ÌÅËÅÔÇ ÔÏÕ ÉÌÅ ÃÓÅÂÅÅ. ñçìáôïäüôçóç ìéêñþí êáé ðïëý ìéêñþí åðé åéñþóåùí.

Transcript

1 ÌÅËÅÔÇ ÔÏÕ ÉÌÅ ÃÓÅÂÅÅ ñçìáôïäüôçóç ìéêñþí êáé ðïëý ìéêñþí åðé åéñþóåùí

2 Π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν α Α. Πρόσβαση των Μικρών Επιχειρήσεων στη Χρηματοδότηση Εισαγωγή 3 ΜΕΡΟΣ Α : Πρόσβαση των Μικρών Επιχειρήσεων στη Χρηματοδότηση Σύνοψη 7 Κεφάλαιο I ΜΜΕ σε Ευρώπη και Ελλάδα I.1 I.2 I.3 I.4 Εισαγωγή Ορισμός ΜΜΕ Στοιχεία ΜΜΕ Ευρώπη και Ελλάδα Η πρόσβαση των ελληνικών μικρών επιχειρήσεων στη χρηματοδότηση Κεφάλαιο II Κεφάλαιο III Κεφάλαιο IV II.1 II.2 II.3 II.4 II.5 ΙΙ.6 ΙΙ.7 III.1 III.2 IV.1 IV.2 IV.3 Σχεδιασμός και μεθοδολογία της έρευνας Επισκόπηση αντίστοιχων ερευνών στην Ευρώπη Μεθοδολογία έρευνας Ερωτηματολόγιο Πληθυσμός έρευνας Αρχικό δείγμα Τελικό δείγμα Αντιπροσωπευτικότητα τελικού δείγματος Ανάλυση αποτελεσμάτων έρευνας Δημογραφικά στοιχεία έρευνας Ανάλυση αποτελεσμάτων έρευνας Σύνοψη βασικών αποτελεσμάτων, Συμπεράσματα και Προτάσεις πολιτικής Σύνοψη βασικών αποτελεσμάτων Συμπεράσματα Προτάσεις Πολιτικής Βιβλιογραφία Παράρτημα: Ερωτηματολόγιο έρευνας

3 ΜΕΡΟΣ Β': Χρηματοδοτικές υποδομές και Μικρές Επιχειρήσεις Σύνοψη 75 Κεφάλαιο I Κεφάλαιο II Χρηματοδοτικές υποδομές υπέρ των MME στην E.E. I.1 Συστήματα και πολιτικές στα Κράτη - μελή της Ε.Ε. I.2 Εξειδικευμένα χρηματοδοτικά μέσα - εργαλεία υπέρ ΜΜΕ Χρηματοδοτικές υποδομές υπέρ των ΜΜΕ στην Ελλάδα IΙ.1 Συστήματα και πολιτικές υπέρ ΜΜΕ στην Ελλάδα ΙΙ.2 Τραπεζική χρηματοδότηση και άλλα χρηματοδοτικά εργαλεία IΙ.3 Οι ΜΕ και ΠΜΕ και το έλλειμμα του τραπεζικού συστήματος ΙΙ.4 ΤΕΜΠΜΕ Α.Ε. : 5 χρόνια παρουσίας στην ελληνική αγορά Κεφάλαιο III Έρευνα αγοράς σε ΠΜΕ και ΜΕ III.1 Ευρήματα και αποτελέσματα έρευνας αγοράς 161 ΙΙΙ.2 Αποτελέσματα άλλων ερευνών αγοράς 174 ΙΙΙ.3 Χρηματοοικονομικές υποδομές και προτάσεις 176 φορέων, επιμελητηρίων Κεφάλαιο IV Συμπεράσματα προτάσεις 182 2

4 Εισαγωγή Η μελέτη του Ινστιτούτου Μικρών Επιχειρήσεων της Γενικής Συνομοσπονδίας Επαγγελματιών Βιοτεχνών και Εμπόρων Ελλάδας (ΙΜΕ- ΓΣΕΒΕΕ) σχετικά με την Πρόσβαση των Μικρών Επιχειρήσεων στη Χρηματοδότηση και τις Χρηματοδοτικές Υποδομές για τις Μικρές Επιχειρήσεις είναι η πρώτη που υλοποιήθηκε από μια σειρά μελετών που έχουν σχεδιαστεί και υλοποιούνται στο Ινστιτούτο. Το θέμα που επιχειρεί να αναλύσει αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι μικρές επιχειρήσεις, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη και διεθνώς. Ιδιαίτερα σήμερα, όπου το γενικότερο οικονομικό και κατά συνέπεια και το επιχειρηματικό περιβάλλον διέπεται από συνθήκες γενικευμένης οικονομικής κρίσης, η πρόσβαση των μικρών επιχειρήσεων στη χρηματοδότηση αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Η ιδιαίτερη σημασία των αποτελεσμάτων της εν λόγω έρευνας ενισχύεται περαιτέρω, εάν ληφθεί υπόψη ότι η στήριξη των μικρών επιχειρήσεων αποτελεί τα τελευταία χρόνια βασικό μέλημα του σχεδιασμού της πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η αρχή Σκεφτόμαστε πρώτα τους μικρούς και πρωτοβουλίες όπως η Πράξη για τις μικρές επιχειρήσεις αποδεικνύουν ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δίνει προτεραιότητα στις ανάγκες των μικρών επιχειρήσεων. Εξάλλου δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά, καθώς οι μικρές επιχειρήσεις διαδραματίζουν θεμελιώδη ρόλο στην ευρωπαϊκή οικονομία, προάγοντας την κοινωνική σταθερότητα, εξασφαλίζοντας υψηλούς ρυθμούς βιώσιμης ανάπτυξης και διατηρώντας τον ζωτικό δεσμό μεταξύ της παραγωγικής πραγματικότητας και της εδαφικής της διάστασης. Επιπλέον, αποτελούν ίσως τον αποτελεσματικότερο τρόπο καταπολέμησης της ανεργίας καθώς δημιουργούν περισσότερες θέσεις απασχόλησης, συμβάλλουν στην ενίσχυση της ιδέας της κοινωνίας της γνώσης καθώς αποτελούν χώρους κατάρτισης, ενισχύουν τη διεθνή ανταγωνιστικότητα των κρατών μελών και της ΕΕ και είναι πιο διστακτικές στις απολύσεις προσωπικού σε σχέση με τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις. Δεν είναι τυχαίο εξάλλου ότι, βάσει ορισμού, επιχειρήσεις που απασχολούν μέχρι 50 εργαζομένους απασχολούν το μισό εργατικό δυναμικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης των 27 και αποτελούν το 99% του αριθμού των επιχειρήσεων. Στην Ελλάδα, οι μικρές επιχειρήσεις καλύπτουν το 99,6% του συνόλου. Ιδιαίτερα οι πολύ μικρές επιχειρήσεις (1-9 εργαζόμενοι) αποτελούν τον βασικό επιχειρηματικό ιστό, καλύπτοντας το 98% του συνολικού αριθμού των επιχειρήσεων και απασχολώντας το 57% του συνόλου των απασχολούμενων στον ιδιωτικό τομέα (εκτός του χρηματοπιστωτικού κλάδου), καταλαμβάνοντας την πρώτη θέση στην ΕΕ- 27. Οι μικροί επιχειρηματίες αντιμετωπίζουν καθημερινά πολλά και διάφορα προβλήματα κατά την άσκηση της επιχειρηματικής τους δραστηριότητας. Οι μικρές επιχειρήσεις είναι οι πλέον ευαίσθητες από όλες τις επιχειρήσεις στις μεταβολές του γενικότερου επιχειρηματικού περιβάλλοντος. Είναι οι πρώτες που θα υποφέρουν αν επιβαρυνθούν με υπερβολική γραφειοκρατία και οι πρώτες που θα ευδοκιμήσουν αν υπάρξουν πρωτοβουλίες για βελτίωση του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο δραστηριοποιούνται. Μία από τις πρώτες θέσεις της ατζέντας των προβλημάτων που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι μικροί επιχειρηματίες 3

5 είναι και η ελλιπής πρόσβαση στη χρηματοδότηση, πρόβλημα το οποίο είναι βαρύνουσας σημασίας εν μέσω οικονομικής ύφεσης και δραστικής μείωσης της πιστωτικής επέκτασης των ελληνικών πιστωτικών ιδρυμάτων. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι η εγχώρια οικονομική κρίση φαίνεται να έχει απλά επιδεινώσει, σε μεγάλο βαθμό μεν, ένα υπαρκτό πρόβλημα της πρόσβασης των μικρών επιχειρήσεων στη χρηματοδότηση. Το εν λόγω πρόβλημα προϋπήρχε της εμφάνισης της κρίσης καθώς οι χρηματοδοτικές υποδομές στη χώρα μας ειδικά προς τις μικρές επιχειρήσεις ήταν και συνεχίζουν να είναι, αν μη τι άλλο, ελλιπείς. Σήμερα, εν μέσω οικονομικής ύφεσης, αύξησης της ανεργίας, και επιδείνωσης της επιχειρηματικότητας, η πρόσβαση των μικρών επιχειρήσεων στη χρηματοδότηση αποκτά βαρύνουσα σημασία. Τόσο για την επιβίωση των επιχειρήσεων στη δύσκολη αυτή οικονομική συγκυρία, αλλά κυρίως προκειμένου οι επιχειρήσεις αυτές να χρησιμοποιηθούν ως όχημα διεξόδου από την κρίση, καθώς αποτελούν ευέλικτες μορφές επιχειρηματικότητας, ικανές να προσαρμόζονται στο περιβάλλον το οποίο λειτουργούν, εφόσον όμως έχουν την συμπαράσταση της πολιτείας. Η μελέτη εστιάζει στην ανάλυση του θέματος της πρόσβασης των ελληνικών μικρών επιχειρήσεων στη χρηματοδότηση και χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος παρουσιάζεται και αναλύεται ο βαθμός πρόσβασης των μικρών επιχειρήσεων στη χρηματοδότηση. Στο δεύτερο μέρος περιγράφονται οι υπάρχουσες χρηματοδοτικές υποδομές σε Ελλάδα και Ευρώπη, ενώ επιχειρείται παράλληλα μια έρευνα αγοράς στοχευμένη στην ανάλυση στοιχείων αναφορικά με το συγκεκριμένο θέμα των χρηματοδοτικών υποδομών στην Ελλάδα. Βασικό συμπέρασμα, όπως προκύπτει από την ανάλυση των αποτελεσμάτων των ερευνών αμφότερων των μερών της μελέτης, θεωρείται το εύρημα ότι διαφαίνεται ένα βασικό κενό αγοράς ανάμεσα στις επιθυμίες των επιχειρηματιών για χρηματοδότηση των επενδύσεών τους με μακροπρόθεσμο τραπεζικό δανεισμό και στη σχετικά μικρή πρόσβαση στον εν λόγω δανεισμό. Βασική πρόταση πολιτικής είναι η δημιουργία ενός νέου χρηματοπιστωτικού ιδρύματος προσανατολισμένο αποκλειστικά στη δημιουργία χρηματοπιστωτικών προϊόντων με βάση τις ανάγκες των πολύ μικρών και μικρών επιχειρήσεων. Οι έρευνες στο πλαίσιο της μελέτης καταλήγουν και σε άλλα συμπεράσματα και αντίστοιχες προτάσεις πολιτικής, όπως αυτά περιγράφονται στις αντίστοιχες συνόψεις. Για την εκπόνηση του πρώτου μέρους της μελέτης το Ινστιτούτο Μικρών Επιχειρήσεων (ΙΜΕ) συνεργάστηκε με το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, μέσω του Προγράμματος Πρακτικής Άσκησης των φοιτητών. Συγκεκριμένα, μέσω του προγράμματος συνεργάστηκαν ως ερευνητές οι: Ελένη Καλαντζή, Χρυστάλλα Κοκκοφίτη και Δήμητρα Τσαγγάρη από το Τμήμα Διεθνών Ευρωπαϊκών και Οικονομικών Σπουδών και ο Σταύρος Στριφτάρης από το Τμήμα Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων. Την ευθύνη σχεδιασμού, οργάνωσης και παρακολούθησης της έρευνας είχε ο Δρ. Νίκος Δασκαλάκης, ενώ για τη συγγραφή των κειμένων συνεργάστηκαν και οι κ. Σταμάτης Βαρδαρός (πολιτικός επιστήμονας) και κ. Σπύρος Παπακωνσταντίνου (οικονομολόγος). Στην επιμέλεια των κειμένων έλαβαν μέρος και οι συνεργάτες του ΙΜΕ-ΓΣΕΒΕΕ: Ξένια Τσιστιπά και Μαρία Παπασταμάτη. Τέλος, πολύτιμη ήταν σε ερευνητικό επίπεδο η συμβολή του Καθηγητή του Πανεπιστημίου Κρήτης και Επιστημονικού Διευθυντή του ΙΜΕ-ΓΣΕΒΕΕ κ. Διονύση Γράβαρη. 4

6 Για την εκπόνηση του δεύτερου μέρους της μελέτης το Ινστιτούτο Μικρών Επιχειρήσεων (ΙΜΕ) συνεργάστηκε με τον Δρ. Αλέξανδρο Παπαρσένο, ο οποίος έχει την ευθύνη του σχεδιασμού της αντίστοιχης έρευνας και της συγγραφής του κειμένου. Για τη συλλογή των στοιχείων που αναλύθηκαν στο πλαίσιο της έρευνας του δεύτερου μέρους συνεργάστηκαν τα στελέχη του ΙΜΕ, Δρ. Νίκος Δασκαλάκης, κ. Σταμάτης Βαρδαρός και κ. Σπύρος Παπακωνσταντίνου, ενώ σε ερευνητικό επίπεδο πολύτιμη ήταν η συμβολή του Καθηγητή του Πανεπιστημίου Κρήτης και Επιστημονικού Διευθυντή του ΙΜΕ-ΓΣΕΒΕΕ κ. Διονύση Γράβαρη. 5

7 ΜΕΡΟΣ Α. Πρόσβαση των Μικρών Επιχειρήσεων στη Χρηματοδότηση 6

8 Σύνοψη Βασικός στόχος της παρούσας έρευνας είναι η ανάλυση του βαθμού πρόσβασης των ελληνικών μικρών επιχειρήσεων στη χρηματοδότηση. Συγκεκριμένα, αναλύεται κατά πόσο οι ίδιοι οι μικροί επιχειρηματίες θεωρούν ότι οι υπάρχουσες δομές διευκολύνουν την πρόσβασή τους σε χρηματοδότηση. Η παρούσα έρευνα είναι η πρώτη η οποία χρησιμοποιεί ποσοτικά στοιχεία ανάλυσης προερχόμενα από τις αποκρίσεις των επιχειρήσεων στο συγκεκριμένο επιστημονικό πεδίο. Στο πρώτο κεφάλαιο της έρευνας παρουσιάζονται κάποια στατιστικά στοιχεία των ΜΜΕ σε Ευρώπη και Ελλάδα και γίνεται αναφορά στο πρόσφατο χρηματοδοτικό περιβάλλον μέσα στο οποίο δραστηριοποιούνται οι επιχειρήσεις κατά το τελευταίο χρονικό διάστημα των περασμένων ετών. Στο δεύτερο κεφάλαιο περιγράφονται συνοπτικά αντίστοιχες έρευνες που έχουν διεξαχθεί στην Ευρώπη και σχετίζονται με το θέμα της πρόσβασης των μικρών επιχειρήσεων στη χρηματοδότηση, και παρουσιάζεται η μεθοδολογία της παρούσας έρευνας όπου αναλύονται θέματα σχεδιασμού της, όπως περιγραφή του πληθυσμού και του δείγματος, της συλλογής των προς ανάλυση δεδομένων και του ελέγχου αντιπροσωπευτικότητας του δείγματος ως προς τον πληθυσμό. Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της έρευνας από την ανάλυση των δεδομένων και στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα βασικά αποτελέσματα και τα συμπεράσματα της έρευνας καθώς και οι προτάσεις πολιτικής με στόχο τη στήριξη της πρόσβασης των μικρών επιχειρήσεων στη χρηματοδότηση. Τέλος, στο παράρτημα παρατίθεται το ερωτηματολόγιο της έρευνας. Η μεθοδολογική επιλογή της συγκέντρωσης ποσοτικών στοιχείων μέσω συμπλήρωσης ερωτηματολογίου έγινε αφενός λόγω έλλειψης πρωτογενών ποσοτικών δεδομένων στο μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού των μικρών επιχειρήσεων και αφετέρου λόγω βασικών πλεονεκτημάτων που συνεπάγεται η έρευνα με ερωτηματολόγια. Το δείγμα είναι αντιπροσωπευτικό του πληθυσμού με βάση το γεωγραφικό κριτήριο και το κριτήριο μεγέθους και αποτελείται από 191 επιχειρήσεις. Τα βασικά συμπεράσματα που προκύπτουν από την έρευνα κατηγοριοποιούνται με βάση τις βασικές πηγές πρόσβασης των επιχειρήσεων στη χρηματοδότηση, δηλαδή τον τραπεζικό δανεισμό, τη χρηματοδότηση μέσω φορέων (ΟΑΕΔ, ΕΟΜΜΕΧ, Άλλα ευρωπαϊκά συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα, Αναπτυξιακός νόμος, ΤΕΜΠΜΕ και ΤΑΝΕΟ) και τέλος αναφορικά με την προτίμηση των πηγών χρηματοδότησης με βάση τις δραστηριότητες της επένδυσης και των καθημερινών-λειτουργικών δραστηριοτήτων. Μια σύνοψη των βασικών αποτελεσμάτων και των συμπερασμάτων της έρευνας παρουσιάζεται στο 4 ο κεφάλαιο της έρευνας, ενώ στις παραγράφους που ακολουθούν διατυπώνονται τα βασικά συμπεράσματα της έρευνας. Ως βασικό συμπέρασμα θεωρείται το εύρημα ότι διαφαίνεται ένα βασικό κενό αγοράς ανάμεσα στις επιθυμίες των επιχειρηματιών για χρηματοδότηση των επενδύσεών τους με μακροπρόθεσμο τραπεζικό δανεισμό. Συγκεκριμένα, οι μισές περίπου επιχειρήσεις δεν προσφεύγουν στον τραπεζικό δανεισμό, καθώς το 56,7% των επιχειρήσεων δηλώνουν ότι δεν διαθέτουν καθόλου βραχυπρόθεσμα δάνεια και το 51,6% καθόλου μακροπρόθεσμα δάνεια. Ταυτόχρονα όμως, ο μακροπρόθεσμος τραπεζικός δανεισμός κατατάσσεται στην πρώτη θέση της ιεραρχίας αναφορικά με την 7

9 επιλογή για τη χρηματοδότηση επενδύσεων. Επιπλέον, το κενό αυτό διαφαίνεται και από το εύρημα ότι από τις 97 επιχειρήσεις που δήλωσαν ότι δεν χρησιμοποιούν καθόλου τραπεζικό δανεισμό, οι 23 θα τον επέλεγαν ως πρώτη επιλογή για να χρηματοδοτήσουν μια επένδυση και οι 7 ως δεύτερη επιλογή. Οι επιχειρήσεις θεωρούν ότι το βασικότερο εμπόδιο στον τραπεζικό δανεισμό είναι τα υψηλά επιτόκια. Διαφαίνεται επομένως η ανάγκη για αποτελεσματικότερη λειτουργία του Ταμείου Εγγυοδοσίας Μικρών και Πολύ Μικρών Επιχειρήσεων (ΤΕΜΠΜΕ) με στόχο την πραγματική μείωση των επιτοκίων δανεισμού των μικρών επιχειρήσεων. Επιπλέον, προτείνεται η διερεύνηση με βάση την εμπειρία σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες, για ίδρυση Τράπεζας με στόχο την εξυπηρέτηση των μικρών επιχειρήσεων. Στο πιο πάνω πλαίσιο διακρίνεται επιπλέον και έλλειψη ελκυστικών τραπεζικών προγραμμάτων-προϊόντων για μικρές επιχειρήσεις, σύμφωνα με τους ερωτώμενους. Το γεγονός αυτό θεωρείται αρκετά σημαντικό εμπόδιο στην πρόσβαση των μικρών επιχειρήσεων στον τραπεζικό δανεισμό. Αναφορικά με τα μικροδάνεια (δάνεια μικρότερα των ), περίπου οι μισοί επιχειρηματίες φαίνεται ότι προσφεύγουν σε μικροδανεισμό. Λαμβάνοντας υπόψη ότι η συντριπτική πλειοψηφία των ελληνικών επιχειρήσεων είναι πολύ μικρές επιχειρήσεις, η εισαγωγή των επιχειρηματικών μικροδανείων ως χρηματοοικονομικά προϊόντα στην τραπεζική αγορά εκτιμάται ότι θα αποτελούσε σημαντική βοήθεια για τους μικρούς επιχειρηματίες. Το συμπέρασμα αυτό ενισχύεται και από το γεγονός ότι οι αυτοαπασχολούμενοι αποδίδουν πολύ περισσότερη σημασία στους λόγους υπέρ ενός μικρού δανείου σε σχέση με τους εργοδότες.. Η χρήση αποθεματικών αποτελεί επίσης μια σημαντική πηγή χρηματοδότησης επενδύσεων για τις μικρές επιχειρήσεις καθώς καταλαμβάνει τη δεύτερη θέση στην ιεραρχία ως πρώτη επιλογή χρηματοδότησης των επενδύσεων (με πρώτη θέση στην ιεραρχία τον μακροπρόθεσμο δανεισμό). Λαμβάνοντας υπόψη ότι η στήριξη των επενδύσεων αποτελεί πρώτη προτεραιότητα στην προσπάθεια για τόνωση της οικονομικής ανάπτυξης, μέτρα τα οποία θα ενίσχυαν την πρόσβαση σε κεφάλαια για επένδυση κρίνονται ιδιαίτερης σημασίας. Είναι αξιοσημείωτο το αποτέλεσμα ότι οι επιχειρηματίες αποφεύγουν την αύξηση των ιδίων κεφαλαίων εκτός οικογένειας. Πιθανά αίτια αυτού του αποτελέσματος είναι ενδεχομένως η επιθυμία να διατηρήσουν τον έλεγχο της επιχείρησης και η έλλειψη πληροφόρησης σχετικά με κεφάλαια επιχειρηματικού κινδύνου (venture capital). Συνεπώς, είναι απαραίτητο να γίνουν ενέργειες προώθησης αυτού του τύπου χρηματοδότησης. Τα ποσοστά των επιχειρήσεων που αναζητούν χρηματοδότηση μέσω των φορέων ΟΑΕΔ, ΕΟΜΜΕΧ κτλ. είναι σχετικά αναμενόμενα. Συγκεκριμένα, το 22,6% των επιχειρήσεων δήλωσαν ότι αναζήτησαν χρηματοδότηση μέσω των προγραμμάτων του ΟΑΕΔ, 10,2% μέσω των προγραμμάτων του ΕΟΜΜΕΧ και σε άλλα συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα, 2,7% μέσω αναπτυξιακού νόμου και 0,54% μέσω ΤΕΜΠΜΕ. Για τις επιχειρήσεις οι οποίες αναζήτησαν χρηματοδότηση μέσω ΟΑΕΔ και μέσω ΕΟΜΜΕΧ, περίπου οι μισές δήλωσαν ότι πέτυχαν χρηματοδότηση. Οι λόγοι μη αναζήτησης χρηματοδότησης μέσω των φορέων αυτών, είναι αφενός ότι δεν χρειάστηκε να προσφύγουν στους φορείς αυτούς, και αφετέρου η άγνοια των προγραμμάτων που προσφέρονται από τους 8

10 φορείς. Αναφορικά με τη σημασία της ύπαρξης των φορέων οι αρνητικές απαντήσεις Καθόλου σημαντικός και Λίγο σημαντικός λαμβάνουν και αυτές σχετικά υψηλά ποσοστά απ ότι αναμενόταν, φτάνοντας σωρευτικά το 33% περίπου. Οι απαντήσεις αυτές ενδεχομένως να υπονοούν έλλειψη επαρκούς πληροφόρησης. Το συμπέρασμα αυτό ενισχύεται από το εύρημα ότι οι επιχειρηματίες που δήλωσαν ότι η χρηματοδότησή τους είναι επαρκής, αξιολογούν όλους τους φορείς σε υψηλότερα επίπεδα σημαντικότητας. Επιπλέον, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι κάποιοι επιχειρηματίες θεωρούν την όλη διαδικασία αίτησης για χρηματοδότηση μέσω των φορέων ως χάσιμο χρόνου, καθώς περίπου οι αιτήσεις των μισών επιχειρήσεων που προσφεύγουν στους φορείς για χρηματοδότηση απορρίπτονται. Επομένως, είναι σημαντικό πρώτον να υπάρχει καλύτερη ενημέρωση για τα προγράμματα που προσφέρονται από τους φορείς αυτούς και δεύτερον να γίνουν πιο συγκεκριμένες και πιο ευνόητες και ξεκάθαρες οι διαδικασίες και τα κριτήρια έγκρισης των αιτήσεων. Σημαντικό επίσης είναι το εύρημα ότι οι αυτοαπασχολούμενοι φαίνεται να προτιμούν τη χρηματοδότηση μέσω αύξησης των ιδίων κεφαλαίων από την οικογένεια σε μεγαλύτερο βαθμό σε σχέση με τους εργοδότες, τόσο για επενδύσεις, όσο και για λειτουργικές δραστηριότητες. Επιπλέον, οι επιχειρήσεις της Αττικής τείνουν να βασίζονται περισσότερο στη χρήση αποθεματικών και στην αύξηση ιδίων κεφαλαίων εκτός οικογένειας ως πρώτη επιλογή για τις επενδύσεις τους σε σχέση με τις εκτός Αττικής επιχειρήσεις, οι οποίες θα επέλεγαν τον μακροπρόθεσμο τραπεζικό δανεισμό. Βασικό τμήμα της έρευνας είναι η διαμόρφωση προτάσεων πολιτικής που προκύπτουν από τα συμπεράσματα που εξάγονται από την ανάλυση των δεδομένων και αναφέρονται σε προτεινόμενες δράσεις για τη βελτίωση της πρόσβασης των ελληνικών μικρών επιχειρήσεων στη χρηματοδότηση. Οι προτάσεις πολιτικής που κατατίθενται μέσω της παρούσας έρευνας περιγράφονται στις παραγράφους που ακολουθούν. Αρχικά προτείνεται η διερεύνηση προοπτικής για τη δημιουργία ενός νέου χρηματοπιστωτικού ιδρύματος προσανατολισμένο αποκλειστικά στη δημιουργία χρηματοπιστωτικών προϊόντων με βάση τις ανάγκες των πολύ μικρών και μικρών επιχειρήσεων. Εναλλακτικά στην παραπάνω πρόταση, προτείνεται η διερεύνηση προοπτικής μετεξέλιξης του ΤΕΜΠΜΕ σε τραπεζικό ίδρυμα προσανατολισμένο αποκλειστικά στη δημιουργία χρηματοπιστωτικών προϊόντων με βάση τις ανάγκες των πολύ μικρών και μικρών επιχειρήσεων. Δεύτερη πρόταση αποτελεί η θέσπιση μέτρων στήριξης των επενδύσεων των πολύ μικρών και μικρών επιχειρήσεων, μέσω χρηματοδότησης με ίδια κεφάλαια. Προς αυτή την κατεύθυνση, η επαναφορά του αφορολόγητου αποθεματικού για επενδύσεις αναμένεται ότι θα επέφερε ευνοϊκά αποτελέσματα. Επιπλέον, η ανάπτυξη προγραμμάτων αποκλειστικά για μικρές και για πολύ μικρές επιχειρήσεις μέσω του ΕΣΠΑ και του επενδυτικού νόμου θα αποτελούσε ενέργεια με ιδιαίτερα θετικά αποτελέσματα. Στο πλαίσιο αυτό, σημειώνεται ότι οι κατευθυντήριες γραμμές για την αίτηση και την ένταξη στα εν λόγω προγράμματα θα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο ξεκάθαρες, ευνόητες και χωρίς ιδιαίτερη γραφειοκρατική διαδικασία, λαμβανομένου υπόψη των ιδιαίτερων συνθηκών άσκησης της επιχειρηματικότητας από τις πολύ μικρές και μικρές 9

11 επιχειρήσεις. Είναι όμως εξίσου σημαντικό να υπάρχει μια καλύτερη και πληρέστερη ενημέρωση των επιχειρηματιών για τα νέα προγράμματα, μέσω μιας οργανωμένης διαφημιστικής καμπάνιας. Τέλος, προτείνεται η στήριξη των θεσμών χρηματοδότησης μέσω εξωτερικών ιδίων κεφαλαίων, όπως κεφάλαια επιχειρηματικού κινδύνου (venture capital), επιχειρηματικοί άγγελοι (business angels), λαμβάνοντας υπόψη τις πρακτικές που έχουν ήδη υιοθετηθεί από άλλα κράτη μέλη της ΕΕ. 10

12 Κεφάλαιο Ι ΜΜΕ σε Ευρώπη και Ελλάδα 11

13 Ι.1 Εισαγωγή Οι ΜΜΕ διαδραματίζουν θεμελιώδη ρόλο στην ευρωπαϊκή οικονομία, καθώς αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της επιχειρηματικής δραστηριότητας, ενώ τα κύρια πλεονεκτήματα μιας εύρυθμης λειτουργίας του θεσμού των ΜΜΕ είναι τα ακόλουθα 1 : Προάγουν την κοινωνική σταθερότητα. Εξασφαλίζουν υψηλούς ρυθμούς βιώσιμης ανάπτυξης. Διατηρούν τον ζωτικό δεσμό μεταξύ της παραγωγικής πραγματικότητας και της εδαφικής της διάστασης. Αποτελούν ίσως τον αποτελεσματικότερο τρόπο καταπολέμησης της ανεργίας και όλων των προβλημάτων που αυτή προκαλεί καθώς δημιουργούν περισσότερες θέσεις απασχόλησης. Συμβάλλουν στην ενίσχυση της ιδέας της κοινωνίας της γνώσης καθώς αποτελούν χώρους κατάρτισης. Ενισχύουν τη διεθνή ανταγωνιστικότητα των κρατών μελών και της ΕΕ. Ωστόσο, οι ΜΜΕ παρουσιάζουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά τα οποία αποτελούν βασικό εμπόδιο στην ανάπτυξη του θεσμού τους, όπως η απουσία οικονομιών κλίμακας, ο (συνήθως) υψηλός επιχειρηματικός κίνδυνος, η έλλειψη εγγυήσεων για προσφυγή στον δανεισμό, οι συχνά δαιδαλώδεις γραφειοκρατικοί μηχανισμοί κ.α. Η ΕΕ έχει συνειδητοποιήσει αφενός τα σημαντικά οφέλη από την ενίσχυση του θεσμού των ΜΜΕ και αφετέρου τα προβλήματα, τα οποία αντιμετωπίζουν και για αυτό το λόγο έχει θέσει την εξάλειψη των εμποδίων που αντιμετωπίζουν οι ΜΜΕ στην πρώτη θέση στην ιεραρχία των δραστηριοτήτων της. Ι.2 Ορισμός ΜΜΕ Πως όμως ορίζεται μια επιχείρηση ως μικρή η μεσαία. Ο ΟΟΣΑ αναφέρει στην Έκθεσή του για τις ΜΜΕ και την επιχειρηματικότητα ότι δεν υπάρχει ένας παγκόσμια αποδεκτός ορισμός για την επιχειρηματικότητα. Οι χώρες του ΟΟΣΑ χρησιμοποιούν μια ποικιλία ορισμών. Τα συνήθη κριτήρια ορισμού των ΜΜΕ είναι ο αριθμός των ατόμων που απασχολούν και ο κύκλος εργασιών τους. Αυτό που διαφέρει από χώρα σε χώρα είναι τα όρια σε κάθε κριτήριο. Ένας ευρύτερα διαδεδομένος ορισμός είναι αυτός που χρησιμοποιεί η ΕΕ, θέτοντας το ανώτατο όριο των εργαζομένων στους 250. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σχετικά με τον ορισμό των πολύ μικρών (micro), των μικρών (small) και των μεσαίων επιχειρήσεων (medium) 2 η Ευρωπαϊκή Ένωση υιοθετεί τα παρακάτω: 1. Η κατηγορία των ΜΜΕ περιλαμβάνει επιχειρήσεις, οι οποίες απασχολούν λιγότερα από 250 άτομα και που έχουν έναν ετήσιο κύκλο εργασιών που δεν υπερβαίνει τα 50 εκατ. και/ή ο ετήσιος ισολογισμός τους δεν υπερβαίνει τα 43 εκατ. 2. Μέσα στην κατηγορία των ΜΜΕ, μια μικρή επιχείρηση (small) ορίζεται ως η επιχείρηση η οποία απασχολεί λιγότερα από 50 άτομα και που ο ετήσιος κύκλος εργασιών και/ή ο ετήσιος ισολογισμός τους δεν υπερβαίνει τα 10 εκατ. 1 Γνωμοδότηση της Επιτροπής Απασχόλησης και Κοινωνικών Υποθέσεων προς την Επιτροπή Βιομηχανίας, Έρευνας και Ενέργειας, σχετικά με το θέμα Ώρα να ανεβάσουμε ταχύτητα Δημιουργώντας μια Ευρώπη επιχειρηματικότητας και ανάπτυξης, , 2006/2138(ΙΝΙ) 2 Σύσταση της Επιτροπής της 6 ης Μαΐου 2003 σχετικά με τον ορισμό των πολύ μικρών, των μικρών και των μεσαίων επιχειρήσεων, 2003/361/ΕΚ, δημοσίευση στην Επίσημη εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 12

14 3. Μέσα στην κατηγορία των ΜΜΕ, μια πολύ μικρή (micro) επιχείρηση ορίζεται ως η επιχείρηση η οποία απασχολεί λιγότερα από 10 άτομα και που ο ετήσιος κύκλος εργασιών και/ή ο ετήσιος ισολογισμός τους δεν υπερβαίνει τα 2 εκατ. Ι.3 Στοιχεία ΜΜΕ Ευρώπη και Ελλάδα Οι ΜΜΕ αντιστοιχούν σε μεγάλο ποσοστό της οικονομικής και επαγγελματικής δραστηριότητας της Ευρώπης, καλύπτοντας το 99% του αριθμού των επιχειρήσεων και προσφέροντας τα δύο τρίτα των θέσεων εργασίας στον ιδιωτικό τομέα. Ο Πίνακας 1.1 παρουσιάζει συγκεντρωμένα στατιστικά στοιχεία αριθμού επιχειρήσεων και απασχόλησης και τα αντίστοιχα ποσοστά αφενός για συγκεκριμένους κλάδους οι οποίοι συμπεριλαμβάνονται στην εν λόγω έρευνα και αφετέρου για το σύνολο των κλάδων, υπό την ομάδα Βιομηχανία και Υπηρεσίες. Σύμφωνα με τα δεδομένα του Πίνακα 1.1, το ποσοστό των ΜΜΕ που δραστηριοποιούνται στο σύνολο των κλάδων της βιομηχανίας και των υπηρεσιών ανέρχεται στο 99,8%, καλύπτοντας ποσοστό απασχόλησης 67%. Ο μέσος όρος απασχολούμενων ατόμων στις ΜΜΕ στην ΕΕ-27 ήταν 4,3 άτομα, με διακύμανση από 12 άτομα κατά μέσο όρο στη Σλοβακία, μέχρι λιγότερο από τρία σε Ελλάδα και Τσεχία 3. Ένα επίσης ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι οι πολύ μικρές επιχειρήσεις αποτελούν το 92% του συνολικού αριθμού των επιχειρήσεων και απασχολούν το 29,5% του συνολικού εργατικού δυναμικού. Μαζί με τις μικρές επιχειρήσεις τα ποσοστά ανέρχονται σε 99% και 50% αντίστοιχα. Συμπερασματικά, επιχειρήσεις που απασχολούν μέχρι 50 εργαζομένους απασχολούν το μισό εργατικό δυναμικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης των 27 και αποτελούν το 99% του αριθμού των επιχειρήσεων. Τα κλαδικά χαρακτηριστικά είναι ανάλογα ως προς τα ποσοστά στον αριθμό των επιχειρήσεων (με μικρή εξαίρεση τον κλάδο της μεταποίησης όπου οι μεγάλες επιχειρήσεις καλύπτουν το 0,8% του συνόλου) αλλά παρουσιάζουν διαφορές ως προς την απασχόληση, όπως φαίνεται από το γράφημα 1.1. Όπως φαίνεται στο Γράφημα 1.1, οι μεγάλες επιχειρήσεις στους κλάδους της μεταποίησης και των μεταφορών / αποθήκευσης και επικοινωνίας απασχολούν ένα σχετικά υψηλό ποσοστό (40% και 53% αντίστοιχα) του συνόλου του εργατικού δυναμικού. Αντιθέτως, η διαμονή και εστίαση και το χονδρεμπόριο-λιανεμπόριο / επισκευές οχημάτων / προσωπικά αγαθά απασχολούν σχετικά μικρά ποσοστά (18% και 27% αντίστοιχα). 3 Πηγή: EUROSTAT-Statistics in focus 31/2008, Enterprises by size class Overview of SMEs in the EU», Eurostat. 13

15 Πίνακας 1.1: Αριθμός επιχειρήσεων και απασχόληση κατά τάξη μεγέθους στην Ευρωπαϊκή Ένωση Βιομηχανία και υπηρεσίες 1 Αριθμός και ποσοστά επιχειρήσεων Αριθμός και ποσοστά απασχόλησης Αριθμός Ποσοστό Αριθμός Ποσοστό Αριθμός Ποσοστό Αριθμός Ποσοστό 1-9 απασχ ,8% ,8% ,7% ,7% απασχ ,9% ,9% ,7% ,7% απασχ ,1% ,1% ,0% ,0% 250+ απασχ ,2% ,2% ,6% ,6% Σύνολο ,0% ,0% ,0% ,0% 1 εκτός των χρηματοοικονομικών ιδρυμάτων και της δημόσιας διοίκησης Μεταποίηση Αριθμός και ποσοστά επιχειρήσεων Αριθμός και ποσοστά απασχόλησης Αριθμός Ποσοστό Αριθμός Ποσοστό Αριθμός Ποσοστό Αριθμός Ποσοστό 1-9 απασχ ,8% ,1% ,9% ,9% απασχ ,8% ,8% ,4% ,3% απασχ ,6% ,6% ,1% ,1% 250+ απασχ ,8% ,8% ,6% ,7% Σύνολο ,0% ,0% ,0% ,0% Χονδρεμπόριο και λαινεμπόριο / επισκευές οχημάτων / προσωπικά αγαθά Αριθμός και ποσοστά επιχειρήσεων Αριθμός και ποσοστά απασχόλησης Αριθμός Ποσοστό Αριθμός Ποσοστό Αριθμός Ποσοστό Αριθμός Ποσοστό 1-9 απασχ ,6% ,6% ,7% ,7% απασχ ,7% ,7% ,2% ,2% απασχ ,7% ,7% ,5% ,6% 250+ απασχ ,1% ,1% ,5% ,5% Σύνολο ,0% ,0% ,0% ,0% Διαμονή και εστίαση Αριθμός και ποσοστά επιχειρήσεων Αριθμός και ποσοστά απασχόλησης Αριθμός Ποσοστό Αριθμός Ποσοστό Αριθμός Ποσοστό Αριθμός Ποσοστό 1-9 απασχ ,0% ,0% ,7% ,8% απασχ ,3% ,3% ,8% ,8% απασχ ,6% ,6% ,9% ,9% 250+ απασχ ,1% ,1% ,6% ,5% Σύνολο ,0% ,0% ,0% ,0% Μεταφορές, αποθήκευση και επικοινωνία Αριθμός και ποσοστά επιχειρήσεων Αριθμός και ποσοστά απασχόλησης Αριθμός Ποσοστό Αριθμός Ποσοστό Αριθμός Ποσοστό Αριθμός Ποσοστό 1-9 απασχ ,0% ,0% ,8% ,8% απασχ ,4% ,4% ,3% ,3% απασχ ,3% ,3% ,4% ,4% 250+ απασχ ,3% ,3% ,5% ,5% Σύνολο ,0% ,0% ,0% ,0% Πηγή: European Commission - Enterprise and Industry 14

16 Γράφημα 1.1: Ποσοστά απασχόλησης ανά τάξη μεγέθους ανά κλάδο, 2008 Μεταποίηση 14% Χονδρεμπόριο και λαινεμπόριο / επισκευές οχημάτων / προσωπικά αγαθά % 20% % 13% 40% 25% 21% Διαμονή και εστίαση 17% Μεταφορές, αποθήκευση και επικοινωνία 19% % 45% % 15% 27% 13% Ο Πίνακας 1.2 παρουσιάζει μια ανά χώρα ανάλυση, όπου παρουσιάζονται τα χαρακτηριστικά μεγέθους, απασχόλησης και προστιθέμενης αξίας ανά χώρα της ΕΕ-27 και ταυτόχρονα παρουσιάζεται το % ποσοστό των ΜΜΕ στα εν λόγω χαρακτηριστικά. Το βασικό συμπέρασμα που μπορεί να εξαχθεί από τα δεδομένα του Πίνακα 1.2 είναι ότι σε σύνολο 20 εκατομμυρίων επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στην ΕΕ-27, το 99,8% είναι ΜΜΕ, οι οποίες απασχολούν το 67,4% του εργατικού δυναμικού και προσφέρουν το 57,7% της προστιθέμενης αξίας. Στις ανά χώρα αναλύσεις διακρίνεται ότι τα ποσοστά απασχόλησης των εργαζομένων σε ΜΜΕ κυμαίνονται από 54,8% στο ΗΒ μέχρι 87% στην Ελλάδα και συνεισφοράς των ΜΜΕ στην προστιθέμενη αξία από 50,7% στο ΗΒ, μέχρι 79,1% στην Κύπρο, με την Ελλάδα να έρχεται Τρίτη στον εν λόγω δείκτη. Γίνεται επομένως φανερό ότι η ελληνική οικονομία βασίζεται σε μεγαλύτερο βαθμό στις ΜΜΕ σε σχέση με άλλες οικονομίες της ΕΕ. Συγκεκριμένα, στην ελληνική οικονομία δραστηριοποιούνται επιχειρήσεις οι οποίες απασχολούν περί τα 2,6 εκατ. πολίτες και το 2008 η προστιθέμενη αξία που παράχθηκε ήταν 79 δισ. Από το σύνολο αυτό, το 99,9% είναι ΜΜΕ, οι οποίες απασχολούν το 87% των απασχολούμενων στον ιδιωτικό τομέα (εκτός του χρηματοπιστωτικού κλάδου) και προσφέρουν το 72,6% της προστιθέμενης αξίας. 15

17 Αριθμός επιχειρήσεων Πίνακας 1.2: Αριθμός επιχειρήσεων, απασχόληση και προστιθέμενη αξία των κρατών μελών της ΕΕ-27 (2008) 1 Αριθμός απασχολούμενων Προστιθέμενη Αξία Αριθμός επιχειρήσεων % των ΜΜΕ στο σύνολο Αριθμός Προστιθέμενη απασχολούμενων Αξία ΕΕ ,8% 67,4% 57,7% AT ,7% 67,3% 59,7% BE ,8% 66,9% 57,7% BG ,7% 74,1% 54,1% CY ,9% 83,5% 79,1% CZ ,8% 67,6% 54,8% DK ,7% 66,0% 67,8% EE ,6% 78,6% 76,3% FI ,7% 59,7% 53,7% FR ,8% 61,7% 55,2% DE ,5% 60,5% 52,8% GR ,9% 87,0% 72,6% HU ,8% 71,1% 51,9% IE ,5% 68,5% 51,7% IT ,9% 80,9% 71,7% LV ,7% 76,3% 74,2% LT ,7% 74,6% 64,0% LX ,6% 66,8% 63,9% MT ,9% 76,8% 63,8% NL ,7% 67,2% 62,2% PL ,8% 68,9% 51,7% PT ,9% 81,4% 67,3% RO ,6% 63,6% 42,2% SK ,1% 55,4% 46,5% SI ,7% 67,0% 59,8% ES ,9% 78,0% 67,9% SE ,8% 63,7% 55,8% UK ,6% 54,8% 50,7% NO ,8% 69,6% 64,6% 1 Τα στοιχεία αναφέρονται σε βιομηχανία και υπηρεσίες πλην του χρηματοπιστωτικού τομέα. Πηγή: European Commission - Enterprise and Industry Σημαντικό μέρος της ελληνικής επιχειρηματικής δραστηριότητας (περίπου 30% του συνόλου των απασχολούμενων) καλύπτεται από τους αυτοαπασχολούμενους (Πίνακας 1.3). Πίνακας 1.3: Αριθμός αυτοαπασχολούμενων (χιλιάδες) Εργοδότες Εργαζόμενοι για δικό τους λογαριασμό Σύνολο απασχολουμένων ,8 991, , ,7 998, , ,3 954, , , , ,2 1018, , ,8 962, , ,2 967, , (%) 15,10% -2,40% +8,5% Πηγή: ΕΣΥΕ, Έρευνα Εργατικού Δυναμικού 16

18 Ταυτόχρονα, ενδιαφέρον παρουσιάζει η πορεία των εργοδοτών σε σχέση με τους εργαζόμενους για δικό τους λογαριασμό. Όπως φαίνεται στον Πίνακα 1.4, υπάρχει μια αύξηση του σχετικού μεγέθους των επιχειρήσεων, καθώς παρατηρείται μια αύξηση κατά 15,1% των εργοδοτών και μια ταυτόχρονη μείωση κατά 2,4% των αυτοαπασχολούμενων χωρίς προσωπικό. Βασικό συμπέρασμα της ανάλυσης που προηγήθηκε είναι η μεγάλη σημασία των πολύ μικρών επιχειρήσεων (1-9 εργαζόμενοι) στο σύνολο της οικονομίας, τόσο της ευρωπαϊκής, αλλά κυρίως της ελληνικής. Το Γράφημα 1.2 παρουσιάζει στοιχεία με βάση τα οποία το ποσοστό της απασχόλησης των πολύ μικρών επιχειρήσεων ως προς το σύνολο των απασχολούμενων στον ιδιωτικό τομέα (εκτός του χρηματοπιστωτικού κλάδου) φτάνει το 57%, καταλαμβάνοντας την πρώτη θέση στην ΕΕ-27. Αντίστοιχα, τα ποσοστά απασχόλησης σε μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις είναι από τα χαμηλότερα στην ΕΕ-27 (προτελευταία θέση για τις μικρές και τελευταία για τις μεσαίες), γεγονός που καταδεικνύει ότι η μεγάλη πλειοψηφία των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα είναι πολύ μικρές. Το συμπέρασμα αυτό κρίνεται ιδιαίτερα σημαντικό από άποψη σχεδιασμού πολιτικής προώθησης της επιχειρηματικότητας και ταυτόχρονα ενδυνάμωσης της απασχόλησης και καταπολέμησης της ανεργίας. Γράφημα 1.2: Ποσοστό απασχόλησης των πολύ μικρών επιχειρήσεων 1 1 Η απασχόληση αναφέρεται στον ιδιωτικό τομέα πλην του χρηματοπιστωτικού κλάδου. Πηγή: EUROSTAT-Statistics in focus 31/2008, Enterprises by size class Overview of SMEs in the EU», Eurostat. Στο σημείο αυτό είναι σημαντικό να τονιστεί η εκτεταμένη έλλειψη στοιχείων σχετικά με τη συλλογή πιο στοχευμένων στοιχείων για την Ελλάδα. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι στην ψηφιακή αναζήτηση στοιχείων σχετικά με την επιχειρηματικότητα στην ιστοσελίδα της EUROSTAT η Ελλάδα απουσιάζει. Όπως επίσης απουσιάζουν στοιχεία για τη χώρα μας σχετικά με τη μεγάλη πλειοψηφία των δεδομένων και στην περιοδική έκδοση της σχετικά με την επιχειρηματικότητα 4. Συμπερασματικά, αν και οι μεγάλες επιχειρήσεις απασχολούν σχετικά υψηλά ποσοστά εργατικού δυναμικού σε συγκεκριμένους κλάδους, σε μεγέθη αριθμού των επιχειρήσεων οι μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις αποτελούν τη συντριπτική πλειοψηφία. Το γεγονός αυτό τις καθιστά κλειδί στην ευρωπαϊκή οικονομική ανάπτυξη και οι χαρακτηρισμοί ατμομηχανή, ραχοκοκαλιά και γίγαντες που τους αποδίδονται δεν είναι τυχαίοι. Όπως πολύ σωστά επισημαίνουν οι υπέρμαχοι της στήριξης των πολιτικών για την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας με βάση τις μικρές επιχειρήσεις, 4 European Business: Facts and Figures,

19 ενδεχόμενες πρωτοβουλίες που στοχεύουν σε αυτές αναμένεται να επιφέρουν σημαντικά οφέλη στην ευρωπαϊκή οικονομία. Χαρακτηριστικά αναφέρεται το παράδειγμα ότι εάν δοθεί στις πολύ μικρές επιχειρήσεις η δυνατότητα πρόσληψης ενός μόνο ακόμα εργαζομένου, το αποτέλεσμα στην αύξηση της απασχόλησης και την αντίστοιχη μείωση της ανεργίας θα είναι θεαματικό. Τέλος, ειδικά στη χώρα μας, το βασικό χαρακτηριστικό της ελληνικής οικονομίας είναι η ύπαρξη πολύ μικρών επιχειρήσεων και μεγάλου αριθμού αυτοαπασχολουμένων χωρίς προσωπικό. Το χαρακτηριστικό αυτό θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη σε οποιαδήποτε απόπειρα σχεδιασμού πολιτικής για την τόνωση της ελληνικής επιχειρηματικότητας. Ι.4 Η πρόσβαση των ελληνικών μικρών επιχειρήσεων στη χρηματοδότηση Οι μικροί επιχειρηματίες αντιμετωπίζουν καθημερινά πολλά και διάφορα προβλήματα κατά την άσκηση της επιχειρηματικής τους δραστηριότητας. Οι μικρές επιχειρήσεις είναι οι πλέον ευαίσθητες από όλες τις επιχειρήσεις στις μεταβολές του γενικότερου επιχειρηματικού περιβάλλοντος. Είναι οι πρώτες που θα υποφέρουν αν επιβαρυνθούν με υπερβολική γραφειοκρατία και οι πρώτες που θα ευδοκιμήσουν αν υπάρξουν πρωτοβουλίες για βελτίωση του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο δραστηριοποιούνται. Χαρακτηριστικά παραδείγματα των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν οι ΜΜΕ είναι τα εξής: Υπερβολική γραφειοκρατία Προβλήματα στην πρόσβαση σε χρηματοδότηση Έλλειψη δεξιοτήτων του προσωπικού Έλλειψη συμβουλευτικών υπηρεσιών Μία από τις πρώτες θέσεις της ατζέντας για την καταπολέμηση των παραπάνω δυσκολιών είναι και το θέμα που επιχειρείται να αναλυθεί από την εν λόγω έρευνα και το οποίο αναφέρεται στην πρόσβαση στη χρηματοδότηση. Βασικός στόχος της παρούσας έρευνας είναι η ανάλυση της πρόσβασης των μικρών επιχειρήσεων στη χρηματοδότηση. Συγκεκριμένα, αναλύεται κατά πόσο οι ίδιοι οι μικροί επιχειρηματίες θεωρούν ότι οι υπάρχουσες χρηματοδοτικές δομές διευκόλυναν την πρόσβασή τους σε χρηματοδότηση. Συνεπώς, το πλαίσιο της ανάλυσης αναφέρεται στο συγκεκριμένο χρηματοδοτικό περιβάλλον μέσα στο οποίο δραστηριοποιούνται οι μικρές ελληνικές επιχειρήσεις κατά το πρόσφατο παρελθόν. Οι πηγές άντλησης κεφαλαίων από τις μικρές επιχειρήσεις, στις οποίες μπορούσαν να απευθυνθούν για χρηματοδότηση (εκτός φυσικά των ιδίων κεφαλαίων) κατά το πρόσφατο παρελθόν συνοψίζονται στις παρακάτω βασικές κατηγορίες: 1. Τα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης. 2. Ο Επενδυτικός - Αναπτυξιακός νόμος. 3. Ο Τραπεζικός κλάδος. 4. Λοιποί χρηματοδοτικοί μηχανισμοί. Στις σελίδες που ακολουθούν επιχειρείται μια συνοπτική παρουσίαση αυτών των πηγών πρόσβασης σε χρηματοδότηση. 18

20 1. Τα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης. Τα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης (ΚΠΣ) είναι το αποτέλεσμα των διαπραγματεύσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με τα κράτη μέλη της ΕΕ για τις αναπτυξιακές προτεραιότητες του κάθε κράτους μέλους. Στο πλαίσιο αυτό σχεδιάζονται και υλοποιούνται συγκεκριμένα Επιχειρησιακά Προγράμματα και Κοινοτικές Πρωτοβουλίες. Στις παραγράφους που ακολουθούν περιγράφονται συνοπτικά τα δύο τελευταία ΚΠΣ (Γ ΚΠΣ και ΕΣΠΑ). Tο Γ ΚΠΣ σχεδιάστηκε από την Ελλάδα, και υλοποίησε, με την συγχρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 25 Επιχειρησιακά Προγράμματα εκ των οποίων: τα 11 είναι Τομεακά Επιχειρησιακά Προγράμματα και αφορούν εθνικές τομεακές πολιτικές. τα 13 είναι Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα (ΠΕΠ), ένα για κάθε μία από τις 13 περιφέρειες της χώρας και στα οποία έχει κατανεμηθεί το 1/3 περίπου των διαθέσιμων πιστώσεων των Διαρθρωτικών Ταμείων για την περίοδο και 1 Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Τεχνική βοήθεια που στόχο έχει να ενδυναμώσει, να στηρίξει και να βελτιώσει το σύστημα διαχείρισης, παρακολούθησης και ελέγχου του Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης και των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων5. To Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς (ΕΣΠΑ) εκπονήθηκε στο πλαίσιο της νέας στρατηγικής προσέγγισης για την Πολιτική Συνοχής της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το νέο σχήμα χαρακτηρίζεται από μικρότερο πλήθος Επιχειρησιακών Προγραμμάτων σε σχέση με την προηγούμενη περίοδο Ο στρατηγικός σχεδιασμός της χώρας για την περίοδο θα υλοποιηθεί μέσα από οκτώ (8) Τομεακά Επιχειρησιακά Προγράμματα, πέντε (5) Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα (ΠΕΠ),και δεκατέσσερα (14) Προγράμματα Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας. Την περίοδο το σύνολο των υποδομών προσπελασιμότητας θα υλοποιηθεί πλέον στο πλαίσιο ενός τομεακού ΕΠ, ενώ για τους τομείς της υγείας και του πολιτισμού δεν θα υπάρχει πλέον διακριτό ΕΠ και οι σχετικές δράσεις θα υλοποιηθούν από Περιφερειακά και Τομεακά ΕΠ. Η διαχείριση των κονδυλίων των ΚΠΣ γίνεται μέσω των τελικών δικαιούχων, οι οποίοι κατά κύριο λόγο ήταν ειδικές υπηρεσίες διαχείρισης και εφαρμογής των τομεακών και περιφερειακών επιχειρησιακών προγραμμάτων. Ωστόσο, αναφορικά με τα Προγράμματα τα οποία αφορούν αποκλειστικά τις μικρές επιχειρήσεις σε συνδυασμό με την πρόσβαση στη χρηματοδότηση (άμεση ή έμμεση), οι ενδιαφερόμενοι επιχειρηματίες αναγνωρίζουν τις περισσότερες φορές συγκεκριμένους φορείς οι οποίοι κατά το πρόσφατο παρελθόν ανέλαβαν την υλοποίηση μέρους των Προγραμμάτων. Συνεπώς, αποκλειστικά για λόγους αναγνωρισιμότητας, στην έρευνα γίνεται η εξής κατηγοριοποίηση των φορέων που υλοποιούν μέρος των Προγραμμάτων του Γ ΚΠΣ στους παρακάτω φορείς: 5 Πηγή: 19