ύπαιθρο. Ουσιαστικός στόχος της Δήλωσης Πολιτικής είναι η δημιουργία ενιαίου και ολοκληρωμένου πλαισίου, με βάση το οποίο θα προάγεται, θα ρυθμίζεται, θα ελέγχεται και θα υλοποιείται η ανάπτυξη στην ύπαιθρο, διασφαλίζοντας την αξιοποίηση των αναπτυξιακών δυνατοτήτων κάθε περιφέρειας ή περιοχής στον βέλτιστο βαθμό, παράλληλα με την προστασία του περιβάλλοντος. Η περιοχή μελέτης και η ευρύτερη περιοχή της εμπίπτουν στην ύπαιθρο χώρα και ως εκ τούτου διέπονται από τις πρόνοιες της Δήλωσης Πολιτικής. Όλες οι πολεοδομικές άδειες που εκδίδονται στην περιοχή μελέτης και στην ευρύτερη περιοχή, βασίζονται στις πρόνοιες της Δήλωσης Πολιτικής καθώς και σε άλλους ουσιώδεις παράγοντες. Επιπλέον, έκταση της περιοχής μελέτης έχει χαρακτηρισθεί ως Προστατευόμενο Τοπίο Φαράγγι, σύμφωνα με τη Δήλωση πολιτικής και περιλαμβάνεται στο Παράρτημα Δ1 αυτής με την ονομασία «Χα-Ποτάμι Αλέκτωρα/Πάνω Αρχιμανδρίτα/Κούλια». Περαιτέρω ανάλυση πραγματοποιείται στα κεφάλαια 1.5 και Η περιοχή μελέτης αποτελεί Τόπο Κοινοτικής Σημασίας (βάσει της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ) ο οποίος μάλιστα περιλαμβάνεται εξ ολοκλήρου στη Ζώνη Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) για τα πουλιά «Χα-Ποτάμι» (βάσει της Οδηγίας79/409/ΕΟΚ). Επίσης, αποτελεί διάδρομο πέρασμα διέλευσης αποδημητικών άγριων πτηνών 1 Οι Πρόνοιες της ισχύουσας Δήλωσης Πολιτικής εφαρμόζονται σε όλες τις περιοχές της υπαίθρου με εξαίρεση: α) Τις περιοχές για τις οποίες έχει τεθεί σε ισχύ Τοπικό Σχέδιο ή Σχέδιο Περιοχής. β) Τις περιοχές για τις οποίες θα τεθεί σε ισχύ Τοπικό Σχέδιο ή Σχέδιο Περιοχής κατά την περίοδο ισχύος της παρούσας Δήλωσης Πολιτικής. Σε τέτοια περίπτωση, αμέσως μόλις τεθεί σε ισχύ Τοπικό Σχέδιο ή Σχέδιο Περιοχής, αυτό θα υπερισχύει της Δήλωσης Πολιτικής. 8

19 σύμφωνα με τους διαδρόμους και περάσματα που καθορίστηκαν από το Ταμείο Θήρας βάσει του άρθρου 6 του περί Πολεοδομίας και Χωροταξίας Νόμου (Εντολή Αρ. 2). Υπό τα ανωτέρω καθεστώτα προστασίας, η περιοχή διέπεται επίσης από τον περί Προστασίας και Διαχείρισης της Φύσης και της Άγριας Ζωής Νόμο 153(Ι)/2003 και τον περί Προστασίας και Διαχείρισης Άγριων Πτηνών και Θηραμάτων Νόμο 152(Ι)/2003, με τους οποίους οι Κοινοτικές Οδηγίες 92/43/ΕΟΚ και 79/409/ΕΟΚ ενσωματώθηκαν στην Κυπριακή έννομη τάξη, αντίστοιχα. Επιπροσθέτως, ως Ζώνη Ειδικής Προστασίας και ως διάδρομος πέρασμα διέλευσης αποδημητικών άγριων πτηνών, η περιοχή εμπίπτει στις πρόνοιες του περί Πολεοδομίας και Χωροταξίας Νόμου (Εντολές Αρ. 2 & 3 του 2006, σύμφωνα με το άρθρο 6 του Νόμου) αναφορικά με τη χωροθέτηση Μονάδων Παραγωγής Ενέργειας από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και αναφορικά με τον χειρισμό αιτήσεων που αφορούν Σταθμούς Ριαδιοεπικοινωνίας, αντίστοιχα Διοίκηση και διαχείριση της περιοχής Κατά τη σύνταξη του παρόντος σχεδίου διαχείρισης δεν είχε συσταθεί ειδικό σώμα (αρχή, υπηρεσία, οργανισμός, φορέας ή επιτροπή) για τη διοίκηση και διαχείριση της περιοχής μελέτης. Ως εκ τούτου η ευθύνη της διοίκησης και διαχείρισης της περιοχής επιμερίζεται στις καθ ύλη αρμόδιες δημόσιες αρχές, όπως περιγράφεται στη συνέχεια. Η περιοχή μελέτης υπάγεται εν μέρει στην Επαρχία Πάφου και εν μέρει στην Επαρχία Λεμεσού. Οι Επαρχίες της Κύπρου χαρακτηρίζονται ως επιπέδου NUTS IV. Επικεφαλής κάθε επαρχίας είναι η Επαρχιακή Διοίκηση και ο οικείος Έπαρχος. Οι Έπαρχοι είναι μέρος της διοικητικής δομής του Υπουργείου Εσωτερικών και είναι υφιστάμενοι του Υπουργού και του Γενικού Διευθυντή. Στις αρμοδιότητες των Επάρχων περιλαμβάνονται η αντιπροσώπευση της επαρχίας στην κεντρική κυβέρνηση, ο συντονισμός των δράσεων των υπουργείων και ο συντονισμός μεταξύ τους, σε επίπεδο επαρχίας. Η τοπική διοικητική δομή της Κύπρου λειτουργεί μέσω ενός συστήματος δήμων και κοινοτήτων που χαρακτηρίζονται ως επιπέδου NUTS V. Σε επίπεδο κοινοτήτων, η περιοχή μελέτης υπάγεται στα διοικητικά όρια των κοινοτήτων Κούκλια, Σουσκιού, Φασούλα, Αρχιμανδρίτα, Μούσερε (Επαρχία Πάφου), Πλατανίστεια, Δορά, Ανώγυρα και Αλέκτορα (Επαρχία Λεμεσού). Όλες οι κοινότητες εκτός από τη Σουσκιού, έχουν τη δική τους εκλεγμένη Τοπική Αρχή η οποία αποτελείται από το Κοινοτικό Συμβούλιο με Πρόεδρο τον Κοινοτάρχη. Η Σουσκιού είναι εγκαταλελειμμένο Τουρκοκυπριακό χωριό χωρίς Κοινοτική Αρχή και υπάγεται στον Έπαρχο Πάφου. Όλες οι κοινότητες είναι μέλη της Ένωσης Κοινοτήτων Κύπρου (Χάρτης 1) Διαχείριση δασών και δασικών εκτάσεων Στην περιοχή μελέτης υπάρχει το κρατικό δάσος «Ορείτες», έκτασης ha (12,68 km 2 ) και μικρό τμήμα του κρατικού δάσους «Ραντί». Νότια της περιοχής μελέτης, στην ευρύτερη περιοχή, εκτείνεται το κρατικό δάσος «Ραντί». Αρμόδια Υπηρεσία για τη διατήρηση και διαχείριση των κρατικών δασών της περιοχής είναι το Τμήμα Δασών του Υπουργείου Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος, βάσει του περί Δασών Νόμου 14/1967 [όπως συμπληρώθηκε ή και τροποποιήθηκε από τους Νόμους 49/1987, 44/1991, 27(Ι)/1999, 124(Ι)/2001, 78Α(Ι)/2003]. Οι σκοποί διαχείρισης των κρατικών δασών είναι: η προστασία από 9

20 πυρκαγιές, η αναδάσωση των καμένων και γυμνών εκτάσεων, η βελτίωση της παραγωγικότητας των δασών και η παροχή αναψυχής. Το Τμήμα Δασών λαμβάνει μέτρα πρόληψης των πυρκαγιών σε όλη τη διάρκεια του έτους, ενώ κατά τη θερινή περίοδο έχει την ευθύνη της καταστολής τυχόν πυρκαγιών με την επικουρία της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας. Τα κύρια προληπτικά μέτρα που αποσκοπούν στην προστασία των δασών από τις πυρκαγιές είναι η πληροφόρηση του κοινού και η συνεχής εκπαίδευση του προσωπικού του Τμήματος σε θέματα δασικής προστασίας. Σε τοπικό επίπεδο, αρμόδια υπηρεσία για τις δασικές εκτάσεις της περιοχής είναι ο Δασικός Σταθμός Γεροσκήπου ο οποίος είναι στελεχωμένος με μόνιμο και έκτακτο προσωπικό. Κύρια αρμοδιότητά του είναι η σύνταξη και η υλοποίηση (του εγκεκριμένου από την Κεντρική Υπηρεσία) ετήσιου προγράμματος εργασιών αναφορικά με την πυροπροστασία της περιοχής (π.χ. κατασκευή αντιπυρικών ζωνών, δασικών δρόμων, πυροφυλακίων, υδατοδεξαμενών) και την αναβάθμιση των δασών (π.χ. δασώσεις καμένων και γυμνών εκτάσεων). Για την καταστολή των δασικών πυρκαγιών στον Δασικό Σταθμό Γεροσκήπου επανδρώνονται δυο πυροσβεστικά οχήματα με το ανάλογο προσωπικό. Για την αποτροπή της επέκτασης των πυρκαγιών και την ταχύτερη πρόσβαση σε αυτές έχει διανοιχθεί πλούσιο οδικό δίκτυο και μεγάλο μήκος αντιπυρικών λωρίδων, ιδιαίτερα στο Δάσος των Ορειτών. Σε ό,τι αφορά στη διατήρηση και διαχείριση των θηραμάτων και των άγριων πτηνών που απαντούν στα δάση και στις δασικές εκτάσεις της περιοχής, αρμοδιότητα έχει το Ταμείο Θήρας σε διαβούλευση και συνεργασία με το Τμήμα Δασών, βάσει του περί Προστασίας και Διαχείρισης Άγριων Πτηνών και Θηραμάτων Νόμου 152(Ι)/2003 (Άρθρο 4) Διαχείριση θηραματικού πλούτου Η διαχείριση του θηραματικού πλούτου της περιοχής υπόκειται στις διατάξεις του Νόμου 152(Ι)/2003 περί Προστασίας και Διαχείρισης Άγριων Πτηνών και Θηραμάτων. Σύμφωνα με το Άρθρο 4 του Νόμου: «(1) Ο Υπουργός Εσωτερικών είναι η Αρμόδια Αρχή για την προστασία και τη διαχείριση της άγριας πανίδας 2 στη Δημοκρατία της Κύπρου, (2) ο Προϊστάμενος του Ταμείου Θήρας έχει τη διοικητική ευθύνη και αρμοδιότητα εκτελέσεως των αποφάσεων του Υπουργού, (3) τηρουμένων των διατάξεων των περί Δασών Νόμων του 1967 έως 2003 για την άγρια πανίδα, ευθύνη και αρμοδιότητα για τη διαχείρισή της εντός των περιοχών ΦΥΣΗ 2000 έχει το Ταμείο Θήρας. Νοείται ότι στα κρατικά δάση που περιλαμβάνονται σε περιοχές ΦΥΣΗ 2000 αρμοδιότητα διαχείρισης της άγριας πανίδας έχει το Ταμείο Θήρας σε διαβούλευση και συνεργασία με το Τμήμα Δασών». Σύμφωνα με τον ίδιο νόμο, το Ταμείο Θήρας, με την έγκριση του Υπουργού Εσωτερικών, καθορίζει κάθε έτος την περιοχή και την περίοδο κατά την οποία επιτρέπεται το κυνήγι, την περίοδο που το κυνήγι επιτρέπεται με τη συνοδεία, ή όχι, κυνηγετικού σκύλου, τα είδη θηραμάτων και τον επιτρεπόμενο ανώτατο αριθμό τους, τις ώρες κατά τις οποίες μπορεί να διεξαχθεί το κυνήγι και εκδίδει κάθε έτος χάρτη όπου απεικονίζονται τα επιτρεπτά και τα απαγορευμένα όρια κυνηγιού. Τα ανωτέρω περιλαμβάνονται σε διάταγμα του Υπουργού Εσωτερικών το οποίο δημοσιεύεται στην Επίσημη Εφημερίδα της Κυπριακής Δημοκρατίας. Οι περιοχές κυνηγίου αναθεωρούνται κάθε έτος, αλλά συνήθως δεν πραγματοποιούνται σημαντικές αλλαγές. 2 Στον Νόμο 152(Ι)/2003 ο όρος «άγρια πανίδα» σημαίνει τα θηράματα, τα άγρια πτηνά και το αγρινό. 10