ÌÅËÅÔÇ ÔÏÕ ÉÌÅ ÃÓÅÂÅÅ. ñçìáôïäüôçóç ìéêñþí êáé ðïëý ìéêñþí åðé åéñþóåùí.

Transcript

1 ÌÅËÅÔÇ ÔÏÕ ÉÌÅ ÃÓÅÂÅÅ ñçìáôïäüôçóç ìéêñþí êáé ðïëý ìéêñþí åðé åéñþóåùí

2 Π ε ρ ι ε χ ό µ ε ν α Α. Πρόσβαση των Μικρών Επιχειρήσεων στη Χρηµατοδότηση Σύνοψη 4 Εισαγωγή 10 Μέρος 1 ο : ΜΜΕ σε Ευρώπη και Ελλάδα 13 Εισαγωγή Ορισµός ΜΜΕ Στοιχεία ΜΜΕ Ευρώπη και Ελλάδα Η πρόσβαση των ελληνικών µικρών επιχειρήσεων στη χρηµατοδότηση Μέρος 2 ο : Σχεδιασµός και µεθοδολογία της έρευνας 28 Επισκόπηση αντίστοιχων ερευνών στην Ευρώπη Μεθοδολογία έρευνας Ερωτηµατολόγιο Πληθυσµός έρευνας Αρχικό δείγµα Τελικό δείγµα Αντιπροσωπευτικότητα τελικού δείγµατος Μέρος 3 ο : Ανάλυση αποτελεσµάτων έρευνας 43 Μέρος 4 ο : ηµογραφικά στοιχεία έρευνας Ανάλυση αποτελεσµάτων έρευνας Σύνοψη βασικών αποτελεσµάτων, Συµπεράσµατα και Προτάσεις πολιτικής 77 Σύνοψη βασικών αποτελεσµάτων Συµπεράσµατα Προτάσεις Πολιτικής Βιβλιογραφία Παράρτηµα: Ερωτηµατολόγιο έρευνας

3 Β. Χρηµατοδοτικές υποδοµές και Μικροµεσαίες Επιχειρήσεις Σύνοψη 92 Κεφάλαιο I I.1 I.2 Χρηµατοδοτικές υποδοµές υπέρ των MME στην E.E. 104 Συστήµατα και πολιτικές στα Κράτη - µελή της Ε.Ε. 105 Εξειδικευµένα χρηµατοδοτικά µέσα - εργαλεία υπέρ ΜΜΕ 110 Κεφάλαιο II Χρηµατοδοτικές υποδοµές υπέρ των ΜΜΕ στην Ελλάδα 140 IΙ.1 Συστήµατα και πολιτικές υπέρ ΜΜΕ στην Ελλάδα 141 ΙΙ.2 Τραπεζική χρηµατοδότηση και άλλα χρηµατοδοτικά εργαλεία 148 IΙ.3 Οι ΜΕ και ΠΜΕ και το έλλειµµα του τραπεζικού συστήµατος 159 ΙΙ.4 ΤΕΜΠΜΕ Α.Ε. : 5 χρόνια παρουσίας στην ελληνική αγορά 163 Κεφάλαιο III Έρευνα αγοράς σε ΠΜΕ και ΜΕ 185 III.1 Ευρήµατα και αποτελέσµατα έρευνας αγοράς 186 ΙΙΙ.2 Αποτελέσµατα άλλων ερευνών αγοράς 201 ΙΙΙ.3 Χρηµατοοικονοµικές υποδοµές και προτάσεις φορέων, επιµελητηρίων 203 Κεφάλαιο IV Συµπεράσµατα προτάσεις 207 2

4 Α. Πρόσβαση των Μικρών Επιχειρήσεων στη Χρηµατοδότηση 3

5 Σύνοψη Η έρευνα του Ινστιτούτου Μικρών Επιχειρήσεων της Γενικής Συνοµοσπονδίας Επαγγελµατιών Βιοτεχνών και Εµπόρων Ελλάδας σχετικά µε την Πρόσβαση των Μικρών Επιχειρήσεων στη Χρηµατοδότηση είναι η πρώτη που υλοποιείται από µια σειρά ερευνών που έχουν σχεδιαστεί και αναµένεται να υλοποιηθούν στο άµεσο µέλλον. Το θέµα που επιχειρεί να αναλύσει αποτελεί ένα από τα σηµαντικότερα προβλήµατα που αντιµετωπίζουν οι µικρές επιχειρήσεις, όχι µόνο στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη και διεθνώς. Ιδιαίτερα σήµερα, όπου το γενικότερο οικονοµικό και κατά συνέπεια και το επιχειρηµατικό περιβάλλον διέπεται από συνθήκες γενικευµένης οικονοµικής κρίσης, η πρόσβαση των µικρών επιχειρήσεων στη χρηµατοδότηση αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Η ιδιαίτερη σηµασία των αποτελεσµάτων της εν λόγω έρευνας ενισχύεται περαιτέρω, εάν ληφθεί υπόψη ότι η στήριξη των µικρών επιχειρήσεων αποτελεί τα τελευταία χρόνια βασικό µέληµα του σχεδιασµού της πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η αρχή Σκεφτόµαστε πρώτα τους µικρούς και πρωτοβουλίες όπως η Πράξη για τις µικρές επιχειρήσεις αποδεικνύουν ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δίνει προτεραιότητα στις ανάγκες των µικρών επιχειρήσεων. Εξάλλου δεν θα µπορούσε να είναι διαφορετικά, καθώς οι µικρές επιχειρήσεις διαδραµατίζουν θεµελιώδη ρόλο στην ευρωπαϊκή οικονοµία, προάγοντας την κοινωνική σταθερότητα, εξασφαλίζοντας υψηλούς ρυθµούς βιώσιµης ανάπτυξης και διατηρώντας τον ζωτικό δεσµό µεταξύ της παραγωγικής πραγµατικότητας και της εδαφικής της διάστασης. Επιπλέον, αποτελούν ίσως τον αποτελεσµατικότερο τρόπο καταπολέµησης της ανεργίας καθώς δηµιουργούν περισσότερες θέσεις απασχόλησης, συµβάλλουν στην ενίσχυση της ιδέας της κοινωνίας της γνώσης καθώς αποτελούν χώρους κατάρτισης, ενισχύουν τη διεθνή ανταγωνιστικότητα των κρατών µελών και της ΕΕ και είναι πιο διστακτικές στις απολύσεις προσωπικού σε σχέση µε τις µεγαλύτερες επιχειρήσεις. εν είναι τυχαίο εξάλλου ότι, βάσει ορισµού, επιχειρήσεις που απασχολούν µέχρι 50 εργαζοµένους απασχολούν το µισό εργατικό δυναµικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης των 27 και αποτελούν το 99% του αριθµού των επιχειρήσεων. 4

6 Στην Ελλάδα, οι µικρές επιχειρήσεις καλύπτουν το 99,6% του συνόλου. Ιδιαίτερα οι πολύ µικρές επιχειρήσεις (1-9 εργαζόµενοι) αποτελούν τον βασικό επιχειρηµατικό ιστό, καλύπτοντας το 98% του συνολικού αριθµού των επιχειρήσεων και απασχολώντας το 57% του συνόλου των απασχολούµενων στον ιδιωτικό τοµέα (εκτός του χρηµατοπιστωτικού κλάδου), καταλαµβάνοντας την πρώτη θέση στην ΕΕ- 27. Οι µικροί επιχειρηµατίες αντιµετωπίζουν καθηµερινά πολλά και διάφορα προβλήµατα κατά την άσκηση της επιχειρηµατικής τους δραστηριότητας. Οι µικρές επιχειρήσεις είναι οι πλέον ευαίσθητες από όλες τις επιχειρήσεις στις µεταβολές του γενικότερου επιχειρηµατικού περιβάλλοντος. Είναι οι πρώτες που θα υποφέρουν αν επιβαρυνθούν µε υπερβολική γραφειοκρατία και οι πρώτες που θα ευδοκιµήσουν αν υπάρξουν πρωτοβουλίες για βελτίωση του περιβάλλοντος µέσα στο οποίο δραστηριοποιούνται. Μία από τις πρώτες θέσεις της ατζέντας των προβληµάτων που καλούνται να αντιµετωπίσουν οι µικροί επιχειρηµατίες είναι και η ελλιπής πρόσβαση στη χρηµατοδότηση. Βασικός στόχος της παρούσας έρευνας είναι η ανάλυση του θέµατος αυτού. Συγκεκριµένα, αναλύεται κατά πόσο οι ίδιοι οι µικροί επιχειρηµατίες θεωρούν ότι οι υπάρχουσες χρηµατοδοτικές δοµές διευκόλυναν την πρόσβασή τους σε χρηµατοδότηση. Η παρούσα έρευνα είναι η πρώτη η οποία χρησιµοποιεί ποσοτικά στοιχεία ανάλυσης προερχόµενα από τις αποκρίσεις των επιχειρήσεων στο συγκεκριµένο επιστηµονικό πεδίο. Η µεθοδολογική επιλογή της συγκέντρωσης ποσοτικών στοιχείων µέσω συµπλήρωσης ερωτηµατολογίου έγινε αφενός λόγω έλλειψης πρωτογενών ποσοτικών δεδοµένων στο µεγαλύτερο τµήµα του πληθυσµού των µικρών επιχειρήσεων και αφετέρου λόγω βασικών πλεονεκτηµάτων που συνεπάγεται η έρευνα µε ερωτηµατολόγια. Το δείγµα είναι αντιπροσωπευτικό του πληθυσµού µε βάση το γεωγραφικό κριτήριο και το κριτήριο µεγέθους και αποτελείται από 191 επιχειρήσεις. Τα βασικά συµπεράσµατα που προκύπτουν από την έρευνα κατηγοριοποιούνται µε βάση τις βασικές πηγές πρόσβασης των επιχειρήσεων στη χρηµατοδότηση, δηλαδή τον τραπεζικό δανεισµό, τη χρηµατοδότηση µέσω φορέων (ΟΑΕ, ΕΟΜΜΕΧ, Άλλα ευρωπαϊκά συγχρηµατοδοτούµενα προγράµµατα, Αναπτυξιακός νόµος, ΤΕΜΠΜΕ και 5

7 ΤΑΝΕΟ) και τέλος αναφορικά µε την προτίµηση των πηγών χρηµατοδότησης µε βάση τις δραστηριότητες της επένδυσης και των καθηµερινών-λειτουργικών δραστηριοτήτων. Μια σύνοψη των βασικών αποτελεσµάτων και των συµπερασµάτων της έρευνας παρουσιάζεται στο 4 ο µέρος της έρευνας, ενώ στις παραγράφους που ακολουθούν διατυπώνονται τα βασικά συµπεράσµατα της έρευνας. Ως βασικό συµπέρασµα θεωρείται το εύρηµα ότι διαφαίνεται ένα βασικό κενό αγοράς ανάµεσα στις επιθυµίες των επιχειρηµατιών για χρηµατοδότηση των επενδύσεών τους µε µακροπρόθεσµο τραπεζικό δανεισµό και στη σχετικά µικρή πρόσβαση στον εν λόγω δανεισµό. Συγκεκριµένα, οι µισές περίπου επιχειρήσεις δεν προσφεύγουν στον τραπεζικό δανεισµό, καθώς το 56,7% των επιχειρήσεων δηλώνουν ότι δεν διαθέτουν καθόλου βραχυπρόθεσµα δάνεια και το 51,6% καθόλου µακροπρόθεσµα δάνεια. Ταυτόχρονα όµως, ο µακροπρόθεσµος τραπεζικός δανεισµός κατατάσσεται στην πρώτη θέση της ιεραρχίας αναφορικά µε την επιλογή για τη χρηµατοδότηση επενδύσεων. Επιπλέον, το κενό αυτό διαφαίνεται και από το εύρηµα ότι από τις 97 επιχειρήσεις που δήλωσαν ότι δεν χρησιµοποιούν καθόλου τραπεζικό δανεισµό, οι 23 θα τον επέλεγαν ως πρώτη επιλογή για να χρηµατοδοτήσουν µια επένδυση και οι 7 ως δεύτερη επιλογή. Οι επιχειρήσεις θεωρούν ότι το βασικότερο εµπόδιο στον τραπεζικό δανεισµό είναι τα υψηλά επιτόκια. ιαφαίνεται εποµένως η ανάγκη για αποτελεσµατικότερη λειτουργία του Ταµείου Εγγυοδοσίας Μικρών και Πολύ Μικρών Επιχειρήσεων (ΤΕΜΠΜΕ) µε στόχο την πραγµατική µείωση των επιτοκίων δανεισµού των µικρών επιχειρήσεων. Επιπλέον, προτείνεται η διερεύνηση µε βάση την εµπειρία σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες, για ίδρυση Τράπεζας µε στόχο την εξυπηρέτηση των µικρών επιχειρήσεων. Στο πιο πάνω πλαίσιο διακρίνεται επιπλέον και έλλειψη ελκυστικών τραπεζικών προγραµµάτων-προϊόντων για µικρές επιχειρήσεις, σύµφωνα µε τους ερωτώµενους. Το γεγονός αυτό θεωρείται αρκετά σηµαντικό εµπόδιο στην πρόσβαση των µικρών επιχειρήσεων στον τραπεζικό δανεισµό. Αναφορικά µε τα µικροδάνεια (δάνεια µικρότερα των ), περίπου οι µισοί επιχειρηµατίες φαίνεται ότι προσφεύγουν σε µικροδανεισµό. Λαµβάνοντας υπόψη ότι η συντριπτική πλειοψηφία των 6

8 ελληνικών επιχειρήσεων είναι πολύ µικρές επιχειρήσεις, η εισαγωγή των επιχειρηµατικών µικροδανείων ως χρηµατοοικονοµικά προϊόντα στην τραπεζική αγορά εκτιµάται ότι θα αποτελούσε σηµαντική βοήθεια για τους µικρούς επιχειρηµατίες. Το συµπέρασµα αυτό ενισχύεται και από το γεγονός ότι οι αυτοαπασχολούµενοι αποδίδουν πολύ περισσότερη σηµασία στους λόγους υπέρ ενός µικρού δανείου σε σχέση µε τους εργοδότες.. Η χρήση αποθεµατικών αποτελεί επίσης µια σηµαντική πηγή χρηµατοδότησης επενδύσεων για τις µικρές επιχειρήσεις καθώς καταλαµβάνει τη δεύτερη θέση στην ιεραρχία ως πρώτη επιλογή χρηµατοδότησης των επενδύσεων (µε πρώτη θέση στην ιεραρχία τον µακροπρόθεσµο δανεισµό). Λαµβάνοντας υπόψη ότι η στήριξη των επενδύσεων αποτελεί πρώτη προτεραιότητα στην προσπάθεια για τόνωση της οικονοµικής ανάπτυξης, µέτρα τα οποία θα ενίσχυαν την πρόσβαση σε κεφάλαια για επένδυση κρίνονται ιδιαίτερης σηµασίας. Είναι αξιοσηµείωτο το αποτέλεσµα ότι οι επιχειρηµατίες αποφεύγουν την αύξηση των ιδίων κεφαλαίων εκτός οικογένειας. Πιθανά αίτια αυτού του αποτελέσµατος είναι ενδεχοµένως η επιθυµία να διατηρήσουν τον έλεγχο της επιχείρησης και η έλλειψη πληροφόρησης σχετικά µε κεφάλαια επιχειρηµατικού κινδύνου (venture capital). Συνεπώς, είναι απαραίτητο να γίνουν ενέργειες προώθησης αυτού του τύπου χρηµατοδότησης. Τα ποσοστά των επιχειρήσεων που αναζητούν χρηµατοδότηση µέσω των φορέων ΟΑΕ, ΕΟΜΜΕΧ κτλ. είναι σχετικά αναµενόµενα. Συγκεκριµένα, το 22,6% των επιχειρήσεων δήλωσαν ότι αναζήτησαν χρηµατοδότηση µέσω των προγραµµάτων του ΟΑΕ, 10,2% µέσω των προγραµµάτων του ΕΟΜΜΕΧ και σε άλλα συγχρηµατοδοτούµενα προγράµµατα, 2,7% µέσω αναπτυξιακού νόµου και 0,54% µέσω ΤΕΜΠΜΕ. Για τις επιχειρήσεις οι οποίες αναζήτησαν χρηµατοδότηση µέσω ΟΑΕ και µέσω ΕΟΜΜΕΧ, περίπου οι µισές δήλωσαν ότι πέτυχαν χρηµατοδότηση. Οι λόγοι µη αναζήτησης χρηµατοδότησης µέσω των φορέων αυτών, είναι αφενός ότι δεν χρειάστηκε να προσφύγουν στους φορείς αυτούς, και αφετέρου η άγνοια των προγραµµάτων που προσφέρονται από τους φορείς. Αναφορικά µε τη σηµασία της ύπαρξης των φορέων οι αρνητικές απαντήσεις Καθόλου σηµαντικός και Λίγο σηµαντικός λαµβάνουν και αυτές σχετικά υψηλά ποσοστά απ ότι αναµενόταν, φτάνοντας σωρευτικά 7

9 το 33% περίπου. Οι απαντήσεις αυτές ενδεχοµένως να υπονοούν έλλειψη επαρκούς πληροφόρησης. Το συµπέρασµα αυτό ενισχύεται από το εύρηµα ότι οι επιχειρηµατίες που δήλωσαν ότι η χρηµατοδότησή τους είναι επαρκής, αξιολογούν όλους τους φορείς σε υψηλότερα επίπεδα σηµαντικότητας. Επιπλέον, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι κάποιοι επιχειρηµατίες θεωρούν την όλη διαδικασία αίτησης για χρηµατοδότηση µέσω των φορέων ως χάσιµο χρόνου, καθώς περίπου οι αιτήσεις των µισών επιχειρήσεων που προσφεύγουν στους φορείς για χρηµατοδότηση απορρίπτονται. Εποµένως, είναι σηµαντικό πρώτον να υπάρχει καλύτερη ενηµέρωση για τα προγράµµατα που προσφέρονται από τους φορείς αυτούς και δεύτερον να γίνουν πιο συγκεκριµένες και πιο ευνόητες και ξεκάθαρες οι διαδικασίες και τα κριτήρια έγκρισης των αιτήσεων. Σηµαντικό επίσης είναι το εύρηµα ότι οι αυτοαπασχολούµενοι φαίνεται να προτιµούν τη χρηµατοδότηση µέσω αύξησης των ιδίων κεφαλαίων από την οικογένεια σε µεγαλύτερο βαθµό σε σχέση µε τους εργοδότες, τόσο για επενδύσεις, όσο και για λειτουργικές δραστηριότητες. Επιπλέον, οι επιχειρήσεις της Αττικής τείνουν να βασίζονται περισσότερο στη χρήση αποθεµατικών και στην αύξηση ιδίων κεφαλαίων εκτός οικογένειας ως πρώτη επιλογή για τις επενδύσεις τους σε σχέση µε τις εκτός Αττικής επιχειρήσεις, οι οποίες θα επέλεγαν τον µακροπρόθεσµο τραπεζικό δανεισµό. Βασικό τµήµα της έρευνας είναι η διαµόρφωση προτάσεων πολιτικής που προκύπτουν από τα συµπεράσµατα που εξάγονται από την ανάλυση των δεδοµένων και αναφέρονται σε προτεινόµενες δράσεις για τη βελτίωση της πρόσβασης των ελληνικών µικρών επιχειρήσεων στη χρηµατοδότηση. Οι προτάσεις πολιτικής που κατατίθενται µέσω της παρούσας έρευνας περιγράφονται στις παραγράφους που ακολουθούν. Αρχικά προτείνεται η διερεύνηση προοπτικής για τη δηµιουργία ενός νέου χρηµατοπιστωτικού ιδρύµατος προσανατολισµένο αποκλειστικά στη δηµιουργία χρηµατοπιστωτικών προϊόντων µε βάση τις ανάγκες των πολύ µικρών και µικρών επιχειρήσεων. Εναλλακτικά στην παραπάνω πρόταση, προτείνεται η διερεύνηση προοπτικής µετεξέλιξης του ΤΕΜΠΜΕ σε τραπεζικό ίδρυµα προσανατολισµένο αποκλειστικά στη δηµιουργία 8

10 χρηµατοπιστωτικών προϊόντων µε βάση τις ανάγκες των πολύ µικρών και µικρών επιχειρήσεων. εύτερη πρόταση αποτελεί η θέσπιση µέτρων στήριξης των επενδύσεων των πολύ µικρών και µικρών επιχειρήσεων, µέσω χρηµατοδότησης µε ίδια κεφάλαια. Προς αυτή την κατεύθυνση, η επαναφορά του αφορολόγητου αποθεµατικού για επενδύσεις αναµένεται ότι θα επέφερε ευνοϊκά αποτελέσµατα. Επιπλέον, η ανάπτυξη προγραµµάτων αποκλειστικά για µικρές και για πολύ µικρές επιχειρήσεις µέσω του ΕΣΠΑ και του επενδυτικού νόµου θα αποτελούσε ενέργεια µε ιδιαίτερα θετικά αποτελέσµατα. Στο πλαίσιο αυτό, σηµειώνεται ότι οι κατευθυντήριες γραµµές για την αίτηση και την ένταξη στα εν λόγω προγράµµατα θα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο ξεκάθαρες, ευνόητες και χωρίς ιδιαίτερη γραφειοκρατική διαδικασία, λαµβανοµένου υπόψη των ιδιαίτερων συνθηκών άσκησης της επιχειρηµατικότητας από τις πολύ µικρές και µικρές επιχειρήσεις. Είναι όµως εξίσου σηµαντικό να υπάρχει µια καλύτερη και πληρέστερη ενηµέρωση των επιχειρηµατιών για τα νέα προγράµµατα, µέσω µιας οργανωµένης διαφηµιστικής καµπάνιας. Τέλος, προτείνεται η στήριξη των θεσµών χρηµατοδότησης µέσω εξωτερικών ιδίων κεφαλαίων, όπως κεφάλαια επιχειρηµατικού κινδύνου (venture capital), επιχειρηµατικοί άγγελοι (business angels), λαµβάνοντας υπόψη τις πρακτικές που έχουν ήδη υιοθετηθεί από άλλα κράτη µέλη της ΕΕ. 9

11 Εισαγωγή Οι µικροµεσαίες επιχειρήσεις αποτελούν τον κορµό της ευρωπαϊκής οικονοµίας και είναι οι σηµαντικότεροι παράγοντες απασχόλησης και οικονοµικής ανάπτυξης. Με την πρόταση αυτή επιλέγει να αρχίσει τον πρόλογό του ο Gunter Verheugen, Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και υπεύθυνος για την πολιτική Επιχειρήσεων και Βιοµηχανίας, στον Οδηγό πολιτικής για τις µικροµεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ), µε τον τίτλο Σκεφτόµαστε πρώτα τις ΜΜΕ 1. Βασική πολιτική βούληση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι η ενσωµάτωση της αρχής Σκεφτόµαστε πρώτα τους µικρούς σε όλες τις εθνικές και ευρωπαϊκές πολιτικές. Αυτό σηµαίνει ότι αξιολογεί όλες τις πρωτοβουλίες από την σκοπιά των µικρών επιχειρήσεων και δίνει προτεραιότητα στις ανάγκες των µικρών επιχειρήσεων. Όχηµα για την υλοποίηση της εν λόγω πολιτικής αποτελούν βασικοί στόχοι που έχει θέσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, οι οποίοι εστιάζουν στη βελτίωση του γενικότερου περιβάλλοντος λειτουργίας των µικρών επιχειρήσεων. Βασικοί στόχοι αποτελούν α. η λιγότερη και καλύτερη νοµοθεσία, β. η διασφάλιση του υγιούς ανταγωνισµού, γ. η βελτίωση του γενικότερου επιχειρηµατικού περιβάλλοντος, δ. η προώθηση της διεθνοποίησης, ε. η ενίσχυση της έρευνας και καινοτοµίας και στ. η βελτίωση της πρόσβασης στη χρηµατοδότηση. Το θέµα της πρόσβασης των µικρών επιχειρήσεων στη χρηµατοδότηση έχει απασχολήσει και συνεχίζει να απασχολεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η εξεύρεση της σωστής πηγής χρηµατοδότησης αποτελεί συχνό και σηµαντικό πρόβληµα για τις µικρές επιχειρήσεις. Αφενός οι χρηµατοδότες (επενδυτές-τράπεζες) διστάζουν να χρηµατοδοτήσουν νέες ΜΜΕ, λόγω του υψηλού τους κινδύνου. Αφετέρου οι επιχειρηµατίες έχουν ενίοτε περιορισµένη κατανόηση των προβληµάτων που απασχολούν τους χρηµατοδότες. Το πρόβληµα της ελλιπούς πρόσβασης στη χρηµατοδότηση που αντιµετωπίζουν οι µικρές επιχειρήσεις επιδεινώθηκε ακόµη περισσότερο ιδίως το τελευταίο τρίµηνο του 2008, λόγω της διεθνούς 1 Σκεφτόµαστε πρώτα τις ΜΜΕ, Οδηγός Πολιτικής ΜΜΕ, Γενική ιεύθυνση Επιχειρήσεων και Βιοµηχανίας, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, νέα έκδοση,

12 χρηµατοπιστωτικής κρίσης. Η κρίση αυτή ξεκίνησε το καλοκαίρι του 2007 στις ΗΠΑ από την αγορά δανείων χαµηλής εξασφάλισης (sub-prime mortgage) µε βάση τα οποία κατασκευάστηκαν δοµηµένα παράγωγα χρηµατοπιστωτικά προϊόντα, στα οποία επένδυσαν πολλά χρηµατοπιστωτικά ιδρύµατα. Η υπερβολική έκθεση στο «τοξικά», όπως αργότερα χαρακτηρίστηκαν, οµόλογα οδήγησε τελικά στην έλλειψη εµπιστοσύνης των χρηµατοπιστωτικών ιδρυµάτων για παροχή πιστώσεων ιδίως στην διατραπεζική αγορά µε συνέπεια την έλλειψη ρευστότητας στην οικονοµία. Η παγκόσµια κρίση επηρέασε και την ελληνική οικονοµία µε αύξηση του πληθωρισµού κατά τους καλοκαιρινούς µήνες, µείωση του αναµενόµενου ετήσιου ρυθµού ανάπτυξης και έντονη ανησυχία για περαιτέρω επιπτώσεις για το 2009 σε ανάπτυξη, απασχόληση και βασικά δηµοσιονοµικά µεγέθη όπως το δηµοσιονοµικό έλλειµµα και το δηµόσιο χρέος. Εν µέσω της γενικότερης αυτής αποσταθεροποίησης, η πρόσβαση των µικρών επιχειρήσεων στη χρηµατοδότηση αποκτά βαρύνουσα σηµασία, τόσο για την επιβίωση των επιχειρήσεων στη δύσκολη αυτή οικονοµική συγκυρία, αλλά κυρίως προκειµένου οι ΜΜΕ να χρησιµοποιηθούν ως όχηµα διεξόδου από την κρίση, καθώς αποτελούν ευέλικτες µορφές επιχειρηµατικότητας, ικανές να προσαρµόζονται στο περιβάλλον το οποίο λειτουργούν, εφόσον όµως έχουν την συµπαράσταση της πολιτείας. Η έρευνα εστιάζει στην ανάλυση του θέµατος της πρόσβασης των ελληνικών µικρών επιχειρήσεων στη χρηµατοδότηση. Το εν λόγω θέµα αναγνωρίζεται ως ένα κρίσιµο ζήτηµα στην επιβίωση και ανάπτυξή τους, ιδιαίτερα στις σηµερινές συνθήκες και η βελτίωση της πρόσβασης είναι µια σηµαντική πτυχή της ενίσχυσης της συνολικής επιχειρηµατικότητας στην Ευρώπη. Στο πρώτο µέρος της έρευνας παρουσιάζονται κάποια στατιστικά στοιχεία των ΜΜΕ σε Ευρώπη και Ελλάδα και γίνεται αναφορά στο πρόσφατο χρηµατοδοτικό περιβάλλον µέσα στο οποίο δραστηριοποιούνται οι επιχειρήσεις κατά το τελευταίο χρονικό διάστηµα των περασµένων ετών. Στο δεύτερο µέρος περιγράφονται συνοπτικά αντίστοιχες έρευνες που έχουν διεξαχθεί στην Ευρώπη και σχετίζονται µε το θέµα της πρόσβασης των µικρών επιχειρήσεων στη χρηµατοδότηση, και παρουσιάζεται η µεθοδολογία της παρούσας έρευνας όπου αναλύονται θέµατα σχεδιασµού της, όπως περιγραφή του πληθυσµού και του δείγµατος, της συλλογής των 11

13 προς ανάλυση δεδοµένων και του ελέγχου αντιπροσωπευτικότητας του δείγµατος ως προς τον πληθυσµό. Στο τρίτο µέρος παρουσιάζονται τα αποτελέσµατα της έρευνας από την ανάλυση των δεδοµένων και στο τέταρτο µέρος παρουσιάζονται τα βασικά αποτελέσµατα και τα συµπεράσµατα της έρευνας καθώς και οι προτάσεις πολιτικής µε στόχο τη στήριξη της πρόσβασης των µικρών επιχειρήσεων στη χρηµατοδότηση. Τέλος, στο παράρτηµα Ι παρατίθεται ένας συνοπτικός κατάλογος των ορθών πρακτικών χρηµατοδοτικών θεµάτων (financial matters) που έχουν αναπτυχθεί και εφαρµοστεί από τα κράτη µέλη της ΕΕ-27 και στο Παράρτηµα ΙΙ παρουσιάζεται το ερωτηµατολόγιο της έρευνας. Για την εκπόνηση της έρευνας το Ινστιτούτο Μικρών Επιχειρήσεων (ΙΜΕ) συνεργάστηκε µε το Οικονοµικό Πανεπιστήµιο Αθηνών, µέσω του Προγράµµατος Πρακτικής Άσκησης των φοιτητών. Συγκεκριµένα, µέσω του προγράµµατος συνεργάστηκαν ως ερευνητές οι: Ελένη Καλαντζή, Χρυστάλλα Κοκκοφίτη και ήµητρα Τσαγγάρη από το Τµήµα ιεθνών Ευρωπαϊκών και Οικονοµικών Σπουδών και ο Σταύρος Στριφτάρης από το Τµήµα Οργάνωσης και ιοίκησης Επιχειρήσεων. Την ευθύνη σχεδιασµού, οργάνωσης και παρακολούθησης της έρευνας είχε ο ρ. Νίκος ασκαλάκης, ενώ για τη συγγραφή των κειµένων συνεργάστηκαν και οι κ. Σταµάτης Βαρδαρός (πολιτικός επιστήµονας) και κ. Σπύρος Παπακωνσταντίνου (οικονοµολόγος). Στην επιµέλεια των κειµένων έλαβαν µέρος και οι συνεργάτες του ΙΜΕ-ΓΣΕΒΕΕ: Ξένια Τσιστιπά και Μαρία Παπασταµάτη. Τέλος, πολύτιµη ήταν σε ερευνητικό επίπεδο η συµβολή του Καθηγητή του Πανεπιστηµίου Κρήτης και Επιστηµονικού ιευθυντή του ΙΜΕ-ΓΣΕΒΕΕ κ. ιονύση Γράβαρη. 12

14 Μέρος 1 ο ΜΜΕ σε Ευρώπη και Ελλάδα 13

15 Εισαγωγή Οι ΜΜΕ διαδραµατίζουν θεµελιώδη ρόλο στην ευρωπαϊκή οικονοµία, καθώς αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της επιχειρηµατικής δραστηριότητας, ενώ τα κύρια πλεονεκτήµατα µιας εύρυθµης λειτουργίας του θεσµού των ΜΜΕ είναι τα ακόλουθα 2 : Προάγουν την κοινωνική σταθερότητα. Εξασφαλίζουν υψηλούς ρυθµούς βιώσιµης ανάπτυξης. ιατηρούν τον ζωτικό δεσµό µεταξύ της παραγωγικής πραγµατικότητας και της εδαφικής της διάστασης. Αποτελούν ίσως τον αποτελεσµατικότερο τρόπο καταπολέµησης της ανεργίας και όλων των προβληµάτων που αυτή προκαλεί καθώς δηµιουργούν περισσότερες θέσεις απασχόλησης. Συµβάλλουν στην ενίσχυση της ιδέας της κοινωνίας της γνώσης καθώς αποτελούν χώρους κατάρτισης. Ενισχύουν τη διεθνή ανταγωνιστικότητα των κρατών µελών και της ΕΕ. Ωστόσο, οι ΜΜΕ παρουσιάζουν συγκεκριµένα χαρακτηριστικά τα οποία αποτελούν βασικό εµπόδιο στην ανάπτυξη του θεσµού τους, όπως η απουσία οικονοµιών κλίµακας, ο (συνήθως) υψηλός επιχειρηµατικός κίνδυνος, η έλλειψη εγγυήσεων για προσφυγή στον δανεισµό, οι συχνά δαιδαλώδεις γραφειοκρατικοί µηχανισµοί κ.α. Η ΕΕ έχει συνειδητοποιήσει αφενός τα σηµαντικά οφέλη από την ενίσχυση του θεσµού των ΜΜΕ και αφετέρου τα προβλήµατα, τα οποία αντιµετωπίζουν και για αυτό το λόγο έχει θέσει την εξάλειψη των εµποδίων που αντιµετωπίζουν οι ΜΜΕ στην πρώτη θέση στην ιεραρχία των δραστηριοτήτων της. Ορισµός ΜΜΕ Πως όµως ορίζεται µια επιχείρηση ως µικρή η µεσαία. Ο ΟΟΣΑ αναφέρει στην Έκθεσή του για τις ΜΜΕ και την επιχειρηµατικότητα ότι δεν υπάρχει ένας παγκόσµια αποδεκτός ορισµός για την επιχειρηµατικότητα. Οι χώρες του ΟΟΣΑ χρησιµοποιούν µια ποικιλία ορισµών. Τα συνήθη κριτήρια ορισµού των ΜΜΕ είναι ο αριθµός των ατόµων που απασχολούν και ο 2 Γνωµοδότηση της Επιτροπής Απασχόλησης και Κοινωνικών Υποθέσεων προς την Επιτροπή Βιοµηχανίας, Έρευνας και Ενέργειας, σχετικά µε το θέµα Ώρα να ανεβάσουµε ταχύτητα ηµιουργώντας µια Ευρώπη επιχειρηµατικότητας και ανάπτυξης, , 2006/2138(ΙΝΙ) 14

16 κύκλος εργασιών τους. Αυτό που διαφέρει από χώρα σε χώρα είναι τα όρια σε κάθε κριτήριο. Ένας ευρύτερα διαδεδοµένος ορισµός είναι αυτός που χρησιµοποιεί η ΕΕ, θέτοντας το ανώτατο όριο των εργαζοµένων στους 250. Πιο συγκεκριµένα, σύµφωνα µε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σχετικά µε τον ορισµό των πολύ µικρών (micro), των µικρών (small) και των µεσαίων επιχειρήσεων (medium) 3 η Ευρωπαϊκή Ένωση υιοθετεί τα παρακάτω: 1. Η κατηγορία των ΜΜΕ περιλαµβάνει επιχειρήσεις, οι οποίες απασχολούν λιγότερα από 250 άτοµα και που έχουν έναν ετήσιο κύκλο εργασιών που δεν υπερβαίνει τα 50 εκατ. και/ή ο ετήσιος ισολογισµός τους δεν υπερβαίνει τα 43 εκατ. 2. Μέσα στην κατηγορία των ΜΜΕ, µια µικρή επιχείρηση (small) ορίζεται ως η επιχείρηση η οποία απασχολεί λιγότερα από 50 άτοµα και που ο ετήσιος κύκλος εργασιών και/ή ο ετήσιος ισολογισµός τους δεν υπερβαίνει τα 10 εκατ. 3. Μέσα στην κατηγορία των ΜΜΕ, µια πολύ µικρή (micro) επιχείρηση ορίζεται ως η επιχείρηση η οποία απασχολεί λιγότερα από 10 άτοµα και που ο ετήσιος κύκλος εργασιών και/ή ο ετήσιος ισολογισµός τους δεν υπερβαίνει τα 2 εκατ. Στοιχεία ΜΜΕ Ευρώπη και Ελλάδα Οι ΜΜΕ αντιστοιχούν σε µεγάλο ποσοστό της οικονοµικής και επαγγελµατικής δραστηριότητας της Ευρώπης, καλύπτοντας το 99% του αριθµού των επιχειρήσεων και προσφέροντας τα δύο τρίτα των θέσεων εργασίας στον ιδιωτικό τοµέα. Ο Πίνακας 1.1 παρουσιάζει συγκεντρωµένα στατιστικά στοιχεία αριθµού επιχειρήσεων και απασχόλησης και τα αντίστοιχα ποσοστά αφενός για συγκεκριµένους κλάδους οι οποίοι συµπεριλαµβάνονται στην εν λόγω έρευνα και αφετέρου για το σύνολο των κλάδων, υπό την οµάδα Βιοµηχανία και Υπηρεσίες. 3 Σύσταση της Επιτροπής της 6 ης Μαΐου 2003 σχετικά µε τον ορισµό των πολύ µικρών, των µικρών και των µεσαίων επιχειρήσεων, 2003/361/ΕΚ, δηµοσίευση στην Επίσηµη εφηµερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 15

17 Πίνακας 1.1: Αριθµός επιχειρήσεων και απασχόληση κατά τάξη µεγέθους στην Ευρωπαϊκή Ένωση Βιοµηχανία και υπηρεσίες 1 Αριθµός και ποσοστά επιχειρήσεων Αριθµός και ποσοστά απασχόλησης Αριθµός Ποσοστό Αριθµός Ποσοστό Αριθµός Ποσοστό Αριθµός Ποσοστό 1-9 εργαζόµενοι , , , , εργαζόµενοι , , , , εργαζόµενοι , , , , εργαζόµενοι , , ,9 Σύνολο εκτός των χρηµατοοικονοµικών ιδρυµάτων και της δηµόσιας διοίκησης Μεταποίηση Αριθµός και ποσοστά επιχειρήσεων Αριθµός και ποσοστά απασχόλησης Αριθµός Ποσοστό Αριθµός Ποσοστό Αριθµός Ποσοστό Αριθµός Ποσοστό 1-9 εργαζόµενοι , , εργαζόµενοι , , , εργαζόµενοι , , , , εργαζόµενοι , , , ,6 Σύνολο Χονδρεµπόριο και λιανεµπόριο / επισκευές οχηµάτων / προσωπικά αγαθά Αριθµός και ποσοστά επιχειρήσεων Αριθµός και ποσοστά απασχόλησης Αριθµός Ποσοστό Αριθµός Ποσοστό Αριθµός Ποσοστό Αριθµός Ποσοστό 1-9 εργαζόµενοι , , , , εργαζόµενοι , , , , εργαζόµενοι , , , , εργαζόµενοι , , , ,9 Σύνολο ιαµονή και εστίαση Αριθµός και ποσοστά επιχειρήσεων Αριθµός και ποσοστά απασχόλησης Αριθµός Ποσοστό Αριθµός Ποσοστό Αριθµός Ποσοστό Αριθµός Ποσοστό 1-9 εργαζόµενοι , , , , εργαζόµενοι , , , , εργαζόµενοι , , , , εργαζόµενοι , , , ,7 Σύνολο Μεταφορές, αποθήκευση και επικοινωνία Αριθµός και ποσοστά επιχειρήσεων Αριθµός και ποσοστά απασχόλησης Αριθµός Ποσοστό Αριθµός Ποσοστό Αριθµός Ποσοστό Αριθµός Ποσοστό 1-9 εργαζόµενοι , , , , εργαζόµενοι , , , , εργαζόµενοι , , , εργαζόµενοι , , , ,3 Σύνολο Ηµεροµηνία εξαγωγής δεδοµένων: 1 Οκτωβρίου 2008 Ηµεροµηνία ενηµέρωσης από EUROSTAT: 8 Αυγούστου 2008 Σύµφωνα µε τα δεδοµένα του Πίνακα 1.1, το ποσοστό των ΜΜΕ που δραστηριοποιούνται στο σύνολο των κλάδων της βιοµηχανίας και των 16

18 υπηρεσιών ανέρχεται στο 99,8%, καλύπτοντας ποσοστό απασχόλησης 67%. Ο µέσος όρος απασχολούµενων ατόµων στις ΜΜΕ στην ΕΕ-27 ήταν 4,3 άτοµα, µε διακύµανση από 12 άτοµα κατά µέσο όρο στη Σλοβακία, µέχρι λιγότερο από τρία σε Ελλάδα και Τσεχία 4. Ένα επίσης ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι οι πολύ µικρές επιχειρήσεις αποτελούν το 92% του συνολικού αριθµού των επιχειρήσεων και απασχολούν το 29,5% του συνολικού εργατικού δυναµικού. Μαζί µε τις µικρές επιχειρήσεις τα ποσοστά ανέρχονται σε 99% και 50% αντίστοιχα. Συµπερασµατικά, επιχειρήσεις που απασχολούν µέχρι 50 εργαζοµένους απασχολούν το µισό εργατικό δυναµικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης των 27 και αποτελούν το 99% του αριθµού των επιχειρήσεων. Τα κλαδικά χαρακτηριστικά είναι ανάλογα ως προς τα ποσοστά στον αριθµό των επιχειρήσεων (µε µικρή εξαίρεση τον κλάδο της µεταποίησης όπου οι µεγάλες επιχειρήσεις καλύπτουν το 0,8% του συνόλου) αλλά παρουσιάζουν διαφορές ως προς την απασχόληση, όπως φαίνεται από το γράφηµα 1.1. Γράφηµα 1.1: Ποσοστά απασχόλησης ανά τάξη µεγέθους ανά κλάδο, 2005 Μεταποίηση 14% Χονδρεµπόριο και λαινεµπόριο / επισκευές οχηµάτων / προσωπικά αγαθά % 21% % 12% 40% 25% 21% 4 Πηγή: EUROSTAT-Statistics in focus 31/2008, Enterprises by size class Overview of SMEs in the EU», Eurostat. 17

19 ιαµονή και εστίαση 18% Μεταφορές, αποθήκευση και επικοινωνία 19% % 45% % 15% 26% 13% Όπως φαίνεται στο Γράφηµα 1.1, οι µεγάλες επιχειρήσεις στους κλάδους της µεταποίησης και των µεταφορών / αποθήκευσης και επικοινωνίας απασχολούν ένα σχετικά υψηλό ποσοστό (40% και 53% αντίστοιχα) του συνόλου του εργατικού δυναµικού. Αντιθέτως, η διαµονή και εστίαση και το χονδρεµπόριο-λιανεµπόριο / επισκευές οχηµάτων / προσωπικά αγαθά απασχολούν σχετικά µικρά ποσοστά (18% και 27% αντίστοιχα). Ο Πίνακας 1.2 παρουσιάζει µια ανά χώρα ανάλυση, όπου παρουσιάζονται τα χαρακτηριστικά µεγέθους, απασχόλησης και προστιθέµενης αξίας ανά χώρα της ΕΕ-27 και ταυτόχρονα παρουσιάζεται το % ποσοστό των ΜΜΕ στα εν λόγω χαρακτηριστικά. Το βασικό συµπέρασµα που µπορεί να εξαχθεί από τα δεδοµένα του Πίνακα 1.2 είναι ότι σε σύνολο σχεδόν 20 εκατοµµυρίων επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στην ΕΕ-27, το 99,8% είναι ΜΜΕ, οι οποίες απασχολούν το 67,1% του εργατικού δυναµικού και προσφέρουν το 57,6% της προστιθέµενης αξίας. Στις ανά χώρα αναλύσεις διακρίνεται ότι τα ποσοστά απασχόλησης των εργαζοµένων σε ΜΜΕ και συνεισφοράς των ΜΜΕ στην προστιθέµενη αξία κυµαίνονται από 54% και 44,5% αντιστοίχως στη Σλοβακία, µέχρι και 84,3% και 80% αντιστοίχως στην Κύπρο. Σύµφωνα µε τα στοιχεία του Πίνακα 2, η ελληνική οικονοµία βασίζεται στις ΜΜΕ σε µεγαλύτερο ποσοστό σε σχέση µε τον ευρωπαϊκό µέσο όρο της ΕΕ-27. Συγκεκριµένα, στην ελληνική οικονοµία δραστηριοποιούνται επιχειρήσεις οι οποίες απασχολούν περί τα 2 εκατ. πολίτες και το 2005 η προστιθέµενη αξία που παράχθηκε ήταν 44 εκατ. Από το σύνολο αυτό, 99,9% είναι ΜΜΕ, οι οποίες απασχολούν το 81,9% των 18

20 απασχολούµενων στον ιδιωτικό τοµέα (εκτός του χρηµατοπιστωτικού κλάδου) και προσφέρουν το 69,6% της προστιθέµενης αξίας. Πίνακας 1.2: Αριθµός επιχειρήσεων, απασχόληση και προστιθέµενη αξία Αριθµός επιχειρήσεων (χιλιάδες) των κρατών µελών της ΕΕ-27 (2005) 1 Αριθµός απασχολούµενων (χιλιάδες) Προστιθέµενη Αξία ( εκατ) Αριθµός επιχειρήσεων (χιλιάδες) % των ΜΜΕ στο σύνολο Αριθµός απασχολούµενων (χιλιάδες) Προστιθέµενη Αξία ( εκατ) ΕΕ ,8 67,1 57,6 BE ,8 66,6 57,8 BG ,7 72,6 53,2 CZ ,8 68,9 56,7 DK ,7 66,0 64,8 DE ,5 60,6 53,2 EE ,6 78,1 75,1 IE ,5 67,5 58,2 EL ,9 81,9 69,6 ES ,9 78,7 68,5 FR ,8 61,4 57,2 IT ,9 81,3 70,9 CY ,9 84,3 80,0 LV ,7 75,6 71,1 LT ,7 72,9 58,5 LU ,6 70,8 58,5 HU ,8 70,9 50,2 MT : : : : : : NL ,7 67,6 61,5 AT ,7 67,4 60,0 PL ,8 69,8 48,4 PT ,9 82,0 67,8 RO ,5 60,8 48,4 SI ,7 66,4 60,6 SK ,8 54,0 44,5 FI ,7 58,5 53,9 SE ,8 63,2 55,6 UK ,6 54,0 51,0 NO ,8 69,6 68,6 1 Τα στοιχεία αναφέρονται σε βιοµηχανία και υπηρεσίες πλην του χρηµατοπιστωτικού τοµέα. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά µε τα δεδοµένα του Πίνακα βλ. τις µεθοδολογικές πληροφορίες της EUROSTAT SBS. Πηγή: EUROSTAT-Statistics in focus 31/2008, Enterprises by size class Overview of SMEs in the EU», Eurostat. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η περαιτέρω ανάλυση του ποσοστού 99,9% των ελληνικών ΜΜΕ στο σύνολο για την Ελλάδα. Σύµφωνα µε στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας Ελλάδας (ΕΣΥΕ), η συντριπτική πλειοψηφία των ελληνικών επιχειρήσεων είναι πολύ µικρές (Πίνακας 1.3). Συγκεκριµένα, επιχειρήσεις οι οποίες απασχολούν έως 4 άτοµα 19

21 (συµπεριλαµβάνονται και οι αυτοαπασχολούµενοι), καλύπτουν το 94,5% του συνόλου, οι πολύ µικρές επιχειρήσεις (έως 9 εργαζόµενοι) καλύπτουν το 97,3%, ενώ το ποσοστό των πολύ µικρών και των µικρών επιχειρήσεων (έως 50 εργαζόµενοι) καλύπτει το 99,6% του συνόλου. Πίνακας 1.3: Αριθµός επιχειρήσεων κατά τάξη µεγέθους απασχόλησης Μέγεθος απασχόλησης 2004 % , , , , , , ,2 Σύνολο επιχειρήσεων Πηγή: ΕΣΥΕ, Μητρώο επιχειρήσεων 2004 Τέλος, σηµαντικό µέρος της ελληνικής επιχειρηµατικής δραστηριότητας καλύπτεται από τους αυτοαπασχολούµενους (περίπου 30% του συνόλου των απασχολούµενων). Ταυτόχρονα, ενδιαφέρον παρουσιάζει η πορεία των εργοδοτών σε σχέση µε τους εργαζόµενους για δικό τους λογαριασµό. Όπως φαίνεται στον Πίνακα 1.4, υπάρχει µια αύξηση του σχετικού µεγέθους των επιχειρήσεων, καθώς παρατηρείται µια αύξηση κατά 15,1% των εργοδοτών και µια ταυτόχρονη µείωση κατά 2,4% των αυτοαπασχολούµενων χωρίς προσωπικό. Πίνακας 1.4: Αριθµός αυτοαπασχολούµενων (χιλιάδες) Εργοδότες Εργαζόµενοι για δικό τους λογαριασµό Σύνολο απασχολουµένων ,8 991, , ,7 998, , ,3 954, , , , ,2 1018, , ,8 962, , ,2 967, , (%) 15,10% -2,40% +8,5% Πηγή: ΕΣΥΕ, Έρευνα Εργατικού υναµικού Βασικό συµπέρασµα της ανάλυσης που προηγήθηκε είναι η µεγάλη σηµασία των πολύ µικρών επιχειρήσεων (1-9 εργαζόµενοι) στο σύνολο της οικονοµίας, τόσο της ευρωπαϊκής, αλλά κυρίως της ελληνικής. Το Γράφηµα 1.2 παρουσιάζει στοιχεία µε βάση τα οποία το ποσοστό της απασχόλησης 20

22 των πολύ µικρών επιχειρήσεων ως προς το σύνολο των απασχολούµενων στον ιδιωτικό τοµέα (εκτός του χρηµατοπιστωτικού κλάδου) φτάνει το 57%, καταλαµβάνοντας την πρώτη θέση στην ΕΕ-27. Γράφηµα 1.2: Ποσοστό απασχόλησης των πολύ µικρών επιχειρήσεων 1 1 Η απασχόληση αναφέρεται στον ιδιωτικό τοµέα πλην του χρηµατοπιστωτικού κλάδου. Πηγή: EUROSTAT-Statistics in focus 31/2008, Enterprises by size class Overview of SMEs in the EU», Eurostat. Αντίστοιχα, τα ποσοστά απασχόλησης σε µικρές και µεσαίες επιχειρήσεις είναι από τα χαµηλότερα στην ΕΕ-27 (προτελευταία θέση για τις µικρές και τελευταία για τις µεσαίες), γεγονός που καταδεικνύει ότι η µεγάλη πλειοψηφία των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα είναι πολύ µικρές. Το συµπέρασµα αυτό κρίνεται ιδιαίτερα σηµαντικό από άποψη σχεδιασµού πολιτικής προώθησης της επιχειρηµατικότητας και ταυτόχρονα ενδυνάµωσης της απασχόλησης και καταπολέµησης της ανεργίας. Στο σηµείο αυτό είναι σηµαντικό να τονιστεί η εκτεταµένη έλλειψη στοιχείων σχετικά µε τη συλλογή πιο στοχευµένων στοιχείων για την Ελλάδα. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι στην ψηφιακή αναζήτηση στοιχείων σχετικά µε την επιχειρηµατικότητα στην ιστοσελίδα της EUROSTAT η Ελλάδα απουσιάζει. Όπως επίσης απουσιάζουν στοιχεία για τη χώρα µας σχετικά µε τη µεγάλη πλειοψηφία των δεδοµένων και στην περιοδική έκδοση της σχετικά µε την επιχειρηµατικότητα 5. Συµπερασµατικά, αν και οι µεγάλες επιχειρήσεις απασχολούν σχετικά υψηλά ποσοστά εργατικού δυναµικού σε συγκεκριµένους κλάδους, σε µεγέθη αριθµού των επιχειρήσεων οι µικρές και πολύ µικρές επιχειρήσεις αποτελούν τη συντριπτική πλειοψηφία. Το γεγονός αυτό τις καθιστά κλειδί στην ευρωπαϊκή οικονοµική ανάπτυξη και οι χαρακτηρισµοί ατµοµηχανή, 5 European Business: Facts and Figures,

23 ραχοκοκαλιά και γίγαντες που τους αποδίδονται δεν είναι τυχαίοι. Όπως πολύ σωστά επισηµαίνουν οι υπέρµαχοι της στήριξης των πολιτικών για την ενίσχυση της επιχειρηµατικότητας µε βάση τις µικρές επιχειρήσεις, ενδεχόµενες πρωτοβουλίες που στοχεύουν σε αυτές αναµένεται να επιφέρουν σηµαντικά οφέλη στην ευρωπαϊκή οικονοµία. Χαρακτηριστικά αναφέρεται το παράδειγµα ότι εάν δοθεί στις πολύ µικρές επιχειρήσεις η δυνατότητα πρόσληψης ενός µόνο ακόµα εργαζοµένου, το αποτέλεσµα στην αύξηση της απασχόλησης και την αντίστοιχη µείωση της ανεργίας θα είναι θεαµατικό. Τέλος, ειδικά στη χώρα µας, το βασικό χαρακτηριστικό της ελληνικής οικονοµίας είναι η ύπαρξη πολύ µικρών επιχειρήσεων και µεγάλου αριθµού αυτοαπασχολουµένων χωρίς προσωπικό. Το χαρακτηριστικό αυτό θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη σε οποιαδήποτε απόπειρα σχεδιασµού πολιτικής για την τόνωση της ελληνικής επιχειρηµατικότητας. Η πρόσβαση των ελληνικών µικρών επιχειρήσεων στη χρηµατοδότηση Οι µικροί επιχειρηµατίες αντιµετωπίζουν καθηµερινά πολλά και διάφορα προβλήµατα κατά την άσκηση της επιχειρηµατικής τους δραστηριότητας. Οι µικρές επιχειρήσεις είναι οι πλέον ευαίσθητες από όλες τις επιχειρήσεις στις µεταβολές του γενικότερου επιχειρηµατικού περιβάλλοντος. Είναι οι πρώτες που θα υποφέρουν αν επιβαρυνθούν µε υπερβολική γραφειοκρατία και οι πρώτες που θα ευδοκιµήσουν αν υπάρξουν πρωτοβουλίες για βελτίωση του περιβάλλοντος µέσα στο οποίο δραστηριοποιούνται. Χαρακτηριστικά παραδείγµατα των δυσκολιών που αντιµετωπίζουν οι ΜΜΕ είναι τα εξής: Υπερβολική γραφειοκρατία Προβλήµατα στην πρόσβαση σε χρηµατοδότηση Έλλειψη δεξιοτήτων του προσωπικού Έλλειψη συµβουλευτικών υπηρεσιών Μία από τις πρώτες θέσεις της ατζέντας για την καταπολέµηση των παραπάνω δυσκολιών είναι και το θέµα που επιχειρείται να αναλυθεί από την εν λόγω έρευνα και το οποίο αναφέρεται στην πρόσβαση στη 22

24 χρηµατοδότηση. Βασικός στόχος της παρούσας έρευνας είναι η ανάλυση της πρόσβασης των µικρών επιχειρήσεων στη χρηµατοδότηση. Συγκεκριµένα, αναλύεται κατά πόσο οι ίδιοι οι µικροί επιχειρηµατίες θεωρούν ότι οι υπάρχουσες χρηµατοδοτικές δοµές διευκόλυναν την πρόσβασή τους σε χρηµατοδότηση. Συνεπώς, το πλαίσιο της ανάλυσης αναφέρεται στο συγκεκριµένο χρηµατοδοτικό περιβάλλον µέσα στο οποίο δραστηριοποιούνται οι µικρές ελληνικές επιχειρήσεις κατά το πρόσφατο παρελθόν. Οι πηγές άντλησης κεφαλαίων από τις µικρές επιχειρήσεις, στις οποίες µπορούσαν να απευθυνθούν για χρηµατοδότηση (εκτός φυσικά των ιδίων κεφαλαίων) κατά το πρόσφατο παρελθόν συνοψίζονται στις παρακάτω βασικές κατηγορίες: 1. Το Γ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης. 2. Ο Αναπτυξιακός νόµος. 3. Ο Τραπεζικός κλάδος 4. Λοιποί χρηµατοδοτικοί µηχανισµοί Στις σελίδες που ακολουθούν επιχειρείται µια συνοπτική παρουσίαση αυτών των πηγών πρόσβασης σε χρηµατοδότηση. 1. Το Γ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης. Tο Γ ΚΠΣ σχεδιάστηκε από την Ελλάδα και υλοποιείται µε την συγχρηµατοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και υλοποίησε 25 Επιχειρησιακά Προγράµµατα εκ των οποίων: τα 11 είναι Τοµεακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα και αφορούν εθνικές τοµεακές πολιτικές. τα 13 είναι Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα (ΠΕΠ), ένα για κάθε µία από τις 13 περιφέρειες της χώρας και στα οποία έχει κατανεµηθεί το 1/3 περίπου των διαθέσιµων πιστώσεων των ιαρθρωτικών Ταµείων για την περίοδο και 1 Επιχειρησιακό Πρόγραµµα Τεχνική βοήθεια που στόχο έχει να ενδυναµώσει, να στηρίξει και να βελτιώσει το σύστηµα 23

25 διαχείρισης, παρακολούθησης και ελέγχου του Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης και των Επιχειρησιακών Προγραµµάτων 6. Η διαχείριση των κονδυλίων του Γ ΚΠΣ έγινε µέσω των τελικών δικαιούχων, οι οποίοι κατά κύριο λόγο ήταν ειδικές υπηρεσίες διαχείρισης και εφαρµογής των τοµεακών και περιφερειακών επιχειρησιακών προγραµµάτων. Ωστόσο, αναφορικά µε τα Προγράµµατα τα οποία αφορούν αποκλειστικά τις µικρές επιχειρήσεις σε συνδυασµό µε την πρόσβαση στη χρηµατοδότηση (άµεση ή έµµεση), οι ενδιαφερόµενοι επιχειρηµατίες αναγνωρίζουν τις περισσότερες φορές συγκεκριµένους φορείς οι οποίοι κατά το πρόσφατο παρελθόν ανέλαβαν την υλοποίηση µέρους των Προγραµµάτων. Συνεπώς, αποκλεισιτκά για λόγους αναγνωρισιµότητας, στην έρευνα γίνεται η εξής κατηγοριοποίηση των φορέων που υλοποιούν µέρος των Προγραµµάτων του Γ ΚΠΣ στους παρακάτω φορείς: Οργανισµός Απασχόλησης Εργατικού υναµικού (ΟΑΕ ). Ελληνικός Οργανισµός Μικροµεσαίων Επιχειρήσεων και Χειροτεχνίας (ΕΟΜΜΕΧ). Άλλα συγχρηµατοδοτούµενα ευρωπαϊκά Προγράµµατα. 2. Ο Αναπτυξιακός Νόµος Ο Αναπτυξιακός Νόµος 3299/2004 ψηφίστηκε µε σκοπό την ενίσχυση της επιχειρηµατικότητας στην ελληνική επικράτεια, παρέχοντας κίνητρα ιδιωτικών επενδύσεων για την οικονοµική ανάπτυξη και την περιφερειακή σύγκλιση. Τα είδη ενισχύσεων που προσφέρονται είναι επιχορηγήσεις, επιδοτήσεις και φορολογικές απαλλαγές. Για την καλύτερη κατανοµή των παρεχόµενων κινήτρων, η Επικράτεια χωρίζεται σε 4 ζώνες και οι επιδοτήσεις-επιχορηγήσεις και φορολογικές απαλλαγές διαφέρουν από ζώνη σε ζώνη. 3. Ο Τραπεζικός Κλάδος Ο τραπεζικός δανεισµός αποτελεί σηµαντική αλλά ταυτόχρονα και δύσκολα προσβάσιµη πηγή κεφαλαίων για τις ΜΜΕ. Η βασική δυσκολία έγκειται αφενός στην απροθυµία των τραπεζών να δανειοδοτήσουν µια 6 Πηγή: 24

26 επιχείρηση η οποία ενέχει υψηλούς κινδύνους, λόγω έλλειψης των απαραίτητων εγγυήσεων και του µικρού τους µεγέθους, και αφετέρου στην καταβολή υψηλών επιτοκίων σε περίπτωση που τελικά αποφασίσουν να τη δανειοδοτήσουν. Συνεπώς, η πρόσβαση στην τραπεζική χρηµατοδότηση µέσω χρήσης δηλαδή ξένων κεφαλαίων αποτελεί ένα πεδίο ανάλυσης µε ιδιαίτερο ενδιαφέρον από την σκοπιά της πρόσβασης σε αυτή των ΜΜΕ. Συγκεκριµένα, οι πληροφορίες σχετικά µε το κατά πόσο οι µικρές επιχειρήσεις χρησιµοποιούν δανεισµό και πως αξιολογούν τυχόν εµπόδια στην πρόσβαση σε αυτόν αναµένεται να οδηγήσουν σε χρήσιµα συµπεράσµατα σχετικά µε τη σχέση τραπεζών και µικρών επιχειρήσεων. Λαµβάνοντας ως δεδοµένο τις δυσκολίες της πρόσβασης των µικρών επιχειρήσεων στον τραπεζικό δανεισµό, έχοντας υπόψη τις διεθνείς πρακτικές για την αντιµετώπιση του προβλήµατος αυτού, δηµιουργήθηκε στην Ελλάδα το Ταµείο Εγγυοδοσίας Μικρών και Πολύ Μικρών Επιχειρήσεων (ΤΕΜΠΜΕ) το οποίο αποτελεί τον µοναδικό οργανισµό (ουσιαστικά πρόκειται για εταιρία) ο οποίος έχει ως αποστολή τη διευκόλυνση της πρόσβασης στην τραπεζική χρηµατοδότηση των Μικρών και Πολύ Μικρών (ΜΕ) επιχειρήσεων. Βασική αρχή της λειτουργίας του ΤΕΜΠΜΕ είναι η κατανοµή των κινδύνων µεταξύ ιδιωτικού και δηµόσιου τοµέα (επιχειρήσεις, πιστωτικά και χρηµατοδοτικά ιδρύµατα και ΤΕΜΠΜΕ ΑΕ) παρέχοντας εγγυήσεις και αντεγγυήσεις υπέρ των µικρών επιχειρήσεων και αναλαµβάνοντας έτσι την κάλυψη µεγάλου µέρους των οικονοµικών και εµπορικών κινδύνων τους. Το Ταµείο έχει δηµιουργήσει 7 διαφορετικά προγράµµατα / προϊόντα που αφορούν εγγυήσεις σε µεσοµακροπρόθεσµα και βραχυπρόθεσµα δάνεια για νέες ή υφιστάµενες επιχειρήσεις οποιασδήποτε µορφής (Ατοµικές, ΕΕ, ΟΕ, ΕΠΕ, ΑΕ). 4. Λοιποί χρηµατοδοτικοί µηχανισµοί Η κατηγορία αυτή περιλαµβάνει µορφές ενισχύσεων οι οποίες αν και έχουν αναπτυχθεί σε άλλες χώρες, δεν χρησιµοποιούνται επαρκώς στη χώρα µας. Οι µορφές αυτές συνοψίζονται στις εξής δύο κύριες κατηγορίες: Επιχειρηµατικά κεφάλαια (venture capital). ίκτυα επιχειρηµατικών αγγέλων. 25

27 Αναφορικά µε τα επιχειρηµατικά κεφάλαια (venture capital), ο κύριος φορέας ενίσχυσης του θεσµού αυτού είναι το Ταµείο Ανάπτυξης Νέας Οικονοµίας (ΤΑΝΕΟ), το οποίο συστάθηκε µε το άρθρο 28 του Ν. 2843/2000. Στόχος του ταµείου είναι η στήριξη της αγοράς κεφαλαίου ώστε αυτή να καταστεί περισσότερο αποτελεσµατική, καθώς και η ανάπτυξη και εδραίωση της επιχειρηµατικής κουλτούρας στη χώρα µας. Στον ελληνικό χώρο δραστηριοποιούνται 15 εταιρίες επιχειρηµατικών κεφαλαίων, οι οποίες αποτελούν και τα µέλη της Ένωσης Ελληνικών Εταιρειών Επιχειρηµατικών Κεφαλαίων, η οποία ιδρύθηκε το Σεπτέµβριο του 2003 ως αστική, µη κερδοσκοπική εταιρεία. Σκοπός της είναι η προαγωγή και ανάπτυξη της δραστηριότητας των Κεφαλαίων Επιχειρηµατικών Συµµετοχών, η µελέτη ζητηµάτων κοινού ενδιαφέροντος των µελών της και η προάσπιση των επαγγελµατικών συµφερόντων των µελών της. Σηµαντικός µοχλός ανάπτυξης της αγοράς επιχειρηµατικών κεφαλαίων αποτελεί το άρθρο 7 του νόµου 2992/ , το οποίο αναφέρεται στα Αµοιβαία Κεφάλαια Επιχειρηµατικών Συµµετοχών κλειστού τύπου (ΑΚΕΣ). Η σηµασία του άρθρου έγκειται στο γεγονός ότι πλαισιώνει θεσµικά και ορίζει τις λειτουργίες των ΑΚΕΣ, ευνοώντας µε αυτόν τον τρόπο την ανάπτυξη του κλάδου των επιχειρηµατικών κεφαλαίων στην Ελλάδα. Τέλος, η σηµασία που δίνεται στην ενίσχυση του συγκεκριµένου θεσµού από το κράτος διαφαίνεται και από την ένταξη του ΤΑΝΕΟ στο Επιχειρησιακό Πρόγραµµα Ανταγωνιστικότητα για χρηµατοδότηση, µε ανακοίνωση του Υπουργείου Ανάπτυξης την 21/12/2005. Αναφορικά µε τα δίκτυα των επιχειρηµατικών αγγέλων, στην Ελλάδα η µοναδική πρωτοβουλία προς τη συγκεκριµένη δράση παρατηρείται από τον ΕΟΜΜΕΧ σε συνεργασία µε τα Κέντρα Επιχειρηµατικής και Τεχνολογικής Ανάπτυξης (ΚΕΤΑ) Αττικής. Οι επιχειρηµατικοί άγγελοι είναι κατά βάση ιδιώτες επενδυτές οι οποίοι επενδύουν χρήµατα και διαθέτουν χρόνο, εµπειρία και τεχνογνωσία σε µικροµεσαίες επιχειρήσεις που παρουσιάζουν προοπτικές ανάπτυξης. ιαθέτουν µεγάλη εµπειρία σε θέµατα που σχετίζονται µε την διοίκηση και την οργάνωση επιχειρήσεων, την ορθολογική διαχείριση επιχειρησιακών πόρων, καθώς και το marketing. 26

28 Συµπερασµατικά, η έρευνα πραγµατοποιείται σε µια χρονική περίοδο η οποία κρίνεται ιδιαίτερα σηµαντική για δύο λόγους. Πρώτον διότι στη χώρα µας έχει ολοκληρωθεί ο πρώτος κύκλος των πολιτικών ενίσχυσης των ΜΜΕ, όπως είχε σχεδιαστεί από την ΕΕ για την περίοδο και είµαστε στο µεταβατικό στάδιο ανάµεσα στην αποτίµηση των αποτελεσµάτων των εν λόγω πολιτικών για τη χώρα µας και τον σχεδιασµό νέων πολιτικών για την περίοδο εύτερον διότι βιώνουµε την απαρχή, στη χώρα µας, µιας ιδιαίτερα έντονης οικονοµικής ύφεσης, όπου έχουν ήδη αρχίσει να διαφαίνονται οι αρνητικές συνέπειές της ενώ αναµένεται στο άµεσο µέλλον να επιφέρει ενδεχοµένως µεγαλύτερα προβλήµατα στον επιχειρηµατικό κόσµο, µε συνέπεια η αξιολόγηση της πρόσβασης στη χρηµατοδότησης από την πλευρά των µικρών επιχειρήσεων να αποκτά ιδιαίτερη σηµασία µέσα σε αυτό το πλαίσιο της οικονοµικής ύφεσης. 27

29 Μέρος 2 ο Σχεδιασµός και µεθοδολογία της έρευνας 28

30 Επισκόπηση αντίστοιχων ερευνών στην Ευρώπη Στόχος της παρούσας έρευνας είναι η ανάλυση της πρόσβασης των ελληνικών µικρών και πολύ µικρών επιχειρήσεων στη χρηµατοδότηση. Η αναγκαιότητα για διερεύνηση του θέµατος αυτού προέκυψε κυρίως από την έλλειψη της εµπειρικής διερεύνησης του συγκεκριµένου τοµέα, τόσο µε ποσοτικά όσο και µε ποιοτικά στοιχεία στην Ελλάδα. Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης ο βασικός φορέας υλοποίησης ανάλογων ερευνών είναι το Παρατηρητήριο των Ευρωπαϊκών ΜΜΕ και η Μονάδα Έρευνας της UEAPME, της Ευρωπαϊκής εργοδοτικής οργάνωση των βιοτεχνιών και των ΜΜΕ. Η πιο πρόσφατη έρευνα η οποία αναφέρεται άµεσα στην πρόσβαση των επιχειρήσεων στη χρηµατοδότηση πραγµατοποιήθηκε από το Παρατηρητήριο στο τέλος του 2006 και στις αρχές του 2007 στα κράτη-µέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στη Νορβηγία, την Ισλανδία και την Τουρκία 7. Η µεθοδολογία της έρευνας αναφέρεται στη συλλογή στοιχείων µέσω ερωτηµατολογίου. Στην έρευνα έλαβαν µέρος επιχειρήσεις από τις οποίες οι ήταν µικροµεσαίες. Σύµφωνα µε την έρευνα, το 21 % των ευρωπαϊκών ΜΜΕ δήλωσαν ότι η περιορισµένη πρόσβαση στη χρηµατοδότηση δηµιούργησε προβλήµατα στην επιχειρηµατική τους λειτουργία κατά τα δύο τελευταία έτη. Η περιορισµένη πρόσβαση στη χρηµατοδότηση αποτελεί τον έκτο κατά σειρά σηµαντικότερο περιορισµό που αντιµετωπίζουν οι ευρωπαϊκές ΜΜΕ, έπειτα από την µειωµένη αγοραστική δύναµη των καταναλωτών, τους υπερβολικούς διοικητικούς κανονισµούς, την έλλειψη εξειδικευµένου εργατικού δυναµικού, το κόστος του εργατικού δυναµικού και τις ελλείψεις σε υποδοµές. Αναλυτικότερα, κατά τάξη µεγέθους απασχόλησης, ο περιορισµός αυτός συναντάται στο 21,9% των Πολύ Μικρών Επιχειρήσεων, στο 21,7% των Μικρών Επιχειρήσεων, στο 20,2% των Μεσαίων Επιχειρήσεων και στο 17,5% των Μεγάλων. Παρατηρείται, εποµένως, αν και χωρίς µεγάλες διαφορές, ότι όσο µικρότερο είναι το µέγεθος µιας επιχείρησης, τόσο πιο 7 Flash Eurobarometer 196, (2007), Observatory of European SMEs November January

31 περιορισµένη θεωρείται η πρόσβαση στην χρηµατοδότηση. Αξίζει να σηµειωθεί ότι τα αντίστοιχα ποσοστά για τις επιχειρήσεις που δεν θεωρούν ότι υφίσταται αυτός ο περιορισµός (όχι για αυτές που θεωρούν ότι υπάρχει άλλα δεν τις επηρέασε) είναι 5,5% για τις Πολύ Μικρές, 7,9% για τις Μικρές, 9,3% για τις Μεσαίες και 9,2% για τις Μεγάλες. Σε κλαδικό επίπεδο, τα µεγαλύτερα προβλήµατα σε σχέση µε τη χρηµατοδότηση αντιµετωπίζουν οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον κλάδο των άλλων δραστηριοτήτων παροχής υπηρεσιών µε ποσοστό 34,8%, στον κλάδο της υγείας και κοινωνικής µέριµνας µε ποσοστό 30,4% και έπονται οι επιχειρήσεις στον κλάδο των µεταφορών, αποθήκευσης και επικοινωνιών µε ποσοστό 27,4%, των κατασκευών µε 25,7% και της µεταποίησης µε 25,1%. Αναφορικά µε την εξέλιξη της κατάστασης κατά τα δύο τελευταία έτη, το 45,5% των Ευρωπαϊκών ΜΜΕ θεωρεί ότι το πρόβληµα της περιορισµένης πρόσβασης στη χρηµατοδότηση εντάθηκε, το 40,7% ότι δεν µεταβλήθηκε η κατάσταση και το 13,9% ότι µειώθηκε. Η εξέλιξη της κατάστασης παρουσιάζει αντίθετη τάση από αυτή που ισχύει παραπάνω. Από τη µία πλευρά, όσο µικρότερο είναι το µέγεθος της επιχείρησης, τόσο µεγαλύτερο είναι το πρόβληµα της ελλιπούς πρόσβασης στη χρηµατοδότηση, όπως προαναφέρθηκε. Ωστόσο, παρατηρείται ότι η επιδείνωση του προβλήµατος εντοπίζεται κυρίως στις µεσαίες επιχειρήσεις (48,1%), στις Μικρές (43,5%) και έπειτα στις Πολύ Μικρές (42,1%). Εστιάζοντας στην περίπτωση της Ελλάδας, το ποσοστό των ΜΜΕ που δήλωσε ότι αντιµετώπισε το πρόβληµα της περιορισµένης πρόσβασης στη χρηµατοδότηση ανέρχεται σε 25%, ποσοστό υψηλότερο από τον µέσο όρο της ΕΕ-27 (7 η θέση). Όπως ισχύει και για το σύνολο της ΕΕ-27, το ποσοστό είναι υψηλότερο όσο πιο µικρό είναι το µέγεθος της επιχείρησης (ΠΜΕ 28%), ενώ επίσης ο περιορισµός αυτός έρχεται έκτος κατά σειρά. Σε κλαδικό επίπεδο, τα περισσότερα προβλήµατα µε τη χρηµατοδότηση εντοπίζονται στον κλάδο των µεταφορών (49%), των κατασκευών (42,4%) και της µεταποίησης (24,8%). Όσον αφορά τη µεταβολή της κατάστασης τα δύο τελευταία έτη, το 46% των ΜΜΕ δήλωσε ότι η κατάσταση παρέµεινε αµετάβλητη, ενώ ίδια σχεδόν είναι τα ποσοστά των ΜΜΕ (27%) που δήλωσαν ότι είτε εντάθηκε ο περιορισµός αυτός είτε 30

32 µειώθηκε. Αξίζει να σηµειωθεί ότι συγκριτικά µε τις υπόλοιπες χώρες της ΕΕ-27 η κατάσταση στην Ελλάδα έχει βελτιωθεί σε µεγάλο βαθµό. Η πρόσβαση των ΜΜΕ στη χρηµατοδότηση έχει αρχίσει να απασχολεί πρόσφατα και την ακαδηµαϊκή έρευνα. Κάθε ερευνητής ή οµάδα ερευνητών προσεγγίζει το θέµα από διαφορετική οπτική γωνία και προσφέρει πολύτιµες πληροφορίες για διάφορες πτυχές του θέµατος. Οι έρευνες µπορούν να διαχωριστούν σε αυτές που διεξάγονται για κάποια συγκεκριµένη χώρα και σε αυτές που χρησιµοποιούν δεδοµένα από διάφορες ευρωπαϊκές χώρες και προβαίνουν σε αντίστοιχες συγκρίσεις. Για παράδειγµα, οι mac an Bhaird and Lucey (2006) ερευνούν τις πηγές κεφαλαίων από 299 Ιρλανδικές ΜΜΕ µε στόχο την εµπειρική διερεύνηση της διαµόρφωσης της κεφαλαιακής διάρθρωσής τους. Βασικό συµπέρασµά τους είναι η επιθυµία των επιχειρηµατιών να διατηρήσουν τον έλεγχο της επιχείρησης. Ανάλογες έρευνες έχουν γίνει και για άλλα ευρωπαϊκά κράτη (Van der Wijst and Thurik 1993; Sogorb-Mira 2005; Bartholdy and Mateus 2005) οι οποίες ερευνούν κυρίως τους παράγοντες διαµόρφωσης της κεφαλαιακής διάρθρωσης των επιχειρήσεων. Από τις έρευνες οι οποίες αναλύουν ταυτόχρονα δεδοµένα από διαφορετικές ευρωπαϊκες χώρες ξεχωρίζουν οι εξής: Hall et al. (2004), Joeveer (2005), Daskalakis and Psillaki (2008), Psillaki and Daskalakis (2009). Μεθοδολογία έρευνας Αναφορικά µε τον σχεδιασµό της έρευνας, αποφασίστηκε να χρησιµοποιηθεί η µεθοδολογία συλλογής και ανάλυσης ποσοτικών στοιχείων µέσω της συµπλήρωσης ερωτηµατολογίου. Η παρούσα έρευνα είναι η πρώτη η οποία χρησιµοποιεί ποσοτικά στοιχεία ανάλυσης προερχόµενα από τις αποκρίσεις των επιχειρήσεων στο συγκεκριµένο επιστηµονικό πεδίο στον ελληνικό χώρο. Η µεθοδολογική επιλογή της συγκέντρωσης ποσοτικών στοιχείων µέσω συµπλήρωσης ερωτηµατολογίου έγινε αφενός λόγω έλλειψης πρωτογενών ποσοτικών δεδοµένων στο µεγαλύτερο τµήµα του πληθυσµού των µικρών επιχειρήσεων και αφετέρου λόγω βασικών πλεονεκτηµάτων που συνεπάγεται η έρευνα µε ερωτηµατολόγια. 31

33 Συγκεκριµένα, σχετικά µε την έλλειψη πρωτογενών ποσοτικών δεδοµένων, το 90% των ελληνικών επιχειρήσεων είναι είτε προσωπικές (81%), είτε οµόρρυθµες - ΟΕ (8%), είτε ετερόρρυθµες - ΕΕ (1%), δηλαδή νοµικές µορφές που δεν υποχρεούνται σε κατάρτιση ισολογισµού και κατάστασης αποτελεσµάτων χρήσης. Λαµβανοµένου υπόψη επιπλέον ότι οι νοµικές µορφές ανώνυµης εταιρίας - ΑΕ (3% του συνόλου) και εταιρίας περιορισµένης ευθύνης - ΕΠΕ (2%) αναφέρονται κατά βάση σε µεγαλύτερες επιχειρήσεις, γίνεται κατανοητό ότι τα προς ανάλυση ποσοτικά δεδοµένα είναι ουσιαστικά ανεπαρκή. Σχετικά µε τα εσωτερικά πλεονεκτήµατα της µεθοδολογίας συλλογής ποσοτικών δεδοµένων µέσω χρήσης ερωτηµατολογίων, το βασικό πλεονέκτηµα είναι ότι το ερωτηµατολόγιο δίνει τη δυνατότητα στον ερευνητή να πληροφορηθεί για τις γνώµες και τις απόψεις των ατόµων που καθηµερινά ασχολούνται µε το θέµα προς εξέταση. Συνεπώς, οι απόψεις και γνώµες των συγκεκριµένων ατόµων παρέχουν πολύ σηµαντικές ποιοτικές πληροφορίες σχετικά µε το θέµα, οι οποίες µετατρέπονται σε ποσοτικά δεδοµένα και αναλύονται. Το χαρακτηριστικό αυτό της διεξαγωγής έρευνας µε ερωτηµατολόγιο αποτελεί και το σηµαντικό πλεονέκτηµα της συγκεκριµένης µεθοδολογίας έρευνας, καθώς έρευνες µε αµιγώς ποσοτικά δεδοµένα (π.χ. από δηµοσευµένες οικονοµικές καταστάσεις) δεν µπορούν να οδηγήσουν στη συλλογή τέτοιου είδους ποιοτικής πληροφόρησης. Ερωτηµατολόγιο Το ερωτηµατολόγιο που χρησιµοποιείται χαρακτηρίζεται ως άµεσο και δοµηµένο. Τα κύρια πλεονεκτήµατα του συγκεκριµένου τύπου του ερωτηµατολογίου είναι η εύκολη συµπλήρωση και η αντικειµεική ανάλυση των απαντήσεων 8. Το βασικότερο µειονέκτηµα του συγκεκριµένου τύπου ερωτήσεων είναι ότι οι ερωτώµενοι εξαναγκάζονται να χρησιµοποιήσουν µόνο τις συγκεκριµένες απαντήσεις που εµφανίζονται στην ερώτηση. Το µειονέκτηµα αυτό αντιµετωπίστηκε µε τη χρήση της κατηγορίας «άλλο», όπου κρίθηκε απαραίτητο. Η χρήση του συγκεκριµένου τύπου 8 Το ερωτηµατολόγιο της έρευνας παρατίθεται στο Παράρτηµα. 32

34 ερωτηµατολογίου κρίνεται ως η καταλληλότερη για τη συγκεκριµένη έρευνα καθώς οδηγεί σε περιγραφική και αιτιολογική έρευνα. Το ερωτηµατολόγιο χωρίζεται σε δύο (2) κύριες ενότητες. Η πρώτη ενότητα αναφέρεται στη συλλογή δηµογραφικών στοιχείων του ερωτώµενου µε βάση τα οποία το συνολικό δείγµα µπορεί να διαχωριστεί σε οµοειδείς κατηγορίες για βαθύτερη ανάλυση µε βάση συγκεκριµένα χαρακτηριστικά. Η ενότητα αυτή συγκεντρώνει πληροφορίες για την επιχείρηση σχετικά µε: 1. το νοµικό πρόσωπο της επιχείρησης. 2. τον αριθµό των ατόµων που απασχολεί. 3. τον κύκλο εργασιών. 4. τα έτη λειτουργίας. 5. εάν ο διευθυντής είναι και ο ιδιοκτήτης. 6. τον κύριο κλάδο δραστηριοποίησης. 7. το ποσοστό των πωλήσεων σε καταναλωτές, επιχειρήσεις, δηµόσιους οργανισµούς. 8. εάν κάνει εξαγωγές. 9. εάν δραστηριοποιείται εκτός νοµού. 10.τη θέση στην επιχείρηση, την ηλικία και το µορφωτικό επίπεδο του ερωτώµενου. Η δεύτερη ενότητα περιλαµβάνει το κύριο µέρος της ανάλυσης της παρούσας έρευνας. Η ενότητα αυτή συγκεντρώνει πληροφορίες για την επιχείρηση σχετικά µε: 1. την τρέχουσα διάρθρωση των κεφαλαίων της µε βάση τις βραχυπρόθεσµες και µακροπρόθεσµες υποχρεώσεις της. 2. εάν θεωρεί ότι η τρέχουσα χρηµατοδότηση είναι επαρκής. 3. την ιεράρχηση των πηγών χρηµατοδότησης για µια νέα επένδυση. 4. την αναζήτηση χρηµατοδότησης, την ενδεχόµενη επιτυχία, τους λόγους µη αναζήτησης χρηµατοδότησης από τους βασικούς φορείς και τη σηµασία τους (ΟΑΕ, ΕΟΜΜΕΧ, άλλα συγχρηµατοδοτούµενα προγράµµατα, Επενδυτικός νόµος, ΤΕΜΠΜΕ, ΤΑΝΕΟ). 5. την ιεράρχηση των πηγών χρηµατοδότησης για τις λειτουργικές δραστηριότητες. 33

35 6. την ευκολία πρόσβασης στον τραπεζικό δανεισµό σήµερα και σε σχέση µε το παρελθόν. 7. την αξιολόγηση των εµποδίων πρόσβασης στον τραπεζικό δανεισµό. 8. το ενδεχόµενο αίτησης και τους λόγους αίτησης για µικροδάνειο. Η µέθοδος συµπλήρωσης του ερωτηµατολογίου που ακολουθήθηκε ήταν µέσω τηλεφωνικής συνέντευξης. Η εν λόγω µέθοδος θεωρείται πιο αποτελεσµατική σε σύγκριση µε την ταχυδροµική αποστολή του ερωτηµατολογίου, καθώς ο ερωτώµενος προσεγγίζεται άµεσα από τον συνεντευκτή µε συνέπεια να αυξάνεται η πιθανότητα συµπλήρωσης του ερωτηµατολογίου. Επιπλέον, του παρέχονται οι απαραίτητες διευκρινήσεις επί των ερωτήσεων, όπου προκύψουν ερωτήµατα. Μειονεκτεί συγκριτικά µε την προσωπική συνέντευξη, ωστόσο η πανελλαδική κάλυψη της έρευνας δεν επέτρεψε την υιοθέτηση της µεθόδου των προσωπικών συνεντέυξεων τόσο από άποψης χρόνου, όσο και κόστους. Πληθυσµός έρευνας Ο πληθυσµός των επιχειρήσεων της έρευνας αναφέρεται στην επιλογή του συγκεκριµένου πεδίου που κρίθηκε ότι η διερεύνησή του είναι ενδιαφέρουσα. Με βάση την κατεύθυνση αυτή, ως πληθυσµός της έρευνας ορίζεται όλες οι επιχειρήσεις οι οποίες δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα και πληρούν σωρευτικά τα παρακάτω κριτήρια: Είναι πολύ µικρές (ΠΜΕ) και µικρές (ΜΕ), απασχολούν δηλαδή λιγότερους από 50 εργαζόµενους. ραστηριοποιούνται σε όλη την ελληνική επικράτεια. ραστηριοποιούνται στους εξής κλάδους, µε βάση τη Στατιστική Ταξινόµηση των Κλάδων Οικονοµικής ραστηριότητας (ΣΤΑΚΟ ) του έτους 2003: o όλοι οι διψήφιοι κωδικοί του. (Μεταποιητικές Βιοµηχανίες), o πλέον οι κωδικοί Η επιλογή αυτή καλύπτει το συντριπτικό ποσοστό του συνόλου των επιχειρήσεων στη χώρα µας, καθώς περιλαµβάνει τις πολύ µικρές και 34

36 µικρές επιχειρήσεις σε όλη την επικράτεια, ενώ δεν λαµβάνει υπόψη την πρωτογενή παραγωγή (γεωργία, κτηνοτροφία, θήρα, δασοκοµία, αλιεία, και ορυχεία και λατοµία) και κλάδους όπως τηλεπικοινωνίες, χρηµατοπιστωτικούς οργανισµούς, επιχειρήσεις εκµίσθωσης κ.α., δραστηριότητες οι οποίες παρουσιάζουν ειδικά χαρακτηριστικά λειτουργίας και χρηµατοδότησης και ενδεχοµένως θα στρέβλωναν τα αποτελέσµατα της έρευνας. Ωστόσο, ο αριθµός των επιχειρήσεων µεταβάλλεται από χρόνο σε χρόνο, καθώς άλλες επιχειρήσεις παύουν να λειτουργούν, ενώ δηµιουργούνται νέες. Συνεπώς, ορίζουµε τον πληθυσµό των επιχειρήσεων της έρευνάς µας ως όλες τις επιχειρήσεις που πληρούν τα παραπάνω κριτήρια κατά το έτος Πληροφορίες σχετικά µε τον πληθυσµό προέρχονται από την ΕΣΥΕ, η οποία τις συλλέγει από το Κέντρο Πληροφόρησης του Υπουργείου Οικονοµικών (ΚΕΠΥΟ) και παρατίθενται στο Μητρώο Επιχειρήσεων έτους 2004, το οποίο και περιλαµβάνει τα πιο πρόσφατα διαθέσιµα στοιχεία. Συγκεντρωτικά στοιχεία του πληθυσµού παρουσιάζονται στους Πίνακες και τα Γραφήµατα που ακολουθούν. Σύµφωνα µε τα εν λόγω στοιχεία, το 97,3% των ελληνικών επιχειρήσεων είναι πολύ µικρές ενώ το 2,3% είναι µικρές (Πίνακας 2.1). Πίνακας 2.1: Πληθυσµός ΠΜΕ και ΜΕ κατά τάξη µεγέθους, 2004 Τάξεις απασχόλησης Αριθµός επιχειρήσεων % του συνόλου ΠΜΕ (0-9) ,3% ΜΕ (20-49) ,3% Σύνολο % Στην πλειοψηφία τους δραστηριοποιούνται σε Αττική (36%) και Κεντρική Μακεδονία (17%), όπου βρίσκονται και τα δύο µεγάλα αστικά κέντρα της χώρας, ενώ ο αριθµός των επιχειρήσεων στις άλλες περιοχές κυµαίνεται µεταξύ 2% και 6%. Επιπλέον, το υψηλότερο ποσοστό των επιχειρήσεων δραστηριοποιείται στο χονδρικό και λιανικό εµπόριο (37,8%) και ακολουθούν οι επιχειρήσεις πληροφορικής και συναφών δραστηριοτήτων και έρευνας και ανάπτυξης (13,7%), οι µεταφορές (13,2%) και τα ξενοδοχεία εστιατόρια (12,5%). Τα µικρότερα ποσοστά 35

37 καταλαµβάνουν η εκπαίδευση (0,6%) και η υγεία και κοινωνική µέριµνα (0,4%). Γράφηµα 2.1: Γεωγραφική κατανοµή ΠΜΕ και ΜΕ πληθυσµού ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑ & ΘΡΑΚΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑ ΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑ 2% 4% 6% 5% 17% ΗΠΕΙΡΟΣ ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ ΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑ Α 3% ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑ Α ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 36% 6% 3% ΑΤΤΙΚΗ 3% ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 5% 5% 5% ΚΡΗΤΗ Γράφηµα 2.2: Κλαδική κατανοµή ΠΜΕ και ΜΕ πληθυσµού 1 Μεταποιητικές Βιοµηχανίες 5,0% Κατασκευές Χονδρικό και Λιανικό εµόριο / επισκευή οχηµάτων και ειδών προσωπικής και οικιακής χρήσης Ξενοδοχέια και εστιατόρια 0,4% 0,6% 13,7% 11,5% 13,2% Μεταφορές, αποθήκευση και επικοινωνίες 5,2% ιαχείριση ακίνητης περιουσίας, εκµισθώσεις και επιχειρηµατικές δραστηριότητες 12,5% Εκπαίδευση 37,8% Υγεία και Κοινωνική Μέριµνα Ψυχαγωγικές, πολιτιστικές και αθλητικές δραστηριότητες και άλλες δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών 1 Εκτός των κλάδων: υδάτινων, εναέριων µεταφορών και ταχυδροµίων και τηλεπικοινωνιών, δραστηριοτήτων σχετικών µε ακίνητη περιουσία και εκµίσθωσης µηχανηµάτων και εξοπλισµού χωρίς χειριστή. 36

38 Αρχικό δείγµα Το αρχικό δείγµα αποτελείται από επιχειρήσεις και εξάχθηκε από την ιεύθυνση Στατιστικής Πληροφόρησης και Εκδόσεων της ΕΣΥΕ. Το δείγµα είναι αντιπροσωπευτικό του πληθυσµού µε βάση τα προαναφερθέντα κριτήρια της έρευνας. Οι πληροφορίες που µας παρασχέθηκαν από την ΕΣΥΕ αναφέρονται σε στοιχεία σχετικά µε τα εξής βασικά πεδία: Επωνυµία επιχείρησης Μονοψήφια, διψήφια και τετραψήφια ΣΤΑΚΟ Περιφέρεια, Νοµός και Οδός και Αριθµός Αριθµός απασχολουµένων ύο βασικά µειονεκτήµατα του εν λόγω δείγµατος τα οποία δυσχεραίνουν σε µεγάλο βαθµό τη διεξαγωγή της έρευνας, είναι τα εξής: 1. η χρονολογία εξαγωγής του δείγµατος 2. η µη αποστολή του τηλεφώνου, ως στοιχείο επικοινωνίας Σχετικά µε το πρώτο µειονέκτηµα, λαµβάνοντας υπόψη αφενός ότι περίπου οι µισές νέες επιχειρήσεις στην Ευρώπη κλείνουν µέσα στα πέντε χρόνια λειτουργίας τους 9, και αφετέρου ότι η περίοδος συλλογής των στοιχείων ήταν από 1 η µέχρι 30 η Σεπτεµβρίου 2008, συµπεραίνεται ότι αρκετές επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται το 2004, είναι πολύ πιθανό να µη λειτουργούν την περίοδο συλλογής των δεδοµένων. Σχετικά µε το δεύτερο µειονέκτηµα, η µη αποστολή του τηλεφώνου, ως στοιχείο επικοινωνίας, βασίζεται στην αιτιολογία ότι αποτελεί προσωπικό δεδοµένο µε συνέπεια να µην προβλέπεται από τον νόµο η δηµοσίευσή του, παρόλο που υπάρχει η δυνατότητα εύρεσης του εν λόγω στοιχείου από τους τηλεφωνικούς καταλόγους. Λαµβάνοντας υπόψη ότι η συλλογή των δεδοµένων γίνεται µέσω τηλεφωνικών συνεντεύξεων, το γεγονός αυτό είχε ως συνέπεια τη δραστική µείωση του αριθµού των επιχειρήσεων για τις οποίες εν τέλει βρέθηκε ένας αριθµός τηλεφώνου µε βάση τα υπόλοιπα στοιχεία επικοινωνίας. Συνδυάζοντας τα παραπάνω γίνεται κατανοητό ότι οι απώλειες του αρχικού δείγµατος ήταν αρκετά µεγάλες, µε συνέπεια το τελικό δείγµα να είναι δραστικά µειωµένο σε σχέση µε το αρχικό. Συγκεκριµένα, από τις 9 Eurostat pocketbooks, Key figures on European Business, 2008 edition. 37

39 2.327 αρχικές επιχειρήσεις για τις οποίες αναζητήθηκαν οι αντίστοιχοι αριθµοί τηλεφώνου από τους τηλεφωνικούς καταλόγους, βρέθηκαν αριθµοί τηλεφώνου για επιχειρήσεις. Από αυτές, για 805 αριθµούς τηλεφώνου δεν υπήρχε απόκριση. Από τους τηλεφωνικούς αριθµούς για τις εναποµείνουσες 892 επιχειρήσεις όπου υπήρχε απόκριση, 325 τηλεφωνικοί αριθµοί ήταν λάθος, καθώς ο αποκριθείς δεν αντιστοιχούσε µε την επωνυµία της επιχείρησης. Κατά συνέπεια, αποµένουν 567 επιχειρήσεις για τις οποίες οι αριθµοί τηλεφώνου αντιστοιχούν στις επιχειρήσεις του δείγµατος και οι επιχειρηµατίες αποκρίθηκαν στην αρχική προσέγγιση για συµπλήρωση του ερωτηµατολογίου. Από τους επιχειρηµατίες αυτούς, αποκρίθηκαν και συµπλήρωσαν το ερωτηµατολόγιο 198 επιχειρηµατίες. Από τα 198 συµπληρωµένα ερωτηµατολόγια αφαιρέθηκαν τα 7, καθώς παρουσίαζαν σοβαρές ελλείψεις στις απαντήσεις. Τα 191 εναποµείνοντα ερωτηµατολόγια αποτελούν και το τελικό δείγµα της έρευνας. Όπως αναφέρθηκε, από τις 567 επιχειρήσεις, οι 198 επιχειρηµατίες αποκρίθηκαν και συµπλήρωσαν το ερωτηµατολόγιο. Οι υπόλοιποι 369 δήλωσαν διάφορους λόγους µη απόκρισης, οι οποίοι παρουσιάζονται στο γράφηµα που ακολουθεί. Γράφηµα 2.3: Λόγοι µη απόκρισης στο ερωτηµατολόγιο Αναρµόδιοι 6,50% 5,15% 1,08% 0,81% 19,24% εν ενδιαφέροµαι εν έχω χρόνο εν επιθυµώ να απαντήσω εν µπορώ να σας εξυπηρετήσω Η επιχείρηση έχει κλείσει Άλλος λόγος µη αποκρισης 40,11% 27,10% Συγκεκριµένα, από τους 369 επιχειρηµατίες που δεν απάντησαν στο ερωτηµατολόγιο, το υψηλότερο ποσοστό λαµβάνει η δήλωση ότι δεν επιθυµώ να απαντήσω (40,11%), µε δεύτερη τη δήλωση έλλειψης χρόνου (27,10%). Επίσης, ένα ποσοστό της τάξης του 19,24% δήλωσε ότι δεν 38

40 ενδιαφέρεται για την έρευνα. Στο σηµείο αυτό είναι σηµαντικό να τονιστούν τα ποιοτικά δεδοµένα του λόγου µη απόκρισης, καθώς η δήλωση για έλλειψη χρόνου µπορεί να ερµηνευθεί και ως ενδιαφέρον για την έρευνα αλλά λόγω έλλειψης χρόνου οι επιχειρηµατίες δεν απάντησαν στο ερωτηµατολόγιο. Οι απαντήσεις ωστόσο εν επιθυµώ να απαντήσω και εν ενδιαφέροµαι, εφόσον µάλιστα έχουν ήδη ενηµερωθεί για τον σκοπό της έρευνας, καταδεικνύουν µια αρνητική στάση απέναντι σε έρευνες οι οποίες αφορούν άµεσα τον ερωτώµενο. Συµπερασµατικά, η έλλειψη της ενηµέρωσης της αξίας της διεξαγωγής µιας έρευνας στον ευρύτατο πεδίο των πολύ µικρών και µικρών επιχειρηµατιών, καθώς δεν έχει διεξαχθεί στο παρελθόν παρόµοια έρευνα, οδηγεί πιθανώς στο συµπέρασµα της έλλειψης µιας αντίστοιχης κουλτούρας η οποία αναφέρεται στην συνειδητοποίηση της αξίας της διεξαγωγής παρόµοιων ερευνών. Τελικό δείγµα Το τελικό δείγµα της έρευνας αποτελείται από τις απαντήσεις 191 επιχειρήσεων στο ερωτηµατολόγιο. Στοιχεία του τελικού δείγµατος παρουσιάζονται στα γραφήµατα που ακολουθούν. Γράφηµα 2.4: Γεωγραφική κατανοµή ΠΜΕ και ΜΕ τελικού δείγµατος ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑ & ΘΡΑΚΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑ 7,33% 5,76% ΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΗΠΕΙΡΟΣ 2,09% 5,76% 18,85% ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ ΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑ Α ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑ Α 26,18% 3,66% ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 7,33% ΑΤΤΙΚΗ ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 3,66% 5,76% 5,76% 3,66% 4,19% ΚΡΗΤΗ 39

41 Σύµφωνα µε τα στοιχεία του γραφήµατος 2.4, το υψηλότερο ποσοστό των επιχειρηµατιών που απάντησαν στο ερωτηµατολόγιο δραστηριοποιούνται στην Αττική (26,18%), µε δεύτερη την Κεντρική Μακεδονία (18,85%), γεγονός αναµενόµενο καθώς στις περιοχές αυτές βρίσκονται τα δύο µεγάλα αστικά κέντρα της χώρας ενώ ο αριθµός των επιχειρήσεων στις άλλες περιοχές κυµαίνεται µεταξύ 3% και 8%. Σύµφωνα µε τα στοιχεία του γραφήµατος 2.5, το υψηλότερο ποσοστό των επιχειρήσεων δραστηριοποιείται στο χονδρικό και λιανικό εµπόριο (48,69%) και ακολουθούν οι µεταποιητικές βιοµηχανίες (26,70%) και οι µεταφορές (7,85%). Γράφηµα 2.5: Κλαδική κατανοµή ΠΜΕ και ΜΕ τελικού δείγµατος 1 1,57% Μεταποιητικές Βιοµηχανίες 1,05% 1,05% Κατασκευές Χονδρικό και Λιανικό εµόριο / επισκευή οχηµάτων και ειδών προσωπικής και οικιακής χρήσης Ξενοδοχέια και εστιατόρια 2,09% 5,76% 5,24% 26,70% Μεταφορές, αποθήκευση και επικοινωνίες Άλλες επιχειρηµατικές δραστηριότητες Εκπαίδευση 7,85% Υγεία και Κοινωνική Μέριµνα Ψυχαγωγικές, πολιτιστικές και αθλητικές δραστηριότητες και άλλες δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών 48,69% 1 Εκτός των κλάδων: υδάτινων, εναέριων µεταφορών και ταχυδροµίων και τηλεπικοινωνιών, δραστηριοτήτων σχετικών µε ακίνητη περιουσία και εκµίσθωσης µηχανηµάτων και εξοπλισµού χωρίς χειριστή. Αντιπροσωπευτικότητα τελικού δείγµατος Τα συµπεράσµατα που εξάγονται από την ανάλυση των απαντήσεων στα ερωτηµατολόγια αναφέρονται στις απόψεις των συγκεκριµένων επιχειρήσεων του δείγµατος. Προκειµένου τα συγκεκριµένα συµπεράσµατα από την ανάλυση των απαντήσεων από τις επιχειρήσεις του δείγµατος να µπορούν να αναχθούν στον πληθυσµό, απαιτείται αφενός η χρήση 40

42 συγκεκριµένων στατιστικών ελέγχων ανάλογα µε την εκάστοτε περίπτωση και αφετέρου η αντιπροσωπευτικότητα του δείγµατος ως προς τον πληθυσµό. Εποµένως, ένας από τους πρώτους ελέγχους είναι κατά πόσο το δείγµα είναι αντιπροσωπευτικό του πληθυσµού. Σε πρώτο στάδιο γίνεται η επιλογή του κριτηρίου µε βάση το οποίο θα κριθεί αν το δείγµα είναι αντιπροσωπευτικό. Υπάρχουν διάφορα κριτήρια όπως για παράδειγµα µε βάση τους κλάδους, τα µεγέθη ως προς τον κύκλο εργασιών ή και ως προς τον αριθµό εργαζοµένων κ.ο.κ. Κύριο µέληµα της έρευνας είναι η κάλυψη όλης της ελληνικής επικράτειας και για το λόγο αυτό επιλέχθηκε το εν λόγω κριτήριο για τον έλεγχο αντιπροσωπευτικότητας του δείγµατος των 191 επιχειρήσεων, ως προς τον συνολικό πληθυσµό των ελληνικών ΠΜΕ και ΜΕ. Ο καταλληλότερος στατιστικός έλεγχος είναι το κριτήριο χ 2 (chi-square, goodness-of-fit). Η µηδενική υπόθεση είναι ότι δεν υπάρχουν στατιστικά σηµαντικές διαφορές ανάµεσα στις συχνότητες ανά γεωγραφικό διαµέρισµα του δείγµατος και του πληθυσµού. Αρχικά υπολογίζονται αυτόµατα τόσο οι σταθµίσεις του πληθυσµού στο δείγµα όσο και τα υπόλοιπα από τις παρατηρούµενες συχνότητες, οι οποίες φαίνονται στον παρακάτω πίνακα. Κατηγορίες Παρατηρούµενες συχνότητες Αναµενόµενες σταθµισµένες συχνότητες N Υπόλοιπα ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ 11 9,0 2,0 ΜΑΚΕ ΟΝΙΑ & ΘΡΑΚΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑ 36 32,9 3,1 ΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑ 7 5,4 1,6 ΘΕΣΣΑΛΙΑ 14 11,7 2,3 ΗΠΕΙΡΟΣ 8 5,8 2,2 ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ 7 5,7 1,3 ΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑ Α 11 10,1,9 ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑ Α 11 8,7 2,3 ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 7 9,7-2,7 ΑΤΤΙΚΗ 50 68,9-18,9 ΒΟΡΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 4 3,5 0,5 ΝΟΤΙΟ ΑΙΓΑΙΟ 11 8,2 2,8 ΚΡΗΤΗ 14 11,4 2,6 Σύνολο

43 Στατιστικός έλεγχος Chi-Square a 11,073 a Βαθµοί ελευθερίας 12 Πιθανότητα (P-Value) 0,523 a 1 κελί (7,77%) έχει αναµενόµενες συχνότητες µικρότερο του 5. Τα αποτελέσµατα από την εφαρµογή του ελέγχου δείχνουν ότι δεν µπορεί να απορριφθεί η Η 0, καθώς η πιθανότητα (p-value) είναι µεγαλύτερη από 0,05, για διάστηµα εµπιστοσύνης 95%. Κατά συνέπεια ο αριθµός των επιχειρήσεων του δείγµατος ανά γεωγραφικό διαµέρισµα είναι στατιστικά µη διαφορετικός από τον αντίστοιχο αριθµό επιχειρήσεων του πληθυσµού. Το τελικό συµπέρασµα είναι ότι το δείγµα είναι αντιπροσωπευτικό του πληθυσµού µε βάση το κριτήριο της γεωγραφικής κατανοµής. 42

44 Μέρος 3 ο Ανάλυση αποτελεσµάτων έρευνας 43

45 Α. ηµογραφικά στοιχεία έρευνας Στις παραγράφους που ακολουθούν παρουσιάζονται τα δηµογραφικά στοιχεία του δείγµατος. Όπως φαίνεται από το γράφηµα 3.1, οι περισσότερες επιχειρήσεις είναι ατοµικές (72,11%), µε το δεύτερο υψηλότερο ποσοστό να συγκεντρώνει η νοµική µορφή της οµόρρυθµης εταιρίας (20,53%). Γενικά, οι νοµικές µορφές ΑΕ και ΕΠΕ που είναι υποχρεωµένες να δηµοσιεύουν τα οικονοµικά τους στοιχεία αποτελούν µόνο το 6% περίπου του δείγµατός µας, πολύ κοντά στο 5% του πληθυσµού όπως έχει ήδη αναφερθεί. Γράφηµα 3.1: Νοµική µορφή επιχειρήσεων δείγµατος Αναφορικά µε τον αριθµό εργαζοµένων που απασχολούν οι επιχειρήσεις του δείγµατος, τα δηµογραφικά στοιχεία παρουσιάζονται στο Γράφηµα 3.2. Σύµφωνα µε τα στοιχεία, το υψηλότερο ποσοστό το συγκεντρώνει η κατηγορία «2-3 άτοµα», ενώ οι αυτοαπασχολούµενοι καλύπτουν ένα ποσοστό κοντά στο 30%, όσο και το αντίστοιχο ποσοστό του πληθυσµού. 44

46 Όλες οι επιχειρήσεις του δείγµατος είναι µικρές ή πολύ µικρές (δηλαδή µε <50 εργαζοµένους), 15 από τις οποίες είναι µικρές (10-50 εργαζόµενοι) και οι υπόλοιπες 176 πολύ µικρές (1-9 εργαζόµενοι). Γράφηµα 3.2: Αριθµός απασχολουµένων στις επιχειρήσεις του δείγµατος Στοιχείο το οποίο θεωρείται αρκετά σηµαντικό σχετικά µε την οικονοµική κατάσταση µιας επιχείρησης είναι και ο κύκλος εργασιών της. Τα στοιχεία αυτά εµφανίζονται στο Γράφηµα 3.3. Ένα βασικό χαρακτηριστικό των απαντήσεων στη συγκεκριµένη ερώτηση, είναι το σηµαντικό ποσοστό µη απόκρισής της. Συγκεκριµένα, 66 από τους 191 ερωτηθέντες δεν απάντησαν στην ερώτηση αυτή. Συνεπώς, τα ποσοστά που παρουσιάζονται στο Γράφηµα 3.3 υπολογίζονται µε βάση τον αριθµό των 125 επιχειρήσεων που απάντησαν στην ερώτηση. Το υψηλότερο ποσοστό των ερωτώµενων (50 επιχειρήσεις) δήλωσε ότι ο κύκλος εργασιών τους το προηγούµενο έτος ήταν µικρότερος από 50 χιλ, ενώ 45

47 υπάρχουν και 18 επιχειρήσεις που δήλωσαν κύκλο εργασιών πάνω από 501 χιλ. Γράφηµα 3.3: Κύκλος εργασιών επιχειρήσεων δείγµατος Ο ανά κλάδο 10 µέσος κύκλος εργασιών παρουσιάζεται στο γράφηµα 3.4. Στον οριζόντιο άξονα παρουσιάζεται ο κλάδος και η περιφέρεια αντίστοιχα ενώ στον κάθετο άξονα παρουσιάζεται ο µέσος όρος ανά κατηγορία 11. Όσο υψηλότερος είναι ο µέσος όρος τόσο περισσότερες είναι και οι επιχειρήσεις που έχουν δηλώσει υψηλότερο κύκλο εργασιών. Το βασικό συµπέρασµα στον ανά κλάδο µέσο κύκλο εργασιών για τις επιχειρήσεις του δείγµατος είναι ότι οι επιχειρήσεις των κλάδων Μεταφορές κ.α., Εκπαίδευση, Ψυχαγωγικές κ.α., οι µεταποιητικές βιοµηχανίες και το χονδρικό και λιανικό εµπόριο παρουσιάζουν σχετικά 10 Οι κλάδοι Μεταφορές, αποθήκευση και επικοινωνίες, Εκπαίδευση, Υγεία και κοινωνική µέριµνα και Ψυχαγωγικές, πολιτιστικές και άλλες παρουσιάζονται στην κατηγορία Μεταφορές κ.α., Εκπαίδευση, Ψυχαγωγικές κ.α. λόγω πολύ λίγων παρατηρήσεων σε κάθε µία από αυτές. 11 Οι κατηγορίες είναι οι εξής: 1: έως 50 χιλ., 2: χιλ, 3: χιλ., 4: χιλ., 5: εκ., 6: 1 εκ +. 46

48 υψηλότερο µέσο κύκλο εργασιών, µε τις επιχειρήσεις που ανήκουν στον κλάδο Άλλες επιχειρηµατικές δραστηριότητες 12. Γράφηµα 3.4: Κύκλος εργασιών ανά κλάδο Αναµενόµενη είναι και η θετική συσχέτιση κύκλου εργασιών και απασχόλησης των ερωτώµενων. Το γράφηµα 3.5 παρουσιάζει τον κύκλο εργασιών ανά επίπεδο απασχόλησης και το αναµενόµενο συµπέρασµα είναι ότι µεγαλύτερες επιχειρήσεις µε βάση το κριτήριο της απασχόλησης έχουν υψηλότερο κύκλο εργασιών. Ωστόσο, είναι ενδιαφέρον το συµπέρασµα ότι οι µεγαλύτερες επιχειρήσεις του δείγµατός µας (20-49 άτοµα) δήλωσαν κατά µέσο όρο χαµηλότερο κύκλο εργασιών σε σχέση µε την αµέσως προηγούµενη κατηγορία (10-19 άτοµα), Το αποτέλεσµα αυτό είναι πιθανό να προέρχεται από τον µικρό αριθµό των συχνοτήτων για κάθε κατηγορία, καθώς υπάρχουν µόλις 4 επιχειρήσεις στην πρώτη κατηγορία και 11 επιχειρήσεις στη δεύτερη. Επιπλέον, ο συντελεστής συσχέτισης Pearson για τις δύο αυτές µεταβλητές: Αριθµός απασχολουµένων και Κύκλος 12 Ωστόσο, ο στατιστικός έλεγχος Analysis of Variance (ANOVA), δεν οδήγησε σε αποτέλεσµα στατιστικής σηµαντικότητας στις διαφορές των µέσων των κατηγοριών 47

49 εργασιών είναι θετικός, σχετικά υψηλός (0,535) και στατιστικά σηµαντικός σε διάστηµα εµπιστοσύνης 99%. Γράφηµα 3.5: Κύκλος εργασιών ανά επίπεδο απασχόλησης Σχετικά µε την ηλικία της επιχείρησης, το δείγµα διαχωρίζεται σε 5 κατηγορίες, όπου η πρώτη αναφέρεται αποκλειστικά στις νέες επιχειρήσεις οι οποίες λειτουργούν το πολύ τρία χρόνια και οι υπόλοιπες δεν έχουν κάποιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό ως προς το εύρος των ετών λειτουργίας τους (γράφηµα 3.6). Γράφηµα 3.6: Ηλικιακή κατανοµή επιχειρήσεων δείγµατος 48

50 Αναµενόµενο είναι το γεγονός ότι η συντριπτική πλειοψηφία των διευθυντών των επιχειρήσεων είναι και οι ιδιοκτήτες τους, όπως φαίνεται στο Γράφηµα 3.7. Γράφηµα 3.7: ιευθυντής και ιδιοκτήτης το ίδιο πρόσωπο Σχετικά µε τα ποσοστά των πωλήσεων προς καταναλωτές/ιδιώτες, επιχειρήσεις/βιοµηχανίες και δηµόσιους οργανισµούς, αξίζει να αναφερθεί ότι οι πωλήσεις 103 επιχειρήσεων απευθύνονται κατά 100% σε καταναλωτές/ιδιώτες, µόνο 15 επιχειρήσεις απευθύνονται κατά 100% σε άλλες επιχειρήσεις ή βιοµηχανίες ενώ τα ποσοστά προς δηµόσιους οργανισµούς είναι εξαιρετικά χαµηλά. Αναµενόµενο επίσης είναι το γεγονός ότι ένα πολύ µικρό ποσοστό των επιχειρήσεων του δείγµατος κάνει εξαγωγές (γράφηµα 3.8), ενώ ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι ένα ποσοστό περίπου 40% δραστηριοποιείται και εκτός νοµού (γράφηµα 3.9). 49

51 Γράφηµα 3.8: Απαντήσεις στην ερώτηση: «Κάνετε εξαγωγές» Γράφηµα 3.9: Απαντήσεις στην ερώτηση: «ραστηριοποιήστε και εκτός νοµού» Αναµενόµενο είναι το γεγονός ότι οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται και εκτός του νοµού τους είναι σχετικά µεγαλύτερες (γράφηµα 3.10) και έχουν και σχετικά υψηλότερο κύκλο εργασιών (γράφηµα 3.11) 13. Γράφηµα 3.10: ραστηριοποίηση εκτός νοµού και Απασχόληση Γράφηµα 3.11: ραστηριοποίηση εκτός νοµού και Κύκλος εργασιών Σχετικά µε την ηλικία των ερωτώµενων, οι ηλικίες που µας δήλωσαν κυµαίνονται από 17 έως 78 και παρουσιάζονται ανά κατηγορίες στο γράφηµα Η κατηγοριοποίηση που ακολουθήθηκε βασίζεται στην κατηγοριοποίηση που ακολουθεί η ΕΣΥΕ στην έρευνα εργατικού δυναµικού. Τα υψηλότερα ποσοστά (περίπου 60%) συγκεντρώνουν οι ηλικίες 35-54, γεγονός αναµενόµενο, ενώ υπάρχουν και πέντε ερωτώµενοι οι οποίοι είναι άνω των 65 ετών. 13 εν διεξάγεται στατιστικός έλεγχος χ 2 καθώς και στις δυο περιπτώσεις, σε κάποιες κατηγορίες ο αριθµός των συχνοτήτων είναι µικρότερος από 5, θέτοντας σε κίνδυνο την αξιοπιστία του ελέγχου. 50

52 Γράφηµα 3.12: Ηλικία ερωτώµενου Σχετικά µε το µορφωτικό επίπεδο των ερωτώµενων, το υψηλότερο ποσοστό καταλαµβάνουν οι απόφοιτοι λυκείου (37,17%) ενώ οι πτυχιούχοι ΑΕΙ και ΤΕΙ αποτελούν το 32%. Περίπου 10% είναι απόφοιτοι δηµοτικού και 14% απόφοιτοι γυµνασίου (γράφηµα 3.13). Γράφηµα 3.13: Μορφωτικό επίπεδο ερωτώµενου 51

53 Αναφορικά µε το µορφωτικό επίπεδο και τον κύκλο εργασιών δεν φαίνεται να υπάρχει κάποια σηµαντική σχέση (γράφηµα 3.14). Γράφηµα 3.14: Μορφωτικό επίπεδο και κύκλος εργασιών 60% 50% 40% 30% Πτυχιούχος ΑΕΙ Πτυχιούχος ΤΕΙ Πτυχιούχος ΙΕΚ Απόφοιτος λυκείου Απόφοιτος γυµνασίου Απόφοιτος δηµοτικού 20% 10% 0% έως 50 χιλ χιλ χιλ χιλ 501 χιλ - 1 εκατ 1 εκ + Τα ποσοστά που εµφανίζονται στο διάγραµµα είναι υπολογισµένα ως ο αριθµός για κάθε κατηγορία (π.χ. πτυχιούχοι ΑΕΙ µε κύκλο εργασιών έως 50χιλ.) προς το σύνολο για όλες τις κατηγορίες. Το γεγονός ότι οι πτυχιούχοι ΤΕΙ φαίνεται να επιτυγχάνουν σχετικά υψηλότατα ποσοστά για υψηλούς κύκλους εργασιών χωρίς να παρουσιάζονται στην κατηγορία έως 50 χιλ. οφείλεται στο γεγονός ότι ο αριθµός τους που δήλωσε και κύκλο εργασιών είναι πολύ µικρός στο δείγµα (4 άτοµα). Β. Ανάλυση αποτελεσµάτων έρευνας Τα αποτελέσµατα από την ανάλυση των απαντήσεων των επιχειρηµατιών στο ερωτηµατολόγιο κατηγοροποιούνται στις εξής οµάδες: 1. Τρέχουσα διάρθρωση κεφαλαίων και επαρκής χρηµατοδότηση. 2. Ιεράρχηση πηγών χρηµατοδότησης. 3. Πρόσβαση σε χρηµατοδότηση µέσω των φορέων. 4. Πρόσβαση στην τραπεζική χρηµατοδότηση. Στις παραγράφους που ακολουθούν παρουσιάζονται και αναλύονται τα αποτελέσµατα της έρευνας, µε βάση την παραπάνω κατηγοριοποίηση. 52

54 1. Τρέχουσα διάρθρωση κεφαλαίων και επαρκής χρηµατοδότηση Εφόσον το ευρύτερο πεδίο της έρευνας αναφέρεται στο θέµα της χρηµατοδότησης, πρωταρχικό στοιχείο της ανάλυσης είναι η διερεύνηση της τρέχουσας κεφαλαιακής διάρθρωσης των επιχειρήσεων του δείγµατος. Στα γραφήµατα 3.15 και 3.16 παρουσιάζονται οι απαντήσεις των επιχειρηµατιών στην ερώτηση ποιος είναι ο δείκτης βραχυπρόθεσµων και µακροπρόθεσµων δανείων προς το συνολικό κεφάλαιο της επιχείρησης. Είναι αξιοσηµείωτο το γεγονός ότι περισσότερες από τις µισές επιχειρήσεις δεν χρησιµοποιούν βραχυπρόθεσµα (γράφηµα 3.15) ή µακροπρόθεσµα (γράφηµα 3.16) δάνεια, ενώ το 46,7% των επιχειρήσεων δεν χρησιµοποιούν ούτε βραχυπρόθεσµα, ούτε µακροπρόθεσµα δάνεια. Επίσης αξιοσηµείωτο είναι το γεγονός ότι περίπου ένας στους τρεις ερωτώµενους δήλωσαν ότι δεν γνωρίζουν ποιο είναι το ποσοστό βραχυπρόθεσµων δανείων προς σύνολο ενεργητικού της επιχείρησης και το ποσοστό αυτό είναι αρκετά µεγαλύτερο (43% περίπου) αναφορικά µε τον µακροπρόθεσµο δανεισµό. Γράφηµα 3.15: Βραχυπρόθεσµα δάνεια προς συνολικό κεφάλαιο Γράφηµα 3.16: Μακροπρόθεσµα δάνεια προς συνολικό κεφάλαιο 53

55 Η απάντηση δεν γνωρίζω δεν σηµαίνει προφανώς ότι ο επιχειρηµατίας δεν γνωρίζει εάν έχει λάβει βραχυπρόθεσµο ή µακροπρόθεσµο δανεισµό, αλλά ότι δεν είναι σε θέση να γνωρίζει ποιο είναι το ποσοστό του δανεισµού που έχει λάβει σε σχέση µε το συνολικό κεφάλαιο της επιχείρησης. Συνεπώς, η απάντηση δεν γνωρίζω αναφέρεται και καλύπτει όλες τις υπάρχουσες κατηγορίες δανειακής επιβάρυνσης, εκτός πιθανότατα της κατηγορίας καθόλου βραχυπρόθεσµα/µακροπρόθεσµα δάνεια. Εποµένως, οι επιχειρηµατίες που απάντησαν δεν γνωρίζω πιθανότατα χρησιµοποιούν δανεισµό χωρίς όµως να γνωρίζουν σε τι ποσοστό. Μια άλλη εξήγηση της απάντησης δεν γνωρίζω αναφέρεται ενδεχοµένως στη δυσκολία κατάταξης των δανειακών υποχρεώσεων των επιχειρήσεων σε βραχυπρόθεσµα και µακροπρόθεσµα, καθώς παραδοσιακές µορφές βραχυπρόθεσµου δανεισµού όπως τα κεφάλαια κίνησης δίδονται από τις τράπεζες ως µακροπρόθεσµα, µπερδεύοντας τους επιχειρηµατίες σχετικά µε τον διαχωρισµό σε βραχυπρόθεσµο και µακροπρόθεσµο δανεισµό. Το βασικό συµπέρασµα είναι ότι λιγότερες από τις µισές επιχειρήσεις φαίνεται ότι χρησιµοποιούν βραχυπρόθεσµα δανειακά κεφάλαια (43,3%) και το ίδιο ισχύει και για τα µακροπρόθεσµα δανειακά κεφάλαια (48,4%), χωρίς όµως να γνωρίζουν το ακριβές ποσοστό των δανειακών κεφαλαίων στο συνολικό κεφάλαιο κατά 34,8% και 42,6% αντίστοιχα. Επιπλέον, η δοµή των απαντήσεων δυσκολεύει την περαιτέρω ανά κατηγορία ενδιαφέροντος ανάλυση των αποτελεσµάτων, καθώς είναι πρακτικά αδύνατη η στατιστική ανάλυση για κατηγορίες οι οποίες περιλαµβάνουν πολύ λίγες συχνότητες. Ανατρέχοντας σε απλή ανάλυση συχνοτήτων, και υπολογίζοντας τον συντελεστή συσχέτισης Spearman 14 δεν προκύπτει στατιστικά σηµαντική συσχέτιση των απαντήσεων στα ζεύγη µεταβλητών που αφορούν τις µεταβλητές της βραχυπρόθεσµης και µακροπρόθεσµης µόχλευσης και του κύκλου εργασιών και της απασχόλησης. ηλαδή, δεν µπορεί να εξαχθεί στατιστικό συµπέρασµα εάν για παράδειγµα οι µικρότερες επιχειρήσεις (είτε µε βάση το κριτήριο της απασχόλησης είτε µε βάση το κριτήριο του κύκλου εργασιών) χρησιµοποιούν λιγότερα ή περισσότερα βραχυπρόθεσµα ή µακροπρόθεσµα δάνεια. 14 Προτιµάται ο µη-παραµετρικός συντελεστής συσχέτισης Spearman αντί του Pearson, καθώς η κατανοµή των απαντήσεων στην ερώτηση δεν ακολουθεί την κανονική κατανοµή. 54

56 Οι επιχειρηµατίες ρωτήθηκαν στη συνέχεια εάν θεωρούν ότι η τρέχουσα χρηµατοδότηση τους είναι επαρκής (γράφηµα 3.17). Γράφηµα 3.17: Επαρκής η τρέχουσα χρηµατοδότηση Τα αποτελέσµατα δείχνουν ότι οι απαντήσεις τους είναι µοιρασµένες. Έξι επιχειρηµατίες δεν απάντησαν στην ερώτηση αυτή (3,1%), ενώ για τους υπόλοιπους 185, οι 98 (51,3%) θεωρούν ότι η χρηµατοδότηση δεν επαρκεί για τις τρέχουσες ανάγκες της επιχείρησης και οι υπόλοιποι 87 (45,6%) δήλωσαν ότι η τρέχουσα χρηµατοδότηση τους επαρκεί. Επιπλέον, δεν φαίνεται να υπάρχει κάποια σηµαντική διαφοροποίηση των απαντήσεων κατά τον διαχωρισµό του δείγµατος σε µικρότερες και µεγαλύτερες επιχειρήσεις µε βάση και τα δύο κριτήρια της απασχόλησης και του κύκλου εργασιών (γραφήµατα 3.18 και 3.19). Γράφηµα 3.18: Επαρκής χρηµατοδότηση κατά επίπεδο απασχόλησης Γράφηµα 3.19: Επαρκής χρηµατοδότηση κατά επίπεδο κύκλου εργασιών 55

57 Επιπλέον, τόσο η ανά κλάδο ανάλυση (Πίνακας 3.1) όσο και η ανάλυση ανά περιφέρεια (Πίνακας 3.2) οδηγεί στο συµπέρασµα ότι οι απαντήσεις των επιχειρήσεων είναι µοιρασµένες. Εξαίρεση αποτελούν οι απαντήσεις των επιχειρήσεων στη υτική Ελλάδα όπου οι 9 στις 10 επιχειρήσεις δήλωσαν ότι δεν επαρκεί η χρηµατοδότησή τους 15. Πίνακας 3.1: Επαρκής χρηµατοδότηση ανά κλάδο Κλάδος ΟΧΙ ΝΑΙ Σύνολο Μεταποιητικές βιοµηχανίες Κατασκευές Χονδικό-Λιανικό εµπόριο κ.α Ξενοδοχεία και εστιατόρια Μεταφορές, αποθήκευση και επικοινωνίες Άλλες επιχειρηµατικές δραστηριότητες Εκπαίδευση Υγεία και Κοινωνική Μέριµνα Ψυχαγωγικές, πολιτιστικές κ.α Σύνολο Πίνακας 3.2: Επαρκής χρηµατοδότηση ανά περιφέρεια Περιφέρεια ΟΧΙ ΝΑΙ Σύνολο Ανατολική Μακεδονία & Θράκη Κεντρική Μακεδονία Θεσσαλία Ήπειρος Ιόνια Νησιά υτική Ελλάδα Στερεά Ελλάδα Πελοπόννησος Αττική Βόρειο Αιγαίο Νότιο Αιγαίο Κρήτη Σύνολο Για τις άλλες κατηγορίες τόσο ανά κλάδο όσο και ανά περιφέρεια, όπου υπάρχουν διαφοροποιήσεις στις απαντήσεις (π.χ., στους κλάδους υγείας, κοινωνικής µέριµνας και ψυχαγωγίας) ο µικρός αριθµός των επιχειρήσεων ανά κατηγορία δεν επιτρέπει εξαγωγή στατιστικά σηµαντικών συµπερασµάτων. 56

58 2. Ιεράρχηση πηγών χρηµατοδότησης Στην ενότητα αυτή αναλύονται δύο ερωτήσεις του ερωτηµατολογίου, σύµφωνα µε τις οποίες οι επιχειρηµατίες καλούνται να ιεραρχήσουν τις πηγές χρηµατοδότησης σε περίπτωση που θα χρηµατοδοτούσαν αφενός µια νέα επένδυση και αφετέρου τις λειτουργικές τους δραστηριότητες. Η πρώτη ερώτηση αναφέρεται στην ιεράρχηση των παρακάτω πηγών χρηµατοδότησης αναφορικά µε τη χρηµατοδότηση µιας νέας επένδυσης. Οι πηγές χρηµατοδότησης τις οποίες καλούνται να ιεραρχήσουν είναι οι εξής: Χρήση αποθεµατικών Βραχυπρόθεσµος τραπεζικός δανεισµός Μακροπρόθεσµος τραπεζικός δανεισµός Αύξηση ιδίων κεφαλαίων από οικογένεια Αύξηση ιδίων κεφαλαίων εκτός οικογένειας Άλλη πηγή (προσδιορισµός) Ο πίνακας που ακολουθεί (Πίνακας 3.3) παρουσιάζει τις επιλογές των ερωτώµενων για κάθε πηγή χρηµατοδότησης, ως προς τις τρεις πρώτες θέσεις στην ιεραρχία. Αν υποθέσουµε ότι οι πηγές χρηµατοδότησης µπορούν να οµαδοποιηθούν σε δύο κύριες κατηγορίες, α. ίδια κεφάλαια (από οικογένεια, εκτός οικογένειας και αποθεµατικά) και β. δανεισµός (βραχυπρόθεσµος, µακροπρόθεσµος), οι απαντήσεις δείχνουν µια σχετική προτίµηση προς τον δανεισµό, καθώς το 42,9% των επιχειρηµατιών επιλέγουν δανεισµό ως πρώτη επιλογή, ενώ το 35,1% επιλέγουν ίδια κεφάλαια ως πρώτη επιλογή 16. Λεπτοµερέστερη ανάλυση καταδεικνύει ότι ως πρώτη επιλογή το υψηλότερο ποσοστό (34%) επιλέγει τον µακροπρόθεσµο δανεισµό µε δεύτερη στις προτιµήσεις τη χρήση αποθεµατικών (20,9%). Ως δεύτερη επιλογή προκρίνεται ο βραχυπρόθεσµος δανεισµός (9,4%), ενώ ενδιαφέρον είναι και το συµπέρασµα ότι οι επιχειρηµατίες φαίνεται να επιθυµούν να διατηρήσουν τον έλεγχο της επιχείρησης, καθώς η εναλλακτική πηγή χρηµατοδότησης µε αύξηση ιδίων κεφαλαίων εκτός οικογένειας συγκεντρώνει πολύ χαµηλά ποσοστά. 16 Το υπόλοιπο 22% (42 επιχειρήσεις) δεν δήλωσε κάποια ιεράρχηση των πηγών. 57

59 Πίνακας 3.3: Πηγές χρηµατοδότησης και επιλογές για επένδυση Πρώτη επιλογή εύτερη επιλογή Τρίτη επιλογή Μακροπρόθεσµος τραπεζικός δανεισµός 34,0% 7,9% 2,1% Χρήση αποθεµατικών 20,9% 5,8% 0,5% Αύξηση ιδίων κεφαλαίων από οικογένεια 12,0% 4,7% 1,0% Βραχυπρόθεσµος τραπεζικός δανεισµός 8,9% 9,4% 1,0% Αύξηση ιδίων κεφαλαίων εκτός οικογένειας 2,1% 1,0% 0,5% Η επιλογή πηγών χρηµατοδότησης είναι ένα θέµα το οποίο αποτελεί τον βασικό σκοπό της εν λόγω έρευνας. Για το λόγο αυτό αναλύονται περαιτέρω οι απαντήσεις των επιχειρηµατιών. Συγκεκριµένα, το δείγµα διχοτοµείται σε δύο υπό-δείγµατα µε βάση τα εξής τρία κριτήρια: 1. Με βάση το κριτήριο της Απασχόλησης, στους αυτοαπασχολούµενους (29%, 56 επιχειρηµατίες), οι οποίοι ασκούν την δραστηριότητά τους χωρίς να συµπεριλαµβάνουν την έννοια του εργοδότη, και στους εργοδότες (71%, 135 επιχειρηµατίες), σε επιχειρηµατίες δηλαδή οι οποίοι έχουν τουλάχιστον έναν απασχολούµενο, εκτός από τον ίδιο, στην επιχείρησή τους. Η διαφοροποίηση στην άσκηση της επιχειρηµατικής δραστηριότητας ανάµεσα στις δύο αυτές οµάδες προκύπτει από διάφορες παραµέτρους, καθώς οι εργοδότες διαχειρίζονται εργατικό δυναµικό, γεγονός που άπτεται στοιχείων όπως οι εργασιακές σχέσεις, η διοίκηση ανθρωπίνων πόρων, η χρηµατοοικονοµική διαχείριση των ταµειακών ροών της επιχείρησης µέσω των εκροών για αµοιβές και ασφαλιστικές εισφορές για τους εργαζόµενους. Είναι ενδιαφέρον εποµένως να αναλυθεί πως επιλέγουν να χρηµατοδοτήσουν τα επενδυτικά τους προγράµµατα. 2. Με βάση το κριτήριο της Επαρκούς χρηµατοδότησης, σε αυτούς που δήλωσαν ότι η τρέχουσα χρηµατοδότησή τους ήταν επαρκής για την ανάληψη των χρηµατοδοτικών τους αναγκών (51%, 87 επιχειρηµατίες) και σε αυτούς που δήλωσαν ότι η χρηµατοδότηση δεν είναι επαρκής (46%, 98 επιχειρηµατίες), καθώς είναι ενδιαφέρον να αναλυθεί κατά πόσο υπάρχουν διαφοροποιήσεις στις επιλογές για τη χρηµατοδότηση των επενδύσεων ανάµεσα σε αυτές τις δύο οµάδες. 58

60 3. Με βάση το γεωγραφικό κριτήριο σε επιχειρήσεις της Αττικής (26%, 50 επιχειρηµατίες) και σε αυτές εκτός Αττικής (74%, 141 επιχειρηµατίες) προκειµένου να αναλυθεί κατά πόσο οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην περιφέρεια της πρωτεύουσας επιλέγουν µε διαφορετικά κριτήρια τις πηγές χρηµατοδότησης των επενδύσεών τους. Τα δεδοµένα παρουσιάζονται στον Πίνακα 3.4. Συγκεκριµένα, στην πρώτη στήλη του Πίνακα παρουσιάζονται οι πηγές χρηµατοδότησης, στη δεύτερη στήλη ο αριθµός των επιχειρηµατιών που δήλωσε την κάθε πηγή ως πρώτη επιλογή και το αντίστοιχο ποσοστό και στις στήλες που ακολουθούν παρουσιάζονται τα δεδοµένα µε βάση τις υποοµάδες που προκύπτουν από τα κριτήρια. Για παράδειγµα, 39,01% των επιχειρήσεων εκτός Αττικής, δηλαδή 55 επιχειρήσεις, θα επέλεγαν ως πρώτη επιλογή να χρηµατοδοτήσουν τις επενδύσεις τους µε χρήση τραπεζικού δανεισµού. Πίνακας 3.4: Πηγές χρηµατοδότησης και επιλογές για επένδυση ανά κριτήριο διαφοροποίησης Μακροπρόθεσµος τραπεζικός δανεισµός Χρήση αποθεµατικών Αύξηση ιδίων κεφαλαίων από οικογένεια Βραχυπρόθεσµος τραπεζικός δανεισµός Αύξηση ιδίων κεφαλαίων εκτός οικογένειας 1 η θέση στην ιεραρχία από Ν επιχειρήσεις (%) 65 (34.03%) 40 (20.94%) 23 (12.04%) 17 (8.90%) 4 (2.09%) Αυτόαπασχο λούµενοι (56) 16 (28.57%) 10 (17.86%) 10 (17.86%) 6 (10.71%) 1 (1.79%) Απασχόληση Εργοδότες (135) 49 (36.30%) 30 (22.22%) 13 (9.63%) 11 (8.15%) 3 (2.22%) Επαρκής χρηµατοδότηση Ναι (87) 29 (33.33%) 23 (26.44%) 6 (6.90%) 8 (9.20%) 3 (3.45%) Όχι (98) 36 (36.73%) 16 (16.33%) 17 (17.35%) 9 (8.16%) 1 (1.02%) Αττική (50) 17 (34,00%) 3 (6,00%) 10 (20,00%) 5 (10,00%) 4 (8,00%) Γεωγραφικό Εκτός Αττικής (141) 23 (16,31%) 14 (9,93%) 55 (39,01%) 18 (12,77%) 0 (0,00%) Οι κύριες διαφοροποιήσεις στις απαντήσεις των ερωτώµενων που αξίζει να αναφερθούν είναι οι εξής: 1. Οι αυτοαπασχολούµενοι φαίνεται να προτιµούν τη χρηµατοδότηση µέσω αύξησης των ιδίων κεφαλαίων από την οικογένεια, καθώς είναι σχεδόν διπλάσιο το ποσοστό που επιλέγουν την εν λόγω πηγή ως πρώτη επιλογή. 2. Αυτοί που θεωρούν ότι η τρέχουσα χρηµατοδότηση δεν επαρκεί θα επέλεγαν να χρηµατοδοτήσουν τις επενδύσεις τους επίσης µε ίδια κεφάλαια από την οικογένεια. Επιπλέον, οι επιχειρηµατίες 59

61 που δήλωσαν ότι επαρκεί η χρηµατοδότηση των επιχειρήσεών τους θα επέλεγαν τη χρήση αποθεµατικών ως πρώτη επιλογή κατά ένα σχετικά αρκετά µεγαλύτερο ποσοστό σε σχέση µε τους υπόλοιπους. 3. Οι επιχειρήσεις της Αττικής τείνουν να βασίζονται περισσότερο στη χρήση αποθεµατικών και στην αύξηση ιδίων κεφαλαίων εκτός οικογένειας ως πρώτη επιλογή για τις επενδύσεις τους σε σχέση µε τις εκτός Αττικής επιχειρήσεις, οι οποίες θα επέλεγαν τον µακροπρόθεσµο τραπεζικό δανεισµό. Η ίδια ερώτηση τέθηκε στους επιχειρηµατίες σχετικά µε την ιεράρχηση των πηγών χρηµατοδότησης για τις λειτουργικές τους δραστηριότητες (Πίνακας 3.5). Πίνακας 3.5: Πηγές χρηµατοδότησης και επιλογές για λειτουργικές δραστηριότητες Πρώτη επιλογή εύτερη επιλογή Τρίτη επιλογή Χρήση αποθεµατικών 52,9% 4,2% 1,0% Αύξηση ιδίων κεφαλαίων από οικογένεια 28,3% 8,9% 0,5% Μακροπρόθεσµος τραπεζικός δανεισµός 7,9% 2,6% 1,0% Βραχυπρόθεσµος τραπεζικός δανεισµός 3,7% 4,7% 2,1% Αύξηση ιδίων κεφαλαίων εκτός οικογένειας 0,5% 1,0% 0,5% Χρηµατοδοτική µίσθωση 0,5% 0,5% 0,5% Υπερανάληψη 0,0% 0,5% 0,0% Τα δεδοµένα του Πίνακα 3.5 οδηγούν στο βασικό συµπέρασµα διαφορετικής συµπεριφοράς σχετικά µε την επιλογή πηγών χρηµατοδότησης των επιχειρηµατιών για τις λειτουργικές τους δραστηριότητες. Συγκεκριµένα, η χρηµατοδότηση των λειτουργικών δραστηριοτήτων µε ίδια κεφάλαια (χρήση αποθεµατικών, αύξηση ιδίων κεφαλαίων από οικογένεια και εκτός οικογένειας) ως πρώτη επιλογή προκρίνεται από το 81,7% (156 επιχειρήσεις) ενώ δανεισµό χρησιµοποιούν ως πρώτη επιλογή το 12,1% (23 επιχειρήσεις), µε περισσότερες από τις µισές (15) να χρησιµοποιούν µακροπρόθεσµο δανεισµό. Χαρακτηριστικό είναι επίσης το γεγονός ότι από τις 17 επιχειρήσεις (8,9%) που δηλώνουν ως δεύτερη πηγή την αύξηση ιδίων κεφαλαίων από την οικογένεια, οι 14 επιλέγουν ως πρώτη πηγή τη χρήση αποθεµατικών. Συµπερασµατικά, φαίνεται ότι οι επιχειρήσεις του δείγµατος τείνουν να αντιµετωπίζουν τις 60

62 Χρήση αποθεµατικών Αύξηση ιδίων κεφαλαίων από οικογένεια Μακροπρόθεσµος τραπεζικός δανεισµός Βραχυπρόθεσµος τραπεζικός δανεισµός Αύξηση ιδίων κεφαλαίων εκτός οικογένειας Χρηµατοδοτική µίσθωση Υπερανάληψη καθηµερινές τους χρηµατοδοτικές ανάγκες µε ίδια κεφάλαια, χωρίς να χρησιµοποιούν τραπεζικό δανεισµό. Στη συνέχεια επιχειρείται η ανάλυση των απαντήσεων µε διαχωρισµό των επιχειρήσεων µε βάση τα κριτήρια που εφαρµόστηκαν και στην περίπτωση της χρηµατοδότησης για επενδύσεις (Πίνακας 3.6). Οι κύριες διαφοροποιήσεις στις απαντήσεις των ερωτώµενων που αξίζει να αναφερθούν είναι οι εξής: 1. Όπως και στην περίπτωση της χρηµατοδότησης της επένδυσης, οι αυτοαπασχολούµενοι φαίνεται να προτιµούν τη χρηµατοδότηση µέσω αύξησης των ιδίων κεφαλαίων από την οικογένεια, σε σχέση µε τους εργοδότες. 2. Η µοναδική άξια λόγου διαφοροποίηση στις απαντήσεις αυτών που δήλωσαν ότι η τρέχουσα χρηµατοδότηση των επιχειρήσεών τους είναι επαρκής και στους υπόλοιπους, είναι ότι οι επιχειρηµατίες που δηλώνουν ελλιπή χρηµατοδότηση θα προτιµούσαν σχετικά περισσότερο τον βραχυπρόθεσµο τραπεζικό δανεισµό. 3. Όπως και στην περίπτωση της χρηµατοδότησης των επενδύσεων, οι επιχειρήσεις της Αττικής τείνουν να βασίζονται περισσότερο στη χρήση αποθεµατικών ως πρώτη επιλογή τους σε σχέση µε τις εκτός Αττικής επιχειρήσεις, οι οποίες θα επέλεγαν τον µακροπρόθεσµο τραπεζικό δανεισµό. Πίνακας 3.6: Πηγές χρηµατοδότησης και επιλογές για λειτουργικές δραστηριότητες ανά κριτήριο διαφοροποίησης 1 η θέση στην ιεραρχία από Ν επιχειρήσεις (%) 101 (52.88%) 54 (28.27%) 15 (7.85%) 7 (3.66%) 1 (0.52%) 1 (0.52%) 0 (0.00%) Αυτόαπασχο λούµενοι (56) 27 (48.21%) 21 (37.50%) 4 (7.14%) 1 (1.79%) 0 (0.00%) 0 (0.00%) 0 (0.00%) Απασχόληση Εργοδότες (135) 74 (54.81%) 33 (24.44%) 11 (8.15%) 6 (4.44%) 1 (0.74%) 1 (0.74%) 0 (0.00%) Επαρκής χρηµατοδότηση Ναι Όχι (87) (98) 49 (56.32%) 25 (28.74%) 6 (6.90%) 1 (1.15%) 1 (1.15%) 0 (0.00%) 0 (0.00%) 50 (51.02%) 28 (28.57%) 9 (9.18%) 6 (6.12%) 0 (0.00%) 1 (1.02%) 0 (0.00%) Αττική (50) 29 (58,00%) 15 (30,00%) 0 (0,00%) 0 (0,00%) 1 (2,00%) 1 (2,00%) 0 (0,00%) Γεωγραφικό Εκτός Αττικής (141) 72 (51,06%) 39 (27,66%) 15 (10,64%) 7 (4,96%) 0 (0,00%) 0 (0,00%) 0 (0,00%) 61

63 Συγκρίνοντας τις απαντήσεις των επιχειρήσεων σχετικά µε την ιεράρχηση των πηγών χρηµατοδότησης για επενδύσεις και για λειτουργικές δραστηριότητες, το βασικό συµπέρασµα είναι ότι οι επιχειρήσεις φαίνεται να επιλέγουν σε πολύ υψηλό ποσοστό ίδια κεφάλαια για λειτουργικές δραστηριότητες, ενώ θα επέλεγαν κυρίως τον δανεισµό εάν επρόκειτο για επενδύσεις, και ιδιαίτερα τον µακροπρόθεσµο δανεισµό. Από την ανάλυση αυτή διαφαίνεται η µεγάλη σηµασία της µόχλευσης µέσω της χρήσης δανεισµού αναφορικά µε τις επενδύσεις των µικρών επιχειρήσεων. Επιπλέον, θεωρείται πολύ σηµαντικό το εύρηµα ότι από τις 97 επιχειρήσεις που δήλωσαν ότι δεν χρησιµοποιούν καθόλου τραπεζικό δανεισµό, οι 23 θα τον επέλεγαν ως πρώτη επιλογή για να χρηµατοδοτήσουν µια επένδυση και οι 7 ως δεύτερη επιλογή. Εποµένως, διαφαίνεται ένα κενό αγοράς το οποίο αναφέρεται στην επιθυµία των πολύ µικρών επιχειρήσεων να χρησιµοποιήσουν τραπεζικό δανεισµό και στην έλλειψη δυνατότητας να εκπληρώσουν την επιθυµία τους αυτή. 3. Πρόσβαση σε χρηµατοδότηση µέσω των φορέων. Στην ενότητα αυτή αναυόνται οι ερωτήσεις που αναφέρονται στην πρόσβαση των µικρών επιχειρήσεων στη χρηµατοδότηση µέσω των φορέων. Οι επιχειρηµατίες ρωτήθηκαν εάν αρχικά αναζήτησαν και τελικά πέτυχαν χρηµατοδότηση από τους παρακάτω φορείς: Οργανισµός Απασχόλησης Εργατικού υναµικού (ΟΑΕ ) Ελληνικός Οργανισµός Μικροµεσαίων Επιχειρήσεων (ΕΟΜΜΕΧ) Άλλα Ευρωπαϊκά προγράµµατα συγχρηµατοδότησης Αναπτυξιακός (Επενδυτικός) Νόµος Ταµείο Εγγυοδοσίας Μικρών και Πολύ Μικρών Επιχειρήσεων (ΤΕΜΠΜΕ) Ταµείο Ανάπτυξης Νέας Οικονοµίας (ΤΑΝΕΟ) Τα αποτελέσµατα παρουσιάζονται στο γράφηµα Συγκεκριµένα, το 22,6% (42 επιχειρήσεις) δήλωσαν ότι αναζήτησαν χρηµατοδότηση στα προγράµµατα του ΟΑΕ, το 10,2% (19 επιχειρήσεις) στα προγράµµατα του ΕΟΜΜΕΧ, το ίδιο ποσοστό (10,2%) σε άλλα ευρωπαϊκά συγχρηµατοδοτούµενα προγράµµατα, το 2,7% (5 επιχειρήσεις) στον 62

64 αναπτυξιακό νόµο, το 0,54% (µία επιχείρηση) µέσω ΤΕΜΠΜΕ και 0% µέσω ΤΑΝΕΟ 17. Γράφηµα 3.20: Αναζήτηση χρηµατοδότησης µέσω φορέων ΝΑΙ ΟΧΙ ΟΑΕ ΕΟΜΜΕΧ Άλλα Ευρωπαϊκά Αναπτυξιακός ΤΕΜΠΜΕ ΤΑΝΕΟ Περαιτέρω ανάλυση των απαντήσεων των επιχειρηµατιών, µε βάση τα κριτήρια διαφοροποίησης του δείγµατος, επιχειρείται για τους φορείς ΟΑΕ και ΕΟΜΜΕΧ, οι οποίοι συγκεντρώνουν και τα υψηλότερα ποσοστά (Πίνακας 3.7). Πίνακας 3.7: Αναζήτηση χρηµατοδότησης ανά κριτήριο διαφοροποίησης ΟΑΕ ΕΟΜΜΕΧ Αυτοαπασχολούµενοι Ν 14 3 (56) % 25,00% 5,36% Απασχόληση Εργοδότες Ν (135) % 20,74% 11,85% ΝΑΙ Ν 23 6 (87) Επαρκής % 26,44% 6,90% χρηµατοδότηση ΟΧΙ Ν (98) % 19,39% 12,24% Αττική Ν 11 6 (50) % 22,00% 12,00% Γεωγραφικό Εκτός Αττικής Ν (141) % 21,99% 9,22% Στην περίπτωση του ΟΑΕ δεν υπάρχουν σηµαντικές διαφοροποιήσεις, όπως φαίνεται και από τα ποσοστά των επιχειρήσεων που αναζήτησαν χρηµατοδότηση. Αντιθέτως, αναφορικά µε τον ΕΟΜΜΕΧ, το ποσοστό των εργοδοτών που αναζήτησε χρηµατοδότηση είναι σχεδόν διπλάσιο από αυτό 17 Το εξαιρετικά χαµηλό ποσοστό του ΤΑΝΕΟ οφείλεται ενδεχοµένως στο γεγονός ότι το Ταµείο αποτελεί fund of funds και εποµένως οι επιχειρήσεις δεν προσφεύγουν άµεσα σε αυτό. 63

65 των αυτοαπασχολουµένων. Επιπλέον, οι επιχειρηµατίες οι οποίοι δήλωσαν ότι η τρέχουσα χρηµατοδότηση δεν τους αρκεί για την κάλυψη των αναγκών τους, προσέφυγαν κατά διπλάσιο ποσοστό σε σχέση µε αυτούς που δεν είχαν ακάλυπτες χρηµατοδοτικές ανάγκες. Το συµπέρασµα αυτό είναι αναµενόµενο, καθώς είναι εύλογο οι επιχειρηµατίες που αντιµετωπίζουν πρόβληµα στην κάλυψη των χρηµατοδοτικών τους αναγκών να αναζητήσουν πρόσβαση στην χρηµατοδότηση των αντίστοιχων φορέων. Ενδιαφέρουσες πληροφορίες αντλούνται και από την ανάλυση των λόγων για τους οποίους οι επιχειρήσεις δεν αναζήτησαν χρηµατοδότηση από τους φορείς. Τα αποτελέσµατα παρουσιάζονται στον Πίνακα 3.8. Πίνακας 3.8: Λόγοι για τους οποίους δεν αναζητήθηκε χρηµατοδότηση εν γνωρίζω τον φορέα εν χρειάστηκε Χρονοβόρες διαδικασίες έγκρισης εν εµπιστεύοµαι το φορέα Μικρή πιθανότητα έγκρισης Χάσιµο χρόνου ΟΑΕ 14,06% 41,41% 10,16% 8,59% 11,72% 14,06% ΕΟΜΜΕΧ 34,64% 35,29% 5,23% 6,54% 7,19% 11,11% Άλλα προγράµµατα συγχρηµατοδότησης 32,90% 32,90% 6,45% 6,45% 9,68% 11,61% Αναπτυξιακός 34,76% 32,32% 6,71% 6,10% 9,15% 10,98% ΤΕΜΠΜΕ 37,79% 30,81% 6,40% 5,81% 9,30% 9,88% ΤΑΝΕΟ 39,31% 30,06% 6,36% 5,78% 8,67% 9,83% Ο πίνακας 3.8 παρουσιάζει τα ποσοστά των επιχειρήσεων που έδωσαν κάποια απάντηση, ως προς το σύνολο των επιχειρήσεων που απάντησαν για κάθε φορέα (δηλαδή δεν λαµβάνονται υπόψη οι επιχειρήσεις που δεν έδωσαν καµία απάντηση). Για παράδειγµα, το 14,06% των επιχειρήσεων δήλωσαν ότι δεν γνωρίζουν τον ΟΑΕ, ενώ το 11,11% δήλωσαν ότι θεωρούν χάσιµο χρόνου να αναζητήσουν χρηµατοδότηση µέσω των προγραµµάτων του ΕΟΜΜΕΧ. Οι απαντήσεις των επιχειρηµατιών οδηγούν στο συµπέρασµα ότι οι επιχειρήσεις κατά κύριο λόγο είτε δεν γνωρίζουν τους φορείς (εξαίρεση αποτελεί ο ΟΑΕ ), είτε δεν χρειάστηκε να αναζητήσουν χρηµατοδότηση από τους φορείς. Επίσης, σχετικά υψηλά ποσοστά λαµβάνει και η απάντηση ότι θεωρούν την όλη διαδικασία χάσιµο χρόνου. Ωστόσο, ιδιαίτερης σηµασίας είναι το συµπέρασµα ότι περίπου οι µισές επιχειρήσεις φαίνεται να µην γνωρίζουν τους φορείς. Περαιτέρω ανάλυση µε βάση τα κριτήρια κατηγοριοποίησης διεξάγεται για τις δύο απαντήσεις που συγκεντρώνουν τα υψηλότερα ποσοστά, 64

66 δηλαδή για τις απαντήσεις: «εν γνωρίζω τον φορέα» και «εν χρειάστηκε» (Πίνακας 3.9). Τα δεδοµένα του Πίνακα 3.9 παρουσιάζουν τον αριθµό των επιχειρήσεων που απάντησαν σε κάθε µία από τις δύο ερωτήσεις και το αντίστοιχο ποσοστό µε βάση το σύνολο των επιχειρήσεων οι οποίες ανήκουν σε κάθε κατηγορία. Για παράδειγµα, από τις 18 επιχειρήσεις που δήλωσαν ότι δεν γνωρίζουν τον ΟΑΕ, οι 15 είναι εργοδότες, οι οποίοι αντιπροσωπεύουν ένα ποσοστό 11,11% όλων των εργοδοτών (135). Η διαφοροποίηση του δείγµατος µε βάση το κριτήριο απασχόλησης σε εργοδότες και αυτοαπασχολούµενους δεν οδηγεί σε σηµαντικές διαφοροποιήσεις στις απαντήσεις των δύο οµάδων για τις δύο ενδεχόµενες απαντήσεις που αναλύονται, παρά µόνο στην περίπτωση του ΟΑΕ, όπου το 5,36% δήλωσαν ότι δεν γνωρίζουν τον ΟΑΕ, σε σχέση µε τους εργοδότες, όπου το ποσοστό είναι περίπου διπλάσιο, στο 11,11%. Σηµαντικά συµπεράσµατα ωστόσο µπορούν να εξαχθούν από την εφαρµογή της διαφοροποίησης του κριτηρίου σχετικά µε την επαρκή χρηµατοδότηση. Ένα πρώτο συµπέρασµα είναι ότι οι επιχειρηµατίες που δήλωσαν ότι η χρηµατοδότησή τους δεν είναι επαρκής, ταυτόχρονα δηλώνουν ότι δεν γνωρίζουν τους φορείς χρηµατοδότησης κατά υψηλότερο ποσοστό σε σχέση µε τους υπόλοιπους που δήλωσαν ότι η χρηµατοδότηση είναι επαρκής, και αυτό ισχύει για όλους τους φορείς. Ένα δεύτερο συµπέρασµα είναι ότι οι επιχειρηµατίες που δήλωσαν ότι η χρηµατοδότησή τους είναι επαρκής και οι οποίοι φαίνεται ότι γνωρίζουν τους φορείς, δεν χρειάστηκε να προσφύγουν σε αυτούς για χρηµατοδότηση. Εποµένως, ένα βασικό συµπέρασµα είναι ότι οι επιχειρηµατίες οι οποίοι φαίνεται να είναι σχετικά πιο ενηµερωµένοι, δηλώνουν ότι έχουν επαρκή χρηµατοδότηση, παρόλο που δεν χρειάστηκε να προσφύγουν στους φορείς χρηµατοδότησης. 65

67 ΟΑΕ ΕΟΜΜΕΧ Άλλα συγχρηµατοδοτούµενα προγράµµατα Αναπτυξιακός ΤΕΜΠΜΕ ΤΑΝΕΟ Πίνακας 3.9: Λόγοι για τους οποίους δεν αναζητήθηκε χρηµατοδότηση ανά κριτήριο διαφοροποίησης Απασχόληση Επαρκής χρηµατοδότηση Γεωγραφικό Αυτοαπασχολούµενοι Εργοδότες ΝΑΙ ΟΧΙ Αττική Εκτός Αττικής (56) (135) (87) (98) (50) (141) Ν % Ν % Ν % Ν % Ν % Ν % εν γνωρίζω τον φορέα 3 5,36% 15 11,11% 5 5,75% 13 13,27% 5 10,00% 13 9,22% εν χρειάστηκε 18 32,14% 35 25,93% 25 28,74% 27 27,55% 14 28,00% 39 27,66% εν γνωρίζω τον φορέα 17 30,36% 36 26,67% 20 22,99% 33 33,67% 13 26,00% 40 28,37% εν χρειάστηκε 19 33,93% 35 25,93% 28 32,18% 25 25,51% 14 28,00% 40 28,37% εν γνωρίζω τον φορέα 17 30,36% 34 25,19% 19 21,84% 32 32,65% 12 24,00% 39 27,66% εν χρειάστηκε 18 32,14% 33 24,44% 26 29,89% 24 24,49% 13 26,00% 38 26,95% εν γνωρίζω τον φορέα 17 30,36% 40 29,63% 21 24,14% 36 36,73% 15 30,00% 42 29,79% εν χρειάστηκε 19 33,93% 34 25,19% 29 33,33% 23 23,47% 14 28,00% 39 27,66% εν γνωρίζω τον φορέα 19 33,93% 46 34,07% 25 28,74% 40 40,82% 17 34,00% 48 34,04% εν χρειάστηκε 19 33,93% 34 25,19% 29 33,33% 23 23,47% 14 28,00% 39 27,66% εν γνωρίζω τον φορέα 19 33,93% 49 36,30% 26 29,89% 42 42,86% 18 36,00% 50 35,46% εν χρειάστηκε 19 33,93% 33 24,44% 28 32,18% 23 23,47% 14 28,00% 38 26,95% 66

68 Τέλος, δεν φαίνεται να προκύπτει κάποια σηµαντική διαφοροποίηση στις απαντήσεις των επιχειρηµατιών που δραστηριοποιούνται στην Αττική σε σχέση µε τους συναδέλφους τους εκτός Αττικής. Η ανάλυση που προηγήθηκε εστιάζει στους λόγους για τους οποίους δεν αναζητήθηκε χρηµατοδότηση από τους φορείς. Για τους υπόλοιπους επιχειρηµατίες που αναζήτησαν χρηµατοδότηση, οι µισοί περίπου δηλώνουν ότι πέτυχαν τη χρηµατοδότηση (γραφήµατα 3.21 και 3.22 για ΟΑΕ και ΕΟΜΜΕΧ αντίστοιχα). Γράφηµα 3.21: ΟΑΕ -Πέτυχα Χρηµατοδότηση Γράφηµα 3.22: ΕΟΜΜΕΧ-Πέτυχα Χρηµατοδότηση Στη συνέχεια οι επιχειρηµατίες ρωτήθηκαν να αξιολογήσουν σε µία κλίµακα 1-5 κατά πόσο θεωρούν σηµαντική την ύπαρξη αυτών των φορέων χρηµατοδότησης (όπου 1=καθόλου σηµαντικός, 5=πολύ σηµαντικός). Οι απαντήσεις τους παρουσιάζονται στο γράφηµα 2.5, το οποίο παρουσιάζει τα ποσοστά των απαντήσεων των επιχειρηµατιών σε κάθε επίπεδο σηµασίας για κάθε φορέα. Για παράδειγµα, περίπου 20% των ερωτηθέντων θεωρούν λίγο σηµαντική την ύπαρξη του ΤΑΝΕΟ, ενώ ένα 10% θεωρούν πολύ σηµαντικούς όλους τους φορείς. Ένα πρώτο συµπέρασµα από την ανάλυση των απαντήσεων των επιχειρηµατιών είναι ότι δεν φαίνεται να ξεχωρίζει κάποιος φορέας, είτε αρνητικά, είτε θετικά ως προς τη σηµασία του. Ένα δεύτερο συµπέρασµα είναι ότι τα υψηλότερα ποσοστά παρατηρούνται για την απάντηση «Αρκετά σηµαντικός». Ωστόσο, οι αρνητικές απαντήσεις «καθόλου σηµαντικός» και «λίγο σηµαντικός» λαµβάνουν και αυτές σχετικά υψηλά ποσοστά απ ότι 67

69 αναµενόταν, φτάνοντας σωρευτικά το 33% περίπου, οδηγώντας στο συµπέρασµα ότι µία στις τρεις επιχειρήσεις δεν θεωρούν σηµαντικούς τους φορείς που προσφέρουν πρόσβαση σε χρηµατοδότηση. Ο λόγος είναι ενδεχοµένως το γεγονός ότι αρκετοί από τους επιχειρηµατίες δεν γνωρίζουν τους φορείς. Γράφηµα 3.23: Σηµασία της ύπαρξης των φορέων χρηµατοδότησης Καθόλου σηµαντικός Λίγο σηµαντικός Αδιάφορος Αρκετά σηµαντικός Πολύ σηµαντικός ΟΑΕ ΕΟΜΜΕΧ Άλλα συγχρηµατοδοτούµενα ΤΕΜΠΜΕ ΤΑΝΕΟ Ο Πίνακας 2.8 παρουσιάζει τις αξιολογήσεις των φορέων της κάθε υποοµάδας µε βάση τα τρία κριτήρια διαφοροποίησης του δείγµατος. Η αξιολόγηση γίνεται µε βάση την κλίµακα καθόλου σηµαντικός έως πολύ σηµαντικός, µε βαθµολόγηση από 1=καθόλου σηµαντικός έως 5=πολύ σηµαντικός. Κατά συνέπεια, ο µέσος όρος, που εµφανίζεται στη δεύτερη στήλη και αφορά το σύνολο του δείγµατος, αντιπροσωπεύει το λόγο του αθροίσµατος των τιµών από τις απαντήσεις των επιχειρήσεων προς το σύνολο των επιχειρήσεων που απάντησαν στη συγκεκριµένη ερώτηση. Εποµένως, όσο υψηλότερος είναι ο µέσος όρος, τόσο πιο σηµαντικός θεωρείται ο φορέας. Κατά τη διαφοροποίηση του δείγµατος µε βάση τα τρία κριτήρια υπολογίζεται ο µέσος όρος της αξιολόγησης της κάθε υποοµάδας και εξετάζεται κατά πόσο τυχόν διαφοροποιήσεις είναι στατιστικά σηµαντικές µε βάση τον στατιστικό έλεγχο t- Student (T- test) για επίπεδο σηµαντικότητας a = 10%, 5% και 1%. 68

70 Τα αποτελέσµατα δείχνουν ότι η σηµασία που προσδίδουν οι αυτοαπασχολούµενοι σε όλους τους φορείς είναι σχετικά µεγαλύτερη σε σχέση µε τους εργοδότες, χωρίς ωστόσο να προκύπτει στατιστικά σηµαντική διαφορά. Σηµαντικό είναι το συµπέρασµα που προκύπτει από τη διαφοροποίηση του δείγµατος µε βάση το κριτήριο της επαρκούς χρηµατοδότησης. Συγκεκριµένα, οι επιχειρηµατίες που δήλωσαν ότι η χρηµατοδότησή τους είναι επαρκής, αξιολογούν όλους τους φορείς σε υψηλότερα επίπεδα σηµαντικότητας, µε τη διαφορά να είναι στατιστικά σηµαντική για τον ΟΑΕ και τα άλλα συγχρηµατοδοτούµενα προγράµµατα. Τέλος, δεν προκύπτουν σηµαντικές διαφοροποιήσεις µε βάση το γεωγραφικό κριτήριο. Πίνακας 3.10: Αξιολόγηση φορέων χρηµατοδότησης ανά κριτήριο Σηµαντι κότητα Αυτοαπασχο λούµενοι (56) διαφοροποίησης Απασχόληση Εργοδότες (135) Επαρκής χρηµατοδότηση ΝΑΙ ΟΧΙ (87) (98) Αττικ ή (50) Γεωγραφικό Εκτός Αττικής (141) ΟΑΕ 3,09 3,24 3,02 3,29* 2,93* 3,14 3,07 ΕΟΜΜΕΧ 3,05 3,21 2,98 3,23 2,93 3,05 3,04 Άλλα συγχρηµατοδοτού 3,06 3,20 3,01 3,30* 2,90* 3,08 3,05 µενα προγράµµατα Αναπτυξιακός 3,04 3,13 3,01 3,23 2,93 3,03 3,05 ΤΕΜΠΜΕ 3,03 3,12 2,99 3,23 2,90 3,05 3,02 ΤΑΝΕΟ 3,03 3,13 2,99 3,23 2,90 3,03 3,03 * Στατιστικά σηµαντική διαφορά για διάστηµα εµπιστοσύνης 90%. 4. Πρόσβαση στον τραπεζικό δανεισµό Αναφορικά µε την πρόσβαση στον τραπεζικό δανεισµό, οι επιχειρηµατίες αρχικά ρωτήθηκαν κατά πόσο πιστεύουν ότι η πρόσβαση στον τραπεζικό δανεισµό είναι δύσκολή ή εύκολη αφενός σήµερα και αφετέρου σε σχέση µε το παρελθόν. Τα αποτελέσµατα παρουσιάζονται στο Γράφηµα 3.24 το οποίο παρουσιάζει τα ποσοστά των απαντήσεων των επιχειρηµατιών για κάθε µία από τις δύο ερωτήσεις. Για παράδειγµα, το 52% περίπου των ερωτηθέντων θεωρούν ότι η πρόσβαση στον τραπεζικό δανεισµό είναι σήµερα εύκολη, ενώ περίπου 45% θεωρεί ότι σε σχέση µε το παρελθόν είναι πολύ εύκολη. 69

71 Γράφηµα 3.24: Πρόσβαση στον τραπεζικό δανεισµό Πρόσβαση στον τραπεζικό δανεισµό σήµερα Πρόσβαση στον τραπεζικό δανεισµό σε σχέση µε το παρελθόν 10 0 Πολύ δύσκολη ύσκολη Το ίδιο δύσκολη/εύκολη Εύκολη Πολύ εύκολη Βασικό συµπέρασµα από τις απαντήσεις των επιχειρηµατιών είναι η άποψή τους ότι σήµερα η πρόσβαση στον τραπεζικό δανεισµό είναι εύκολη, και µάλιστα πολύ πιο εύκολη σε σχέση µε το παρελθόν. Εποµένως, οι επιχειρηµατίες θεωρούν ότι είναι πιο εύκολο σήµερα να αντλήσουν δανειακά κεφάλαια για τη χρηµατοδότηση των δραστηριοτήτων τους. Οι απαντήσεις αυτές των επιχειρηµατιών ίσως προκαλούν ερωτήµατα καθώς την τελευταία περίοδο είναι γνωστή η έλλειψη ρευστότητας στην αγορά και η σχετικά δύσκολη χορήγηση πιστώσεων από τα χρηµατοπιστωτικά ιδρύµατα στη χώρα µας. Οι λόγοι εποµένως που ενδεχοµένως επεξηγούν τις απαντήσεις αυτές είναι οι εξής. Πρώτον, η έρευνα έλαβε χώρα την περίοδο από 1 η µέχρι 30 η Σεπτεµβρίου 2008, όπου αν και η παγκόσµια χρηµατοοικονοµική κρίση είχε ήδη πάρει µεγάλες διαστάσεις, δεν είχε ακόµα προκαλέσει τη µεγάλη έλλειψη ρευστότητας από τα χρηµατοπιστωτικά ιδρύµατα στη χώρα µας που ακολούθησε τους αµέσως επόµενους µήνες. Επιπλέον, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι πάντα υπάρχει µια υστέρηση στη µεταφορά µιας συνέπειας από τις αποφάσεις ενός φορέα στην αντίληψη του άµεσα ενδιαφερόµενου. Συνεπώς, είναι πολύ πιθανό οι επιχειρηµατίες να έχουν σχηµατίσει την άποψη µιας σχετικά εύκολης πρόσβασης στον τραπεζικό δανεισµό βασιζόµενοι στην εµπειρία τους τα τελευταία έτη όπου πράγµατι η εν λόγω πρόσβαση ήταν σχετικά πιο εύκολη σε σύγκριση µε προηγούµενες περιόδους. 70

72 Ο Πίνακας 3.11 είναι παρόµοιος µε τον Πίνακα 3.10 και παρουσιάζει τις απόψεις των φορέων της κάθε υποοµάδας αναφορικά µε την ευκολία πρόσβασης στον τραπεζικό δανεισµό σήµερα και σε σχέση µε το παρελθόν, µε βάση τα τρία κριτήρια διαφοροποίησης του δείγµατος. Η αξιολόγηση γίνεται µε βάση την κλίµακα πολύ δύσκολη έως πολύ εύκολη, µε βαθµολόγηση από 1= πολύ δύσκολη έως 5= πολύ εύκολη. Κατά συνέπεια, ο µέσος όρος που εµφανίζεται στη δεύτερη στήλη και αφορά το σύνολο του δείγµατος αντιπροσωπεύει το λόγο του αθροίσµατος των τιµών από τις απαντήσεις των επιχειρήσεων προς το σύνολο των επιχειρήσεων που απάντησαν στη συγκεκριµένη ερώτηση. Εποµένως, όσο υψηλότερος είναι ο µέσος όρος, τόσο πιο εύκολη θεωρείται η πρόσβαση. Κατά τη διαφοροποίηση του δείγµατος µε βάση τα τρία κριτήρια υπολογίζεται ο µέσος όρος της αξιολόγησης της κάθε υπο-οµάδας και εξετάζεται κατά πόσο τυχόν διαφοροποιήσεις είναι στατιστικά σηµαντικές µε βάση τον στατιστικό έλεγχο t- Student (T- test) για επίπεδο σηµαντικότητας a = 10%, 5% και 1%. Πίνακας 3.11: Πρόσβαση στη χρηµατοδότηση σήµερα και σε σχέση µε Σηµαντι κότητα το παρελθόν ανά κριτήριο διαφοροποίησης Αυτοαπασχο λούµενοι (56) Απασχόληση Εργοδότες (135) Επαρκής χρηµατοδότηση ΝΑΙ ΟΧΙ (87) (98) Γεωγραφικό Αττικ ή (50) Εκτός Αττικής (141) Πρόσβαση στον τραπεζικό δανεισµό 3,70 3,64 3,73 3,87** 3,54** 3,61 3,74 σήµερα Πρόσβαση στον τραπεζικό δανεισµό σε 4,03 4,12 3,99 4,07 4,01 4,07 4,02 σχέση µε το παρελθόν ** Στατιστικά σηµαντική διαφορά για διάστηµα εµπιστοσύνης 95%. Το βασικό συµπέρασµα από την ανάλυση των δεδοµένων του Πίνακα 3.11 είναι ότι ενώ οι εργοδότες θεωρούν ότι η πρόσβαση στον δανεισµό σήµερα είναι σχετικά πιο εύκολη σε σχέση µε τους αυτοαπασχολούµενους, οι δεύτεροι θεωρούν ότι η πρόσβαση σε σχέση µε το παρελθόν είναι πιο εύκολη συγκριτικά µε τις απαντήσεις των εργοδοτών. Εποµένως, υπάρχει µια σχετικά σηµαντική διαφοροποίηση των απαντήσεων των δύο αυτών 71

73 οµάδων σε σχέση µε το πώς αξιολογούν την πρόσβαση στον δανεισµό σήµερα και σε σχέση µε το παρελθόν. Οι αυτοαπασχολούµενοι φαίνεται ότι δίνουν µεγαλύτερη σηµασία στη σύγκριση της πρόσβασης στον δανεισµό σε σχέση µε το παρελθόν, ενώ οι εργοδότες δίνουν µεγαλύτερη σηµασία στην πρόσβαση στον δανεισµό σήµερα. Ένα επίσης σηµαντικό συµπέρασµα είναι ότι οι επιχειρηµατίες που δήλωσαν ότι έχουν επαρκή χρηµατοδότηση θεωρούν την πρόσβαση στον δανεισµό σήµερα πολύ πιο εύκολη σε σχέση µε τους επιχειρηµατίες που δεν τους επαρκεί η χρηµατοδότηση, µε στατιστικά σηµαντική διαφορά στις απαντήσεις τους σε διάστηµα εµπιστοσύνης 95%. Τέλος, το γεωγραφικό κριτήριο δεν οδήγησε σε στατιστικά σηµαντικές διαφοροποιήσεις. Παρά την ευκολότερη κατά τους επιχειρηµατίες πρόσβαση στη χρηµατοδότηση, ενδιαφέρον έχουν και οι απόψεις τους σχετικά µε το πώς αξιολογούν κάποια εµπόδια στον τραπεζικό δανεισµό (γράφηµα 3.25). Γράφηµα 3.25: Αξιολόγηση εµποδίων στον τραπεζικό δανεισµό Οι τράπεζες δεν είναι διατεθειµένες να αναλάβουν τους κινδύνους που συνεπάγεται η χρηµατοδότηση µιας ΜΜΕ Η ενδιάµεση περίοδος συµφωνίας - χορήγησης του δανείου είναι µεγάλη εν υπάρχουν ελκυστικά προγράµµατα για ΜΜΕ Τα επιτόκια δανεισµού είναι πολύ υψηλά Οι γραφειοκρατικοί µηχανισµοί είναι υπερβολικοί Οι τράπεζες απαιτούν υπερβολικά υψηλές εγγυήσεις προκειµένου να εγκρίνουν τη χρηµατοδότηση Οι τράπεζες απαιτούν πάρα πολλές πληροφορίες προκειµένου να εγκρίνου τη χρηµατοδότηση,00,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00 3,50 4,00 4,50 Λαµβάνοντας υπόψη ότι οι επιχειρηµατίες ρωτήθηκαν να αξιολογήσουν τα εν λόγω εµπόδια σε µία κλίµακα από 1 έως 5 (1= ιαφωνώ απόλυτα, 5=Συµφωνώ απόλυτα), όσο υψηλότερος είναι ο µέσος όρος των απαντήσεων των ερωτηθέντων, τόσο πιο σηµαντικός θεωρείται ο παράγοντας. Ως βασικότερο εµπόδιο στην πρόσβαση στον τραπεζικό δανεισµό θεωρείται το ύψος των επιτοκίων (µέσος όρος: 4,27) µε δεύτερο και τρίτο παράγοντα τους υπερβολικούς γραφειοκρατικούς µηχανισµούς 72

74 (µ.ο: 3,88) και την έλλειψη ελκυστικών προγραµµάτων για ΜΜΕ (3,80) αντίστοιχα. Παράγοντες όπως µη ανάληψη των κινδύνων των ΜΜΕ (3,70), υπερβολικά υψηλές εγγυήσεις (3,65) και απαίτηση για πάρα πολλές πληροφορίες (3,57) θεωρούνται λιγότερο σηµαντικοί, ενώ τελευταίος στη λίστα είναι η ενδιάµεση περίοδος συµφωνίας-χορήγησης του δανείου (2,90). Ο Πίνακας 3.12 παρουσιάζει τα δεδοµένα ανά κριτήριο διαφοροποίησης του δείγµατος. Πίνακας 3.12: Αξιολόγηση εµποδίων στον τραπεζικό δανεισµό ανά Σηµαντικ ότητα κριτήριο διαφοροποίησης Απασχόληση Αυτοαπασχ ολούµενοι (56) Εργοδότες (135) Επαρκής χρηµατοδότηση ΝΑΙ ΟΧΙ (87) (98) Γεωγραφικό Αττική (50) Εκτός Αττική ς (141) Οι τράπεζες απαιτούν πάρα πολλές πληροφορίες προκειµένου να εγκρίνουν τη χρηµατοδότηση Οι τράπεζες απαιτούν υπερβολικά υψηλές εγγυήσεις προκειµένου να εγκρίνουν τη χρηµατοδότηση Οι γραφειοκρατικοί µηχανισµοί είναι υπερβολικοί Τα επιτόκια δανεισµού είναι πολύ υψηλά εν υπάρχουν ελκυστικά προγράµµατα για ΜΜΕ 3,57 3,70 3,51 3,47 3,66 3,30* 3,66* 3,65 3,61 3,66 3,60 3,74 3,56 3,68 3,88 3,89 3,88 3,91 3,88 3,88 3,88 4,27 4,25 4,27 4,18 4,36 4,24 4,28 3,80 3,86 3,77 3,75 3,86 3,59 3,87 Η ενδιάµεση περίοδος συµφωνίας - χορήγησης 2,90 3,00 2,86 2,75 3,04 2,89 2,90 του δανείου είναι µεγάλη Οι τράπεζες δεν είναι διατεθειµένες να αναλάβουν τους κινδύνους 3,70 3,76 3,68 3,60 3,81 3,72 3,69 που συνεπάγεται η χρηµατοδότηση µιας ΜΜΕ * Στατιστικά σηµαντική διαφορά για διάστηµα εµπιστοσύνης 90%. Αξιοπρόσεκτη διαφορά στις αξιολογήσεις των εµποδίων µε βάση το κριτήριο της απασχόλησης προκύπτουν µόνο στο γεγονός ότι οι αυτοαπασχολούµενοι θεωρούν ότι οι τράπεζες απαιτούν πάρα πολλές πληροφορίες προκειµένου να εγκρίνουν τη χρηµατοδότηση (µ.ο. 3,70) σε σχέση µε τους εργοδότες (3,51), χωρίς ωστόσο η διαφορά αυτή να είναι 73

75 στατιστικά σηµαντική. Αναλύοντας τις απαντήσεις µε βάση το κριτήριο της επαρκούς χρηµατοδότησης, οι επιχειρηµατίες που δηλώνουν ελλιπή χρηµατοδότηση συµφωνούν κατά µέσο όρο περισσότερο, προσδίδοντας έτσι και µεγαλύτερη αξία, µε όλα τα εµπόδια στον δανεισµό (εκτός της περίπτωσης των υπερβολικών γραφειοκρατικών µηχανισµών) σε σχέση µε τους υπόλοιπους. Η διαφοροποίηση αυτή (αν και στατιστικά µη σηµαντική) είναι αναµενόµενη, καθώς είναι επόµενο ο επιχειρηµατίας ο οποίος δεν καλύπτει τις χρηµατοοικονοµικές του υποχρεώσεις να θεωρεί τα εµπόδια προς οποιαδήποτε πρόσβαση σε χρηµατοδότηση, άρα και δανεισµό πιο σηµαντικά σε σχέση µε τον επιχειρηµατία ο οποίος καλύπτει τις ανάγκες του. Τέλος, ενδιαφέρον είναι και το γεγονός ότι οι επιχειρήσεις εκτός Αττικής βαθµολογούν υψηλότερα όλα τα εµπόδια στον τραπεζικό δανεισµό (εκτός του τελευταίου στη λίστα), µε τη διαφοροποίηση στις απαντήσεις ότι «οι τράπεζες απαιτούν πάρα πολλές πληροφορίες προκειµένου να εγκρίνουν τη χρηµατοδότηση» να είναι στατιστικά σηµαντική. Συνεπώς, ενδεχοµένως για τις επιχειρήσεις της περιφέρειας, η πρόσβαση στον τραπεζικό δανεισµό να είναι πιο δύσκολη σε σχέση µε την πρόσβαση για τις επιχειρήσεις της Αττικής. Οι τελευταίες δύο ερωτήσεις του ερωτηµατολογίου εστιάζουν σε ένα συγκεκριµένο χρηµατοοικονοµικό «προϊόν» τραπεζικού δανεισµού το οποίο ταιριάζει απόλυτα µε το πλαίσιο δραστηριοποίησης των πολύ µικρών και µικρών επιχειρήσεων, και είναι οι µικροπιστώσεις, δηλαδή ο δανεισµός ποσών µικρότερων των Οι επιχειρηµατίες αρχικά ρωτήθηκαν εάν κατά τα τελευταία τρία έτη έκαναν αίτηση για δάνειο µικρότερο των (γράφηµα 3.26). Θετικά απάντησε το 16,75% και αρνητικά το 78,01%. Τα ποσοστά αυτά ενδεχοµένως να φαίνονται σχετικά µικρά µε µια πρώτη µατιά, αν όµως ληφθεί υπόψη ότι περίπου οι µισοί επιχειρηµατίες είναι εκτός τραπεζικής αγοράς, το τελικό ποσοστό των επιχειρηµατιών που έχουν προσφύγει στον τραπεζικό δανεισµό και έχουν κάνει αίτηση για µικροδάνειο πρόσφατα ανέρχεται στο 30% περίπου. 74

76 Γράφηµα 3.26: Απαντήσεις στην ερώτηση: «Έχετε πρόσφατα (µέσα στα τελευταία τρία έτη) κάνει αίτηση για δάνειο µικρότερο των ;» Τέλος, ζητήθηκε από τους επιχειρηµατίες να µας βαθµολογήσουν τους λόγους για την επιλογή τους (είτε πραγµατική είτε ενδεχόµενη) υπέρ ενός µικροδανείου. Οι απαντήσεις τους παρουσιάζονται στο γράφηµα 3.27, το οποίο αναλύεται µε τρόπο παρόµοιο µε την ανάλυση του γραφήµατος 3.25, καθώς παρουσιάζει µέσους όρους απαντήσεων µε βάση τη βαθµολόγηση στην κλίµακα 1-5. Γράφηµα 3.27: Αξιολόγηση λόγων για επιλογή υπέρ ενός µικρού δανείου Πιο ασφαλής και γρήγορη αποπληρωµή του δανείου Πιο άµεση παροχή του δανείου (από θέµα χρόνου) Πιο απλές διαδικασίες λήψης του δανείου Λιγότερες εγγυήσεις 3,30 3,40 3,50 3,60 3,70 3,80 3,90 4,00 4,10 75

77 Βασικότερος λόγος και µε εµφανή διαφορά από τους υπόλοιπους φαίνεται να είναι η πιο γρήγορη και ασφαλής αποπληρωµή του δανείου (µ.ο: 4,05), ενώ οι λιγότερες εγγυήσεις (3,70), η πιο άµεση παροχή του δανείου (3,61) και οι πιο απλές διαδικασίες λήψης του (3,59) είναι µικρότερης σηµασίας. Η ανά κριτήριο διαφοροποίησης ανάλυση παρουσιάζεται στον Πίνακα Στατιστικά σηµαντικές διαφοροποιήσεις προκύπτουν για όλους τους λόγους (πλην του πρώτου) µε βάση το κριτήριο της απασχόλησης. Πίνακας 3.13: Αξιολόγηση λόγων για επιλογή υπέρ ενός µικρού δανείου Σηµαντι κότητα ανά κριτήριο διαφοροποίησης Απασχόληση Αυτοαπασχ ολούµενοι (56) Εργοδότες (135) Επαρκής χρηµατοδότηση ΝΑΙ (87) ΟΧΙ (98) Γεωγραφικό Αττική (50) Εκτός Αττικής (141) Λιγότερες εγγυήσεις 3,70 3,92* 3,61* 3,63 3,79 3,71 3,70 Πιο απλές διαδικασίες 3,90*** 3,46*** 3,50 3,70 3,58 3,60 3,59 λήψης του δανείου Πιο άµεση παροχή του 3,82* 3,53* 3,52 3,71 3,47 3,67 3,61 δανείου (από θέµα χρόνου) Πιο ασφαλής και γρήγορη 4,33*** 3,93*** 3,94 4,15 4,00 4,06 4,05 αποπληρωµή του δανείου * Στατιστικά σηµαντική διαφορά για διάστηµα εµπιστοσύνης 90%. *** Στατιστικά σηµαντική διαφορά για διάστηµα εµπιστοσύνης 99%. Συγκεκριµένα, οι αυτοαπασχολούµενοι αποδίδουν πολύ περισσότερη σηµασία στους λόγους υπέρ ενός µικρού δανείου σε σχέση µε τους εργοδότες. Το συµπέρασµα αυτό πιθανώς να οφείλεται στο ενδεχόµενο ότι οι αυτοαπασχολούµενοι ενδιαφέρονται πολύ περισσότερο από τους εργοδότες για τη σύναψη µικρών δανείων, δίνοντας εποµένως και περισσότερη σηµασία στους λόγους για την επιλογή υπέρ τους. Σηµαντικό επίσης είναι το συµπέρασµα ότι οι επιχειρηµατίες που δήλωσαν ότι δεν τους επαρκεί η τρέχουσα χρηµατοδότηση βαθµολογούν υψηλότερα τους λόγους υπέρ του µικρού δανείου σε σχέση µε τους επιχειρηµατίες που δήλωσαν επαρκή χρηµατοδότηση, παρόλο που οι διαφοροποιήσεις δεν είναι στατιστικά σηµαντικές. Η διαφοροποίηση αυτή είναι επίσης αναµενόµενη καθώς είναι επόµενο ο επιχειρηµατίας που δεν έχει καλύψει τη χρηµατοδότησή του να βαθµολογεί σχετικά πιο υψηλά τους λόγους για τους οποίους έχει ευκολότερη πρόσβαση σε ένα είδος χρηµατοδότησης. Τέλος, µε βάση το γεωγραφικό κριτήριο δεν φαίνεται να προκύπτει κάποιο αξιόλογο συµπέρασµα. 76

78 Μέρος 4 ο Σύνοψη Βασικών Αποτελεσµάτων, Συµπεράσµατα και Προτάσεις Πολιτικής 77

79 Σύνοψη βασικών αποτελεσµάτων Η έρευνα επικεντρώνεται στην ανάλυση της πρόσβασης στη χρηµατοδότηση των ελληνικών πολύ µικρών και µικρών επιχειρήσεων. Τα συµπεράσµατα προκύπτουν από την ανάλυση δεδοµένων που προέρχονται από τις απαντήσεις των επιχειρηµατιών σε ένα δοµηµένο ερωτηµατολόγιο. Το δείγµα είναι αντιπροσωπευτικό του πληθυσµού µε βάση το γεωγραφικό κριτήριο και αποτελείται από 191 επιχειρήσεις. Τα βασικά αποτελέσµατα που προκύπτουν από την έρευνα είναι τα εξής: Α. Σχετικά µε την ιεράρχηση πηγών χρηµατοδότησης: 1. Περίπου οι µισές επιχειρήσεις (51,3%) δηλώνουν ότι η τρέχουσα χρηµατοδότησή τους είναι ελλιπής. 2. Αναφορικά µε την ιεράρχηση των πηγών χρηµατοδότησης επενδύσεων, το 34% των επιχειρήσεων θα επέλεγαν στην πρώτη θέση τον µακροπρόθεσµο τραπεζικό δανεισµό, µε δεύτερη θέση στην ιεραρχία τη χρήση αποθεµατικών (20,9%) ως πρώτη επιλογή, ενώ η αύξηση ιδίων κεφαλαίων από την οικογένεια ως πρώτη επιλογή θα επέλεγαν το 12%. Επιπλέον, αξιοσηµείωτο είναι ότι η πηγή χρηµατοδότησης µε αύξηση ιδίων κεφαλαίων εκτός οικογένειας συγκεντρώνει πολύ χαµηλά ποσοστά. 3. Αναφορικά µε την ιεράρχηση των πηγών χρηµατοδότησης λειτουργικών δραστηριοτήτων, το 52,9% των επιχειρήσεων θα επέλεγαν στην πρώτη θέση τη χρήση αποθεµατικών, µε δεύτερη θέση στην ιεραρχία την αύξηση ιδίων κεφαλαίων από την οικογένεια (28,3%) ως πρώτη επιλογή, ενώ ως πρώτη επιλογή θα επέλεγαν τον µακροπρόθεσµο τραπεζικό δανεισµό το 7,9%. Β. Σχετικά µε την πρόσβαση σε χρηµατοδότηση µέσω των φορέων: ΟΑΕ, ΕΟΜΜΕΧ, Άλλα ευρωπαϊκά συγχρηµατοδοτούµενα προγράµµατα, Αναπτυξιακός νόµος, ΤΕΜΠΜΕ και ΤΑΝΕΟ: 1. Το 22,6% των επιχειρήσεων δήλωσαν ότι αναζήτησαν χρηµατοδότηση µέσω των προγραµµάτων του ΟΑΕ, 10,2% µέσω των προγραµµάτων του ΕΟΜΜΕΧ και σε άλλα 78

80 συγχρηµατοδοτούµενα προγράµµατα, το 2,7% µέσω αναπτυξιακού νόµου και το 0,54% µέσω ΤΕΜΠΜΕ. Για τις επιχειρήσεις οι οποίες αναζήτησαν χρηµατοδότηση µέσω ΟΑΕ και µέσω ΕΟΜΜΕΧ, περίπου οι µισές δήλωσαν ότι πέτυχαν χρηµατοδότηση. 2. Στους λόγους για τους οποίους δεν αναζητήθηκε χρηµατοδότηση, τα υψηλότερα ποσοστά συγκεντρώνουν οι απαντήσεις εν γνωρίζω τον φορέα και εν χρειάστηκε. 3. Αναφορικά µε τη σηµασία της ύπαρξης των φορέων αυτών, τα υψηλότερα ποσοστά παρατηρούνται στην απάντηση Αρκετά σηµαντικός για όλους τους φορείς. Ωστόσο, οι αρνητικές απαντήσεις Καθόλου σηµαντικός και Λίγο σηµαντικός λαµβάνουν και αυτές σχετικά υψηλά ποσοστά απ ότι αναµενόταν, φτάνοντας σωρευτικά το 33% περίπου. Γ. Σχετικά µε την πρόσβαση στον τραπεζικό δανεισµό: 1. Οι µισές περίπου επιχειρήσεις δεν προσφεύγουν στον τραπεζικό δανεισµό καθώς το 56,7% των επιχειρήσεων δηλώνουν ότι δεν διαθέτουν καθόλου βραχυπρόθεσµα δάνεια και το 51,6% καθόλου µακροπρόθεσµα δάνεια. 2. Μία στις τρεις επιχειρήσεις δήλωσαν ότι δεν γνωρίζουν ποιο είναι το ποσοστό των δανείων τους σε σχέση µε το συνολικό κεφάλαιο της επιχείρησης. Συγκεκριµένα, το 34,8% των επιχειρήσεων δήλωσε ότι δεν γνωρίζει το ακριβές ποσοστό των βραχυπρόθεσµων δανείων στο συνολικό τους κεφάλαιο και το 42,6% ότι δεν γνωρίζει το ακριβές ποσοστό των µακροπρόθεσµων δανείων στο συνολικό τους κεφάλαιο. 3. Ως σηµαντικότερο εµπόδιο στην πρόσβαση στον τραπεζικό δανεισµό οι επιχειρήσεις επιλέγουν τα πολύ υψηλά επιτόκια δανεισµού, µε δεύτερο στη λίστα τους υπερβολικούς γραφειοκρατικούς µηχανισµούς και τρίτο την έλλειψη ελκυστικών προγραµµάτων για ΜΜΕ. 4. Το 25% περίπου των επιχειρήσεων που χρησιµοποιούν δανειακά κεφάλαια έχουν κάνει πρόσφατα αίτηση για δάνειο µικρότερο των (µικροδάνειο). 79

81 5. Ο βασικότερος λόγος υπέρ ενός µικροδανείου θεωρείται από τις επιχειρήσεις η πιο ασφαλής και γρήγορη αποπληρωµή του δανείου.. Σχετικά µε τη διχοτόµηση του δείγµατος σε δύο υπό-δείγµατα µε βάση τα κριτήρια α. της απασχόλησης σε αυτοαπασχολούµενους και εργοδότες, β. της επαρκούς ή ελλιπούς χρηµατοδότησης και γ. της γεωγραφικής θέσης σε επιχειρήσεις εντός και εκτός Αττικής: 4. Οι αυτοαπασχολούµενοι φαίνεται να προτιµούν τη χρηµατοδότηση µέσω αύξησης των ιδίων κεφαλαίων από την οικογένεια σε µεγαλύτερο βαθµό σε σχέση µε τους εργοδότες, τόσο για επενδύσεις, όσο και για λειτουργικές δραστηριότητες. 5. Αυτοί που θεωρούν ότι η τρέχουσα χρηµατοδότηση δεν επαρκεί θα επέλεγαν να χρηµατοδοτήσουν τις επενδύσεις τους επίσης µε ίδια κεφάλαια από την οικογένεια. Επιπλέον, οι επιχειρηµατίες που δήλωσαν ότι επαρκεί η χρηµατοδότηση των επιχειρήσεών τους θα επέλεγαν τη χρήση αποθεµατικών ως πρώτη επιλογή. 6. Οι επιχειρήσεις της Αττικής τείνουν να βασίζονται περισσότερο στη χρήση αποθεµατικών και στην αύξηση ιδίων κεφαλαίων εκτός οικογένειας ως πρώτη επιλογή για τις επενδύσεις τους σε σχέση µε τις εκτός Αττικής επιχειρήσεις, οι οποίες θα επέλεγαν τον µακροπρόθεσµο τραπεζικό δανεισµό. 7. Οι επιχειρηµατίες που δήλωσαν ότι η χρηµατοδότησή τους είναι επαρκής, αξιολογούν όλους τους φορείς (ΟΑΕ, ΕΟΜΜΕΧ κτλ.) σε υψηλότερα επίπεδα σηµαντικότητας. 8. Οι αυτοαπασχολούµενοι αποδίδουν µεγαλύτερη σηµασία στους λόγους υπέρ ενός µικρού δανείου σε σχέση µε τους εργοδότες. 80

82 Συµπεράσµατα Από τη σύνοψη των βασικών αποτελεσµάτων της έρευνας προκύπτουν τα παρακάτω συµπεράσµατα. 1. ιαφαίνεται ένα βασικό κενό αγοράς ανάµεσα στις επιθυµίες των επιχειρηµατιών για χρηµατοδότηση των επενδύσεών τους µε µακροπρόθεσµο τραπεζικό δανεισµό και στη σχετικά µικρή πρόσβαση στον εν λόγω δανεισµό. Συγκεκριµένα, ενώ ο µακροπρόθεσµος τραπεζικός δανεισµός κατατάσσεται στην πρώτη θέση της ιεραρχίας αναφορικά µε την επιλογή για τη χρηµατοδότηση επενδύσεων, µόλις οι µισές επιχειρήσεις έχουν τραπεζικό δανεισµό. Επιπλέον, το κενό αυτό διαφαίνεται και από το εύρηµα ότι από τις 97 επιχειρήσεις που δήλωσαν ότι δεν χρησιµοποιούν καθόλου τραπεζικό δανεισµό, οι 23 θα τον επέλεγαν ως πρώτη επιλογή για να χρηµατοδοτήσουν µια επένδυση και οι 7 ως δεύτερη επιλογή. 2. Οι επιχειρήσεις θεωρούν ότι το βασικότερο εµπόδιο στον τραπεζικό δανεισµό είναι τα υψηλά επιτόκια. Εποµένως, διαφαίνεται η µεγάλη σηµασία της ανάγκης για αποτελεσµατική λειτουργία του Ταµείου Εγγυοδοσίας (ΤΕΜΠΜΕ) προς την κατεύθυνση µείωσης του υψηλού επιτοκίου µε σκοπό τη βελτίωση της πρόσβασης των µικρών επιχειρήσεων στον τραπεζικό δανεισµό. 3. ιακρίνεται έλλειψη ελκυστικών τραπεζικών προγραµµάτων για ΜΜΕ, σύµφωνα µε τους ερωτώµενους. Το γεγονός αυτό θεωρείται αρκετά σηµαντικό εµπόδιο στην πρόσβαση των µικρών επιχειρήσεων στον τραπεζικό δανεισµό. 4. Ένας στους τέσσερις επιχειρηµατίες από αυτούς που χρησιµοποιούν δανειακά κεφάλαια φαίνεται ότι προσφεύγουν σε µικροδανεισµό. Λαµβάνοντας υπόψη ότι η συντριπτική πλειοψηφία των ελληνικών επιχειρήσεων είναι πολύ µικρές επιχειρήσεις, η εµφάνιση των επιχειρηµατικών µικροδανείων ως χρηµατοοικονοµικά προϊόντα στην τραπεζική αγορά εκτιµάται ότι θα αποτελούσε σηµαντική βοήθεια για τους µικρούς επιχειρηµατίες. Το συµπέρασµα αυτό ενισχύεται και από το 81

83 γεγονός ότι οι αυτοαπασχολούµενοι αποδίδουν πολύ περισσότερη σηµασία στους λόγους υπέρ ενός µικρού δανείου σε σχέση µε τους εργοδότες. 5. Η χρήση αποθεµατικών αποτελεί επίσης µια σηµαντική πηγή χρηµατοδότησης επενδύσεων για τις µικρές επιχειρήσεις. Λαµβάνοντας υπόψη ότι η στήριξη των επενδύσεων αποτελεί πρώτη προτεραιότητα στην προσπάθεια για τόνωση της οικονοµικής ανάπτυξης, µέτρα τα οποία θα ενίσχυαν την πρόσβαση σε κεφάλαια για επένδυση κρίνονται ιδιαίτερης σηµασίας. 6. Είναι αξιοσηµείωτο το αποτέλεσµα ότι οι επιχειρηµατίες αποφεύγουν την αύξηση των ιδίων κεφαλαίων εκτός οικογένειας. Πιθανά αίτια αυτού του αποτελέσµατος είναι ενδεχοµένως η επιθυµία να διατηρήσουν τον έλεγχο της επιχείρησης και η έλλειψη πληροφόρησης σχετικά µε κεφάλαια επιχειρηµατικού κινδύνου (venture capital). Συνεπώς, είναι απαραίτητο να γίνουν ενέργειες προώθησης αυτού του τύπου χρηµατοδότησης. 7. Τα ποσοστά των επιχειρήσεων που αναζητούν χρηµατοδότηση µέσω των φορέων ΟΑΕ, ΕΟΜΜΕΧ κτλ. είναι σχετικά αναµενόµενα. Αναφορικά µε τους λόγους για τους οποίους κάποιες επιχειρήσεις δεν αναζήτησαν χρηµατοδότηση από τους φορείς αυτούς, το υψηλότερο ποσοστό των απαντήσεων καλύπτεται από το γεγονός ότι δεν χρειάστηκε να προσφύγουν και από το ότι δεν γνώριζαν τα προγράµµατα των φορέων. Ο παράγοντας της άγνοιας των προγραµµάτων που προσφέρονται από τους φορείς, υπονοεί έλλειψη επαρκούς πληροφόρησης. Το συµπέρασµα αυτό ενισχύεται από το εύρηµα ότι οι επιχειρηµατίες που δήλωσαν ότι η χρηµατοδότησή τους είναι επαρκής, αξιολογούν όλους τους φορείς σε υψηλότερα επίπεδα σηµαντικότητας. Επιπλέον, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι κάποιοι επιχειρηµατίες θεωρούν την όλη διαδικασία χάσιµο χρόνου, καθώς περίπου οι αιτήσεις των µισών επιχειρήσεων που προσφεύγουν στους φορείς για χρηµατοδότηση απορρίπτονται. Εποµένως, είναι σηµαντικό πρώτον να υπάρχει καλύτερη 82

84 ενηµέρωση για τα προγράµµατα που προσφέρονται από τους φορείς αυτούς και δεύτερον να γίνουν πιο συγκεκριµένες και πιο ευνόητες και ξεκάθαρες οι διαδικασίες και τα κριτήρια έγκρισης των αιτήσεων. Προτάσεις Πολιτικής Οι προτάσεις πολιτικής αναφέρονται σε προτεινόµενες δράσεις για τη βελτίωση της πρόσβασης των ελληνικών µικρών επιχειρήσεων στη χρηµατοδότηση και προκύπτουν από τα συµπεράσµατα που εξάγονται από την ανάλυση των απαντήσεων των επιχειρηµατιών στο ερωτηµατολόγιο. Συγκεκριµένα, προτείνονται τα εξής: 1. ιερεύνηση προοπτικής για τη δηµιουργία ενός νέου χρηµατοπιστωτικού ιδρύµατος προσανατολισµένο αποκλειστικά στη δηµιουργία χρηµατοπιστωτικών προϊόντων µε βάση τις ανάγκες των πολύ µικρών και µικρών επιχειρήσεων µε ταυτόχρονη µείωση της γραφειοκρατίας. 2. Θέσπιση µέτρων στήριξης των επενδύσεων των πολύ µικρών και µικρών επιχειρήσεων, µέσω χρηµατοδότησης µε ίδια κεφάλαια. Προς αυτή την κατεύθυνση, η επαναφορά του αφορολόγητου αποθεµατικού για επενδύσεις αναµένεται ότι θα επέφερε ευνοϊκά αποτελέσµατα. 3. Ανάπτυξη προγραµµάτων αποκλειστικά για µικρές και για πολύ µικρές επιχειρήσεις µέσω του ΕΣΠΑ και του επενδυτικού νόµου. Στο πλαίσιο αυτό, σηµειώνεται ότι οι κατευθυντήριες γραµµές για την αίτηση και την ένταξη στα εν λόγω προγράµµατα θα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο ξεκάθαρες, ευνόητες και χωρίς ιδιαίτερη γραφειοκρατική διαδικασία, λαµβανοµένου υπόψη των ιδιαίτερων συνθηκών άσκησης της επιχειρηµατικότητας από τις πολύ µικρές και µικρές επιχειρήσεις. 4. Καλύτερη και πληρέστερη ενηµέρωση των επιχειρηµατιών για τα νέα προγράµµατα, µέσω µιας οργανωµένης διαφηµιστικής καµπάνιας. Προτείνεται ένας διαφορετικός τρόπος προσέγγισης των φορέων προς τις µικρές επιχειρήσεις, 83

85 όπου οι φορείς οι ίδιοι θα προσεγγίζουν άµεσα τις επιχειρήσεις για να τις ενηµερώσουν για τα προγράµµατά τους. 5. Στήριξη των θεσµών χρηµατοδότησης µέσω εξωτερικών ιδίων κεφαλαίων, όπως κεφάλαια επιχειρηµατικού κινδύνου (venture capital), επιχειρηµατικοί άγγελοι (business angels), λαµβάνοντας υπόψη τις πρακτικές που έχουν ήδη υιοθετηθεί από άλλα κράτη µέλη της ΕΕ. 6. ιερεύνηση ορθών πρακτικών από άλλα κράτη-µέλη της ΕΕ- 27 προκειµένου να αντληθούν ιδέες για τον σχεδιασµό και την υλοποίηση προγραµµάτων µε στόχο τη βελτίωση της πρόσβασης των µικρών επιχειρήσεων στη χρηµατοδότηση. 84

86 Βιβλιογραφία Γνωµοδότηση της Επιτροπής Απασχόλησης και Κοινωνικών Υποθέσεων προς την Επιτροπή Βιοµηχανίας, Έρευνας και Ενέργειας, σχετικά µε το θέµα Ώρα να ανεβάσουµε ταχύτητα ηµιουργώντας µια Ευρώπη επιχειρηµατικότητας και ανάπτυξης, , 2006/2138(ΙΝΙ) Σκεφτόµαστε πρώτα τις ΜΜΕ, Οδηγός Πολιτικής ΜΜΕ, Γενική ιεύθυνση Επιχειρήσεων και Βιοµηχανίας, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, νέα έκδοση, Σύσταση της Επιτροπής της 6 ης Μαΐου 2003 σχετικά µε τον ορισµό των πολύ µικρών, των µικρών και των µεσαίων επιχειρήσεων, 2003/361/ΕΚ, δηµοσίευση στην Επίσηµη εφηµερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Daskalakis N. and M. Psillaki, (2008), Do Country or Firm Factors Explain Capital Structure? Evidence from SMEs in France and Greece, Applied Financial Economics, Vol. 18, issue 2, pp European Business: Facts and Figures, Eurostat pocketbooks, Key figures on European Business, 2008 edition. EUROSTAT-Statistics in focus 31/2008, Enterprises by size class Overview of SMEs in the EU», Eurostat. Flash Eurobarometer 196, (2007), Observatory of European SMEs November January Hall, G., Hutchinson, P. and Michaelas, N. (2004) Determinants of the capital structure of European SMEs, Journal of Business Finance and Accounting 31, pp Joeveer K, (2005). What Do We Know about the Capital Structure of Small Firms? CERGE-EI Working Papers, wp283, The Center for Economic Research and Graduate Education - Economic Institute, Prague. Psillaki M. and N.Daskalakis, (2009), Are the Determinants of Capital Structure Country or Firm Specific? Evidence from SMEs, (with Psillaki M.), Small Business Economics, forthcoming. 85

87 Παράρτηµα Ερωτηµατολόγιο Έρευνας 86

88 ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ: ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΣΤΗ ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΗΣΗ ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ 1. Ποιο είναι το νοµικό πρόσωπο της επιχείρησής; Ατοµική επιχείρηση Οµόρρυθµη εταιρία Ετερόρρυθµη εταιρία Εταιρία Περιορισµένης Ευθύνης (ΕΠΕ) Ανώνυµη Εταιρία (ΑΕ) 2. Πόσα άτοµα εργάζονται στην επιχείρησή (συµπεριλαµβανοµένου και εσάς); Ένα (αυτοαπασχολούµενος) Ποιος ήταν ο κύκλος εργασιών σας το προηγούµενο έτος; Έως 50 χιλ 51 έως 100 χιλ 101 έως 200 χιλ 201 έως 500 χιλ 501 χιλ. έως 1 εκ 1 εκ + 4. Πόσα χρόνια λειτουργεί η επιχείρησή;. Έτη 5. Ο διευθυντής της επιχείρησής είναι και ιδιοκτήτης της επιχείρησης; ΝΑΙ ΟΧΙ Η κύρια αγορά/ κλάδος που δραστηριοποιείστε είναι: Σε ετήσια βάση τι ποσοστό των πωλήσεων σας προέρχεται από πωλήσεις σε: ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΈΣ - Ι ΙΩΤΕΣ:.% ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ / ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΕΣ:.% ΗΜΟΣΙΟΥΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥΣ:.% ΣΥΝΟΛΟ 100% Κάνετε εξαγωγές; ΝΑΙ ΟΧΙ ραστηριοποιείστε και εκτός νοµού; ΝΑΙ ΟΧΙ Θέση στην επιχείρηση του ερωτώµενου: Ηλικία του ερωτώµενου: έτη Μορφωτικό επίπεδο του ερωτώµενου: Πτυχιούχος ΑΕΙ Πτυχιούχος ΤΕΙ Πτυχιούχος ΙΕΚ Απόφοιτος λυκείου/ Απόφοιτος γυµνασίου Απόφοιτος ηµοτικού επαγγελµατικής σχολής 87

89 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1. Ποια είναι η τρέχουσα διάρθρωση των κεφαλαίων σας µε βάση τους παρακάτω δείκτες; α. Βραχυπρόθεσµα δάνεια προς συνολικό κεφάλαιο (τα βραχυπρόθεσµα δάνεια λήγουν σε λιγότερο από ένα έτος) Καθόλου βραχυπρόθεσµα δάνεια 0,1%-20% 20,1%-40% 40,1%-60% 60,1%-80% Πάνω από 80% εν γνωρίζω β. Μακροπρόθεσµες υποχρεώσεις προς συνολικό κεφάλαιο (Οι µακροπρόθεσµες υποχρεώσεις περιλαµβάνουν τα εξής: µακροπρόθεσµα δάνεια, λοιπές µακροπρόθεσµες υποχρεώσεις) Καθόλου µακροπρόθεσµες υποχρ. 0,1%-20% 20,1%-40% 40,1%-60% 60,1%-80% Πάνω από 80% εν γνωρίζω 2 Θεωρείτε ότι η τρέχουσα χρηµατοδότηση είναι επαρκής για την ανάληψη των χρηµατοδοτικών σας αναγκών; ΝΑΙ ΟΧΙ 3. Εάν θέλετε να χρηµατοδοτήσετε µια νέα επένδυση, µε ποιο τρόπο θα ιεραρχούσατε (ταξινοµούσατε) τις διάφορες πηγές χρηµατοδότησης που θα χρησιµοποιούσατε; (1 = πρώτη επιλογή, 5 = τελευταία επιλογή). Εάν δεν θα επιλέγατε κάποια πηγή, µην τη συµπεριλάβετε στην ιεράρχηση. Χρήση αποθεµατικών Βραχυπρόθεσµο τραπεζικό δανεισµό Μακροπρόθεσµο τραπεζικό δανεισµό Αύξηση ιδίων κεφαλαίων από οικογένεια Αύξηση ιδίων κεφαλαίων εκτός οικογένειας Άλλο τρόπο (ποιον)... Α/Α 4. Έχετε αναζητήσει και πετύχει χρηµατοδότηση µέσω των παρακάτω φορέων; (Μπορείτε να συµπληρώσετε παραπάνω από ένα κουτάκι ανά γραµµή) Αναζήτησα Πέτυχα χρηµατοδότηση χρηµατοδότηση Οργανισµός Απασχόλησης Εργατικού υναµικού (ΟΑΕ ) Ελληνικός Οργανισµός Μικροµεσαίων Επιχειρήσεων (ΕΟΜΜΕΧ) Άλλα Ευρωπαϊκά προγράµµατα συγχρηµατοδότησης Αναπτυξιακός (Επενδυτικός) Νόµος Ταµείο Εγγυοδοσίας Μικρών και Πολύ Μικρών Επιχειρήσεων (ΤΕΜΠΜΕ) Ταµείο Ανάπτυξης Νέας Οικονοµίας (ΤΑΝΕΟ) 88

90 Εάν ΕΝ αναζητήσατε πρόσβαση σε χρηµατοδότηση, για ποιον λόγο; (Μπορείτε να συµπληρώσετε παραπάνω από ένα κουτάκι ανά στήλη) Άλλα Αναπτυξιακός ΟΑΕ ΕΟΜΜΕΧ προγράµµατα ΤΕΜΠΜΕ ΤΑΝΕΟ νόµος συγχρηµατοδ. εν γνωρίζω τον φορέα εν χρειάστηκε Είναι χρονοβόρες οι διαδικασίες έγκρισης εν εµπιστεύοµαι τον φορέα Πιστεύω ότι η πιθανότητα να µου εγκριθεί χρηµατοδότηση είναι πολύ µικρή Θεωρώ την όλη διαδικασία χάσιµο χρόνου Άλλος λόγος (ποιος) 5. Πόσο σηµαντικούς θεωρείτε τους φορείς αυτούς στην πρόσβαση στη χρηµατοδότηση; Καθόλου σηµαντικός Πολύ σηµαντικός ΟΑΕ ΕΟΜΜΕΧ Άλλα προγράµµατα συγχρηµατοδότησης Αναπτυξιακός (Επενδυτικός) Νόµος ΤΕΜΠΜΕ ΤΑΝΕΟ Κατά τη χρηµατοδότηση των λειτουργικών δραστηριοτήτων (καθηµερινές δραστηριότητες), µε ποιο τρόπο θα ιεραρχούσατε τις διάφορες πηγές χρηµατοδότησης που χρησιµοποιείτε; (1 = πρώτη επιλογή, 7 = τελευταία επιλογή). Α/Α Χρήση αποθεµατικών Βραχυπρόθεσµο τραπεζικό δανεισµό Μακροπρόθεσµο τραπεζικό δανεισµό Αύξηση ιδίων κεφαλαίων από οικογένεια Αύξηση ιδίων κεφαλαίων εκτός οικογένειας Υπερανάληψη (overdraft) Χρηµατοδοτική µίσθωση (leasing) Άλλο τρόπο (ποιον)... 89

91 7. Σχετικά µε τον τραπεζικό δανεισµό: Πολύ δύσκολη Πολύ εύκολη Πιστεύετε ότι σήµερα η πρόσβαση στον τραπεζικό δανεισµό είναι: Πιστεύετε ότι σήµερα, σε σχέση µε το παρελθόν, η πρόσβαση στον τραπεζικό δανεισµό είναι: Κατά πόσο συµφωνείτε µε τα παρακάτω, ως εµπόδια στον τραπεζικό δανεισµό; ιαφωνώ απολύτως Συµφωνώ απολύτως Οι τράπεζες απαιτούν πάρα πολλές πληροφορίες, προκειµένου να εγκρίνουν τη χρηµατοδότηση Οι τράπεζες απαιτούν υπερβολικά υψηλές εγγυήσεις προκειµένου να εγκρίνουν τη χρηµατοδότηση Οι γραφειοκρατικοί µηχανισµοί είναι υπερβολικοί Τα επιτόκια δανεισµού είναι πολύ υψηλά εν υπάρχουν ελκυστικά προγράµµατα για ΜΜΕ (π.χ. µικροδανεισµός) Η ενδιάµεση περίοδος συµφωνίαςχορήγησης του δανείου είναι µεγάλη Οι τράπεζες δεν είναι διατεθειµένες να αναλάβουν τους κινδύνους που συνεπάγεται η χρηµατοδότηση µιας ΜΜΕ Έχετε πρόσφατα (µέσα στα τελευταία τρία έτη) κάνει αίτηση για δάνειο µικρότερο των (µικρό δάνειο); ΝΑΙ ΟΧΙ 10. Πόσο σηµαντικοί είναι οι παρακάτω λόγοι για την επιλογή σας υπέρ ενός µικρού δανείου; Καθόλου σηµαντικός Πολύ σηµαντικός Λιγότερες εγγυήσεις Πιο απλές διαδικασίες λήψης του δανείου Πιο άµεση παροχή του δανείου (από θέµα χρόνου) Πιο ασφαλής και γρήγορη αποπληρωµή του δανείου

92 Β. Χρηµατοδοτικές υποδοµές και Μικροµεσαίες επιχειρήσεις 91

93 ΣΥΝΟΨΗ Το έργο µε τίτλο «Χρηµατοδοτικές Υποδοµές και Μικροµεσαίες Επιχειρήσεις ΜΜΕ» εκπονήθηκε την περίοδο Ιανουαρίου Μαΐου 2009, µεσούσης δηλαδή της χρηµατοπιστωτικής και οικονοµικής κρίσης, στην ελληνική, ευρωπαϊκή και παγκόσµια αγορά. Κατά την διάρκεια της προαναφερόµενης περιόδου και στα πλαίσια του έργου, πραγµατοποιήθηκε Έρευνα Αγοράς από το ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ σε µικρές (ΜΕ) και πολύ µικρές (ΠΜΕ) επιχειρήσεις της χώρας µας και πιθανώς οι επιχειρηµατίες του δείγµατος να απάντησαν επηρεασµένοι, ως ένα βαθµό, από την δυσµενή οικονοµική συγκυρία και συνεπώς µε µια τάση απαισιοδοξίας για το άµεσο µέλλον. Ωστόσο, τα ευρήµατα και κατ επέκταση τα µηνύµατα από το έργο αυτό είναι πολλά και σηµαντικά, όπως θα διαπιστώσει ο αναγνώστης καθώς θα διατρέχει την µελέτη αυτή. Το κεντρικό όµως µήνυµα είναι ένα: Η Ελλάδα, συγκρινόµενη µε τα αναπτυγµένα κράτη-µέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.), υστερεί δραµατικά στις χρηµατοοικονοµικές υποδοµές της και συνεπώς στην ποιότητα και ποσότητα των προσφερόµενων χρηµατοοικονοµικών προϊόντων και υπηρεσιών προς τις ΜΕ και ΠΜΕ. Σε ένα βαθµό λοιπόν η εσωστρέφεια και η χαµηλή ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονοµίας οφείλεται και στο χαµηλό επίπεδο των χρηµατοοικονοµικών υποδοµών της. Η χώρα µας βιώνει µια σοβαρή χρηµατοπιστωτική και οικονοµική κρίση συνοδευόµενη από δυσθεώρητα ελλείµµατα εµπορικού ισοζυγίου και ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, υπερβολικά υψηλά δηµοσιονοµικά ελλείµµατα και δυσβάστακτο δηµόσιο χρέος. Για την αντιµετώπιση όλων αυτών των παθογενειών, για την υπέρβαση της κρίσης και για µια νέα δυναµική πορεία της ελληνικής οικονοµίας απαιτείται η εφαρµογή ενός νέου µοντέλου οικονοµικής και κοινωνικής ανάπτυξης, που θα δώσει έµφαση όχι πια στην υπερκατανάλωση, αλλά στην ενίσχυση της µακροχρόνιας αποταµίευσης, στην τόνωση της εγχώριας παραγωγής και στην ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων. Όµως, το νέο µοντέλο για να επιτύχει πρέπει να στηριχθεί και σε νέες χρηµατοδοτικές υποδοµές που θα επινοήσουν, θα σχεδιάσουν και θα προσφέρουν κατάλληλα χρηµατοοικονοµικά προϊόντα και υπηρεσίες στην ελληνική αγορά, µε σκοπό να ικανοποιήσουν, ει δυνατόν, πολλές νέες και σύνθετες χρηµατοοικονοµικές ανάγκες των ελληνικών επιχειρήσεων και δη των ελληνικών ΜΕ και ΠΜΕ. Αξίζει να τονιστεί ότι οι ελληνικές ΜΜΕ εντοπίζουν ανεπάρκεια στο χρηµατοοικονοµικό κλάδο της χώρας µας διατυπώνοντας την άποψη ότι ο κλάδος αυτός αδυνατεί να προσφέρει στην συντριπτική πλειοψηφία των 92

94 ΜΜΕ εξειδικευµένα χρηµατοδοτικά προϊόντα. 18 Για το λόγο αυτό και ειδικά µετά την εµφάνιση της χρηµατοπιστωτικής κρίσης, που συνέβαλε στην αύξηση του κόστους δανεισµού και στη δυσκολότερη προσφυγή των ΜΜΕ στο χρηµατοπιστωτικό σύστηµα, επιµελητήρια και επαγγελµατικοί φορείς της χώρας µας προτείνουν την ενδυνάµωση του υφιστάµενου ελληνικού χρηµατοοικονοµικού συστήµατος µέσω, µεταξύ των άλλων, της δηµιουργίας νέων χρηµατοδοτικών εργαλείων και νέου φορέα στήριξης των ΜΕ και ΠΜΕ. Αλλά και η έρευνα αγοράς που διενεργήθηκε στα πλαίσια της παρούσας µελέτης αποκαλύπτει ότι το 80% των επιχειρηµατιών του δείγµατος τάσσεται υπέρ της ίδρυσης ενός φορέα στήριξης των ΜΕ και ΠΜΕ, το ίδιο δε κατέδειξε και άλλη πρόσφατη έρευνα αγοράς, όπου «το 77,4% των ερωτηθέντων δηλώνει ότι η Ίδρυση Τράπεζας αποκλειστικά για δανειοδότηση ΜΕ θα συµβάλλει στη βελτίωση της κατάστασης που βρίσκονται σήµερα οι ΜΕ». 19. Εποµένως, για να µπορέσει ο χρηµατοοικονοµικός κλάδος να στηρίξει την ελληνική επιχειρηµατικότητα και την εφαρµογή ενός νέου µοντέλου οικονοµικής και κοινωνικής ανάπτυξης πρέπει να συµπληρωθεί από νέους φορείς, εταιρείες και χρηµατοδοτικά εργαλεία στήριξης των ΜΕ και ΠΜΕ και να εµπλουτιστεί από µια ευρεία γκάµα προϊόντων, υπηρεσιών και προγραµµάτων ικανών να καλύψουν όλες τις χρηµατοοικονοµικές ανάγκες των επιχειρήσεων. Για να γίνει αυτό πραγµατικότητα, είναι ανάγκη να ακολουθηθεί στη χώρα µας η ίδια φιλοσοφία και µεθοδολογία που εφαρµόζεται για την υλοποίηση έργων εθνικής εµβέλειας. Για παράδειγµα, το επίπεδο του κλάδου µεταφορών κρίνεται ικανοποιητικό όταν διαθέτει όχι µόνο ένα άρτιο δίκτυο αυτοκινητόδροµων, αλλά και σιδηροδρόµους, αεροδρόµια, ελικοδρόµια, λιµάνια, µαρίνες, αλιευτικά καταφύγια, γέφυρες κλπ τα οποία βέβαια, όπου αυτό είναι εφικτό συνδέονται µεταξύ τους και συµπληρώνονται και από άλλα έργα υποδοµής. Το έλλειµµα των χρηµατοοικονοµικών υποδοµών οφείλεται βασικά στο γεγονός της µη παρέµβασης και συνδροµής του κράτους 20 στη δηµιουργία ειδικών και αναγκαίων για την οικονοµική και κοινωνική ανάπτυξη χρηµατοπιστωτικών φορέων και προγραµµάτων καθώς και στη µη προώθηση κατάλληλου θεσµικού πλαισίου για νέα χρηµατοοικονοµικά προϊόντα / προϊόντα υπέρ ΜΕ και ΠΜΕ. 18 Σε έρευνα που διεξήχθη τον Ιούλιο του 2007 από την ΚΑΠΑ Research για λογαριασµό του ΕΒΕΑ, µόνο το 37,9% των ΜΜΕ δήλωσε ότι οι Τράπεζες προσφέρουν αρκετά εξειδικευµένα προϊόντα προσαρµοσµένα στις ιδιαιτερότητες των επιχειρήσεων 19 Η έρευνα διενεργήθηκε από την MARC A.E. για λογαριασµό του ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ, σε δείγµα 1010 επιχειρήσεων την περίοδο 27 Απριλίου έως 4 Μαΐου Με εξαίρεση το Ταµείο Νέας Οικονοµίας (ΤΑΝΕΟ), που συµµετέχει σε άλλα Ταµεία Συµµετοχών που επενδύουν σε ΜΜΕ και συστάθηκε το έτος 2000 (Ν.2843/2000) καθώς και το Ταµείο Εγγυοδοσίας Μικρών και Πολύ Μικρών Επιχειρήσεων (ΤΕΜΠΜΕ) που ιδρύθηκε το έτος 2002 (Ν.3066/2002) 93

95 Στο σηµείο αυτό, αξίζει έστω και επιγραµµατικά να επισηµανθούν τα κάτωθι: Η Ελλάδα δεν διαθέτει ειδικό πιστοδοτικό φορέα στήριξης των ΜΕ και ΠΜΕ, σε αντίθεση µε τα περισσότερα αναπτυγµένα κράτη - µέλη της Ε.Ε. όπως π.χ. η Αυστρία, η Σουηδία, η Φινλανδία κλπ, που χρησιµοποιούν παρεµφερείς φορείς εδώ και δεκαετίες. Αυτή η απουσία είναι ιδιαίτερα αισθητή, αν αναλογιστεί κανείς ότι στον ελληνικό χώρο κυριαρχούν οι ΠΜΕ, που αποτελούν το 97,4% του συνόλου των ελληνικών επιχειρήσεων (περίπου επιχειρήσεις), οι επιχειρήσεις δηλαδή που απασχολούν λιγότερα από 10 άτοµα και ο ετήσιος κύκλος εργασιών τους δεν ξεπερνά τα 2 εκατ. ευρώ. Το εγγυοδοτικό σύστηµα της χώρας µας που εκπροσωπείται από την ΤΕΜΠΜΕ Α.Ε. η οποία λειτουργεί στην ελληνική αγορά από τις αρχές του 2004 ως χρηµατοδοτικό ίδρυµα υπό την εποπτεία της ΤτΕ, δεν κρίνεται επαρκές τόσο από την πλευρά των προσφερόµενων προϊόντων και την κάλυψη των χρηµατοοικονοµικών εργαλείων όσο και κυρίως από την απουσία αλληλοσυµπληρούµενων φορέων, όπως π.χ. εθνικών ή περιφερειακών Ταµείων Αντεγγύησης ή εταιριών Αµοιβαίων Εγγυήσεων. Για παράδειγµα, αν υπήρχε παρέµβαση του κράτους µε τη δηµιουργία Ταµείου Αντεγγύησης αυτό θα προκαλούσε διπλό όφελος στο εγγυοδοτικό σύστηµα της χώρας µας: o πρώτον, οι κρατικές αντεγγυήσεις µε την κάλυψη µέρους των τελικών ζηµιών της ΤΕΜΠΜΕ Α.Ε. θα διατηρούσαν, κάτω από ορισµένες προϋποθέσεις, ανέπαφα ή ελάχιστα αποµειωµένα τα ίδια κεφάλαια της εταιρείας εγγυήσεων µε ό,τι αυτό συνεπάγεται (διατήρηση φήµης της εταιρείας, διατήρηση εµπιστοσύνης της αγοράς στο εγγυοδοτικό σύστηµα, ικανότητα παροχής εγγυήσεων κλπ) o δεύτερον, τα εγγυοδοτικά προϊόντα της ΤΕΜΠΜΕ Α.Ε. θα αποτελούσαν τα ελκυστικότερα προϊόντα στην χρηµατοπιστωτική και χρηµατοδοτική αγορά, βοηθώντας έτσι την ΤΕΜΠΜΕ Α.Ε. να µεγιστοποιεί τη παροχή εγγυήσεων και συνεπώς να επωφελείται από το εγγυοδοτικό σύστηµα ο µέγιστος δυνατός αριθµός ΜΕ και ΠΜΕ. Είναι χαρακτηριστικό ότι από την εκκίνηση της ΤΕΜΠΜΕ τίθεται διαρκώς το ίδιο ερώτηµα από τον επιχειρηµατικό κόσµο. «Γιατί οι τράπεζες προτιµούν να λαµβάνουν ως εξασφάλιση αστικά ακίνητα αντί της εγγύησης της ΤΕΜΠΜΕ;». Η απάντηση είναι η ακόλουθη: Σύµφωνα µε τη Βασιλεία ΙΙ και τις πράξεις του ιοικητή της ΤτΕ, όταν π.χ. σε ένα δάνειο ύψους ευρώ δίδεται εγγύηση της ΤΕΜΠΜΕ 80% και ουδεµία άλλη εξασφάλιση από την ΜΜΕ τότε η Τράπεζα 94

96 οφείλει να δεσµεύσει ευρώ ή 4,4% του ύψους του δανείου. Αν ένα άλλο δάνειο ύψους ευρώ έχει ως εξασφάλιση ακίνητο ή αξία του οποίου ανέρχεται σε ευρώ τότε η Τράπεζα οφείλει να δεσµεύσει ευρώ ή 2,8% του ύψους του δανείου. Αν όµως υπήρχε η κρατική αντεγγύηση στο εγγυηµένο ποσό της ΤΕΜΠΜΕ π.χ. αντεγγύηση 55%, τότε η Τράπεζα θα δέσµευε ευρώ ή 2,64% του ύψους του δανείου και συνεπώς οποιοδήποτε τραπεζικό στέλεχος θα προτιµούσε, ceteris paribus, τα εγγυοδοτικά προϊόντα της ΤΕΜΠΜΕ παρά την προσηµείωση του αστικού ακινήτου. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει αγορά υβριδικής χρηµατοδότησης (mezzanine finance) των ΜΕ και ΠΜΕ, ούτε αγορά µικροδανείων ή θεσµικό πλαίσιο λειτουργίας των αγορών αυτών, µε αποτέλεσµα οι εναλλακτικές λύσεις χρηµατοδότησης των επιχειρήσεων να περιορίζονται αισθητά. Αξίζει να υπογραµµιστεί ότι η αγορά των υβριδικών κεφαλαίων (π.χ. δάνεια µειωµένης εξασφάλισης, συµµετοχικά δάνεια, «χαλαρή» εταιρική συµµετοχή, µετατρέψιµο οµολογιακό δάνειο, µετατρέψιµο δάνειο, προνοµιούχες µετοχές, κλπ) υπέρ των ΜΜΕ έχει ήδη κάνει την εµφάνισή της σε πολλά κράτη-µέλη της Ε.Ε. (π.χ. Γερµανία, Γαλλία, Σουηδία, Αυστρία, Ολλανδία κλπ). Η παρέµβαση των κρατών στην αγορά αυτή είναι αξιοσηµείωτη στοχεύοντας στο περιορισµό ή ακόµη και στην εξαφάνιση των µειονεκτηµάτων της. 21 Στην αγορά των µικροδανείων έχει διαµορφωθεί µια νέα τάξη πραγµάτων, όπου συνυπάρχουν «παίκτες» του χρηµατοπιστωτικού συστήµατος (π.χ. εµπορικές, συνεταιριστικές τράπεζες και τράπεζες επενδύσεων) και «παίκτες» των οποίων τους όρους παρουσίας τους στην αγορά ορίζει ένα ειδικό νοµικό και θεσµικό πλαίσιο (π.χ. Γαλλία, Ρουµανία). Η παρέµβαση του κράτους είναι ουσιαστική µε σκοπό την εξάλειψη των µειονεκτηµάτων της αγοράς των µικροδανείων καθώς και τη προώθηση αυτής, µέσω π.χ. παροχής εγγυήσεων µε υψηλό ποσοστό (80%) κάλυψης του κινδύνου (π.χ. Γερµανία), παροχής δανείων από «κρατικό» φορέα (π.χ. Kfw, Γερµανία) µε όρους ευνοϊκούς σε εµπορικές τράπεζες για να τα διοχετεύσουν στη συνέχεια στην αγορά των µικροδανείων, ή µε την παροχή δανείων από περιφέρεια ή δήµο σε εµπορικές τράπεζες που προωθούνται στην αγορά µε την µορφή µικροδανείων και είναι εγγυηµένα στη συνέχεια από κρατική τράπεζα (π.χ. Αυστρία) ή µέσω 21 Για παράδειγµα επειδή τα υβριδικά δάνεια είναι ακριβότερα από τα κλασσικά δάνεια εφαρµόζονται προγράµµατα µερικής µείωσης του επιτοκίου των υβριδικών δανείων (π.χ. Γερµανία). Επειδή ο κίνδυνος αυτών των µορφών χρηµατοδότησης είναι αρκετά υψηλός παρέχεται εγγύηση σε διάφορες µορφές υβριδικών κεφαλαίων από κρατικούς φορείς εγγυήσεων (π.χ. Αυστρία, Σουηδία). Ακόµη, επειδή απαιτείται στην αγορά των υβριδικών κεφαλαίων η πιστοληπτική διαβάθµιση / βαθµολόγηση (rating) των ΜΜΕ και µάλιστα υψηλό rating µε αποτέλεσµα να αποκλείεται, a priori, η συντριπτική πλειοψηφία των ΜΜΕ από την αγορά αυτή επιτρέπεται µετά την αρχική εµπειρία του θεσµού, η χρήση «χαλαρότερων» κριτηρίων βαθµολόγησης (π.χ. στη Γερµανία µπορούν να ενταχθούν στην αγορά υβριδικών κεφαλαίων ΜΜΕ µε rating ΒΒ- αντί µέχρι πρότινος ΒΒΒ+ και µε αιτούµενα ποσά δανείων ενός (1) εκατ. ευρώ αντί µέχρι πρότινος 2 εκατ. ευρώ). 95

97 πληρωµής µέρους της ζηµιάς των µικροδανείων από το κράτος, περιφέρειες κλπ (π.χ. Adie, Γαλλία). Τέλος, δεν θα πρέπει να µείνει απαρατήρητο ότι τα τελευταία χρόνια δίδεται ιδιαίτερη έµφαση σε πολλά κράτη-µέλη της Ε.Ε. για την ανάπτυξη της αγοράς χρηµατοδότησης αρχικών σταδίων µιας επιχείρησης (early-stage) και ειδικότερα της αγοράς Επιχειρηµατικών Αγγέλων (business angels). Μεταξύ των µέτρων που έχουν εφαρµοστεί διακρίνουµε την κρατική χρηµατοδότηση για την ίδρυση ή διαχείριση δικτύων, περιφερειακών ή εθνικών, Επιχειρηµατικών Αγγέλων και την παροχή φορολογικών κινήτρων σε εύπορους ιδιώτες µε σκοπό να συµµετάσχουν αυτοί σε ΜΕ και µάλιστα σε επενδύσεις της µορφής seed capital και start-up capital, δηλαδή στα στάδια υλοποίησης µιας ιδέας και εκκίνησης µιας επιχείρησης, όπου ο κίνδυνος είναι αρκετά υψηλός. Από τα µηνύµατα που εκπέµπει η ανάλυση των χρηµατοδοτικών υποδοµών των κρατών - µελών της Ε.Ε. αξίζει να αναφερθεί για την παρέµβαση του κράτους επίσης ότι : Πρώτον, η παρέµβαση του κράτους υπέρ των ΜΜΕ στα πλέον αναπτυγµένα κράτη - µέλη της Ε.Ε. αποτελεί εδώ και χρόνια µια πραγµατικότητα και δεν είναι απόρροια της πρόσφατης χρηµατοπιστωτικής και οικονοµικής κρίσης. Μια παρέµβαση άµεση µε τη δηµιουργία (µε ή χωρίς τη συµµετοχή του ιδιωτικού τοµέα), συµπληρωµατικών φορέων, εταιριών, µηχανισµών, προγραµµάτων και ειδικού νοµικού και θεσµικού πλαισίου, µε σκοπό τη κάλυψη των κενών, των αγκυλώσεων και των ελλείψεων του υφιστάµενου χρηµατοοικονοµικού κλάδου. Αυτό που θα πρέπει ιδιαίτερα να τονιστεί είναι ότι στα περισσότερα αναπτυγµένα κράτη - µέλη της Ε.Ε. έµφαση δίδεται στη δηµιουργία ενός πλέγµατος χρηµατοδοτικών υποδοµών µε σκοπό όχι µόνο τη προσφορά πληθώρας χρηµατοοικονοµικών προϊόντων, αλλά και τη δηµιουργία συνεργιών µεταξύ των χρηµατοδοτικών υποδοµών και των προγραµµάτων της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ) και του Ευρωπαϊκού Ταµείου Επενδύσεων (ΕΤΑΕ). εύτερον, η παρέµβαση του κράτους είναι στοχευµένη και εξειδικευµένη µε επιδίωξη όµως πάντα τη κάλυψη του κενού της αγοράς, δηλαδή την κάλυψη των αιτηµάτων, των επενδύσεων και των επενδυτικών εγχειρηµάτων που δεν επιθυµεί ή που δεν µπορεί να χρηµατοδοτήσει το υφιστάµενο χρηµατοοικονοµικό σύστηµα. Εποµένως, η παρέµβαση του κράτους αποσκοπεί σε ένα µικρό σχετικά µερίδιο της αγοράς, αν αναλογιστεί κανείς ότι όπως στην Ελλάδα έτσι και στην Ε.Ε. ένα µεγάλο ποσοστό των χρηµατοοικονοµικών αναγκών των επιχειρήσεων καλύπτεται µε την µορφή της αυτοχρηµατοδότησης και ένα σηµαντικό ποσοστό µέσω του χρηµατοπιστωτικού και χρηµατοδοτικού συστήµατος. 96

98 Τρίτον, η παρέµβαση του κράτους για τη δηµιουργία ή ανάπτυξη των χρηµατοοικονοµικών υποδοµών στηρίζεται πάντα στη φιλοσοφία ότι η χρήση των κρατικών πόρων πρέπει να επιτυγχάνει τη µέγιστη κινητοποίηση κεφαλαίων του ιδιωτικού τοµέα και την επίτευξη του µέγιστου πολλαπλασιαστικού αποτελέσµατος για την οικονοµία και την κοινωνία, ώστε το τελικό αποτέλεσµα από τη σύγκριση κόστους και οφέλους από την παρέµβαση του κράτους να έχει θετικό πρόσηµο. Τα χρησιµοποιούµενα κρατικά κεφάλαια, πρέπει να εµπεριέχουν τον χαρακτήρα της ανακύκλωσης, ώστε να παράγεται το καλύτερο δυνατό αποτέλεσµα επί του προϋπολογισµού, του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος και της απασχόλησης. 22 Σε ό,τι αφορά την χρηµατοδότηση των ελληνικών ΜΕ και ΠΜΕ (έρευνα γραφείου) αξίζει να υπογραµµιστούν τα εξής : Η χρηµατοδότηση των χρηµατοοικονοµικών αναγκών των ΜΕ και ΠΜΕ γίνεται κυρίως µε την µορφή της αυτοχρηµατοδότησης, ενώ τα προγράµµατα της Ε.Ε. και του Ελληνικού ηµοσίου καλύπτουν ένα πολύ µικρό ποσοστό αυτών των αναγκών (περίπου 2-3%). Το χρηµατοπιστωτικό και χρηµατοδοτικό σύστηµα καλύπτει περίπου το 12-15% των χρηµατοδοτικών αναγκών των ΠΜΕ και ΜΕ και στο σύστηµα αυτό κυριαρχούν οι χρηµατοδοτήσεις των τραπεζών (87% του συνόλου των υπολοίπων την χωρίς τις τιτλοποιήσεις δανείων). Ο αριθµός των ΠΜΕ και ΜΕ µε επιχειρηµατικά δάνεια (όχι προσωπικά, καταναλωτικά ή στεγαστικά δάνεια) εκτιµάται ότι ανέρχεται σε µε τα υπόλοιπα των δανείων αυτών, την , να προσεγγίζουν τα 30 δισ. ευρώ ή το 23% του συνόλου των επιχειρηµατικών δανείων συµπεριλαµβανοµένων και των τιτλοποιηµένων δανείων. Ο επιχειρηµατικός κόσµος διαµαρτύρεται - διαχρονικά - ότι το κόστος τραπεζικού δανεισµού είναι υψηλό στην Ελλάδα. Για να καταστεί όµως το µέσο κόστος δανεισµού µιας ελληνικής ΜΕ και ΠΜΕ ισοδύναµο µε αυτό αντίστοιχης επιχείρησης της ζώνης του ευρώ, κάτι που ζητά επανειληµµένα ο επιχειρηµατικός κόσµος της χώρας µας, πρέπει: 22 Τα χαρακτηριστικά αυτά είχε η ΤΕΜΠΜΕ Α.Ε. στα πρώτα πέντε (5) έτη παρουσίας της στην ελληνική αγορά. Το Ελληνικό ηµόσιο κατέβαλε το ποσό των 79,2 εκατ. ευρώ (33% του µετοχικού κεφαλαίου της ΤΕΜΠΜΕ Α.Ε.) τη τριετία και µέχρι την είχε εισπράξει από τη λειτουργία της ΤΕΜΠΜΕ υπό τη µορφή µερισµάτων, φόρου εισοδήµατος κ.λπ τουλάχιστον 34,6 εκατ. ευρώ ή το 43,7 % της ονοµαστικής συνεισφοράς του και µάλιστα σε µια περίοδο που το δηµόσιο χρέος καλπάζει. Εποµένως αν η διαχείριση της ΤΕΜΠΜΕ Α.Ε. είναι και στο µέλλον συνετή και ορθολογική όπως την πρώτη πενταετία, τότε σε σχετικά µικρό χρονικό διάστηµα το Ελληνικό ηµόσιο θα εισπράξει, και µάλιστα σε παρούσα αξία, τα κεφάλαια που κατέβαλε. Παράλληλα θα συνεχίσει να λειτουργεί η ΤΕΜΠΜΕ ως εγγυοδοτικός φορέας δηµιουργώντας τεράστια πολλαπλασιαστικά οφέλη για την ελληνική κοινωνία και οικονοµία. 97

99 o Να βελτιωθεί ουσιωδώς η πιστοληπτική διαβάθµιση της χώρας µας, η πιστοληπτική διαβάθµιση των ελληνικών τραπεζών και η πιστοληπτική διαβάθµιση των ελληνικών ΠΜΕ και ΜΕ. o Να βελτιωθεί η δοµή και η λειτουργία των ελληνικών τραπεζών και το υφιστάµενο νοµικό πλαίσιο που σχετίζεται µε το χρόνο εκποίησης των ασφαλειών που κατέχουν οι τράπεζες o Να γίνουν σηµαντικές ανακατατάξεις και αναπροσαρµογές στη στρατηγική και τις πολιτικές του χρηµατοπιστωτικού συστήµατος, η έλλειψη χρηµατοδοτικών υποδοµών στη χώρα µας, που περιορίζει τις δυνατότητες ανάπτυξης της Ελληνικής Επιχειρηµατικότητας συνοδεύεται δυστυχώς και από ένα σοβαρό έλλειµµα του τραπεζικού συστήµατος. Οι ελληνικές τράπεζες δεν κατάφεραν να παίξουν το ρόλο του «καθοδηγητή» και «εµπνευστή» για την απόρριψη του αδιεξόδου µοντέλου ανάπτυξης της χώρας µας που οδήγησε σε δυσθεώρητα ελλείµµατα του εµπορικού ισοζυγίου και του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Απέφυγαν να χρηµατοδοτήσουν συστηµατικά τοµείς και δράσεις της λεγόµενης νέας οικονοµίας ή της «πράσινης» ανάπτυξης. εν προχώρησαν στη δηµιουργία νέων χρηµατοδοτικών προϊόντων (π.χ. mezzanine finance) για ΜΕ και ΠΜΕ, ούτε εξειδικευµένων προϊόντων για επιχειρήσεις εγκατεστηµένες σε περιοχές µε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά (π.χ. τα νησιά µας). ίστασαν να δηµιουργήσουν οι ίδιες ή από κοινού µε το κράτος ή την Ε.Ε. µικτά συστήµατα εγγυήσεων και αντεγγυήσεων που θα λειτουργούσαν σε περιόδους κρίσης, όπως συµβαίνει το τελευταία χρόνο, ως εργαλεία αντικυκλικού χαρακτήρα και ως συµπληρωµατικοί µηχανισµοί του υφιστάµενου εγγυοδοτικού συστήµατος της χώρας. Εδώ και µερικούς µήνες, λόγω της παγκόσµιας χρηµατοπιστωτικής κρίσης οι τράπεζες εφαρµόζουν αυστηρότερα κριτήρια καθώς αναµένουν άνοδο των πιστωτικών κινδύνων και επισφαλειών και χορηγούν δάνεια µε φειδώ. Αυτό επιβεβαιώνεται από όλες τις έρευνες αγοράς που έχουν διεξαχθεί µετά την εµφάνιση της χρηµατοπιστωτικής κρίσης στη χώρα µας (Σεπτέµβριος 2008) που δείχνουν ότι οι ΜΜΕ δυσκολεύονται έτι περισσότερο να προσεγγίσουν το χρηµατοπιστωτικό σύστηµα και οι όροι δανεισµού τους καθίστανται δυσµενέστεροι. Γι αυτό µάλιστα το λόγο ζητείται και απαιτείται από τον επιχειρηµατικό κόσµο η παρέµβαση του κράτους ώστε να διορθωθεί η στρέβλωση του χρηµατοπιστωτικού συστήµατος. Από τα ευρήµατα της έρευνας αγοράς που διενεργήθηκε την περίοδο Ιανουαρίου -Μαρτίου 2009, περίοδο της χρηµατοπιστωτικής και οικονοµικής κρίσης και στη χώρα µας, αξίζει ιδιαίτερα να επισηµανθούν τα παρακάτω: Πρώτον, έξι (6) στις δέκα (10) ΜΕ και ΠΜΕ καλύπτουν εν µέρει ή δεν καλύπτουν καθόλου τις χρηµατοοικονοµικές τους ανάγκες. Αξιοσηµείωτο είναι ότι ένας σηµαντικός αριθµός επιχειρήσεων (8% των ερωτηθέντων που απάντησαν θετικά ή αρνητικά ή για µια τάξη µεγέθους σε επίπεδο 98

100 χώρας επιχειρήσεις σε σύνολο επιχειρήσεων ) δεν καλύπτουν καθόλου τις χρηµατοοικονοµικές τους ανάγκες, ενώ το 25% του δείγµατος (σε επίπεδο χώρας, περίπου επιχειρήσεις) καλύπτει ένα µέρος (από 5% έως και το 50%) των χρηµατοοικονοµικών του αναγκών. εύτερον, ο κυριότερος τρόπος κάλυψης των χρηµατοοικονοµικών αναγκών των ΠΜΕ και ΜΕ παραµένει η αυτοχρηµατοδότηση (όπως δείχνουν επί δύο δεκαετίες όλες οι έρευνες αγοράς στη χώρα µας), µε τον τραπεζικό δανεισµό να καλύπτει τη δεύτερη θέση. Τέσσερις (4) στις δέκα (10) επιχειρήσεις καλύπτουν πλήρως (100%) τις χρηµατοδοτικές τους ανάγκες µε τη µορφή της αυτοχρηµατοδότησης. Κάλυψη Χρηµατοοικονοµικών αναγκών τη τελευταία διετία (θετικών ή αρνητικών απαντήσεων) % αναγκών που καλύφθηκε Τρόπος κάλυψης Σύνολο (%) Αυτοχρηµατοδότηση Τραπεζικά Επιχειρηµατικά άνεια Στεγαστικά, Προσωπικά, Καταναλωτικά άνεια Leasing Ε.Ε. /ΚΠΣ / ΕΣΠΑ Venture Capital, factoring, Άλλο Τρίτον, την επόµενη διετία ένας µικρότερος αριθµός επιχειρήσεων (28% έναντι 43% την προηγούµενη διετία) προβλέπεται να καλύψει µέσω αυτοχρηµατοδότησης το 100% των οικονοµικών του αναγκών, ενώ παράλληλα ένας µεγαλύτερος αριθµός επιχειρήσεων 17% (έναντι 9% της προηγούµενης διετίας) αναµένεται ότι δεν θα καταφέρει να καλύψει καθόλου τις ανάγκες του. Επίσης το 63% των ερωτηθέντων αναµένεται να προσφύγει στον τραπεζικό δανεισµό έναντι ποσοστού µόλις 26% την προηγούµενη διετία. Αν η πρόθεση αυτή των ΜΕ και ΠΜΕ για υψηλότερη ζήτηση δανείων καταστεί πραγµατικότητα στην επόµενη διετία, τότε προβλέπεται περισσότερες από επιχειρήσεις, πολλές δε εξ αυτών για πρώτη φορά, να προσεγγίσουν το χρηµατοπιστωτικό και χρηµατοδοτικό σύστηµα της χώρας µας. 99

101 Προσφυγή στο τραπεζικό δανεισµό (σε % του συνόλου) ΝΑΙ ΟΧΙ Προηγούµενη διετία 26% 74% Επόµενη διετία 63% 37% Τέταρτον, την τελευταία διετία, ένας (1) στους τέσσερις (4) ερωτηθέντες επιχειρηµατίες προσέφυγε στο τραπεζικό δανεισµό ή σε αναγωγή χώρας περίπου επιχειρήσεις. Επίσης, ένας σηµαντικός αριθµός επιχειρήσεων (18% των αιτηµάτων ή για µια τάξη µεγέθους σε αναγωγή χώρας περίπου ΜΕ και ΠΜΕ) βρήκε κλειστή την πόρτα του τραπεζικού συστήµατος στο αίτηµά του για δανεισµό για πολλούς αλλά γνωστούς λόγους όπως π.χ. µικρό µέγεθος επιχείρησης ή έλλειψη εµπειρίας ή έλλειψη επαρκών εξασφαλίσεων ή κάλυψη ανώτατου ορίου χρηµατοδότησης ή µη ευνοϊκές προοπτικές επιχείρησης / κλάδου ή µη εκπλήρωση προηγούµενων υποχρεώσεων ή λόγω Τειρεσία 23. Σε ότι αφορά τον βαθµό ευκολίας ή δυσκολίας δανεισµού περίπου µία (1) στις τρεις (3) επιχειρήσεις θεωρεί ότι δύσκολα πήρε το δάνειο, ενώ από τις επιχειρήσεις που σκοπεύουν να δανειστούν την επόµενη διετία το 50% των επιχειρήσεων θεωρεί ότι θα αντιµετωπίσει δυσκολίες για τη σύναψη δανείου. Πέµπτον, τα τραπεζικά δάνεια της προηγούµενης διετίας χρησιµοποιήθηκαν για να καλύψουν λειτουργικές ή επενδυτικές δαπάνες των επιχειρήσεων, άλλα σε ορισµένες περιπτώσεις (σχεδόν δύο στις δέκα επιχειρήσεις) χρησιµοποιήθηκαν επίσης και για την κάλυψη δαπανών του οικογενειακού προϋπολογισµού ή για την εκπλήρωση προηγούµενων υποχρεώσεων, το ίδιο δε φαινόµενο αναµένεται να επαναληφθεί και την επόµενη διετία. Έκτον, η µη κάλυψη των χρηµατοοικονοµικών αναγκών των ΜΕ και ΠΜΕ την επόµενη διετία θα επηρεάσει δυσµενέστατα την παραγωγή, τις πωλήσεις και την απασχόληση, ενώ παράλληλα εκτιµάται ότι δεν θα επιτρέψει σε ένα µεγάλο αριθµό των ΜΕ και ΠΜΕ να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους απέναντι στους προµηθευτές, στα ασφαλιστικά ταµεία, στις τράπεζες, στην εφορία. 23 Από πρόσφατη έρευνα της MARC A.E. για λογαριασµό του ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ, προκύπτει ότι στους τελευταίους δώδεκα (12) µήνες από το σύνολο των επιχειρήσεων που απευθύνθηκαν στις Τράπεζες για δανεισµό 41,1% έλαβε αρνητική απάντηση, ενώ ένα ποσοστό 13,8% έλαβε µικρότερο ποσό του αιτηθέντος ή είχε δυσµενέστερους όρους το συναφθέν δάνειο 100

102 Αναµενόµενες επιπτώσεις από τη µη κάλυψη µελλοντικών χρηµατοοικονοµικών αναγκών (% του συνόλου που απάντησαν) ΟΧΙ ΝΑΙ Μείωση προσωπικού 23% 76% Μείωση πωλήσεων 24% 75% Μείωση παραγωγής 29% 63% Μη εκπλήρωση υποχρεώσεων προς προµηθευτές Μη εκπλήρωση υποχρεώσεων προς ασφαλιστικά ταµεία, εφορία Μη εκπλήρωση υποχρεώσεων προς τράπεζες 44% 56% 45% 55% 47% 53% Έβδοµον, το 75% των ερωτηθέντων είναι υπέρ της ευνοϊκής φορολογικής µεταχείρισης ή της παροχής άλλων ευνοϊκών κινήτρων για την υλοποίηση περιβαλλοντικών και ενεργειακών επενδύσεων (π.χ. µε τη µορφή επιχορήγησης µέρους του κόστους επένδυσης, την παροχή δανείων µε επιδότηση µέρους του κόστους δανεισµού κλπ). Επίσης, η συντριπτική πλειοψηφία των ΜΕ και ΠΜΕ τάσσεται υπέρ της καταπολέµησης της φοροδιαφυγής (79% του συνόλου του δείγµατος) έναντι ενός πολύ µικρού ποσοστού (7% του συνόλου) που δεν επιθυµεί µέτρα κατά της καταπολέµησης της φοροδιαφυγής. Ακόµη 6-7 επιχειρήσεις στις 10 επιθυµούν κάθε µορφής επιδότηση που επηρεάζει θετικά τη λειτουργία της επιχείρησης (π.χ. επιδότηση για υφιστάµενες θέσεις εργασίας, για πρόσληψη προσωπικού και κάλυψη ασφαλιστικών εισφορών ή κάλυψη µέρους του κόστους αποδοχών, για συνεχή κατάρτιση εργαζοµένων, για ενοίκια / µισθώµατα και για κόστος δανεισµού). Τέλος, η συντριπτική πλειοψηφία των ερωτηθέντων (80% του συνόλου του δείγµατος) τάσσεται υπέρ της ίδρυσης νέου φορέα στήριξης των ΠΜΕ και ΜΕ, φανερώνοντας έτσι τις ελλείψεις επαρκών χρηµατοδοτικών υποδοµών στη χώρα µας για τις µικρές επιχειρήσεις. Οι προσδοκίες από ένα νέο φορέα στήριξης είναι πολλές και έχουν σχέση µε τα προϊόντα και τις υπηρεσίες καθώς και τους όρους παροχής αυτών. Αξίζει να τονιστεί ότι 6 στις 10 επιχειρήσεις επιθυµούν φθηνή χρηµατοδότηση από το νέο φορέα 101

103 στήριξης. Στην ερώτηση βέβαια «τι θα επιθυµούσατε ως διαφορά επιτοκίου µεταξύ του νέου φορέα και αυτού της αγοράς» δεν απάντησε ένα µεγάλο ποσοστό (73%). Όµως, από το σύνολο των απαντήσεων των ΜΕ και ΠΜΕ, ένα µικρό ποσοστό (12%) θα επιθυµούσε άτοκο δάνειο ή µηδενικό επιτόκιο, ενώ η µεγάλη πλειοψηφία (πάνω από 70%) θεωρεί ότι το επιτόκιο ενός νέου φορέα στήριξης θα πρέπει να είναι χαµηλότερο κατά 30% έως 70% του ισχύοντος στην αγορά. Ακόµη στην ερώτηση «τι θα προσδοκούσατε από το νέο φορέα στήριξης ΜΕ και ΠΜΕ» οι απαντήσεις περιστρέφονται γύρω από τις λέξεις: στήριξη (οικονοµική στήριξη, ενηµερωτική υποστήριξη, συµβουλευτική υποστήριξη), ευελιξία, αµεσότητα, ταχύτητα (εύκολες και γρήγορες λύσεις, απλούστευση δικαιολογητικών, µείωση της γραφειοκρατίας) και ίση µεταχείριση. Θα πρέπει να επισηµανθεί ότι η επιθυµία των ερωτηθέντων είναι ο νέος φορέας στήριξης των ΜΕ και ΠΜΕ να διαθέτει εξ αρχής υψηλό µετοχικό κεφάλαιο, παρέχοντας ένα κατάλληλο µίγµα χρηµατοοικονοµικών προϊόντων και υπηρεσιών, ικανού να καλύψει τα κενά του χρηµατοπιστωτικού και χρηµατοδοτικού συστήµατος. Εν κατακλείδι, η Ελλάδα υστερεί σηµαντικά στις χρηµατοοικονοµικές της υποδοµές και απαιτείται στη νέα αναπτυξιακή στρατηγική της χώρας το γεγονός αυτό να ληφθεί σοβαρά υπόψη όπως και οι ανάγκες των ελληνικών επιχειρήσεων, κύρια των ΜΕ και ΠΜΕ. Το νέο µοντέλο ανάπτυξης πρέπει να µπολιαστεί µε νέες αρχές και αξίες που, µεταξύ των άλλων, θα επιβραβεύουν και δεν θα στιγµατίζουν τις επιχειρήσεις που παράγουν πλούτο, που λειτουργούν µε υψηλή παραγωγικότητα και αποτελεσµατικότητα, που επιστρατεύουν τη φαντασία τους για την παραγωγή ποιοτικών και ανταγωνιστικών προϊόντων, που αξιοποιούν στο µέγιστο βαθµό το προσωπικό τους και επενδύουν στη συνεχή εκπαίδευσή του, που δαπανούν σηµαντικά ποσά για έρευνα, καινοτοµία και εξωστρέφεια. Το νέο όµως αυτό παραγωγικό περιβάλλον πρέπει να στηριχτεί και σε ένα κατάλληλο και επαρκές σύστηµα χρηµατοοικονοµικών υποδοµών, όπου σηµαντικό ρόλο θα πρέπει να διαδραµατίσει ένας νέος φορέας στήριξης των ΠΜΕ και ΜΕ στον οποίο θα συµµετέχει και το Ελληνικό ηµόσιο, πάντα όµως µε τη φιλοσοφία ότι η συµµετοχή του πρέπει να είναι αποτελεσµατική και κυρίως να οδηγεί στο µέγιστο πολλαπλασιαστικό αποτέλεσµα για την οικονοµία και την κοινωνία της χώρας µας. Η χρηµατοπιστωτική κρίση δηµιούργησε, όπως ήταν αναµενόµενο, σε παγκόσµια και ευρωπαϊκή κλίµακα µια οικονοµική ύφεση και κρίση αφήνοντας το στίγµα της στα οικονοµικά και πολιτικά δρώµενα : Επηρέασε δυσµενέστατα και σε βάθος βασικά µακροοικονοµικά µεγέθη (µείωση της απασχόλησης, έκρηξη της ανεργίας, µείωση της παραγωγικής δραστηριότητας, συρρίκνωση του όγκου του παγκόσµιου εµπορίου, αύξηση δηµοσιονοµικών ελλειµµάτων, διόγκωση δηµοσίων χρεών, µείωση εσόδων ασφαλιστικών συστηµάτων κλπ.) Ώθησε το πολιτικό σύστηµα και τη κοινή γνώµη να αποδεχτούν ότι είναι σήµερα περισσότερο από αναγκαία η παρέµβαση του κράτους 102

104 τόσο για τη στήριξη του χρηµατοπιστωτικού συστήµατος και του επιχειρείν όσο και των ΜΜΕ. Συνεπώς, η Ελληνική Πολιτεία σχεδιάζοντας το νέο µοντέλο οικονοµικής και κοινωνικής ανάπτυξης της χώρας, θα πρέπει να λάβει υπόψη ότι η παρέµβαση του κράτους αποτελεί µονόδροµο για την δηµιουργία και ανάπτυξη χρηµατοδοτικών υποδοµών υπέρ των ΜΜΕ και ότι η απάντηση στις διαµορφούµενες χρηµατοοικονοµικές ανάγκες των ελληνικών ΜΜΕ θα επιτευχθεί αξιοποιώντας, µεταξύ των άλλων, και τις βέλτιστες πρακτικές των κρατών µελών της Ε.Ε., προσαρµοσµένες στην ελληνική πραγµατικότητα. 103

105 ΚΕΦΑΛΑΙΟ I ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΙΚΕΣ ΥΠΟ ΟΜΕΣ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΜΜΕ ΣΤΗΝ Ε.Ε. 104

106 I. ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΙΚΕΣ ΥΠΟ ΟΜΕΣ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΜΜΕ ΣΤΗΝ Ε.Ε. I.1 ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ KAI ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΣΤΑ ΚΡΑΤΗ ΜΕΛΗ ΤΗΣ Ε.Ε. Σε όλα τα αναπτυγµένα κράτη της υφηλίου και ειδικά στα πλέον αναπτυγµένα κράτη µέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) για την χάραξη της εθνικής, οικονοµικής στρατηγικής λαµβάνονται πάντα σοβαρά υπόψη οι ανάγκες των επιχειρήσεων και δη των µικροµεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ) 24, διότι οι τελευταίες παίζουν καταλυτικό ρόλο στην οικονοµική και κοινωνική ανάπτυξη µας χώρας, αφού : Καλύπτουν κενά της παραγωγής, του εµπορίου και της αγοράς υπηρεσιών που αδυνατούν ή δεν επιθυµούν να καλύψουν οι µεγάλες επιχειρήσεις Αποτελούν φυτώριο δηµιουργίας και εξειδίκευσης επιχειρηµατικών στελεχών Αξιοποιούν εγχώριες πρώτες ύλες και συγκρατούν το εργατικό δυναµικό στην περιφέρεια Συµβάλλουν στην διασπορά του οικονοµικού πλούτου και της οικονοµικής δύναµης και τελικά Συµµετέχουν µε υψηλά ποσοστά στη διαµόρφωση του ΑΕΠ, της απασχόλησης και των εξαγωγών µιας χώρας. Εξαιτίας του σηµαντικού και µερικές φορές αναντικατάστατου ρόλου που διαδραµατίζουν οι ΜΜΕ σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο, τα κράτη συµµετέχουν ενεργά στην υποστήριξη των ΜΜΕ µε την ανάπτυξη κατάλληλων συστηµάτων / σχηµάτων / φορέων / εταιριών / µηχανισµών στήριξης τους καθώς και µε την εφαρµογή ευνοϊκών για τις ΜΜΕ πολιτικών και την παροχή κινήτρων, όπως φαίνεται σχηµατικά και συνοπτικά στην συνέχεια. Επιπλέον, τα συστήµατα αυτά συνεπικουρούνται και υποστηρίζονται από µεγάλο αριθµό προγραµµάτων της Ε.Ε., του Ευρωπαϊκού Ταµείου Επενδύσεων (ΕΤΑΕ) και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ) : 24 Σύµφωνα µε τον ορισµό της Ε.Ε. ορίζεται ως ΜΜΕ µια επιχείρηση που απασχολεί λιγότερο από 250 άτοµα απασχολούµενους και ο ετήσιος κύκλος εργασιών της δεν ξεπερνά τα 50 εκατ. ευρώ. Ως µικρή επιχείρηση (ΜΕ) ορίζεται η επιχείρηση που απασχολεί λιγότερους από 50 εργαζοµένους και ο ετήσιος κύκλος εργασιών δεν ξεπερνά τα 10 εκατ. ευρώ, ενώ ως πολύ µικρή επιχείρηση (ΠΜΕ) ορίζεται η επιχείρηση που απασχολεί λιγότερους από 10 εργαζόµενους, σε ετήσια βάση και ο ετήσιος κύκλος εργασιών δεν ξεπερνά τα 2 εκατ. ευρώ. 105

107 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ : ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ, ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΤΩΝ ΜΜΕ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ, ΚΙΝΗΤΡΑ, ΜΕΤΡΑ, ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΡΑΤΙΚΩΝ Η ΗΜΙΚΡΑΤΙΚΩΝ ΦΟΡΕΩΝ / ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ ΧΑΜΗΛΟΙ ΣΧΕΤΙΚΑ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΦΟΡΟΛΟΓΙΑΣ ΜΜΕ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΤΑΜΙΕΥΣΗΣ ΠΡΟΣ ΕΠΕΝ ΥΣΕΙΣ ΜΜΕ ΜΕΣΩ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΛΑΦΡΥΝΣΕΩΝ Η ΑΠΑΛΛΑΓΩΝ ΓΙΑ ΚΑΠΟΙΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΙΑΣΤΗΜΑ ΕΠΙ ΟΤΗΣΗ ΝΕΩΝ ΘΕΣΕΩΝ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΠΙ ΟΤΗΣΗ ΜΕΡΟΥΣ ΤΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΠΙΧΟΡΗΓΗΣΕΙΣ ΜΕΡΟΥΣ ΤΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ ΕΠΕΝ ΥΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙ ΟΤΗΣΗ ΚΟΣΤΟΥΣ ΑΝΕΙΣΜΟΥ ΚΑΛΥΨΗ ΜΕΡΟΥΣ ΚΟΣΤΟΥΣ ΕΠΕΝ ΥΣΕΩΝ ΜΕ ΑΤΟΚΑ ΑΝΕΙΑ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΑΝΩΤΑΤΟΥ ΕΠΙΤΟΚΙΟΥ ΑΝΕΙΣΜΟΥ ΜΜΕ ΠΑΡΟΧΗ ΕΓΓΥΗΣΕΩΝ ΓΙΑ ΑΝΕΙΑ ΤΡΑΠΕΖΩΝ ΠΡΟΣ ΜΜΕ ΑΠ ΕΥΘΕΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΗΜΟΣΙΟ (ΥΠΟΥΡΓΕΙΑ, ΚΡΑΤΙΚΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ) ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟΥ ΜΜΕ ΕΙ ΙΚΑ ΤΑΜΕΙΑ / ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ, ΕΘΝΙΚΗΣ Η ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΕΜΒΕΛΕΙΑΣ, ΓΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΕ ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ / ΤΑΜΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ ΥΨΗΛΟΥ ΚΙΝ ΥΝΟΥ (VC, Seed Capital, Business Angels) ΠΟΥ ΕΠΕΝ ΥΟΥΝ ΣΕ ΜΜΕ ΕΙ ΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ ΠΙΣΤΟ ΟΤΗΣΗΣ ΠΑΡΕΧΟΝΤΑΣ ΑΝΕΙΑ ΣΕ ΜΜΕ ΚΑΙ ΕΓΓΥΗΣΕΙΣ ΥΠΕΡ ΜΜΕ ΓΙΑ ΑΝΕΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΕΙΣ LEASING, FACTORING,VC ΤΑΜΕΙΑ, ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ ΕΓΓΥΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΑΝΤΕΓΓΥΗΣΕΩΝ ΥΠΕΡ ΜΜΕ ΕΘΝΙΚΗΣ Η ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΕΜΒΕΛΕΙΑΣ ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ ΠΙΣΤΟ ΟΤΗΣΗΣ ( ΑΝΕΙΑ, ΕΓΓΥΗΣΕΙΣ, VC ΚΛΠ) ΜΕ ΣΤΟΧΕΥΣΗ ΕΙ ΙΚΕΣ ΟΜΑ ΕΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΚΑΙ / Η ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΑΙ ΜΕ ΠΑΡΟΧΗ ΕΙ ΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ (ΜΙΚΡΟ ΑΝΕΙΑ, ΥΒΡΙ ΙΚΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΚΛΠ) 106 Ε.Ε., ΕΤΕπ, ΕΤΑΕ

108 Από τη διεθνή και ευρωπαϊκή εµπειρία και πρακτική έχει καταδειχθεί ότι αποτελεσµατική παρέµβαση του κράτους υπέρ της οικονοµίας και των ΜΜΕ επιτυγχάνεται µόνον όταν το κράτος δηµιουργήσει είτε µόνο του είτε µε τη συµµετοχή και του ιδιωτικού τοµέα στην υφιστάµενη χρηµατοπιστωτική και χρηµατοδοτική αγορά «συµπληρωµατικούς» προς αυτήν µηχανισµούς / φορείς / εταιρείες. Οι συµπληρωµατικοί αυτοί χρηµατοοικονοµικοί φορείς / µηχανισµοί στήριξης των ΜΜΕ διαφέρουν από χώρα σε χώρα - λόγω του επιπέδου οικονοµικής και κοινωνικής ανάπτυξης, των οικονοµικών συνθηκών και συγκυριών κατά το χρόνο ίδρυσης και εκκίνησης των φορέων αυτών, της προέλευσης του µετοχικού κεφαλαίου και της συµµετοχής του κράτους - στη νοµική µορφή, στο µέγεθος και την οργάνωση, στο είδος των παρεχόµενων προϊόντων και υπηρεσιών, στη στόχευση της πελατείας και την τιµολογιακή πολιτική, καθώς και στον τρόπο αξιολόγησης των αναλαµβανοµένων κινδύνων, αλλά αξίζει ιδιαίτερα να τονιστεί ότι παρουσιάζουν τουλάχιστον κάποια κοινά χαρακτηριστικά : Καλύπτουν κυρίως µεσοµακροπρόθεσµους κινδύνους που είναι δύσκολο να εκτιµηθούν και να αξιολογηθούν από την χρηµατοπιστωτική και χρηµατοδοτική αγορά Καλύπτουν δραστηριότητες, επιχειρηµατίες, επιχειρήσεις που ενέχουν δυνητικά υψηλότερο του µέσου όρου της αγοράς κίνδυνο (π.χ. νεοσύστατες ή νέες επιχειρήσεις που εκ των πραγµάτων δεν διαθέτουν οικονοµική ιστορία ή παρελθόν, επιχειρήσεις νέας τεχνολογίας, ή νέων προϊόντων / υπηρεσιών, επιχειρήσεις που δηµιουργούνται από ειδικές οµάδες πληθυσµού / άνεργους, νέους, ΑΜΕΑ, µετανάστες, επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε φθίνουσες ή µειονεκτούσες περιοχές καθώς και επιχειρήσεις που δεν διαθέτουν επαρκείς εξασφαλίσεις, µε αποτέλεσµα να είναι δύσκολη η προσέγγισή τους από χρηµατοδότες / δανειστές). Επίσης, οι χρηµατοοικονοµικές ανάγκες των επιχειρήσεων, ανάλογα µε τον τόπο εγκατάστασης τους, το µέγεθος τους, τον κλάδο δραστηριοποίησης τους, το στάδιο λειτουργίας τους (εκκίνηση, ανάπτυξη, διεθνοποίηση κλπ) είναι συνεχείς και διαφέρουν ριζικά από επιχείρηση σε επιχείρηση. Ως εκ τούτου, η παρέµβαση του κράτους υπέρ των ΜΜΕ είναι αποτελεσµατική όταν ενισχύει την δηµιουργία χρηµατοοικονοµικών σχηµάτων / µηχανισµών / οργανισµών / θεσµών / εταιρειών συνεχούς στήριξης των ΜΜΕ και αναπτύσσει χρηµατοοικονοµικές υποδοµές υπέρ των ΜΜΕ για όλες τις φάσεις του οικονοµικού τους κύκλου. Μόνον έτσι, δηλαδή µε χρηµατοοικονοµικές υποδοµές και µάλιστα συµπληρωµατικές του υφιστάµενου χρηµατοπιστωτικού συστήµατος καθίσταται δυνατή η προσφορά ενός κατάλληλου µίγµατος 107

109 χρηµατοπιστωτικών και χρηµατοδοτικών προϊόντων και υπηρεσιών (financial engineering) ικανών να επιτρέψουν την άµεση κάλυψη πολλών κενών της χρηµατοπιστωτικής και χρηµατοδοτικής αγοράς. Αξίζει να επισηµανθεί ότι η αναγκαιότητα δηµιουργίας ενός «ολοκληρωµένου» συστήµατος χρηµατοοικονοµικών υποδοµών υπέρ των ΜΜΕ άρχισε να κερδίζει έδαφος στα πλαίσια της Ε.Ε. µόλις στις αρχές της δεκαετίας του 1990, µε αποτέλεσµα να δηµιουργηθούν και να προωθηθούν στη συνέχεια ειδικά χρηµατοδοτικά προγράµµατα και προϊόντα από την πλευρά της Ε.Ε., της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ) και του Ευρωπαϊκού Ταµείου Επενδύσεων (ΕΤΑΕ). Σήµερα, η δηµιουργία και ανάπτυξη ενός συστήµατος χρηµατοοικονοµικών υποδοµών υπέρ των ΜΜΕ θεωρείται πανάκεια για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των ευρωπαϊκών ΜΜΕ και της ευρωπαϊκής οικονοµίας, όπως ακριβώς οι οικονοµικές και κοινωνικές υποδοµές θεωρούνται, εδώ και έναν αιώνα, πανάκεια για την οικονοµική και κοινωνική ανάπτυξη µιας χώρας. Αυτό σηµαίνει ότι κάθε χώρα πρέπει να διαθέτει ένα σύστηµα χρηµατοοικονοµικών υποδοµών που θα απαντάει σε όλες τις χρηµατοοικονοµικές ανάγκες των ΜΜΕ µε µια µεγάλη γκάµα προϊόντων (τραπεζικά δάνεια, Venture Capital, leasing, Factoring, Seed Capital, Επιχειρηµατικοί Άγγελοι, Εγγυήσεις, Αντεγγυήσεις, Mezzanine Finance κλπ), όπως ακριβώς για παράδειγµα οι επενδύσεις στις υποδοµές µεταφορών κρίνονται ικανοποιητικές όταν υλοποιούνται επενδύσεις όχι µόνον στους αυτοκινητόδροµους, αλλά και στους σιδηρόδροµους, στα αεροδρόµια, στα λιµάνια, στα ελικοδρόµια, στις µαρίνες κλπ. ΣΥΣΤΗΜΑ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΥΠΟ ΟΜΩΝ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΜΜΕ ΜΙΓΜΑ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΣΤΗΝ Ε.Ε. Τραπεζικά άνεια, Χρηµατοδοτική Μίσθωση (Leasing), Σύµβαση Πρακτορείας Επιχειρηµατικών Απαιτήσεων (Factoring) Επενδύσεις «Υψηλού» Κινδύνου / Venture Capital, Early - Stage Capital, Επιχειρηµατικοί Άγγελοι / Business Angels Χρηµατοδοτήσεις «Υβριδικής» Μορφής / Mezzanine Finance Εγγυοδοτικά Σχήµατα / Εγγυήσεις, Αµοιβαίες Εγγυήσεις, Αντεγγυήσεις Ασφαλίσεις Εξαγωγών, Επενδύσεων Χρηµατιστήριο / Κεφαλαιαγορά Κρατικές Ενισχύσεις / Επιχορηγήσεις, Επιδοτήσεις Κόστους ανεισµού, Επιδοτήσεις Κόστους Εργασίας, Φορολογικά κίνητρα 108

110 Συµπερασµατικά, επειδή τα χρηµατοοικονοµικά προβλήµατα των ΜΜΕ ποικίλλουν, πολλές χώρες έχουν επινοήσει διάφορα χρηµατοοικονοµικά εργαλεία / προϊόντα που διευκολύνουν και στηρίζουν την ίδρυση, ανάπτυξη ή διεθνοποίηση των ΜΜΕ και κυρίως δίνουν πολλές και διάφορες λύσεις στα χρηµατοοικονοµικά προβλήµατα των ΜΕ και ΠΜΕ. Παράλληλα, η Ε.Ε., η ΕΤΕπ και το ΕΤΑΕ προσφέρουν µια µεγάλη γκάµα προγραµµάτων, προϊόντων που καλύπτουν και συµπληρώνουν το µίγµα των χρηµατοοικονοµικών υποδοµών κάθε κράτους-µέλους της Ε.Ε. Μάλιστα εµφανίζεται ένας µεγάλος βαθµός συνέργειας και κοινοπρακτικών εργασιών µεταξύ των διάφορων φορέων (Τράπεζες, Eταιρείες Eγγυήσεων / Αµοιβαίων Εγγυήσεων, Venture Capital, ΕΤΕπ ΕΤΑΕ κ.λπ) µε αποτέλεσµα την υψηλή µόχλευση ιδιωτικών και δηµόσιων κεφαλαίων και την «ορθολογικότερη» κατανοµή των κινδύνων µεταξύ του ιδιωτικού και του δηµόσιου τοµέα. Στις χώρες όπου το σύστηµα εγγυήσεων είναι αρκετά αναπτυγµένο και οι εταιρείες Εγγυήσεων και Αµοιβαίων Εγγυήσεων αξιολογούν µόνες τους κινδύνους που αναλαµβάνουν, βοηθούν στη µείωση του ποσοστού καταπτώσεων στο τραπεζικό σύστηµα, δίδοντας έτσι µεγαλύτερη αξιοπιστία όχι µόνο στο εγγυοδοτικό αλλά και στο πιστωτικό σύστηµα µιας χώρας. Αξιοσηµείωτο είναι ότι παρά τις πολλαπλές προσπάθειες κρατών-µελών της Ε.Ε. λίγες σχετικά ΜΜΕ, περίπου 1.000, επωφελούνται από τα χρηµατιστήρια στην Ευρώπη (AIM Λονδίνου κλπ) σε αντίθεση µε το NASDAQ (ΗΠΑ) που έχει εντάξει περισσότερες από ΜΜΕ. Επίσης, µεγάλη υστέρηση φαίνεται να υπάρχει στο θεσµό των Επιχειρηµατικών Αγγέλων (Business Angels) όπου είναι ενεργοί (2007) περίπου στην E.E. Οι Επιχειρηµατικοί Άγγελοι επενδύουν κάθε χρόνο γύρω στα 3 δισ. ευρώ στην ΕΕ σύµφωνα µε την EBAN (Statistics Compendium 2008, p.2). Οι Επιχειρηµατικοί Άγγελοι στις ΗΠΑ επένδυσαν, κατά µέσο όρο ετησίως, 16,5 δισ. ευρώ την περίοδο και 20,6 δισ. ευρώ την περίοδο Αξίζει να επισηµανθεί ότι η χρήση χρηµατοοικονοµικών προϊόντων οποιουδήποτε µίγµατος δεν αποτελεί πάντα εγγύηση της «αιωνιότητας» και επιβίωσης µιας ΜΜΕ, αλλά προσδιορίζει σε µεγάλο βαθµό την πορεία και την ανάπτυξη αυτής. Για να καταφέρει µια ΜΜΕ να επιβιώσει στον σηµερινό ανταγωνισµό πρέπει και η ίδια να ανανεώνεται και να προσαρµόζεται διαρκώς στο διαµορφούµενο οικονοµικό και κοινωνικό περιβάλλον. Στη συνέχεια γίνεται ιδιαίτερη µνεία στα χρηµατοδοτικά µέσα / εργαλεία / σχήµατα / µηχανισµούς / προϊόντα που έχουν αναπτυχθεί ή προωθηθεί σε κράτη-µέλη της Ε.Ε. για την κάλυψη χρηµατοοικονοµικών αναγκών ΜΜΕ, που µέχρι στιγµής δεν υπάρχουν ή έχουν κάνει δειλά την εµφάνισή τους στην ελληνική αγορά. Επιπλέον, γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στα προϊόντα που προσφέρουν εξειδικευµένοι πιστοδοτικοί φορείς ΜΜΕ, όπως π.χ. η Almi στη Σουηδία και η Finnvera στη Φινλανδία. 109

111 Ι.2. ΕΞΕΙ ΙΚΕΥΜΕΝΑ ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΙΚΑ ΜΕΣΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΥΠΕΡ ΜΜΕ Πριν την παρουσίαση των διαφόρων µορφών χρηµατοδότησης των χρηµατοοικονοµικών αναγκών των ΜΜΕ θα πρέπει ιδιαίτερα να τονιστεί ότι εντύπωση δεν προκαλεί τόσο η πληθώρα των προσφερόµενων χρηµατοοικονοµικών προϊόντων και υπηρεσιών στα περισσότερα κράτη- µέλη της Ε.Ε, προς όφελος των ΜΜΕ όσο ο συνδυασµός πολλών µέσων, προϊόντων, εργαλείων µε διττό σκοπό: την ικανοποίηση ει δυνατόν των περισσότερων χρηµατοοικονοµικών αναγκών των ΜΕ και ΠΜΕ καθώς την επίτευξη από την πλευρά του κράτους του άριστου πολλαπλασιαστικού αποτελέσµατος, όταν αυτό συνδράµει στην ίδρυση ή ανάπτυξη των χρηµατοδοτικών συστηµάτων. Ι.2.1.«ΥΒΡΙ ΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ» ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΗΣΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ ΜΜΕ / MEZZANINE FINANCE H QUASI EQUITY Οι χρηµατοδοτήσεις µε τη µορφή mezzanine παρουσιάζουν χαρακτηριστικά τόσο δανείου όσο και ιδίων κεφαλαίων. Οι πιο γνωστοί τύποι, αυτής της µορφής χρηµατοδότησης είναι: Τα δάνεια µειωµένης εξασφάλισης (subordinates loans), µε βασικά χαρακτηριστικά ότι δίδονται χωρίς εξασφαλίσεις και έχουν ως επί το πλείστον σταθερό επιτόκιο Τα συµµετοχικά δάνεια (participation loans) που αποτελούν µια µορφή κανονικών δανείων, αλλά η απόδοσή τους δεν διακρίνεται για την σταθερότητά τους αφού είναι συνδεδεµένη µε το αποτέλεσµα της επιχείρησης (π.χ. µε το κύκλο εργασιών, µε τα κέρδη κλπ) Η «αθόρυβη», εχέµυθη εταιρική συµµετοχή (silent participation), µια µορφή που προσοµοιάζει µε αυτή του µετόχου, χωρίς όµως ο συµµετέχων να αναλαµβάνει οποιαδήποτε υποχρέωση που έχει ή θα έχει η επιχείρηση έναντι των πιστωτών της Το µετατρέψιµο οµολογιακό δάνειo ή µετατρέψιµο δάνειο (convertible bond / convertible shareholder loan) που οι κάτοχοί τους εκτός από τον τόκο που λαµβάνουν δύνανται να γίνουν και µέτοχοι της επιχείρησης, όταν υπάρχει το δικαίωµα αγοράς µετοχών κατά την διάρκεια ή τη λήξη του οµολογιακού δανείου. Οι προνοµιούχες µετοχές (preference shares) 110

112 Για τις ΜΜΕ η χρηµατοδότηση των κεφαλαίων τους µέσω των «υβριδικών» αυτών µορφών παρουσιάζει κάποια πλεονεκτήµατα όπως π.χ. ότι η ΜΜΕ δεν παρέχει εξασφαλίσεις, ότι ο µικροµεσαίος διατηρεί ή µπορεί να διατηρήσει, µε κατάλληλη σύµβαση, τον έλεγχο της επιχείρησής του και ότι τα κεφάλαια αυτά έχουν κυρίως µεσοµακροπρόθεσµη διάρκεια. Επειδή οι αποδόσεις των προϊόντων mezzanine είναι υψηλότερες αυτών των κλασσικών δανείων, αλλά µικρότερες από τις αποδόσεις που ζητούν οι ιδιώτες επενδυτές του Venture Capital, για να γίνουν τα προϊόντα πιο ελκυστικά για τους επενδυτές / ιδιώτες σε διάφορες χώρες (π.χ. Γερµανία, Ολλανδία) τα έσοδα από τους τόκους δεν φορολογούνται. Το κυριότερο εµπόδιο όµως στην προώθηση των «υβριδικών» µορφών χρηµατοδότησης δεν είναι τόσο το υψηλό σχετικά κόστος δανεισµού για τις ΜΜΕ όσο το γεγονός ότι οι περισσότερες από τις µορφές αυτές χρηµατοδότησης απαιτούν βαθµολόγηση (rating) των ΜΜΕ και ένα σχετικά υψηλό ποσό δανείου, χωρίς να παραγνωρίζεται και η δυσκολία εξόδου από µια ΜΜΕ. Συγκεκριµένα στη Γερµανία, όπου έχει αναπτυχθεί περισσότερο σε σχέση µε τα άλλα κράτη-µέλη της Ε.Ε., η χρηµατοδότηση mezzanine, αγορά - στόχο αποτελούσαν µέχρι πρόσφατα οι ΜΜΕ µε βαθµολόγηση (rating) BBB+ και άνω, ενώ το «υβριδικό δάνειο» ήταν µεγαλύτερο ή ίσο των 2 εκατ. ευρώ. Επειδή όµως η συντριπτική πλειοψηφία των ΜΜΕ είτε δεν βαθµολογείται είτε διαθέτει rating πολύ χαµηλότερο, τελευταία έγινε µια στροφή προς ΜΜΕ µε rating BBB και κάτω και για ποσά µικρότερα των 2 εκατ. ευρώ. Παράλληλα για την προώθηση αυτών των προϊόντων η ΕΤΕπ θα χορηγήσει για την περίοδο ένα (1) δισ. ευρώ στο ΕΤΑΕ για να προωθηθούν προγράµµατα mezzanine υπέρ των ΜΜΕ στα κράτη-µέλη της Ε.Ε. και κυρίως για περιπτώσεις µεταβίβασης ΜΜΕ, ανάπτυξης ΜΜΕ, καινοτόµων ΜΜΕ κ.λπ. Μέσω των προγραµµάτων Ανταγωνιστικότητας και Καινοτοµίας του ΕΤΑΕ θα δίνονται, µεταξύ άλλων, εγγυήσεις / αντεγγυήσεις σε ειδικά Ταµεία Συµµετοχών (equity or quasi equity fund) ή Ταµεία Mezzanine, που επενδύουν σε ΜΜΕ. Για να προωθηθούν προγράµµατα υπέρ των ΜΜΕ µε την µορφή «υβριδικών δανείων» και για να ξεπεραστούν ορισµένα αλλά βασικά προβλήµατα της υβριδικής χρηµατοδότησης ΜΜΕ (χαµηλή βαθµολόγηση / rating ΜΜΕ και υψηλό κόστος δανεισµού, χαµηλό σχετικά ύψος αιτούµενου ποσού υβριδικού δανείου και υψηλό διαχειριστικό κόστος για τα χρηµατοπιστωτικά ιδρύµατα, έλλειψη εξασφαλίσεων) ορισµένες χώρες (π.χ. Γερµανία, Γαλλία, Ολλανδία, Αυστρία, Σουηδία) συµµετέχουν ενεργά, υλοποιώντας και στηρίζοντας ειδικά προγράµµατα και / ή δηµιουργώντας ειδικά Ταµεία ή Οργανισµούς περιφερειακής ή εθνικής εµβέλειας. Για παράδειγµα : Στην Ολλανδία για να µειωθεί το κόστος των υβριδικών δανείων υπάρχει κρατική στήριξη µέσω της Rabobank Eindhoven-Veldhoven. στην Αυστρία µέσω της κρατικής Τράπεζας AWS δίνονται εγγυήσεις σε διάφορες µορφές «υβριδικών δανείων». 111

113 στη Γερµανία για να µειωθεί αισθητά το κόστος των «υβριδικών δανείων» και συγχρόνως να µειωθεί το ποσό των δανείων αυτών στο ύψος που επιθυµεί η ΜΜΕ έχουν δηµιουργηθεί ειδικά προγράµµατα από το όµιλο KFW και από την δηµόσια, περιφερειακή Τράπεζα ΝRW. στην Γαλλία, υλοποιούνται προγράµµατα «υβριδικών δανείων» µε σκοπό την µόχλευση ιδιωτικών κεφαλαίων υπέρ ΜΜΕ και την προώθηση ειδικών επενδύσεων (π.χ. εξοικονόµηση ενέργειας, ανανεώσιµες πηγές ενέργειας). στην Σουηδία αναλαµβάνεται ο κίνδυνος για υβριδικές µορφές χρηµατοδότησης από την κρατική εταιρεία Almi µε σκοπό την υποβοήθηση νεοσύστατων ΜΜΕ ή ΜΜΕ µε χαµηλή βαθµολόγηση καθώς και τη µόχλευση ιδιωτικών κεφαλαίων. Σε γενικές γραµµές διαπιστώνεται ότι: 1. στην περίπτωση που η µορφή της υβριδικής χρηµατοδότησης προσοµοιάζει µε τραπεζικό δάνειο τότε δεν απαιτούνται εξασφαλίσεις αλλά ένα «υψηλό» επιτόκιο αντισταθµίζει τον αναλαµβανόµενο κίνδυνο. 2. στην περίπτωση που η µορφή της υβριδικής χρηµατοδότησης µοιάζει µε αυτή και των ιδίων κεφαλαίων τότε η απόδοση της εξαρτάται κυρίως από την αποτελεσµατικότητα και την κερδοφορία της ΜΜΕ. Επιπρόσθετα από την ευρωπαϊκή εµπειρία της χρηµατοδότησης mezzanine αξίζει να σηµειωθούν τα εξής: Στη Γερµανία, ο Όµιλος Kfw ανέπτυξε τρία σχετικά προγράµµατα «ERP Capital for Start ups», «ERP Capital for growth», «ERP Capital for work and investment». Τα δύο πρώτα προγράµµατα αφορούν νεοσύστατες ή νέες δυναµικές / αναπτυσσόµενες ΜΜΕ. Τα δάνεια µε την µορφή µειωµένης εξασφάλισης (subordinated loans) έχουν διάρκεια έως 7 έτη και το επιτόκιο είναι επιδοτούµενο από τα ERP Ταµεία. Το τρίτο πρόγραµµα αφορά ΜΜΕ που λειτουργούν περισσότερα από 5 έτη στην αγορά και στα δάνεια τα οποία έχουν και αυτά τη µορφή µειωµένης εξασφάλισης, το ύψος του επιτοκίου προσδιορίζεται από την πιστοληπτική ικανότητα, την φερεγγυότητα και την βαθµολόγηση κάθε ΜΜΕ. Επειδή η συντριπτική πλειοψηφία των ΜΜΕ για προϊόντα mezzanine εντοπίστηκε ύστερα από έρευνες στις κατηγορίες µεταβίβασης ή αλλαγής ιδιοκτησίας ή σε δυναµικές ΜΜΕ και για ανάγκες ποσών µικρότερων του ενός (1) εκατ. ευρώ η Kfw άρχισε να δίδει mezzanine προϊόντα σε ΜΜΕ µε rating BBB και κάτω και για ποσά µικρότερα των 2 εκατ. ευρώ. 112

114 Και στα τρία προγράµµατα η Kfw δίδει τα κεφάλαια σε τράπεζες, οι οποίες µε την σειρά τους, ως ενδιάµεσοι φορείς, δανείζουν σε ΜΜΕ ένα ποσό που κατά το ήµισυ είναι κλασσικό δάνειο τον κίνδυνο του οποίου αναλαµβάνει η ενδιάµεση τράπεζα και κατά το άλλο ήµισυ έχει τη µορφή δανείου µειωµένης εξασφάλισης, τον κίνδυνο του οποίου αναλαµβάνει εξ ολοκλήρου η Kfw όπως φαίνεται και στην συνέχεια. Kfw Χρηµατοδότηση 100% Τράπεζες 50% δάνειο, κίνδυνος στην τράπεζα 50% subordinated loan, κίνδυνος Kfw MME Ακόµη στη Γερµανία, η περιφερειακή δηµόσια τράπεζα NRW Bank για να στηρίξει ΜΜΕ µε κύκλο εργασιών από 5 50 εκατ. ευρώ που λειτουργούν ή που θέλουν να εγκατασταθούν στη Περιφέρεια Ρήνου Βεστφαλίας συµµετέχει σε αυτές µε ποσά από 250 χιλ. ευρώ έως 1 εκατ. ευρώ. Προϋποθέσεις για τη συµµετοχή, για την οποία δεν λαµβάνονται εξασφαλίσεις, είναι: 1. το κόστος του επιτοκίου του δανείου υβριδικής µορφής να προσδιορίζεται από τον κίνδυνο κάθε ΜΜΕ και 2. η ελάχιστη βαθµολόγηση / rating της ΜΜΕ να είναι BB-. Στόχος του προγράµµατος αυτού είναι η εξυπηρέτηση περίπου ΜΜΕ χαµηλής σχετικά βαθµολόγησης. Αξίζει ακόµη να τονιστεί για την Γερµανία ότι το πρόγραµµα «Silent Partnerships» της MBG (Mittel Standliche Beteiligungsgesellschaften) καλύπτει µικρές και πολύ µικρές επιχειρήσεις όλων των κλάδων και σε όλα τα στάδια ζωής µιας επιχείρησης µέσω της υβριδικής µορφής «Silent Partnerships» (που προσοµοιάζει περισσότερο µε προιόν Venture Capital) µε ελκυστικούς όρους επιτοκίων. Η συµµετοχή σε µια ΜΜΕ ξεκινάει από και φθάνει τα 2,5 εκατ. ευρώ µε διάρκεια έως 10 έτη. Η συµµετοχή αυτή καλύπτεται µε εγγύηση από τα συστήµατα εγγυήσεων της χώρας µε ποσοστό 70%. Ο µέσος όρος συµµετοχής ανέρχεται σε ευρώ. 113

115 Στην Αυστρία, η κρατική τράπεζα AWS (Austria Wirtschaftsservice) καλύπτει µε εγγύηση 50% κάθε επιδοτούµενο κεφάλαιο υβριδικής µορφής ποσού έως 1 εκατ. ευρώ ανά επιχείρηση. Το πρόγραµµα αυτό Equity Guarantee στοχεύει σε µικρές επιχειρήσεις ή επιχειρήσεις καινοτοµίας. Στη Σουηδία, η Almi, µέσω του προγράµµατος «Innovation Loans» παρέχει σε νεοσύστατες ΜΜΕ ή σε επιχειρήσεις χαµηλής πιστοληπτικής ικανότητας / βαθµολογίας / rating δάνεια µειωµένης εξασφάλισης (subordinated loans), µε σταθερό επιτόκιο και διάρκεια 5 έτη. εν ζητούνται στις περισσότερες περιπτώσεις εξασφαλίσεις και ο κίνδυνος αναλαµβάνεται από την Almi και την σουηδική κυβέρνηση. Στην Ολλανδία, η Rabobank συµµετέχει είτε µε τη µορφή δανείων µειωµένης εξασφάλισης (subordinated loans) είτε µε τη µορφή άλλων υβριδικών δανείων σε ΜΜΕ που ξεκινούν τη δραστηριότητά τους και έχουν απαραίτητα έτοιµο προϊόν προς πώληση και σε ΜΜΕ που αλλάζουν ιδιοκτήτη / µεταβιβάζονται. Στη δεύτερη περίπτωση η Rabobank, επειδή ο κίνδυνος είναι σχετικά υψηλός, προσπαθεί να δηµιουργήσει για κάθε ΜΜΕ εξειδικευµένο και προσιδιάζον προϊόν (tailor made product) που αποτελεί µίγµα ιδίων κεφαλαίων και mezzanine κεφαλαίων. Η ελάχιστη συµµετοχή της Rabobank είναι ευρώ και η µέγιστη 1 εκατ. ευρώ. Στη Γαλλία, µέσω του προγράµµατος Innovation Development Contract η OSEO / BDPME συγχρηµατοδοτεί µέχρι το 50% του κόστους της επένδυσης µιας ΜΜΕ µε δάνειο µειωµένης εξασφάλισης (subordinated loan), ενώ το υπόλοιπο της επένδυσης καλύπτεται από άλλη/ες εµπορική/ές τράπεζα/ες. Ταυτόχρονα η OSEO / Sofaris καλύπτει το 60% του συνολικού κινδύνου. Όµως υπάρχει και η εναλλακτική λύση, δηλαδή η OSEO / BDPME µπορεί να χρηµατοδοτήσει το 100% της επένδυσης της ΜΜΕ και η OSEO / Sofaris να καλύψει το 60% του κινδύνου, ενώ ο υπόλοιπος κίνδυνος να καλυφθεί εξ ηµισείας (20%) από την OSEO / BDPME και 20% από εµπορικές τράπεζες. Και στις δύο περιπτώσεις η «δηµόσια στήριξη» µέσω της OSEO είναι µεγάλη. Ακόµη στη Γαλλία έχει δηµιουργηθεί ένα Ειδικό Ταµείο Fideme Mezzanine Fund µε ιδιωτικά και δηµόσια κεφάλαια ύψους 45 εκατ. ευρώ, µε σκοπό την συµµετοχή µε δάνεια µειωµένης εξασφάλισης (subordinated loans) σε ΜΜΕ που δραστηριοποιούνται στις ανανεώσιµες πηγές ενέργειας και στο περιβάλλον και έχουν σχετικά χαµηλή βαθµολογία (rating). Στόχος του Ταµείου είναι να εξευρεθούν κεφάλαια για τις ανωτέρω ΜΜΕ και γι αυτό υπάρχουν φορολογικά κίνητρα για τους ιδιώτες / επενδυτές. 114

116 Συµπερασµατικά θα µπορούσε να λεχθεί ότι στην Ε.Ε. αρχίζει να εµφανίζεται µια νέα αγορά χρηµατοδότησης για ΜΜΕ, αυτή της υβριδικής µορφής / mezzanine finance, η οποία ενδέχεται λόγω της χρηµατοπιστωτικής και οικονοµικής κρίσης να αναπτυχθεί µε υψηλούς ρυθµούς στο άµεσο µέλλον. Επιπλέον λόγω της κρίσης ενδέχεται να αυξηθεί η ζήτηση για χρηµατοδότηση µέσω των υβριδικών µορφών στις κατηγορίες µικρές και πολύ µικρές επιχειρήσεις (µε προσωπικό κάτω των 50 ατόµων και κύκλο εργασιών κάτω των 10 εκατ. ευρώ) που διατρέχουν µεγαλύτερους κινδύνους σε σχέση µε τις µεσαίες και µεγάλες επιχειρήσεις και δεν διαθέτουν επαρκείς εξασφαλίσεις. Επίσης, αναµένεται να εµφανιστούν ανάγκες για mezzanine finance και στις επιχειρήσεις που αλλάζουν ιδιοκτήτες ή µεταβιβάζονται και µάλιστα για ποσά που δεν θα ξεπερνούν ανά επιχείρηση το ένα (1) εκατ. ευρώ. Για να αναπτυχθεί η αγορά mezzanine υπέρ των ΜΜΕ απαιτείται, µεταξύ των άλλων, όπως: Τα κράτη-µέλη της Ε.Ε. ενθαρρύνουν τη νέα αυτή αγορά υποστηρίζοντας ή δηµιουργώντας δηµόσια ή ηµιδηµόσια σχήµατα / µηχανισµούς / φορείς που θα παρέχουν προϊόντα mezzanine συµπληρώνοντας τα κενά της αγοράς και θα στοχεύουν κυρίως σε νεοσύστατες ή νέες επιχειρήσεις, σε επιχειρήσεις που αλλάζουν ιδιοκτήτη / µεταβιβάζονται, σε επιχειρήσεις που αναπτύσσουν νέα ή καινοτόµα προϊόντα της νέας ζήτησης, σε επιχειρήσεις που έχουν χαµηλό rating. Παράλληλα, τα κράτη-µέλη πρέπει να προωθήσουν τη συνεργασία, σύµπραξη των ειδικών αυτών σχηµάτων / µηχανισµών και µε άλλους φορείς / µηχανισµούς που υποστηρίζουν τις ΜΜΕ (εγγυοδοτικά σχήµατα, προγράµµατα επιδοτήσεων / επιχορηγήσεων, συν-επενδύσεις ή κοινοπρακτικές επενδύσεις, µε ιδιώτες / επενδυτές π.χ. Επιχειρηµατικούς Αγγέλους). Τέλος, τα κράτη-µέλη της Ε.Ε. θα πρέπει να δηµιουργήσουν ένα ευνοϊκό θεσµικό πλαίσιο για τα προϊόντα mezzanine και κυρίως ένα ευνοϊκό φορολογικό πλαίσιο καθώς και να διευκολύνουν την τιτλοποίηση τέτοιων προϊόντων µε την συνεργασία προγραµµάτων της Ε.Ε. (ΕΤΕπ, ΕΤΑΕ κ.λπ) Προϋπόθεση βέβαια, sine que non, για την ανάπτυξη αυτής της αγοράς, είναι η πραγµατική απεικόνιση των οικονοµικών και λοιπών στοιχείων από την πλευρά των ΜΜΕ και η πλήρης διαφάνεια της κατηγοριοποίησης / βαθµολόγησης / αξιολόγησης των mezzanine προϊόντων από την πλευρά των τραπεζών και των χρηµατοοικονοµικών ιδρυµάτων. Πολλά και κρίσιµα ερωτήµατα τίθενται κατά καιρούς και θα τεθούν και στο µέλλον σε µεγαλύτερο βαθµό για την αγορά αυτή, τα οποία πρέπει να απαντηθούν άµεσα όπως π.χ. : 115

117 το επιτόκιο / κόστος του κάθε προϊόντος υβριδικής µορφής θα προκύπτει από την βαθµολόγηση (rating) των ΜΜΕ. Η βαθµολόγηση θα γίνεται από εξωτερικές ανεξάρτητες εταιρείες, ή από την ίδια την τράπεζα («credit scored internal rating») ; σε ποιο βαθµό θα καλύπτεται η «χαµηλή» βαθµολόγηση από τη κρατική παρέµβαση, ώστε το προϊόν να είναι ελκυστικό; θα καλύπτει η κρατική παρέµβαση όλες τις κατηγορίες κινδύνων ή µόνο κάποιες από αυτές κατηγορίες (π.χ. ελάχιστη βαθµολόγηση B, ενώ σε κατώτερη βαθµολόγηση δεν θα δίδεται κρατική στήριξη / ενίσχυση); θα µπορέσει το κράτος να προωθήσει τα προϊόντα της αγοράς αυτής και σε επιχειρήσεις µη κερδοσκοπικές, όπως π.χ. τις κοινωνικές επιχειρήσεις; Είναι ικανές ή πρόθυµες οι τράπεζες να δηµιουργήσουν εξειδικευµένα προϊόντα για τις «κοινωνικές επιχειρήσεις» ; Ι.2.2. Η «ΑΓΟΡΑ» ΤΩΝ ΜΙΚΡΟ ΑΝΕΙΩΝ ΣΤΗΝ Ε.Ε. Στα κράτη-µέλη της Ε.Ε. η παροχή όλων των τύπων των δανείων, µεταξύ των οποίων περιλαµβάνονται και τα µικροδάνεια 25, αποτελεί αντικείµενο και δραστηριότητα του χρηµατοπιστωτικού και χρηµατοδοτικού τοµέα. Έτσι, εµπορικές τράπεζες, συνεταιριστικές τράπεζες, αναπτυξιακές / επενδυτικές τράπεζες και χρηµατοπιστωτικές εταιρίες ειδικού σκοπού παρέχουν µικροδάνεια σύµφωνα µε το θεσµικό πλαίσιο και τους τραπεζικούς νόµους κανόνες καθώς και τους κανονισµούς διατάξεις των κεντρικών τραπεζών. εν υπάρχει δηλαδή ειδικό νοµοθετικό πλαίσιο παροχής µικροδανείων µε εξαίρεση δύο χώρες: τη Γαλλία όπου ειδικός νόµος επιτρέπει και σε µη κερδοσκοπικές οργανώσεις να παρέχουν µικροδάνεια χρησιµοποιώντας τα ίδια κεφάλαια τους ή κεφάλαια που δανείζονται από τράπεζες και τη Ρουµανία, όπου ειδικός νόµος επιτρέπει την ίδρυση και λειτουργία των καλούµενων «εµπορικών εταιρειών µικροπιστώσεων» που παρέχουν µικροδάνεια χωρίς όµως να επιτρέπεται σε αυτές η άντληση καταθέσεων. Τα κεφάλαια αυτών των εταιρειών στη Ρουµανία προέρχονται κυρίως από διεθνείς / πολυµερείς αναπτυξιακές τράπεζες, από το κράτος, από ιδιωτικές τράπεζες και από δωρητές (προγράµµατα Ε.Ε. κλπ). 25 Ο όρος «µικροπιστώσεις» ή «µικροδάνεια» αφορά δάνεια χαµηλού σχετικά ύψους που παρέχονται κυρίως µε ευνοϊκούς όρους στην αγορά. Σε γενικές γραµµές στην Ε.Ε. θεωρείται µικροδάνειο ένα ποσό έως ευρώ, ενώ στις ΗΠΑ για το Small Business Administration / SBA ποσό έως ευρώ µπορεί να θεωρηθεί µικροδάνειο. 116

118 Από την εµπειρία της αγοράς των µικροδανείων προκύπτει ότι η συντριπτική πλειοψηφία των µικροδανείων απευθύνεται κυρίως σε επιχειρήσεις υπό ίδρυση ή νεοσύστατες, σε πολύ µικρές επιχειρήσεις, σε αυτοαπασχολούµενους / ελεύθερους επαγγελµατίες και σε ειδικές κατηγορίες επιχειρήσεων (κοινωνικές επιχειρήσεις, επιχειρήσεις που ανήκουν σε νέους, σε γυναίκες, σε ΑΜΕΑ, σε ανέργους και σε άλλες «ευπαθείς» οµάδες πληθυσµού). Πρόκειται εποµένως υπό µία έννοια για τη σύνδεση των µικροδανείων µε µια «στοχευµένη επιχειρηµατικότητα» υψηλού κινδύνου. Επίσης, από την ευρωπαϊκή εµπειρία της αγοράς των µικροδανείων θα πρέπει να επισηµανθούν τα εξής : Α. Η αγορά των µικροδανείων καλύπτει κυρίως επιχειρηµατικές πρωτοβουλίες «υψηλού κινδύνου», οι οποίες µάλιστα τις περισσότερες φορές δεν συνοδεύονται από επαρκείς εξασφαλίσεις, ενώ το µικρό µέγεθος ανά δάνειο δηµιουργεί υψηλό διαχειριστικό κόστος για τις τράπεζες. Τα παραπάνω προβλήµατα δεν έχουν επιτρέψει την ανάπτυξη της αγοράς των µικροδανείων µε υψηλούς ρυθµούς. Για την αντιµετώπιση δε αυτών των προβληµάτων κάποιες χώρες έχουν συγκροτήσει µηχανισµούς / σχήµατα δηµόσιου ή ηµιδηµόσιου χαρακτήρα, που µετριάζουν τους κινδύνους αυτής της αγοράς και / ή καλύπτουν µέρος ή το σύνολο του διαχειριστικού κόστους των δανείων µε σκοπό την πρόκληση του τραπεζικού και χρηµατοδοτικού συστήµατος για να προωθήσει αυτό τον τύπο των δανείων. Στη Γερµανία για παράδειγµα, η Kfw, η οποία δανείζεται µε ευνοϊκούς όρους στην αγορά, δανείζει µε την σειρά της τράπεζες που επιθυµούν να χορηγήσουν µικροδάνεια. Η Kfw ορίζει τους βασικούς όρους των µικροδανείων (π.χ. κατώτατη και ανώτατη διάρκεια, ανώτατο και κατώτατο ύψος δανείου, ονοµαστικό επιτόκιο δανείου) αλλά και το ύψος της διαχειριστικής προµήθειας και του ετήσιου περιθωρίου που θα λάβει η τράπεζα προωθώντας τα «µικροδάνεια». Επιπλέον η Kfw καλύπτει µε εγγύηση ένα µεγάλο µέρος (έως 80%) της τελικής ζηµιάς, εφόσον βέβαια αυτή προκύψει, του δανειστή. Στην Αυστρία εδώ και 50 χρόνια λειτουργούν προγράµµατα µικροδανείων, ενώ στη Βιέννη µε το πρόγραµµα Gemeinsame Kreditaction ο ήµος και το Οικονοµικό Επιµελητήριο της Πόλης χρησιµοποιούν σε ετήσια βάση 2 εκατ. ευρώ στηρίζοντας µε τη µορφή µικροδανείων κάθε χρόνο περίπου 450 επιχειρήσεις υπό ίδρυση ή υφιστάµενες. Τα δάνεια έως ευρώ για την εκκίνηση µίας επιχείρησης και έως ευρώ για µια υφιστάµενη επιχείρηση έχουν συγκεκριµένους όρους (διάρκεια και ονοµαστικό επιτόκιο) και τα χορηγούν Τράπεζες που διαθέτουν καταστήµατα στη Βιέννη. Την παρακολούθηση του προγράµµατος, την παροχή πληροφοριών για το πρόγραµµα και την παροχή συµβουλών στις ΜΜΕ αναλαµβάνει το Οικονοµικό Επιµελητήριο της Βιέννης, ενώ τον κίνδυνο του µικροδανείου αναλαµβάνει η Τράπεζα. Επίσης στην ίδια χώρα η Κρατική Τράπεζα AWS χορηγεί εγγυήσεις µε ευνοϊκούς όρους σε τράπεζες που προωθούν µικροδάνεια έως ευρώ σε πολύ µικρές ατοµικές επιχειρήσεις καθώς και σε νεοσύστατες επιχειρήσεις. 117

119 Β. Στην Ε.Ε. λειτουργούν σήµερα πολλές τράπεζες ή χρηµατοοικονοµικοί οργανισµοί που εξειδικεύονται στη παροχή µικροδανείων και στη πιστοδοτική πολιτική τους εντοπίζονται κάποια κοινά χαρακτηριστικά όπως: Χορηγούν δάνεια µικρού σχετικά ύψους από ευρώ έως ευρώ Τα µικροδάνεια χορηγούνται σε πολύ µικρές επιχειρήσεις (που απασχολούν λιγότερα από 10 άτοµα) και ο µεγαλύτερος όγκος αυτών διοχετεύεται σε επιχειρήσεις που απασχολούν λιγότερα από 5 άτοµα Τα µικροδάνεια καλύπτουν όλους τους κλάδους και όλα τα στάδια ζωής µιας επιχείρησης, αλλά κατευθύνονται κυρίως σε νεοσύστατες ή νέες επιχειρήσεις και σε «ευπαθείς», µη προνοµιούχες οµάδες του πληθυσµού (άνεργοι, φτωχοί, νέοι, µετανάστες, γυναίκες κλπ.) Τα µικροδάνεια παρέχονται τις περισσότερες φορές µε ευνοϊκούς όρους όπως π.χ. επιδότηση µέρους του κόστους δανεισµού και εγγύηση µε την παρέµβαση του ηµοσίου ή χαµηλότερα από το µέσο όρο της αγοράς επιτόκια λόγω µη επιθετικής πολιτικής των φορέων µικροδανείων. Στη δεύτερη περίπτωση θα πρέπει να υπογραµµιστεί ότι όταν δεν ακολουθείται ορθολογική τιµολογιακή πολιτική για να καλύπτει τόσο τους αναλαµβανόµενους κινδύνους όσο και τα διαχειριστικά λειτουργικά κόστη, η βιωσιµότητα και διαχρονικότητα των φορέων µικροδανείων κινδυνεύει σοβαρά και εξαρτάται τελικά από τις επιχορηγήσεις και τα φορολογικά κίνητρα των κυβερνήσεων Γ. Στην αγορά των µικροδανείων της Ε.Ε. εντοπίζονται εκτός από καλές πρακτικές και έξυπνα προγράµµατα (π.χ. Γερµανία, Αυστρία) και καινοτόµες τράπεζες ή καινοτόµοι οργανισµοί µη κερδοσκοπικού χαρακτήρα. Στην Ιταλία ξεχωρίζει το παράδειγµα της Τράπεζας Banca Etica που φέτος κλείνει 10 χρόνια από την ίδρυσή της. Η Banca Etica είναι µια συνεταιριστική - συµµετοχική τράπεζα, η οποία παρέχει δύο κατηγορίες µικροδανείων: τα λεγόµενα «συµβατικά µικροδάνεια» σε επιχειρήσεις και τα λεγόµενα «κοινωνικά µικροδάνεια» σε «ευπαθείς» οµάδες πληθυσµού. Επιµελητήρια, Επαγγελµατικοί Φορείς ή µη κυβερνητικοί φορείς εµπλέκονται στη φάση της προεπιλογής των υποψηφίων προς χρηµατοδότηση µειώνοντας έτσι το διαχειριστικό κόστος της Τράπεζας. Σε ότι αφορά τον κίνδυνο από την έλλειψη ή ανεπάρκεια των εξασφαλίσεων, αυτός µετριάζεται από την παροχή εγγυήσεων εκ µέρους του εγγυοδοτικού συστήµατος της χώρας. Η Banca Etica εστιάζει κυρίως σε ότι αφορά τις χρηµατοδοτήσεις σε τοµείς όπως η προστασία του περιβάλλοντος, ο πολιτισµός και εν γένει σε κοινωνικές επενδύσεις. Στη Γαλλία, µε ειδικό νόµο, µη κερδοσκοπικές οργανώσεις δύνανται να παρέχουν κάτω από ορισµένες προϋποθέσεις µικροδάνεια για την ίδρυση και ανάπτυξη επιχειρήσεων από ανέργους ή άτοµα που λαµβάνουν το ελάχιστο κοινωνικό επίδοµα. Έτσι η µη κερδοσκοπική οργάνωση ADIE (Association pour le Droit a l Initiative Economique), που ιδρύθηκε το 1989 χωρίς να είναι χρηµατοδοτικός φορέας παρέχει µικροδάνεια σε όλη τη χώρα, διαθέτοντας 22 περιφερειακά και 112 τοπικά γραφεία καθώς και 118

120 380 σηµεία πώλησης. Με το µεγάλο δίκτυο που διαθέτει έχει καταφέρει να διαθέσει τη περίοδο περίπου δάνεια και να δηµιουργήσει επιχειρήσεις. Σύµφωνα µε τον ειδικό νόµο, τα µικροδάνεια της ADIE πρέπει να είναι έντοκα και να µην ξεπερνούν τα ευρώ. Σηµειώνεται ότι στο τέλος του 2008 το ποσοστό των καθυστερήσεων της ADIE ανέρχεται µόλις στο 6,4% και το ποσοστό των καταπτώσεων / τελικής ζηµιάς στο 2,5%, του συνόλου των µικροδανείων, ποσοστά που ξεπερνούν κατά τι τα αντίστοιχα ποσοστά της τραπεζικής αγοράς. Η τελική ζηµιά καλύπτεται από επιδοτήσεις του κράτους, των περιφερειακών / νοµαρχιακών / δηµοτικών αρχών, της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ιδιωτικών επιχειρήσεων. Τα µικροδάνεια της ADIE, αποκαλούµενα «κοινωνικά µικροδάνεια» ή «λαϊκά µικροδάνεια» δηµιουργούν νέες θέσεις εργασίας που δεν κοστίζουν ακριβά για το κράτος, αφού σύµφωνα µε πρόσφατες έρευνες σε ετήσια βάση, µια νέα θέση εργασίας µέσω ADIE κοστίζει 1707 ευρώ, έναντι κόστους ευρώ για τη διατήρηση µιας θέσης εργασίας και ευρώ για το επίδοµα ανεργίας».(le Monde, ) Αξίζει ακόµη να τονιστεί ότι η ADIE µπορεί να χρησιµοποιήσει και τα προϊόντα του εγγυοδοτικού συστήµατος της Γαλλίας, αφού από το 2005 έχει ιδρυθεί µε ειδικό νόµο ένα «Κοινωνικό Ταµείο Συνοχής» (την διαχείριση του οποίου έχει αναλάβει το Ταµείο Παρακαταθηκών και ανείων της Γαλλίας / Caisse des depots et des consignations) το οποίο παρέχει κεφάλαια στις εταιρείες εγγυήσεων της χώρας για να τα χρησιµοποιήσουν στη συνέχεια µε την µορφή εγγυήσεων στις οργανώσεις των µικροπιστώσεων.. Στην αγορά των µικροδανείων ξεχωρίζουν και κάποιοι φορείς εθνικής εµβέλειας που παρέχουν µια µεγάλη ποικιλία προϊόντων και υπηρεσιών καθώς και ένα σύνθετο µίγµα χρηµατοοικονοµικών προϊόντων και συµβουλευτικών υπηρεσιών. Ένα τέτοιο µοντέλο στήριξης των ΜΜΕ συναντάται στη Σουηδία, µε την κρατική εταιρεία Almi, η οποία ιδρύθηκε το 1994 και διαθέτει 21 θυγατρικές, περιφερειακές εταιρείες, διάσπαρτες σε όλη την επικράτεια της χώρας καλύπτοντας έτσι κάθε περιοχή της Σουηδίας. Από τις θυγατρικές αυτές το 51% ανήκει στην Almi και το υπόλοιπο 49% ανήκει στις περιφερειακές, τοπικές δηµοτικές αρχές. Η µοναδικότητα της Almi που διαχειρίζεται 450 εκατ. ευρώ έγκειται στο γεγονός ότι παρέχει στους πελάτες της αφενός µεν προϊόντα χρηµατοδότησης και πιστοδότησης, αφετέρου δε συµβουλευτικές υπηρεσίες. Με άλλα λόγια προσφέρει ένα πλούσιο µίγµα χρηµατοδοτικών και πιστοδοτικών προϊόντων, µικροδάνεια ή δάνεια για υπό ίδρυση ή νεοσύστατες ή υφιστάµενες επιχειρήσεις, δάνεια για καινοτόµα προϊόντα ή καινοτοµικές επενδύσεις, δάνεια για εξαγωγικές επιχειρήσεις, εγγυήσεις σε επιχειρήσεις και σε εγγυητικές επιστολές τραπεζών καθώς και συµµετοχές / κεφάλαια επιχειρηµατικών κινδύνων (µέσω 6 περιφερειακών Venture Capital) που µπορούν να συνδυαστούν και µε την προσφορά υψηλής ποιότητας συµβουλευτικών υπηρεσιών προς τις επιχειρήσεις (για αποτελεσµατικότερη οργάνωση και ανάπτυξη αυτών, για αναδιοργάνωση, για επιχειρηµατικά σχέδια κλπ). 119

121 Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της Almi είναι ότι αναλαµβάνει πάντα υψηλούς κινδύνους αλλά εστιάζει στη βιωσιµότητα του επιχειρηµατικού σχεδίου και τις ικανότητες της διοίκησης της επιχείρησης και το κυριότερο για να αντισταθµίσει τους αναλαµβανόµενους υψηλούς κινδύνους και συγχρόνως για να αποτελεί συµπληρωµατικό και όχι ανταγωνιστικό εργαλείο της χρηµατοπιστωτικής αγοράς και των εµπορικών τραπεζών επιβαρύνει πάντα τα δάνεια των πελατών της ΜΜΕ µε επιτόκια υψηλότερα από εκείνα της αγοράς, προσαρµόζοντας όµως τους όρους αποπληρωµής του δανείου µε την αναµενόµενη πορεία ανάπτυξης της ΜΜΕ. Αυτό µάλιστα αποτελεί και την εξαίρεση στον κανόνα αφού στην αγορά µικροδανείων επικρατούν ευνοϊκά επιτόκια. Σηµειώνεται ότι το ανώτατο ύψος των µικροδανείων της Almi είναι ευρώ, οι εγγυήσεις της καλύπτουν κατ ανώτατο το 50% της ζηµιάς, ενώ η Almi χρηµατοδοτεί έως το 50% των χρηµατοοικονοµικών αναγκών µιας ΜΜΕ. Από την ίδρυσή της έως τα τέλη του 2008 έχει χορηγήσει δάνεια που ξεπερνούν συνολικά τα 1,3 δισ. ευρώ σε περίπου επιχειρήσεις από τις οποίες ποσοστό 45% είναι νέες επιχειρήσεις. Ένα σηµαντικό ποσοστό αυτών των δανείων έχει τη µορφή των µικροδανείων και έχει κατευθυνθεί σε επιχειρήσεις που ανήκουν σε γυναίκες (περίπου 20% του συνόλου) και σε άτοµα που έχουν γεννηθεί σε χώρες εκτός Σουηδίας (περίπου 15% του συνόλου). Στην Φινλανδία, η ανώνυµη κρατική εταιρεία Finnvera, αποτέλεσµα της συγχώνευσης του Φινλανδικού Ταµείου Εγγυήσεων (που ιδρύθηκε το 1963) και της εταιρίας δανείων KERA, αποτελεί επίσης ένα µοντέλο παροχής σύνθετου µίγµατος προϊόντων χρηµατοοικονοµικής τεχνικής (financial engineering). Η Finnvera, που είναι ένα ειδικό χρηµατοπιστωτικό ίδρυµα, µε ίδια κεφάλαια που ξεπερνούν τα 350 εκατ. ευρώ, παρέχει δάνεια, µικροδάνεια (καλύπτει περισσότερα από τα 4/5 της αγοράς µικροδανείων στη Φινλανδία) και εγγυήσεις, ενώ µέσω της θυγατρικής της «Aloitusrahasto Vera Oy» πραγµατοποιεί επενδύσεις επιχειρηµατικού κινδύνου (Venture Capital) για δραστηριότητες µικροµεσαίων επιχειρήσεων στο εσωτερικό της χώρας. Επιπλέον παρέχει εγγυήσεις / ασφαλίσεις εξαγωγικών πιστώσεων, αφού έχει και την ιδιότητα του Οργανισµού Ασφάλισης Εξαγωγικών Πιστώσεων. Για την υλοποίηση της αποστολής της διαθέτει δίκτυο 16 περιφερειακών γραφείων, υποστηρίζοντας ΜΜΕ που δεν έχουν υψηλά ίδια κεφάλαια και επαρκείς εξασφαλίσεις, αλλά υλοποιούν έξυπνα επιχειρηµατικά σχέδια και είναι κερδοφόρες. Η Finnvera για να καλύψει τις ανάγκες της σε κεφάλαια για τη χορήγηση δανείων, εγγυήσεων κλπ. δανείζεται στην χρηµατοπιστωτική αγορά (η ΕΤΕπ είναι ένας βασικός δανειστής της), και για τον δανεισµό της εγγυάται το φινλανδικό κράτος. Το κράτος επίσης καλύπτει µέρος των τελικών ζηµιών της Finnvera (40-65% ανάλογα µε την περιφέρεια όπου δραστηριοποιούνται οι ΜΜΕ), ενώ είναι υπεύθυνο εξ ολοκλήρου για τις εγγυήσεις / ασφαλίσεις των εξαγωγικών πιστώσεων. Τα υπόλοιπα των δανείων και εγγυήσεων στο τέλος του 2008 και χωρίς να ληφθούν υπόψη οι αναληφθέντες κίνδυνοι για τις εξαγωγές ανέρχονταν σε 2,8 δισ. ευρώ (περίπου 1,8 δισ. ευρώ δάνεια και 1 δισ. ευρώ εγγυήσεις) και για την περίοδο από τα δάνεια και τις εγγυήσεις της Finnvera επωφελήθηκαν κατά µέσο όρο ετησίως νέες επιχειρήσεις και δηµιουργήθηκαν ετησίως κατά µέσο όρο νέες θέσεις εργασίας. 120

122 Για την κάλυψη των χρηµατοδοτικών αναγκών των φινλανδικών επιχειρήσεων χρησιµοποιεί επτά (7) δανειακά προγράµµατα / προϊόντα, που καλύπτουν όλους τους κλάδους της οικονοµίας µε εξαίρεση, αγροτικές, κτηνιατρικές, δασικές και κατασκευαστικές επιχειρήσεις, τα ακόλουθα : Επιχειρηµατικά δάνεια (entrepreneur loans) που αφορούν στην ίδρυση ή µεταβίβαση ή εξαγορά µιάς µικρής επιχείρησης. Το ανώτατο ποσό του δανείου ανέρχεται σε ευρώ και ο επιχειρηµατίας οφείλει να καλύψει µε ίδια κεφάλαια το 20% του κόστους του επιχειρηµατικού του εγχειρήµατος. Η ανώτατη διάρκεια δανείων είναι 10 έτη, µε την ανώτατη διάρκεια της περιόδου χάριτος τα 3 έτη. Το δάνειο επιδοτείται εν µέρει από τον κρατικό προϋπολογισµό και κοινοτικά προγράµµατα. Για την χορήγηση του δανείου εξετάζεται και αξιολογείται το business plan του υποψήφιου δανειζόµενου / επιχειρηµατία, ο οποίος είναι προσωπικά υπεύθυνος για την αποπληρωµή του δανείου. Το δάνειο επιβαρύνεται µε διαχειριστική προµήθεια. Περιβαλλοντικά δάνεια (environment loans), τα οποία χρηµατοδοτούν περιβαλλοντικά επενδυτικά σχέδια που έχουν θετική επίδραση στη παραγωγική διαδικασία και στην ενεργειακή κατανάλωση, στον περιορισµό ρύπων, στη µείωση εκποµπής θερµότητας, στην ανακύκλωση κλπ. Τα περιβαλλοντικά δάνεια αφορούν τις ΜΜΕ που απασχολούν λιγότερα από 250 άτοµα µε κύκλο εργασιών έως 50 εκατ. ευρώ και καλύπτουν έως το 75% των επιλέξιµων δαπανών και το ανώτατο ύψος των δανείων µπορεί να φθάσει το 1 εκατ. ευρώ. Το ύψος του επιτοκίου εξαρτάται από τον αναλαµβανόµενο κίνδυνο και τις παρεχόµενες εξασφαλίσεις αλλά είναι χαµηλότερο από το ύψος του επιτοκίου ενός κανονικού επενδυτικού δανείου της Finnvera. Η ανώτατη διάρκεια του δανείου είναι συνήθως 5 έτη, µε περίοδο χάριτος τα 2 έτη. Το δάνειο επιβαρύνεται µε διαχειριστική προµήθεια. Αναπτυξιακά δάνεια (development plans), που καλύπτουν επενδυτικές και λειτουργικές δαπάνες µίας επιχείρησης, η οποία απασχολεί λιγότερα από 250 άτοµα και έχει κύκλο εργασιών έως 50 εκατ. ευρώ. Το ανώτατο ποσό του δανείου ανέρχεται στη περίπτωση αυτή στα ευρώ και καλύπτει έως το 75% των επιλέξιµων δαπανών. Συνήθως η ανώτατη διάρκεια είναι 5 έτη και το επιτόκιο επιδοτείται εν µέρει από τον κρατικό προϋπολογισµό. Το δάνειο επιβαρύνεται και µε διαχειριστική προµήθεια. Κεφαλαιουχικά δάνεια (capital loans), που κατευθύνονται µόνο σε µεσαίες και µεγάλες επιχειρήσεις µε τη µορφή ΕΠΕ ή ΑΕ. Το ύψος και οι όροι του δανείου είναι διαπραγµατεύσιµοι σε κάθε περίπτωση, αφού πρόκειται για δάνειο µειωµένης εξασφάλισης. άνειο διεθνοποίησης (funding for internalization) που αποσκοπεί στη στήριξη των επιχειρήσεων (που απασχολούν λιγότερα από 250 άτοµα, µε κύκλο εργασιών στα 50 εκατ. ευρώ) να αναπτυχθούν εκτός των συνόρων της Φινλανδίας. Το δάνειο στην περίπτωση αυτή 121

123 µπορεί να συνοδεύεται και από εγγύηση της Finnvera. Το δάνειο έχει ανώτατη διάρκεια τα 10 έτη, µε 2 έτη περίοδο χάριτος. Το ύψος του επιτοκίου και της προµήθειας της εγγύησης εξαρτάται από τον αναλαµβανόµενο κίνδυνο, τις εξασφαλίσεις, τη διάρκεια του δανείου, την αποδοτικότητα της επιχείρησης και τον κίνδυνο χώρας, όπου εγκαθίσταται η επιχείρηση. Μια διαχειριστική προµήθεια επιβαρύνει κάθε δάνειο και εγγύηση. άνεια για γυναίκες επιχειρηµατίες (loans for women entrepreneurs) το ύψος των οποίων κυµαίνεται από έως ευρώ πρόκειται δηλαδή για την κατηγορία µικροδανείων. Τα δάνεια αυτά δίδονται σε γυναίκες µε την προϋπόθεση ότι αυτές ανάλογα µε την µορφή της επιχείρησης κατέχουν το 50% και άνω των µετοχών ή το 50% των µετόχων / εταίρων στην επιχείρηση είναι γυναίκες και το ήµισυ των αρχικών επενδύσεων έχουν χρηµατοδοτήσει γυναίκες ή αυτοαπασχολούµενος / ατοµική επιχείρηση είναι ή ανήκει σε γυναίκα, ενώ απαραίτητα πάντα µια γυναίκα διοικεί full time την επιχείρηση. Επιλέξιµες είναι οι πολύ µικρές επιχειρήσεις, νεοσύστατες ή υφιστάµενες, που δεν απασχολούν περισσότερα από πέντε (5) άτοµα και τα δάνεια δύνανται να καλύψουν τόσο λειτουργικές όσο και επενδυτικές δαπάνες. Το επιτόκιο του δανείου επιδοτείται εν µέρει από τον κρατικό προϋπολογισµό ή από ευρωπαϊκά προγράµµατα, ενώ υπάρχει πάντα επιβάρυνση των δανείων µε διαχειριστική προµήθεια. Η διάρκεια των µικροδανείων αυτών είναι 5 έτη µε ένα (1) έτος περίοδο χάριτος. Μικροδάνεια (Microloans), τα βασικά χαρακτηριστικά των οποίων είναι παρόµοια µε τα δάνεια γυναικείας επιχειρηµατικότητας, δηλαδή κυµαίνονται από ευρώ έως ευρώ, έχουν διάρκεια 5 έτη µε περίοδο χάριτος ένα (1) έτος, το επιτόκιο του δανείου επιδοτείται από τον κρατικό προϋπολογισµό και κοινοτικά προγράµµατα, όλα τα δάνεια επιβαρύνονται µε διαχειριστική προµήθεια και κατευθύνονται σε πολύ µικρές επιχειρήσεις, νεοσύστατες ή υφιστάµενες, που απασχολούν έως 5 άτοµα. Σε όλες τις περιπτώσεις ζητούνται προσωπικές εγγυήσεις ή άλλης µορφής εγγύηση από τους δανειζόµενους αλλά όπως και στα δάνεια για γυναίκες επιχειρηµατίες, η ανώτατη εξασφάλιση ενός µετόχου δεν µπορεί να ξεπερνά τα ευρώ, ενώ το ανώτατο ποσό των συνολικών παρεχόµενων εξασφαλίσεων δεν µπορεί να ξεπερνά το ύψος του δανείου. Εκτός όµως από τα δανειακά προϊόντα 26 η Finnvera έχει δηµιουργήσει και εγγυοδοτικά προϊόντα (π.χ. Finnvera Guarantee, Environmental Guarantee, Micro-enterprise guarantee) µε σκοπό να προωθήσει την υλοποίηση των επιχειρηµατικών εγχειρηµάτων των ΜΜΕ µέσω της ευκολότερης προσφυγής τους στο χρηµατοπιστωτικό και χρηµατοδοτικό σύστηµα της χώρας. Για παράδειγµα, η εγγύηση της µικρο-επιχείρησης 26 Αξίζει να σηµειωθεί για το φινλανδικό µοντέλο ότι οι υπό ίδρυση επιχειρήσεις, νεοσύστατες ή νέες µπορούν να λάβουν σηµαντικές πληροφορίες και συµβουλές σχετικές µε τον ορθολογικότερο τρόπο ίδρυσης και λειτουργίας τους από εθνικές ή περιφερειακές αρχές. 122

124 «micro enterprise guarantee» µπορεί να χρησιµοποιηθεί από νεοσύστατες επιχειρήσεις ή από υφιστάµενες µικρές επιχειρήσεις που απασχολούν λιγότερους από 50 απασχολούµενους σε ετήσια βάση και δεν διαθέτουν επαρκείς εξασφαλίσεις. Το ανώτατο ποσό κάλυψης είναι 60% και το συνολικό ποσό εγγύησης δεν µπορεί να ξεπεράσει τις ευρώ ανά επιχείρηση. Η ετήσια προµήθεια της εγγύησης ανέρχεται σε 1,75% του ποσού της εγγύησης, ενώ καταβάλλονται από τον εγγυοδοτούµενο και προµήθειες (προµήθεια διαχείρισης και προµήθεια εξέτασης του φακέλου). Παράλληλα προγράµµατα εγγυοδοσίας µπορούν να τύχουν αντεγγυήσεων από το κράτος ή ευρωπαϊκών προγραµµάτων / ΕΤΑΕ. Τέλος αξίζει να τονιστεί ιδιαίτερα ότι η Finnvera για την αντιµετώπιση της χρηµατοπιστωτικής κρίσης δηµιούργησε ένα νέο πρόγραµµα / προϊόν το οποίο εισήγαγε στην φινλανδική αγορά την 6 η Μαρτίου 2009 µε τίτλο «άνεια και Εγγυήσεις Αντικυκλικού Χαρακτήρα για Κεφάλαια Κίνησης και Επενδύσεις» (Counter Cyclical Loan and Guarantee for Working Capital and Investments). Το πρόγραµµα αυτό µε προϋπολογισµό 900 εκατ. ευρώ έχει ως στόχο να στηρίξει µε δάνεια και εγγυήσεις, τη περίοδο , περίπου επιχειρήσεις, κυρίως ΜΜΕ αλλά και για πρώτη φορά µεγάλες επιχειρήσεις που απασχολούν από άτοµα, των οποίων η ρευστότητα και η κερδοφορία υποφέρουν λόγω της χρηµατοπιστωτικής και οικονοµικής κρίσης και ως εκ τούτου έχουν ανάγκη κεφαλαίων κίνησης για να ενισχύσουν την ρευστότητά τους και / ή επενδυτικών δανείων για την υλοποίηση επενδύσεων που θα βελτιώσουν την ανταγωνιστικότητα τους. Το ίδιο πρόγραµµα µπορεί βέβαια να εξυπηρετήσει και υπό ίδρυση επιχειρήσεις. Βασική προϋπόθεση για να επωφεληθεί µια επιχείρηση ενός δανείου ή εγγύησης από το πρόγραµµα αυτό της Finnvera είναι η έγγραφη ανάληψη υποχρέωσης από την Τράπεζα ότι θα παράσχει πρόσθετη χρηµατοδότηση και / ή θα «αναπροσαρµόσει» την χρηµατοδότηση της επιχείρησης τουλάχιστον για ένα χρόνο. Αναπροσαρµογή σηµαίνει παροχή περιόδου χάριτος, επιµήκυνση της περιόδου του δανείου ή χαµηλότερα επιτόκια. Επίσης τα δάνεια και οι εγγυήσεις του προγράµµατος αυτού δεν µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την αποπληρωµή παλαιών δανείων ή άλλων υποχρεώσεων προς την Finnvera ή άλλου χρηµατοδότη. Το ύψος του δανείου και της εγγύησης κυµαίνεται από 30 χιλ. ευρώ έως 10 εκατ. ευρώ και το ανώτατο ποσό των δανείων και των εγγυήσεων σε µια επιχείρηση δεν µπορεί να ξεπεράσει τα 10 εκατ. ευρώ. Η συµµετοχή της Finnvera στο σύνολο της χρηµατοδότησης θα κυµανθεί από 50-70% και το ποσοστό αυτό µπορεί να είναι υψηλότερο στις περιπτώσεις µιας πολύ µικρής επιχείρησης ή σε ποσά χρηµατοδότησης χαµηλού βεληνεκούς. Η εγγύηση της Finnvera θα καλύπτει έως 80% του δανείου της Τράπεζας. Το επιτόκιο του δανείου της Finnvera µπορεί να είναι σταθερό ή µεταβαλλόµενο (Euribor 6 µηνών), ενώ ένα επιπλέον περιθώριο προστίθεται στο κόστος δανεισµού κάθε πελάτη, το ύψος του οποίου θα 123

125 εξαρτηθεί από τον αναλαµβανόµενο κίνδυνο, την αντεγγύηση και την διάρκεια του δανείου. Από τους ίδιους ως άνω παράγοντες εξαρτάται και το ύψος της ετήσιας προµήθειας της εγγύησης. Επίσης µια διαχειριστική προµήθεια θα καταβάλλεται από τους δανειζόµενους για τα δάνεια και τις εγγυήσεις. Οι εξασφαλίσεις που ζητούνται είναι διαπραγµατεύσιµες κατά περίπτωση, ενώ τα δάνεια θα έχουν διάρκεια 5-6 έτη µε περίοδο χάριτος 2-3 έτη. Σε γενικές γραµµές διαπιστώνουµε από τους όρους του προγράµµατος αυτού τα εξής: 1. Η Finnvera (και συνεπώς το Φινλανδικό κράτος) για να διατηρήσει ή να στηρίξει την απασχόληση σε επιχειρήσεις ζωτικής σηµασίας εντάσσει στο νέο πρόγραµµα και τις µεγάλες επιχειρήσεις (από απασχολούµενους). Ταυτόχρονα επιδιώκει όχι µόνον την ενίσχυση της ρευστότητας των επιχειρήσεων, αλλά και την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας µέσω της συνέχισης των επενδύσεων αυτών µε δάνεια τόσο βραχυπρόθεσµα όσο και µεσο-µακροπρόθεσµα. 2. Η Finnvera (και συνεπώς και το Φινλανδικό κράτος) και στο πρόγραµµα αυτό, αξιολογεί πρώτα τις επιχειρήσεις (εξετάζονται όλες οι επιχειρήσεις πριν παρθεί απόφαση από την Finnvera) και ως εκ τούτου δεν χαλαρώνει την πιστοδοτική της πολιτική παρά την κρίση. Παράλληλα θέτει «αυστηρές» προδιαγραφές στις τράπεζες εφόσον επιθυµούν να χρησιµοποιήσουν το πρόγραµµα (πρόσθετη χρηµατοδότηση και ευνοϊκότεροι όροι δανείων) καθώς και απαγόρευση χρήσης των προϊόντων του προγράµµατος για αποπληρωµή παλαιών δανείων ή άλλων υποχρεώσεων προς την Finnvera ή άλλες τράπεζες / δανειστές. Αυτό το τελευταίο οδηγεί στη σκέψη ότι αν συνδεθεί το πρόγραµµα και µε κοινοτικά προγράµµατα δεν πρέπει να αντιβαίνει τις κοινοτικές διατάξεις. Για αυτό µάλιστα το ποσοστό κάλυψης των δανείων µε εγγυήσεις είναι 80%. 3. Η Finnvera (και συνεπώς και το Φινλανδικό κράτος) θέτει αυστηρούς όρους και για τους χρήστες του προγράµµατος, δηλαδή τις επιχειρήσεις, µολονότι πρόκειται για πρόγραµµα κρίσης. ηλαδή όλα τα δάνεια επιβαρύνονται µε υψηλό κόστος (επιτόκιο και περιθώριο), ενώ οι εγγυήσεις επιβαρύνονται µε ετήσια προµήθεια, το ύψος των οποίων εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Συµπερασµατικά θα µπορούσε να λεχθεί ότι η αγορά των µικροδανείων αρχίζει να διαµορφώνει στο σύνολό της µια νέα τάξη πραγµάτων, στην οποία συνυπάρχουν «παίκτες» που είτε λειτουργούν στα πλαίσια του χρηµατοπιστωτικού και χρηµατοδοτικού συστήµατος, είτε τους όρους λειτουργίας τους ορίζει ένα ειδικό νοµικό πλαίσιο. Επειδή όµως - και λόγω της κρίσης - διαφαίνεται ότι ορισµένες χρηµατοοικονοµικές ανάγκες των ΜΜΕ δεν ικανοποιούνται εύκολα και γρήγορα από το χρηµατοπιστωτικό σύστηµα, ακόµη και αν τα αιτούµενα ποσά δεν είναι ιδιαίτερα υψηλά, κερδίζει σιγά σιγά έδαφος η άποψη ότι απαιτείται να θεσπιστεί ένα 124

126 νοµοθετικό πλαίσιο σε όλα τα κράτη-µέλη της Ε.Ε για την αγορά των µικροδανείων 27. Το ειδικό νοµοθετικό πλαίσιο θα µπορούσε να προβλέπει την δανειοδότηση των ΜΜΕ µέσω τραπεζών και άλλων ειδικών φορέων µε «µικροδάνεια» ή ακόµη και µε «µεσοδάνεια», δηλαδή δάνεια που θα µπορούσαν να φθάνουν το ποσό των ευρώ, αλλά που θα χορηγούνται µε ευνοϊκούς όρους, κυρίως όταν απευθύνονται σε ευπαθείς κοινωνικές οµάδες (σε ανέργους ή σε ΜΜΕ που είναι εγκατεστηµένες σε περιοχές που πλήττονται από σοβαρή οικονοµική κρίση ή έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά π.χ. νησιώτικες, ορεινές περιοχές). Ι.2.3. Η αγορά Επιχειρηµατικών Κεφαλαίων / risk capital αρχικού σταδίου ανάπτυξης των ΜΕ (early stage) του Επειδή η αγορά επιχειρηµατικών κεφαλαίων (Risk Capital) γνώρισε στις ΗΠΑ ιδιαίτερη άνθηση τις δεκαετίες του 1960, 1970 και 1980, περίοδο κατά την οποία αναπτύχθηκαν στη χώρα αυτή µε ταχύτατους ρυθµούς οι τοµείς της µικροηλεκτρονικής, της βιοτεχνολογίας και εν γένει της προηγµένης τεχνολογίας, µε αποτέλεσµα να τραβήξουν το ενδιαφέρον των επενδυτών και να δηµιουργηθούν χιλιάδες νέες επιχειρήσεις, η πανεπιστηµιακή κοινότητα, η κοινή γνώµη και οι επενδυτές ταύτισαν για µια µεγάλη περίοδο την αγορά αυτή µόνο µε προϊόντα και επιχειρήσεις προηγµένης και υψηλής τεχνολογίας. Όµως από την εµπειρία και την πρακτική διαπιστώνεται ότι επενδύσεις της αγοράς επιχειρηµατικών κεφαλαίων δεν είναι συνδεδεµένες µόνο µε τις εταιρίες και τα προϊόντα υψηλής τεχνολογίας και καινοτοµίας. Για παράδειγµα, η κατανοµή των επενδύσεων στην Ευρώπη (σύµφωνα µε τις Ετήσιες Εκθέσεις της ΕVCA / European Private Equity and Venture Capital Association) καταδεικνύει ότι οι τοµείς της υψηλής τεχνολογίας (π.χ. βιοτεχνολογία, ηλεκτρονικά, λογισµικό και Η/Υ, τηλεπικοινωνίες, ιατρικά, φαρµακευτικά, ενέργεια, περιβάλλον) απορροφούσαν το 25% και το 33% των επενδύσεων, κατά µέσο όρο ετησίως, τις περιόδους και αντιστοίχως. Εποµένως, ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό αυτής της αγοράς είναι ότι οι λεγόµενοι επενδυτές υψηλού κινδύνου (Venture Capitalists) για πολλούς και διάφορους λόγους που έχουν σχέση µε την διασπορά των κινδύνων, την έλλειψη δυναµικών καινοτόµων εταιριών / επενδυτικών σχεδίων, την χαµηλή σε ορισµένους τοµείς απόδοση των επενδύσεων κλπ επενδύουν τα κεφάλαιά τους τόσο σε τοµείς υψηλής τεχνολογίας / καινοτοµίας όσο και σε «παραδοσιακούς» τοµείς καθώς και σε όλους τους κλάδους της οικονοµίας. Η αγορά των επιχειρηµατικών κεφαλαίων / Risk capital στην ευρεία έννοιά της περιλαµβάνει επενδύσεις ιδίων κεφαλαίων (equity capital και venture 27 Η ανάπτυξη της αγοράς των µικροδανείων για επιχειρήσεις που δυσκολεύονται να προσφύγουν στο χρηµατοπιστωτικό σύστηµα αποτελεί έναν από τους βασικούς στόχους της νέας κοινοτικής πρωτοβουλίας JEREMIE που θα καλύψει την περίοδο

127 capital) 28 και οιονεί ιδίων κεφαλαίων σε επιχειρήσεις και σε όλες τις φάσεις του οικονοµικού κύκλου (προλειτουργική φάση, φάση εκκίνησης, φάση επέκτασης κλπ). Περιλαµβάνει επίσης άτυπες επενδύσεις από Επιχειρηµατικούς Αγγέλους (Business Angels). Στα κεφάλαια αρχικού σταδίου ανάπτυξης (early stage capital), περιλαµβάνονται τα προλειτουργικά κεφάλαια (pre-seed και seed capital) δηλαδή τα κεφάλαια που χρησιµοποιούνται για να χρηµατοδοτήσουν τη µελέτη, την αξιολόγηση και την ανάπτυξη µιας ιδέας και τα κεφάλαια εκκίνησης (start up capital) που επενδύονται σε επιχειρήσεις, οι οποίες δεν έχουν διαθέσει το προϊόν ή την υπηρεσία τους στην αγορά και δεν παράγουν ακόµη κέρδη, µε σκοπό την ανάπτυξη του προϊόντος και την έναρξη διάθεσής του στην αγορά. Στην αγορά λοιπόν των επιχειρηµατικών κεφαλαίων διακρίνουµε και ένα άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, αυτό της διαβάθµισης των κινδύνων από την πλευρά των επενδυτών, µε αποτέλεσµα επενδύσεις «υψηλότατου» κινδύνου, δηλαδή επενδύσεις του αρχικού σταδίου ανάπτυξης (early stage) όπως είναι τα κεφάλαια σποράς ή τα προλειτουργικά κεφάλια (pre-seed, seed capital) και τα κεφάλαια εκκίνησης (start up capital) να αποφεύγονται και ως εκ τούτου να αποτελούν ένα πολύ µικρό ποσοστό στην αγορά των επιχειρηµατικών κεφαλαίων / Risk Capital. Και αυτό µολονότι η αναπτυξιακή πορεία της αγοράς Risk Capital στην Ε.Ε. είναι αλµατώδης από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 και µετέπειτα µε αποτέλεσµα το 2007 η συµµετοχή του Venture Capital ως ποσοστό (%) του ΑΕΠ στην Ε.Ε. να µην υστερεί σε σχέση µε το αντίστοιχο ποσοστό των ΗΠΑ. Σηµειώνεται ότι από 5,5 δισ. ευρώ το 1995 και 10 δισ. ευρώ στην Ευρώπη το 1997 οι επενδύσεις στην αγορά Risk Capital (που περιλαµβάνουν και τις επενδύσεις early stage) έφθασαν τα 35 δισ. ευρώ το Η φθίνουσα πορεία των διεθνών χρηµατιστηρίων µετά το 2000 συνοδεύεται µε µια µικρή σχετικά πτώση των επενδύσεων στην αγορά Risk Capital αλλά από το 2004 και µετά η αγορά των επιχειρηµατικών κεφαλαίων στην Ευρώπη εκτοξεύεται στα ύψη και έτσι τη διετία οι επενδύσεις ξεπερνούν κάθε χρόνο τα 70 δισ. ευρώ, δηλαδή διπλασιάζονται σε σχέση µε το έτος Σύµφωνα µε την Ε.Ε. / C194/8, Επίσηµη Εφηµερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, , µε τον όρο private equity νοείται η συµµετοχή στα ίδια κεφάλαια µη εισηγµένων σε χρηµατιστηριακή αγορά εταιριών και περιλαµβάνει κεφάλαια επιχειρηµατικών συµµετοχών (venture capital), κεφάλαια αντικατάστασης (replacement capital) και εξαγορές (buyout). To Venture Capital ή άλλως «Κεφάλαια Επιχειρηµατικών Συµµετοχών» αποτελεί επένδυση σε µη εισηγµένες εταιρείες από Επενδυτικά Ταµεία (Ταµεία Επιχειρηµατικών Συµµετοχών ή Εταιρείες που ενεργώντας ως εντολείς διαχειρίζονται ιδιωτικά κεφάλαια θεσµικών φορέων ή δικά τους). Στην κατηγορία αυτή περιλαµβάνεται η χρηµατοδότηση αρχικού σταδίου και τα κεφάλαια επέκτασης, αλλά όχι τα κεφάλαια αντικατάστασης και εξαγορών. Τα κεφάλαια επέκτασης (expansion capital) χρησιµοποιούνται για την ανάπτυξη και επέκταση µιας επιχείρησης. 126

128 Πίνακας Ι.1 Επενδύσεις Επιχειρηµατικών Κεφαλαίων (Equity Venture Capital) και αρχικού σταδίου ανάπτυξης (early stage) στην Ε.Ε. (σε δισ. ευρώ) Early Stage Equity Venture Capital ,7 0,7 1,6 3,2 4,1 3 2,1 2,4 2,4 5,9 2, Πηγή: EBAN Statistics Compendium 2008 και European Commission IAPMEI, Forum Financing Innovation, Oct 2007, Summary Discussion Όµως, από το σύνολο των επενδύσεων Risk Capital ένα µικρό σχετικά ποσοστό αποτελούν επενδύσεις early stage. Το ποσοστό των επενδύσεων early stage στο σύνολο των επενδύσεων risk capital, κατά µέσο όρο ετησίως, την περίοδο , αντιστοιχεί γύρω στο 10% (µε υψηλότερο ποσοστό το 19 % το 2000 και χαµηλότερο το 3,5% το 2007), ενώ το seed capital αποτελεί µόλις το 0,25% του συνόλου των επενδύσεων το 2007, έναντι ποσοστού 0,27% το 2006, 0,4% το 2004 και 2,2% και 2,3% τα έτη 2001 και 2000 αντίστοιχα. (για την περίοδο κατά µέσο όρο ετησίως το ποσοστό αυτό ανέρχεται στο 1% του συνόλου των επενδύσεων Risk Capital). Παρατηρείται, εποµένως, ότι η αγορά Venture Capital αντιδρά σχεδόν παρόµοια µε αυτή των χρηµατοπιστωτικών ιδρυµάτων που αποφεύγουν την δανειοδότηση ΜΕ όταν αυτές δεν διαθέτουν επαρκείς εξασφαλίσεις και / ή δεν έχουν οικονοµική ιστορία και εποµένως είναι δύσκολο να αξιολογηθούν (υπό ίδρυση, νεοσύστατες, νέες). Υπάρχουν βέβαια διάφοροι λόγοι που ερµηνεύουν την αντίδραση αυτή της αγοράς Venture Capital. Τα µικρά σχετικά ποσά (το µέσο ποσό κυµαίνεται γύρω στα 250 χιλ. ευρώ), που απαιτούνται στο στάδιο εκκίνησης (early stage) και δηµιουργούν αντίστοιχα υψηλό διαχειριστικό κόστος για τις εταιρείες του ταµείου επιχειρηµατικών κεφαλαίων, η µεγάλη πιθανότητα µη επίτευξης / ολοκλήρωσης του επιχειρησιακού σχεδίου / ιδέας καθώς και οι αρνητικές ή στη καλύτερη περίπτωση οι οριακά θετικές αποδόσεις της αγοράς early stage 29, όπως δείχνει η µέχρι τώρα εµπειρία, εµποδίζουν την δυναµική ανάπτυξη της αγοράς early stage (seed capital start up capital) µολονότι το κράτος έχει παρέµβει σε πολλές περιπτώσεις συγχρηµατοδοτώντας την 29 Profitability of Venture Capital Investment in Europe and the US, PG ECFIN / L6/ REP /50386 / March

129 ίδρυση ταµείων / εταιριών risk capital και καλύπτοντας το λειτουργικό κόστος αυτών. Μια άλλη εξήγηση της µη δυναµικής ανάπτυξης της αγοράς επιχειρηµατικών κεφαλαίων του αρχικού σταδίου ανάπτυξης των ΜΕ θα πρέπει να αναζητηθεί και στη φιλοσοφία της κρατικής στήριξης, η οποία αποβλέπει όχι στη δηµιουργία «φθηνότερου» κόστους των προϊόντων της αγοράς αυτής, αλλά στην επίτευξη όσο το δυνατόν µεγαλύτερης µόχλευσης των ιδιωτικών κεφαλαίων αποτρέποντας έτσι την πλευρά της ζήτησης, δηλαδή τον µικρό ή νέο επιχειρηµατία, να αποδεχτεί τους όρους της αγοράς ή ακόµη και να προσεγγίσει αυτή την αγορά. Για να καλυφθεί η πενιχρή ζήτηση ή η µικρή προσφορά στην αγορά επιχειρηµατικών κεφαλαίων early stage στην Ε.Ε. δίδεται τα τελευταία χρόνια ιδιαίτερη έµφαση στην ανάπτυξη της αγοράς Επιχειρηµατικών Αγγέλων (Business Angels). Επιχειρηµατικοί Άγγελοι, είναι εύποροι ιδιώτες που επενδύουν απευθείας σε νέες και αναπτυσσόµενες µη εισηγµένες στο χρηµατιστήριο επιχειρήσεις και παρέχουν συµβουλευτικές υπηρεσίες έναντι συµµετοχής τους στο κεφάλαιο. Η αγορά των Επιχειρηµατικών Αγγέλων διέρχεται τη νηπιακή της ηλικία στην Ε.Ε., µε εξαίρεση το Ηνωµένο Βασίλειο, γι αυτό και γίνεται µια προσπάθεια για µια δυναµική ώθησή της από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και διάφορα κράτη µέλη της Ε.Ε. αναγνωρίζοντας έτσι ότι η αγορά αυτή µπορεί να βοηθήσει στην ίδρυση και ανάπτυξη νέων και καινοτόµων ΜΕ. Μεταξύ των µέτρων που έχουν εφαρµοστεί διακρίνουµε την κρατική χρηµατοδότηση για την ίδρυση ή διαχείριση δικτύων (περιφερειακών ή εθνικών) Επιχειρηµατικών Αγγέλων, καθώς και την παροχή φορολογικών κινήτρων σε εύπορους ιδιώτες για να συµµετέχουν σε ΜΕ µέσω των επενδύσεων seed capital και start up capital. Έτσι, η αγορά των Επιχειρηµατικών Αγγέλων έχει καταφέρει να βρίσκεται σήµερα στα ίδια επίπεδα µε την ευρωπαϊκή αγορά seed capital, όπως φαίνεται στη συνέχεια. Ως εκ τούτου, σιγά σιγά αρχίζουν να κερδίζουν έδαφος και συνεπώς να παίζουν κάποιο ρόλο στην ίδρυση και ανάπτυξη των ΜΕ οι Επιχειρηµατικοί Άγγελοι τη στιγµή µάλιστα που η αγορά του Venture Capital στρέφεται κυρίως προς επενδύσεις επέκτασης (expansion capital) και εξαγορών (buy out). Πίνακας Ι.2 Ευρωπαϊκή Αγορά Seed Capital EBAN EVCA EBAN EVCA EBAN EVCA Αριθµός συµφωνιών Επενδύσεις 130,7 96,5 149,5 197,7 184,2 184,7 (σε εκατ. ευρώ) Μέσο ποσό ανά 200,2 235,9 177,3 414,4 165,6 264,2 συµφωνία (σε χιλ ευρώ) Πηγή : Eban, Statistics Compendium

130 Σηµείωση : Οι επενδύσεις των Επιχειρηµατικών Αγγέλων στις ΗΠΑ ανήλθαν την ίδια περίοδο σε 19,2, 21,3 και 21,4 δισ. ευρώ τα έτη 2005,2006 και 2007 αντίστοιχα. Στις χώρες Σουηδία και Φινλανδία οι Επιχειρηµατικοί Άγγελοι υλοποιούν µικρές µεν σε όγκο αλλά κάθε χρόνο επενδύσεις (π.χ. στη Σουηδία 35 εκατ. ευρώ την τριετία , στη Φινλανδία 15,4 εκατ. ευρώ την διετία ). Το Ηνωµένο Βασίλειο διατηρεί την πρωτιά στην αγορά των Business Angels της Ε.Ε. µε 177 εκατ. ευρώ σωρευτικά την περίοδο και ακολουθεί η Γαλλία µε 78 εκατ. ευρώ. Αξίζει να σηµειωθεί ότι τα δίκτυα των Επιχειρηµατικών Αγγέλων που απάντησαν σε µια έρευνα του EBAN (117 δίκτυα το 2006, 170 δίκτυα το 2007 στην έρευνα του ΕΒΑΝ του 2008) δήλωσαν ότι δέχτηκαν αιτήµατα που ανέρχονται σε το 2006 και το 2007 και ο αντίστοιχος αριθµός των συµφωνιών ήταν 843 ή 6,6% των αιτηµάτων το 2006 και 1111 ή 4,9% των αιτηµάτων το Το µεγαλύτερο κίνητρο για την συµµετοχή ενός επιχειρηµατικού αγγέλου σε µια επένδυση early stage είναι η «χρηµατοοικονοµική απόδοση αυτής», ενώ οι τρεις κυριότεροι λόγοι απόρριψης είναι η ακαταλληλότητα της διοικητικής οµάδας ή των επιχειρηµατιών, η έλλειψη ενός συγκεκριµένου επιχειρηµατικού σχεδίου και ο πολύ µεγάλος κίνδυνος που ενέχει µια ιδέα ή ένα επιχειρηµατικό σχέδιο σε µια πρώιµη κατάσταση. Η ίδια έρευνα αποκαλύπτει ότι η χρηµατοδότηση των δικτύων business angels γίνεται µε διάφορους τρόπους (προµήθειες από Επιχειρηµατικούς Αγγέλους, προµήθειες από επιχειρήσεις, χορηγίες, έσοδα από εκδηλώσεις και σεµινάρια, ευρωπαϊκά κονδύλια, εθνικοί ή περιφερειακοί πόροι κλπ.). Η Ελλάδα και σε αυτό το πεδίο των χρηµατοοικονοµικών υποδοµών υστερεί σε σχέση µε τα περισσότερα αναπτυγµένα κράτη µέλη της Ε.Ε. µε κριτήρια τον αριθµό των εταιριών venture capital, τον αριθµό των επενδύσεων και την αξία των επενδεδυµένων κεφαλαίων. Οι επενδύσεις των επιχειρηµατικών κεφαλαίων αποτελούν 0,19% του ΑΕΠ της χώρας έναντι αντίστοιχου µέσω ευρωπαϊκού όρου 0,58%. Βέβαια θα πρέπει να τονιστεί ότι ο θεσµός του Venture Capital είναι σχετικά ένας νέος θεσµός για τη χώρα µας (εισήχθη µε το νόµο 1778/88) και ως εκ τούτου λόγω τόσο της έλλειψης εµπειρίας, όσο και της έλλειψης πολλών και ελπιδοφόρων επενδυτικών σχεδίων στο αρχικό στάδιο ανάπτυξης κατευθύνθηκε προς επενδύσεις επέκτασης ή άλλων µορφών (αντικατάστασης, εξαγορών κλπ). Οι επενδύσεις σποράς (seed capital) ή εκκίνησης (start up) ήταν σχεδόν ανύπαρκτες στη χώρα µας µέχρι το 2000 µε εξαίρεση τις επενδύσεις της ΕΑΕΕ (αντισταθµιστικά οφέλη) οι οποίες σε ποσοστό 30% του συνόλου κατευθύνθηκαν σε νεοϊδρυόµενες επιχειρήσεις. Αξίζει να τονιστεί ότι στις αρχές της δεκαετίας του 90 ιδρύθηκε στη χώρα µας εταιρία Seed Capital (Hellenic Ventures) µε συγχρηµατοδότηση από το Κοινοτικό Πρόγραµµα Seed Capital χωρίς επιτυχία, ενώ η Ε.Ε. µέσω των διαρθρωτικών της ταµείων έχει προσφέρει στα πλαίσια του Β ΚΠΣ και του Γ ΚΠΣ σηµαντικά ποσά ύψους 130,8 εκατ. ευρώ για την προώθηση του θεσµού του Venture Capital στη χώρα µας. 129

131 Την περίοδο δηµιουργήθηκαν στη χώρα µας 10 εταιρείες Risk Capital, οι οποίες πραγµατοποίησαν περίπου 100 επενδύσεις ύψους 120 εκατ. ευρώ. Στην τελευταία δεκαετία δηµιουργήθηκαν 15 νέες εταιρείες Risk Capital οι οποίες συγκέντρωσαν περί τα 700 εκατ. ευρώ, το ήµισυ των οποίων τη διετία Ένα µέρος αυτών των κεφαλαίων (περίπου 50-60%) έχει ήδη επενδυθεί. Θα πρέπει βέβαια ιδιαίτερα να τονιστεί ότι ο θεσµός του Venture Capital παρουσιάζει µία στασιµότητα στη χώρα µας µετά το 2000, παρά την είσοδο στην ελληνική αγορά του Ταµείου Ανάπτυξης Νέας Οικονοµίας (ΤΑΝΕΟ) και την βελτίωση του θεσµικού πλαισίου Venture Capital 30. Το ΤΑΝΕΟ συστάθηκε µε το άρθρο 28 του Ν.2843/2000 µε την µορφή Fund of Fund και έως τα µέσα του 2008 είχε επενδύσει 39 εκατ. ευρώ σε 4 εταιρείες επιχειρηµατικών κεφαλαίων οι οποίες µε την σειρά τους επένδυσαν 11 εκατ. ευρώ σε 14 ΜΜΕ (3 επενδύσεις στην ενέργεια, 5 στην Πληροφορική, 1 στα ιατρικά µηχανήµατα, 2 σε αγροτικά προϊόντα και 3 σε βιοµηχανικά προϊόντα). Στις αρχές του 2009 ανακοινώθηκε η δηµιουργία ενός ΑΚΕΣ σε συνεργασία του ΤΑΝΕΟ και δύο επιχειρηµατιών µε την επωνυµία ΤΑΝΕΟ FGRES που ξεκινά µε ενεργητικό 24 εκατ. ευρώ (εκ των οποίων 12 εκατ. ευρώ καταβάλλει το ΤΑΝΕΟ) για να χρηµατοδοτήσει επενδύσεις στην πράσινη ενέργεια (αιολικά πάρκα, υδροηλεκτρικά, φωτοβολταικά, κυψέλες υδρογόνου κλπ) 31 Εκείνο βέβαια που είναι περισσότερο ανησυχητικό για τη χώρα µας πέραν της έλλειψης επενδύσεων seed και start up, είναι ότι δεν έχει αναπτυχθεί καθόλου ο θεσµός των Επιχειρηµατικών Αγγέλων (Business Angels) που θα µπορούσε, κάτω από ορισµένες προϋποθέσεις, να συµπληρώσει το κενό αυτό και να βοηθήσει στην ίδρυση δυναµικών, ελπιδοφόρων και καινοτόµων επιχειρήσεων. Σηµειώνεται ότι ο αριθµός των δικτύων των Επιχειρηµατικών Αγγέλων στην Ευρώπη από 66 το 1999 ανήλθε σε 297 στα µέσα του 2008 µε την Ελλάδα να διαθέτει ένα µόνο δίκτυο από τα µέσα του 2004, σύµφωνα µε τα στοιχεία του Ευρωπαϊκού ικτύου Επιχειρηµατικών Αγγέλων / EBAN 32. Ιδιώτες / επιχειρηµατίες που συµµετέχουν ως επενδυτές στις επιχειρηµατικές θερµοκοιτίδες (business incubators), που έχουν δηµιουργηθεί στην Αθήνα και Θεσσαλονίκη µέσω κοινοτικών προγραµµάτων µε συνολικό προϋπολογισµό περίπου 50 εκατ. ευρώ, θα µπορούσαν τρόπον τινά να χαρακτηριστούν Επιχειρηµατικοί Άγγελοι. Για να διευκολυνθεί η ανάπτυξη της αγοράς επιχειρηµατικών κεφαλαίων του αρχικού σταδίου ανάπτυξης (προλειτουργική φάση, φάση εκκίνησης) και της επέκτασης (expansion) των ΜΕ καθώς και η αγορά Επιχειρηµατικών Αγγέλων (business angels) στη χώρα µας θα µπορούσε η Πολιτεία, πλην 30 Επειδή οι νόµοι 1775/88 και 2168/93 περιόριζαν τις δραστηριότητες των εταιρειών Venture Capital µόνο σε επιχειρήσεις νέας τεχνολογίας µε αποτέλεσµα να µην είναι δυνατή µια δυναµική ώθηση του θεσµού λόγω έλλειψης πολλών επενδυτικών σχεδίων, η Πολιτεία προσπάθησε να βελτιώσει το θεσµικό πλαίσιο µέσω του Ν.2367/95 που αφορά τη δηµιουργία ανώνυµων εταιρειών Venture Capital (ΕΚΕΣ) και του Ν.2992/2002 που αφορά την δηµιουργία αµοιβαίων κεφαλαίων επιχειρηµατικών συµµετοχών (ΑΚΕΣ) 31 ΤΟ ΒΗΜΑ, Πρόκειται για την εταιρεία Mentoring Business Development Services SA.Ακόµη από τα µέσα του 2007 έχει αρχίσει και µια προσπάθεια πιλοτικής εφαρµογής του θεσµού στη Περιφέρεια Αττικής (Συνεργασία ΕΟΜΜΕΧ και ΚΕΤΑ Αττικής) 130

132 της τελειοποίησης του θεσµικού πλαισίου, να προχωρήσει και στη λήψη ειδικών µέτρων. Συγκεκριµένα θα µπορούσε για να τονώσει την πλευρά της προσφοράς να παράσχει φορολογικά κίνητρα (π.χ. µειωµένοι φορολογικοί συντελεστές για 5 έτη) σε φυσικά πρόσωπα που θα επένδυαν ως Επιχειρηµατικοί Άγγελοι σε ΜΕ ή που θα γίνονταν µέτοχοι εταιρίας / ταµείου που θα επένδυε στις 3 φάσεις (προλειτουργική, εκκίνηση, επέκταση) του κύκλου µιας ΜΕ, ενώ παράλληλα το εγγυοδοτικό σύστηµα θα χορηγούσε εγγυήσεις σε ένα υψηλό ποσοστό αυτών των επενδύσεων. Επιπλέον, θα αποτελούσε «πρόκληση» ώστε να καταστεί ελκυστικό το προϊόν και από την πλευρά της ζήτησης / ΜΕ, αν εφαρµόζονταν ειδικό φορολογικό καθεστώς για κάποιο χρονικό διάστηµα και για τις εταιρείες venture capital µε αντιστάθµισµα την µείωση των προσδοκώµενων εσωτερικών συντελεστών απόδοσης των επενδύσεων (IRR). Τα προϊόντα της αγοράς Venture Capital είναι σχετικά ακριβά και σε συνδυασµό µε την ασυµµετρία της πληροφόρησης, την δυσκολία αξιολόγησης των κινδύνων, την έλλειψη εξειδικευµένων στελεχών στην αγορά Venture Capital (είναι δύσκολο να βρεθούν πρόσωπα που συνδυάζουν χρηµατοπιστωτική δεξιότητα µε επιχειρηµατικές γνώσεις καθώς και ειδικές γνώσεις για επιµέρους τοµείς και τεχνολογική γνώση) αλλά και την έλλειψη συνεργασίας εταιριών Venture Capital, Πανεπιστηµίων, Ερευνητικών / Τεχνολογικών Εταιριών, Επιστηµόνων και επιχειρήσεων δηµιουργούν συνθήκες ατονίας στην αγορά Venture Capital και κατ επέκταση αποκλεισµό από την αγορά αυτή των µικρών επιχειρήσεων, νεοσύστατων, νέων ή υφισταµένων. Ι.2.4. Η ΑΓΟΡΑ ΤΩΝ ΕΓΓΥΗΣΕΩΝ, ΑΜΟΙΒΑΙΩΝ ΕΓΓΥΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΑΝΤΕΓΓΥΗΣΕΩΝ Η αγορά των εγγυήσεων στην Ευρώπη, που ξεκίνησε ως θεσµός µε ειδικό νόµο στη Γαλλία πριν ένα αιώνα, το 1917, µε την δηµιουργία εταιριών αµοιβαίων εγγυήσεων, διακρίνεται για την µεγάλη διαφοροποίησή της από χώρα σε χώρα. Η διαφοροποίηση αυτή οφείλεται σε πολλούς παράγοντες, όπως π.χ.: 1. Στη χρονική περίοδο εκκίνησης του θεσµού και συνεπώς στις µικροοικονοµικές και µακροοικονοµικές επικρατούσες συνθήκες, στο επίπεδο ανάπτυξης του χρηµατοπιστωτικού συστήµατος καθώς και στην ύπαρξη ή µη υπερεθνικών / ευρωπαϊκών φορέων εγγυοδοσίας / αντεγγυήσεων, την ίδια εποχή 2. στην πολιτική βούληση των κυβερνήσεων να επιβάλουν πολιτικές υπέρ των ΜΜΕ και να δεχτούν να συµµετάσχουν µέσω του κρατικού προϋπολογισµού, στην ίδρυση ή ανάπτυξη του εγγυοδοτικού συστήµατος, είτε µε την δηµιουργία προγραµµάτων, είτε µε τη δηµιουργία φορέων, εταιρειών, οργανισµών 3. στην δυνατότητα επιρροής και συµµετοχής των εκπροσώπων των ΜΜΕ (Επιµελητήρια, σύλλογοι κ.λπ) στα κέντρα λήψης αποφάσεων 131

133 οικονοµικής ή περιφερειακής πολιτικής και στην δυνατότητα θέλησης για την προώθηση από την πλευρά τους των συστηµάτων εγγυοδοσίας 4. στην αποτελεσµατική συνεργασία όλων των εµπλεκοµένων µερών, δηλαδή των εταιρειών / οργανισµών / φορέων εγγυήσεων, αντεγγυήσεων, των χρηµατοπιστωτικών και χρηµατοδοτικών εταιριών, των δηµόσιων φορέων, των επιµελητηρίων και των ΜΜΕ στους τοµείς της κατανοµής των κινδύνων και του κόστος του συστήµατος εγγυοδοσίας. Ανάλογα µε την νοµική µορφή και την σύνθεση του µετοχικού κεφαλαίου συναντάµε σήµερα στα συστήµατα εγγυοδοσίας της Ε.Ε. µια ποικιλία «µοντέλων», όπου κυριαρχεί το µοντέλο των εταιριών εγγυήσεων ή αµοιβαίων εγγυήσεων, ήτοι : Εταιρείες Αµοιβαίων Εγγυήσεων, όπου η ΜΜΕ είναι και µέτοχος της εταιρίας Εταιρίες Εγγυήσεων Ταµεία Εγγυήσεων Προγράµµατα Εγγυήσεων Επιπλέον διακρίνονται οι εταιρείες εγγυοδοσίας σε : Κρατικές εταιρείες, όπου το κράτος είναι ο µοναδικός µέτοχος Μικτές εταιρείες, όπου µέτοχοι είναι τόσο ο ιδιωτικός όσο και ο δηµόσιος τοµέας «Ιδιωτικές Εταιρείες», όπου µέτοχοι είναι οι ΜΜΕ και τα επιµελητήρια και / ή οι Τράπεζες Εξυπακούεται ότι η µετοχική σύνθεση διαφοροποιεί την φιλοσοφία, το ρόλο και την πολιτική των συστηµάτων εγγυοδοσίας, αλλά από την ευρωπαϊκή εµπειρία διαπιστώθηκε ότι ο συνδυασµός συµµετοχής του ιδιωτικού και δηµόσιου τοµέα σε ένα σύστηµα εγγυοδοσίας προσδίδει µεγαλύτερη αποτελεσµατικότητα και προσθετικότητα. 33 Ανάλογα µε την γεωγραφική κάλυψη τα συστήµατα / εταιρείες εγγυοδοσίας διακρίνονται σε εθνικής, περιφερειακής ή τοπικής εµβέλειας. Στα συστήµατα εθνικής ή περιφερειακής εµβέλειας εντοπίζονται εταιρείες εγγυοδοσίας µε ή χωρίς δίκτυο υποκαταστηµάτων και η προσέγγιση των πελατών ΜΜΕ γίνεται είτε έµµεσα µέσω υποκαταστηµάτων / γραφείων των τραπεζών είτε απευθείας. Τα παραπάνω σε συνδυασµό µε το ύψος των κεφαλαίων και τον τρόπο χρήσης αυτών (δηλαδή κεφάλαια που µπορούν να συνιστούν το µετοχικό κεφάλαιο της εταιρείας εγγυοδοσίας ή να αποτελούν ειδικό ξεχωριστό κεφάλαιο που διαχειρίζεται η εταιρεία εγγυοδοσίας) διαµορφώνουν ένα πλήθος µοντέλων και τύπων συστηµάτων και εταιριών εγγυοδοσίας που εµφανίζουν τεράστιες διαφορές στην οργανωτική δοµή, στις 33 Conceptual contributions and characteristics for classifying guarantee systems / schemes June 2008, Pablo Pombo Gonzales, Horacio Molina Sanchez, Jesus Ramirez Sobrino. 132

134 δραστηριότητες, στα παραγόµενα προϊόντα και υπηρεσίες, στην κάλυψη κλάδων και τοµέων οικονοµίας, στην κάλυψη χρηµατοπιστωτικών και χρηµατοδοτικών µέσων και εργαλείων, στη διαδικασία αξιολόγησης / βαθµολόγησης των αιτηµάτων, στην εγγυοδοτική και τιµολογιακή πολιτική, στην πολιτική µάρκετινγκ, στην πολιτική καταπτώσεων και κάλυψης της τελικής ζηµιάς και εν τέλει στη δυναµικότητα και αποτελεσµατικότητα των συστηµάτων / εταιρειών εγγυοδοσίας. Στην Ε.Ε. λειτουργεί ως συµπληρωτικό εργαλείο της αγοράς και το υπερεθνικό κοινοτικό εγγυοδοτικό σύστηµα, δηλαδή το Ευρωπαϊκό Ταµείο Επενδύσεων / ΕΤΑΕ που συνεργάζεται µε τα περισσότερα εθνικά εγγυοδοτικά συστήµατα παρέχοντας σε αυτά αντεγγυήσεις. Ακόµη, σε κράτη - µέλη της Ε.Ε., όπου ο θεσµός των εγγυήσεων διαθέτει πολύχρονη εµπειρία, λειτουργούν και τα Ταµεία Αντεγγυήσεων, εθνικής, περιφερειακής ή τοπικής εµβέλειας, δηµόσιου χαρακτήρα, τα οποία αντεγγυώνται τις εταιρείες εγγυήσεων ή αµοιβαίων εγγυήσεων, βοηθώντας έτσι µεταξύ των άλλων στη µεγαλύτερη διαχρονικότητα των συστηµάτων εγγυοδοσίας. Από τα παραπάνω καθίσταται σαφές ότι δεν υπάρχει για λόγους ιστορικούς και οικονοµικούς οµογενοποίηση των συστηµάτων εγγυοδοσίας στα κράτη µέλη της Ε.Ε.. Όµως θα πρέπει να συγκρατήσουµε από την ευρωπαϊκή εµπειρία ότι τα περισσότερα συστήµατα αναπτύχθηκαν µε εντυπωσιακούς ρυθµούς µε σκοπό να ικανοποιήσουν τις χρηµατοδοτικές ανάγκες των ΜΜΕ χρησιµοποιώντας καθένα ξεχωριστά τη δική του στρατηγική και ένα σύνθετο πλέγµα εταιριών / φορέων και ταµείων παρέχοντας µια µεγάλη γκάµα εγγυοδοτικών προϊόντων (εγγυήσεις, συν εγγυήσεις, κοινοπρακτικές εγγυήσεις κλπ). Για παράδειγµα, η Ιταλία αποτελεί το µοντέλο της υπερπαραγωγής εταιριών εγγυήσεων, αφού στη χώρα αυτή λειτουργούν περισσότερες από 500 εταιρείες / φορείς / ταµεία εγγυήσεων τοπικής, περιφερειακής ή εθνικής εµβέλειας, κλαδικού ή πολυκλαδικού χαρακτήρα. Αυτή η πανσπερµία των εταιρειών οδήγησε σε έναν καλπάζοντα για πολλά χρόνια δυναµισµό του συστήµατος εγγυοδοσίας και στην έντονη συνεργασία του µε τις τράπεζες. Όµως ο «υπερβολικά» υψηλός αριθµός των εταιρειών / φορέων / ταµείων εγγυήσεων / αντεγγυήσεων όπου κυριαρχούν µικρές και τοπικού χαρακτήρα εταιρίες και συνεπώς χαµηλής κεφαλαιακής δύναµης, δηµιούργησε συνθήκες µη ικανοποιητικού κεντρικού ελέγχου αυτών και ταυτόχρονα επιθετικές πολιτικές χορήγησης εγγυοδοτικών προϊόντων µε αποτέλεσµα να εµφανιστούν προβλήµατα στο σύστηµα και να δροµολογηθούν, τα τελευταία έτη, µέτρα και ενέργειες για την εξυγίανση και αναδιάρθρωση της αγοράς εγγυήσεων της γειτονικής χώρας. Η Γαλλία διαθέτει ίσως, λόγω και του γεγονότος ότι ο θεσµός των εγγυήσεων ξεκίνησε εδώ και ένα αιώνα, το «πληρέστερο» σύστηµα εγγυοδοσίας. ιότι συναντάµε κατ αρχάς περισσότερες από σαράντα (40) εταιρείες αµοιβαίων εγγυήσεων (Societe du Cautionnement Mutuel / SOCAMA όπου βασικοί µέτοχοι είναι οι ΜΜΕ), οι οποίες συνεργάζονται αποκλειστικά µε τις Λαϊκές Τράπεζες (Banques Populaires) και χορηγούν, κάθε χρόνο, εγγυήσεις σε δεκάδες χιλιάδες ΜΜΕ. 133

135 Τον θεσµό αυτό των αµοιβαίων εγγυήσεων «συµπληρώνει» µια άλλη εταιρεία η SIAGI, που λειτουργεί στη Γαλλία από το 1966 και ανήκει σε επαγγελµατικά επιµελητήρια και οργανώσεις των ΜΜΕ (Chambres de Commerce και APMC). Από το 1982 στο σύστηµα εγγυήσεων εισέρχεται και η SOFARIS, κρατική εταιρεία εγγυήσεων (η οποία απορροφήθηκε πρόσφατα από την κρατική χρηµατοδοτική εταιρία OSEO) η οποία παρέχει σε χιλιάδες ΜΜΕ ετησίως µια πλειάδα εγγυοδοτικών και αντεγγυοδοτικών προϊόντων συµπληρώνοντας και / ή υποστηρίζοντας άµεσα ή έµµεσα το σύστηµα αµοιβαίων εγγυήσεων της χώρας. Παράλληλα, έχουν δηµιουργηθεί Ταµεία Αντεγγυήσεων τοπικής ή περιφερειακής εµβέλειας µε στόχο την υποστήριξη του συστήµατος εγγυοδοσίας και / ή την δηµιουργία συνθηκών ευνοϊκότερων όρων δανειοδότησης / εγγυοδότησης των ΜΜΕ, ενώ διάφορα υπουργεία χορηγούν κεφάλαια σε ειδικά ταµεία ή στην OSEO / Sofaris για την δηµιουργία εξειδικευµένων εγγυοδοτικών προϊόντων που στοχεύουν σε ειδικές κατηγορίες ΜΜΕ ή σε ειδικές οµάδες νοικοκυριών / πληθυσµού. Τέλος, το γαλλικό σύστηµα εγγυοδοσίας επωφελείται εδώ και πολλά χρόνια των προγραµµάτων της Ε.Ε. λαµβάνοντας αντεγγυήσεις από το ΕΤΑΕ. Στην Ισπανία το σύστηµα εγγυοδοσίας πρωτοεµφανίστηκε το 1979 και παρουσίασε διάφορα προβλήµατα στη δεκαετία του 1980, αλλά παρουσιάζει µια ιδιαίτερη δυναµική από τα µέσα της δεκαετίας του 90 έως σήµερα και αυτό οφείλεται τόσο στο θεσµικό και νοµικό πλαίσιο που θεσπίστηκε από το 1994 και µετέπειτα όσο και στην πολιτική κάλυψης των κινδύνων. Σηµειώνεται ότι το σύστηµα της εγγυοδοσίας στη Ισπανία διαθέτει 21 περιφερειακές εταιρείες αµοιβαίων εγγυήσεων, που καλύπτουν γεωγραφικά το σύνολο της χώρας. Οι ΜΜΕ προσεγγίζουν απ ευθείας την εταιρεία για την παροχή των εγγυήσεων και µπορούν να λάβουν 100% εγγύηση για ένα δάνειο, αλλά οι εξασφαλίσεις που παρέχουν (το 35% των εξασφαλίσεων είναι µάλιστα εµπράγµατες εξασφαλίσεις) δεσµεύονται από τις εταιρείες αµοιβαίων εγγυήσεων. Έτσι γίνεται µεταφορά του πιστωτικού κινδύνου από το τραπεζικό σύστηµα στο εγγυοδοτικό σύστηµα, αφού τον κίνδυνο αναλαµβάνουν εξ ολοκλήρου οι εταιρείες αυτές, ενώ οι τράπεζες αποτελούν τρόπο τινά τον δανειστή των εταιριών αµοιβαίων εγγυήσεων. Επιπλέον, παρέχεται από το 1994 µέσω της Κρατικής Εταιρείας CERSA αντεγγύηση στις εγγυήσεις των εταιριών αµοιβαίων εγγυήσεων (µπορεί να φθάσει έως το 70% των τελικών ζηµιών), ενώ αντεγγυήσεις χορηγούν και ορισµένες περιφέρειες της χώρας. Πάντως η ενδυνάµωση του συστήµατος εγγυοδοσίας στην Ισπανία οφείλεται και στο γεγονός ότι οι εταιρείες αµοιβαίων εγγυήσεων λειτουργούν κάτω από ένα αυστηρό θεσµικό και κανονιστικό πλαίσιο µε τη µορφή ανωνύµων εταιριών και ειδικών χρηµατοπιστωτικών ιδρυµάτων, υπό τον έλεγχο του Υπουργείου Οικονοµίας και την εποπτεία της Κεντρικής Τράπεζας της Ισπανίας. Όλα τα ανωτέρω έχουν προσδώσει κύρος στο ισπανικό σύστηµα εγγυοδοσίας. εν θα πρέπει βέβαια να περάσει απαρατήρητο ότι στα διαφορετικά συστήµατα εγγυοδοσίας εντοπίζονται και κάποια κοινά χαρακτηριστικά : 134

136 Πρώτον, το ηµόσιο (Κρατικές ή Περιφερειακές ή Νοµαρχιακές ή ηµοτικές Αρχές) στηρίζει έµπρακτα τον θεσµό εγγυοδοσίας, είτε παρέχοντας κεφάλαια για την δηµιουργία εταιρειών ή προγραµµάτων εγγυοδοσίας είτε παρέχοντας κεφάλαια για την χορήγηση αντεγγυήσεων είτε επιδοτώντας το κόστος δανεισµού εγγυηµένων δανείων. εύτερον, η εγγύηση αποτελεί ένα χρηµατοδοτικό προϊόν και ως εκ τούτου το κόστος του οφείλουν να καταβάλλουν όλοι οι πελάτες. Το ύψος της προµήθειας προκύπτει είτε από την βαθµολόγηση / rating της ΜΜΕ, είτε µε την µέθοδο του credit scoring, είτε µε άλλη µέθοδο που εκτιµά τον αναλαµβανόµενο κίνδυνο σε συνδυασµό µε τη διάρκεια του δανείου, τις εξασφαλίσεις και άλλους παράγοντες. Εποµένως επιβαρύνεται πάντα ο εγγυοδοτούµενος πελάτης µε µια ετήσια προµήθεια, είτε πρόκειται για εταιρεία εγγυήσεων είτε πρόκειται για εταιρεία αµοιβαίων εγγυήσεων. Τρίτον, όλα τα συστήµατα εγγυοδοσίας έχουν µεν ως αγορά στόχο τις ΜΜΕ αλλά υποστηρίζουν κυρίως τις µικρές και πολύ µικρές επιχειρήσεις σε όλες τις φάσεις του οικονοµικού τους κύκλου. Τέταρτον, ορισµένες πτυχές της εγγυοδοτικής πολιτικής, όπως π.χ. η διαµόρφωση µέγιστου ποσού ανά εγγύηση ή ανά επιχείρηση, ανώτατη διάρκεια της εγγύησης, ανώτατο ποσοστό κάλυψης της τελικής ζηµιάς χρησιµοποιούνται από όλες τις εταιρείες εγγυήσεων µε σκοπό να επιτυγχάνεται η κατανοµή των κινδύνων σε όλα τα εµπλεκόµενα µέρη (ΜΜΕ, χρηµατοπιστωτικό σύστηµα, δηµόσιο). Αξίζει να τονιστεί ότι οι περισσότερες εταιρείες εγγυοδοσίας είναι µέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης Εταιριών Αµοιβαίων Εγγυήσεων / AECM και τα συνολικά υπόλοιπα των εγγυήσεων των µελών (35 τον αριθµό) της AECM υπερέβαιναν στο τέλος του 2007 τα 60 δισ. ευρώ. Η διαφοροποίηση, η διαφορετικότητα και η µη οµογενοποίηση των συστηµάτων εγγυοδοσίας γεννά στους ανθρώπους της αγοράς και τις δηµόσιες αρχές το ερώτηµα: «ποιο θα µπορούσε να είναι το «ιδανικό» µοντέλο ενός συστήµατος εγγυοδοσίας ή µιας εταιρίας εγγυοδοσίας». Η επικρατούσα άποψη είναι ότι το «ιδανικό» µοντέλο ενός συστήµατος εγγυοδοσίας είναι εκείνο που καταφέρνει να βοηθάει στην επίλυση χρηµατοοικονοµικών προβληµάτων µιας ΜΜΕ επιτυγχάνοντας να ικανοποιήσει ταυτόχρονα τις επιθυµίες των χρηµατοπιστωτικών εταιριών και των ΜΜΕ και µάλιστα µε το ελαχιστότατο κόστος (και γιατί όχι µε κέρδος) για το ηµόσιο, όταν αυτό συµµετέχει ως µέτοχος στο σύστηµα εγγυοδοσίας. Συγκεκριµένα για να ικανοποιηθούν ει δυνατόν οι περισσότερες χρηµατοοικονοµικές ανάγκες των ΜΜΕ απαιτείται η δηµιουργία και λειτουργία ενός σύνθετου πλέγµατος εταιριών / φορέων / προγραµµάτων εγγυοδοσίας και αντεγγυήσεων που θα καλύπτει όλα τα χρηµατοπιστωτικά και χρηµατοδοτικά εργαλεία / προϊόντα (τραπεζικά προϊόντα, leasing, factoring, VC κλπ.). 135

137 Για να είναι όµως ικανοποιηµένα όλα τα εµπλεκόµενα µέρη απαιτείται, όσο και αν φαίνεται αυτό παράξενο, να αποκοµίζουν άπαντες οφέλη (ιδιωτικός και δηµόσιος τοµέας) από το σύστηµα εγγυοδοσίας και ταυτόχρονα αυτό να διατηρείται υγιές, δυναµικό, διαχρονικά βιώσιµο και «κερδοφόρο». ηλαδή, απαιτείται η δηµιουργία µιας «συµµαχίας» όπου όλα τα εµπλεκόµενα µέρη µπορούν να ικανοποιούν τα «νόµιµα» συµφέροντά τους. Εποµένως πρόκειται για ένα συνθετότατο και δύσκολο εγχείρηµα αν αναλογιστεί κανείς ότι: Οι ΜΜΕ ζητούν το σύστηµα εγγυοδοσίας να καθιστά εύκολη και ταχεία την προσφυγή τους στο χρηµατοπιστωτικό σύστηµα και µάλιστα µε ευνοϊκούς όρους δανεισµού. Αυτό σηµαίνει χαµηλά επιτόκια, επιδοτούµενα από το δηµόσιο για τα χρηµατοπιστωτικά και χρηµατοδοτικά προϊόντα, παροχή ελάχιστων ή καθόλου εξασφαλίσεων από την πλευρά των ΜΜΕ και ως εκ τούτου κάλυψη µε εγγύηση του ηµόσιου του µέγιστου δυνατού ποσοστού ενός δανείου ή άλλου χρηµατοδοτικού προϊόντος, χαµηλή προµήθεια για τις εγγυήσεις, κάλυψη βραχυπρόθεσµων και µεσοµακροπρόθεσµων αιτηµάτων. Όλα τα ανωτέρω µεταφράζονται κατ αρχάς σε µία επιβάρυνση του προϋπολογισµού / δηµοσίου. Οι Τράπεζες «απαιτούν» από το εγγυοδοτικό σύστηµα τη µέγιστη δυνατή κάλυψη των αναλαµβανόµενων κινδύνων, το ίδιο δηλαδή που ζητούν και οι ΜΜΕ. Βέβαια οι ΜΜΕ θεωρούν ότι η µέγιστη κάλυψη τους από το σύστηµα ίσως θα επιδράσει θετικά στην ζήτηση λιγότερων εξασφαλίσεων, ενώ οι δανειστές επιδιώκουν τη µέγιστη κάλυψη για να έχουν σε περίπτωση καταγγελίας ή κατάπτωσης ενός δανείου ελαχιστότατες ή µηδενικές απώλειες. Οι Τράπεζες ζητούν επίσης την επιβάρυνση των ΜΜΕ µε χαµηλές προµήθειες εγγυήσεων, αυτό ακριβώς δηλαδή που προτιµούν και οι ΜΜΕ. Η επιχειρηµατολογία στο σηµείο αυτό είναι κοινή και από τις δύο πλευρές των δανειστών και των δανειζόµενων, ότι δηλαδή µειώνεται το τελικό κόστος δανεισµού και έτσι καθίσταται πιο ελκυστικό το προϊόν στην αγορά. Ένα άλλο αίτηµα των Τραπεζών αφορά την πληρωµή της τελικής ζηµιάς που πρέπει να γίνεται χωρίς χρονοτριβή αµέσως µετά την καταγγελία του δανείου, δηλαδή να µην έχει το δικαίωµα ένστασης διζήσεως το εγγυοδοτικό σύστηµα. Επιπλέον οι Τράπεζες επιθυµούν να σταθµίζονται τα εγγυηµένα δάνεια µε χαµηλό συντελεστή (ει δυνατόν 0% ή 20%) διότι έτσι επιτρέπεται η αποδέσµευση εποπτικών τους κεφαλαίων για περαιτέρω χορηγήσεις οι οποίες δηµιουργούν κάτω από ορισµένες προϋποθέσεις έσοδα και κέρδη για τις Τράπεζες και συνεπώς φορολογικά έσοδα για το κράτος.όλα τα παραπάνω ισοδυναµούν µε µείωση εσόδων και αύξηση εξόδων του συστήµατος εγγυοδοσίας. Το ηµόσιο οφείλει, κυρίως στις χώρες µε σπανιότητα κεφαλαίων λόγω υψηλού δηµόσιου χρέους, δηµοσιονοµικών ελλειµµάτων και άλλων χρόνιων µακροοικονοµικών παθογενειών, να υπολογίζει το κόστος και το όφελος από την λειτουργία ενός συστήµατος εγγυοδοσίας για να συµπεράνει αν αυτό είναι αποτελεσµατικό και 136

138 αποδοτικό. Με άλλα λόγια απαιτείται η χρήση ενός µοντέλου προσηµείωσης κόστους οφέλους, δηλαδή µια δυναµική και όχι «στατική» απολογιστική, όπου θα προσµετρώνται τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά οφέλη του συστήµατος εγγυοδοσίας. Με βάση τα παραπάνω και λαµβάνοντας υπόψη την ευρωπαϊκή και διεθνή εµπειρία, ένα «ιδανικό σύστηµα σχήµα εγγυοδοσίας» του µέλλοντος πρέπει να διαθέτει κατάλληλους µηχανισµούς, φορείς, εταιρείες και προγράµµατα εγγυήσεων και αντεγγυήσεων, που αλληλοσυµπληρώνονται, αλληλοκαλύπτονται, αλληλοϋποστηρίζονται και διακατέχονται από µακροβιωσιµότητα. Επίσης, το ιδανικό εγγυοδοτικό σύστηµα πρέπει να είναι ενσωµατωµένο, να αποτελεί δηλαδή ένα «ενιαίο» σύνολο µε το χρηµατοπιστωτικό και χρηµατοδοτικό σύστηµα της χώρας. Όσον αφορά στην «ιδανική» εταιρεία εγγυήσεων του µέλλοντος αυτή οφείλει όχι µόνον να λειτουργεί αποτελεσµατικά και αποδοτικά, αλλά και να ικανοποιεί όλα τα εµπλεκόµενα µέρη (ΜΜΕ, χρηµατοπιστωτικός τοµέας και ηµόσιο) επιδιώκοντας ταυτόχρονα το τρίπτυχο: Μεγιστοποίηση των πωλήσεων και ελαχιστοποίηση των ζηµιών κρατώντας ίσες αποστάσεις και δίδοντας ίσες ευκαιρίες από / σε όλες τις ΜΜΕ ιαχρονική βιωσιµότητα και υψηλή πιστοληπτική διαβάθµιση Στήριξη της οικονοµικής και κοινωνικής ανάπτυξης µιας χώρας / περιφέρειας µε την εταιρία εγγυοδοσίας να αποτελεί µέσο στήριξης χιλιάδων µικρών και πολύ µικρών επιχειρήσεων / υπό ίδρυση, νεοσύστατων, νέων ή υφιστάµενων, αναπτυξιακό και περιφερειακό εργαλείο, µοχλό διατήρησης ή δηµιουργίας θέσεων εργασίας, πραγµατικό κρίκο σύνδεσης των επιχειρήσεων µε το χρηµατοπιστωτικό σύστηµα, συµπληρωµατικό και όχι ανταγωνιστικό µηχανισµό του χρηµατοπιστωτικού και χρηµατοδοτικού συστήµατος και εν κατακλείδι, στην περίπτωση συµµετοχής του δηµοσίου να αποτελεί εθνική και όχι πολιτική επένδυση. 137

139 Ε.Ε. : Ι ΑΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΓΓΥΗΣΕΩΝ ΜΕΓΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ ΠΩΛΗΣΕΩΝ ΕΓΓΥΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΕΛΑΧΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ ΖΗΜΙΩΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑΠΤΩΣΕΩΝ Αποτελεσµατική Οργάνωση / ιοίκηση Αποδοτική ιαχείριση Κινδύνων Συνετή Τιµολογιακή Πολιτική και Εγγυοδοτική Πολιτική Αποτελεσµατικά συστήµατα αξιολόγησης, βαθµολόγησης αιτηµάτων και κινδύνων Ορθολογική Πολιτική Πληρωµής Καταπτώσεων ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑ ΙΑΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ ΕΤΑΙΡΙΑΣ Υψηλό µετοχικό κεφάλαιο και συνετή µόχλευση Χρήση ξεχωριστών κεφαλαίων για παροχή εγγυήσεων Ειδικό Χρηµατοδοτικό Ίδρυµα Ειδικό νοµοθετικό θεσµικό πλαίσιο ΥΨΗΛΗ ΙΑΒΑΘΜΙΣΗ / RATING ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΕΓΓΥΗΣΕΩΝ ΘΕΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Στήριξη µεγάλης µάζας ΜΜΕ / νεοσύστατες, νέες, υφισταµένες, δυναµικές, καινοτόµες, κερδοφόρες ΜΜΕ Ανάπτυξη τραπεζικών και χρηµατοδοτικών δραστηριοτήτων Βελτίωση δεικτών αποτελεσµατικότητας και αποδοτικότητας χρηµατοπιστωτικών ιδρυµάτων ιατήρηση ή δηµιουργία θέσεων απασχόλησης Αύξηση ΑΕΠ και Περιφερειακού Ακαθάριστου προϊόντος Μεγάλο πολλαπλασιαστικό αποτέλεσµα σε σχέση µε επιχορηγήσεις, επιδοτήσεις που παρέχονται εκτός του εγγυοδοτικού συστήµατος ηµιουργία νέας κουλτούρας στις ΜΜΕ (π.χ. παροχή πραγµατικών οικονοµικών στοιχείων) και στις τράπεζες (π.χ. χρηµατοδότηση νέων, καινοτόµων κλπ. προϊόντων και ΜΜΕ) 138

140 Ε.Ε : «Ι ΑΝΙΚΟ» ΣΧΗΜΑ ΕΓΓΥΟ ΟΣΙΑΣ ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ ΕΓΓΥΣΗΣΕΩΝ ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ ΑΜΟΙΒΑΙΩΝ ΕΓΓΥΗΣΕΩΝ Τίτλος αρχείου Μελέτη 10 ΤΑΜΕΙΑ ΕΓΓΥΗΣΕΩΝ (ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΑ) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΕΓΓΥΗΣΕΩΝ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΟ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΡΑΠΕΖΕΣ, LEASING, RISK CAPITAL ΕΓΓΥΗΣΕΙΣ, ΣΥΝΕΓΓΥΗΣΕΙΣ, ΚΟΙΝΟΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΕΓΓΥΗΣΕΙΣ ΜΜΕ ΤΑΜΕΙΑ ΑΝΤΕΓΓΥΗΣΕΩΝ ΕΤΕπ ΕΤΑΕ ΕΓΓΥΗΣΕΙΣ -ΑΝΤΕΓΓΥΗΣΕΙΣ Χάριν συγκρισιµότητας : Ελλάδα Εγγυοδοτικό Σύστηµα ΤΕΜΠΜΕ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΓΓΥΗΣΕΩΝ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΟ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΜΜΕ ΕΤΑΕ ΑΝΤΕΓΓΥΗΣΕΙΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ, LEASING ΕΓΓΥΗΣΕΙΣ 139

141 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΙΚΕΣ ΥΠΟ ΟΜΕΣ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΜΜΕ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α 140

142 ΙΙ. ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΙΚΕΣ ΥΠΟ ΟΜΕΣ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΜΜΕ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α IΙ.1.ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΥΠΕΡ ΜΜΕ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α Από την ελληνική εµπειρία (όπως και από τη διεθνή) απορρέει ότι οι ανάγκες των επιχειρήσεων και ειδικότερα των µικρών (ΜΕ) και πολύ µικρών επιχειρήσεων (ΠΜΕ) είναι πολλές (ανάγκες πιστοδότησης, συµβουλευτικών υπηρεσιών, εκπαίδευσης επιµόρφωσης προσωπικού, έρευνας και ανάπτυξης, κλπ) και µάλιστα σε όλα τα στάδια του επιχειρηµατικού κύκλου (εκκίνηση, ανάπτυξη, επέκταση, ωρίµανση, διεθνοποίηση). Θεωρητικά, στο σκέλος της πιστοδότησης η ελληνική χρηµατοπιστωτική και χρηµατοδοτική αγορά προσφέρει σήµερα µια µεγάλη ποικιλία προϊόντων. Όµως, η δυνατότητα χρήσης των προϊόντων αυτών από τις ΜΕ και ΠΜΕ είναι σε πολλές περιπτώσεις δύσκολη και σε ειδικές περιπτώσεις αδύνατη. Για παράδειγµα, οι πόρτες της κεφαλαιαγοράς και του χρηµατιστηρίου είναι κλειστές για τις ΜΕ και τις ΠΜΕ. Επίσης, πολλές ΜΕ και ΠΜΕ συναντούν δυσκολίες πρόσβασης στο Τραπεζικό Σύστηµα για πολλούς λόγους (είτε λόγω έλλειψης ιστορικών στοιχείων υπό ίδρυση ή νεοσύστατες ή νέες επιχειρήσεις, είτε λόγω έλλειψης εµπράγµατων ή άλλων εξασφαλίσεων κλπ). Για την κάλυψη ορισµένων κενών της ελληνικής χρηµατοπιστωτικής και χρηµατοδοτικής αγοράς, αλλά και την ενίσχυση των ελληνικών επιχειρήσεων, η ελληνική πολιτεία µε την βοήθεια της Ε.Ε. χρησιµοποιεί εδώ και πολλά χρόνια διάφορα συστήµατα / µηχανισµούς και φορείς µε βασικό κορµό κυρίως : Ένα σύστηµα επιχορηγήσεων (µέρους του κόστους επενδύσεων), επιδοτήσεων (µέρους του λειτουργικού κόστους και του κόστους δανεισµού) και φορολογικών διευκολύνσεων / απαλλαγών Το σύστηµα αυτό σε ότι αφορά τις επιχορηγήσεις και επιδοτήσεις βασίζεται στους αναπτυξιακούς νόµους της χώρας, σε διάφορα εθνικά προγράµµατα συγχρηµατοδοτούµενα από την Ε.Ε. (ΚΠΣ και ΕΣΠΑ) καθώς και σε άλλες κοινοτικές πρωτοβουλίες. Η Ευρωπαϊκή Ένωση παρέχει υποστήριξη στις ΜΕ και ΠΜΕ µε την µορφή επιχορηγήσεων, δανείων και εγγυήσεων. Η υποστήριξη παρέχεται είτε άµεσα είτε µέσω προγραµµάτων, η διαχείριση των οποίων γίνεται σε εθνικό ή περιφερειακό επίπεδο. Επίσης, οι επιχειρήσεις µπορούν να επωφεληθούν από µια σειρά µέτρων µη χρηµατοδοτικής βοήθειας µε την µορφή προγραµµάτων και υπηρεσιών υποστήριξης. Ενδεικτικά και για την περίοδο οι ελληνικές ΜΕ και ΠΜΕ δύνανται να χρηµατοδοτήσουν επενδυτικά σχέδιά τους µέσω διαφόρων κοινοτικών προγραµµάτων. Για το περιβάλλον, την ενέργεια και τις µεταφορές π.χ. το πρόγραµµα Life+, το Πρόγραµµα Πλαίσιο για την Ανταγωνιστικότητα και την Καινοτοµία, το πρόγραµµα Marco Polo II ή για 141

143 την Καινοτοµία και την Έρευνα το Έβδοµο Πρόγραµµα Πλαίσιο για την Έρευνα και την Τεχνολογική Ανάπτυξη. Όλα τα παραπάνω προγράµµατα δίνουν έµφαση µεταξύ των άλλων: στην ενίσχυση της ικανότητας των Ευρωπαϊκών ΜΜΕ στη καινοτοµία και στην ανάπτυξη προϊόντων και αγορών νέας τεχνολογίας, στην ενθάρρυνση ΜΜΕ σε ερευνητικές δράσεις και κοινές τεχνολογικές πρωτοβουλίες, στη συµµετοχή των ΜΜΕ σε δράσεις µε την βιοµηχανία και την ακαδηµαϊκή κοινότητα, στην οικολογική καινοτοµία, στην ενεργειακή αποτελεσµατικότητα, στην προώθηση ανανεώσιµων πηγών ενέργειας, στην ενεργειακή διαφοροποίηση, στην προώθηση συµπράξεων δηµόσιου και ιδιωτικού τοµέα, στην υποστήριξη νέων αγορών για ηλεκτρονικά δίκτυα, πολυµέσα και ψηφιακές τεχνολογίες, στην δηµιουργία ολοκληρωµένων συστηµάτων για τις µεταφορές. Επίσης µέσω των ιαρθρωτικών Ταµείων η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συγχρηµατοδοτεί προγράµµατα των κρατών - µελών, µέσω των οποίων παρέχεται βοήθεια άµεσα ή έµµεσα στις ΜΕ και ΠΜΕ. Είναι σηµαντικό να τονιστεί ότι για την περίοδο η παροχή άµεσης βοήθειας σε ΜΕ και ΠΜΕ για τη συγχρηµατοδότηση των επενδύσεων είναι δυνατή µόνο σε λιγότερο αναπτυγµένες οικονοµικά περιφέρειες (λεγόµενες περιφέρειες «σύγκλισης»). Σε άλλες περιφέρειες δίνεται προτεραιότητα σε δράσεις που έχουν µεγάλο αναπτυξιακό αντίκτυπο ή βοηθούν στη δηµιουργία επιχειρηµατικών υποδοµών (π.χ. εκκολαπτήρια επιχειρήσεων, µηχανισµοί µεταφοράς τεχνολογίας, δικτύωση, υποστηρικτικές υπηρεσίες, κατάρτιση κ..α.). Το Ευρωπαϊκό Ταµείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ), που αποτελεί το µεγαλύτερο κοινοτικό µέσο χρηµατοδότησης των ΜΜΕ συγχρηµατοδοτεί δραστηριότητες που εντάσσονται σε ευρύ φάσµα τοµέων όπως : Επιχειρηµατικότητα, Καινοτοµία και Ανταγωνιστικότητα των ΜΜΕ (ενδεικτικά αναφέρουµε την επιχειρηµατική καθοδήγηση / entrepreneurial mentoring, καινοτόµες τεχνολογίες και συστήµατα διαχείρισης των επιχειρήσεων, οικολογική καινοτοµία, καλύτερη χρήση συστηµάτων πληροφορικής κλπ) Βελτίωση του Περιφερειακού και Τοπικού Περιβάλλοντος για τις ΜΜΕ (π.χ. πρόσβαση σε κεφάλαια για τις ΜΜΕ που βρίσκονται στο στάδιο της εκκίνησης ή στη φάση της ανάπτυξης, επιχειρηµατικές υποδοµές και υπηρεσίες υποστήριξης για τις ΜΜΕ). ιαπεριφερειακή και διασυνοριακή συνεργασία των ΜΜΕ Επένδυση σε ανθρώπινους πόρους, µε παράλληλη χρηµατοδότηση από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταµείο Ακόµη, η πρωτοβουλία Jeremie (Joint European Resources for Micro and Medium Enterprises) που έχει αναληφθεί από κοινού από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Ταµείο Επενδύσεων, σε συνεργασία µε την ΕΤΕπ αποσκοπεί στο να βελτιώσει την πρόσβαση των ΠΜΕ και ΜΕ στη χρηµατοδότηση και ειδικότερα στη χορήγηση πολύ µικρών δανείων, σε επιχειρηµατικά κεφάλαια ή σε εγγυήσεις. Ιδιαίτερη έµφαση θα δίδεται στην 142

144 υποστήριξη νεοιδρυθεισών ΜΕ και ΠΜΕ, στη µεταφορά τεχνολογίας, σε Ταµεία Επιχειρηµατικών Κεφαλαίων καινοτοµίας και τεχνολογίας και στα µικροδάνεια. Απώτερος στόχος της πρωτοβουλίας Jeremie είναι η παροχή µιας σειράς χρηµατοπιστωτικών προϊόντων ειδικά σχεδιασµένων για τις ΜΕ και ΠΜΕ, προϊόντων που θα έχουν ανακυκλούµενο χαρακτήρα, δηλαδή τα αποπληρωµένα ποσά θα είναι δυνατόν να επαναχρησιµοποιηθούν, αντί απλώς να παρέχονται ως εφάπαξ επιχορήγηση, µε αποτέλεσµα να επιτρέπουν την επίτευξη µεγαλύτερου πολλαπλασιαστικού αποτελέσµατος επί του προϋπολογισµού. Το Ευρωπαϊκό Ταµείο Επενδύσεων έχει ήδη υπογράψει συµφωνία µε την Ελλάδα και αναµένεται στο άµεσο µέλλον να τεθεί σε εφαρµογή το πρόγραµµα Jeremie µε αρχικό προϋπολογισµό σχετικά χαµηλό (100 εκατ. ευρώ). Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) και το Ευρωπαϊκό Ταµείο Επενδύσεων (ΕΤΑΕ), που αποτελούν τον χρηµατοδοτικό και εγγυοδοτικό βραχίονα αντίστοιχα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, διευκολύνουν µε τα προϊόντα και τα χρηµατοδοτικά µέσα την πρόσβαση των ΜΕ και ΠΜΕ σε χρηµατοδοτήσεις, µερικές φορές µάλιστα µε ευνοϊκότερους όρους σε σχέση µε τους ισχύοντες στην αγορά. Η ΕΤΕπ παρέχει τα λεγόµενα «συνολικά» δάνεια (global loans), προϊόντα που εγκαινίασε η ίδια από τα τέλη της δεκαετίας του 60. Πρόκειται για µεσοµακροπρόθεσµες γραµµές πιστώσεων, τις οποίες η ΕΤΕπ χορηγεί σε ένα µεσολαβούντα φορέα τράπεζα ή χρηµατοπιστωτικό οργανισµό που µε τη σειρά του χρησιµοποιεί τους πόρους για τη χρηµατοδότηση επενδυτικών σχεδίων ΜΕ και ΠΜΕ. 34 Τα δάνεια καλύπτουν ένα µέρος (έως το 50%) των επιλέξιµων δαπανών του εκάστοτε επενδυτικού σχεδίου. Όλες οι χρηµατοδοτήσεις µέσω των «συνολικών δανείων» µπορούν να συνδυάζονται µε άλλα κοινοτικά µέσα υποστήριξης που υφίστανται για τις ΜΕ και ΠΜΕ, αλλά πρέπει πάντα να τηρούνται τα ανώτατα όρια που ισχύουν στην Ε.Ε. για το καθεστώς των κρατικών ενισχύσεων. Τα «συνολικά» δάνεια µπορούν επίσης να εξειδικεύονται για συγκεκριµένους στόχους (π.χ. ενίσχυση περιοχών ή συγκεκριµένων τοµέων δραστηριότητας όπως περιβάλλον, ενέργεια, έρευνα και ανάπτυξη). Οι τράπεζες όταν χορηγούν χρηµατοδοτήσεις από τους πόρους της ΕΤΕπ αξιολογούν τα επενδυτικά σχέδια µε βάση συµβατικά κριτήρια που έχουν καθοριστεί σε συνεργασία Ε.Ε. και ΕΤΕπ και αναλαµβάνουν την διαχείριση των δανείων. Η απόφαση της δανειοδότησης ανήκει στον εκάστοτε ενδιάµεσο οργανισµό, ο οποίος έχει επίσης την ευθύνη της αξιολόγησης και της τιµολόγησης και αναλαµβάνει τους πιστωτικούς κινδύνους των χρηµατοδοτούµενων ΜΜΕ και των επενδυτικών σχεδίων τους. Παράλληλα από τις αρχές του 2009 και λόγω της χρηµατοπιστωτικής κρίσης η ΕΤΕπ παρέχει πιστώσεις και για κεφάλαια κίνησης. Τις πιστώσεις 34 Τα «συνολικά» δάνεια µπορούν επίσης να χρησιµοποιηθούν και για την χρηµατοδότηση µικρών έργων υποδοµής συνήθως πραγµατοποιούµενων από δήµους ή άλλες τοπικές αρχές, δεδοµένου ότι η διάρκεια του δανείου που προσφέρει η ΕΤΕπ είναι ιδιαίτερα κατάλληλη για τη χρηµατοδότηση τέτοιων έργων. 143

145 αυτές για κεφάλαια κίνησης που χορηγεί η ΕΤΕπ οφείλει να τις διπλασιάσει µε ισοδύναµο ποσό από τα κεφάλαιά της η κάθε τράπεζα και να τις διαθέσει στη συνέχεια στην αγορά εντός 8µήνου µε επιτόκιο βέβαια χαµηλότερο από το συµβατικό. Για τη χώρα µας το βασικό πλεονέκτηµα των δανείων αυτών σε σχέση µε τα συµβατικά δάνεια των τραπεζών είναι ότι χορηγούνται µε ευνοϊκότερους όρους (εκτιµάται ότι το επιτόκιο είναι χαµηλότερο τουλάχιστον κατά 0,5%) ενώ παράλληλα δεν καταβάλλεται από τον δανειζόµενο η προµήθεια του Ν.128/75 (0,6%), µε το συνολικό όφελος για τη ΜΜΕ να προσεγγίζει το 1%. Για τη χρηµατοδότηση των µικροµεσαίων επιχειρήσεων η ΕΤΕπ συνεργάζεται σήµερα (Μάιος 2009) µε πολλές Ελληνικές Τράπεζες έχοντας υπογράψει συµβάσεις τόσο για επενδυτικά δάνεια όσο και για τα κεφάλαια κίνησης και οι ενεργές πιστωτικές γραµµές για τις ΜΜΕ ξεπερνούν το 1 δισ. ευρώ 35. Ακόµη η ΕΤΕπ έχει δροµολογήσει όλες εκείνες τις ενέργειες που θα επιτρέψουν στο άµεσο µέλλον και την υλοποίηση ενός πιλοτικού τριετούς προγράµµατος (Jasmine) µικροχρηµατοδότησης για ΠΜΕ µε λιγότερους από 10 εργαζόµενους. Τα µικροδάνεια αυτά (θα κυµαίνονται στα ευρώ) θα διανείµουν τράπεζες που θα επιλεγούν. Ο προϋπολογισµός για τη χώρα µας αυτού του προγράµµατος ανέρχεται σε 40 εκατ. ευρώ και υπολογίζεται ότι θα υποστηρίξει περίπου πολύ µικρές επιχειρήσεις. Το Ευρωπαϊκό Ταµείο Επενδύσεων (ΕΤΑΕ) παρεµβαίνει στην ενίσχυση των ΜΜΕ µε διάφορους τρόπους : αποκτώντας µέσω των Ταµείων Κεφαλαίων Επιχειρηµατικού Κινδύνου, συµµετοχές σε σχήµατα ή ταµεία κεφαλαίων επιχειρηµατικού κινδύνου και σε εκκολαπτήρια επιχειρήσεων που στοχεύουν κυρίως στο τοµέα της τεχνολογίας και στις νεοιδρυθείσες επιχειρήσεις. Σηµειώνεται ότι το 40% περίπου των επενδύσεων του ΕΤΑΕ αφορά µικροµεσαίες επιχειρήσεις που βρίσκονται στα αρχικά στάδια ανάπτυξης τους και το 55% περίπου των επενδύσεων τεχνολογικούς κλάδους (κυρίως τεχνολογίας πληροφορικής και επικοινωνίας και βιοεπιστήµες). Χορηγώντας εγγυήσεις και αντεγγυήσεις για χαρτοφυλάκια δανείων ΜΜΕ καθώς και για χαρτοφυλάκια τιτλοποιηµένων δανείων και χρηµατοδοτικών µισθώσεων. Μεταξύ των αντισυµβαλλόµενων του περιλαµβάνονται τράπεζες, εταιρείες χρηµατοδοτικής µίσθωσης, εγγυοδοτικοί οργανισµοί και εταιρείες αµοιβαίων εγγυήσεων. Στην περίπτωση της χώρας µας, η ΤΕΜΠΜΕ Α.Ε. υπέγραψε τον Οκτώβριο 2004 σύµβαση συνεργασίας µε το ΕΤΑΕ, το οποίο καλύπτει µε αντεγγυήσεις το 50% των εγγυηµένων από την ΤΕΜΠΜΕ Α.Ε. δανείων επενδυτικού χαρακτήρα και κατ ανώτατο ποσό τα 45 εκατ. ευρώ, δανείων που συνήφθησαν την περίοδο Ιούνιος Για την περίοδο οι γενικές χρηµατοδοτήσεις της ΕΤΕπ στην Ελλάδα ανήλθαν περίπου σε 5 δισ. ευρώ και εξ αυτών µόνο το 8% ή 400 εκατ. ευρώ αφορούσε δάνεια προς εµπορικές τράπεζες για τη χρηµατοδότηση των ελληνικών ΜΜΕ, ενώ την ίδια περίοδο το αντίστοιχο µέσο ποσοστό στην Ε.Ε. ήταν περίπου 25%. 144

146 Αξίζει ακόµη να υπογραµµιστεί ότι στα πλαίσια του Προγράµµατος για την Ανταγωνιστικότητα και την Καινοτοµία για την περίοδο έχουν διατεθεί κονδύλια µεγαλύτερα του 1,2 δισ. ευρώ για δύο χρηµατοδοτικούς µηχανισµούς τους οποίους διαχειρίζεται το ΕΤΑΕ για λογαριασµό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Στόχος του πρώτου µηχανισµού «Μηχανισµός Υψηλής Ανάπτυξης και καινοτοµίας για τις ΜΜΕ» είναι να αυξήσει την παροχή κεφαλαίων για καινοτόµες ΜΜΕ στα πρώτα τους βήµατα και κατά τη φάση της επέκτασής τους. Ο µηχανισµός αυτός µοιράζεται τον κίνδυνο και τα κέρδη µε ιδιώτες επενδυτές, παρέχοντας σηµαντικές δυνατότητες για τη χορήγηση κεφαλαίων σε καινοτόµες επιχειρήσεις. Στόχος του δεύτερου µηχανισµού «Μηχανισµός Εγγυήσεων υπέρ ΜΜΕ» είναι να παράσχει πρόσθετες εγγυήσεις για να επιτύχει την αύξηση των χορηγούµενων πιστώσεων προς τις ΜΜΕ. Ο µηχανισµός αυτός θα επικεντρωθεί κυρίως στη διευθέτηση προβληµάτων που παρουσιάζονται στην αγορά σε τέσσερις τοµείς : o Πρόσβαση ΜΜΕ σε δάνεια ή χρηµατοδοτικές µισθώσεις o Χορήγηση µικροπιστώσεων o Πρόσβαση σε κεφάλαια ή οιονεί κεφάλαια o Τιτλοποίηση δανείων Ένα σύστηµα εγγυήσεων Ήτοι το Ταµείο Εγγυοδοσίας Μικρών και Πολύ Μικρών Επιχειρήσεων (ΤΕΜΠΜΕ Α.Ε.) 36 που λειτουργεί ως χρηµατοδοτικό ίδρυµα στην Ελληνική αγορά από τις αρχές του 2004 και δύναται να παρέχει εγγυήσεις σε όλους σχεδόν τους κλάδους υπέρ των επιχειρήσεων που απασχολούν σε ετήσια βάση λιγότερα από 50 άτοµα και ο ετήσιος κύκλος εργασιών τους δεν ξεπερνά τα 10 εκατ. ευρώ. Η ΤΕΜΠΜΕ Α.Ε. «αντικατέστησε» την ΑΝΕ 197 / 78, η οποία χρησιµοποιήθηκε επί µία εικοσαετία από το ελληνικό δηµόσιο, το οποίο παρείχε εγγυήσεις για κεφάλαια κίνησης και επενδυτικά δάνεια στις µεταποιητικές και µόνο ΜΜΕ (νεοιδρυόµενες ή υφιστάµενες), µε ετήσιο κύκλο εργασιών µικρότερο ή ίσο των 800 εκατ. δραχµών (2,35 εκατ. ευρώ), καλύπτοντας κατ ανώτατο όριο ανά επιχείρηση το ποσό των 130 εκατ. δραχµών ( ευρώ), αλλά µε : o Την υποχρεωτική λήψη εµπράγµατων εξασφαλίσεων από τις τράπεζες όταν επρόκειτο για δάνεια για την αγορά οικοπέδων, ανέγερση κτιριακών ή αγορά έτοιµων κτιριακών εγκαταστάσεων o Την υποχρεωτική λήψη εξασφαλίσεων για συνολική χρηµατοδότηση πάνω από 10 εκατ. δρχ. ( ευρώ) 36 Για τη λειτουργία, τα προϊόντα και τις δραστηριότητες της ΤΕΜΠΜΕ Α.Ε. βλέπε Ενότητα ΙΙ.4 145

147 Παράλληλα, το Ελληνικό ηµόσιο / ΥΠΟΙΟ παρέχει απευθείας εγγυήσεις σε τράπεζες και µάλιστα σε τακτά χρονικά διαστήµατα υπέρ επιχειρήσεων που είναι εγκατεστηµένες σε περιοχές που έχουν πληγεί από κάποιο συµβάν (σεισµό, πληµµύρα, πυρκαγιά, θεοµηνία) και / ή σε επιχειρήσεις που δυσκολεύονται να αποπληρώσουν δάνεια ή άλλες υποχρεώσεις τους (αφορά επιχειρήσεις σε όµορες περιοχές ή περιοχές µε φθίνουσα οικονοµική πορεία). Η παροχή εγγύησης του ελληνικού δηµοσίου υπέρ επιχειρήσεων προς τα πιστωτικά ιδρύµατα αφορά βασικά ρυθµίσεις οφειλών - ληξιπρόθεσµων και µη - που προέρχονται από δάνεια. Στις περιπτώσεις αυτές, σε γενικές γραµµές, το υπόλοιπο των οφειλών µετατρέπεται σε νέο δάνειο, µεσοµακροπρόθεσµης διάρκειας, το οποίο συνοδεύεται και από περίοδο χάριτος. Προς εξασφάλιση των απαιτήσεων του ελληνικού δηµοσίου λόγω της παρεχόµενης εγγύησης, ζητείται να λαµβάνονται επαρκείς εµπράγµατες εξασφαλίσεις, οι οποίες µάλιστα σε περιπτώσεις ακινήτων πρέπει να συνοδεύονται και από εκτιµήσεις ανεξάρτητου εκτιµητή τράπεζας. Οι εγγυήσεις του ελληνικού κράτους εκτιµάται ότι ανέρχονται στο τέλος του 2008 σε 21 δισ. ευρώ, εκ των οποίων οι εγγυήσεις στον ιδιωτικό τοµέα πλησιάζουν τα 2,5 δισ. ευρώ και το ήµισυ αυτών, περίπου 1,2 δισ. ευρώ, αφορά επιχειρήσεις. Ένα σύστηµα ασφάλισης εξαγωγικών πιστώσεων και επενδύσεων στο εξωτερικό Με κεντρικό κορµό τον κρατικό Οργανισµό Ασφάλισης Εξαγωγικών Πιστώσεων (ΟΑΕΠ) που στηρίζει τις ελληνικές επιχειρήσεις ανεξαρτήτως µεγέθους. Υπενθυµίζεται ότι ο ΟΑΕΠ 37 προσφέρει προγράµµατα Ασφάλισης 37 Αξίζει ιδιαίτερα να επισηµανθεί ότι λόγω της χρηµατοπιστωτικής κρίσης και της δυσµενούς διεθνούς οικονοµικής συγκυρίας οι Ελληνικοί Σύνδεσµοι Εξαγωγέων (Καθηµερινή , Ναυτεµπορική ) ζητούν όπως βελτιωθεί ο θεσµός των εξαγωγικών πιστώσεων και προτείνουν µεταξύ των άλλων : a. την κάλυψη µη εµπορεύσιµων κινδύνων (χωρών Ε.Ε. και ΟΑΣΑ) που δεν καλύπτονται από την ιδιωτική αγορά, και κατά παρέκκλιση µη εµπορεύσιµων κίνδυνων που αφορούν τις ΜΜΕ µε συνολικό ετήσιο εξαγωγικό κύκλο εργασιών που δεν υπερβαίνει τα 2 εκατ. ευρώ. Με τον τρόπο αυτό θα καλυφθούν αναδυόµενες ή υψηλού ρίσκου χώρες στόχοι µε ενδιαφέρον και προοπτική για τα ελληνικά προϊόντα. Εναλλακτικά θα µπορούσαν να εξεταστούν: Απεµπλοκή του ΟΑΕΠ από την βραχυπρόθεσµη ασφάλιση εξαγωγικών πιστώσεων µη εµπορεύσιµων κινδύνων και κάλυψη των πιστώσεων αυτών είτε από ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρίες που θα καλυφθούν αντασφαλιστικά είτε από τον ΟΑΕΠ είτε από επιλεγµένες ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρίες που θα λάβουν εγγύηση του κράτους διατηρώντας για τις πιστώσεις αυτές χωριστούς λογαριασµούς ώστε να αποφευχθεί η στρέβλωση του ανταγωνισµού ή Ίδρυση αυτοτελούς εταιρίας από τον ΟΑΕΠ που θα ασχολείται αποκλειστικά µε τη βραχυπρόθεσµη ασφάλιση εξαγωγικών πιστώσεων και θα λειτουργεί µε εγγυοδοτικό κεφάλαιο του κράτους b. Τη διερεύνηση της δυνατότητας ενίσχυσης του θεσµού του factoring µέσω του ΟΑΕΠ ή γενικότερα µέσω της εγγύησης του Ελληνικού ηµοσίου για απαιτήσεις από πελάτες του εξωτερικού. Με αυτό το χρηµατοδοτικό εργαλείο, µπορεί, αφενός να καλυφθούν όλοι οι πελάτες των εξαγωγικών επιχειρήσεων για ολόκληρο το αιτούµενο ποσό αφετέρου να δοθεί το 100% της απαίτησης και όχι ποσοστό αυτής, όπως δίνεται σήµερα. 146

148 Βραχυπρόθεσµων και Μεσοµακροπρόθεσµων Εξαγωγικών Πιστώσεων για εξαγωγές προϊόντων, προγράµµατα ασφάλισης τεχνικών έργων καθώς και επενδύσεων στο εξωτερικό. Επίσης, ο ΟΑΕΠ συµβάλλει στην διευκόλυνση της τραπεζικής χρηµατοδότησης των ασφαλισµένων εξαγωγέων πελατών του επιτρέποντας σε όσους ασφαλισµένους το ζητήσουν, να εκχωρήσουν ως εγγύηση (collateral) το δικαίωµα τους για αποζηµίωση προς τις τράπεζες και τις εταιρείες factoring που τους χρηµατοδοτούν. Ελλάδα : Κρατική και Κοινοτική χρηµατοδοτική στήριξη για ΜΕ και ΠΜΕ Μέσα, φορείς, νόµοι κλπ o ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΙ ΝΟΜΟΙ o ΚΠΣ, ΕΣΠΑ o ΚΟΙΝΟΤΙΚΕΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ o ΤΕΜΠΜΕ o ΥΠΟΙΟ o ΤΑΝΕΟ o ΟΑΕΠ o ΕΤΕπ o ΕΤΑΕ Βασικά προϊόντα o Επιχορηγήσεις µέρους του κόστους επένδυσης o Επιδοτήσεις κόστους δανείων o Φορολογικές απαλλαγές για νέες ή υφιστάµενες επιχειρήσεις o Εγγυήσεις έναντι οικονοµικών κινδύνων o Συµµετοχές σε Ταµεία Επιχειρηµατικών κεφαλαίων για Επενδύσεις σε ΜΕ και ΠΜΕ o Ασφάλιση εξαγωγικών πιστώσεων έναντι πολιτικών και εµπορικών κινδύνων o Ασφάλιση επενδύσεων έναντι πολιτικών κινδύνων o Παροχή χαµηλότοκων δανείων (global loans) o Παροχή αντεγγυήσεων σε εγγυήσεις ΤΕΜΠΜΕ 147

149 ΙΙ.2 ΤΡΑΠΕΖΙΚΗ ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΗΣΗ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΙΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ Μολονότι η στήριξη του κράτους και της Ε.Ε. φαίνεται σηµαντική στην ίδρυση, ανάπτυξη και διεθνοποίηση των ελληνικών ΜΕ και ΠΜΕ µέσω της χρήσης πολλών προϊόντων, προγραµµάτων και φορέων εν τούτοις, σύµφωνα µε όλες τις έρευνες αγοράς της τελευταίας δεκαετίας, το ελληνικό δηµόσιο και τα κοινοτικά προγράµµατα και κονδύλια καλύπτουν ένα µικρό ποσοστό των αναγκών των ΜΕ και ΠΜΕ της χώρας µας (κυµαίνεται γύρω στο 2-3% του συνόλου, σύµφωνα µε έρευνα του Εθνικού Παρατηρητηρίου για τις ΜΜΕ / ΕΟΜΜΕΧ Νοέµβριος 2007). Η χρηµατοδότηση των χρηµατοοικονοµικών αναγκών των ΜΕ και ΠΜΕ και των επενδύσεων τους γίνεται κυρίως µε αυτοχρηµατοδότηση, αλλά και µε τη µορφή χρηµατικής βοήθειας, σε µικρό βέβαια ποσοστό, από µέλη της οικογένειας των επιχειρηµατιών ή φίλους αυτών. Επιπλέον, η χρηµατοπιστωτική και χρηµατοδοτική αγορά της χώρας µας καλύπτει ένα σηµαντικό µέρος των χρηµατοοικονοµικών αναγκών των επιχειρήσεων και των επενδύσεών τους. Στην αγορά αυτή κυριαρχούν οι χρηµατοδοτήσεις των Τραπεζών 38. Πράγµατι, στο σύνολο της χρηµατοδότησης των ελληνικών επιχειρήσεων οι τράπεζες κατέχουν τη µερίδα του λέοντος (87% των συνολικών υπολοίπων την ). Για αυτό µάλιστα το λόγο όταν ασκείται κριτική για το χρηµατοπιστωτικό σύστηµα όλοι αναφέρονται στους όρους χορήγησης των τραπεζικών προϊόντων και υπηρεσιών. Ειδικότερα, ο επιχειρηµατικός κόσµος θεωρεί - διαχρονικά - ότι το κόστος δανεισµού είναι σχετικά ακριβό στην Ελλάδα. Επιπλέον, µετά τον Σεπτέµβριο του 2008 «διαµαρτύρεται» ότι τα κριτήρια αξιολόγησης των αιτηµάτων των επιχειρήσεων είτε για αναχρηµατοδότηση παλαιών δανείων είτε για εκταµίευση νέων είναι πολύ αυστηρά, το κόστος ακριβότερο και ότι η καθαρή ροή χρηµατοδότησης προς τις επιχειρήσεις έχει επιβραδυνθεί σηµαντικά. Σε ότι αφορά το κόστος δανεισµού και ειδικότερα την εξέλιξη των επιτοκίων νέων τραπεζικών επιχειρηµατικών δανείων µέχρι 1 εκατ. ευρώ µε επιτόκιο κυµαινόµενο ή σταθερό έως 1 έτος (βραχυπρόθεσµος δανεισµός) διαπιστώνεται ότι, στην περίοδο Ιανουάριος 2003 Ιανουάριος 2009 η διαφορά επιτοκίων µεταξύ Ελλάδας και ζώνης ευρώ, κυµάνθηκε από 0,36% έως 1,5% σύµφωνα µε στοιχεία της ΤτΕ (Νοµισµατική Πολιτική , Φεβρουάριος 2009, σελ. 118, ιάγραµµα VI7 και Έκθεση του ιοικητή της ΤτΕ για το έτος 2008, σελ. 170). 38 Το χρηµατοπιστωτικό σύστηµα / τράπεζες καλύπτουν το 11-13% των αναγκών των επιχειρήσεων σύµφωνα µε την έρευνα του Εθνικού Παρατηρητηρίου. Ιδιαίτερη µνεία θα πρέπει να γίνει και στον λεγόµενο «αφανή» δανεισµό, δηλαδή στις µεταχρονολογηµένες επιταγές επιχειρήσεων που υπολογίζονται σε δεκάδες δισ. ευρώ και καλύπτουν το έλλειµµα ρευστότητας των ΜΕ και ΠΜΕ. Οι µεταχρονολογηµένες επιταγές αποτελούν ένα ιδιόµορφο είδος δανεισµού µεταξύ επιχειρήσεων, πελατών, προµηθευτών και τραπεζών. 148

150 Πίνακας ΙΙ.1 Χρηµατοδότηση ελληνικών επιχειρήσεων (σε δισ. ευρώ, υπόλοιπα ) Σηµειώσεις: 2006 % 2007 % 2008 % Τράπεζες 71,3 85,4 89,7 86,3 103,5 87,0 Factoring 5,4 6,5 6,3 6,1 7,0 (εκτ) 5,9 Leasing 6,9 8,2 7,9 7,6 8,5 (εκτ) 7,1 Σύνολο 83, , ,0 100 Πηγές : Ετήσιες Εκθέσεις του ιοικητή της ΤτΕ, Ισολογισµοί Εταιρειών Factoring & Leasing, Ειδικές Εκθέσεις (Τράπεζες, Leasing, Factoring, Ασφάλειες), Ηµερήσια & Ναυτεµπορική, Μάιος 2008 o o o o Η χρηµατοδότηση των ελληνικών επιχειρήσεων µέσω του θεσµού Επιχειρηµατικών Κεφαλαίων / Risk Capital εκτιµάται συνολικά για την περίοδο σε 0,5 δισ. ευρώ Οι νέες συµβάσεις (παραγωγή) leasing ανέρχονται, κατά µέσο όρο ετησίως, περίπου σε 3 δισ. ευρώ την περίοδο και αποτελούν grosso modo το 1% της ευρωπαϊκής αγοράς leasing (2006 υπόλοιπα 630 δισ. ευρώ, εκ των οποίων νέα παραγωγή 295 δισ. ευρώ). Μέχρι το 2005, η παροχή χρηµατοδοτικής µίσθωσης γινόταν µόνο µέσω των θυγατρικών εταιριών leasing των τραπεζών. Στη συνέχεια µε το Νόµο 3483/2006 επιτρέπεται η παροχή προϊόντων leasing και από τις ίδιες τις τράπεζες µέσω π.χ. µιας διεύθυνσής τους. Έτσι, σήµερα (Μάιος 2009) το σύνολο σχεδόν των τραπεζών στην ελληνική αγορά παρέχει είτε άµεσα είτε έµµεσα (µέσω θυγατρικών τους εταιριών) προϊόντα leasing. Πάντως, ο θεσµός leasing που εισήλθε στη χώρα µας το 1986 µε τον νόµο 1665/1986 καλύπτει ένα µικρό µόνο ποσοστό χρηµατοδότησης των ελληνικών επιχειρήσεων. Φαίνεται ότι η ελληνική οικονοµία βρίσκεται ακόµη στο στάδιο εξοικείωσης µε τον θεσµό Leasing, αφού ο συντελεστής διείσδυσης στην αγορά των ιδιωτικών επενδύσεων (δείκτης που απεικονίζει την ανάπτυξη του leasing), «είναι µόλις 5,1% στη χώρα µας έναντι ποσοστού 32% στην Πορτογαλία, 18,6% στην Γερµανία, 16,6% στην Αυστρία, 15,1% στην Ιταλία, 13,1% στη ανία, 11,7% στην Γαλλία, 9,4% στην Ισπανία», σύµφωνα µε την Ένωση Ελληνικών Εταιρειών Χρηµατοδοτικής Μίσθωσης. (Το Leasing, εκέµβριος 07) Στα υπόλοιπα των τραπεζικών δανείων την (Πίνακας II.1) δεν περιλαµβάνονται τιτλοποιήσεις δανείων ύψους 29 δισ. ευρώ που ανεβάζουν τα υπόλοιπα των επιχειρηµατικών δανείων σε 132,5 δισ. ευρώ. Σηµειώνεται ότι το σύνολο των υπολοίπων των δανείων προς τα νοικοκυριά την ανέρχεται σε 96,9 δισ. ευρώ και µε την προσθήκη των τιτλοποιηµένων δανείων (20,3 δισ. ευρώ) σε 117,2 δισ. ευρώ. Τα υπόλοιπα των δανείων σε ΜΕ και ΠΜΕ δεν µπορούν να υπολογιστούν επακριβώς από την επεξεργασία των στοιχείων των Ετήσιων Εκθέσεων / ισολογισµών των τραπεζών λόγω των διαφορετικών κριτηρίων που χρησιµοποιούνται για τον ορισµό ΜΕ και ΠΜΕ από κάθε µία τράπεζα. Με βάση τα στοιχεία Ισολογισµών και Ετήσιων Εκθέσεων της ΕΤΕ και µε την παραδοχή ότι το µερίδιό της στην αγορά ΜΕ και ΠΜΕ ισοδυναµεί µε 15% σύµφωνα µε στελέχη της ΕΤΕ (Ναυτεµπορική 7/4/09, Πρόγραµµα Συνεργασία ΕΤΕ µε Επιµελητήρια) εκτιµάται ότι ο αριθµός των πελατών / ΜΕ και ΠΜΕ των τραπεζών ανέρχεται σε περίπου και τα υπόλοιπα των επιχειρηµατικών δανείων των ΜΕ και ΠΜΕ προσεγγίζουν την το ποσό των 30 δισ. ευρώ ή 23% των συνολικών επιχειρηµατικών δανείων συµπεριλαµβανοµένων και των τιτλοποιηµένων δανείων. 149

151 Με άλλα λόγια τα επιτόκια των ανωτέρω επιχειρηµατικών δανείων είναι υψηλότερα κατά 0,36% έως 1,5% την περίοδο Ιανουάριος 2003 Ιανουάριος 2009 στην Ελλάδα σε σχέση µε το µέσο όρο στη ζώνη του ευρώ. Αυτή η διαφορά µπορεί να κριθεί ως φυσιολογική και αντανακλά την υστέρηση των βασικών µεγεθών και δεικτών της ελληνικής οικονοµίας. Εξαιτίας της χαµηλότερης πιστοληπτικής διαβάθµισης της χώρας µας και των ελληνικών τραπεζών (σε σχέση πάντα µε τους µέσους όρους χωρών και τραπεζών της ζώνης του ευρώ) και του υψηλότερου πληθωρισµού (σε σχέση µε το µέσο όρο της ζώνης του ευρώ) το µέσο κόστος άντλησης κεφαλαίων από τις ελληνικές τράπεζες πρέπει λογικά να διαµορφώνεται σε επίπεδα πάντα υψηλότερα από το µέσο κόστος άντλησης κεφαλαίων της ζώνης του ευρώ. Προφανώς οι όροι χρηµατοδότησης των ελληνικών επιχειρήσεων και δη των ΜΕ και ΠΜΕ καθίστανται δυσµενέστεροι συγκρινόµενοι µε το µέσο όρο της ζώνης του ευρώ όταν ληφθεί υπόψη και το περιθώριο ενός δανείου (το οποίο προστίθεται πάντα στο βασικό επιτόκιο και προσδιορίζει το τελικό επιτόκιο του δανείου). Το περιθώριο αυτό προσαύξησης του βασικού επιτοκίου σε µια ορθολογικώς λειτουργούσα τράπεζα πρέπει αφενός µεν να καλύπτει τον αναλαµβανόµενο κίνδυνο καθώς και ένα µέρος ή το σύνολο του αντιστοιχούντος για το δάνειο λειτουργικού κόστους, αφετέρου δε να επιτρέπει την δηµιουργία κέρδους στις τράπεζες. εν είναι γνωστό βέβαια το περιθώριο των δανείων, ανά χώρα ή ανά τράπεζα, αφού το ύψος του ποικίλει ανάλογα µε την εµπειρία και το µέγεθος της επιχείρησης, την διάρκεια και το ποσό του δανείου, τις παρεχόµενες εξασφαλίσεις, τις σχέσεις της επιχείρησης µε την τράπεζα, τη στρατηγική πολιτική της τράπεζας κλπ. Όµως εικάζεται ότι και το µέσο περιθώριο των δανείων στην ελληνική αγορά είναι υψηλότερο του αντίστοιχου µέσου όρου περιθωρίου της ευρωζώνης αν ληφθεί υπόψη ότι : o το ποσοστό των καθυστερήσεων επί των συνολικών ποσών των δανείων είναι υψηλότερο στη χώρα µας σε σχέση µε το µέσο όρο της ζώνης του ευρώ, αυξάνοντας έτσι και τις ανάγκες δέσµευσης κεφαλαίων των τραπεζών o για την εκποίηση των ασφαλειών που λαµβάνουν οι τράπεζες για την κάλυψη των δανείων απαιτείται µεγάλο χρονικό διάστηµα (τουλάχιστον διπλάσιο άλλων χωρών της ευρωζώνης) γεγονός που επηρεάζει δυσµενώς το λειτουργικό κόστος των τραπεζών o οι ελληνικές τράπεζες επιβάλλουν υψηλά περιθώρια, διότι δεν προβάλλεται συνήθως ουδεµία αντίσταση από την πλευρά των δανειζοµένων. Εποµένως, για να καταστεί το µέσο κόστος δανεισµού (επιτόκιο και περιθώριο) µιας ελληνικής ΜΕ και ΠΜΕ ισοδύναµο µε αυτό αντίστοιχης επιχείρησης της ζώνης του ευρώ, κάτι που ζητά επίµονα ο επιχειρηµατικός κόσµος, πρέπει να βελτιωθούν ουσιωδώς τουλάχιστον η πιστοληπτική 150

152 διαβάθµιση της χώρας, η πιστοληπτική διαβάθµιση των ελληνικών τραπεζών, τα µακροοικονοµικά µεγέθη και ο πληθωρισµός της χώρας, η πιστοληπτική διαβάθµιση των ελληνικών επιχειρήσεων, η δοµή, η λειτουργία και η κουλτούρα των τραπεζών καθώς και το υφιστάµενο νοµικό πλαίσιο που σχετίζεται µε τον χρόνο εκποίησης των ασφαλειών που κατέχουν οι τράπεζες. Με βάση τις διαµορφούµενες οικονοµικές και κοινωνικές συνθήκες της χώρας µας και το ισχύον σύστηµα διακυβέρνησης των τραπεζών, είναι αρκετά δύσκολο να επιτευχθεί στο άµεσο µέλλον οποιαδήποτε βελτίωση των όρων δανεισµού συγκριτικά µε τους αντίστοιχους όρους της Ε.Ε., εκτός και εάν γίνουν σηµαντικές ανακατατάξεις και αναπροσαρµογές στην στρατηγική και τις πολιτικές του χρηµατοπιστωτικού συστήµατος. Σχετικά µε τη ροή των χρηµατοδοτήσεων προς τις επιχειρήσεις διαπιστώνεται ότι αυτή αρχίζει να εµφανίζει σηµάδια καθοδικής πορείας από το Νοέµβριο του 2008 που συνεχίζεται έως τον Απρίλιο του 2009 λόγω τόσο της αδυναµίας ή απροθυµίας του τραπεζικού τοµέα να συνεχίσει τους ίδιους ρυθµούς ανάπτυξης των πιστώσεων όσο και των αυστηρότερων όρων και κριτηρίων δανεισµού που διαµορφώθηκαν. Επιπλέον, από τις αρχές του 2009 εµφανίζεται και µια µικρή µείωση της ζήτησης δανείων (κυρίως για δάνεια επενδυτικού χαρακτήρα) από την πλευρά των επιχειρήσεων. Πάντως ο µέσος ρυθµός ανόδου των υπολοίπων της χρηµατοδότησης των επιχειρήσεων ανήλθε σε 22,5% το δ τρίµηνο του 2008 έναντι ποσοστού 20,1 % το 2007 και 17,3% το Ο αντίστοιχος ρυθµός ανόδου των υπολοίπων της χρηµατοδότησης των επιχειρήσεων χωρίς τα τιτλοποιηµένα δάνεια διαµορφώθηκε σε 18,6 % στο δ τρίµηνο του 2008 έναντι ποσοστών 11,6% και 8,3% του δ τριµήνου των ετών 2007 και 2006 αντίστοιχα. Εποµένως, στο δ τρίµηνο του 2008 παρατηρείται ότι ο ρυθµός της καθαρής ροής χρηµατοδότησης διατηρείται σε υψηλότερα επίπεδα σε σχέση µε τα αντίστοιχα τρίµηνα της διετίας Αυτό ερµηνεύεται από τις αυξηµένες ξαφνικά ανάγκες των επιχειρήσεων για κεφάλαιο κίνησης, απόρροια τόσο των προσδοκιών των επιχειρήσεων για διαµόρφωση αυστηρότερων κριτηρίων και όρων δανεισµού στο µέλλον, όσο και της στενότητας στην ρευστότητά τους που τις οδήγησαν στην επίσπευση της άντλησης δανειακών κεφαλαίων από τα πιστωτικά ιδρύµατα. Επιπλέον, η περιορισµένη δυνατότητα άντλησης κεφαλαίων από την κεφαλαιαγορά ενίσχυσε το ρόλο του πιστωτικού συστήµατος ως πηγής χρηµατοδότησης για τις µεγάλες επιχειρήσεις. Ωστόσο το δίµηνο Νοεµβρίου εκεµβρίου 2008 η καθαρή ροή νέου τραπεζικού δανεισµού εµφανίζει κάµψη αφού τα υπόλοιπα των επιχειρηµατικών δανείων (χωρίς τα τιτλοποιηµένα δάνεια) από 103 δισ. ευρώ τον Σεπτέµβριο 2008 και 105 δισ. ευρώ τον Οκτώβριο 2008 µειώνονται σε 104,2 και 103,5 δισ. ευρώ τον Νοέµβριο και εκέµβριο 2008 αντίστοιχα. Η κάµψη αυτή συνεχίστηκε και στο α τρίµηνο του 2009 και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσιάζοντας τις εαρινές οικονοµικές προβλέψεις των κοινοτικών υπηρεσιών σχετικά µε την κατάσταση των ευρωπαϊκών οικονοµιών και της Ελλάδος αναφέρει ότι: «βασικός λόγος για τον οποίο η 151

153 Ελληνική Οικονοµία θα εισέλθει, το 2009, για πρώτη φορά µετά το 1993, σε φάση ύφεσης είναι η αδυναµία του τραπεζικού τοµέα να αποκαταστήσει τις ροές των πιστώσεων. Η αδυναµία αυτή οδήγησε στην αποκλιµάκωση των ιδιωτικών επενδύσεων, κυρίως στον τοµέα της οικοδοµής» (Το ΒΗΜΑ, ). Συνεπώς και έως ότου αποκατασταθεί η ισορροπία στην παγκόσµια και κατ επέκταση στην ελληνική χρηµατοπιστωτική αγορά θα πρέπει να αναµένουµε στασιµότητα, αν όχι επιβράδυνση, του ρυθµού πιστωτικής επέκτασης προς τις επιχειρήσεις και µη χαλάρωση των κριτηρίων αξιολόγησης και πιστοληπτικής διαβάθµισης των επιχειρήσεων. Τα παραπάνω θα επηρεάσουν δυσµενώς τουλάχιστον τις επιχειρηµατικές επενδύσεις. Μολαταύτα οι τράπεζες θα συνεχίσουν να διαδραµατίζουν κυρίαρχο ρόλο στην χρηµατοδότηση των επιχειρήσεων και να καλύπτουν µε τα προϊόντα τους πολλές από τις ανάγκες των επιχειρήσεων σε όλες σχεδόν τις φάσεις του επιχειρηµατικού κύκλου προσφέροντας σε σύγκριση µε τα άλλα χρηµατοδοτικά εργαλεία τα φθηνότερα και περισσότερα προϊόντα στην χρηµατοπιστωτική και χρηµατοδοτική αγορά. Είναι γεγονός ότι οι Τράπεζες προσφέρουν στις επιχειρήσεις πολλές οµάδες προϊόντων. Ενδεικτικά αναφέρονται : λογαριασµοί όψεως, καρνέ επιταγών, λογαριασµός υπερανάληψης, κεφάλαια κίνησης, επενδυτικά δάνεια, POS για λιανικές πωλήσεις, εγγυητικές επιστολές, χρηµατοδότηση για εισαγωγές και εξαγωγές, γενικές επιχειρηµατικές ασφάλειες, πιστωτικές και χρεωστικές κάρτες, χρηµατοδότηση µέσω swaps, κοινοπρακτικά δάνεια κλπ. Βέβαια τα κύρια προϊόντα της ελληνικής τραπεζικής αγοράς είναι : o Οι χρηµατοδοτήσεις για κεφάλαια κίνησης, στη πλειοψηφία τους βραχυπρόθεσµης διάρκειας, που χορηγούνται βασικά για τη κάλυψη αναγκών παραγωγικής εµπορικής λειτουργίας, υπεγγυοποιήσεις επιταγών πελατείας ή συναλλαγµατικών, προετοιµασία παραγγελιών εξωτερικού και εσωτερικού, πραγµατοποίηση εισαγωγών, εκτέλεση συµβάσεων δηµοσίων ή δηµοσίων οργανισµών κλπ. Οι Ανοικτοί Αλληλόχρεοι Λογαριασµοί (ΑΑΛ) χωρίς καθορισµένη διάρκεια κυριαρχούν ως προϊόντα στην κατηγορία αυτή αφού εξυπηρετούν επαναλαµβανόµενες ανάγκες ρευστότητας, όπως αγορές εµπορευµάτων, κάλυψη επιταγών σε προµηθευτές, πληρωµές ΦΠΑ / ΙΚΑ. Οι ΑΑΛ αποτελούσαν την το 37% του συνόλου των επιχειρηµατικών δανείων. o Οι χρηµατοδοτήσεις για επενδυτικά δάνεια, µεσοµακροπρόθεσµης διάρκειας και τακτής λήξης που καλύπτουν τις επενδυτικές ανάγκες των επιχειρήσεων (επαγγελµατικός εξοπλισµός, µεταφορικά µέσα, πάγιες εγκαταστάσεις αγορά τεχνογνωσίας, αγορά µετοχών ή εταιρικών µεριδίων, δαπάνες µετεγκατάστασης, δαπάνες οργάνωσης και ολοκληρωµένων επενδυτικών σχεδίων, δικαιώµατα εισόδου σε franchise κλπ.) 152

154 o Οι εγγυητικές επιστολές πάσης φύσεως (συµµετοχές σε διαγωνισµούς, καλής εκτέλεσης συµβάσεων, λήψης προκαταβολών, παραγγελία εµπορευµάτων από το εξωτερικό και πληρωµές εµπορευµάτων) Ανάλογα µε την πιστοληπτική διαβάθµιση της επιχείρησης και την προηγούµενη συνεργασία της µε την τράπεζα καθώς και την ακολουθητέα στρατηγική της τελευταίας, τα δάνεια συνοδεύονται πολλές φορές και από διάφορα «προνόµια» (π.χ. δωρεάν ασφάλεια αποπληρωµής και δωρεάν καρνέ επιταγών σε ανοικτό επαγγελµατικό δάνειο, δυνατότητα παροχής περιόδου χάριτος 12 ή 24 µηνών χωρίς καµία πληρωµή τοκοχρεολυσίων ή πληρωµές µόνο των τόκων σε µεσοµακροπρόθεσµα επενδυτικά δάνεια, δυνατότητα πληρωµής των κεφαλαίων του δανείου όποτε επιθυµούν οι επιχειρήσεις σε ανοικτό επαγγελµατικό δάνειο κλπ). Η ποικιλία των προσφερόµενων προϊόντων της τραπεζικής αγοράς ικανοποιεί πολλές ανάγκες των ΜΕ και ΠΜΕ. Επιπρόσθετα οι ελληνικές επιχειρήσεις δύνανται να ικανοποιήσουν ορισµένες ειδικές ανάγκες τους, - λειτουργικές ή µη καθώς και επενδύσεις τους µε τα λεγόµενα χρηµατοδοτικά προϊόντα, δηλαδή τα προϊόντα που παρέχουν οι εταιρίες Χρηµατοδοτικής Μίσθωσης (Leasing), οι εταιρείες Factoring (Σύµβασης Πρακτορείας Επιχειρηµατικών Απαιτήσεων) και οι Εταιρείες Επιχειρηµατικών Κεφαλαίων (Risk Capital). Πολλά δε από τα παραπάνω προϊόντα µπορούν να λάβουν, κάτω από ορισµένες προϋποθέσεις, την εγγύηση ή ασφάλιση / αντασφάλιση από εταιρείες εγγυήσεων και ασφαλίσεων µε σκοπό την µείωση των αναλαµβανόµενων κινδύνων της τραπεζικής και χρηµατοδοτικής αγοράς. Στην αγορά Leasing ξεχωρίζουν βασικά οι εξής κατηγορίες προϊόντων: Η απλή χρηµατοδοτική µίσθωση, µε βασικό χαρακτηριστικό ότι η εταιρεία Leasing αγοράζει το κινητό ή ακίνητο στοιχείο (εξοπλισµός, ακίνητα, αυτοκίνητα κ.λπ) κατόπιν επιλογής της επιχείρησης και το παραχωρεί έναντι µισθώµατος στην επιχείρηση για κάποια συγκεκριµένη περίοδο. Καθ όλη τη διάρκεια της σύµβασης η κυριότητα του στοιχείου ανήκει στην εταιρεία leasing. Με την λήξη της µίσθωσης παρέχεται στον µισθωτή (επιχείρηση) το δικαίωµα είτε να ανανεώσει τη σύµβαση για ορισµένο χρόνο, είτε να αγοράσει το στοιχεία µε ένα συµβολικό τίµηµα Η πώληση και επαναµίσθωση (Sale και Lease back). Στη περίπτωση αυτή µια επιχείρηση πωλεί µηχανολογικό εξοπλισµό ή ακίνητο που έχει στην κυριότητά της στην εταιρεία Leasing µε τον όρο της επαναµίσθωσης του εξοπλισµού και / η του ακινήτου στην επιχείρηση για τη συνέχιση της λειτουργίας. Το Vendor s Leasing, δηλαδή ένα σχήµα που συνδέει τον κατασκευαστή ή έµπορο / προµηθευτή βιοµηχανικών προϊόντων µε τους πελάτες του / ΜΜΕ µέσω µιας εταιρείας Leasing. 153

155 Το βασικό µειονέκτηµα της αγοράς αυτής είναι ότι η κυριότητα του στοιχείου ανήκει καθ όλη τη διάρκεια της σύµβασης στην εταιρεία leasing, ενώ το βασικό πλεονέκτηµα είναι ότι καλύπτεται 100% η αξία µιας επένδυσης και τα µισθώµατα που καταβάλλει η επιχείρηση εκπίπτουν από τα φορολογητέα έσοδα. Στην αγορά Factoring, η εταιρεία factoring αναλαµβάνει να παρέχει σε ένα προµηθευτή (επιχείρηση, εξαγωγέα, έµπορο, επιχειρηµατία, παραγωγό) για ένα διάστηµα που συµφωνείται και έναντι αµοιβής, υπηρεσίες σχετικές µε την παρακολούθηση και είσπραξη µίας ή µέρους του συνόλου των απαιτήσεων του προµηθευτή ιδίως από συµβάσεις πωλήσεων αγαθών, παροχή υπηρεσιών σε τρίτους ή εκτέλεση έργων. Περιεχόµενο του factoring αποτελεί η εκχώρηση µη ληξιπρόθεσµων απαιτήσεων στην πράκτορα (εταιρεία leasing) µε ή χωρίς δικαίωµα αναγωγής, και η εξουσιοδότηση για είσπραξή τους, η χρηµατοδότηση του προµηθευτή µε προεξόφληση των απαιτήσεων, η διαχείρισή τους, η ολική ή µερική κάλυψη του πιστωτικού κινδύνου του προµηθευτή. Αντικείµενο της σύµβασης µπορεί να είναι επίσης απαιτήσεις έναντι πελατών στο εξωτερικό ή απαιτήσεις ξένων έναντι πελατών στην Ελλάδα. Για την ελληνική αγορά επιχειρηµατικών κεφαλαίων / Risk Capital για την οποία ιδιαίτερη µνεία γίνεται στο Κεφάλαιο Ι.2.3., αξίζει να επισηµανθεί ότι τα κριτήρια συµµετοχής στις ελληνικές επιχειρήσεις διαφέρουν ανάλογα µε τους στόχους και τη φιλοσοφία των εταιριών Risk Capital, το ύψος και την προέλευση των κεφαλαίων αυτών κλπ. Σε γενικές γραµµές για την επιλογή των επιχειρήσεων χρησιµοποιείται ένα µίγµα κριτηρίων όπως π.χ. η υψηλή αναµενόµενη απόδοση (IRR), η ευκολία εξόδου από την επιχείρηση, η συνέπεια και η σοβαρότητα της διοίκησης της επιχείρησης, η διάρκεια της επένδυσης, οι προοπτικές της επιχείρησης και του κλάδου στον οποίο ανήκει κλπ. Ένα µεγάλο ποσοστό της δυνητικής ζήτησης επιχειρηµατικών κεφαλαίων / Risk Capital, δηλαδή ένα µεγάλο ποσοστό αιτηµάτων (περίπου 92%), δεν βρήκε θετική ανταπόκριση στη χώρα µας (το ίδιο σχεδόν ποσοστό απόρριψης εµφανίζεται τόσο στην Ε.Ε. όσο και στις ΗΠΑ). Αυτό οφείλεται σε διάφορους λόγους, όπως προοπτικές χαµηλής κερδοφορίας των αιτούντων κεφάλαια Risk Capital, συντηρητική πολιτική και αυστηρά κριτήρια από την πλευρά των εταιρειών Risk Capital, µη αποδοχή των όρων των εταιρειών Risk Capital από τους υποψήφιους χρήστες των κεφαλαίων τους κλπ. 154

156 Πίνακας ΙΙ.2 υνατότητα κάλυψης αναγκών και δραστηριοτήτων ΜΜΕ από το χρηµατοπιστωτικό και χρηµατοδοτικό σύστηµα της χώρας Ανάγκες / δραστηριότητες Τράπεζες Β Μ ΕΕ Εταιρείες Leasing Εταιρείες Factoring Εταιρείες Risk Capital Εταιρείες ασφάλισης εγγυήσεων Εισαγωγές, Εξαγωγές Αύξηση ρευστότητας, αποθεµάτων Επενδύσεις παγίων, εξοπλισµών και µεταφορικών µέσων, µετεγκατάσταση Επενδύσεις σε άυλα αγαθά Έρευνα και Ανάπτυξη (R&D) Αγορά µετοχών, εταιρικών µεριδίων, αύξηση µετοχικού κεφαλαίου ικαιώµατα εισόδου franchise,οργάνωση κλπ Μείωση / ασφάλιση κινδύνων από συναλλαγές, πελάτες Προσέλκυση επενδυτών Συµµετοχή σε διαγωνισµούς Επενδύσεις εξωτερικού Συµµετοχή σε διαγωνισµούς Εκτέλεση συµβάσεων Εγγυήσεις δανείων Εσωτερικό Εξωτερικό 155

157 Φάσεις / στάδια Υπό ίδρυση Εκκίνηση Ανάπτυξη Επέκταση Ωρίµανση Σηµείωση : Β βραχυπρόθεσµος δανεισµός, Μ µεσοµακροπρόθεσµος δανεισµός, ΕΕ εγγυητικές επιστολές Επισηµαίνεται ότι οι περισσότερες από τις προαναφερόµενες ανάγκες του παραπάνω πίνακα, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, δεν καλύπτονται εξ ολοκλήρου (100%) από το χρηµατοπιστωτικό και χρηµατοδοτικό σύστηµα. Ανάλογα δε µε τους φορείς, τα κριτήρια και οι όροι ποικίλουν. Στην περίπτωση που µπορεί να καλυφθεί η ίδια ανάγκη από δύο ή περισσότερους φορείς που δεν ανήκουν στον ίδιο χώρο (Τράπεζες, Leasing, Factoring, Risk Capital) αναφύεται αµέσως το ερώτηµα «Ποια είναι η πλέον συµφέρουσα επιλογή ;». Με µοναδικό κριτήριο το κόστος χρήµατος θα µπορούσε να λεχθεί ότι το πιο «φθηνό» σχετικά προϊόν προσφέρεται από το τραπεζικό σύστηµα και το πιο «ακριβό» από τις εταιρείες Risk Capital. Όµως, το προϊόν που θα επιλέξει µια επιχείρηση για την κάλυψη των χρηµατοοικονοµικών αναγκών της εξαρτάται από τις αναµενόµενες ταµειακές εισροές και εκροές της επιχείρησης καθώς και από ένα συνδυασµό παραγόντων, όπως π.χ.: το κόστος του προϊόντος, τη ταχύτητα άντλησης των προϊόντων, τις παρεχόµενες δεσµεύσεις / εξασφαλίσεις κατά την διάρκεια της σύµβασης, τα έµµεσα κόστη ή οφέλη από τον επιλεγέντα φορέα (π.χ. το Risk Capital είναι το «ακριβότερο» σε κόστος προϊόν της χρηµατοπιστωτικής και χρηµατοδοτικής αγοράς, αλλά παρέχει τεχνογνωσία και συµβουλευτικές υπηρεσίες στην επιχείρηση, κάτι που αδυνατούν να προσφέρουν οι τράπεζες και οι άλλοι χρηµατοπιστωτικοί φορείς). 156

158 Πίνακας ΙΙ.3 Προσφορά βασικών προϊόντων της Ελληνικής Χρηµατοπιστωτικής και Χρηµατοδοτικής αγοράς για τις ΜΜΕ Φορείς Εταιρείες Τράπεζες Βασικά προϊόντα άνεια (Β και Μ ) Εγγυητικές επιστολές Ποσοστό κάλυψης κινδύνου Σε γενικές γραµµές το δάνειο είναι µικρότερο ή ίσο του 80% ενός επενδυτικού σχεδίου Όροι / Κριτήρια Αυστηροί όροι και κριτήρια ιδιαίτερα µετά την εµφάνιση εντός του 2008 της χρηµατοπιστωτικής κρίσης. (έλεγχοι πιστοληπτικής ικανότητας και φερεγγυότητας της επιχείρησης, προοπτικές της επιχείρησης και του κλάδου στον οποίο ανήκει, δυνατότητα εκπλήρωσης των υποχρεώσεων που απορρέουν από τη σύµβαση, παροχή εξασφαλίσεων, βαθµολόγηση / αξιολόγηση αναλαµβανόµενων κινδύνων κλπ) Υψηλό σχετικά κόστος, συγκρινόµενο µάλιστα µε αυτό του µέσου όρου της ζώνης του ευρώ, αλλά δυνατότητα από την επιχείρηση επιλογής µεταβλητού ή σταθερού επιτοκίου, επιλογής νοµισµάτων, επιλογής τρόπου πληρωµής δόσεων, τοκοχρεολυσίων και σε περίπτωση µ/µ δανείων επιλογής περιόδου χάριτος Συγκριτικό κόστος για ΜΜΕ στατικά και όχι δυναµικά Το χαµηλότερο κόστος στην ελληνική αγορά, συγκρινόµενο µε το κόστος των άλλων προϊόντων του χρηµατοδοτικού τοµέα 157

159 Εταιρείες Factoring Βασικά προϊόντα Προκαταβολές / προεξόφληση είσπραξη εµπορικών απαιτήσεων Μικρότερες ή ίσες του 80% της αξίας τιµολογίων Ασφάλιση εξαγωγικών πωλήσεων Μικρότερη ή ίση του 100% της αξίας των τιµολογίων Εταιρείες Leasing Βασικά προϊόντα Χρηµατοδοτική µίσθωση 100% της επένδυσης πώληση και επαναµίσθωση Vendor s Leasing Εταιρείες Επιχειρηµατικών Κεφαλαίων (Risk capital) Βασικά προϊόντα Επένδυση σε µετοχές, εταιρικά µερίδια ή σε οµολογίες µετατρέψιµες σε µετοχές Εγγυήσεις για δάνεια σε επιχειρήσεις που συµµετέχουν Σε γενικές γραµµές, συµµετοχή µικρότερη ή ίση στο 50% του µετοχικού κεφαλαίου Αυστηρά κριτήρια και έλεγχος των πελατών των ΜΜΕ Ελάχιστο συνολικό ύψος τιµολογίων Αυστηροί όροι και κριτήρια (όπως οι τράπεζες) Αυστηρά κριτήρια (έλεγχος φερεγγυότητας ΜΜΕ, προοπτικές ΜΜΕ και κλάδου που ανήκει, τεχνογνωσία και σοβαρότητα συν-ιδιοκτητών και διοίκησης ΜΜΕ κ.λπ) Υψηλότερο κόστος σε σχέση µε το κόστος βραχυπρόθεσµου τραπεζικού δανείου Το πιο υψηλό κόστος στην αγορά (µε εξαίρεση το κόστος Risk Capital) Το υψηλότερο κόστος στην χρηµατοπιστωτική και χρηµατοδοτική αγορά 158

160 II.3 ΟΙ ΜΕ ΚΑΙ ΠΜΕ ΚΑΙ ΤΟ ΕΛΛΕΙΜΜΑ ΤΟΥ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Από την µέχρι τούδε ανάλυση θα µπορούσε κάποιος να συµπεράνει ότι το ελληνικό χρηµατοπιστωτικό και χρηµατοδοτικό σύστηµα και κυρίως το ελληνικό τραπεζικό σύστηµα δίδει «λύσεις» στις χρηµατοοικονοµικές ανάγκες των ελληνικών επιχειρήσεων και όχι µόνο, αφού και τα νοικοκυριά έχουν δανειστεί σχεδόν όσο και οι επιχειρήσεις. Σηµειώνεται ότι τα υπόλοιπα των δανείων των νοικοκυριών την 31/12/2008 ισοδυναµούν µε το 88,5 % των υπολοίπων των επιχειρηµατικών δανείων. Αναµφισβήτητα τα δάνεια προς τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις τρέχουν την τελευταία δεκαετία µε ρυθµούς κατά πολύ υψηλότερους αυτών του ονοµαστικού ΑΕΠ της χώρας. Αναµφισβήτητα το τραπεζικό σύστηµα έχει βοµβαρδίσει µε µια µεγάλη ποικιλία προϊόντων την ελληνική αγορά. Και αναµφισβήτητα ο ανταγωνισµός µεταξύ των τραπεζών εντάθηκε τη τελευταία δεκαετία κυρίως χάρη στην είσοδο της χώρας µας στη ζώνη του ευρώ, µε αποτέλεσµα - σε πολύ περιορισµένη κλίµακα - να εµφανιστούν φαινόµενα χαλαρής πιστωτικής και τιµολογιακής πολιτικής σε ένα τύπο δανείων, στα στεγαστικά δάνεια, και να πωλούνται αυτά µε τελικό κόστος δανεισµού λίγο υψηλότερο του µέσου κόστους άντλησης κεφαλαίων των τραπεζών και συγχρόνως να καλύπτεται το 100% του κόστους αγοράς ακινήτων. Ωστόσο, ο ανταγωνισµός αυτός θα µπορούσε να χαρακτηριστεί «ατελής», και «µονόπλευρος» 39. Τα χρηµατοπιστωτικά ιδρύµατα της χώρας µας για να κερδίσουν µερίδια της αγοράς προώθησαν, «αντιγράφοντας» µάλιστα από τη διεθνή αγορά, µε υστέρηση µερικών ηµερών αν όχι µερικών ωρών, προϊόντα που στόχευαν στην πρόκληση των νοικοκυριών για στεγαστικά, καταναλωτικά, προσωπικά δάνεια και πιστωτικές κάρτες. Προτίµησαν τα «εύκολα» και χωρίς σχεδόν κανένα κίνδυνο στεγαστικά δάνεια, τα «ακριβά» καταναλωτικά ή προσωπικά δάνεια και τις «ακριβές» πιστωτικές κάρτες, βοηθώντας χωρίς αντίρρηση χιλιάδες νοικοκυριά να βελτιώσουν βραχυπρόθεσµα το επίπεδο διαβίωσής τους συµπαρασύροντάς τα όµως προς µια κουλτούρα και ροπή άκρατου καταναλωτισµού. Συνεπώς, οι ελληνικές τράπεζες δεν έπαιξαν το ρόλο του «καθοδηγητή» και «εµπνευστή» για την απόρριψη του αδιέξοδου µοντέλου ανάπτυξης της χώρας µας που οδήγησε σε δυσθεώρητα ελλείµµατα του εµπορικού ισοζυγίου και του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. εν ενεργοποίησαν προγράµµατα επιβράβευσης για τις επιχειρήσεις, όπως ακριβώς έκαναν για τα νοικοκυριά, δεν πριµοδότησαν συστηµατικά, εκτός ελαχίστων περιπτώσεων, τον καλύτερο δηµιουργό µόδας, τον καλύτερο εξαγωγέα, τον πιο επιτυχηµένο επιχειρηµατία της περιοχής. εν εντόπισαν και εποµένως δεν επιβράβευσαν τον µικρό επιχειρηµατία που προσπαθεί να 39 Σε έρευνα αγοράς που διεξήχθη τον Ιούλιο του 2007 για λογαριασµό του ΕΒΕΑ/KAΠA Research η πλειοψηφία των ερωτώµενων δήλωνε ότι ο ανταγωνισµός είναι προς όφελος των επιχειρήσεων, αλλά µόνο το 10,6 % των ερωτώµενων πίστευε ότι υπάρχουν σηµαντικές διαφοροποιήσεις στα προσφερόµενα προϊόντα χορηγήσεων και στους όρους δανεισµού. Επίσης, µόνο το 37,9% των ΜΜΕ δήλωσε ότι οι τράπεζες προσφέρουν αρκετά εξειδικευµένα χρηµατοδοτικά προϊόντα προσαρµοσµένα στις ιδιαιτερότητες των επιχειρήσεων. 159

161 δηµιουργήσει νέα προϊόντα, την µικρή επιχείρηση που καταρτίζει συνεχώς τους εργαζόµενους της, τον µικρό επιχειρηµατία που προγραµµατίζει τη διαδοχή του για να µη χαθεί η αποκτηθείσα από πολλών ετών εµπειρία και τεχνογνωσία του. εν εντόπισαν, ούτε στήριξαν ενδοεπιχειρησιακές συνεργασίες ή συγχωνεύσεις εκείνων των επιχειρηµατιών που αναγνωρίζουν ως µόνη διέξοδο επιτυχίας τη µεγέθυνσή τους. Οι ελληνικές τράπεζες δεν χρηµατοδότησαν συστηµατικά τοµείς και δράσεις της λεγόµενης νέας οικονοµίας. ίστασαν να πάρουν ρίσκο χρηµατοδοτώντας καινοτόµες επιχειρήσεις ή ενισχύοντας την ανάπτυξη νέων προϊόντων και υπηρεσιών, κάτι που ζητούν επίµονα εδώ και πολλά χρόνια τα προγράµµατα της Ε.Ε. και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων. εν δηµιούργησαν «νέα χρηµατοδοτικά προϊόντα» (π.χ. mezzanine κλπ) ή άλλα προϊόντα που θα επέτρεπαν τις µικρές και πολύ µικρές επιχειρήσεις να αναπτυχθούν υγιώς και δυναµικά σε ένα διαρκώς εξελισσόµενο και ανταγωνιστικό διεθνές περιβάλλον. Απέφυγαν να χρησιµοποιήσουν ένα ελάχιστο ποσοστό των κερδών τους της τελευταίας δεκαετίας για να δηµιουργήσουν οι ίδιες ή από κοινού µε το κράτος ή µε συγχρηµατοδότηση της Ε.Ε. µικτά (ιδιωτικός και δηµόσιος τοµέας) συστήµατα εγγυήσεων και αντεγγυήσεων, που θα λειτουργούσαν σε περιόδους κρίσης, όπως σήµερα, ως εργαλεία αντικυκλικού χαρακτήρα και ως συµπληρωµατικοί µηχανισµοί του υφιστάµενου εγγυοδοτικού συστήµατος της χώρας. εν σχεδίασαν εξειδικευµένα προϊόντα για επιχειρήσεις εγκατεστηµένες σε περιοχές που πλήττονται από σοβαρή οικονοµική κρίση ή έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά όπως π.χ. είναι τα νησιά µας. εν προώθησαν ειδικά προϊόντα για τις αποκαλούµενες «πράσινες» επενδύσεις ή επιχειρήσεις, ώστε να αναπτυχθούν οι εναλλακτικές µορφές ενέργειας και οι ανανεώσιµες πηγές ενέργειας στην ενεργοβόρα και µε µεγάλη πετρελαϊκή εξάρτηση ελληνική οικονοµία καθώς και νέες τεχνολογίες και προϊόντα για την προστασία του περιβάλλοντος ή την εξοικονόµηση υδάτινων πόρων, κάτι που θα επέτρεπε ίσως και την ανάπτυξη του θεσµού των επιχειρηµατικών κεφαλαίων / risk capital στη χώρα µας. Η πολιτική αυτή οδήγησε στην κυριαρχία δύο κατηγοριών δανείων: των ΑΑΛ και άλλων κεφαλαίων κίνησης που χρησιµοποιούνται για συναλλακτικές δραστηριότητες και των δανείων επενδυτικού κατ ευφηµισµό χαρακτήρα, δηλαδή των επισκευαστικών και επαγγελµατικής στέγης δανείων και συνεπώς σε ένα έλλειµµα κατάλληλων δανείων για την προώθηση προϊόντων και υπηρεσιών της λεγόµενης «νέας οικονοµίας» ή προϊόντων µε µεγάλη διεθνή ζήτηση. Ως εκ τούτου, ένα µερίδιο ευθύνης σε ότι αφορά την ανταγωνιστική απαξίωση επιχειρήσεων ή ακόµα και κλάδων της οικονοµίας ανήκει και στο τραπεζικό σύστηµα της χώρας µας, χωρίς βέβαια να αγνοείται και η άλλη όψη του νοµίσµατος, δηλαδή οι ΜΜΕ, όπου ένας σηµαντικός αριθµός αυτών είτε δεν επιθυµούσε τον επιχειρηµατικό εκσυγχρονισµό, την επέκταση, την εξωστρέφεια, τη διεθνοποίηση είτε επιζητούσε µέσω δανεισµού ή υπερδανεισµού την απόκτηση ακινήτων à tout prix, δηλαδή την απόκτηση ενός περιουσιακού στοιχείου µε την πρόβλεψη ότι αυτό θα έχει «µεγάλη µελλοντική αξία». 160

162 Στην Ελλάδα οι πολύ µικρές επιχειρήσεις (ΠΜΕ), δηλαδή αυτές που απασχολούν λιγότερα από 10 άτοµα σε ετήσια βάση, κυριαρχούν στην ελληνική αγορά και αποτελούν το 97,4% του συνόλου των επιχειρήσεων. Το αντίστοιχο ποσοστό των επιχειρήσεων που απασχολούν από άτοµα είναι 2,2%, ενώ οι µεσαίες και µεγάλες επιχειρήσεις αντιπροσωπεύουν µόλις το 0,4% των επιχειρήσεων της χώρας. Ως εκ τούτου οι ΠΜΕ (περίπου σε αριθµό) παίζουν σηµαντικότατο ρόλο στην οικονοµική και κοινωνική ζωή του τόπου µας. Όµως επιχείρηση µε ελάχιστους ή λίγους εργαζόµενους (µέσος όρος χώρας 2,3 απασχολούµενοι ανά επιχείρηση έναντι αντίστοιχων µέσων όρων 7 για την Ε.Ε., 10 για την Ιαπωνία και 14 για τις ΗΠΑ) που πραγµατοποιεί και χαµηλούς κύκλους εργασιών 40 οδηγείται εκών άκον σε χαµηλές επενδύσεις, στην έλλειψη στρατηγικής και µάρκετινγκ, στην δυσκολία ή αποφυγή ενσωµάτωσης καινοτοµιών και νέων τεχνολογιών, στην απουσία συστηµάτων διασφάλισης ποιότητας ISO 41 και στην φτωχή χρήση κοινοτικών προγραµµάτων. Σε γενικές γραµµές, το µικρό µέγεθος µιας επιχείρησης, τα χαµηλά ίδια κεφάλαια και οι περιορισµένοι κύκλοι εργασιών δεν επιτρέπουν την µαζική, ποιοτική και ανταγωνιστική συνάµα παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών, την εκµετάλλευση οικονοµιών κλίµακας, το άρτιο επίπεδο οργάνωσης, την πρόσληψη ικανών στελεχών και επιστηµόνων. Έτσι «καθίσταται στη χώρα µας η επιχειρηµατικότητα ρηχή, είναι µια επιχειρηµατικότητα ανάγκης και όχι ευκαιριών, µια επιχειρηµατικότητα µη υψηλών δυνατοτήτων» 42.Αν προστεθεί στα παραπάνω και η µη αποφυγή σοβαρών στρατηγικών και επιχειρηµατικών λαθών εκ του γεγονότος της ενασχόλησης, λόγω του οικογενειακού χαρακτήρα της επιχείρησης του ιδιοκτήτη / µετόχου επιχειρηµατία στα περισσότερα, αν όχι σε όλα, τα θέµατα της επιχείρησης (οργανωτικά, διοικητικά, παραγωγής, µάρκετινγκ, χρηµατοοικονοµικά κλπ) καθώς και η προσφυγή όταν είναι δύσκολη ή αδύνατη η πρόσβαση στο χρηµατοπιστωτικό σύστηµα στις µη νόµιµες πηγές χρηµατοδότησης (τοκογλυφία, παραοικονοµία) καταλήγουµε στο συµπέρασµα ότι σε πολλές ελληνικές ΜΕ και ΠΜΕ δηµιουργούνται συνθήκες ασφυξίας εκ των ένδον µε αποτέλεσµα να χάνονται επενδυτικές ευκαιρίες, να δηµιουργούνται µη ανταγωνιστικές επιχειρήσεις και τελικά να αναπαραγάγεται και λόγω της απουσίας κατάλληλων πηγών χρηµατοδότησης εθνικού και περιφερειακού χαρακτήρα µια οικονοµία που δεν δηµιουργεί προϊόντα και υπηρεσίες νέας ζήτησης και δεν παράγει δυναµική ανάπτυξη. Είναι γεγονός ότι εδώ και µερικούς µήνες, οι ελληνικές τράπεζες, λόγω της χρηµατοπιστωτικής και οικονοµικής κρίσης, εφαρµόζουν αυστηρότερα κριτήρια όταν χορηγούν πιστώσεις καθώς αναµένουν άνοδο του πιστωτικού κινδύνου και των επισφαλειών και εγκρίνουν δάνεια µε φειδώ. Έτσι περιορίζουν την προσφορά δανείων προς όλες εν γένει τις επιχειρήσεις 40 Αξιοσηµείωτο είναι ότι το 85% των Ελληνικών Επιχειρήσεων εµφανίζει ετησίως κύκλους εργασιών µικρότερους των ευρώ. Ακόµη σύµφωνα µε το ΥΠ.ΟΙ.Ο επιχειρήσεις είχαν δηλώσει το 2003 συνολικό εισόδηµα 7,5 δισ. Ευρώ ή ευρώ ανά επιχείρηση 41 Μόνο το 31% των ΜΜΕ δηλώνουν ότι έχουν ενσωµατώσει καινοτοµίες Βλέπε έρευνα Εθνικού Παρατηρητηρίου για τις ΜΜΕ, Νοέµβριος 2007 και οι περισσότερες διστάζουν να την ενσωµατώσουν λόγω υψηλού κόστους. Επίσης, µόνο 5% των ΜΜΕ έχουν πιστοποίηση ISO. 42 ΙΟΒΕ, Επιχειρηµατικότητα στην Ελλάδα, Οκτώβριος

163 αυξάνοντας την αβεβαιότητα στην αγορά, που σε συνδυασµό µε την έλλειψη ρευστότητας ωθούν ακόµη και υγιείς, βιώσιµες και δυναµικές επιχειρήσεις να αναβάλουν την υλοποίηση επενδύσεων τόσο αναγκαίων για τον εκσυγχρονισµό τους και την ανταγωνιστικότητά τους. Οι τράπεζες επιπροσθέτως επιλέγουν την τοποθέτηση της ρευστότητας τους σε οµόλογα του Ελληνικού ηµοσίου αντί των επιχειρηµατικών δανείων, διότι η τοποθέτηση αυτή συνδυάζει ελάχιστο κίνδυνο και µεγάλη απόδοση, ενώ λειτουργεί στη σηµερινή συγκυρία και ως µέσο άντλησης φθηνής χρηµατοδότησης από την ΕΚΤ. Στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος των τραπεζών, απόρροια της χρηµατοπιστωτικής και οικονοµικής κρίσης, είναι πως οι υπάρχοντες πελάτες τους θα καταστούν ή θα παραµείνουν βιώσιµοι. Έτσι η µεγάλη πλειονότητα των δανείων κατευθύνεται σε υφιστάµενους πελάτες και στην αναχρηµατοδότηση αυτών, ενώ οι τράπεζες δεν δείχνουν, όπως έδειχναν στο παρελθόν, να προσπαθούν για την προσέλκυση νέων ή υφιστάµενων επιχειρήσεων από τον ανταγωνισµό. Η προτεραιότητα των τραπεζών αυτή την περίοδο είναι να βελτιώσουν όσο περισσότερο γίνεται τους ισολογισµούς τους και όχι να διευρύνουν τα µερίδια αγοράς, αποφεύγοντας µάλιστα να χορηγούν νέα δάνεια αν αυτά δεν καλύπτονται και από νέες καταθέσεις, ώστε να µην διαταράσσεται ο δείκτης δάνεια προς καταθέσεις. Από την άλλη πλευρά καθώς η πίεση για έσοδα και κέρδη είναι µεγάλη και αναµένεται αυτή να αυξηθεί λόγω της κρίσης οι τράπεζες αυξάνουν µε κάθε τρόπο τα περιθώριά τους (spread) διατηρώντας το κόστος χρήµατος για τις επιχειρήσεις σε σχετικά υψηλά επίπεδα στη χώρα µας, µε αποτέλεσµα τα νέα επιχειρηµατικά δάνεια να παραµένουν από τα ακριβότερα στην Ε.Ε.. Επειδή η σηµερινή συγκυρία αποτελεί µια πρώτης τάξεως ευκαιρία για αναπροσαρµογές και ανακατατάξεις τόσο στο χρηµατοπιστωτικό και χρηµατοδοτικό σύστηµα της χώρας µας (όπως και στο παγκόσµιο στερέωµα) όσο και στο ελληνικό επιχειρείν καθίσταται προφανές ότι απαιτείται µια νέα φιλοσοφία, νέα κουλτούρα και ένα νέο µίγµα προϊόντων στην ελληνική χρηµατοπιστωτική αγορά. Είναι δηλαδή επείγουσα ανάγκη να µπολιαστεί µε «νέα φιλοσοφία» και µε «νέα τραπεζικά οχήµατα και σχήµατα» το υφιστάµενο χρηµατοπιστωτικό και χρηµατοδοτικό σύστηµα της χώρας µας, για να καλυφθούν όλα τα κενά, οι αγκυλώσεις και οι υστερήσεις του, ώστε να βοηθηθούν και υποστηριχθούν δυναµικές, υγιείς, ελπιδοφόρες, κερδοφόρες και καινοτόµες µικρές και πολύ µικρές επιχειρήσεις. Αυτό µάλιστα ζητούν όλοι οι φορείς των επιχειρήσεων και επιθυµούν διακαώς οι ελληνικές επιχειρήσεις όπως προκύπτει από τις έρευνες αγοράς που έχουν διεξαχθεί το τελευταίο εξάµηνο στη χώρα µας και κύρια από την έρευνα αγοράς του ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ. Ο επιχειρηµατικός κόσµος απαιτεί επιστράτευση της φαντασίας των στελεχών του χρηµατοπιστωτικού συστήµατος για νέους τρόπους χρηµατοδότησης και νέα χρηµατοδοτικά εργαλεία που θα δηµιουργήσουν συνθήκες για την υλοποίηση ενός νέου µοντέλου παραγωγής και ανάπτυξης της χώρας µας. Τα «κοινά» δάνεια δεν αποτελούν πια πανάκεια για την καινοτοµία, τον εκσυγχρονισµό, την προώθηση προϊόντων της νέας 162

164 ζήτησης, την εξωστρέφεια και τη διεθνοποίηση, αλλά απλώς µια πρόσκαιρη χρηµατοοικονοµική ανακούφιση ή καλύτερα µια χρονική µετατόπιση της επίλυσης των χρόνιων προβληµάτων των ΜΕ και ΠΜΕ προς το µέλλον. ΙΙ.4 ΤΕΜΠΜΕ Α.Ε. : 5 ΧΡΟΝΙΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΓΟΡΑ ΙΙ.4.1. ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΕ 197/78 ΣΤΗΝ ΤΕΜΠΜΕ Α.Ε. Στο δεύτερο ήµισυ της δεκαετίας του 70 εµφανίστηκε στην παγκόσµια αγορά µια σοβαρή οικονοµική κρίση, σε συνέχεια της λεγόµενης πρώτης πετρελαϊκής κρίσης, που επηρέασε αρνητικά και την ελληνική οικονοµία και κατ επέκταση τους κλάδους της ελληνικής βιοµηχανίας και βιοτεχνίας. Παράλληλα, οι Τράπεζες άρχισαν να εµφανίζουν σηµάδια «απροθυµίας» στη χορήγηση τραπεζικών βιοτεχνικών δανείων. Για να αντιµετωπιστεί τόσο η κρίση όσο και η τακτική αυτή των τραπεζών και ταυτόχρονα να δηµιουργηθεί ένας µηχανισµός στήριξης και εκσυγχρονισµού της ελληνικής βιοτεχνίας, η ελληνική πολιτεία εισήγαγε το 1978 ένα ειδικό νοµοθετικό πλαίσιο (ΑΝΕ 197/78) µε σκοπό τη παροχή εγγύησης του κράτους σε τραπεζικά δάνεια (κεφάλαια κίνησης και δάνεια επενδυτικού χαρακτήρα / πάγιες εγκαταστάσεις και εξοπλισµό) προς τις µεταποιητικές / βιοτεχνικές ΜΜΕ, µε ανώτατο ετήσιο κύκλο εργασιών τα 800 εκατ. ρχ. (ή 2,35 εκατ. ευρώ). Βασικοί παράγοντες που διαδραµάτισαν σπουδαίο ρόλο καθ όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 80 στην εφαρµογή, χωρίς προβλήµατα, της ΑΝΕ 197/78 ήταν : Πρώτον, το καθεστώς των υποχρεωτικών δεσµεύσεων που ίσχυε για τις καταθέσεις των εµπορικών τραπεζών. Το υψηλό ποσοστό δέσµευσης (10%) των καταθέσεων, έως το τέλος του 1991 (στη συνέχεια µειώθηκε σταδιακά έως ότου καταργηθεί) βοήθησε στο σχηµατισµό επαρκούς «ειδικού κεφαλαίου» για την ΑΝΕ 197/78 και συνεπώς «άφθονης» δυνητικής χρηµατοδότησης για τις µεταποιητικές, βιοτεχνικές µονάδες. εύτερον, το υψηλότατο ποσοστό κάλυψης των δανείων στο µεγαλύτερο µέρος της δεκαετίας του 80, 100% για δάνεια µέχρι 3 εκατ. δρχ. (8.804 ευρώ) και 80% για δάνεια από 3,1 εκατ. ρχ. έως 6 εκατ. δρχ ή από ευρώ έως ευρώ. Το ποσοστό αυτό µειώθηκε στη συνέχεια στο 60% µε εξαίρεση τους εξαγωγείς 70%. Η κάλυψη στο 100% των δανείων λειτούργησε ως µοχλός άφθονης παραγωγής βιοτεχνικών δανείων έως τα όρια των ευρώ, αφού το κόστος των ανωτέρω κινδύνων είχε αναλάβει εξ ολόκληρου το κράτος. Αξίζει να σηµειωθεί ότι την περίοδο , ο µέσος ετήσιος αριθµός των εγκεκριµένων δανείων για χρηµατοδότηση της βιοτεχνίας 163

165 κυµάνθηκε γύρω στις µε µέσο ύψος ανά δάνειο για την ίδια περίοδο τα 2,6 εκατ. δρχ (ή ευρώ) 43. Από τις αρχές της δεκαετίας του 90 άρχισε η αποδυνάµωση της ΑΝΕ 197/78 όχι µόνο λόγω της κατάργησης βασικών διατάξεων που τη στήριζαν (µείωση του ποσοστού δέσµευσης των καταθέσεων και δυνατότητα στις εµπορικές τράπεζες να επενδύουν τα ειδικά αδιάθετα κεφάλαια σε έντοκα γραµµάτια του ηµοσίου, κατάργηση των υποεπιτροπών βιοτεχνικών πιστώσεων που διαδραµάτιζαν σηµαντικό ρόλο ως δευτεροβάθµιο όργανο εξέτασης των αρνητικών αξιολογήσεων των τραπεζών, µείωση του ποσοστού κάλυψης κλπ) αλλά και της «απαίτησης» της Ε.Ε για τη κατάργηση της ΑΝΕ 197/78 από (ως όρος για την χορήγηση δανείου στις αρχές της δεκαετίας του 90 στη χώρα µας, στα πλαίσια αναπροσαρµογής των µακροοικονοµικών ανισορροπιών της) Σηµειώνεται ότι την τα υπόλοιπα των εγγυηµένων από το κράτος ειδικών κεφαλαίων της Βιοτεχνίας, αποτελούσαν το 76% των συνολικών υπολοίπων των δανείων στη βιοτεχνία και το 10,7% των συνολικών υπολοίπων των δανείων του ιδιωτικού τοµέα. έκα χρόνια αργότερα το σύνολο των πόρων του «ειδικού κεφαλαίου» είχε ήδη διατεθεί και την τα υπόλοιπα των εγγυηµένων από το κράτος ειδικών κεφαλαίων της ΑΝΕ 197/78 ύψους 314,7 δισ. δρχ. (ή 0,92 δισ. ευρώ) αντιστοιχούσαν στο 38,9% των συνολικών υπολοίπων (2,37 δισ. ευρώ) των δανείων της βιοτεχνίας και µόλις στο 9,7 % των υπολοίπων των δανείων των επιχειρήσεων του ιδιωτικού τοµέα (9,5 δισ. ευρώ). Τα Βιοτεχνικά Επιµελητήρια άρχισαν από τις αρχές της δεκαετίας του 90 να αιτούνται τη δηµιουργία ενός νέου συστήµατος εγγυήσεων, ενώ σιγά - σιγά ωρίµασε και η ιδέα της εισαγωγής του θεσµού των αµοιβαίων εγγυήσεων στη χώρα µας, µετά µάλιστα από ειδική µελέτη που έγινε για λογαριασµό του ΕΟΜΜΕΧ. 44 Γι αυτό το λόγο η Ελληνική Πολιτεία ψήφισε το νόµο 2367/95 σχετικά µε την ίδρυση ανωνύµων εταιρειών αµοιβαίων εγγυήσεων µε κύριο σκοπό την παροχή εγγυήσεων υπέρ των µετόχων και µελών της / ΠΜΕ και ΜΕ. Στη συνέχεια το Βιοτεχνικό Επιµελητήριο Αθήνας (ΒΕΑ) σε συνεργασία µε το BIC Αττικής εκπόνησε Επιχειρηµατικό Σχέδιο εταιρείας αµοιβαίων εγγυήσεων (ΕΑΕ) για την περιφέρεια Αττικής και τους νοµούς Βοιωτίας, Εύβοιας, Φθιώτιδας, Φωκίδος και Ευρυτανίας 45, αλλά δυστυχώς δεν προχώρησε η ίδρυση της πρώτης ΕΑΕ στη χώρα µας λόγω της µη επιθυµίας καταβολής του 65% του αρχικού κεφαλαίου, ύψους 1 δισ. δρχ. (2,9 εκατ. ευρώ) από την πλευρά των επιµελητηρίων / δυνητικών µετόχων της ΕΑΕ, µολονότι το κράτος είχε προχωρήσει ήδη και στην ψήφιση νόµου για τη δηµιουργία Ταµείου Αντεγγύησης. 43 INTERACTION AE, Αµοιβαίες Εγγυήσεις, Μελέτη Σκοπιµότητας για ίδρυση ΕΑΕ στην Ελλάδα, σελ.87, εκ.1993, Υπεύθυνος Έργου ρ. Αλέξανδρος Παπαρσένος 44 INTERACTION AE, Αµοιβαίες Εγγυήσεις, Μελέτη Σκοπιµότητας για ίδρυση ΕΑΕ στην Ελλάδα, εκ.1993, Υπεύθυνος Έργου ρ. Αλέξανδρος Παπαρσένος 45 ΒΕΑ/BIC Αττικής, Επιχειρηµατικό Σχέδιο Εταιρείας Αµοιβαίων Εγγυήσεων, Σεπτέµβρης 1997, υπεύθυνοι µελέτης ρ. Αλέξανδρος Παπαρσένος και. έµης. 164

166 Η Ελληνική Ένωση Τραπεζών διαβλέποντας ότι η Ελλάδα στερείται ενός εγγυοδοτικού συστήµατος στήριξης των ΜΜΕ και ότι η έλλειψη αυτή ενδεχοµένως να δηµιουργούσε ανασταλτικές συνθήκες στην ίδρυση και ανάπτυξη των ελληνικών ΜΜΕ εκπόνησε ειδικές µελέτες και διενήργησε ειδικές έρευνες αγοράς, από τις οποίες προέκυψε η αναγκαιότητα ίδρυσης και λειτουργίας ενός κρατικού φορέα στήριξης των ελληνικών ΜΜΕ 46, χωρίς την συµµετοχή των τραπεζών. Με βάση τα πορίσµατα των µελετών και ερευνών της Ελληνικής Ένωσης Τραπεζών και µετά από πολλές συναντήσεις, την περίοδο , ειδικών επιτροπών της Ελληνικής Ένωσης Τραπεζών και του Υπουργείου Ανάπτυξης, δροµολογήθηκαν οι απαραίτητες ενέργειες για την ίδρυση και λειτουργία του Ταµείου Εγγυοδοσίας Μικρών και Πολύ Μικρών Επιχειρήσεων µε τον διακριτικό τίτλο, ΤΕΜΠΜΕ Α.Ε. Κατ αρχάς ψηφίστηκε ο ιδρυτικός νόµος του Ταµείου Εγγυοδοσίας (Ν.3066/2002/ΦΕΚ 252/ ) και στη συνέχεια εντάχθηκε η δράση «ίδρυση και λειτουργία της ΤΕΜΠΜΕ Α.Ε.» στο Γ ΚΠΣ, τον Ιούλιο του 2003, µε αρχικό µετοχικό κεφάλαιο 100 εκατ. ευρώ ( ράση του Μέτρου 2.10 του ΕΠΑΝ / Γ ΚΠΣ). Τον Αύγουστο του 2003, η δράση εντάχθηκε στο Πρόγραµµα ηµοσίων Επενδύσεων (Π Ε) και στις 24 Σεπτεµβρίου 2003 καταβλήθηκε ολοσχερώς το αρχικό µετοχικό κεφάλαιο. 47 Το εκέµβριο του 2004 το αρχικό µετοχικό κεφάλαιο διπλασιάστηκε στα 200 εκατ. ευρώ και τον εκέµβριο του 2005 το µετοχικό κεφάλαιο αυξήθηκε εκ νέου φθάνοντας τα 240 εκατ. ευρώ. Επισηµαίνεται ότι το µετοχικό αυτό κεφάλαιο έχει καλυφθεί κατά 67% από την Ε.Ε. / ΕΤΠΑ και κατά 33% από το Ελληνικό ηµόσιο, µε µετόχους τα Υπουργεία Οικονοµίας και Οικονοµικών και Ανάπτυξης. Η συνδροµή της Ε.Ε. / ΕΤΠΑ έχει την έννοια της µορφής της επιχορήγησης και όχι της συµµετοχής ως µετόχου. Η επιχορήγηση θα παραµείνει στο σύνολό της στο µετοχικό κεφάλαιο της εταιρείας, µε την προϋπόθεση βέβαια ότι θα επιτευχθούν οι στόχοι που έχουν τεθεί έως την στο τεχνικό δελτίο της δράσης «ίδρυση και λειτουργία της ΤΕΜΠΜΕ Α.Ε.». 46 Ένωση Ελληνικών Τραπεζών, Σύσταση Ελληνικού Ταµείου Ασφάλισης Πιστοδοτήσεων και Επενδύσεων, Ιαν.1997, Εθνική Μελετητική Συµβουλευτική Α.Ε., Υπεύθυνος ρ. Αλέξανδρος Παπαρσένος Ένωση Ελληνικών Τραπεζών, Επιχειρησιακό Σχέδιο Φορέα Στήριξης και Ανάπτυξης Ελληνικών ΜΜΕ, Ιαν. 2000, ΕΤΕΒΑ, Υπεύθυνος Έργου ρ. Αλέξανδρος Παπαρσένος 47 Από την ηµεροµηνία αυτή, δηλαδή , η Εταιρεία απέκτησε οικονοµική οντότητα και έτσι το ιοικητικό Συµβούλιο προχώρησε αµέσως στις προκηρύξεις διαγωνισµών για την πρόσληψη Γενικού ιευθυντή, τον εντοπισµό της έδρας της εταιρείας και την αγορά της απαραίτητης υλικοτεχνικής υποδοµής. Από την ηµεροµηνία πρόσληψης του Γενικού ιευθυντού ( ) έως την , δηλαδή σε δυόµισι µόλις µήνες, η ΤΕΜΠΜΕ Α.Ε. στελεχώθηκε, συνέταξε τα προγράµµατα και σχεδίασε τα προϊόντα της, εγκατέστησε κατάλληλο S/W και H/W και υπέγραψε συµβάσεις συνεργασίας µε το σύνολο σχεδόν των τραπεζών που λειτουργούν στον ελλαδικό χώρο. Την µε την υπ.αριθµ.2540/ Πράξη του ιοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος, η ΤΕΜΠΜΕ Α.Ε. ορίστηκε ως χρηµατοδοτικό ίδρυµα. Συνεπώς από την 1 η Μαρτίου 2004 µπορούσε η ΤΕΜΠΜΕ να λειτουργήσει ως εταιρεία στην ελληνική αγορά δεχόµενη τις αιτήσεις και τα έντυπα των µικρών και πολύ µικρών επιχειρήσεων µέσω του τραπεζικού συστήµατος, αιτήσεις και έντυπα που είχαν σχεδιαστεί και δηµιουργηθεί από το Ταµείο Εγγυοδοσίας και είχαν αποσταλεί εγγράφως και µε ηλεκτρονική µορφή στις Τράπεζες. 165

167 II.4.2. Το θεσµικό πλαίσιο λειτουργίας της ΤΕΜΠΜΕ Α.Ε Σύµφωνα µε το ισχύον σήµερα θεσµικό και νοµικό πλαίσιο η ΤΕΜΠΜΕ Α.Ε δύναται να παρέχει εγγυήσεις και αντεγγυήσεις σε πιστωτικά και χρηµατοδοτικά ιδρύµατα (Τράπεζες, εταιρίες χρηµατοδοτικής µίσθωσης / leasing, εταιρείες επιχειρηµατικών συµµετοχών / Risk Capital, εταιρείες ανάληψης επιχειρηµατικών απαιτήσεων Factoring) υπέρ των µικρών και πολύ µικρών επιχειρήσεων, δηλαδή των επιχειρήσεων που απασχολούν λιγότερα από 50 άτοµα και ο ετήσιος κύκλος εργασιών τους δεν ξεπερνά τα 10 εκατ. ευρώ. Επίσης, δύναται να διαχειρίζεται και να υλοποιεί προγράµµατα που χρηµατοδοτούνται από τον Κρατικό Προϋπολογισµό ή το Πρόγραµµα ηµοσίων Επενδύσεων (Π Ε), κοινοτικά ή διακρατικά προγράµµατα, προγράµµατα κοινοτικού πλαισίου στήριξης ή άλλα παρεµφερή προγράµµατα ή χρηµατοδοτικά µέσα (όπως π.χ. επιδότηση επιτοκίων, επιδότηση προµηθειών, άτοκα δάνεια). Για το λόγο αυτό την περίοδο Σεπτέµβριος Νοέµβριος 2008 διαχειρίστηκε και υλοποίησε τη δράση του ΕΠΑΝ που αφορούσε «την επιδότηση του κόστους δανεισµού και χρηµατοδοτικής µίσθωσης Μικρών και Πολύ Μικρών Επιχειρήσεων (έως 20 άτοµα απασχολούµενους και µε ετήσιο κύκλο εργασιών έως 10 εκατ. ευρώ), ενώ την περίοδο εκέµβριος 2008 Απρίλιος 2009, διαχειρίστηκε και υλοποίησε τη ράση του ΕΠΑΝ ΙΙ «Εγγύηση και Επιδότηση Επιτοκίων ανείων Κεφαλαίων Κίνησης Μικρών και Πολύ Μικρών Επιχειρήσεων (έως 49 άτοµα απασχολούµενους και µε ετήσιο κύκλο εργασιών έως 10 εκατ. ευρώ) Το Ταµείο Εγγυοδοσίας, από την εκκίνησή του και στα πέντε πρώτα χρόνια παρουσίας του στην ελληνική αγορά λειτουργεί ως Εγγυοδοτικός Φορέας µέσα σε ένα «αυστηρότατο» θεσµικό, νοµικό και κανονιστικό πλαίσιο, το οποίο πρέπει να εφαρµόζεται κατά γράµµα, για να διατηρεί την φήµη του, την αποτελεσµατικότητά του και εν τέλει την µακροβιωσιµότητά του. Η ΤΕΜΠΜΕ ΑΕ προσαρµόστηκε από τις πρώτες ηµέρες εκκίνησής της στο αυστηρό και δύσκολο αυτό περιβάλλον, διότι ήταν υποχρεωµένη: Ως ανώνυµη εταιρεία να ακολουθεί πιστά το Ν.2190/1920 και τις «εντολές» των µετόχων του Ως χρηµατοδοτικό ίδρυµα εποπτευόµενο από την ΤτΕ, να παρακολουθεί και να µη παραβιάζει βασικούς δείκτες όπως π.χ. της κεφαλαιακής επάρκειας, του συντελεστή φερεγγυότητας, του συντελεστή ρευστότητας, όπως αυτοί ορίζονται στις αποφάσεις και τις πράξεις της ΤτΕ Ως έργο συγχρηµατοδοτούµενο από την Ε.Ε. / ΕΤΠΑ και ενταγµένο στο ΕΠΑΝ / Γ ΚΠΣ να τηρεί κατά γράµµα το περιεχόµενο του σχετικού Τεχνικού ελτίου και τους κανονισµούς, διατάξεις της Ε.Ε. 166

168 και να δέχεται ελέγχους από τις αρµόδιες ελληνικές και κοινοτικές αρχές και το ελληνικό και ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο Ως έργο που υπάγεται στο καθεστώς ήσσονος σηµασίας (de minimis) να ελέγχει, µέσω συστηµάτων και κοστοβόρων διαδικασιών την µη υπέρβαση των ανωτάτων ορίων ενίσχυσης ανά δυνητικό της πελάτη Λόγω της σύµβασης συνεργασίας µε το Ευρωπαϊκό Ταµείο Επενδύσεων να διενεργεί επιτόπου δειγµατοληπτικούς ελέγχους επιχειρήσεων και ταυτόχρονα έρευνες αγοράς σε µεγάλο δείγµα εγγυοδοτούµενων πελατών και να ικανοποιεί όλες τις συµβατικές υποχρεώσεις Παράλληλα ως νέα εταιρία και ως νέος θεσµός όφειλε να επιλύσει και να αντιµετωπίσει ταυτόχρονα πολλά και σύνθετα προβλήµατα, όπως π.χ. την ανάπτυξη και εγκατάσταση κατάλληλων συστηµάτων ιοίκησης, Οργάνωσης και ιαχείρισης µε σκοπό την εύρυθµη και απρόσκοπτη λειτουργία της εταιρίας και την άψογη συνεργασία µε το σύνολο των ελληνικών τραπεζών και εταιριών Leasing της χώρας και όλων των αρµόδιων ελεγκτικών αρχών, την ανάπτυξη συνεργασιών µε οργανισµούς και παρεµφερείς φορείς της Ευρωπαϊκής Ένωσης µε σκοπό την εισαγωγή ειδικής τεχνογνωσίας στη χώρα µας, την υλοποίηση ενός έξυπνου µίγµατος µάρκετινγκ µε το ελάχιστο κόστος και µε σκοπό την αναγνωρισιµότητα, διάχυση και προώθηση του θεσµού εγγυοδοσίας και των προϊόντων στις ΜΜΕ σε όλη την επικράτεια της χώρας. Ακόµη όλες οι ενέργειες, οι δράσεις, τα προγράµµατα, τα µέτρα και τα επιχειρησιακά σχέδια της πρώτης πενταετίας αποσκοπούσαν και στην επίτευξη των βασικών κατευθύνσεων και στόχων όπως προσδιορίζονται από τον κανονισµό παροχής Εγγυήσεων και Λειτουργίας της ΤΕΜΠΜΕ Α.Ε. και µε γνώµονα πάντα σύµφωνα µε τον ίδιο Κανονισµό (ΚΥΑ 12882/867/ΦΕΚ ): τη διατήρηση όσο είναι δυνατόν ακέραιου του µετοχικού κεφαλαίου της ΤΕΜΠΜΕ Α.Ε. και τη σωστή, συντηρητική τοποθέτηση των κεφαλαίων του Ταµείου τη συγκράτηση σε χαµηλά επίπεδα των καταπτώσεων καθώς και του λειτουργικού κόστους. Το λειτουργικό κόστος (πλην των αποσβέσεων, προβλέψεων και καταπτώσεων) δεν πρέπει να ξεπερνά ετησίως το 2% του καταβεβληµένου κεφαλαίου κατά τη διάρκεια της κοινοτικής παρέµβασης, δηλαδή έως την και δύναται να φθάσει ως και 2 εκατ. ευρώ ετησίως. τη σε βάθος χρόνου βιωσιµότητα της ΤΕΜΠΜΕ Α.Ε. τη στήριξη µεγάλου αριθµού υγιών και µε προοπτικές υφιστάµενων επιχειρήσεων καθώς και ελπιδοφόρων νεοϊδρυόµενων επιχειρήσεων την ενθάρρυνση της µακροπρόθεσµης πίστης και την ενίσχυση επιχειρηµατικών πρωτοβουλιών υψηλού σχετικά κινδύνου π.χ. εκκίνηση επιχειρήσεων, καινοτόµων επιχειρήσεων, επιχειρήσεων που 167

169 ασχολούνται µε την λεγόµενη νέα οικονοµία είτε επενδύουν για την ενίσχυση της εξοικονόµησης ενέργειας, της προστασίας του περιβάλλοντος, της αξιοποίησης των υδάτινων πόρων είτε παράγουν ή ασχολούνται µε έρευνα και τεχνολογία για παραγωγή υλικού που µπορεί να χρησιµοποιηθεί από τις ένοπλες δυνάµεις της χώρας µας καθώς και την ενίσχυση των τουριστικών επιχειρήσεων και ορισµένων ειδικών κατηγοριών επιχειρηµατιών ή εν δυνάµει επιχειρηµατιών όπως νέοι σε ηλικία επιχειρηµατίες, γυναίκες επιχειρηµατίες, άτοµα µε ειδικές ανάγκες, άνεργοι µακράς διάρκειας, πολύτεκνοι, παλιννοστούντες, οικονοµικοί µετανάστες ROMA, κ.λπ) τη παροχή εγγυήσεων µόνο σε υγιείς και οικονοµικά βιώσιµες επιχειρήσεις, µε την προϋπόθεση ότι έχει εκτιµηθεί κατ αρχάς ο πιστωτικός κίνδυνος, η πιστοληπτική ικανότητα και η οικονοµική βιωσιµότητα της επιχείρησης από τα χρηµατοπιστωτικά χρηµατοδοτικά ιδρύµατα και στη συνέχεια η ΤΕΜΠΜΕ Α.Ε. πραγµατοποιεί µε τα δικά της κριτήρια τη βαθµολόγηση και την στάθµιση των προς ανάληψη κινδύνων τη παροχή εγγυήσεων µόνο σε δάνεια που έχουν καθορισµένο ποσό και συγκεκριµένη ηµεροµηνία λήξης, αποκλείοντας από το σύστηµα της ΤΕΜΠΜΕ τους Ανοιχτούς Αλληλόχρεους Λογαριασµούς (ΑΑΛ) και απαγορεύοντας στο Ταµείο Εγγυοδοσίας να εγγυηθεί δάνειο το οποίο θα χρησιµοποιηθεί για την αποπληρωµή άλλων µη εγγυηµένων δανείων στο ίδιο πιστωτικό ίδρυµα την εφαρµογή ορθολογικής τιµολογιακής πολιτικής λαµβάνοντας τουλάχιστον υπόψη το ποσό και την διάρκεια της εγγύησης και τις παρεχόµενες από την επιχείρηση εµπράγµατες ή µη εξασφαλίσεις την ικανοποίηση των αναγκών και προσδοκιών των επιχειρήσεων κρατώντας ίσες αποστάσεις από όλες και δίνοντας ίσες ευκαιρίες σε όλες, διαθέτοντας ταυτόχρονα και διαφάνεια σε όλες τις συναλλαγές και δραστηριότητες τη µη προσηµείωση ή υποθήκη της µόνιµης και µοναδικής κατοικίας του επιχειρηµατία όταν χορηγείται υπέρ αυτού εγγύηση από την ΤΕΜΠΜΕ Α.Ε. τη παροχή εγγυήσεων που η συνολική τους αξία δεν θα υπερβεί το εξαπλάσιο των ιδίων κεφαλαίων της ΤΕΜΠΜΕ Α.Ε. έως την τη κάλυψη ποσοστού έως 80% του αναλαµβανόµενου κινδύνου µε ανώτατη διάρκεια εγγύησης τα 10 έτη τη µη παραίτηση από την ένσταση διζήσεως του άρθρου 855 του Α.Κ εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων Τελικά το Ταµείο Εγγυοδοσίας, παρά το περιοριστικό θεσµικό περιβάλλον, κατάφερε να καταστεί µέσα στα 5 πρώτα χρόνια λειτουργίας του ένα µέσο στήριξης χιλιάδων µικρών και πολύ µικρών επιχειρήσεων, ένας µοχλός διατήρησης ή δηµιουργίας θέσεων εργασίας, ένας πραγµατικός κρίκος 168

170 σύνδεσης των επιχειρήσεων µε τις τράπεζες και τις εταιρείες leasing και ένας συµπληρωµατικός και όχι ανταγωνιστικός µηχανισµός του χρηµατοπιστωτικού συστήµατος της χώρας µας. ΙΙ.4.3. Η επιχειρησιακή δράση του ΤΕΜΠΜΕ και τα οφέλη της ελληνικής οικονοµίας και κοινωνίας Η ΤΕΜΠΜΕ Α.Ε. από την εκκίνησή της, δηµιούργησε πέντε (5) προγράµµατα / προϊόντα που αφορούσαν τραπεζικά δάνεια (κεφάλαια κίνησης, βραχυπρόθεσµα δάνεια, µ/µ δάνεια επενδυτικού χαρακτήρα) και τον Σεπτέµβριο 2006 εµπλούτισε τα προγράµµατα και τα προϊόντα της µε ένα νέο προϊόν που αφορούσε δραστηριότητες της χρηµατοδοτικής µίσθωσης (leasing) 48. Τα προϊόντα της ΤΕΜΠΜΕ Α.Ε. είχαν την δυνατότητα να επωφεληθούν 49 νεοσύστατες, νέες ή υφιστάµενες ΠΜΕ και ΜΕ οιασδήποτε µορφής (ατοµικές, ΟΕ, ΕΕ, ΕΠΕ,ΑΕ, Κοινωνία, ΝΕΠΑ κ.λπ) και όλων των κλάδων της οικονοµίας (µε εξαίρεση τους αγρότες, την αλιεία και τις ιχθυοκαλλιέργειες λόγω των διατάξεων de minimis). Αξίζει να σηµειωθεί ότι την περίοδο η ΤΕΜΠΜΕ δέχθηκε για τα ανωτέρω εγγυοδοτικά προγράµµατα περίπου αιτήσεις ύψους 790 εκατ. ευρώ (το µέσο ύψος δανείου κυµάνθηκε γύρω στα ευρώ). Σηµειώνεται ότι η εταιρεία άρχισε να δέχεται αιτήσεις από το Σεπτέµβριο του 2004, διότι απαιτήθηκαν αρκετοί µήνες για την προσαρµογή των συστηµάτων των τραπεζών στο νέο θεσµό εγγυοδοσίας και την «µύηση» των τραπεζικών στελεχών στο νέο θεσµό, και ως το τέλος του 2004 είχαν αποσταλεί 460 νέες αιτήσεις. Την περίοδο η ΤΕΜΠΜΕ δεχόταν, κατά µέσο όρο ετησίως, 2000 αιτήσεις. Στο σύνολο των αιτηµάτων που εξετάστηκαν δόθηκαν θετικές απαντήσεις / εγκρίσεις σε περίπου 4000 επιχειρήσεις. Οι εγκεκριµένες εγγυήσεις εκτιµάται ότι έφθασαν τα 210 εκατ. ευρώ µε το δείκτη µόχλευσης των ιδίων κεφαλαίων να προσεγγίζει την µονάδα στο τέλος του Αξιοσηµείωτο είναι ότι για την περίοδο που αφορά το Γ ΚΠΣ (έως ) οι κατευθυντήριες γραµµές και οι βασικοί στόχοι της ΤΕΜΠΜΕ υλοποιήθηκαν, ενώ παράλληλα είχε ολοκληρωθεί η ράση του ΕΠΑΝ Επίσης έγιναν πολλές συναντήσεις εργασίας µε εταιρείες της αγοράς Risk Capital και το ΤΑΝΕΟ ώστε να υπογραφεί και σύµβαση συνεργασίας µε τις εταιρείες του κλάδου αυτού χωρίς όµως αποτέλεσµα έως το τέλος του Χρησιµοποιούµε το χρόνο του παρελθόντος διότι η ιοίκηση της ΤΕΜΠΜΕ Α.Ε. αποφάσισε να µην δέχεται αιτήσεις για τα έξι (6) εγγυοδοτικά προγράµµατα από την έναρξη του προγράµµατος του ΕΠΑΝ ΙΙ, µολονότι τα προϊόντα αυτά εγγυώνται επενδυτικά δάνεια των ΠΜΕ και ΜΕ. Σε όλα τα κράτη-µέλη της Ε.Ε., όπου λειτουργεί ο θεσµός των εγγυήσεων και δηµιουργήθηκαν νέα προϊόντα µετά την χρηµατοπιστωτική κρίση, δεν ακυρώθηκαν ή διακόπηκαν τα προηγούµενα προγράµµατα και ιδιαίτερα οι εγγυήσεις σε επενδυτικά δάνεια, αφού ο θεσµός των εγγυήσεων έχει δηµιουργηθεί για να καλύπτει κυρίως µεσοµακροπρόθεσµους κινδύνους, δηλαδή δάνεια επενδυτικού χαρακτήρα που ενέχουν υψηλότερο του µέσου όρο της αγοράς κίνδυνο, αλλά είναι αναγκαία για την ανάπτυξη, τον εκσυγχρονισµό, την ανταγωνιστικότητα του επιχειρείν. 50 Σηµειώνεται ότι η δράση «Επιδότηση κόστους δανεισµού και χρηµατοδοτικής µίσθωσης µικρών και πολύ µικρών επιχειρήσεων» του ΕΠΑΝ είχε αρχικό Π/Υ 20 εκατ. Ευρώ. Το ποσό αυτό της 169

171 ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ, ΣΤΟΧΟΙ Στήριξη µεγάλου αριθµού υφιστάµενων υγιών επιχειρήσεων καθώς και ελπιδοφόρων νεοϊδρυόµενων ΠΜΕ, ΜΕ Ενθάρρυνση Μακροπρόθεσµης Πίστης Ενίσχυση Τουριστικών Επιχειρήσεων και ειδικών κατηγοριών επιχειρηµατιών όπως π.χ. γυναίκες επιχειρηµατίες ιασπορά κινδύνου µε την κάλυψη ενός ευρέως φάσµατος οικονοµικών δραστηριοτήτων µε έµφαση στα µικρού και µεσαίου µεγέθους δάνεια στις πολύ µικρές επιχειρήσεις, διασπορά στο χρηµατοπιστωτικό σύστηµα ΤΕΜΠΜΕ ΑΕ ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΠΙ ΙΩΞΕΙΣ Εγκεκριµένες Εγγυήσεις Νεοϊδρυόµενες (ηλικία 0-1 έτος) Εγγυηµένα δάνεια διάρκειας 6 ετών και πάνω Εγκεκριµένες Εγγυήσεις στο κλάδο Ξενοδοχεία Εστιατόρια Γυναίκες επιχειρηµατίες Εγκεκριµένες εγγυήσεις ανά περιφέρεια : Αττική Κεντρική Μακεδονία Κρήτη Θεσσαλία Ανατολική Μακεδονία και Θράκη Πελοπόννησος υτική Ελλάδα Λοιπές Κατηγορία κινδύνων ευρώ ευρώ και άνω Κατανοµή κινδύνων ανά µέγεθος επιχείρησης: απασχολούµενοι ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ % του συνόλου εγκεκριµένων εγγυήσεων σε αριθµό 72% του συνόλου σε αξία 13% του συνόλου σε αριθµό 16% του συνόλου σε αριθµό σε % του συνόλου, σε αριθµό: 39% 16% 8% 6% 6% 5% 5% 15% σε % συνόλου σε αριθµό: 49% 18% 33% Σε % του συνόλου σε αριθµό: 75% 15% 10% ιασπορά κινδύνων Σε % του συνόλου σε επιδότησης απορροφήθηκε σχετικά γρήγορα και η πολιτεία επέλεξε να αυξήσει τον προϋπολογισµό µε κεφάλαια της ΤΕΜΠΜΕ Α.Ε. ηλαδή µπορούσε η ΤΕΜΠΜΕ, µετά από ψήφιση σχετικού νόµου, να χρησιµοποιήσει το 15% του µετοχικού της κεφαλαίου και κατ ανώτατο όριο ποσό 36 εκατ. Ευρώ για την πληρωµή της επιδότησης των εγγυηµένων από την ΤΕΜΠΜΕ δανείων επενδυτικού χαρακτήρα, πέραν του αρχικού ποσού των 20 εκατ. Ευρώ. Εκτιµάται ότι τα αρχικώς εγκριθέντα εγγυηµένα δάνεια της δράσης ισοδυναµούν µε επιδότηση ύψους περίπου 55 εκατ. ευρώ. 170

172 Ικανοποίηση των αναγκών των επιχειρήσεων κρατώντας ίσες αποστάσεις και παρέχοντας ίσες ευκαιρίες σε όλες τις ΠΜΕ και ΜΕ ιατήρηση όσο το δυνατόν ακέραιου του µετοχικού κεφαλαίου της και συγκράτηση του λειτουργικού κόστους κάτω του 2% του καταβληθέντος κεφαλαίου και συγκράτηση σε πολύ χαµηλά επίπεδα των καταπτώσεων στο χρηµατοπιστωτικό σύστηµα: 19 εµπορικές 12 συνεταιριστικές 9 Leasing Εξαρχής χρήση του συστήµατος αξιολόγησης και βαθµολόγησης των αιτηµάτων (guarantee scoring /rating system) προϊόν που ανέπτυξε η ίδια τη εταιρεία Ουδεµία επαφή µε ΠΜΕ ή ΜΕ πριν τη αξιολόγηση των αιτηµάτων, οι αιτήσεις αποστέλλονται απ ευθείας από τις τράπεζες αξία: 92% 4% 4% Επιτροπές Αξιολόγησης και Βαθµολόγησης ανάλογα µε τον αναλαµβανόµενο κίνδυνο. Βαθµολόγηση µε ανώτατη βαθµολογία 100, απόρριψη όλων των αιτηµάτων µε βαθµολογία κατώτερη του 40 Τον Οκτώβριο του 2008 τα διαθέσιµα κεφάλαια της εταιρίας ξεπερνούσαν τα 250 εκατ. ευρώ, δηλαδή ήταν υψηλότερα του µετοχικού κεφαλαίου. Σε όλη την διάρκεια της περιόδου τα συνολικά έξοδα (προ αποσβέσεων, προβλέψεων και καταπτώσεων) ήταν µικρότερα του 2%. εν υπάρχουν στοιχεία για το 2008 διότι δεν έχει ακόµη δηµοσιευθεί η ετήσια έκθεση / απολογισµός του 2008 Οι καταπτώσεις ήταν ελαχιστότατες, κατώτερες του 0,30% του υπολοίπου των εκταµιευθέντων εγγυήσεων, κατά µέσο όρο ετησίως, την περίοδο

173 Για να καταλήξουµε όµως στο συµπέρασµα αν ήταν αποτελεσµατική ή όχι η λειτουργία του νέου θεσµού εγγυοδοσίας στη χώρα µας στα πέντε πρώτα χρόνια παρουσίας του στην ελληνική αγορά, οφείλουµε να επικεντρώσουµε την προσοχή και σε ένα άλλο θέµα : Στα συνολικά ποσοτικά (και ποιοτικά ) οφέλη της ελληνικής οικονοµίας και κοινωνίας από την λειτουργία της ΤΕΜΠΜΕ Α.Ε. Για την εκτίµηση / υπολογισµό του καθαρού ποσοτικού οφέλους (όφελος µείον κόστος) της ΤΕΜΠΜΕ Α.Ε. απαιτείται η χρήση µιας «δυναµικής µεθόδου», ενός ειδικού µοντέλου προσοµοίωσης, το οποίο θα έπρεπε, µεταξύ των άλλων, να αποτυπώνει την επίδραση της παραγωγής και των προϊόντων και υπηρεσιών της ΤΕΜΠΜΕ σε βασικούς δείκτες όπως π.χ. : Στην αύξηση του Ακαθάριστου Περιφερειακού Προϊόντος και του ΑΕΠ της χώρας µε ό,τι αυτό συνεπάγεται Στην αύξηση των εσόδων του Ασφαλιστικού και Φορολογικού Συστήµατος της χώρας µας, απόρροια της αύξησης ή διατήρησης των θέσεων εργασίας, καθώς και της δηµιουργίας νέων επιχειρήσεων ή της διατήρησης υφιστάµενων επιχειρήσεων Στην αύξηση των τραπεζικών δραστηριοτήτων και ό,τι αυτό συνεπάγεται, λόγω της στάθµισης των εγγυηµένων από την ΤΕΜΠΜΕ δανείων µε χαµηλό συντελεστή (50%), που επιτρέπει την αποδέσµευση κεφαλαίων της τράπεζας για περαιτέρω χορηγήσεις, οι οποίες δηµιουργούν έσοδα και κέρδη για τις τράπεζες και συνεπώς φορολογικά έσοδα για το ελληνικό δηµόσιο. Επίσης, θα έπρεπε το µοντέλο αυτό να ενσωµατώνει και άλλα ποσοτικά οφέλη που απορρέουν από τις υπηρεσίες της ΤΕΜΠΜΕ ΑΕ, όπως π.χ. η σύµβαση συνεργασίας µε το ΕΤΑΕ, οι αντεγγυήσεις του οποίου αντιστοιχούν, αν χρειαστεί, σε εισροή κοινοτικών κεφαλαίων ύψους 1,5 εκατ. ευρώ για τα αντεγγυηµένα δάνεια της περιόδου ή η υλοποίηση εκ µέρους της ΤΕΜΠΜΕ έργων ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος (Jeremie, Interreg II) την περίοδο που είχε ως αποτέλεσµα την εισροή κοινοτικών κεφαλαίων στη χώρα µας. Χωρίς λοιπόν να ληφθούν υπόψη όλες οι ανωτέρω θετικές επιδράσεις της ΤΕΜΠΜΕ ΑΕ στη ελληνική οικονοµία και κοινωνία, παρουσιάζονται στη συνέχεια τα οφέλη του Ελληνικού ηµοσίου, έως την , από τη λειτουργία της ΤΕΜΠΜΕ Α.Ε. 172

174 Πίνακας ΙΙ.4 Έσοδα Ελληνικού ηµοσίου από τη λειτουργία της ΤΕΜΠΜΕ (περίοδος , σε εκατ. ευρώ) Άµεσα έσοδα από ΤΕΜΠΜΕ 19,8 Φόρος εισοδήµατος 11,2 Μερίσµατα 6,5 Φόροι µισθωτών υπηρεσιών, αµοιβές 2,1.Σ., ασφαλιστικές εισφορές Έµµεσα έσοδα από ΤΕΜΠΜΕ 14,8 ΦΠΑ επενδύσεων, εισφορά Ν.128/75, έσοδα από φόρους τραπεζών λόγω εγγυηµένων δανείων ΤΕΜΠΜΕ κ.λπ ΣΥΝΟΛΟ 34,6 Πηγή : ΤΕΜΠΜΕ, Ετήσια Έκθεση / Απολογισµός 2007, σελ 45 για την περίοδο και εκτίµησή µας για το έτος Επειδή δεν έχει δηµοσιευθεί ο απολογισµός / ετήσια έκθεση 2008 της ΤΕΜΠΜΕ ΑΕ, για τα έσοδα του ηµοσίου για το έτος 2008 γίνεται παραδοχή ότι αυτά είναι σχεδόν παρόµοια µε τα αντίστοιχα έσοδα του έτους Από την πεντάχρονη λοιπόν λειτουργία της ΤΕΜΠΜΕ ΑΕ το Ελληνικό ηµόσιο έχει ήδη εισπράξει τουλάχιστον 34,6 εκατ. ευρώ, ποσό που αντιστοιχεί στο 43,7% της ονοµαστικής συνεισφοράς του, η οποία ανέρχεται σε 79,2 εκατ. ευρώ (κάλυψη µέσω Π Ε εντός της τριετίας του 33% του µετοχικού κεφαλαίου της ΤΕΜΠΜΕ όπως όριζε η συµφωνία µε την Ε.Ε.). Εποµένως αν η διαχείριση της ΤΕΜΠΜΕ ΑΕ είναι και στο µέλλον συνετή και ορθολογική, όπως στη πρώτη πενταετία, τότε σε σχετικά µικρό διάστηµα το Ελληνικό ηµόσιο θα εισπράξει, και µάλιστα σε παρούσα αξία, τα κεφάλαια που κατέβαλε. Παράλληλα θα διατηρηθεί η ΤΕΜΠΜΕ ΑΕ στην ελληνική αγορά ως εγγυοδοτικός φορέας δηµιουργώντας τεράστια πολλαπλασιαστικά οφέλη στην ελληνική οικονοµία, οφέλη για το Ελληνικό ηµόσιο, για τις ελληνικές επιχειρήσεις, για τις τράπεζες. Στο σηµείο αυτό αξίζει να γίνει ιδιαίτερη µνεία, έστω και ενδεικτικά, σε κάποια σηµαντικότατα οφέλη των ΠΜΕ και ΜΕ, αλλά και των τραπεζών, όταν λαµβάνουν την εγγύηση της ΤΕΜΠΜΕ ΑΕ. Σύµφωνα µε το ισχύον θεσµικό πλαίσιο όταν δίδεται η εγγύηση της ΤΕΜΠΜΕ απαγορεύεται να προσηµειωθεί ή υποθηκευτεί η µόνιµη και µοναδική κατοικία του δανειζόµενου µικροµεσαίου επιχειρηµατία και µε τον τρόπο αυτό περιορίζονται οι κοινωνικές αρνητικές συνέπειες εξ αιτίας µιας επιχειρησιακής αποτυχίας. Παράλληλα, στη περίπτωση που ζητήσει η Τράπεζα ως εξασφάλιση προσηµείωση ή υποθήκη ενός ακινήτου, η εξασφάλιση αυτής της µορφής δεν µπορεί να ξεπερνά το 75% του εγγυηµένου από την τράπεζα δανείου. Με τον τρόπο αυτό µειώνεται δραστικά το τελικό κόστος επιβάρυνσης ενός δανειζόµενου ΠΜΕ ή ΜΕ, κόστος επιβάρυνσης που προσµετρά όχι µόνο το κόστος του χρήµατος, 173

175 αλλά και των δεσµευµένων περιουσιακών στοιχείων του επιχειρηµατία / της επιχείρησης. Συνεπώς, το όφελος από την λειτουργία της ΤΕΜΠΜΕ για την ελληνική επιχείρηση είναι διττό: αφενός διευκολύνει τη πρόσβαση αυτών στο χρηµατοπιστωτικό και χρηµατοδοτικό σύστηµα και αφετέρου αποτρέπει την υπερβολική δέσµευση περιουσιακών στοιχείων της ΠΜΕ / ΜΕ και του επιχειρηµατία. Αλλά και τα οφέλη των τραπεζών είναι πολλά λόγω της λειτουργίας του νέου θεσµού εγγυοδοσίας. Η στάθµιση µε χαµηλό συντελεστή (50%) των δανείων που έχουν εγγύηση της ΤΕΜΠΜΕ -και χωρίς άλλη εξασφάλισηεπιφέρει µείωση στη δέσµευση των εποπτικών κεφαλαίων των τραπεζών από 8% σε 4,4%. 51 Το τελευταίο επιτρέπει την αύξηση των χορηγήσεων και την βελτίωση της απόδοσης των κεφαλαίων της τράπεζας. Επιπλέον η κάλυψη ενός µεγάλου ποσοστού της τελικής ζηµιάς βελτιώνει τα αποτελέσµατα της τράπεζας και ως εκ τούτου και την απόδοση των κεφαλαίων αυτής 52. Συµπερασµατικά θα µπορούσε να λεχθεί, για την περίοδο και µε βάση τα επιτεύγµατα της ότι η ΤΕΜΠΜΕ µία ανώνυµη εταιρεία, ΝΠΙ, 51 Ο ελάχιστος συντελεστής φερεγγυότητας ενός πιστωτικού ιδρύµατος είναι 8%, δηλαδή σε κάθε δάνειο 100 ευρώ είναι υποχρεωµένο το πιστωτικό ίδρυµα να διατηρεί 8 ευρώ µε το αντίστοιχο βέβαια κόστος. Σύµφωνα µε την Βασιλεία ΙΙ, όταν το συνολικό άνοιγµα µιάς ΜΜΕ είναι µικρότερο του ενός (1) εκατοµµυρίου ευρώ, τότε επιβάλλεται συντελεστής στάθµευσης ίσος µε 75% όπως ακριβώς και στην λιανική τραπεζική. Έτσι σε κάθε 100 ευρώ η τράπεζα είναι αναγκασµένη να δεσµεύει έξι (6) ευρώ. Με βάσει σχετικές Αποφάσεις της ΤτΕ ο συντελεστής στάθµισης της ΤΕΜΠΜΕ είναι 50%, δηλαδή αν η ΤΕΜΠΜΕ έδινε εγγύηση 100% σε ένα δάνειο τότε η τράπεζα έπρεπε να δεσµεύει 4 ευρώ για κάθε δάνειο ύψους 100 ευρώ. Λαµβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω, καθώς επίσης και ότι ο ανώτερος συντελεστής στάθµισης για τα αστικά ακίνητα είναι 35 % γίνεται εύκολα κατανοητό από το παρακάτω παράδειγµα γιατί οι τράπεζες προτιµούν αστικά ακίνητα αντί της εγγύησης της ΤΕΜΠΜΕ. Έστω ένα δάνειο ύψους ευρώ που λαµβάνει εγγύηση 80% από την ΤΕΜΠΜΕ και ουδεµία άλλη εξασφάλιση. Στην περίπτωση αυτή η Τράπεζα οφείλει να δεσµεύσει ευρώ ή 4,4% του δανείου ήτοι : Μη εγγυηµένο 20% : 0,75 * 0,2 * 0,08 = ευρώ Εγγυηµένο ΤΕΜΠΜΕ 80% : 0,50 * 0,8 *0,08 = ευρώ Αν το ίδιο δάνειο έχει ως εξασφάλιση αστικό ακίνητο η αξία του οποίου ανέρχεται σε ευρώ και ο δείκτης αξία δανείου προς αξία ακινήτου είναι µικρότερος του 75%, τότε ο συντελεστής στάθµισης είναι 3,5% και ως εκ τούτου το ποσό δέσµευσης ανέρχεται σε ευρώ ή 2,8 % του δανείου Αν υπήρχε κρατική αντεγγύηση στο εγγυηµένο µέρος της ΤΕΜΠΜΕ π.χ. 50% αντεγγύηση τότε ο συντελεστής στάθµισης από 4,4 % µετατρέπεται σε 2,8 % και εποµένως καθίσταται παρόµοιος µε αυτό των αστικών ακινήτων. 52 Για να γίνει κατανοητό το όφελος της Τράπεζας από το σύστηµα εγγυοδοσίας παραθέτουµε στην συνέχεια ένα απλό παράδειγµα. Έστω ότι η τράπεζα αποφασίζει να χορηγήσει ένα δάνειο δεκαετούς διάρκειας ύψους ευρώ και λαµβάνει από την ΠΜΕ εξασφαλίσεις αξίας ευρώ χωρίς την εγγύηση της ΤΕΜΠΜΕ. Αν ο επιχειρηµατίας καταβάλλει π.χ. δύο δόσεις ύψος ευρώ και στην συνέχεια αδυνατεί να πληρώσει το δάνειο, η οφειλή της επιχείρησης κατά την ηµεροµηνία καταγγελίας της σύµβασης του δανείου είναι ευρώ. Τότε η Τράπεζα χάνει (τελική ζηµία) ευρώ ( ). Αν όµως το δάνειο έχει και την εγγύηση της ΤΕΜΠΜΕ, π.χ. µε ένα ποσοστό κάλυψης της τελικής ζηµιάς 70%, τότε η τελική ζηµιά για την τράπεζα είναι ( ) *0,7 = ευρώ. Εποµένως η τράπεζα κερδίζει (ή δεν χάνει) µε την εγγύηση της ΤΕΜΠΜΕ 1500 ευρώ. 174

176 χρηµατοδοτικό ίδρυµα και κοινοτικό έργο αποτελεί παράδειγµα προς µίµηση διότι : Κατάφερε να δηµιουργήσει στα πέντε πρώτα χρόνια λειτουργίας της έσοδα για το ελληνικό δηµόσιο που αντιστοιχούν σχεδόν στο ήµισυ της συνδροµής του σε µία µάλιστα περίοδο που το δηµόσιο χρέος καλπάζει. Και συνάµα να διαθέτει περισσότερα από 250 εκατ. ευρώ υψηλότερα από το µετοχικό της κεφάλαιο - στην πιο κρίσιµη περίοδο της χρηµατοπιστωτικής κρίσης δυνάµενη έτσι να διαδραµατίσει ρόλο αντικυκλικού χαρακτήρα κάτι που έγινε στη συνέχεια πραγµατικότητα µε την παροχή εγγυήσεων σε χιλιάδες ΠΜΕ και ΜΕ µε το πρόγραµµα του ΕΠΑΝ ΙΙ σχετικό µε την επιδότηση ατόκων κεφαλαίων κίνησης. Συνεργάστηκε άψογα και σε καθηµερινή βάση µε το σύνολο των εταιρειών (εµπορικών και συνεταιριστικών τραπεζών και εταιρειών leasing) του χρηµατοπιστωτικού συστήµατος καθώς και µε τις αρµόδιες εποπτεύουσες ελληνικές και κοινοτικές αρχές ηµιούργησε µια νέα Σχολή στην Ελλάδα, την Σχολή Εγγυοδοσίας, µε αποτέλεσµα ξένες εταιρείες εγγυοδοσίας ή παρεµφερείς φορείς από διάφορες χώρες (π.χ. Ουγγαρία, Βουλγαρία, Μαρόκο, Αίγυπτος, Ιορδανία, Κροατία, Κύπρος κ.λπ) να επισκεφτούν το Ταµείο Εγγυοδοσίας για να αντιληφθούν εκ του σύνεγγυς τον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας της, το σύστηµα βαθµολόγησης και ανάληψης κινδύνων, τον τρόπο υπολογισµού των ετήσιων προµηθειών κλπ. Όµως, οποιοσδήποτε νέος θεσµός είναι αδύνατον να είναι τέλειος και για αυτό το λόγο δέχθηκε κριτική, µερικές φορές δικαίως και τις περισσότερες αδίκως. Κατ αρχάς ασκήθηκε κριτική 53 και από τις δύο πλευρές (τράπεζες και επιµελητήρια επιχειρήσεις) για το ύψος της ετήσιας προµήθειας που οφείλει να πληρώνει µια επιχείρηση όταν λαµβάνει την εγγύηση από το ΤΕΜΠΜΕ. Την περίοδο η µέση ετήσια προµήθεια κυµάνθηκε γύρω στο 1% επί των υπολοίπων των δανείων, δηλαδή σε επίπεδα µάλλον χαµηλά σε σχέση µε τη διεθνή εµπειρία και τον αναλαµβανόµενο κίνδυνο. εν πρέπει να λησµονείται ότι η ΤΕΜΠΜΕ καλύπτει το µεγαλύτερο µέρος του οικονοµικού κινδύνου µιας επιχείρησης, 70% ή 80% της τελικής ζηµιάς και ότι η προµήθεια αποτελεί τη µοναδική πηγή εσόδων της εταιρίας (εκτός από τα έσοδα που προέρχονται από τις αποδόσεις των τοποθετήσεων των 53 Ενίοτε ασκήθηκε κριτική για θέµατα που αφορούσαν το θεσµικό πλαίσιο ή το καθεστώς de minimis της Ε.Ε.. Για παράδειγµα έως την η ΤΕΜΠΜΕ δεν µπορούσε να δεχτεί αιτήµατα από κλάδους που απασχολούν περισσότερες από επιχειρήσεις / ταξινόµηση ΣΤΑΚΟ ενότητα Θ «µεταφορές, αποθηκεύσεις και επικοινωνίες», κάτι που επετράπη από την µε το νέο κανονισµό de minimis 1988/

177 κεφαλαίων της) η οποία πρέπει φυσιολογικά να καλύπτει το µέγιστο µέρος των λειτουργικών εξόδων της και το σύνολο των προς πληρωµή καταπτώσεων των εγγυήσεων. Χάριν συγκρισιµότητας αναφέρουµε ενδεικτικά ότι η ασφάλιση παγίων σε µία εταιρία (επίπλων, υπολογιστών κλπ) για κλοπή ή πυρκαγιά (δηλαδή γεγονότα που έχουν ελαχιστότατη πιθανότητα να συµβούν) κοστίζει ετησίως 0,5% επί της αξίας των παγίων, ενώ η µεταφορά 250 ευρώ από υποκατάστηµα της Λευκάδας σε υποκατάστηµα του Βόλου στην ίδια τράπεζα, χωρίς δηλαδή κανένα κίνδυνο, κοστίζει 1,2 ευρώ (ή 0,48% του ποσού). Αξίζει επίσης να επισηµανθεί ότι η Ε.Ε. 54 στους κανονισµούς και στις ανακοινώσεις τις σχετικές µε τις κρατικές ενισχύσεις εγγυήσεων ζητάει όπως τα συστήµατα εγγυήσεων επιβάλλουν υψηλές προµήθειες στις ΜΜΕ, κατά πολύ υψηλότερες αυτών της ΤΕΜΠΜΕ, ειδικά δε στις περιπτώσεις εκείνες που οι κίνδυνοι είναι υψηλοί (π.χ. για ΜΕ που δεν διαθέτουν πιστοληπτική διαβάθµιση ή έχουν κακή πιστοληπτική διαβάθµιση). Επίσης, η πλευρά των τραπεζών θεωρούσε ότι τα προϊόντα εγγυοδοσίας δεν ήταν ελκυστικά και για δύο άλλους λόγους α. Λόγω της µη πλήρους κάλυψης του κινδύνου όταν η εξασφάλιση είχε την µορφή της προσηµείωσης, διότι η αξία αυτής δεν έπρεπε να υπερβεί το 75% του δανείου. β. Λόγω της µη παραίτησης της ΤΕΜΠΜΕ (εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων) της ένστασης διζήσεως. Στην περίπτωση (α) µπορεί τα στελέχη των τραπεζών να έχουν εν µέρει δίκιο, διότι η εξασφάλιση ενός δανείου τουλάχιστον κατά 100% «τους επιτρέπει να κοιµούνται χωρίς ανησυχία». Αλλά η δηµιουργία του θεσµού εγγυοδοσίας έγινε για να καλύψει κάποια κενά της τραπεζικής αγοράς και να εξαλείψει κάποιες υπερβολές αυτής (όπως π.χ. ότι χορηγούνται δάνεια 100 χιλ. ευρώ και ζητούνται υπερδιπλάσιες εξασφαλίσεις / προσηµειώσεις). Γι αυτό το λόγο το θεσµικό πλαίσιο (και όχι η ΤΕΜΠΜΕ) έθετε εξ αρχής όριο στο ύψος των εξασφαλίσεων µε τη µορφή της προσηµείωσης / υποθήκης στα δάνεια που θα δέχονταν την εγγύηση της ΤΕΜΠΜΕ. Σε ό,τι αφορά την περίπτωση (β), σύµφωνα µε το θεσµικό πλαίσιο, η ΤΕΜΠΜΕ καλύπτει τη τελική ζηµία της τράπεζας, δηλαδή καταβάλλει το ποσό της κατάπτωσης της εγγύησης εφόσον ολοκληρωθούν όλες οι αναγκαίες διαδικασίες στη περίπτωση που υπάρχουν εξασφαλίσεις, όπως ακριβώς συµβαίνει σήµερα και χωρίς την εγγύηση της ΤΕΜΠΜΕ. Είναι γεγονός ότι στη χώρα µας απαιτείται σχεδόν διπλάσιος χρόνος σε σχέση µε 54 Commission of the European Communities, Communication for the Commission SEC 2008, Commission Notice on the application of articles 87 and 88 of the E.C. Treaty to state aid in the forms of guarantees. Communication from the Commission amending the temporary Community framework fro state aid measures to support access to finance in the current financial and economic crisis, February 2009 and O.J.C

178 τα άλλα κράτη-µέλη της Ε.Ε. για την ολοκλήρωση των σχετικών διαδικασιών. Όµως γι αυτό το λόγο όταν ασκείται ένσταση διζήσεως η ΤΕΜΠΜΕ καταβάλλει αµέσως προκαταβολή 20% της εγγύησης στη τράπεζα και το κυριότερο το ποσό που καλύπτεται µε την εγγύηση, σε περίπτωση κατάπτωσης αυτής προκύπτει από το άθροισµα του ποσού της οφειλής της ΠΜΕ και ΜΕ κατά την ηµέρα της καταγγελίας της σύµβασης του δανείου πλέον τόκων 18 µηνών κατ ανώτατο όριο. Εποµένως, η υιοθέτηση της άποψης των τραπεζών για την παραίτηση της ένστασης διζήσεως σε όλες τις περιπτώσεις θα οδηγούσε τη ΤΕΜΠΜΕ να καταβάλλει το ποσό της οφειλής / τελικής ζηµίας της επιχείρησης κατά την ηµεροµηνία καταγγελίας της σύµβασης του δανείου. Αυτό ίσως οδηγούσε σε µια χαλάρωση των κριτηρίων της τράπεζας τόσο στις διαδικασίες χορήγησης του δανείου µε εγγύηση ΤΕΜΠΜΕ όσο και στις διαδικασίες καταγγελίας των εγγυηµένων δανείων, κάτι που θα προκαλούσε κατ ελάχιστον µια γρήγορη εκροή κεφαλαίων από το ταµείο της ΤΕΜΠΜΕ µε ό,τι αυτό συνεπάγεται. Το τρίτο σηµείο «τριβής» µεταξύ ΤΕΜΠΜΕ και τραπεζών / επιµελητηρίων / επιχειρήσεων ήταν η χρήση εκ µέρους της ΤΕΜΠΜΕ ενός συστήµατος βαθµολόγησης των αιτηµάτων και εποµένως του αναλαµβανόµενου κινδύνου (guarantee scoring system), δηµιούργηµα της ίδιας της εταιρίας. Σύστηµα βαθµολόγησης σηµαίνει τήρηση ίσων αποστάσεων από όλες τις τράπεζες και όλες τις επιχειρήσεις καθώς και µη δυνατότητα παρέµβασης «εξωτερικών παραγόντων» στην αξιολόγηση. Σύστηµα βαθµολόγησης σηµαίνει επίσης και αρνητικές απαντήσεις σε αιτήµατα των ΠΜΕ και ΜΕ έµµεσα δε και σε αιτήµατα τραπεζών. Εξ ου και οι αντιδράσεις τους. Θα πρέπει να υπογραµµιστεί ότι το τραπεζικό σύστηµα (εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων) δεν διέθετε συστήµατα βαθµολόγησης πιστοληπτικής διαβάθµισης (rating) των ΠΜΕ και ΜΕ, όταν ξεκίνησε τη λειτουργία της η ΤΕΜΠΜΕ, αλλά και στην περίπτωση ύπαρξης τέτοιων συστηµάτων θα υπήρχαν διαφορές µεταξύ αυτών. Γι αυτό κρίθηκε περισσότερο από αναγκαία η χρήση ενός συστήµατος βαθµολόγησης από την ΤΕΜΠΜΕ για να καλυφθεί τόσο το κενό της αγοράς όσο και για να υπάρχει οµοιοµορφία στις αποφάσεις των εσωτερικών επιτροπών αξιολόγησης των κινδύνων της ΤΕΜΠΜΕ. Επίσης θα πρέπει να σηµειωθεί ότι δεν είχε γίνει αντιληπτό ότι οι αποφάσεις της ΤΕΜΠΜΕ δεν είναι δυνατόν να συνδέονται ή να είναι ίδιες µε αυτές αναπτυξιακών νόµων ή άλλων προγραµµάτων κρατικής ενίσχυσης, µε το επιχείρηµα µάλιστα ότι η ΤΕΜΠΜΕ είναι επιχείρηση δηµόσιου χαρακτήρα. 177

179 Η «ταύτιση» των αποφάσεων µεταξύ αναπτυξιακών νόµων ή άλλων προγραµµάτων κρατικής ενίσχυσης και της ΤΕΜΠΜΕ είναι αδύνατη για δύο βασικούς λόγους : 1. Η ΤΕΜΠΜΕ λειτουργεί στη χώρα µας ως χρηµατοδοτικό ίδρυµα εποπτευόµενο από την ΤτΕ και το θεσµικό πλαίσιο λειτουργίας της ορίζει σαφώς ότι οφείλει να βαθµολογεί και να αξιολογεί τους κινδύνους που αναλαµβάνει µε ειδικά κριτήρια και ειδικό σύστηµα βαθµολόγησης µε απώτερο στόχο την οικονοµική βιωσιµότητα και διαχρονικότητα της. Συνεπώς η ΤΕΜΠΜΕ οφείλει να λειτουργεί πάντα µε γνώµονα τη µεγιστοποίηση της παραγωγής αλλά και της ελαχιστοποίησης των καταπτώσεων και ως εκ τούτου κρίσιµοι παράγοντες µεταξύ των άλλων στην εξέταση, αξιολόγηση και βαθµολόγηση µιας ΠΜΕ και ΜΕ πρέπει να είναι η δυνατότητα αποπληρωµής των δανείων της και οι παρεχόµενες εξασφαλίσεις, παράγοντες που δεν είναι απαραίτητο να ληφθούν υπόψη στις αποφάσεις των Επιτροπών Αναπτυξιακών νόµων ή άλλων προγραµµάτων κρατικής ενίσχυσης. 2. Η λειτουργία της ΤΕΜΠΜΕ υπάγεται στις διατάξεις ήσσονος σηµασίας (de minimis) µε αποτέλεσµα πολλές φορές να είναι αδύνατη (απαγορεύεται) η παροχή εγγυήσεων από την ΤΕΜΠΜΕ σε µία επιχείρηση όταν αυτή έχει τύχει και της επιχορήγησης, επιδότησης των αναπτυξιακών νόµων ή άλλων προγραµµάτων. Η επιθυµία της Πολιτείας για την προώθηση και ανάπτυξη του νέου θεσµού εγγυοδοσίας καθώς και της ενίσχυσης της επιχειρηµατικότητας είχε ως αποτέλεσµα την ένταξη της δράσης στο ΕΠΑΝ Ι (Σεπτέµβριος 2006). Η ράση «Επιδότηση κόστους δανεισµού και χρηµατοδοτικής µίσθωσης των Μικρών και Πολύ Μικρών Επιχειρήσεων» του ΕΠΑΝ είχε ως ειδικούς στόχους την αύξηση της πρόσβασης των ΠΜΕ και ΜΕ σε πηγές χρηµατοδότησης (τράπεζες και leasing), την σηµαντική µείωση του κόστους δανεισµού και τη σύνδεση της επιδότησης µε την παροχή εγγύησης από την ΤΕΜΠΜΕ. Το πρόγραµµα διήρκεσε 2 έτη (Οκτώβριος Οκτώβριος 2008) και ο αρχικός Π/Υ της επιδότησης των 20 εκατ. ευρώ εξαντλήθηκε γρήγορα µε αποτέλεσµα να αυξηθεί στα 56 εκατ. ευρώ και το επιπλέον ποσό των 36 εκατ. ευρώ να καλυφθεί από ίδια κεφάλαια της ΤΕΜΠΜΕ. Συγκεκριµένα η ράση επιδοτούσε µε τέσσερις (4) µονάδες το κόστος των εγγυηµένων από τη ΤΕΜΠΜΕ επενδυτικών τραπεζικών δανείων και στη περίπτωση της χρηµατοδοτικής µίσθωσης (leasing) το 10% της καθαρής αγοραίας αξίας των µισθίων. Με τον τρόπο αυτό το συνολικό κόστος των εγγυηµένων από την ΤΕΜΠΜΕ δανείων επενδυτικού χαρακτήρα µειώθηκε σχεδόν κατά το ήµισυ. Για παράδειγµα στο έτος 2007 ο σταθµικός µέσος όρος των ανωτέρω εγγυηµένων δανείων ήταν 6,57% που µε την 178

180 προσθήκη της εισφοράς του Ν.128/75 (0,6%) και της µέσης προµήθειας της ΤΕΜΠΜΕ το κόστος δανεισµού πλησίασε το 8,2% µε αποτέλεσµα το τελικό επιδοτούµενο κόστος να µετατρέπεται σε 4,2% ή να αποτελεί το 49% του συνολικού κόστους δανεισµού. Σηµειώνεται ότι όταν εµφανίστηκε άνοδος των επιτοκίων στην παγκόσµια και εγχώρια αγορά περί τα τέλη του 2007 η ΤΕΜΠΜΕ υπέβαλλε πρόταση και η Πολιτεία την έκανε αποδεκτή µε σχετική ΚΥΑ για την αύξηση των επιτοκίων σε 5% και 6%. Έτσι ένας αριθµός επιχειρήσεων, 15% του συνόλου των αρχικώς εγκεκριµένων δανείων της δράσης ή 364 επιχειρήσεις σε σύνολο επωφελήθηκαν της τροποποίησης αυτής δανειζόµενες µε ακόµη ευνοϊκότερους όρους. Συνολικά οι αρχικές εγγυήσεις που δόθηκαν στη δράση ανήλθαν σε 190 εκατ. ευρώ και µετά τις υπαναχωρήσεις σε 163 εκατ. ευρώ. Η δράση , όπως τονίστηκε παραπάνω, δεν επέφερε ουδεµία αλλαγή στα προγράµµατα και στις εσωτερικές διαδικασίες αξιολόγησης/ βαθµολόγησης των αιτηµάτων από την ΤΕΜΠΜΕ Α.Ε. 55, δηλαδή προσαρµόστηκε στον Κανονισµό Λειτουργίας και παροχής εγγυήσεων του χρηµατοδοτικού ιδρύµατος και της ανώνυµης εταιρίας ΤΕΜΠΜΕ. Αντίθετα στα τέλη του 2008 η εφαρµογή του προγράµµατος του ΕΠΑΝ ΙΙ που εισήγαγε τα άτοκα κεφάλαια κίνησης, επέφερε αλλαγές στο θεσµικό πλαίσιο λειτουργίας του Ταµείου Εγγυοδοσίας καθώς και στις διαδικασίες παροχής εγγυήσεων, όπως αναλύεται συνοπτικά στην συνέχεια. ΙΙ.4.4 Η ΡΑΣΗ ΤΩΝ ΑΤΟΚΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ ΚΙΝΗΣΗΣ / ΕΠΑΝ II ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΤΕΜΠΜΕ Α.Ε. Η δηµοσιοποίηση του οδηγού εφαρµογής της δράσης του ΕΠΑΝ ΙΙ µε τον τίτλο «Εγγύηση και επιδότηση επιτοκίων δανείων κεφαλαίων κίνησης µικρών και πολύ µικρών επιχειρήσεων» προκάλεσε ευφορία στους κόλπους των Επιµελητηρίων και όχι αδίκως, αν λάβουµε υπόψη τα αποτελέσµατα της δράσης. Πράγµατι οι ρυθµοί αποστολής των αιτήσεων προς την ΤΕΜΠΜΕ σχετικών µε τη δράση του ΕΠΑΝ ΙΙ, που επιδοτούσε τους συνολικούς τόκους των κεφαλαίων κίνησης των ΜΕ και ΠΜΕ (άτοκο κεφάλαιο κίνησης), την ίδια περίοδο µάλιστα που το ελληνικό κράτος δανειζόταν στη διεθνή αγορά για να καλύψει τα ελλείµµατα του µε κόστος 5% ή 6%, θύµισαν εποχές της δεκαετίας του 80 µε την ΑΝΕ 197/78. «Σε ένα χρονικό διάστηµα µόλις τεσσάρων (4) µηνών (η δράση ξεκίνησε επίσηµα την 12η εκεµβρίου 2008 και ολοκληρώθηκε την 8 η Απριλίου 2009), η ΤΕΜΠΜΕ δέχτηκε και ενέκρινε χωρίς γραφειοκρατία αιτήσεις µε συνολικό ύψος δανείων 3,2 δισ. ευρώ και συνολικό ύψος εγγυήσεων περίπου 2,5 δισ. ευρώ, µε µέσο ύψος ανά δάνειο Βέβαια θα πρέπει να υπογραµµιστεί ότι συµπληρώθηκε το άρθρο 3 του ιδρυτικού νόµου της ΤΕΜΠΜΕ µε την παράγραφο ότι η εταιρεία δύναται να παρέχει και επιδοτήσεις επιτοκίου. 179

181 ευρώ. Ο συνολικός αριθµός αιτήσεων που κατατέθηκαν στις τράπεζες ανήλθε σε » ανακοίνωσε ο Υπουργός Ανάπτυξης 56. Σύµφωνα µε τις ανακοινώσεις των τραπεζών την πρώτη θέση στη δράση του ΕΠΑΝ ΙΙ για τα άτοκα κεφάλαια κίνησης κατέλαβε η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος η οποία «ενέκρινε αιτήσεις µε συνολικό εγκριθέν ποσό 850 εκατ. ευρώ, ποσοστό περίπου 36% του συνόλου σε αριθµό και 27% σε αξία, όταν το µερίδιο της τράπεζας στο σύνολο χώρας για τις ΜΜΕ είναι 15%» 57. Η Αγροτική Τράπεζα, η οποία στα πέντε πρώτα χρόνια λειτουργίας του θεσµού εγγυοδοσίας απέστειλε 170 αιτήσεις, εντός τριών µηνών «είχε δεχθεί αιτήµατα σχετικά µε την δράση των άτοκων δανείων ύψους 1,1 δισ. ευρώ και από αυτά αιτήµατα ύψους 360 εκατ. ευρώ εντάχθηκαν στο πρόγραµµα των άτοκων κεφαλαίων κίνησης εγγυηµένων από την ΤΕΜΠΜΕ». 58 Έτσι η ΑΤΕ κατέχει την δεύτερη θέση µε ποσοστά 21% και 11% σε αριθµό και αξία αντίστοιχα στο σύνολο των αιτήσεων της δράσης του ΕΠΑΝ ΙΙ. Στη Eurobank «ήταν σε διαδικασία εκταµίευσης περίπου 1500 δάνεια» 59, η Τράπεζα Πειραιώς «είχε εγκρίνει 1350 αιτήσεις, συνολικού ποσού 160 εκατ. ευρώ» 60, ενώ η Alpha Bank «είχε εκταµιεύσει 200 εκατ. ευρώ που αφορούν τα άτοκα κεφάλαια κίνησης». 61 Μόνο από την παράθεση των παραπάνω αριθµών διαπιστώνεται ότι η υλοποίηση της δράσης των άτοκων κεφαλαίων κίνησης κινητοποίησε και ενεργοποίησε µε έντονους ρυθµούς όλες σχεδόν τις µεγάλες τράπεζες και κυρίως την ΑΤΕ, η οποία κατείχε µία από τις τελευταίες θέσεις στην αγορά εγγυοδοσίας την περίοδο Μια άλλη θετική επίπτωση της νέας αυτής δράσης ήταν η εµφάνιση εντός του 1 ου τριµήνου 2009 ενός αριθµού προγραµµάτων από διάφορες τράπεζες για την δανειοδότηση των ΜΜΕ, παρά την συνέχιση της χρηµατοπιστωτικής κρίσης, προγραµµάτων τρόπον τινά «συµπληρωµατικών» αυτού της δράσης του ΕΠΑΝ ΙΙ. Τρίτη θετική επίπτωση αποτελεί το γεγονός ότι «ο ρυθµός πιστωτικής επέκτασης προς τις εµπορικές επιχειρήσεις, από τις οποίες τουλάχιστον είναι ΜΜΕ, διατηρήθηκε σε υψηλό επίπεδο το πρώτο δίµηνο του 2009 και σε αυτό συνέβαλε κυρίως το πρόγραµµα των άτοκων κεφαλαίων κίνησης εγγυηµένων από την ΤΕΜΠΜΕ», 62 ενώ η ροή αυτή χρηµατοδότησης προς τις ΜΜΕ διασφάλισε έστω και βραχυπρόθεσµα θέσεις εργασίας στη ελληνική αγορά. 56 Καθηµερινή Ναυτεµπορική Ναυτεµπορική Το Πρώτο Θέµα Η Χώρα Ελευθεροτυπία ΤτΕ, Έκθεση του ιοικητή για το έτος 2008, σελ

182 Η τέταρτη θετική επίπτωση σχετίζεται µε το θεσµό εγγυοδοσίας και την ΤΕΜΠΜΕ Α.Ε., η οποία κέρδισε τεράστια αναγνωρισιµότητα στην ελληνική αγορά λόγω και της µεγάλης σχετικής διαφηµιστικής εκστρατείας του ΥΠΑΝ και της ΤΕΜΠΜΕ. Την 13 η Μαρτίου 2009, ο Υπουργός Ανάπτυξης δήλωνε ότι «µε δεδοµένη τη µέχρι τώρα εντυπωσιακή πορεία του προγράµµατος των άτοκων κεφαλαίων κίνησης το ΥΠΑΝ υπέβαλλε αίτηµα στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή προκειµένου να διπλασιαστεί ο προϋπολογισµός για την επιδότηση του επιτοκίου των κεφαλαίων κίνησης. Το ποσό του προϋπολογισµού ύψους 100 εκατ. ευρώ µε την έγκριση, όπως πιστεύεται, του σχετικού αιτήµατος του ΥΠΑΝ από την Ε.Ε. θα διπλασιαστεί και έτσι ο προϋπολογισµός για την επιδότηση του επιτοκίου θα ανέλθει στα 200 εκατ. ευρώ». 63 Μετά από ένα µήνα και συγκεκριµένα την 9 η Απριλίου 2009 ο ίδιος Υπουργός Ανάπτυξης ανακοίνωσε ότι καταργείται εφεξής η επιδότηση του επιτοκίου των κεφαλαίων κίνησης και επικαλέστηκε δύο λόγους 64 : Ότι το ΕΣΠΑ και ως εκ τούτου το ΕΠΑΝ ΙΙ έχουν περιορισµένους πόρους και δεν υπάρχει δυνατότητα συνέχισης της επιδότησης επιτοκίων και Ότι έγινε κατάχρηση στο πρόγραµµα των άτοκων κεφαλαίων κίνησης που είχαν και την εγγύηση της ΤΕΜΠΜΕ µε την επανατοποθέτηση των κεφαλαίων σε προθεσµιακές καταθέσεις. Βέβαια γράφτηκε στον τύπο ότι η κατάργηση της επιδότησης του επιτοκίου έγινε και για έναν ακόµη λόγο: «για να µην υπάρξουν προβλήµατα µε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή» 65 διότι «υπήρξε ενόχληση της Ευρωπαϊκής Ένωσης για πιθανό αθέµιτο ανταγωνισµό µε το άτοκο επιτόκιο» 66. Έτσι, «η δράση των άτοκων κεφαλαίων κίνησης που είχε κριθεί καινοτοµικό πρόγραµµα από την Ε.Ε. και που εντάχθηκε στο ΕΣΠΑ µετά από ειδική διαπραγµάτευση µε αυτήν» 67, σύµφωνα µε τον Ειδικό Γραµµατέα Ανταγωνιστικότητας του ΥΠΑΝ, διαπιστώνεται µετά τη λήξη της ότι είχε και ορισµένα τρωτά σηµεία. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η δράση σχεδιάστηκε βεβιασµένα 68, ίσως λόγω και του επείγοντος για την τόνωση της αγοράς µε δανειοδότηση 63 Καθηµερινή Το σύνολο του ηµερήσιου τύπου της 10 ης Απριλίου 2009 αναφέρει τους ανωτέρω δύο λόγους 65 Ελεύθερος ΤΟ ΒΗΜΑ Ναυτεµπορική Για του λόγου το αληθές, η σύγχυση που δηµιουργείται στον αναγνώστη του Οδηγού του προγράµµατος είναι µεγάλη. Ενδεικτικά και µόνο αναφέρουµε: στους γενικούς στόχους της προκήρυξης 1.3. στην τρίτη και τέταρτη παράγραφο αναφέρεται ότι «το ΤΕΜΠΜΕ εγγυάται µέρος των δάνειων. Επίσης το ΤΕΜΠΜΕ επιδοτεί τους τόκους των κεφαλαίων κίνησης». Αν στην πραγµατικότητα η ΤΕΜΠΜΕ επιδοτούσε τη δράση τότε τα διαθέσιµα κεφάλαιά της θα µειωνόταν κατά το ήµισυ. Οι γενικότεροι στόχοι της προκήρυξης αναφέρουν επίσης στη πρώτη παράγραφο ότι στόχος είναι η διευκόλυνση της πρόσβασης υφιστάµενων και νέων ΜΕ και ΠΜΕ σε κεφάλαια κίνησης και στη συνέχεια γενικές προϋποθέσεις 4.1. αναφέρεται ότι «επιλέξιµες είναι οι 181

183 εξαιτίας της χρηµατοπιστωτικής κρίσης, µε αποτέλεσµα να εµφανίσει κενά, τα οποία επωφελήθηκαν αµφότερες οι πλευρές (επιχειρήσεις και τράπεζες). Ενδεικτικά αναφέρεται ότι σε δηµοσιεύµατα του τύπου υπογραµµιζόταν πως «τράπεζες προχωρούσαν σε επιλεκτικές δανειοδοτήσεις µε τη δέσµευση των επιχειρήσεων να καλύψουν ήδη δανειοδοτηθέντα κεφάλαια, ή η επιδότηση να τοποθετηθεί σε νέα τραπεζικά προϊόντα ή καταθέσεις» 69 και πως «τράπεζες παρακρατούσαν το µη εγγυηµένο 20% του δανείου» 70. Ακόµη το τραπεζικό σύστηµα, το οποίο είθισται να ελέγχει εξονυχιστικά τις συµβάσεις που υπογράφει, δεχόταν και ενέκρινε αιτήµατα µολονότι υπήρχε ρήτρα στη συµφωνία συνεργασίας ότι σε περίπτωση καταπτώσεων 12% η ΤΕΜΠΜΕ είχε δυνατότητα υπαναχώρησης από τις ήδη εκδοθείσες εγγυήσεις της. Βέβαια, την ο Υπουργός Ανάπτυξης ανακοίνωνε την τροποποίηση του επίµαχου όρου που αφορούσε τη διακοπή της συνεργασίας της ΤΕΜΠΜΕ, «δηλαδή αν τα µη εξυπηρετούµενα δάνεια φθάσουν το 7% του συνόλου των δανείων που έχει χορηγήσει µία τράπεζα µία συγκεκριµένη στιγµή, τότε η ΤΕΜΠΜΕ διακόπτει αυτοµάτως τη συνεργασία της µε την τράπεζα, αλλά συνεχίζει να καλύπτει το σύνολο των εγγυηµένων δανείων που έχουν εκδοθεί µέχρι τότε». 71 Εκείνο όµως που έχει ιδιαίτερη σηµασία είναι ότι για την υλοποίηση της δράσης άτοκων κεφαλαίων κίνησης που διήρκεσε µόλις 4 µήνες, άλλαξαν ριζικά ορισµένες βασικές διαδικασίες παροχής εγγυήσεων και λειτουργίας της ΤΕΜΠΜΕ που είχαν θεσµοθετηθεί από την εκκίνησή του, ως χρηµατοδοτικό ίδρυµα. Πρώτον, η ΤΕΜΠΜΕ δεν βαθµολόγησε τους υπό ανάληψη κινδύνους, κάτι που υπαγορεύεται όχι µόνον από τον εσωτερικό κανονισµό λειτουργίας της αλλά και από το χαρακτήρα της ως χρηµατοδοτικό ίδρυµα. Έτσι, στη δράση των άτοκων κεφαλαίων κίνησης απλώς «εξέταζε και ήλεγχε την αίτηση» (βλ λεπτοµερείς όροι ιαχείρισης της Εγγύησης και Επιδότησης και διαδικασία καταβολής). εύτερον, η συνολική προµήθεια που καταβλήθηκε από τις ΠΜΕ και ΜΕ δεν υπολογίστηκε σε ετήσια βάση, όπως συνέβαινε σε όλη τη διάρκεια και όπως συµβαίνει µε όλους τους εγγυοδοτικούς φορείς, ούτε έλαβε υπόψη παραµέτρους όπως π.χ. το επιχειρήσεις που έχουν κλείσει τουλάχιστον τρεις (3)διαχειριστικές χρήσεις». Ακόµη επιβάλλει ο Οδηγός του προγράµµατος (5.2. χρόνος υπογραφής δανειακών συµβάσεων) «η συνολική εφάπαξ εκταµίευση του δανείου να γίνεται εντός διµήνου από την ηµεροµηνία έγκρισης της εγγύησης, ενώ η καταληκτική ηµεροµηνία του προγράµµατος είναι η , αναγκάζοντας έτσι την επιχείρηση να δανειστεί όλο το ποσό ανεξάρτητα από τις ανάγκες της (ανάγκες αγοράς πρώτων υλών, µηνιαίες πληρωµές µισθών και / ή ενοικίων κ.λπ). Αυτό το τελευταίο ίσως να οδήγησε τελικά στη χρήση του ποσού του δανείου και για άλλους σκοπούς. 69 Το Κέρδος, Καθηµερινή, ΕΞΠΡΕΣ,

184 ποσό του δανείου, τη διάρκεια του δανείου, τις εξασφαλίσεις κλπ. «Η προµήθεια ανέρχεται σε 1% επί του εγγυηµένου ποσού του δανείου και καταβάλλεται εφάπαξ», σύµφωνα µε τον Οδηγό του προγράµµατος. Ο νόµος 3066/2002 όπως ισχύει (δεύτερο εδάφιο του σηµείου Ε του άρθρου 8) αναφέρει ότι «η προµήθεια για τις εγγυήσεις επί των δανείων δεν µπορεί να υπολείπεται του ένα τοις εκατό (1%)) επί του αναλαµβανόµενου κινδύνου» δηλαδή δεν κάνει µνεία αν είναι σε ετήσια βάση ή όχι και ορθώς διότι δεν γνωρίζει a priori ο νοµοθέτης τη διάρκεια µιας εγγύησης. Τρίτον, η δράση των άτοκων κεφαλαίων κίνησης υποχρεώνει την ΤΕΜΠΜΕ να παραιτείται της ένστασης διζήσεως, κάτι που θα µπορούσε να δηµιουργήσει λόγω του µεγάλου όγκου των εγγυήσεων επιδείνωση της οικονοµικής κατάστασης της ΤΕΜΠΜΕ σε περίπτωση ενός σηµαντικού ποσοστού καταπτώσεων εντός µικρού χρονικού διαστήµατος. Τέταρτον, η δράση του ΕΠΑΝ ΙΙ απέκλεισε όλες τις νεοσύστατες και νέες επιχειρήσεις της χώρας, ακόµη και αυτές που λειτουργούσαν τρία χρόνια στην ελληνική αγορά. Έτσι ένας µεγάλος αριθµός επιχειρήσεων, στη δυσµενή αυτή συγκυρία δεν υποστηρίχθηκε καθόλου από το εγγυοδοτικό σύστηµα της χώρας µας. Αξίζει να υπογραµµιστεί ότι τα εγγυοδοτικά συστήµατα ανά την υφήλιο έχουν δηµιουργηθεί µε σκοπό να υποστηρίζουν, µεταξύ των άλλων, τις νεοσύστατες και νέες επιχειρήσεις γιατί αυτές δυσκολεύονται να προσφύγουν στον τραπεζικό δανεισµό λόγω του γεγονότος ότι ενέχουν υψηλότερο του µέσου όρου της αγοράς κίνδυνο (βλέπετε υψηλό ποσοστό θνησιµότητας). Πέµπτον, η δράση των άτοκων κεφαλαίων κίνησης απέκλεισε, όπως ήταν φυσικό, όλες τις µορφές των δανείων επενδυτικού χαρακτήρα και συνεπώς και τις πράξεις χρηµατοδοτικής µίσθωσης (leasing). Αξίζει στο σηµείο αυτό να επαναλάβουµε το παράδειγµα της Finnvera στη Φινλανδία, η οποία δηµιούργησε για την αντιµετώπιση της κρίσης ένα πρόγραµµα για δάνεια και εγγυήσεις για να στηρίξει, όπως αναφέρει το πρόγραµµά της, «τις επιχειρήσεις των οποίων η ρευστότητα και η κερδοφορία υποφέρουν λόγω της χρηµατοπιστωτικής και οικονοµικής κρίσης και ως εκ τούτου έχουν ανάγκη κεφαλαίων κίνησης για να ενισχύσουν τη ρευστότητά τους και / ή επενδυτικών δανείων για την υλοποίηση επενδύσεων που θα βελτιώσουν την ανταγωνιστικότητά τους. Το πρόγραµµα εξυπηρετεί τις υπό ίδρυση, νέες και υφιστάµενες επιχειρήσεις». Εν κατακλείδι, η εµπλοκή της ΤΕΜΠΜΕ στην παροχή εγγύησης στα άτοκα κεφάλαια κίνησης έχει επιφέρει ουσιώδεις αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας της ΤΕΜΠΜΕ. Επιπλέον και το κυριότερο, η εµπλοκή αυτή σε µία περίοδο κρίσης οδήγησε την ΤΕΜΠΜΕ Α.Ε. στην προσφορά χωρίς φειδώ εγγυήσεων σε κεφάλαια κίνησης και µόνο. Επειδή αναµένεται η συντριπτική 183

185 πλειοψηφία των δανείων αυτών να εκταµιευτεί έως τα µέσα του καλοκαιριού του 2009, η ΤΕΜΠΜΕ Α.Ε. και µε την προσθήκη των εγγυήσεων θα εµφανίσει ένα δείκτη µόχλευσης ιδίων κεφαλαίων ιδιαίτερα υψηλό, µεγαλύτερο του 6 εντός του Αν στο άµεσο µέλλον εµφανιστεί στην ελληνική αγορά ένα ποσοστό καταπτώσεων υψηλότερο σε σχέση µε τα προηγούµενα χρόνια αυτό θα έχει αρνητικές επιδράσεις στα ίδια κεφάλαια και στην αναπτυξιακή πορεία της ΤΕΜΠΜΕ. Εποµένως, για να µπορέσει η ΤΕΜΠΜΕ Α.Ε. να παραµείνει αξιόπιστη ως χρηµατοδοτική εταιρεία στην ελληνική αγορά απαιτείται να υποβληθεί, όπως και οι τράπεζες, σε έναν έλεγχο (stress test) για να διαπιστωθεί αν µπορεί να αντέξει ένα µελλοντικό οικονοµικό σοκ. Επιπλέον, το ελληνικό δηµόσιο οφείλει, οποιοδήποτε και αν είναι το αποτέλεσµα του stress test, να θωρακίσει µε την καταβολή των απαραίτητων κεφαλαίων το θεσµό εγγυοδοσίας, που εισήχθη στη χώρα µας µετά από επίπονες προσπάθειες µιας δεκαετίας και µε προίκα ένα υψηλότατο µετοχικό κεφάλαιο, το οποίο συγχρηµατοδότησε κατά 67% η Ε.Ε. / ΕΤΠΑ. Με τον τρόπο αυτό θα συνεχίσει η ΤΕΜΠΜΕ Α.Ε. να υλοποιεί τη φιλοσοφία και την αποστολή της, δηλαδή την υποστήριξη µικρών και πολύ µικρών επιχειρήσεων σε όλες τις φάσεις του οικονοµικού τους κύκλου. Επισηµαίνεται ότι στα κράτη που έχει αναπτυχθεί και παγιωθεί ο θεσµός της εγγυοδοσίας ποτέ δεν δηµιουργούνται κρατικά προγράµµατα που επηρεάζουν άµεσα τα ίδια κεφάλαια της εγγυοδοτικής εταιρίας, όπως συνέβη πρόσφατα στη χώρα µας. 184

186 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙΙ ΕΡΕΥΝΑ ΑΓΟΡΑΣ ΣΕ ΠΜΕ ΚΑΙ ΜΕ 185

187 ΕΡΕΥΝΑ ΑΓΟΡΑΣ ΣΕ ΠΜΕ ΚΑΙ ΜΕ III.1 ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΑΓΟΡΑΣ ΙΙΙ.1.1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΠΙ ΙΩΞΕΙΣ ΚΑΙ ΙΑΡΘΡΩΣΗ ΕΙΓΜΑΤΟΣ Το ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ, στα πλαίσια της µελέτης µε τίτλο «Χρηµατοοικονοµικές Υποδοµές και Μικρές Επιχειρήσεις στην Ελλάδα» διεξήγαγε έρευνα αγοράς µε βασικούς στόχους τη διερεύνηση του τρόπου κάλυψης των χρηµατοοικονοµικών αναγκών των µικρών (ΜΕ) και πολύ µικρών (ΠΜΕ) επιχειρήσεων και του βαθµού δυσκολίας ή ευκολίας προσφυγής τους στα χρηµατοπιστωτικά και χρηµατοδοτικά προϊόντα καθώς και τη διερεύνηση της ανάγκης / επιθυµίας ίδρυσης νέου φορέα χρηµατοοικονοµικής στήριξης των ελληνικών ΜΕ και ΠΜΕ. Βασικές επιδιώξεις έρευνας Αναλυτικότερα οι βασικές επιδιώξεις της έρευνας ήταν : Η διερεύνηση των τρόπων κάλυψης των χρηµατοοικονοµικών αναγκών των ΜΕ και ΠΜΕ τη προηγούµενη διετία Ο προσδιορισµός του βαθµού δυσκολίας ή ευκολίας χορήγησης βραχυπρόθεσµων και µεσοµακροπρόθεσµων τραπεζικών δανείων καθώς και η αξιολόγηση των απαιτήσεων των τραπεζών για τη χορήγηση των δανείων Η καταγραφή του τρόπου χρήσης των τραπεζικών δανείων από τη πλευρά των ΜΕ και ΠΜΕ Η διερεύνηση των µελλοντικών χρηµατοοικονοµικών αναγκών των ΜΕ και ΠΜΕ και των τρόπων κάλυψης αυτών Η εκτίµηση των επιπτώσεων από τη µη κάλυψη χρηµατοοικονοµικών αναγκών σε βασικά µεγέθη και υποχρεώσεις των επιχειρήσεων (προσωπικό, παραγωγή, πωλήσεις, εκπλήρωση υποχρεώσεων) Η αξιολόγηση της χρήσης διαφόρων υποστηρικτικών κρατικών µηχανισµών / φορέων / οργανισµών / εταιριών από τις ΜΕ και ΠΜΕ. Η αξιολόγηση της ίδρυσης ενός νέου φορέα στήριξης των ΜΕ και ΠΜΕ στη χώρα µας και οι προσδοκίες από ένα νέο φορέα στήριξης του επιχειρείν και τέλος, Η καταγραφή των απόψεων των ΜΕ και ΠΜΕ για θέµατα φορολογικής πολιτικής και για παροχές διαφόρων κινήτρων που επηρεάζουν την λειτουργία τους. είγµα Η έρευνα κάλυψε τις περιφέρειες Αττικής, Κεντρικής Μακεδονίας, Θεσσαλίας, Κρήτης, υτικής Ελλάδας, Πελοποννήσου και Ηπείρου. Το συνολικό δείγµα ήταν 167 επιχειρήσεις. Για να συγκεντρωθούν οι απαντήσεις από τις 167 επιχειρήσεις εστάλη ερωτηµατολόγιο σε έντυπη και ηλεκτρονική µορφή. Το ερωτηµατολόγιο 186

188 συνοδευόταν και από επιστολή του Προέδρου της ΓΣΕΒΕΕ ο οποίος ενηµέρωνε τους παραλήπτες για τον σκοπό της έρευνας και τους ζητούσε την συνεργασία τους. Στη συνέχεια της αποστολής του ερωτηµατολογίου υπήρξε µε έναν µεγάλο αριθµό παραληπτών και τηλεφωνική επικοινωνία για να επιβεβαιωθεί η παραλαβή του ερωτηµατολογίου και σε ορισµένες περιπτώσεις για να υποβοηθηθούν οι παραλήπτες σε ερωτήµατα τους για την συµπλήρωση των ερωτηµατολογίων. Ως ΜΕ και ΠΜΕ ορίστηκαν οι επιχειρήσεις σύµφωνα µε τον ορισµό της Ε.Ε. (ΠΜΕ µε λιγότερους από 10 απασχολούµενους και κύκλο εργασιών έως 2 εκατ. ευρώ, ΜΕ µε απασχολούµενους από 10 έως 49 άτοµα και κύκλο εργασιών µικρότερο των 10 εκατ. ευρώ) Το δείγµα επελέγη από καταστάσεις της ΓΣΕΒΕΕ και του ΒΕΑ. Από τους πίνακες που ακολουθούν διαπιστώνεται ότι η διάρθρωση του δείγµατος µε κριτήρια την τάξη µεγέθους της απασχόλησης και τη νοµική µορφή είναι παρόµοια µε την διάρθρωση της πραγµατικής επιχειρηµατικότητας στη χώρα µας, ενώ διαφέρει η διάρθρωση του δείγµατος ανά οικονοµική δραστηριότητα και αυτό είναι λογικό λόγω της χρήσης καταστάσεων από ΓΣΕΒΕΕ και ΒΕΑ. Σηµειώνεται ότι η συντριπτική πλειοψηφία (95,5%) του δείγµατος αποτελείται από επιχειρήσεις µε ετήσιο κύκλο εργασιών έως 500 χιλ. ευρώ ( το 85% του δείγµατος έως 200 χιλ. ευρώ), δηλαδή πρόκειται για πολύ µικρές επιχειρήσεις µε κριτήριο τον κύκλο εργασιών, ενώ το 3% του δείγµατος είναι εξαγωγικές επιχειρήσεις. Σε ότι αφορά την γεωγραφική κατανοµή του δείγµατος,αυτή έχει ως εξής: 37% περιφέρεια Αττικής, 32% περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, 9% περιφέρεια Κρήτης, 15% περιφέρεια υτικής Ελλάδας, Πελοποννήσου και Ηπείρου και 7% περιφέρεια Θεσσαλίας. ιάρθρωση Επιχειρηµατικότητας στην Ελλάδα και διάρθρωση δείγµατος έρευνας αγοράς (σε % συνόλου επιχειρήσεων) Απασχόληση Ελλάδα είγµα Νοµική Ελλάδα είγµα Μορφή ,4 97,6 Ατοµικές / προσωπικές ,4 1,8 ΟΕ,ΕΕ λοιπές ,8 0,6 ΕΠΕ και άνω 0,4 0 ΑΕ 3 2 Σύνολο Σύνολο Πηγή : για Ελλάδα, ΕΣΥΕ, Μητρώο Επιχειρήσεων, 2004, για απασχόληση, σύνολο επιχειρήσεων Για νοµική µορφή, σύνολο επιχειρήσεων

189 Οικονοµική Ελλάδα είγµα δραστηριότητα Λιανικό, χονδρικό εµπόριο, συντήρηση αυτοκινήτων και µοτοσικλετών Μεταποίηση Κατασκευές Λοιπές Σύνολο Πηγή : για Ελλάδα, ΕΣΥΕ, Μητρώο Επιχειρήσεων, 2004 Στη κατηγορία «Κατασκευές» στο δείγµα ενσωµατώνονται και δεκάδες παράπλευρες δραστηριότητες (υδραυλικοί, ηλεκτρολόγοι, ελαιοχρωµατιστές κ.λπ) Χρόνος διεξαγωγής έρευνας Η συλλογή των στοιχείων και η διεξαγωγή έρευνας έλαβε χώρα την περίοδο 15.1 έως ΙΙΙ.1.2.ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΑΓΟΡΑΣ ΙΙΙ Τρόποι κάλυψης των χρηµατοοικονοµικών αναγκών των επιχειρήσεων την τελευταία διετία. Από την έρευνα αγοράς προκύπτει από αυτούς που απάντησαν θετικά ή αρνητικά ότι περίπου το 40% των επιχειρήσεων κάλυψε πλήρως τα δύο τελευταία έτη τις χρηµατοοικονοµικές του ανάγκες (το ποσοστό αυτό γίνεται 32% αν λάβουµε υπόψη την απάντηση δεν ξέρω / δεν απαντώ ( Ξ/ Α) µε ποσοστό 18,6%). Εποµένως σχεδόν 6 στις 10 επιχειρήσεις κάλυψαν εν µέρει ή δεν κάλυψαν καθόλου τις χρηµατοοικονοµικές τους ανάγκες. Αξιοσηµείωτο είναι ότι το ποσοστό που δηλώνει ότι δεν κάλυψε καθόλου τις χρηµατοοικονοµικές ανάγκες του τα δύο τελευταία έτη ανέρχεται στο 8% των επιχειρήσεων του δείγµατος που απάντησαν θετικά ή αρνητικά, ενώ µε την προσθήκη της κατηγορίας Ξ/ Α το ποσοστό γίνεται 3% (για µια τάξη µεγέθους σε σύνολο χώρας το ποσοστό αυτό αντιστοιχεί σε εύρος επιχειρήσεις σε σύνολο χώρας επιχειρήσεις), ενώ το 25% των επιχειρήσεων δήλωσε ότι κάλυψε από 5% έως και το 50% των χρηµατοοικονοµικών του αναγκών (κατ αντιστοιχία µε τον προηγούµενο υπολογισµό πρόκειται για επιχειρήσεις σε σύνολο επιχειρήσεων). Με βάση τα παραπάνω αποτελέσµατα, ενδεχοµένως πολλές επιχειρήσεις στη χώρα µας τη τελευταία διετία (2007 και 2008) να µην προχώρησαν καθόλου στην υλοποίηση επενδυτικών σχεδίων ή να µην υλοποίησαν στο βαθµό που επιθυµούσαν τα επιχειρηµατικά τους σχέδια. Ο κυριότερος τρόπος κάλυψης των χρηµατοοικονοµικών αναγκών παραµένει η αυτοχρηµατοδότηση (όπως δείχνουν επί δύο δεκαετίες όλες οι έρευνες αγοράς) µε τον τραπεζικό δανεισµό να καταλαµβάνει τη δεύτερη θέση και τα κοινοτικά προγράµµατα πολύ µακράν βέβαια των δύο πρώτων πηγών, τη τρίτη θέση. Οι χρηµατοδοτικοί θεσµοί όπως το Venture Capital, 188

190 το Factoring και το ΧΑΑ φαίνεται ότι δεν έχουν ουδεµία συµµετοχή στην κάλυψη χρηµατοοικονοµικών αναγκών των ΜΕ και ΠΜΕ της χώρας. Αντίθετα, τα καταναλωτικά, προσωπικά, στεγαστικά δάνεια χρησιµοποιούνται µερικές φορές (φαινόµενο που έχουν εντοπίσει και άλλες έρευνες 72 ) για τη κάλυψη χρηµατοοικονοµικών επιχειρηµατικών αναγκών, αφού είναι διάχυτη στην Ελλάδα του επιχειρείν η κουλτούρα της συνύπαρξης «της επιχείρησης οικογενειακού χαρακτήρα» και «του οικογενειακού προϋπολογισµού». Από την επεξεργασία των στοιχείων της έρευνας αγοράς διαπιστώνουµε ότι το 43% των επιχειρήσεων (το ποσοστό αυτό γίνεται 31% αν λάβουµε υπόψη και την κατηγορία Ξ/ Α) καλύπτουν 100% τις χρηµατοοικονοµικές τους ανάγκες µέσω της αυτοχρηµατοδότησης (συµπίπτει και µε την διαπίστωση ότι 4 στις 10 επιχειρήσεις καλύπτουν πλήρως τις χρηµατοοικονοµικές τους ανάγκες), ενώ το 9% των επιχειρήσεων δεν καλύπτει καθόλου τις χρηµατοοικονοµικές τους ανάγκες µε αυτοχρηµατοδότηση. Συνεπώς, σε αναγωγή χώρας περίπου 380 χιλιάδες επιχειρήσεις δεν έχουν ανάγκη ξένων κεφαλαίων, ενώ 80 χιλ. επιχειρήσεις χρειάζονται απαραίτητα ξένα κεφάλαια. Το τραπεζικό σύστηµα καλύπτει πλήρως (100%) τις χρηµατοοικονοµικές ανάγκες µόλις του 1,5% του συνόλου των επιχειρήσεων, και το ποσοστό αυτό αυξάνεται στο 4% αν προστεθούν στα επενδυτικά δάνεια και τα προσωπικά καταναλωτικά ή στεγαστικά δάνεια. Πίνακας ΙΙΙ.1 Κάλυψη Χρηµατοοικονοµικών αναγκών τη τελευταία διετία (θετικών ή αρνητικών απαντήσεων) % αναγκών που καλύφθηκε Σύνολο (%) Τρόπος κάλυψης Αυτοχρηµατοδότηση Τραπεζικά Επιχειρηµατικά άνεια Στεγαστικά, Προσωπικά, Καταναλωτικά άνεια Leasing Ε.Ε. /ΚΠΣ / ΕΣΠΑ Venture Capital, factoring, Άλλο Σηµειώνεται ότι σε έρευνα αγοράς σε 225 επιχειρήσεις της Κεντρικής Μακεδονίας, της Θεσσαλίας και της Κρήτης που διεξήχθη από την ΤΕΜΠΜΕ ΑΕ για λογαριασµό του ΕΤΑΕ την περίοδο Ιουλίου - Αυγούστου 2006, προέκυψε ότι το 24% των ερωτηθέντων ΜΕ είχε συνάψει καταναλωτικά, προσωπικά ή στεγαστικά δάνεια για να καλύψει χρηµατοοικονοµικές επιχειρηµατικές ανάγκες και από το ποσοστό αυτό το 56% χρησιµοποίησε το σύνολο των δανείων για τις επιχειρησιακές του ανάγκες. Ίσως αυτός είναι και ο λόγος, όταν οι επιχειρηµατίες ερωτούνται για το κόστος του χρήµατος, να απαντούν ότι αυτό είναι υψηλό, επειδή χρησιµοποιούν τα ακριβά καταναλωτικά, προσωπικά δάνεια για ανάγκες της επιχείρησης. 189

191 ΙΙΙ Τρόποι κάλυψης των χρηµατοοικονοµικών αναγκών την επόµενη διετία Από την έρευνα προκύπτει ότι οι πηγές χρηµατοδότησης των αναγκών των επιχειρήσεων για το άµεσο µέλλον αναµένεται να παραµείνουν οι ίδιες, µε κάποιες µικρές διαφοροποιήσεις, σε σχέση µε το παρελθόν. Αναλυτικότερα προβλέπεται, ίσως και λόγω της κρίσης που διέρχεται τόσο η χώρα µας όσο και η ευρωπαϊκή και παγκόσµια αγορά, ότι µικρότερος αριθµός επιχειρήσεων θα καλύψει µέσω αυτοχρηµατοδότησης το 100% των χρηµατοοικονοµικών αναγκών, δηλαδή 3 στις 10 επιχειρήσεις ή ποσοστό 28%, έναντι 4 στις 10 την προηγούµενη διετία ή ποσοστό 43%. Παράλληλα ένας µεγαλύτερος αριθµός επιχειρήσεων 17% (αντί 9% την προηγούµενη διετία) δεν θα καταφέρει να καλύψει καθόλου µε αυτοχρηµατοδότηση τις χρηµατοοικονοµικές του ανάγκες. Για αυτό µάλιστα το λόγο προβλέπεται περισσότερες επιχειρήσεις να προσφύγουν στο τραπεζικό σύστηµα, όπως θα διαπιστώσουµε παρακάτω. Πίνακας ΙΙΙ.2 Προβλεπόµενος τρόπος κάλυψης χρηµατοοικονοµικών αναγκών για τα επόµενα 2 έτη (θετικών ή αρνητικών απαντήσεων) % αναγκών που καλύφθηκε Σύνολο (%) Τρόπος κάλυψης Αυτοχρηµατοδότηση Τραπεζικά Επιχειρηµατικά άνεια Στεγαστικά, Προσωπικά, Καταναλωτικά άνεια Leasing Ε.Ε. /ΚΠΣ/ΕΣΠΑ Venture Capital, factoring, Άλλο

192 ΙΙΙ Τραπεζικός ανεισµός, χρήση και όροι δανείων και επιπτώσεις στις ΜΜΕ Τη τελευταία διετία ένας (1) στους τέσσερις (4) ερωτηθέντες επιχειρηµατίες προσέφυγε στο τραπεζικό σύστηµα (ήτοι σε σύνολο χώρας ως αναγωγή περίπου επιχειρήσεις) για τη σύναψη βραχυπρόθεσµων και / ή µεσοµακροπρόθεσµων δανείων, που χρησιµοποιήθηκαν για τη κάλυψη διαφόρων αναγκών (επιχειρηµατικού αλλά και οικογενειακού προϋπολογισµού). Με βάση και τα ευρήµατα του Πίνακα ΙΙΙ.1 διαπιστώνεται ότι τα ¾ των ερωτηθέντων (για µια τάξη µεγέθους σε αναγωγή χώρας περίπου επιχειρήσεις) δεν προσέφυγαν καν στο τραπεζικό σύστηµα τη τελευταία διετία. Αξίζει στο σηµείο αυτό να επισηµανθεί ότι όλες οι έρευνες που έχουν διεξαχθεί από το 2002 και µετέπειτα αναδεικνύουν ότι ο µεγαλύτερος όγκος των ελληνικών επιχειρήσεων δεν έχει προσεγγίσει ποτέ τις Τράπεζες για τη σύναψη επιχειρηµατικών δανείων, κάτι που επιβεβαιώνεται και από την παρούσα έρευνα αγοράς. Από την έρευνα αγοράς φαίνεται επίσης ότι ένας σηµαντικός αριθµός αιτηµάτων των µικρών και πολύ µικρών επιχειρήσεων απορρίφθηκε από το τραπεζικό σύστηµα (18% των αιτηµάτων ή για µία τάξη µεγέθους σε αναγωγή χώρας περίπου επιχειρήσεις) για πολλούς άλλα γνωστούς λόγους όπως: έλλειψη εµπειρίας και / ή µικρό µέγεθος επιχείρησης και / ή κάλυψη ανώτατου ορίου χρηµατοδότησης της επιχείρησης και / ή προοπτικές κλάδου που ανήκει η επιχείρηση και / ή Τειρεσίας. Σε ότι αφορά τον βαθµό ευκολίας ή δυσκολίας στη χορήγηση δανείων περίπου µία (1) στις τρεις (3) επιχειρήσεις που δανείστηκαν θεωρούν ότι δύσκολα πήραν το δάνειο. Αναφέρουν δε ότι τα προβλήµατα που αντιµετώπισαν εντοπίζονται αφενός µεν στις «υπερβολικά» υψηλές εξασφαλίσεις που ζητούνται, αφετέρου δε στο «υψηλό» επιτόκιο που επιβάλλουν οι τράπεζες στην αγορά. Μάλιστα µε µεγαλύτερη συχνότητα αναφέρθηκαν τα υψηλά επιτόκια και ακολουθούν οι οποιεσδήποτε µορφές εξασφαλίσεων. Ο µέσος όρος του δανείου που καλύπτει λειτουργικές ανάγκες κυµαίνεται γύρω στις ευρώ, ενώ ο αντίστοιχος µέσος όρος ενός επενδυτικού δανείου ανέρχεται περίπου σε ευρώ. Τα τραπεζικά δάνεια χρησιµοποιήθηκαν για να καλύψουν τόσο λειτουργικές όσο και επενδυτικές δαπάνες αλλά σε ορισµένες περιπτώσεις χρησιµοποιήθηκαν και για άλλους σκοπούς: για να εκπληρώσουν προηγούµενες υποχρεώσεις, για να καλύψουν δαπάνες του οικογενειακού προϋπολογισµού ή για εξαγορά άλλης επιχείρησης. Το ίδιο φαινόµενο αναµένεται να επαναληφθεί και στο άµεσο µέλλον (βλέπε πίνακα 3) αλλά µε κάποια διαφοροποίηση σε επιµέρους κατηγορίες (π.χ. αύξηση της χρήσης των µελλοντικών δανείων για αποπληρωµή προηγούµενων υποχρεώσεων και µεγαλύτερη ισορροπία στη χρήση των δανείων για κάλυψη λειτουργικών δαπανών των επενδύσεων). 191

193 Πίνακας ΙΙΙ.3 Χρήση ανείων για κάλυψη Προηγούµενη διετία Επόµενη διετία (πρόθεση) 80% 56% Λειτουργικών δαπανών Επενδύσεων 43% 61% Οικογενειακού 9% 8% προϋπολογισµού Προηγούµενων 9% 13% υποχρεώσεων Εξαγοράς επιχείρησης 3% 1% Μεταβίβασης - 1% επιχείρησης Άλλο - 1% Σηµείωση: Επειδή ένα δάνειο µπορεί να καλύψει περισσότερες από µία ανάγκες γι αυτό και σωρευτικά το άθροισµα των ποσοστών υπερβαίνει το 100%. Στο ερώτηµα «αν σκοπεύουν να πάρουν επιχειρηµατικό τραπεζικό δάνειο στο άµεσο µέλλον» η απάντηση προδικάζει µια µεγάλη στροφή των µικρών και πολύ µικρών επιχειρήσεων προς το τραπεζικό σύστηµα. Αν η πρόθεση αυτή µετατραπεί σε πραγµατικότητα τούτο σηµαίνει ότι περισσότερες από επιχειρήσεις (πολλές δε εξ αυτών για πρώτη φορά) θα επιδιώξουν να χρηµατοδοτηθούν µέσω του τραπεζικού συστήµατος στο άµεσο µέλλον. Εποµένως, αν οι διαπιστώσεις της έρευνας γίνουν πραγµατικότητα θα πρέπει να αναµένεται υψηλή ζήτηση για επιχειρηµατικά δάνεια στο άµεσο µέλλον παρά την οικονοµική και χρηµατοπιστωτική κρίση. Προσφυγή στον τραπεζικό δανεισµό (σε % συνόλου) ΝΑΙ ΟΧΙ Προηγούµενη διετία Επόµενη διετία Επιπρόσθετα, θα πρέπει να τονιστεί ότι για τα µελλοντικά επενδυτικά δάνεια, το µέσο ύψος εκτιµάται ότι θα κυµανθεί γύρω στα ευρώ, δηλαδή θα διατηρηθεί στο ίδιο επίπεδο των αντίστοιχων δανείων της προηγούµενης διετίας, ενώ το µέσο ποσό κεφαλαίου κίνησης και ΑΑΛ προβλέπεται να κυµανθεί γύρω στα ευρώ έναντι αντίστοιχου ποσού ευρώ την προηγούµενη διετία (µείωση κατά 20%). Αν πράγµατι επιβεβαιωθούν οι παραπάνω αριθµοί στην πράξη τότε θα πρέπει να αναµένεται µια συγκράτηση ή µείωση των λειτουργικών δαπανών των µικρών και πολύ µικρών επιχειρήσεων, δηλαδή µια «πολιτική συντήρησης» που πιθανώς να οδηγήσει σε µια µείωση του κύκλου 192

194 εργασιών, και κατ επέκταση σε µία επιδείνωση, βραχυπρόθεσµα, των συνθηκών απασχόλησης. Από τις ΜΕ που σκοπεύουν να προσφύγουν στο τραπεζικό σύστηµα, η πλειοψηφία αυτών θεωρεί ότι θα αντιµετωπίσει δυσκολίες για την άντληση των τραπεζικών δανείων. Συγκεκριµένα το 61% και το 49% των ΜΕ που σκοπεύουν να ζητήσουν δάνεια για την κάλυψη λειτουργικών δαπανών και επενδύσεων αντίστοιχα, θεωρούν δύσκολη υπόθεση τον δανεισµό, ενώ ένα µικρό ποσοστό (4% για λειτουργικές δαπάνες και 3% για επενδυτικά δάνεια) θεωρεί αδύνατη τη σύναψη δανείου. Οι λόγοι, που αναφέρουν είναι πολλοί µε ιδιαίτερη αιχµή το µικρό µέγεθος της επιχείρησης, την έλλειψη επαρκών εξασφαλίσεων και τη κάλυψη των ανώτατων ορίων χρηµατοδότησης και στη συνέχεια την έλλειψη εµπειρίας, τις προοπτικές της επιχείρησης / κλάδου, τη µη εκπλήρωση προηγούµενων υποχρεώσεων, τον Τειρεσία. Οι επιπτώσεις στη περίπτωση µη κάλυψης των χρηµατοοικονοµικών αναγκών των ΜΕ για τη διετία θα επηρεάσει δυσµενέστατα βασικά µεγέθη των ΜΕ (απασχόληση, πωλήσεις, παραγωγή) ενώ παράλληλα εκτιµάται ότι δεν θα επιτρέψει σε ένα µεγάλο αριθµό αυτών να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους απέναντι σε προµηθευτές, ΙΚΑ, εφορία, τράπεζες όπως φαίνεται στην συνέχεια. Πίνακας ΙΙΙ.4 Αναµενόµενες επιπτώσεις από τη µη κάλυψη µελλοντικών χρηµατοοικονοµικών αναγκών ΜΕ % συνόλου απαντήσεων (χωρίς Ξ/ Α ~ 45%) Προσωπικό Μείωση προσωπικού 76% Ουδεµία µεταβολή προσωπικού 23% Παραγωγή Μείωση παραγωγής 63% Ουδεµία µεταβολή παραγωγής 29% Πωλήσεις Μείωση πωλήσεων 75% Ουδεµία µείωση πωλήσεων 24% Προµηθευτές Μη εκπλήρωση υποχρεώσεων 56% Κανονική εκπλήρωση 44% ΙΚΑ, εφορία κλπ Μη εκπλήρωση υποχρεώσεων 55% Κανονική εκπλήρωση 45% Τράπεζες Μη εκπλήρωση υποχρεώσεων 53% Κανονική εκπλήρωση 47% 193

195 Σηµειωτέον ότι το 15% των επιχειρήσεων του δείγµατος συνήψε τραπεζικό δανεισµό µετά τον Σεπτέµβριο του 2008, τόσο για την κάλυψη λειτουργικών αναγκών όσο και επενδύσεων. Το εύρος των επιτοκίων των δανείων κυµάνθηκε από 5% έως 12% µε τα 3/4 αυτών να βρίσκεται στο εύρος 7-11%. Στην ερώτηση «αν ήταν οι όροι δανεισµού µετά το Σεπτέµβριο 2008 ευνοϊκότεροι σε σχέση µε το προηγούµενο δάνειο της ΜΕ» το 1/3 απάντησε όχι, το 1/3 απάντησε ναι και το 1/3 απάντησε ότι δεν υπήρχε ουδεµία διαφορά για τα βραχυπρόθεσµα δάνεια (ΚΚ, ΑΑΛ), ενώ για τα επενδυτικά δάνεια το 50% απάντησε ότι οι όροι δεν ήταν ευνοϊκότεροι έναντι 25% για κάθε µια από τις απαντήσεις «ναι ήταν ευνοϊκότεροι» και «καµία διαφορά». Εποµένως συνολικά διαπιστώνεται µια ελαχιστότατη επιδείνωση των όρων δανεισµού (επιτόκια) των µικρών και πολύ µικρών επιχειρήσεων την περίοδο Οκτώβριος 2008 Μάρτιος Ακόµη ζητήθηκε από τις επιχειρήσεις του δείγµατος να αναφέρουν τι θα προτιµούσαν στα µελλοντικά τους δάνεια, δηλαδή «θα προτιµούσαν να µειωθούν τα επιτόκια και να παραµείνουν στα ίδια επίπεδα οι εξασφαλίσεις ή να µειωθούν οι εµπράγµατες εξασφαλίσεις και να παραµείνουν στα ίδια επίπεδα τα επιτόκια». Για µια ακόµη φορά, όπως συµβαίνει σε όλες τις έρευνες αγοράς τα 20 τελευταία χρόνια, η συντριπτική πλειοψηφία των ερωτηθέντων προτιµά την πρώτη λύση, δηλαδή χαµηλότερα επιτόκια 73, µολονότι τον επιχειρηµατία θα πρέπει να τον ενδιαφέρει η συνολική επιβάρυνση δανεισµού, δηλαδή ο συνδυασµός του συνολικού κόστους δανεισµού (επιτόκιο συν περιθώριο συν διάρκεια συν περίοδος χάριτος) και των συνολικών δεσµευµένων παρεχόµενων εξασφαλίσεων (ακίνητα, µετρητά, επιταγές, µετοχές, οµόλογα, Α/Κ, χρυσός κλπ). Το µικρότερο επιτόκιο δεν σηµαίνει ότι οδηγεί πάντα σε χαµηλότερο συνολικό κόστος επιβάρυνσης του δανειζόµενου. ΙΙΙ Νέος Φορέας Στήριξης ΠΜΕ Στη συνέχεια τέθηκαν τα ερωτήµατα «πιστεύετε ότι επαρκούν οι διάφοροι κρατικοί φορείς (ΟΑΕΠ, ΕΟΜΜΕΧ, ΟΑΕ, ΤΕΜΠΜΕ) για την κάλυψη των αναγκών των πολύ µικρών επιχειρήσεων ή απαιτούνται νέοι φορείς και δη χρηµατοπιστωτικοί που θα εξασφαλίζουν µεγαλύτερη κάλυψη των χρηµατοπιστωτικών τους αναγκών;» και «θα αξιολογούσατε θετικά την ίδρυση ενός νέου φορέα στήριξης ΠΜΕ στη χώρα µας;» Η συντριπτική πλειοψηφία απαντά θετικά στην αναγκαιότητα ίδρυσης ενός φορέα στήριξης ΠΜΕ (73-80%), ενώ µόλις 13% των ερωτηθέντων τοποθετήθηκε αρνητικά. 73 Πολλές έρευνες αγοράς έχουν καταδείξει ότι την τελευταία δεκαετία έχει αναπτυχθεί ιδιαίτερα και στη χώρα µας το λεγόµενο «split banking», δηλαδή η πολυτραπεζική σχέση µιας ΜΜΕ. Όµως, στα κριτήρια βάσει των οποίων επιλέγεται µια τράπεζα για τη σύναψη δανείων κυριαρχεί το ευνοϊκό επιτόκιο (πάντα υψηλότερο του 50% των ερωτηθέντων) και ακολουθούν κατά σειρά προτεραιότητας οι λιγότερες εξασφαλίσεις, ο χρόνος και ο τρόπος αποπληρωµής των δανείων, η πρότερη συνεργασία και οι διαπροσωπικές σχέσεις µε την τράπεζα / συµπεριφορά υπαλλήλων και η άρνηση άλλων τραπεζών να δανειοδοτήσουν την ΜΜΕ. 194

196 Πίνακας ΙΙΙ.5 Νέοι φορείς στήριξης των ΠΜΕ Ανάγκη νέων φορέων Ίδρυση νέου φορέα στήριξης ΠΜΕ στήριξης ΠΜΕ 73% 80% ΝΑΙ ΟΧΙ 13% 13% 14% 7% Ξ/ Α ΣΥΝΟΛΟ Η παραπάνω τοποθέτηση υπέρ της ίδρυσης φορέα στήριξης των ΠΜΕ φανερώνει έµµεσα τις ελλείψεις επαρκών χρηµατοδοτικών υποδοµών στη χώρα µας για τις µικρές επιχειρήσεις, ειδικά στις διαµορφούµενες σήµερα συνθήκες περισσότερης χρηµατοοικονοµικής πειθαρχίας από την πλευρά των τραπεζών. Οι προσδοκίες από το νέο φορέα στήριξης είναι πολλές και έχουν σχέση µε τα προϊόντα και τις υπηρεσίες καθώς και µε τους όρους αυτών. Στη κλειστή ερώτηση «αν ο φορέας παρείχε χρηµατοδότηση τι από τα παρακάτω θα επιθυµούσατε» το στοιχείο που ξεχωρίζει είναι η φθηνή χρηµατοδότηση, ενώ αφήνεται ελεύθερο το πεδίο για τη παροχή ενός µίγµατος χρηµατοδοτικών προϊόντων, δηλαδή να προσφέρει ο νέος φορέας δάνεια όλων των τύπων, εγγυήσεις και να διενεργεί συµµετοχές υψηλού κινδύνου σε επιχειρήσεις. Πίνακας ΙΙΙ.6 Επιθυµίες για το νέο Φορέα Στήριξης ΠΜΕ (σε % συνόλου απαντήσεων) ΝΑΙ ΟΧΙ Ξ/ Α ΣΥΝΟΛΟ Φθηνή χρηµατοδότηση Χρηµατοδότηση για λειτουργικές δαπάνες Μεσοµακροπρόθεσµη χρηµατοδότηση για επενδύσεις Χρηµατοδότηση για εξαγορές συγχωνεύσεις µεταβιβάσεις Συµµετοχή στο κεφαλαίο εταιρειών Εγγυήσεις

197 Στην ερώτηση για το «τι θα επιθυµούσαν ως διαφορά του επιτοκίου µεταξύ του νέου φορέα και αυτού της αγοράς» δεν απάντησε ένα µεγάλο ποσοστό (73%). Όµως αξίζει ιδιαίτερα να τονιστεί ότι από το σύνολο των ΜΕ που έκαναν προτάσεις για συγκεκριµένη διαφορά µεταξύ των επιτοκίων, ένα µικρό ποσοστό (12%) ζήτησε άτοκο δάνειο ή µηδενικό επιτόκιο, ενώ η µεγάλη πλειοψηφία (πάνω από 70%) θεωρεί ότι το επιτόκιο του νέου φορέα στήριξης θα πρέπει να είναι χαµηλότερο (κατά 30% - 70%) σε σχέση µε αυτό της αγοράς. Συµπληρωµατικά µε τα παραπάνω στην ερώτηση «τι θα προσδοκούσατε από το νέο φορέα στήριξης ΠΜΕ» οι ερωτηθέντες καταθέτουν τις απόψεις τους οι οποίες περιστρέφονται γύρω από τις λέξεις: στήριξη, (οικονοµική στήριξη, ενηµερωτική υποστήριξη, συµβουλευτική υποστήριξη), ευελιξία, αµεσότητα και ταχύτητα (εύκολες και γρήγορες λύσεις, απλούστευση δικαιολογητικών, δίπλα στον επιχειρηµατία, εύκολη πρόσβαση, λιγότερη γραφειοκρατία) και ίση µεταχείριση και προσδοκούν «µια πραγµατική στήριξη µε περισσότερα προϊόντα και υπηρεσίες από αυτά που προσφέρονται σήµερα από τους υφιστάµενους φορείς». Επιθυµούν δηλαδή «ένα νέο φορέα στήριξης των ΠΜΕ µε δυναµικότητα και µε αρκετούς πόρους» που θα προσφέρει µια «ολοκληρωµένη στήριξη των µικρών επιχειρήσεων µε την παροχή ενός µίγµατος προϊόντων και υπηρεσιών δηλαδή δάνεια, εγγυήσεις, συµβουλευτικές υπηρεσίες, επιδοτήσεις». Επιπρόσθετα, στην ερώτηση «πείτε µας 2-3 προτάσεις για τα πλέον χρήσιµα χρηµατοδοτικά προϊόντα και υπηρεσίες για το µέλλον σας» στις προτάσεις κυριαρχεί η εύκολη και φθηνή χρηµατοδότηση, ενώ θα µπορούσε να γίνει ιδιαίτερη µνεία στις ενισχύσεις που ζητούνται όπως : Επιδοτήσεις λειτουργικού κόστους : o Επιδοτήσεις για νέες θέσεις απασχόλησης, ενώ το προσωπικό θα εκπαιδεύεται χωρίς κόστος για την επιχείρηση o Επιδότηση εισφορών ΙΚΑ για ανειδίκευτους εργαζόµενους κατά 100% Επιδοτήσεις κόστους δανεισµού : o Επιδότηση τόκων δανεισµού και χαµηλότοκα δάνεια Επιχορηγήσεις για επενδύσεις : o επιχορηγήσεις για πάγιο εξοπλισµό και κτίρια, για ανακαινίσεις o Επιχορηγήσεις για επαγγελµατικά αυτοκίνητα o Επιχορηγήσεις για εξοπλισµό προστασίας περιβάλλοντος Ευνοϊκοί όροι δανείων : o περίοδος χάριτος για τα 2 πρώτα έτη o Χρηµατοδότηση χωρίς εξασφαλίσεις, χωρίς υποθήκη Τέλος δύο προτάσεις που χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής είναι οι ακόλουθες : «ηµιουργία Ειδικού Ταµείου για κάλυψη υγιών επιχειρήσεων που κινδυνεύουν από την οικονοµική συγκυρία» «Venture Capital για ΠΜΕ» 196

198 ΙΙΙ Κίνητρα για τις ΜΕ. Η έρευνα αγοράς ολοκληρώνεται µε ερωτήσεις που αφορούν φορολογικά θέµατα και άλλα κίνητρα / µέτρα που επηρεάζουν τη λειτουργία της επιχείρησης Έχετε κάνει χρήση του µέτρου του αφορολόγητου αποθεµατικού Επαναφορά αφορολόγητου αποθεµατικού Ευνοϊκή φορολογική µεταχείριση για περιβαλλοντικές και ενεργειακές επενδύσεις Φορολογικά κίνητρα για έρευνα και τεχνολογία Ευνοϊκά φορολογικά κίνητρα για συγχωνεύσεις / εξαγορές Ευνοϊκά φορολογικά κίνητρα για µεταβιβάσεις Είστε υπέρ της καταπολέµησης της φοροδιαφυγής Πίνακας ΙΙΙ.7 Θέµατα φορολογίας ΝΑΙ ΟΧΙ Ξ/ Α ΣΥΝΟΛΟ Από τον Πίνακα ΙΙΙ.7 διαπιστώνεται ότι ενώ ένας µικρός σχετικά αριθµός (10% του συνόλου των ερωτηθέντων) έχει κάνει χρήση του µέτρου αφορολόγητου αποθεµατικού, ζητείται η επαναφορά του από την πλειοψηφία (53%), επαναφορά που ζητούν επιµόνως και όλα τα επιµελητήρια της χώρας. 197

199 Το 75% των ερωτηθέντων ή 3 στις 4 επιχειρήσεις είναι υπέρ της ευνοϊκής φορολογικής µεταχείρισης των επιχειρήσεων για την υλοποίηση περιβαλλοντικών και ενεργειακών επενδύσεων, αναφέροντας µάλιστα και συγκεκριµένες επενδύσεις όπως π.χ. : για την αντικατάσταση ενεργοβόρων µηχανών / εξοικονόµηση ενέργειας, για επενδύσεις ηλιακής ενέργειας και γεωθερµίας, για επενδύσεις σε φωτοβολταικά, για εναλλακτικές πηγές ενέργειας, για επενδύσεις συσκευών περισυλλογής αερίων, για αγορά σύγχρονων σχετικών µηχανηµάτων, για εγκατάσταση κάδων ανακύκλωσης γυαλιού σε κάθε επιχείρηση, για χρήση ακριβών οικολογικών υλικών, για οικολογική ενέργεια, για χρήση οχηµάτων µε χαµηλότερους ρύπους, για τις επενδύσεις σε ΒΙΠΕ και ΒΙΟΠΑ. Προτείνουν δε, µεταξύ των άλλων, ως κίνητρα : Την επιδότηση 50% του κόστους επένδυσης και / ή την παροχή δανείων µε επιδότηση του κόστους δανεισµού και / ή την επιστροφή του 25% του κόστους των επενδύσεων κλπ Το 47% των ερωτηθέντων είναι επίσης υπέρ των φορολογικών κινήτρων για επενδύσεις έρευνας και τεχνολογίας ενώ ένα επίσης υψηλό ποσοστό (41%) εµφανίζεται στη κατηγορία δεν ξέρω / δεν απαντώ. Για τις επενδύσεις αυτού του τύπου προτείνεται, µεταξύ των άλλων : Η µηδενική φορολόγηση των επιχειρήσεων όταν υπάρχουν θετικά αποτελέσµατα από την έρευνα, απαλλαγή φόρου τεχνολογιών που είναι υπέρ του περιβάλλοντος, αφορολόγητα αποθεµατικά, µείωση συντελεστή καθαρού κέρδους, µείωση συντελεστή ΦΠΑ, αφαίρεση σχετικών δαπανών από τα κέρδη. Στην ερώτηση για τα ευνοϊκά φορολογικά κίνητρα για συγχωνεύσεις και εξαγορές απαντά θετικά το 38% των ερωτηθέντων µε το υψηλότερο ποσοστό (42%) να εµφανίζεται στη κατηγορία δεν ξέρω / δεν απαντώ. Οι προτάσεις για τις συγχωνεύσεις και εξαγορές εστιάζουν στη µείωση του φορολογικού συντελεστή και στη αφορολόγητη περίοδο (π.χ. για δύο χρόνια αφορολόγητη περίοδος). Υπέρ των φορολογικών κινήτρων για τις µεταβιβάσεις επιχειρήσεων τάσσεται το 49% των ερωτηθέντων ( /Ξ, /Α 38%) µε ενδιαφέρουσες µάλιστα προτάσεις όπως π.χ. : Άνευ φόρου στις οικογενειακές επιχειρήσεις, αφορολόγητη ή µικρή φορολογία για µεταβίβαση σε συγγενείς α και β βαθµού, δωρεάν 198

200 µεταβίβαση στα τέκνα, µείωση εξόδων µεταβίβασης (συµβολαιογραφικά και εφορίας) µηδενική φορολογία, να µη βγαίνει φόρος υπεραξίας, µεταβίβαση τουλάχιστον µε 50% χωρίς φόρο. Η συντριπτική πλειοψηφία των ΜΕ τάσσεται υπέρ της καταπολέµησης της φοροδιαφυγής (79% του συνόλου των ερωτηθέντων του δείγµατος). Στον αντίποδα ένα πολύ µικρό ποσοστό (7% του συνόλου των ερωτηθέντων του δείγµατος ) δεν επιθυµεί µέτρα κατά της καταπολέµησης της φοροδιαφυγής. Για το θέµα της καταπολέµησης της φοροδιαφυγής που ταλανίζει πολλές δεκαετίες τη χώρα µας, έγιναν αρκετές προτάσεις από τους ερωτηθέντες, οι οποίες παρουσιάζονται συγκεντρωτικά και συνθετικά ευθύς αµέσως. Οι επιχειρήσεις του δείγµατος προτείνουν για την καταπολέµηση της φοροδιαφυγής : Συνεχείς, ποιοτικότερους, αυστηρότερους, αµερόληπτους, αντικειµενικούς Ελέγχους σε όλες τις επιχειρήσεις, µικρές, µεσαίες και µεγάλες όλων των κλάδων της οικονοµίας. ίκαιο και σταθερό φορολογικό σύστηµα, απλοποίηση φορολογικής νοµοθεσίας, ίση µεταχείριση του κράτους προς όλους και αυστηρή εφαρµογή των νόµων για όλους, ελέγχοντες και ελεγχόµενους Φορολογική παιδεία από το σχολείο και εκπαίδευση του πολίτη για φορολογική συνείδηση και Κατάλληλη φορολογική πολιτική και πολιτική βούληση. Οι προτάσεις για τα φορολογικά µέτρα και για τη µεθοδολογία / τρόπους φορολογικών ελέγχων των επιχειρήσεων καταδεικνύουν ότι το εγχείρηµα της καταπολέµησης της φοροδιαφυγής απαιτεί πάνω από όλα την εφαρµογή κατάλληλης φορολογικής πολιτικής. Προτάσεις για την καταπολέµηση της φοροδιαφυγής Συνεχείς έλεγχοι, ακόµα και µέσω διαδικτύου Έλεγχοι στη πηγή Έλεγχοι εσόδων - εξόδων Έλεγχοι στον τελικό καταναλωτή Έλεγχοι στους υπαλλήλους των Έλεγχοι ΟΥ Έλεγχοι αισχροκέρδειας Αντικειµενικοί έλεγχοι και όχι κλείσιµο τετραετίας Αυστηρότεροι έλεγχοι σε «ειδικές κατηγορίες επιχειρήσεων» και κλάδους (πετρελαϊκές, ναυτιλιακές εταιρείες, µεγαλοεργολάβοι, εφοπλιστές) Έλεγχοι µέσω ΦΠΑ 199

201 Φορολογικά µέτρα Αύξηση φόρων (σε εφοπλιστές, πετρελαϊκές, ναυτιλιακές εταιρείες και µεγάλες επιχειρήσεις) Αύξηση φόρων σε διάφορες δραστηριότητες (διασκέδαση, ποτά, τσιγάρα, καζίνο, τυχερά παιχνίδια ) Κατάργηση του ΦΠΑ στα τιµολόγια παροχής υπηρεσιών (εκτός ΕΚΟ, κινητής τηλεφωνίας) Λιγότεροι φόροι στις µικρές επιχειρήσεις Επιβολή φόρων µε βάση τον κύκλο εργασιών Μείωση του φορολογικού συντελεστή Μείωση φορολογίας των εταιρειών Αποδοχή όλων των αποδείξεων εξόδων Φορολόγηση off shore εταιρειών Οριστικό κλείσιµο των φορολογικών χρήσεων Παρακολούθηση των εµπορευµάτων από την εισαγωγή τους Πληρωµή τιµολογίων µέσω τραπεζών Πληρωµή φόρων στο τέλος του έτους Πόθεν έσχες στις καταθέσεις Τέλος, σχετικά µε τα κίνητρα που θα µπορούσαν να επηρεάσουν θετικά στη µείωση του λειτουργικού κόστους των επιχειρήσεων διαπιστώνεται ότι η µεγάλη πλειοψηφία (7 στους 10) των ερωτηθέντων του δείγµατος επιθυµεί κάθε µορφής επιδότηση που επηρεάζει θετικά την λειτουργία της επιχείρησης, ενώ σε γενικές γραµµές, 1 στους 10 δεν θέλει καµία µορφή επιδότησης. 200

202 Πίνακας ΙΙΙ.8 Επιδότηση υφιστάµενων θέσεων εργασίας Πρόσληψη απασχολούµενων και κάλυψη ποσοστού (30%) του κόστους των αποδοχών Πρόσληψη απασχολούµενων και κάλυψη ασφαλιστικών και εργοδοτικών εισφορών Επιδότηση συνεχούς κατάρτισης εργαζόµενων Επιδότηση ενοικίων (µισθωµάτων) Επιδότηση κόστους δανεισµού Μέτρα µείωσης λειτουργικού κόστους ΝΑΙ ΟΧΙ Ξ/ Α ΣΥΝΟΛΟ ΙΙΙ.2 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΑΛΛΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΑΓΟΡΑΣ Η Έρευνα του Εθνικού Παρατηρητηρίου / ΕΟΜΜΕΧ για το έτος 2007 σηµείωνε ότι «η συντριπτική πλειοψηφία ( ~ 83%) των ΜΕ και ΠΜΕ χρησιµοποιεί ως πηγή χρηµατοδότησης τα ίδια κεφάλαια για την κάλυψη των χρηµατοοικονοµικών αναγκών τους και στη συνέχεια ως δεύτερη πηγή τον τραπεζικό δανεισµό και ότι ένα µεγάλο ποσοστό των ΜΜΕ (45% του συνόλου) θεωρεί ως δύσκολη ή σχετικά δύσκολη τη πρόσβαση στο χρηµατοπιστωτικό σύστηµα. Επιπλέον, υπογραµµίζεται στην ίδια έκθεση ότι οι συναλλακτικοί όροι (εξόφληση απαιτήσεων και υποχρεώσεων) είναι δυσµενείς για τις ΜΜΕ, αφού οι τελευταίες εξοφλούνται γρηγορότερα σε σχέση µε τις εισπράξεις κατά 1-1,5 µήνα, κάτι που επηρεάζει δυσµενώς, µεταξύ των άλλων, και τη ρευστότητα τους». Επίσης, µια άλλη έρευνα αγοράς που έγινε πριν την εµφάνιση της χρηµατοπιστωτικής κρίσης τον Σεπτέµβριο του 2008, που αφορούσε τους 201

203 νέους (έρευνα ΙΕΚ ΟΜΗ για τη στάση των νέων απέναντι στην επιχειρηµατικότητα «Νέες Μορφές Οργάνωσης Στοχευµένης Επιχειρηµατικότητας», Κοινοτική Πρωτοβουλία EQUAL 6/2008) καταγράφει τις 7 κυριότερες δυσκολίες που αντιµετωπίζουν οι νέοι για την ανάληψη επιχειρηµατικών πρωτοβουλιών, µεταξύ των οποίων, δύο αφορούν τη χρηµατοδότηση, ήτοι : έλλειψη ιδίων κεφαλαίων και δυσκολία πρόσβασης στο χρηµατοπιστωτικό σύστηµα. Σε πρόσφατη έρευνα αγοράς για λογαριασµό του ΕΒΕΑ, πολλές επιχειρήσεις δηλώνουν ότι η κρίση θα προκαλέσει, µεταξύ των άλλων, αύξηση αναγκών δανεισµού και αδυναµία κάλυψης ταµειακών αναγκών (σε ποσοστό 30,6 % του συνόλου των ερωτηθέντων) και για το λόγο αυτό ζητούν από την κυβέρνηση για την αντιµετώπιση των συνεπειών της κρίσης, µεταξύ των άλλων, την ενίσχυση του κρατικού ρόλου στις αγορές και την διόρθωση των στρεβλώσεων του χρηµατοπιστωτικού συστήµατος ( Έρευνα Πανελλαδική, 635 επιχειρήσεις, ΚΑΠΑ Research, 11-26/3/09) Ένας µεγάλος αριθµός επιχειρήσεων µελών του ΒΕΘ (57% του συνόλου των ερωτηθέντων) δηλώνει ότι δεν είναι καθόλου ικανοποιηµένος από την συνεργασία των τραπεζών για το πρόγραµµα του ΥΠΑΝ / ΤΕΜΠΜΕ που αφορά στην επιδότηση 100% του κόστους δανεισµού των κεφαλαίων κίνησης (έρευνα σε δείγµα 500 µελών του ΒΕΘ, Interview για λογαριασµό του ΒΕΘ 29/1-2/2/2009) Μια στις τέσσερις επιχειρήσεις έχουν προβλήµατα συνεργασίας µε τις Τράπεζες εκτιµούν τα µέλη του ΒΕΑ (Έρευνα σε δείγµα 450 επιχειρήσεων - µελών ΒΕΑ, Marc A.E., 27-28/11/08). Επίσης, τον Νοέµβριο του 2008 µία στις τέσσερις επιχειρήσεις (24,3 % στο σύνολο των ερωτηθέντων) ζήτησε δάνειο. Από αυτές το 1/3 δανείστηκε µε ίδιους όρους όπως σε προηγούµενα δάνεια, το 1/3 δανείστηκε µε δυσµενέστερους όρους, ενώ το υπόλοιπο 1/3 ή σε αντιστοιχία το 8,1% του συνόλου των ερωτηθέντων έλαβε αρνητική απάντηση. Μάλιστα στο ερώτηµα «πως αντιµετωπίζεται το πρόβληµα της χρηµατοδότησης» το 55% των ερωτηθέντων απάντησε «µε τη δηµιουργία Νέας Τράπεζας» και ακολουθούν «µε την εγγύηση και επιδότηση επιτοκίου από το κράτος» και «µε αύξηση της χρηµατοδότησης µε καλύτερους όρους από τις τράπεζες». Αλλά και σε ευρωπαϊκό επίπεδο παρατηρείται δυσκολία προσφυγής στη χρηµατοπιστωτική αγορά των ΜΜΕ και επιδείνωση των όρων χρηµατοδότησης τους. Πρόσφατη έρευνα αγοράς σε δείγµα 220 επιχειρήσεων κυρίως ΜΜΕ στην Ε.Ε. για λογαριασµό της Οργάνωσης Ευρωπαϊκών Επιµελητηρίων Εµπορίου και Βιοµηχανίας / Eurochambers (La Tribune 11/3/09) και στην ερώτηση «ποια είναι τα τρία βασικά προβλήµατα που αντιµετωπίζετε ως επιχείρηση» η απάντηση είναι η ακόλουθη: «η µακροοικονοµική αβεβαιότητα, η µείωση της ζήτησης και οι αυξανόµενες δυσκολίες προσφυγής στη χρηµατοδότηση». Έρευνα αγοράς στη Γαλλία, σε ιδιοκτήτες µικρών επιχειρήσεων που απασχολούν λιγότερους από 20 άτοµα (αριθµούν 2,5 εκατ. επιχειρήσεις που αντιπροσωπεύουν το 37% της συνολικής απασχόλησης στη Γαλλία), 202

204 στα πλαίσια του τριµηνιαίου Βαρόµετρου Ifop Fiducial (διεξαγωγή έρευνας , Le Figaro ) δείχνει ότι οι όροι χρηµατοδότησης για µικρές επιχειρήσεις ήταν σκληροί για το 22% των ερωτηθέντων (έναντι ποσοστού 11% τον Ιανουάριο 2008). Επίσης 8% των ερωτηθέντων είδαν τα όρια χρηµατοδότησης να µειώνονται ή ένα προσφάτως εγκριθέν δάνειο να ακυρώνεται. Σχεδόν το σύνολο των επιχειρήσεων (95% του συνόλου) θεωρεί ότι τα επιτόκια και οι προµήθειες είναι αρκετά ακριβά, ενώ το 78% των επιχειρήσεων εκτιµά ότι τα επιτόκια και οι προµήθειες θα αυξηθούν στο µέλλον για να καλυφθούν οι ζηµιές των τραπεζών που προήλθαν από τη χρηµατοπιστωτική κρίση. Στην ίδια έρευνα το 75% των τραπεζών φοβάται ότι θα αυξηθούν σηµαντικά το 2009 οι πτωχεύσεις πολύ µικρών επιχειρήσεων εξαιτίας κυρίως της µείωσης του κύκλου εργασιών τους. Για αυτό το λόγο οι τράπεζες θα είναι πολύ προσεκτικές στην αξιολόγηση των αιτηµάτων των ΠΜΕ ζητώντας περισσότερες εξασφαλίσεις. Την εκτίµηση αυτή των τραπεζών επιβεβαιώνει και άλλη µελέτη από τη µεγαλύτερη ασφαλιστική εταιρεία βραχυπρόθεσµων πιστώσεων την Euler Hermes SFAC, όπου προβλέπεται µάλιστα ότι το τρέχον έτος θα επιτευχθεί ιστορικό ρεκόρ πτωχεύσεων στη Γαλλία ( πτωχεύσεις έναντι το 2008, το 2007 και πτωχεύσεις το 1997 το υψηλότερο της τελευταίας δεκαπενταετίας). Σηµειωτέον ότι οι ΜΜΕ έχουν παράπονα και από τις εταιρείες ασφάλισης βραχυπρόθεσµων πιστώσεων, οι οποίες όχι µόνο επιβαρύνουν µε υψηλές προµήθειες όπως και οι τράπεζες, τις επιχειρήσεις, αλλά και µειώνουν ταυτόχρονα την πιστοληπτική τους διαβάθµιση / rating χωρίς οι τελευταίες να το γνωρίζουν, µε αποτέλεσµα οι προµηθευτές των ΜΜΕ που είναι γνώστες της κατάστασης αυτής να ζητούν άµεση πληρωµή µε την παράδοση των εµπορευµάτων, κάτι που επιδεινώνει ακόµη περισσότερη την χρηµατοοικονοµική κατάσταση των ΜΜΕ. Εν κατακλείδι, όλες οι έρευνες αγοράς µετά τον Σεπτέµβριο του 2008 δείχνουν ότι οι ΜΜΕ δυσκολεύονται έτι περισσότερο να προσεγγίσουν το χρηµατοπιστωτικό σύστηµα και οι όροι δανεισµού τους (κόστος επιτοκίου, περιθωρίου, προµήθειες και ζητούµενες εξασφαλίσεις) καθίστανται δυσµενέστεροι και ως εκ τούτου ζητείται και απαιτείται η παρέµβαση του κράτους ώστε να διορθωθεί η στρέβλωση του χρηµατοπιστωτικού συστήµατος. ΙΙΙ.3 ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΥΠΟ ΟΜΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΦΟΡΕΩΝ, ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΩΝ Τα τελευταία πέντε (5) έτη, δηλαδή από τις αρχές του 2004 και µετέπειτα, δεν προωθήθηκε εκ µέρους της Πολιτείας η δηµιουργία νέου χρηµατοοικονοµικού µηχανισµού / σχήµατος / συστήµατος / φορέα / εταιρείας που θα µπορούσε να συµπληρώσει τις υφιστάµενες χρηµατοπιστωτικές και χρηµατοδοτικές υποδοµές της χώρας µας και κατ 203

205 επέκταση να διαδραµατίσει σηµαντικό ρόλο στην κάλυψη χρηµατοοικονοµικών αναγκών των ελληνικών ΜΜΕ. Ακόµη, για την αντιµετώπιση της χρηµατοπιστωτικής κρίσης και / ή της υπέρβασης της οικονοµικής κρίσης δεν έχει γίνει τουλάχιστον µέχρι την περίοδο που ολοκληρώθηκε και παραδόθηκε η παρούσα µελέτη (Μάιος 2009) καµία σχετική ανακοίνωση εκ µέρους της Κυβέρνησης για τη δηµιουργία κάποιου νέου φορέα / µηχανισµού κλπ υπέρ των ΜΜΕ. Αντίθετα πολλοί φορείς, επιµελητήρια και πολιτικοί οργανισµοί έχουν προτείνει κατ επανάληψη µετά την εµφάνιση στη χώρα µας της χρηµατοπιστωτικής κρίσης, δηλαδή µετά τον Σεπτέµβριο 2008, τη δηµιουργία «νέου φορέα στήριξης των ΜΜΕ» όπως φαίνεται ενδεικτικά στον παρακάτω πίνακα : ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΦΟΡΕΑ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΜΜΕ Φορέας Πρόταση Β.Ε.Α. 74 ηµιουργία Τράπεζας Μικρών Επιχειρήσεων (ΜΕ) µε συµµετοχή του κράτους και αποκλειστική δραστηριότητα τη χρηµατοδότηση των ΜΕ Ε.Ε.Θ. 75 Μετατροπή Επιµελητηρίων σε Οργανισµούς παροχής Μικροπιστώσεων µε τη χρηµατοδότηση της ΕΤΕπ και του Ελληνικού ηµοσίου ΓΣΕΒΕΕ 76 Ίδρυση Τράπεζας για χορήγηση ανείων και Εγγυήσεων σε ΜΕ µε συµµετοχή και έλεγχο του κράτους και ιδιωτικών κεφαλαίων. Ανάλογες δοµές υπάρχουν στη Αυστρία, Σουηδία, Φινλανδία. Πιθανά αυτή είναι η µετεξέλιξη του ΤΕΜΠΜΕ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ 77 ιεύρυνση του ρόλου του ΤΕΜΠΜΕ και µετατροπή του σε Ταµείο Στήριξης των ΜΜΕ σε συνεχή βάση και δηµιουργία ειδικού Ταµείου Αναχρηµατοδότησης Επιχειρήσεων µέσω του ΤΕΜΠΜΕ για την παροχή δανείων σε επιχειρήσεις µε ευνοϊκούς όρους και εγγύηση του Ελληνικού ηµοσίου 74 ΚΕΡ ΟΣ, ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ, ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ, ,ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ,

206 ΕΜΠΟΡΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΕΙΡΑΙΑ 78 Το ΤΕΜΠΜΕ να εξελιχθεί σε τράπεζα µικρών επιχειρήσεων ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΩΝ 79 Σταδιακή µετατροπή του ΤΕΜΠΜΕ σε ένα ειδικό, ευέλικτο και χαµηλού λειτουργικού κόστους χρηµατοπιστωτικό οργανισµό, για τα µικρά, αποκλειστικά, επιχειρηµατικά µεγέθη, µε παράλληλη αύξηση του κεφαλαίου και διεύρυνση των προγραµµάτων του. Για τη µείωση του κόστους των παρεχόµενων υπηρεσιών, οι υπηρεσίες του ΤΕΜΠΜΕ, θα µπορούσαν στην επαρχία να στεγάζονται στα κτήρια των επιµελητηρίων. ηµιουργία Τράπεζας ΜΜΕ δηµοσίου χαρακτήρα, µε πρότυπο το ΤΕΜΠΜΕ, η οποία στην πρώτη φάση θα αντλήσει κεφάλαια από τον κρατικό προϋπολογισµό. Στην περιφέρεια η ανάπτυξη της Τράπεζας θα αποτελεί ευθύνη των Επιµελητηρίων, τα οποία θα φροντίσουν για τη στέγασή της. ΠΑΣΟΚ 80 Αναµόρφωση του ΤΕΜΠΜΕ µε τριπλασιασµό των κεφαλαίων του και αλλαγή των όρων λειτουργίας του ΣΥΡΙΖΑ 81 ΤΑΧΥ ΡΟΜΙΚΟ ΤΑΜΙΕΥΤΗΡΙΟ 82 ηµιουργία τράπεζας ή µε τη µετεξέλιξη ηµόσιων Τραπεζών (π.χ. ΤΤ) ή µε τη µετεξέλιξη ΤΕΜΠΜΕ ή µε τη δηµιουργία νέας τράπεζας µε ειδικό σκοπό την κάλυψη µε ευνοϊκή χρηµατοδότηση των αναγκών των ΜΜΕ, την ενίσχυση των µικροµεσαίων του αγροτικού τοµέα και των συνεταιρισµών. ηµιουργία ενός distress fund (Ταµείου) υπό την αιγίδα τoυ ΕΒΕΑ µε κεφάλαια τραπεζών, που θα χορηγούν δάνεια σε µικρές επιχειρήσεις που δεν πληρούν τα τραπεζικά κριτήρια. 78 ΚΕΡ ΟΣ, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, , ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ ΕΘΝΟΣ, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ,

207 Σηµειώσεις : Η ΓΣΕΕ έχει προτείνει τη δηµιουργία ενός «Ταµείου Ανάπτυξης και Ανασυγκρότησης (και διάσωσης) Επιχειρήσεων και κλάδων» µε τη χρήση κεφαλαίων από το πακέτο στήριξης του χρηµατοπιστωτικού συστήµατος, ύψους 28 δισ. ευρώ µε στόχο την στήριξη κυρίως µεγάλων και µεσαίων επιχειρήσεων που πλήττονται από την κρίση 83 Το ΠΑΣΟΚ επίσης έχει προτείνει: o o την δηµιουργία «Ειδικού Ταµείου Αναχρηµατοδότησης» µε σκοπό όπου οι τράπεζες χρησιµοποιούν κεφάλαια από το πακέτο στήριξης των 28 δισ. ευρώ να «δεσµεύονται» ώστε να χορηγούν, µεταξύ άλλων, νέα ή αναχρηµατοδοτούµενα δάνεια σε ΜΜΕ και νοικοκυριά µε βάση διάφορα κριτήρια και σε εξαγωγείς µε ευνοϊκούς όρους 84 καθώς και τη δηµιουργία ενός πυλώνα τραπεζών (ΕΤΕ, ΑΤΕ, ΤΤ, ΤΠ, Αττικής) που θα λειτουργούν στη σφαίρα του ηµοσίου, θα έχουν ειδικό ρόλο και θα εγγυώνται παραγωγικές επενδύσεις 85 όπως Kαι η Κεντρική Ένωση Επιµελητηρίων Ελλάδος 86 προτείνει επίσης τη δηµιουργία ενός κρατικού τραπεζικού πυλώνα (ΕΤΕ, ΑΤΕ, Αττικής). Από τις παραπάνω προτάσεις διαπιστώνεται ότι µετά την εµφάνιση της χρηµατοπιστωτικής κρίσης όλοι οι φορείς ζητούν την ενδυνάµωση του υφιστάµενου ελληνικού χρηµατοοικονοµικού συστήµατος µε την δηµιουργία ενός φορέα στήριξης των ΜΜΕ : είτε µε την διεύρυνση του ρόλου της ΤΕΜΠΜΕ και τη µετατροπή του σε Χρηµατοπιστωτικό Οργανισµό είτε µε την δηµιουργία ενός νέου Χρηµατοπιστωτικού και Χρηµατοδοτικού Ιδρύµατος 83 ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, , ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ, , ΒΗΜΑ, ΒΗΜΑ, , ΕΘΝΟΣ ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΉ, , ΕΘΝΟΣ, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

208 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙV ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 207

209 IV. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Οι ελληνικές ΜΕ δυσκολεύονται να αντλήσουν κεφάλαια από την χρηµατοπιστωτική και χρηµατοδοτική αγορά αναγκαία για την ίδρυση και / ή την ανάπτυξή τους. Ένας σηµαντικός αριθµός αιτηµάτων τους (στην έρευνα αγοράς του ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ ανέρχεται στο 18% των αιτηµάτων υφιστάµενων επιχειρήσεων) απορρίπτονται από το τραπεζικό σύστηµα για έναν ή περισσότερους λόγους που αφορούν την «πιστοληπτική διαβάθµιση» της ΜΕ (π.χ. µικρό µέγεθος και µικρός κύκλος εργασιών σε συνάρτηση µε την επιχείρηση ενός ατόµου ή µιας µειωµένης σε αριθµό στελέχωσης της, που πολλαπλασιάζουν τους κινδύνους αποτυχίας, τάση µη διαχωρισµού της ιδιωτικής µε την εταιρική / επιχειρηµατική περιουσία και αδυναµία παροχής επαρκών εξασφαλίσεων, ελλιπής πληροφόρηση για την οικονοµική κατάσταση της ΜΕ, απουσία στρατηγικής για το µέλλον της επιχείρησης και έλλειψη επιχειρηµατικού προγράµµατος, δυσανάλογα υψηλό χρέος ως προς τα κέρδη ή τον κύκλο εργασιών, δυσµενή στοιχεία από τη προηγούµενη εµπειρία / συνεργασία κλπ.) Εκτός όµως από την απόρριψη των αιτηµάτων των ΜΕ, η χρηµατοδότηση αυτών γίνεται µε δυσµενείς όρους συγκριτικά µε τις µεσαίες ή µεγάλες επιχειρήσεις λόγω κυρίως του γεγονότος ότι τα µικρά σε ύψος δάνεια που χορηγούνται στις ΜΕ έχουν υψηλό κόστος διαχείρισης και παρακολούθησης και κατατάσσονται ως επί το πλείστον στην λιανική τραπεζική, δηλαδή αξιολογούνται µε κριτήρια και φιλοσοφία δανείων προς νοικοκυριά και όχι δανείων προς επιχειρήσεις. Επιπρόσθετα, οι όροι δανεισµού των ελληνικών µικρών επιχειρήσεων είναι δυσµενέστεροι σε σχέση µε τους αντίστοιχους όρους των µικρών επιχειρήσεων στις περισσότερες χώρες της ζώνης του ευρώ. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι το µέσο κόστος άντλησης των κεφαλαίων των ελληνικών τραπεζών είναι υψηλό, για λόγους που σχετίζονται µε την πιστοληπτική διαβάθµιση της χώρας µας και των ελληνικών τραπεζών, µε το λειτουργικό κόστος και την δοµή των ελληνικών χρηµατοπιστωτικών ιδρυµάτων, µε το µεγάλο χρονικό διάστηµα που απαιτείται για την εκποίηση των ασφαλειών που κατέχουν οι τράπεζες καθώς και µε το µεγαλύτερο σχετικά ποσοστό καθυστερήσεων που εµφανίζεται επί του συνολικού ποσού των δανείων. Στα παραπάνω θα πρέπει να προστεθεί και το γεγονός ότι χιλιάδες ΜΕ, που δεν πληρούν τα κριτήρια δανειοδότησης από το χρηµατοπιστωτικό σύστηµα, χρηµατοδοτούνται από µεγαλύτερες επιχειρήσεις µέσω του «συστήµατος των µεταχρονολογηµένων επιταγών» (σύστηµα που «διαχειρίζεται», σε ετήσια βάση, δεκάδες δισ. ευρώ), κάτι που διευκολύνει τις ΜΕ και τις συναλλαγές τους αλλά µε ένα αρκετό υψηλό κόστος επιβάρυνσης που σίγουρα δυσκολεύει την αναπτυξιακή τους πορεία. Επιπλέον, πολλές φορές τα προϊόντα της ελληνικής αγοράς δεν είναι τα πλέον κατάλληλα για τις ανάγκες των ελληνικών ΜΕ ή µε άλλα λόγια η χώρα µας δεν διαθέτει αναπτυγµένες χρηµατοοικονοµικές υποδοµές που θα αναβάθµιζαν και θα συµπλήρωναν το υφιστάµενο χρηµατοπιστωτικό σύστηµα, ούτε ένα µέσο στήριξης των ΜΕ µε σκοπό να: 208

210 Βοηθάει τις ΜΕ να ανταγωνίζονται µε ίσους όρους τις ελληνικές µεσαίες και µεγάλες επιχειρήσεις καθώς και τις ευρωπαϊκές οµοειδείς ΜΕ Επικουρεί και να συµπληρώνει µε τα προϊόντα του το χρηµατοπιστωτικό και χρηµατοδοτικό σύστηµα της χώρας Αποτελεί ένα εθνικό αναπτυξιακό εργαλείο Επίσης, η χρηµατοπιστωτική κρίση έχει δηµιουργήσει αφενός µεν συνθήκες πιστωτικής ακρίβειας για αυτούς που δανείζονται (µε νέα δάνεια ή µε αναχρηµατοδότηση παλαιών δανείων) ή πιστωτικής ασφυξίας γι αυτούς που απορρίπτονται τα αιτήµατά τους ή µειώνεται το ύψος του αιτούµενου δανείου, µε αποτέλεσµα να εµφανίζονται έντονα πάλι κρούσµατα τοκογλυφίας. Εποµένως, κρίνεται σκόπιµο να δροµολογηθούν όλες εκείνες οι απαραίτητες ενέργειες ώστε να δηµιουργηθεί και στη χώρα µας, όπως συµβαίνει στα περισσότερα κράτη της Ε.Ε., ένας ειδικός φορέας στήριξης των ΜΕ, ειδικά τώρα που η χώρα µας διέρχεται µία σοβαρή χρηµατοπιστωτική και οικονοµική κρίση. Κρίνεται δε αναγκαία η δηµιουργία ενός ειδικού φορέα στήριξης των ΜΕ, αφού προβλέπεται ότι η κρίση θα οδηγήσει σε νέες µεθόδους παραγωγής, προώθησης και πώλησης προϊόντων, σε µία νέα οικονοµική τάξη πραγµάτων µε την συνύπαρξη του κράτους αφενός, της οικονοµίας και της κοινωνίας αφετέρου καθώς και στην υποχρέωση του κράτους λόγω των υπερβολικών ελλειµµάτων (δηµοσιονοµικού, εµπορικού ισοζυγίου, ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών), του υψηλού δηµόσιου χρέους και των χρόνιων µικρο και µακροοικονοµικών παθογενειών να «προστατεύσει» τις επιχειρήσεις και τις επενδύσεις που θα παράγουν τα µεγαλύτερα κοινωνικοοικονοµικά πολλαπλασιαστικά αποτελέσµατα, θα προωθήσουν την «πράσινη ανάπτυξη» καθώς και την παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών της νέας ζήτησης και της νέας οικονοµίας 87. Κρίνεται δε επιτακτική η ίδρυση ενός φορέα στήριξης των ΜΕ διότι το µέλλον της χώρας µας εξαρτάται και από την πορεία των ΜΕ. εν πρέπει να λησµονούµε ότι οι µεγάλες εταιρείες αναγκασµένες να αντιµετωπίσουν τον διεθνή ανταγωνισµό κάνουν επενδύσεις εντάσεως τεχνολογίας και κεφαλαίων στη χώρα µας, ενώ µερικές επενδύουν παράλληλα και στο εξωτερικό (π.χ. Βαλκανικές χώρες κ.λπ) µε αποτέλεσµα να χάνουν σταδιακά µερίδιο στην ελληνική αγορά εργασίας. Επιπλέον κατά καιρούς, οι µεγάλες εταιρείες «απειλούν» ότι σε περίπτωση µη ευνοϊκών γι αυτές µέτρων οικονοµικής πολιτικής θα αποχωρήσουν από την ελληνική αγορά. Αντίθετα οι ΜΕ επενδύουν στη χώρα µας, δηµιουργούν νέες θέσεις εργασίας, και δεν δηµιουργούν καταστάσεις ολιγοπωλίου και µονοπωλίου στρεβλώνοντας την οικονοµική ισορροπία. 87 Ο φορέας αυτός θα πρέπει να αποτελέσει ένα από τα βασικά εργαλεία του νέου αναπτυξιακού µοντέλου που χρειάζεται η χώρα µας, που θα επιτρέψει όχι µόνο την αναβάθµιση της χρηµατοοικονοµικής τεχνικής (financial engineering) αλλά και της κοινωνικοοικονοµικής τεχνικής (social economic engineering) στην πατρίδα µας. Ένα νέο αναπτυξιακό µοντέλο που θα πρέπει να στοχεύει στην ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονοµίας, στην µικρο και µακροοικονοµική προσαρµογή της και στη βελτίωση των κοινωνικών και οικονοµικών υποδοµών. 209

211 Την ίδρυση ενός νέου φορέα στήριξης των ΜΕ προτείνουν και όλα τα επιµελητήρια της χώρας καθώς και άλλοι φορείς και πολιτικά κόµµατα. Επιπρόσθετα από την έρευνα αγοράς του ΙΜΕ / ΓΣΕΒΕΕ προκύπτει ότι η συντριπτική πλειοψηφία, περίπου 80% των ερωτηθέντων επιχειρηµατιών απαντά θετικά στην αναγκαιότητα ίδρυσης ενός νέου φορέα στήριξης των ΜΕ. Αλλά και στα συµπεράσµατα «Σκέψου πρώτα σε µικρή κλίµακα Μια Πράξη για τις Μικρές Επιχειρήσεις στην Ευρώπη» του Συµβουλίου της ΕΕ (Συνεδρίαση 2891 του Συµβουλίου Ανταγωνιστικότητα, Εσωτερική Αγορά, Τεχνολογία, Έρευνα, 1-2 εκεµβρίου 2008) αναφέρεται ότι «θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη έµφαση στη βελτίωση πρόσβασης των ΜΕ στη χρηµατοδότηση µε σκοπό να αντιµετωπιστούν από την Επιτροπή, τα κράτη-µέλη, την ΕΤΕπ και το ΕΤΑΕ οι ανεπάρκειες της αγοράς που υπονοµεύουν την πρόσβαση των ΜΕ στη χρηµατοδότηση. Ως εκ τούτου, ο όγκος των δανείων από την ΕΤΕπ προς τους δανειοδοτικούς οργανισµούς για την αντιµετώπιση των αναγκών των ΜΕ θα διπλασιαστεί και θα ανέλθει στο επίπεδο των 30 δισ. ευρώ για την περίοδο Τα κράτη-µέλη πρέπει να ενθαρρύνουν τα πιστωτικά ιδρύµατα και τις τράπεζες να συµµετάσχουν στις µελλοντικές προσπάθειες να προωθηθεί εκ νέου η οικονοµία και στην περίπτωση που δεν είναι σε θέση να ανταποκριθούν πλήρως στις ανάγκες των ΜΕ, τα κράτη-µέλη να εξετάσουν τον καλύτερο τρόπο µε τον οποίο θα υποστηρίξουν τις επιχειρήσεις και µάλιστα µε τις µορφές των πιστώσεων, εγγυήσεων, αυτοχρηµατοδότησης και ενδιάµεσης χρηµατοδότησης, πάντα βέβαια σύµφωνα µε τους κανόνες της ΕΕ και τους υφιστάµενους κανόνες κρατικών ενισχύσεων. Με την βοήθεια της ΕΤΕπ θα πρέπει να γίνει καλύτερη κάλυψη των χρηµατοοικονοµικών αναγκών των ΜΜΕ ιδίως στη χρηµατοδότηση επενδύσεων σε άυλα αγαθά, ενώ παράλληλα θα πρέπει να εισαχθεί ένας µηχανισµός για τον καταµερισµό του κινδύνου µε τις εµπορικές τράπεζες, ιδίως µέσω υβριδικών δανείων». Στο ερώτηµα που θα µπορούσε να τεθεί: «ποιος είναι ο καταλληλότερος µηχανισµός στήριξης των ΜΕ» η απάντηση είναι : «αυτός που θα καταφέρει αφενός µεν να βοηθήσει, υποστηρίξει πολύ µεγάλο αριθµό ΜΕ, αφετέρου δε να δηµιουργεί πολλαπλασιαστικά οφέλη, να κατανέµει ορθολογικά τον κίνδυνο των ΜΕ και να µειώνει το κόστος των δανείων τους». ηλαδή ένας ειδικός πιστοδοτικός φορέας και όχι οι απαραίτητες πολλές φορές αλλά «στατικές» επιχορηγήσεις και επιδοτήσεις, που τόσο στη χώρα µας όσο και στο εξωτερικό φαίνεται να µην δηµιουργούν τα προσδοκώµενα οφέλη και να δίδονται πολλές φορές σε επιχειρήσεις που δεν τις έχουν ανάγκη. 210

212 Βέβαια, πριν οριοθετηθούν οι βασικές κατευθύνσεις του ειδικού αυτού φορέα θα µπορούσαν να τεθούν ορισµένα ερωτήµατα που χρήζουν και απαντήσεων, του τύπου: Ερωτήσεις Είναι αναγκαία η ίδρυση ενός ειδικού πιστοδοτικού φορέα ΜΕ στη χώρα µας ; Απαντήσεις Ναι, διότι µέχρι στιγµής τα υποστηρικτικά συστήµατα των ΜΕ στη χώρα µας (επιχορηγήσεις, επιδοτήσεις, αναπτυξιακοί νόµοι, κρατικοί φορείς, κ.λπ) δεν έχουν αποδώσει τα αναµενόµενα. Είναι αναγκαία η συµµετοχή του Ελληνικού ηµοσίου στον ειδικό αυτό φορέα ; Ναι, διότι οι φορείς αυτοί έχουν ως αποστολή την ίδρυση και προώθηση ΜΕ που ενέχουν τους υψηλότερους κινδύνους στην αγορά και µε την συµµετοχή του κράτους επιτυγχάνεται, µεταξύ των άλλων, ορθολογικότερη κατανοµή του κινδύνου µεταξύ όλων των ενδιαφερόµενων µερών ( ηµόσιο, ΜΜΕ, Τράπεζες), ενώ ταυτόχρονα αποκτά κύρος ο φορέας. ύναται το Ελληνικό ηµόσιο να χρηµατοδοτήσει την ίδρυση ενός τέτοιου φορέα ; Ναι, διότι το Ελληνικό ηµόσιο παρέχει κάθε χρόνο επιχορηγήσεις, επιδοτήσεις κλπ εκατοντάδων εκατοµµυρίων ευρώ και ως εκ τούτου ένα µέρος των κεφαλαίων αυτών θα µπορούσε να χρησιµοποιηθεί για την ίδρυση και λειτουργία του φορέα Ποιοι άλλοι εκτός από το κράτος θα µπορούσαν να είναι µέτοχοι ; Πλην του Ελληνικού ηµοσίου θα µπορούσαν να είναι µέτοχοι και φορείς του ιδιωτικού τοµέα (Τράπεζες, Ασφαλιστικές Εταιρείες κλπ) έστω και µε µικρή σχετικά συµµετοχή για να «αγκαλιαστεί» από όλους ο εν λόγω φορέας ύναται ένας πιστοδοτικός φορέας ΜΕ να συγχρηµατοδοτηθεί και από την Ε.Ε. ; Ναι, κάτω από ορισµένες προϋποθέσεις. 211

213 Με ποιο αρχικό κεφάλαιο µετοχικό κεφάλαιο θα µπορούσε να ξεκινήσει τη λειτουργία του ένας πιστοδοτικός φορέας ΜΕ στη χώρα µας ; Αυτό δεν είναι δυνατόν να απαντηθεί στην παρούσα φάση διότι χρειάζεται ειδική µελέτη βιωσιµότητας και Business Plan. εν είναι δυνατόν να απαντηθεί το ερώτηµα αυτό αν δεν προσδιοριστούν τουλάχιστον η στρατηγική και η οργάνωση του φορέα, το αναµενόµενο µερίδιο τη αγοράς, τα προϊόντα, η σύνθεση και οι όροι αυτών, η µορφή διαχείρισης τυχόν κεφαλαίων εγγυήσεων, ο συντελεστής φερεγγυότητας του φορέα κ.λπ. Κατ αρχήν θα µπορούσε να λεχθεί ότι το αρχικό µετοχικό κεφάλαιο πρέπει να είναι σχετικά υψηλό για να προσδώσει εµπιστοσύνη στην αγορά και να καλύψει από την εκκίνησή του µεγάλο αριθµό ΜΕ. Ο Φορέας αυτός για να καταστεί εργαλείο αποτελεσµατικό, θα πρέπει να έχει τουλάχιστον τα εξής χαρακτηριστικά : Να είναι συµπληρωµατικός και µη ανταγωνιστικός στο χρηµατοπιστωτικό και χρηµατοοικονοµικό σύστηµα της χώρας µας και σε κρατικούς φορείς Να είναι ελάχιστα δαπανηρός για το κράτος και σε βάθος χρόνου βιώσιµος και κερδοφόρος Να είναι προσανατολισµένος στην κάλυψη πραγµατικών αναγκών των ΜΕ καθώς και σε προϊόντα και υπηρεσίες της νέας οικονοµίας. Επιπρόσθετα, απαιτείται ο Φορέας να προσφέρει µια σειρά έξυπνων και κατάλληλων προϊόντων, για τις ανάγκες των ελληνικών ΜΕ, λαµβάνοντας υπόψη και τα αποτελέσµατα της έρευνας αγοράς του ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ, όπου οι επιχειρηµατίες προσδοκούν από τον νέο φορέα µία στήριξη µε περισσότερα και µε ευνοϊκότερους όρους - προϊόντα και υπηρεσίες από αυτά που προσφέρονται σήµερα από τους υφιστάµενους χρηµατοπιστωτικούς φορείς. 212

214 Τρίπτυχο Αποτελεσµατικότητας Φορέα Συµπληρωµατικός και µη ανταγωνιστικός του τραπεζικού συστήµατος Βιώσιµος και κερδοφόρος Αναπτυξιακός Σηµαίνει συνδυασµός προϊόντων και. Ενδεικτικά ανείων Εγγυήσεων και αντεγγυήσεων Συγχρηµατοδότησης Αναχρηµατοδότησης Συµµετοχών (V.C.)..Κάλυψη κενών ελληνικής αγοράς Ενδεικτικά Επιχειρηµατικά δάνεια χωρίς εγγυήσεις ή χωρίς επαρκείς εγγυήσεις Επιχειρηµατικά δάνεια υποκατάστατα του V.C. / υβριδικά δάνεια Επιχειρηµατικά δάνεια, µικροδάνεια και µεσοδάνεια µε ευνοϊκούς όρους Εγγυήσεις, αντεγγυήσεις, συνεγγυήσεις, κοινοπρακτικές εγγυήσεις για οικονοµικούς κινδύνους και δραστηριότητες ΜΕ στη Ελλάδα Φθηνά επιχειρηµατικά δάνεια µε επιτόκιο χαµηλότερο κατά 50% του µέσου επιτοκίου της αγοράς Επιπλέον, για να είναι βιώσιµος ο Φορέας αυτός απαιτείται, µεταξύ των άλλων, η εφαρµογή µιας έξυπνης πολιτικής, ικανής να µειώσει στο ελάχιστο τους αναλαµβανόµενους κινδύνους. Βέβαια η επίτευξη ορθολογικής διασποράς των κινδύνων του φορέα θα µπορούσε να επιτευχθεί µε : Την υιοθέτηση ορθολογικής πιστοδοτικής πολιτικής για την χορήγηση των πιστοδοτήσεων Τον προσδιορισµό ενός ανώτατου αλλά χαµηλού ορίου πιστοδότησης σε κάθε επιχείρηση Την παροχή προϊόντων σε όλα τα στάδια του επιχειρηµατικού κύκλου των ΜΕ Τη παροχή των προϊόντων σε όλους τους κλάδους Την κάλυψη µε εξασφαλίσεις µεγάλου ποσοστού των πιστοδοτήσεων του Την παροχή αποζηµίωσης, σε περίπτωση εγγυήσεων, µόνο της τελικής ζηµιάς και µετά από όλες τις ενέργειες των τραπεζών 213

215 Τη παροχή προϊόντων µε βραχυπρόθεσµη και µεσοµακρόθεσµη διάρκεια Την κάλυψη µέρους του συνολικού κινδύνου των ΜΕ και των επιχειρηµατικών εγχειρηµάτων, µέσω συνεργιών και κοινοπρακτικών προϊόντων. Τέλος, ο φορέας για να επιτύχει την αποστολή του, δηλαδή την ίδρυση και ανάπτυξη των ελληνικών ΜΕ οφείλει σύµφωνα µε τις απόψεις των επιχειρηµατιών, (βλέπε έρευνα αγοράς του ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ) να στοχεύσει στην στήριξη (οικονοµική, ενηµερωτική, συµβουλευτική ) των ΜΕ και να διακατέχεται από ευελιξία, αµεσότητα και ταχύτητα (γρήγορες λύσεις, απλούστευση δικαιολογητικών, λιγότερη γραφειοκρατία). Εν κατακλείδι, σε πολλές χώρες έχουν δηµιουργηθεί κατάλληλα πιστοδοτικά συστήµατα για ΜΕ ανάλογα µε την αναπτυξιακή στρατηγική και το εθνικό συµφέρον τους και σύµφωνα µε τις ανάγκες των ΜΕ. Αντίθετα στην Ελλάδα δεν υπάρχει εδικός πιστοδοτικός φορέας ΜΕ, µολονότι οι επιχειρήσεις αυτές αποτελούν βασικό πυρήνα ανάπτυξης και προόδου της χώρας µας. Αν λάβουµε υπόψη τις βασικές µακροοικονοµικές ανισορροπίες της χώρας (ανεργία, έλλειµµα εµπορικού ισοζυγίου, έλλειµµα ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, δηµοσιονοµικό έλλειµµα, δηµόσιο χρέος), τα αποτελέσµατα ερευνών αγοράς και τις κατευθυντήριες γραµµές της Ε.Ε., την ελληνική και διεθνή εµπειρία από τα συστήµατα / προγράµµατα υποστήριξης των ΜΕ, καταλήγουµε στο συµπέρασµα ότι στη σηµερινή δυσµενή οικονοµική συγκυρία είναι περισσότερο από αναγκαία η ίδρυση ειδικού πιστοδοτικού φορέα στήριξης και ανάπτυξης των ελληνικών ΜΕ. Επειδή ένας τέτοιος φορέας θα µπορούσε να αποτελέσει βασικό εργαλείο για την επιτυχή εφαρµογή ενός νέου µοντέλου οικονοµικής και κοινωνικής ανάπτυξης που έχει ανάγκη η χώρα µας. Προϋπόθεση sine qua non για την ίδρυση και την επιτυχή λειτουργία αυτού του Φορέα είναι η συµµετοχή του Ελληνικού ηµοσίου 88, διότι έτσι θα υπάρξει τουλάχιστον στην εκκίνησή του εµπιστοσύνη στο νέο φορέα. 88 Πρόσφατη έρευνα (Ναυτεµπορική , Ανοικτό Φόρουµ 2009 του ΣΕΒ, Έρευνα MRB) δείχνει ότι το 51,4% των ερωτηθέντων θεωρεί ότι η αναβάθµιση της ελληνικής οικονοµίας είναι εφικτή µε µεγαλύτερο ρόλο και ενίσχυση του κράτους στην αγορά 214

216 ΦΟΡΕΑΣ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΜΙΚΡΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ 89 Αποστολή Στήριξη, ανάπτυξη των ελληνικών ΜΕ Σκοπός Κάλυψη αναγκών για κεφάλαια και εγγυήσεις Στόχος Συµπληρωµατικός στο ελληνικό χρηµατοπιστωτικό σύστηµα και στα προγράµµατα της Ε.Ε./ EIF (Jeremie, Jasmin κ.λπ) Μετοχική σύνθεση Πολυµετοχική (πλειοψηφία κράτος) Προϊόντα - υπηρεσίες Κάλυψη δραστηριοτήτων ΜΕ στην Ελλάδα Παροχή µίγµατος χρηµατοοικονοµικών προϊόντων (εγγυήσεων, δανείων, συµµετοχών και συµβουλευτικών υπηρεσιών) άνεια Κεφάλαια κίνησης και µ/µ δάνεια µε ή χωρίς εγγυήσεις Μικροδάνεια και µεσοδάνεια Εγγυήσεις και αντεγγυήσεις για οικονοµικούς κινδύνους Επενδυτικά δάνεια, κεφάλαια κίνησης, προκαταβολές αναδόχων δηµοσίων έργων, leasing, factoring, VC., κ.λπ Συµµετοχές Σε όλες τις ΜΕ Ειδικοί στόχοι αγορά Νέο-ιδρυόµενες και υφιστάµενες ΜΕ Υγιείς, µε κρίση ρευστότητας ΜΕ Ειδικές περιοχές (νησιωτικές, φθίνουσες) 89 Ο τρόπος ίδρυσης του φορέα, το µετοχικό κεφάλαιο αυτού, τα προϊόντα, η σύνθεση και οι όροι αυτών των προϊόντων, το οργανωτικό λειτουργικό σχήµα του κ.λπ θα προκύψουν από ειδική µελέτη και ειδικό Business Plan. 215

217 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΜΕΛΕΤΕΣ - ΕΡΕΥΝΕΣ 1. Interreg III B, Medocc, Go-Network, Credit Guarantee Organization Strategy Policy, Risk Management TEMPME S.A., October 2007, Dr.Alexandros Paparsenos, Evangelia Stavrinaki 2. ΤΕΜΠΜΕ Α.Ε., Ετήσιες Εκθέσεις 2004,2005,2006,2007, Κεφ. Ι, Υπεύθυνος Σύνταξης ρ. Αλέξανδρος Παπαρσένος 3. Interaction A.E., Αµοιβαίες Εγγυήσεις, Μελέτη Σκοπιµότητας για ίδρυση ΕΑΕ στη Ελλάδα, εκέµβριος 1993, Υπεύθυνος Έργου ρ. Αλέξανδρος Παπαρσένος 4. Ένωση Ελληνικών Τραπεζών, Μελέτη για τη σύσταση Ελληνικού Ταµείου Ασφάλισης Πιστοδοτήσεων και Επενδύσεων, Ιανουάριος 1997, Εθνική Μελετητική Συµβουλευτική, ρ. Αλέξανδρος Παπαρσένος 5. Ένωση Ελληνικών Τραπεζών, «Επιχειρησιακό Σχέδιο Φορέα Στήριξης και ανάπτυξης ελληνικών ΜΜΕ», Ιανουάριος 2000, ΕΤΕΒΑ, ρ. Αλέξανδρος Παπαρσένος 6. Εθνική Μελετητική Συµβουλευτική Α.Ε., «Οδηγός Χρηµατοδοτικών Εργαλείων», 1999, ρ. Αλέξανδρος Παπαρσένος 7. ΒΕΑ / BIC Αττικής, Επιχειρηµατικό Σχέδιο ΕΑΕ, Σεπτέµβριος 1997, Υπεύθυνοι µελέτης ρ. Αλέξανδρος Παπαρσένος. έµης 8. Ευρωπαϊκή Επιτροπή / Γενική ιεύθυνση XVI / ΕΟΜΜΕΧ, «Οδηγός υποστήριξης ΜΜΕ, Χρηµατοδοτικά Εργαλεία» Σεπτ. 2000, Συντάκτης Οδηγού ρ. Αλέξανδρος Παπαρσένος 9. ΤτΕ, Νοµισµατική Πολιτική , Φεβρουάριος ΤτΕ, Εκθέσεις του ιοικητή για τα έτη 2003,2004,2005,2006,2007, ΤτΕ, Οικονοµικό ελτίο, «Η αποτελεσµατικότητα του Ελληνικού Τραπεζικού συστήµατος και οι προσδιοριστικοί της παράγοντες», τεύχος 30, Μάιος 2008, Ι. Ασηµακόπουλος, Σ. Μπρισίµης, Μ. Ντελής 12.ΕΤΕπ, ΕΤΑΕ, Ετήσιες Εκθέσεις / Απολογισµοί, 2004, 2005, 2006, European Investment Bank (EIB), ιευκόλυνση της πρόσβασης των ΜΜΕ σε χρηµατοδοτήσεις στην Ε.Ε., 11/ Almi, Getting Sweden Working, Finnvera, Press Releases «Uncertainty on the financial market increased demand for Finnvera s financing», Groupe Caisse des Depots, 11 Exemples d Investissement, Mai AECM, les systèmes de garantie membres de l AECM, 7/2003, André Douette 18.Conceptual Contributions and Characteristics for classifying guarantee systems / schemes / June 2008, Pablo Pombo Gonzales, H.M. Sanchez, J.R. Sobrino 19.Interreg IIIB CADSES, Benchmark Analysis of the Credit Guarantee Organisations in the Central, Adriatic, Danubian and South-Eastern Space, 2006, Lombardy Region and Finlombarda, Frederico Lottersberger, Annarita Piazza, Anna Barone, Chiara Denti 20.Interreg IIIB CADSES, Guarantee Instruments and Community Rules on State Aid, 2006, Regione Veneto and Instituto per la Promozione Industriale, Maurizio Morelli, Giorgio Martini, Christina Materazzi, Ricardo Vuillermoz 21.European Association of Co-operative Banks, Les banques coopératives en Europe : des valeurs et une pratique au service du développement,

218 22.Institut für mittel standökonomie «The Macroeconomic Benefits of German Guarantee Banks», Alex Schmidt, Marco van Elkan, Feb Οδηγός Καλών Πρακτικών ια Βίου Μάθησης σε Θέµατα Επιχειρηµατικότητας στις ΠΜΕ, Ιούνιος 2008, Κοινοτική Πρωτοβουλία Equal, ρ. Γρηγ. Ζαρωτιάδης, Γ.Σούλτης Χρ. Ιωάννου 24.ΕΚΤ & Υπουργείο Απασχόλησης, Κοινοτική Πρωτοβουλία Equal, «Νέες Μορφές Οργάνωσης Στοχευµένης Επιχειρηµατικότητας», Ένωση Ελληνικών Εταιρειών Χρηµατοδοτικής Μίσθωσης, το Leasing, Περιοδική Ενηµερωτική Έκδοση, εκ ΕΟΜΜΕΧ / Εθνικό Παρατηρητήριο, Έρευνα προσδιορισµού της επιχειρηµατικής φυσιογνωµίας και των δεικτών επιχειρηµατικής δραστηριότητας των ΜΜΕ, Νοέµβριος Eban, Statistics Compedium based on the information provided by Business Angel network having responded to the survey conducted in 2008 και EVCA, Ετήσιες Εκθέσεις Portuguese E.U. Presidency Forum, Financial Innovation from ideas to market, The RSFF, a new instrument to finance research, development and innovation in Europe, 8-9/10/2007, Martin Koch, Policy Officer / EU 29.Eurada, Agences de Développement et des Entreprises, Document du travail Réunion de dialogue avec la DG XXIII, 4/6/ Conférence Eurada, 7-/2/2000, Session III, BEST et l accès aux financements, Rudy Aernoudt 31.European Commission, Guide de techniques d Ingenerie Financière, European Commission and IAPMEI, Forum Financing Innovation, Estoril, 8/9 October 2007, Summary Discussion 33.Επίσηµη Εφηµερίδα της Ε.Ε., Κοινοτικές Κατευθυντήριες Γραµµές για τις κρατικές ενισχύσεις που χορηγούνται για την προώθηση των επενδύσεων επιχειρηµατικών κεφαλαίων σε ΜΜΕ (194/2/ ) 34.European Commission, D.G. Enterprise and Industry, Expert Group Report on «Removing obstacles to cross border investments by venture capital funds», March European Commission, D.G. Regional Policy, Comparative study of Venture Capital and Loans Funds supported by the Structural Funds, November 2007, CSES. 36.European Commission D.G. Enterprise and Industry, Mezzanine Finance, Roundtable between bankers and SMEs, Final Report, Mai European Commission, D.G. Enterprise and Industry, Expert Group Report, The Regulation of Micro credit in Europe, European Commisssion, D.G. Entreprise et Industrie, La Titrisation des prêts aux PME, Rapport Final, Mai Συµβούλιο της Ε.Ε., Συµπεράσµατα «Σκέψου πρώτα σε Μικρή κλίµακα Μια πράξη για τις ΜΕ στην Ευρώπη», 2891, Συνεδρίαση του Συµβουλίου Ανταγωνιστικότητας 1-2/12/ E.E. /C 194/8 / Risk Capital, OJC 16,22/1/2009, 155/ , 14,19/12/ Profitability and Venture Capital Investment in Europe and the US, DG ECFIN / L6/ RP / 50386, March

219 42.Commission of the European Communities, Communication for the Commission SEC 2008 Commission Notice on the application of articles 87 and 88 of the E.C. Treaty to state aid in the forms of guarantees. 43.Communication from the Commission amending the temporary Community framework fro state aid measures to support access to finance in the current financial and economic crisis, February

220 ÁñéóôïôÝëïõò 46, Ô.Ê , ÁèÞíá Ôçë.: , Fax: e mail@info@gsevee.gr ÁñéóôïôÝëïõò 46, Ô.Ê , ÁèÞíá Ôçë.: , Fax: e mail@info@imegsevee.gr