ΠΕΡΙΛΗΨΗ Α. Γενικό πλαίσιο - Στόχοι Β. Μεθοδολογία Γ. Συμπεράσματα ανάλυση του εξωτερικού και επιχειρηματικού περιβάλλοντος της Ιαπωνίας

Transcript

1 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Α. Γενικό πλαίσιο - Στόχοι Με τα σημερινά δεδομένα, οι ελληνικές επιχειρήσεις δεν παρουσιάζουν αξιοσημείωτη δραστηριότητα στην ιαπωνική αγορά, πιθανότατα επειδή δεν επιδεικνύουν την κατάλληλη προσαρμοστικότητα στην ιαπωνική κουλτούρα. Με τη συγκεκριμένη μελέτη επιχειρείται ο προσδιορισμός των παραγόντων του περιβάλλοντος, τους οποίους πρέπει να λάβουν υπόψη τους οι ελληνικές επιχειρήσεις, προκειμένου να αυξήσουν την αποτελεσματικότητά τους. Οι παραπάνω παράγοντες εξετάζονται μέσω της ανάλυσης των ελληνικών εξαγωγών κρασιού στην ιαπωνική αγορά. Β. Μεθοδολογία Η πραγματοποίηση των στόχων της εργασίας έγινε με τη βοήθεια εκτενούς έρευνας, η οποία βασίστηκε σε δευτερογενείς και πρωτογενείς πηγές. Οι δευτερογενείς πηγές αφορούν την αναλυτική ανασκόπηση της πρόσφατης βιβλιογραφίας και αρθρογραφίας καθώς και στατιστικούς πίνακες, σχετικά με το ιαπωνικό πολιτιστικό περιβάλλον, αλλά και με τις ελληνοιαπωνικές εμπορικές σχέσεις. Η πρωτογενής ποιοτική έρευνα βασίστηκε σε προσωπικές συνεντεύξεις με επιλεγμένα στελέχη, τα οποία δραστηριοποιούνται πάνω στο αντικείμενο της μελέτης. Γ. Συμπεράσματα Από την ανάλυση του εξωτερικού και επιχειρηματικού περιβάλλοντος της Ιαπωνίας, προκύπτει ότι υπάρχουν έντονες διαφορές στην κουλτούρα και στην γενικότερη φιλοσοφία της ιαπωνικής επιχειρηματικότητας σε σχέση με την κουλτούρα του δυτικού πολιτισμού, στις οποίες οι ελληνικές επιχειρήσεις οφείλουν να προσαρμοστούν. Όσον αφορά την εικόνα της Ελλάδας στην Ιαπωνία, το συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι ενώ το ιαπωνικό κοινό τιμά και σέβεται τον αρχαίο πολιτισμό, γνωρίζει ελάχιστα για τη σύγχρονη Ελλάδα. Μάλιστα, στον τομέα της παράδοσης και στις υπηρεσίες μετά την πώληση οι ελληνικές επιχειρήσεις έχουν πολύ κακή φήμη στην Ιαπωνία. Επομένως, επιβάλλεται η βελτίωση του 1

2 ελληνικού image στην ιαπωνική αγορά, ώστε να αναστραφεί αυτή η άλλοτε ανεπαρκής και άλλοτε αρνητική εικόνα για την Ελλάδα. Αναφορικά με τις ελληνο ιαπωνικές εμπορικές σχέσεις, παρόλο που το εμπορικό ισοζύγιο είναι έντονα ελλειμματικό για την Ελλάδα, διαφαίνονται κάποιες δυνατότητες βελτίωσής του, εφόσον οι ελληνικές επιχειρήσεις εστιαστούν σε συγκεκριμένα τμήματα της αγοράς με συγκεκριμένα προϊόντα (βιολογικά τρόφιμα, φυσικά καλλυντικά, ποιοτικό κόσμημα κ.λ.π). Απαραίτητη προϋπόθεση όμως είναι, να ακολουθήσουν οι ελληνικές επιχειρήσεις ένα κατάλληλο πρόγραμμα προετοιμασίας, να δείξουν συνέπεια και επαγγελματισμό και να οπλιστούν με επιμονή και υπομονή. Όσον αφορά την περίπτωση του κρασιού, ενώ από πρώτη άποψη φαίνεται ότι το προϊόν αυτό δεν έχει κάποιες ιδιαίτερες προοπτικές στην ιαπωνική αγορά μια πιο προσεκτική ανάλυση, μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι υπάρχουν σχετικά περιθώρια για την προώθηση του στην αγορά αυτή. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η προσαρμογή των επιχειρηματικών σχεδίων στην ιαπωνική κουλτούρα. Με τον τρόπο αυτό, το κρασί μπορεί να αποτελέσει μοχλό ανάπτυξης των ελληνικών εξαγωγών στην Ιαπωνία. 2

3 SUMMARY A. General framework - Aims Up to date, Greek enterprises do not show a remarkable activity in the Japanese market. This is probably due to their lack of adaptability to the particular characteristics of Japanese culture. The present study attempts to focus on those factors of the external environment, which the Greek enterprises have to consider in order to increase their efficiency in Japan. Those factors are being examined through the case study of Greek wine in this particular market. B. Methodology The aims of the present work have been achieved in two different ways: a. Through the research of the most resent bibliography, as well as the study of statistical data, concerning the Japanese culture and the Greek Japanese balance of trade. b. Through qualitative research that concerns interviews of highly ranked employees, who are working on this specific topic (e.g. on the exports of Greek wine). C. Conclusions There are marked differences between the Japanese and the western culture. This conclusion derives from the analysis of the external and business Japanese environment. Therefore, the challenge for Greek enterprises lies in their adjustment to these differences. As far as the image of Greece is concerned, Japanese people admire the ancient Greek civilization nevertheless, their knowledge on modern Greece is limited. Additionally, in the sector of distribution and after- sales service, Greek enterprises are not highly esteemed. Therefore, the improvement of a Greek image is imperative, so as to reverse this inadequate and negative country profile. 3

4 As for the Greek- Japanese balance of trade, it presents a great deficit for Greece. Despite that, there seems to be a possibility of improvement providing that the Greek enterprises will focus on specific sectors of the market with needed products such as organic food, natural cosmetics, jewellery of high quality and design etc. It is essential though for Greek enterprises to be appropriately organized, to show loyalty to their commercial obligations and to be equipped with patience. Although the exports of Greek wine in the Japanese market do not seem to be promising, the result from the research is that there is potential for its promotion. Primarily though, it is necessary for Greek business to adjusted itself to Japanese culture. With this in mind, Greek wine may also make new business opportunities for other Greek products to Japan. 4

5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Α. Σκοπός της εργασίας Με τα σημερινά δεδομένα της αύξησης του ανταγωνισμού και του κορεσμού των αγορών, οι ελληνικές επιχειρήσεις αναζητούν νέες δυνητικές αγορές, στις οποίες υπάρχουν περιθώρια δραστηριοποίησης για αύξηση του κύκλου εργασιών τους. Μια από αυτές τις αγορές φαίνεται να είναι και η Ιαπωνία, η οποία αν και τα τελευταία χρόνια παρουσιάζει μια σχετική οικονομική ύφεση, εν τούτοις, κατά γενικό κανόνα θεωρείται μια αρκετά εύρωστη αγορά, με περιθώρια ανάπτυξης για τους ξένους επιχειρηματίες. Παράλληλα, είναι γενικά παραδεκτό στην επιστήμη του μάρκετινγκ ότι η επιτυχημένη δραστηριοποίηση των επιχειρήσεων στο διεθνή στίβο προϋποθέτει την προσαρμοστικότητα (adaptation) των διεθνών προγραμμάτων μάρκετινγκ στις μη ελεγχόμενες μεταβλητές του περιβάλλοντος (οικονομία, κουλτούρα). Όσον αφορά την Ιαπωνία, αυτή είναι μια χώρα η οποία παρουσιάζει μεγάλες διαφορές και ιδιαιτερότητες αναφορικά με τις παραπάνω μεταβλητές. Με τα σημερινά δεδομένα, οι ελληνικές επιχειρήσεις δεν φαίνεται να έχουν αξιοσημείωτη δραστηριότητα στην ιαπωνική αγορά. Ίσως ένας κύριος λόγος να είναι η ανεπαρκής προσαρμοστικότητα των επιχειρηματικών προγραμμάτων και των διεθνών προγραμμάτων μάρκετινγκ στην ιαπωνική κουλτούρα. Με τη συγκεκριμένη μελέτη επιχειρείται ο προσδιορισμός των παραγόντων του περιβάλλοντος, οι οποίοι λόγω των ιδιαιτεροτήτων τους, είναι πιθανό να επηρεάζουν την αποτελεσματικότητα των ελληνικών επιχειρήσεων. Στη συνέχεια, οι παραπάνω παράγοντες εξετάζονται με την ανάλυση της περίπτωσης των ελληνικών εξαγωγών κρασιού στη συγκεκριμένη αγορά. Β. Μεθοδολογία Η πραγματοποίηση των στόχων της εργασίας έγινε με τη βοήθεια εκτενούς έρευνας, η οποία βασίστηκε σε δευτερογενείς και πρωτογενείς πηγές. Οι δευτερογενείς πηγές αφορούν την αναλυτική ανασκόπηση της πρόσφατης βιβλιογραφίας και αρθρογραφίας, σχετικά με το ιαπωνικό πολιτιστικό περιβάλλον, αλλά και με τις ελληνοιαπωνικές εμπορικές σχέσεις. Συγκεκριμένα ανατρέξαμε: στη βιβλιοθήκη του Υπουργείου Εθνικής Οικονομίας 5

6 στη βιβλιοθήκη της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης στη βιβλιοθήκη του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών (πρώην ΑΣΟΕΕ) στα αρχεία του Ινστιτούτου Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων στη βιβλιοθήκη του Ελληνικού Οργανισμού Εξωτερικού Εμπορίου Στη συνέχεια έγινε πρωτογενής ποιοτική έρευνα, η οποία βασίστηκε σε προσωπικές συνεντεύξεις με επιλεγμένα στελέχη τα οποία δραστηριοποιούνται πάνω στο αντικείμενο της μελέτης. Συγκεκριμένα απευθυνθήκαμε στους ακόλουθους φορείς: στον Ελληνικό Οργανισμό Εξωτερικού Εμπορίου (ΟΠΕ) στο Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας (Σχέδιο «Ερμής») στην Κεντρική Ένωση Επιμελητηρίων για την ανάλυση της περίπτωσης του κλάδου του κρασιού. Γ. Δομή της εργασίας 1. Ανάλυση εξωτερικού περιβάλλοντος, όπου περιγράφεται η ιαπωνική οικονομία καθώς και το πολιτιστικό περιβάλλον της χώρας αυτής. 2.Το Ιαπωνικό επιχειρηματικό περιβάλλον, όπου καταρχήν περιγράφεται ο ιαπωνικός τρόπος διοίκησης επιχειρήσεων, από τον οποίο προκύπτουν οι απαιτήσεις για αποτελεσματική συνεργασία με τους ιάπωνες. Στη συνέχεια αναλύεται η καταναλωτική συμπεριφορά των ιαπώνων καθώς και το ιαπωνικό marketing, από όπου εξάγονται χρήσιμα συμπεράσματα. 3. Οι Ελληνο- Ιαπωνικές εμπορικές σχέσεις, όπου αφού παρουσιαστεί η εικόνα της Ελλάδας στην Ιαπωνία, αναλύεται το εμπορικό μας ισοζύγιο με την Ιαπωνία κατά την τελευταία δεκαετία και σχολιάζονται τα κύρια εξαγώγιμα προϊόντα της Ελλάδας στην Ιαπωνία. Στη συνέχεια γίνεται μια περιγραφή τόσο του «σχεδίου Ερμής» που ο στόχος του είναι η βελτίωση των ελληνο- ιαπωνικών οικονομικών σχέσεων, όσο και των κοινοτικών προγραμμάτων, που αποσκοπούν στη μείωση του εμπορικού ελλείμματος της Ε.Ε με την Ιαπωνία. 4.Το ελληνικό κρασί και οι προοπτικές του στην ιαπωνική αγορά, όπου γίνεται μια ανάλυση του κλάδου από την πλευρά της ελληνικής προσφοράς και από την πλευρά της ιαπωνικής ζήτησης, από την οποία προκύπτουν μια σειρά από συμπεράσματα και στρατηγικές προτάσεις. 6

7 Ι. ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Α. ΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΗΣ ΙΑΠΩΝΙΑΣ 1 Με βάση το ιδιόμορφο οικονομικό πρότυπο που εφάρμοσε η μεταπολεμική Ιαπωνία κατάφερε να ξεπεράσει τις μεγάλες δυσκολίες που αντιμετώπιζε και να πραγματοποιήσει μια γρήγορη οικονομική ανάπτυξη, που από πολλούς έχει χαρακτηριστεί ως «ιαπωνικό θαύμα». Μερικοί από τους παράγοντες που συνέβαλαν είναι ο ρόλος του κράτους, ο ρόλος της θρησκείας και γενικότερα της κουλτούρας (σύνδεση της προόδου της χώρας με την υπερηφάνεια που έχουν ως έθνος), η εφαρμογή κάποιων πρωτοποριακών τεχνικών στο βιομηχανικό τομέα, όπως η συλλογική λήψη αποφάσεων και η πολιτική διαχείρισης των εμπορευματικών αποθεμάτων τη στιγμή που χρειάζονται (just in time) κ.α 2. Η ιαπωνική οικονομία ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 50, εμφανίζει ιδιαίτερα υψηλούς ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης: Το διάστημα ο μέσος ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης ήταν 10,4%, ενώ κατά την περίοδο διατηρήθηκε από 3,6% έως 4,0%, παρά τις δύο πετρελαϊκές κρίσεις. Η αυξητική αυτή τάση συνεχίστηκε με χαμηλότερους ρυθμούς μέχρι το 1992, που ξεκινά η ύφεση. Όμως, η Ιαπωνία παρά την πρόσφατη ύφεση εξακολουθεί να αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους εξαγωγείς κεφαλαίου, προηγμένης τεχνολογίας και διοίκησης. Η Ιαπωνική οικονομία είναι η δεύτερη σε μέγεθος και σπουδαιότητα παγκοσμίως μετά τις Η.Π.Α και χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερο δυναμισμό. Το ΑΕΠ της Ιαπωνίας είναι δεύτερο μετά από αυτό των ΗΠΑ (4.3 τρις $ το 1999), δηλαδή περίπου το 45% των ΗΠΑ, με βάση τις τρέχουσες συναλλαγματικές ισοτιμίες 3. Για πολλά χρόνια οι κυβερνήσεις έδιναν προτεραιότητα στην παραγωγή και την οικονομική μεγέθυνση σε βάρος της κατανάλωσης και της ευημερίας. Όμως, μετά από μακροχρόνιες και επίπονες διαπραγματεύσεις, η Ιαπωνία άνοιξε σταδιακά την αγορά της στον ξένο ανταγωνισμό, περιορίζοντας σε σημαντικό βαθμό τα διάφορα δασμολογικά και μη δασμολογικά εμπόδια. 1 Βλ. ΥΠΕΘΟ Δ/νση ΔΟΣ: Γενικό Ενημερωτικό Σημείωμα για τις διμερείς σχέσεις Ελλάδας- Ιαπωνίας, Ιανουάριος Βλ. Χ. Παπαναούμ: «Το ιαπωνικό θαύμα», Οικονομικός, 11 Νοεμβρίου

8 Σήμερα, το τμήμα της υψηλής τεχνολογίας (αυτοκίνητα, τεχνολογικός εξοπλισμός κ.α) που είναι ιδιαίτερα ανταγωνιστικό, είναι ανοιχτό στο διεθνή ανταγωνισμό σύμφωνα με τις παγκόσμιες συμφωνίες εμπορίου που έχει υπογράψει η χώρα. Αντίθετα, τα τμήματα τροφίμων και ποτών, ένδυσης και υπόδησης, υλικών υποδομών και κατασκευών, που δεν είναι ιδιαίτερα ανταγωνιστικά, λαμβάνουν κρατική προστασία που περιορίζει τις εισαγωγές. Πληθυσμός: Α.Ε.Π: 1999: 495,1 τρις Γεν 1998: 526,7 τρις Γεν Μεταβολή ΑΕΠ: 1999: 0,2% 1998:1,9% Δείκτης Τιμών Καταναλωτή: 1999: 0,3% 1998: 0,3% Διάρθρωση απασχόλησης 1999: Πρωτογενής τομέας: 5,2% Δευτερογενής τομέας: 31,4% Τριτογενής τομέας: 63,4% Ανεργία: 1999: 4,7% 1998: 3,3% Εμπορικό Ισοζύγιο: 1999: 71 δις ΗΠΑ 1998: 108 δις ΗΠΑ 8

9 Β. ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΗΣ ΙΑΠΩΝΙΑΣ 1. Εισαγωγή Το κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον σχετίζεται με το σύνολο των αξιών, των πεποιθήσεων και συμβολικών εννοιών που μεταβιβάζονται από τη μια γενεά στην άλλη και που μπορούν να μεταβληθούν με πολύ αργό ρυθμό με την πάροδο του χρόνου 4. Μερικά από τα στοιχεία που το συνθέτουν είναι: α. η σημασία που δίνεται στους διάφορους θεσμούς όπως η οικογένεια, η θέση της γυναίκας στην κοινωνία, η σημασία της θρησκείας, ο ρόλος που αποδίδεται στις τέχνες, στον αθλητισμό, οι κανόνες ηθικής, η γλώσσα, οι αισθητικές αντιλήψεις, η σημασία των χρωμάτων, το φαγητό κ.α. Με άλλα λόγια περιλαμβάνει όλους εκείνους τους παράγοντες που συνθέτουν τον συνολικό τρόπο ζωής της εκάστοτε κοινωνίας και είναι απαραίτητο να ληφθούν υπόψη σε οποιαδήποτε εξαγωγική προσπάθεια. Οι διαφορές κουλτούρας μπορούν να γίνουν αντιληπτές σε πολλά διαφορετικά πεδία 5,όπως: Χρόνος Σε αντίθεση με τις δυτικές χώρες όπου κυριαρχεί η φιλοσοφία «ο χρόνος είναι χρήμα», σε μερικές ασιατικές χώρες, ο χρόνος αντιμετωπίζεται διαφορετικά, αλλά όχι με λιγότερη σημασία από ότι στις πρώτες. Σαν αποτέλεσμα αυτής της διαφορετικής τοποθέτησης απέναντι στο χρόνο, ένας επιχειρηματίας που επισκέπτεται μια ασιατική αγορά, μπορεί να χρειαστεί μεγαλύτερη διαπραγματευτική περίοδο από ότι για παράδειγμα στην αγορά των ΗΠΑ. Επίσης, μπορεί να δυσανασχετήσει αν αναγκαστεί να περιμένει σε κάποιο ραντεβού και πιθανώς να φανεί αυτό στην έκφρασή του όταν γίνει δεκτός, με αποτέλεσμα οι συζητήσεις να αρχίσουν σε ένα δυσάρεστο κλίμα. Όμως, για τον ασιάτη επιχειρηματία είναι πολύ πιο σημαντικό να μη δείξει στον προηγούμενο επισκέπτη του ότι ο χρόνος του τελείωσε, από ότι να αφήσει τον επόμενο να περιμένει για μισή ώρα. Επίσης, είναι πιθανό ο απαιτούμενος χρόνος για τη λήψη μιας απόφασης να ποικίλει σημαντικά ανάμεσα στους συναλλασσομένους. Όμως, δεν πρέπει να 4 Βλ. Γ. Πανηγυράκης, Διεθνές Εξαγωγικό Marketing, Τόμος 1, Αθήνα: Εκδόσεις Σταμούλης, 1999, σελ Βλ. R. Fletcher: Μην αφήνετε τα ήθη και τα έθιμα να εμποδίσουν τις προοπτικές σας»,oπε, Μάνατζμεντ και Μάρκετινγκ Εξαγωγών, Αθήνα: Ινστιτούτο Εξαγωγικών Σπουδών, 1993, σελ

10 ασκηθούν πιέσεις για συντόμευση της διαδικασίας γιατί στα μάτια του άλλου ατόμου μπορεί να φανεί σαν μείωση της σημασίας που αποδίδουμε στην συγκεκριμένη πρόταση. Τέλος, η αντίληψη του χρόνου μπορεί να επηρεάσει τη σημασία και προτεραιότητα που δίνουν οι διαφορετικοί λαοί στον μακροχρόνιο σχεδιασμό και προγραμματισμό και επομένως στη διάθεσή τους για τον καθορισμό συγκεκριμένων χρονοδιαγραμμάτων. Χώρος Οι πολιτισμικές διαφορές εκφράζονται και από τη στάση απέναντι στο χώρο. Για παράδειγμα σύμφωνα με τις δυτικές αντιλήψεις, ο χώρος αντανακλά τη δύναμη και τη θέση ενός ατόμου (το μέγεθος ενός γραφείου, ο τόπος εγκατάστασης κ.λ.π). Όμως αν κρίνουμε με βάση αυτά τα πρότυπα, βρισκόμενοι σε άλλους πολιτισμούς, πιθανώς να οδηγηθούμε σε παρερμηνείες σχετικά με τη δύναμη τους συγκεκριμένου ατόμου. Άλλα χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η προσωπική εγγύτητα, οι αποστάσεις μεταξύ των ατόμων όταν μιλούν κ.α. Έτσι ενώ για τους έλληνες και τους άραβες η μεγάλη εγγύτητα είναι κάτι το συνηθισμένο, για τους ασιάτες είναι αδιανόητο. Οικειότητα Χαρακτηριστικά όπως η ταχύτητα δημιουργίας σχέσεων, οι υποχρεώσεις που δημιουργεί και τα κίνητρα διαφέρουν σημαντικά ανάμεσα στους λαούς. Σε πολλές κοινωνίες όπως στην ιαπωνική, οι φιλίες δεν στηρίζονται σε επιχειρηματικά συμφέροντα και δε δημιουργούνται τόσο γρήγορα όσο σε άλλες. Όταν όμως δημιουργηθούν είναι βαθύτερες, με μεγαλύτερη διάρκεια και σεβασμό. Για παράδειγμα η προσφώνηση των συναδέλφων ανεξάρτητα ιεραρχίας με το μικρό όνομα είναι συνηθισμένη πρακτική στις δυτικές επιχειρήσεις, ενώ για τους λαούς της Ασίας, θεωρούνται σαν μια εισβολή στον προσωπικό κόσμο ενός ατόμου. Επομένως, κατά το σχεδιασμό της προσέγγισης μιας ξένης αγοράς πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι πολιτιστικοί παράγοντες, αφού το πολιτιστικό περιβάλλον επιδρά και στα καταναλωτικά πρότυπα και στις συνήθειες των ατόμων. Έτσι κρίνεται απαραίτητο, η στρατηγική προώθησης να προσαρμόζεται 10

11 στις πολιτιστικές αξίες και καταναλωτικές προτιμήσεις των ατόμων, προκειμένου να έχει πιθανότητες επιτυχίας. Με δύο λόγια, οι πολιτισμικές διαφορές επιδρούν τόσο στον τρόπο συνεργασίας όσο και στο είδος των προϊόντων που καταναλώνονται και στις αποδεκτές μορφές προώθησης. 2. Τα βασικά χαρακτηριστικά της νοοτροπίας των ιαπώνων Προκειμένου να γίνει κατανοητός ο τρόπος σκέψεις και δράσης των οικονομικών παραγόντων της Ιαπωνίας, είναι χρήσιμο να αναφερθούν οι διαφορές με το δυτικό τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς. Στο κεφάλαιο σχετικά με τον ιαπωνικό τρόπο διοίκησης γίνεται φανερό το πως οι παρακάτω παράγοντες επηρεάζουν τη φιλοσοφία των ιαπωνικών επιχειρήσεων. Τα βασικά χαρακτηριστικά της ιαπωνικής κοινωνικής οργάνωσης είναι: η ομαδικότητα, η ιεραρχία και η συμμετοχή όλων στη διαδικασία λήψης αποφάσεων 6. Η βασική μονάδα είναι η ομάδα και η ατομικότητα υποχωρεί μπροστά στις ανάγκες του συνόλου. Ομάδες συγκροτούνται μέσα στο σχολείο, στο πανεπιστήμιο, στις κοινωνικές εκδηλώσεις και στους χώρους εργασίας και χαρακτηρίζονται από ένα σύνολο κοινών υποχρεώσεων και στόχων. Έτσι, όλοι μαζί καλούνται να αντιμετωπίσουν τις αποτυχίες, ακόμα και μεμονωμένων μελών τους, αφού αυτές δεν εκλαμβάνονται ως ατομικές. Παρατηρείται έντονος ανταγωνισμός μεταξύ των ομάδων, με χαρακτηριστικό παράδειγμα ότι όταν τα μέλη μιας επιχείρησης απεργούν, οι ανταγωνίστριες επιχειρήσεις το βρίσκουν σαν μια καλή ευκαιρία να αυξήσουν την παράγωγή τους, ώστε να καταφέρουν να αποσπάσουν ένα τμήμα του μεριδίου αγοράς της. Η ιεραρχία παίζει σημαντικό ρόλο στη διάρθρωση της ομάδας και τηρείται με αυστηρότητα. Τα παλαιότερα μέλη σε μια ομάδα έχουν τον τελευταίο λόγο σε μια απόφαση και είναι αυτά που κρίνουν και τη συμπεριφορά των άλλων μελών. Κανένας δεν προσπαθεί να παρακάμψει την ιεραρχία, αλλά αντίθετα όλη τη σέβονται και επομένως ο καθένας ασκεί τα καθήκοντα που του έχουν ανατεθεί. Είναι πολύ σημαντικό, όταν κάποιος έρχεται σε επαφή με μια ομάδα, να έχει κατά νου τη σημασία αυτού του παράγοντα. 6 Βλ. Δ. Τριποσπίτης: «Η επίδραση των κοινωνικών δομών στην οικονομική ανάπτυξη της Ιαπωνίας», Αγορά Χωρίς Σύνορα, 2 (1)

12 Παρόλη την ύπαρξη της ιεραρχίας, όλα τα μέλη της ομάδας όχι μόνο μπορούν αλλά και αναμένεται να εκφέρουν τη γνώμη τους, προκειμένου να ληφθεί μια απόφαση. Βέβαια, αυτό προϋποθέτει τη διάχυση της πληροφορίας σε όλα τα μέλη της ομάδας και είναι εντυπωσιακή η ταχύτητα διάδοσης των νέων δεδομένων και πληροφοριών, ώστε όλοι να είναι σε θέση να διατυπώσουν την άποψή τους. Μάλιστα, η συλλογή, επεξεργασία και διανομή της πληροφόρησης έχει χαρακτηριστεί ως ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες της βιομηχανικής ανάπτυξης της Ιαπωνίας. 3. Θρησκεία 7 Στην Ιαπωνία υπάρχουν δύο βασικές θρησκείες, ο Σιντοϊσμός και ο Βουδισμός. Παρόλο που πολλά άτομα υποστηρίζουν ότι δεν έχουν συγκεκριμένα πιστεύω, η πλειοψηφία συμμετέχει στις τελετές και των δύο θρησκειών. Για παράδειγμα οι περισσότερες τελετές γάμου γίνονται σύμφωνα με τα έθιμα του Σιντοϊσμού, ενώ οι κηδείες ακολουθούν τις πρακτικές του Βουδισμού. Σύμφωνα με τη θρησκεία του Σιντοϊσμού, που γεννήθηκε στην Ιαπωνία μέσα από την αρχαία ιστορία και από μύθους, τα στοιχεία της φύσης (δέντρα, βουνά, αέρας, θάλασσα) έχουν πνευματικές δυνάμεις. Αντίθετα, ο Βουδισμός ξεκίνησε στην Ινδία και ήρθε στην Ιαπωνία μέσω της Κίνας και της Κορέας, γύρω στα μέσα του 6 ου αιώνα 8. Σήμερα ο Βουδισμός είναι η κυρίαρχη θρησκεία, με 90 εκατομμύρια οπαδούς το Πολλές οικογένειες έχουν μικρούς βωμούς στα σπίτια τους, όπου τιμούν τους προγόνους τους. Τέλος, ο χριστιανισμός ήρθε στην Ιαπωνία, μέσω ισπανών και πορτογάλων ιεραπόστολων, στα μέσα του 16 ου αιώνα, αλλά οι χριστιανοί αποτελούν ένα μικρό τμήμα του πληθυσμού (1,5 εκ. το 1994) 9. Οι ιάπωνες, αντιμετωπίζουν τον Κομφουκιανισμό 10 σαν ένα σύνολο ηθικών αξιών, περισσότερο από ότι σαν θρησκεία. Εισήχθηκε στην Ιαπωνία στην αρχή 7 ibid ibid 10 Κομφούκιος ( π.χ): Κινέζος φιλόσοφος και ιδρυτής θρησκείας. Το όνομά του στα κινέζικα προφέρεται Κουγκ-φου-τσε και σημαίνει «σεβαστός δάσκαλος». Ο Κομφούκιος κατείχε σημαντική θέση στην κοινωνία της εποχής του, πήρε διάφορα αξιώματα και διορίστηκε και Υπουργός Δικαιοσύνης. Επειδή οι άρχοντες δεν ήθελαν να συμμορφωθούν προς τις υποδείξεις 12

13 του 6 ου αιώνα και άσκησε μεγάλη επιρροή στην ιαπωνική σκέψη και τρόπο συμπεριφοράς, αλλά μετά τον 2 ο παγκόσμιο πόλεμο η επίδρασή του μειώθηκε. Η διδασκαλία του περιέχει κανόνες ηθικής και πολιτικής ζωής, σύμφωνα με τις οποίες: ο άνθρωπος πρέπει να αγωνίζεται για τις ακόλουθες πέντε αρετές: τη σοφία, την αγαθότητα, την ειλικρινή αφοσίωση, τον σεβασμό και την ανδρεία. Ύψιστο χρέος του ανθρώπου είναι να ακολουθεί πιστά τους νόμους που προσιδιάζουν στη θέση του ώστε να καταφέρει να ζήσει αρμονικά προς τον εαυτό του και τους συνανθρώπους του. 4. Οικογένεια 11 Η ιαπωνική οικογένεια είναι παραδοσιακά πολύ κλειστή, αφού η ιαπωνική παράδοση υπαγορεύει στενές σχέσεις μεταξύ παιδιών και γονιών ακόμα και μετά το γάμο. Ακόμα και σήμερα, τρεις γενεές συγκατοικούν στο ίδιο σπίτι και μάλιστα αποτελούν το 9,87% περίπου των ιαπωνικών νοικοκυριών. Ωστόσο, τα ιαπωνικά νοικοκυριά ακολουθούν όλο και περισσότερο τα πρότυπα των δυτικών χωρών, όπου διαμένουν δύο αντί για τρεις γενεές στο ίδιο σπίτι. Η μέση ηλικία γάμου είναι 28,5 για τους άντρες και 26,4 για τις γυναίκες. Επίσης, ο αριθμός των διαζυγίων (1,6 διαζύγια ανά άτομα) είναι μικρότερος σε σχέση με αυτόν των δυτικών χωρών (4,6 στις ΗΠΑ και 3,0 στο Ηνωμένο Βασίλειο). Με βάση αυτά τα χαρακτηριστικά, μπορεί να διακρίνει κανείς τρεις κατηγορίες νοικοκυριών: ανύπαντρους άντρες και γυναίκες, παντρεμένα ζευγάρια χωρίς παιδιά και ζευγάρια με παιδιά που μένουν μαζί τους. Καθώς οι ιάπωνες αναβάλλουν το γάμο για μια μεγαλύτερη ηλικία, η πρώτη κατηγορία είναι ίσως η πιο δυναμική και προσφέρει καλές ευκαιρίες για τις επιχειρήσεις που απευθύνονται σε αυτήν: τουριστικές, είδη σπορ, μοντέρνα εστιατόρια κ.α. του παραιτήθηκε και άρχισε να περιοδεύει στην Κίνα για να διαδώσει τις ιδέες του. Δεν είχε προβλέψει την ίδρυση θρησκείας, αλλά οι μαθητές του έδωσαν στα διδάγματά του, χαρακτήρα θρησκευτικού δόγματος, έχτισαν ναούς για να τον τιμήσουν και έγραψαν πολλά βιβλία. Αφοσίωσε τη ζωή του στην ηθική αναμόρφωση του κινεζικού λαού. Τον 1 ο π.χ αιώνα αναγνωρίστηκε ως επίσημη θρησκεία της του κινεζικού λαού, τον 9 ο μ.χ αιώνα επικράτησε έναντι του Βουδισμού και, τον 11 ο αιώνα νίκησε και τον Ταοϊσμό και επιβλήθηκε ως ενιαία θρησκεία του κινεζικού λαού. (Βλ. Νεώτερον εγκυκλοπαιδικόν λεξικόν «Ηλίου»). 11 Βλ. Views of Japan, Urban Connections Inc, Tokyo

14 Σήμερα, επειδή οι περισσότερες οικογένειες έχουν ένα ή δύο παιδιά, η μέση ηλικία του ιαπωνικού πληθυσμού ( ) αυξάνει γρήγορα, όπου 20,01 εκ του συνολικού πληθυσμού είναι παιδιά κάτω των 15 χρόνων, αλλά ταυτόχρονα 18,26 εκ. είναι άνω της ηλικίας των 64 ετών. Έτσι, όπως συμβαίνει και στις άλλες βιομηχανικές χώρες, ο πληθυσμός της Ιαπωνίας περνάει στην τρίτη ηλικία και μέχρι το 2020 θα είναι ένας από τους πιο γηρασμένους πληθυσμούς στον κόσμο. Οι προβλέψεις είναι ότι ο πληθυσμός πάνω από 65 χρόνων από 14,6% που είναι σήμερα θα φτάσει το 24% το Τα αντίστοιχα ποσοστά για τις άλλες βιομηχανικές χώρες για το 2020 θα είναι 14% για τις ΗΠΑ, 16% για την Αγγλία και 20% για την Γερμανία 12. Λόγω της γήρανσης του πληθυσμού παρατηρούνται αλλαγές στο σύστημα υγείας και κοινωνικής ασφάλισης, ενώ γίνονται προσπάθειες ώστε τα άτομα της τρίτης ηλικίας να παραμένουν ενεργά, μέσω της εργασίας και του εθελοντισμού. Μια δεκαετία πριν, η πλειοψηφία των επιχειρήσεων είχαν θέσει το όριο συνταξιοδότησης μεταξύ της ηλικίας των 55 και 59 ετών, αλλά σήμερα το 90,2% των επιχειρήσεων θέτουν το όριο άνω των 60 ετών. Επιπλέον, η τάση αυτή αναμένεται να δημιουργήσει μεγάλη ζήτηση για υπηρεσίες και προϊόντα που έχουν σχέση με την υγεία και τη διασκέδαση αυτών των ατόμων. Είναι γεγονός, ότι στις άλλες ανεπτυγμένες χώρες οι μεσήλικες αποτελούσαν ανέκαθεν μια σημαντική ηλικιακή ομάδα, στην οποία απευθυνόντουσαν πολλές εταιρείες, δεδομένου ότι διαθέτουν υψηλότερο εισόδημα από τις άλλες ηλικιακές ομάδες καθώς και πολύ ελεύθερο χρόνο. Αντίθετα στην Ιαπωνία, λόγω της νοοτροπίας που τους διακρίνει οι μεσήλικες δεν αντιμετώπιζαν τους εαυτούς τους ως καταναλωτές, αλλά ως παραγωγούς, με έντονη την ευθύνη να εξασφαλίσουν τις υπόλοιπες ηλικιακές ομάδες, παρέχοντάς τους τα απαραίτητα αγαθά, έχοντας βαθιά ριζωμένη την αίσθηση του καθήκοντος. Όμως, σταδιακά η τάση αυτή αλλάζει και φαίνονται περισσότερο διατεθειμένοι να απολαύσουν τα αγαθά της ζωής, ξοδεύοντας το διαθέσιμο εισόδημά τους. Ένας κλάδος με καλές προοπτικές για αυτήν τη κατηγορία είναι ο κλάδος του τουρισμού. Τέλος, όσον αφορά τις γυναίκες, αυτές εντάσσονται όλο και περισσότερο στο εργατικό δυναμικό και το 1997 το 39,5% ήταν γυναίκες, ενώ ανάμεσα στην 12 ΚΕΠΕ: «Σχέδιο Δράσης για την προώθηση των Ελληνο-Ιαπωνικών Οικονομικών Σχέσεων (Σχέδιο Ερμής)», Αθήνα, Ιανουάριος

15 ηλικία των τριάντα και των σαράντα, αφού τα παιδιά τους έχουν κάπως μεγαλώσει, επανέρχονται στην παραγωγική διαδικασία. 5. Το εκπαιδευτικό σύστημα Οι ιάπωνες θεωρούν την εκπαίδευση και τη μόρφωση πολύ σημαντικές και η γνώση αντιμετωπίζεται ως πολύ μεγάλη αρετή 13. Η εκπαίδευση είναι υποχρεωτική μέχρι την ηλικία των δεκαπέντε ετών και χρηματοδοτείται από το κράτος. Όμως, μετά από αυτή την ηλικία τα έξοδα εκπαίδευσης επιβαρύνουν τους ίδιους τους γονείς, είτε σε ιδιωτικά είτε σε δημόσια σχολεία. Επειδή η είσοδος στα πανεπιστήμια είναι πολύ δύσκολη και ο ανταγωνισμός πολύ σκληρός, οι μαθητές συνήθως παρακολουθούν μαθήματα σε «φροντιστήρια» (juku or yobiko) από πολύ μικρή ηλικία, τόσο κατά τη διάρκεια της εβδομάδας όσο και τα Σαββατοκύριακα, τα οποία επιβαρύνουν οικονομικά τους γονείς. Μάλιστα, καταβάλλονται μεγάλες προσπάθειες ώστε να υπάρχει συνεργασία μεταξύ του επιχειρηματικού και του ακαδημαϊκού κόσμου, προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις του αυξημένου παγκόσμιου ανταγωνισμού. Έτσι, αναγνωρίζεται η ανάγκη συνεχούς επανεκπαίδευσης και επιμόρφωσης του εργατικού δυναμικού, ενίσχυσης της κινητικότητας των εργαζομένων και σταδιακή εγκατάλειψη του συστήματος της δια βίου απασχόλησης στην ίδια επιχείρηση, καθώς και της δημιουργίας ενός εκπαιδευτικού συστήματος που να ενθαρρύνει τη δημιουργικότητα και την ανάπτυξη της ατομικής πρωτοβουλίας. 6. Εργασία 14 Οι ιάπωνες εργαζόμενοι είναι γνωστοί παγκοσμίως σαν πολύ εργατικοί και αφοσιωμένοι στη δουλειά τους, από την οποία αντλούν πολύ μεγάλη ευχαρίστηση. Δουλεύουν πολλές ώρες και διανύουν μεγάλες αποστάσεις από το σπίτι τους στην πόλη. Η πλειοψηφία τους δίνει προτεραιότητα στην επαγγελματική ζωή σε σχέση με την προσωπική. Ωστόσο, παρατηρούνται κάποιες αλλαγές στην συμπεριφορά των εργαζομένων, αφού ένα μεγάλο ποσοστό έχει αρχίσει να αναζητά περισσότερο ελεύθερο χρόνο για να 13 Βλ. Views of Japan, Urban Connections Inc, Tokyo

16 αφιερώσει στα ενδιαφέροντά εκτός δουλειάς καθώς και στην απόλαυση της οικογενειακής ζωής. Αυτή η τάση είναι περισσότερο φανερή στις νεότερες γενεές των εργαζομένων. Ταυτόχρονα, σύμφωνα με έρευνες, το μερίδιο αυτών που επιθυμούν να εργαστούν στην ίδια εταιρεία μέχρι να συνταξιοδοτηθούν, συνεχώς μειώνεται. Γνωρίζουν την πραγματικότητα, όπου δεδομένης της έντασης του ανταγωνισμού και της παγκοσμιοποίησης, μεγάλες και καταξιωμένες εταιρείες μπορεί να μην διατηρήσουν την ανταγωνιστικότητά τους στο μέλλον. Συνεπώς δεν υπάρχει εξασφάλιση ότι θα συνεχίσουν να εργάζονται για την ίδια εταιρεία. Η νέα γενιά των εργαζομένων ενδιαφέρεται για εργασίες που είναι ευχάριστες, δημιουργικές και που προσφέρουν ενδιαφέρουσες εμπειρίες, στις οποίες μάλιστα να μπορούν να χρησιμοποιήσουν και τη φαντασία τους. Έτσι, η μεγάλη πρόκληση για τις εταιρείες είναι να είναι σε θέση να προσφέρουν ενδιαφέρουσες θέσεις εργασίας στους εργαζομένους, ώστε να κερδίσουν τα πιο ικανά στελέχη και να καταφέρουν να παραμείνουν ανταγωνιστικές, ενώ για τους εργαζομένους η μεγάλη πρόκληση είναι να εξασφαλίσουν την «απασχολησιμότητά» τους. 7. Διατροφικές συνήθειες Το φαγητό των διαφόρων λαών επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από το σύστημα αξιών του πολιτιστικού περιβάλλοντος, σε βαθμό που το τελευταίο αποφασίζει αν ένα προϊόν είναι κατάλληλο για τροφή και επομένως το ενδεχόμενο αποδοχής ή απόρριψής του από τους καταναλωτές. Στην Ιαπωνία, οι συνήθεις τροφές περιλαμβάνουν ψάρι, ρύζι, θαλασσινά, λαχανικά και τσάι. Το κρέας αποτελεί ένα μικρό μέρος της διατροφής των κατοίκων, αλλά ωστόσο συνταγές που περιλαμβάνουν κοτόπουλο, χοιρινό και βοδινό, έχουν προστεθεί στη δίαιτά τους. Στο ρύζι αποδίδονται συμβολικές ιδιότητες και απαιτείται μια ιδιαίτερη προσοχή στην εφαρμογή του πρωτοκόλλου ευγένειας κατά τη διάρκεια του γεύματος. Το πράσινο τσάι, που αποτελεί το αγαπημένο ποτό στην Ιαπωνία, σερβίρεται στο τέλος στο ίδιο μπολ που έχει σερβιριστεί το ρύζι καθώς και σε οποιεσδήποτε συναντήσεις. Ένα ποτήρι σακί (εθνικό ποτό) προσφέρεται πάντα σαν επιδόρπιο. 16

17 8. Συμπεράσματα Όλοι οι παραπάνω παράγοντες συνθέτουν το πολιτιστικό περιβάλλον της Ιαπωνίας και είναι αυτονόητο ότι καμία ξένη επιχείρηση που ενδιαφέρεται για τη συγκεκριμένη αγορά δεν μπορεί να τους μεταβάλλει. Αντίθετα, η κάθε ξένη επιχείρηση οφείλει να τους λάβει υπόψη της κατά τη χάραξη της στρατηγικής της (επιλογή των προϊόντων, του τρόπου διείσδυσης κ.λ.π), προκειμένου να πετύχει αξιόλογα εξαγωγικά αποτελέσματα. Μάλιστα, οι παραπάνω παράγοντες είναι ιδιαίτερα σημαντικοί για τη χάραξη της επικοινωνιακής στρατηγικής, ώστε τα προγράμματα προβολής και προώθησης να είναι αποτελεσματικά. Με άλλα λόγια, η κάθε επιχείρηση πρέπει να προσαρμοστεί η ίδια στις ιδιαιτερότητες της συγκεκριμένης αγοράς. 17

18 ΙΙ. ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Α. ΤΟ ΙΑΠΩΝΙΚΟ MANAGEMENT 15 Η ανάλυση του ιαπωνικού management είναι απαραίτητη, προκειμένου να γνωρίσουμε τους στόχους, τον τρόπο διοίκησης και την οργάνωση των ιαπωνικών επιχειρήσεων, δεδομένου ότι επηρεάζουν τον τρόπο επικοινωνίας και διαπραγματεύσεων που εφαρμόζουν. Αποτελούν επομένως χρήσιμες πληροφορίες για τους έλληνες επιχειρηματίες όσον αφορά την συνεργασία με ιάπωνες συναδέλφους τους. Ως γνωστό, με τον όρο management εννοούμε τη διαδικασία σχηματισμού στόχων και τακτικών καθώς και ελέγχου και συντονισμού των αναγκαίων ενεργειών, προκειμένου να εξασφαλισθεί η επίτευξη των επιθυμητών αποτελεσμάτων. 16 Αναμφίβολα το management στη σημερινή εποχή αποτελεί καθοριστικό παράγοντα ανάπτυξης και βελτίωσης της παραγωγικότητας των επιχειρήσεων και ενώ μέχρι σήμερα ως κύριοι εκπρόσωποι και εκφραστές του managerial Know-how έχουν αναγνωριστεί οι ΗΠΑ, λόγω της οικονομικής τους κυριαρχίας κατά την μεταπολεμική περίοδο, μια σημαντική προσφορά στις μεθόδους και πρακτικές του management προέρχεται από την Ιαπωνία. Μάλιστα, το μοντέλο οργάνωσης στη διοίκηση των επιχειρήσεων που εφαρμόζει η Ιαπωνία παρουσιάζει πολλές και σημαντικές διαφορές σε σχέση με τις αποδεκτές ως σήμερα μεθόδους. 1. Τα κύρια χαρακτηριστικά των ιαπωνικών επιχειρήσεων Μερικά από τα κύρια χαρακτηριστικά των ιαπωνικών επιχειρήσεων 17 είναι τα ακόλουθα: ο μακροχρόνιος σχεδιασμός Σε αντίθεση με τις αμερικανικές και τις δυτικο-ευρωπαϊκές επιχειρήσεις οι ιαπωνικές επιχειρήσεις έχουν την τάση να προγραμματίζουν μακροχρόνια. Το 15 Βλ. Π. Ούτσιος: «Συγκριτική Μελέτη του Τρόπου Διοίκησης των Αμερικάνικων και Ιαπωνικών Επιχειρήσεων», Διπλωματική Εργασία στο Διατμηματικό Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα των Τμημάτων Ο.Δ.Ε. & Ε.Ε.Μ., ΟΠΑ Βλ. CIM, Diploma Strategic Marketing management: Planning and Control, 1995, σελ.4, Βλ. Δ. Παπατριανταφύλλου: «Το Ιαπωνικό Management», Introduction to Japanese Studies, ELIAMEP, Athens 1992, σελ

19 γεγονός αυτό εξηγείται από πολλούς λόγους. Για παράδειγμα, στην Ιαπωνία οι βασικοί χρηματοδότες των επιχειρήσεων είναι οι τράπεζες, που εστιάζουν το ενδιαφέρον τους στη μακροχρόνια επιβίωση των επιχειρήσεων. Αντίθετα στις δυτικές επιχειρήσεις, οι managers δέχονται συχνά πιέσεις να παρουσιάσουν αποδεκτούς οικονομικούς δείκτες, ενώ ταυτόχρονα παραμένουν στις διοικητικές τους θέσεις για μικρά χρονικά διαστήματα, με αποτέλεσμα οι αποφάσεις να μην χρεώνονται σε αυτούς, αφού στο εντωμεταξύ έχουν προαχθεί ή έχουν αλλάξει επιχείρηση. Δυστυχώς, αυτή η νοοτροπία δεν ενθαρρύνει τις επενδύσεις που η περίοδος απόδοσης τους εκτείνεται σε ένα μακροχρόνιο ορίζοντα. Έτσι, στις ιαπωνικές επιχειρήσεις μπορούμε να δούμε 5ετή, 10ετή ακόμα και 15ετή προγράμματα, κάτι που δύσκολα θα συναντήσουμε στις αμερικανικές επιχειρήσεις. Μάλιστα, η συνήθειά τους αυτή τις έχει οδηγήσει σε μια σταθερότερη οικονομική πολιτική. οι ομόφωνες και συλλογικές αποφάσεις Όσον αφορά τις επιχειρηματικές αποφάσεις ένα από τα πιο δύσκολα ζητήματα του management οι ιάπωνες δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στην εξασφάλιση ομόφωνων και συλλογικών αποφάσεων, μια συνήθεια εντελώς αντίθετη με αυτή των δυτικών managers. Στην πραγματικότητα, το πιο δύσκολο στάδιο της διαδικασίας είναι η κατανόηση και η ανάλυση του προβλήματος και η ανάπτυξη διαφόρων εναλλακτικών λύσεων. Έτσι, ένας πολύ μεγάλος αριθμός ατόμων, από διαφορετικά τμήματα και διευθύνσεις, εμπλέκεται στην προετοιμασία και την λήψη των αποφάσεων, αφού όλοι έχουν το δικαίωμα να εκφράσουν ανοιχτά την άποψή τους. Βέβαια, η τελική αρμοδιότητα για τη λήψη της απόφασης ανήκει στην ανώτατη διοίκηση, η οποία έχει την ευχέρεια να την αποδεχτεί ή να την απορρίψει. Όμως, το πιθανότερο είναι μια απόφαση να επιστραφεί στους υφισταμένους για περαιτέρω μελέτη παρά να απορριφθεί αμέσως. Μια πρόταση επιβεβαιώνεται μέσα από μια διαδικασία που είναι γνωστή ως Ringi. Το Ringi-Sho, είναι ένα έντυπο με την πρόταση που υποβάλλει ένα μέλος του προσωπικού, το οποίο προσυπογράφεται από όλους όσους συμμετέχουν στην απόφαση ή επηρεάζονται από αυτήν, πριν φτάσει στην ανώτατη διοίκηση για επίσημη έγκριση. Είναι γεγονός ότι η παραπάνω αποτελεί μια πολύ χρονοβόρα και πολύπλοκη διαδικασία, που προϋποθέτει ένα ολοκληρωμένο σύστημα ενημέρωσης όλων 19

20 των ενδιαφερομένων τμημάτων καθώς και ένα άψογο συντονισμό μεταξύ τους. Η θετική πλευρά αυτής της μεθόδου είναι ότι επιτυγχάνεται μια άμεση και χωρίς προβλήματα εφαρμογή των αποφάσεων, δεδομένου ότι έχει εξασφαλιστεί ομοφωνία, ενώ ταυτόχρονα το σχέδιο έχει γίνει απολύτως κατανοητό. Επομένως, οι επιχειρήσεις έχουν τη δυνατότητα να κινηθούν ταχύτατα και δεν απαιτείται επιπλέον χρόνος για να πεισθούν οι εργαζόμενοι για την ορθότητα της απόφασης. Αντίθετα στις δυτικές επιχειρήσεις, οι αποφάσεις λαμβάνονται από μεμονωμένα άτομα και συνήθως μόνο λίγοι συμμετέχουν στη διαδικασία. Επομένως, ενώ η λήψη της απόφασης είναι γρήγορη, η εφαρμογή της είναι πολύ χρονοβόρα και απαιτεί πολλούς συμβιβασμούς από τα στελέχη που έχουν αντίθετες απόψεις. Μάλιστα, η ροή των αποφάσεων ακολουθεί μια πορεία από κάτω προς τα επάνω ( bottom-up decision-making), σε αντίθεση με τα δυτικά πρότυπα που ισχύει ακριβώς το αντίθετο ( top-down ). ο συλλογικός επιμερισμός των ευθυνών Στις ιαπωνικές επιχειρήσεις, κυρίως λόγω της προσπάθειας για ομοφωνία στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων, η έμφαση δίνεται στη συλλογική ευθύνη. Έτσι, οι ατομικές ευθύνες υπονοούνται αντί να διατυπώνονται ξεκάθαρα, αφού η οργανωσιακή δομή είναι μάλλον ασαφής. Η ευθύνη των αποφάσεων αντιμετωπίζεται συλλογικά και συνεπώς είναι πολύ δύσκολο να αποδοθούν προσωπικές ευθύνες. Αυτές αποδίδονται σε ομάδες ατόμων, γεγονός που απορρέει από την πρακτική της ομόφωνης λήψης αποφάσεων. Συνήθως γίνεται προσπάθεια να αποφευχθεί η προσωπική επίθεση και κριτική, ώστε να προστατευτούν τα άτομα από την κατηγορία για μεμονωμένες παραλείψεις ή λάθη. η κοινή επιχειρηματική κουλτούρα Οι ιαπωνικές εταιρείες αφιερώνουν αρκετό χρόνο και προσπάθεια για να δημιουργήσουν μια κοινή κουλτούρα και φιλοσοφία για όλα τα μέλη τους και αποδίδουν ιδιαίτερη αξία στην ενότητα και στην αρμονία μέσα στην επιχείρηση. Με την πάροδο του χρόνου αναπτύσσουν ένα καθαρά δικό τους τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας, μια δική τους φιλοσοφία, την οποία γνωστοποιούν σε όλα τα μέλη τους. Ταυτόχρονα, διαμορφώνουν ένα ανταγωνιστικό πνεύμα 20