Η Ελληνική Οικονομία 3/00

Transcript

1 Η Ελληνική Οικονομία 3/00 Τριμηνιαία Έκθεση Αρ. Τεύχους 26, Οκτώβριος 2000 Ίδρυμα Οικονομικών & Βιομηχανικών Ερευνών - ΙΟΒΕ

2 Οι Συγγραφείς Η ανάλυση της πορείας της Ελληνικής Οικονομίας αποτελεί προϊόν συλλογικής εργασίας των Ερευνητών του ΙΟΒΕ. Τα κείμενα αυτά είναι ανυπόγραφα και οι απόψεις που εκφράζονται αποτελούν τη συνισταμένη των διαφόρων αντιλήψεων και απόψεων. Επίσης, οι απόψεις που εκφράζονται εδώ δεν ανταποκρίνονται κατ ανάγκη προς αυτές των οργανισμών που υποστηρίζουν, χρηματοδοτούν ή συνεργάζονται με το Ίδρυμα. Το IOBE Το Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών είναι ιδιωτικός, μη κερδοσκοπικός, κοινωφελής ερευνητικός οργανισμός. Ιδρύθηκε με σκοπό να προωθεί την επιστημονική έρευνα για τα τρέχοντα και αναδυόμενα προβλήματα της ελληνικής οικονομίας και να παρέχει αντικειμενική πληροφόρηση και να διατυπώνει προτάσεις οι οποίες είναι χρήσιμες στη διαμόρφωση πολιτικής Οι Χορηγοί Η μελέτη αυτή έγινε με την ευγενική χορηγία της A.Β. ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΣ Α.Ε. Copyright 2000 Ίδρυμα Οικονομικών & Βιομηχανικών Ερευνών ISSN Απαγορεύεται η με οιονδήποτε τρόπο ανατύπωση ή μετάφραση οποιουδήποτε μέρους της μελέτης, χωρίς την άδεια του εκδότη. Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (IOBE) Τσάμη Καρατάσου 11, Αθήνα, Tηλ.: ( ), Fax: (01)

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ... 7 Δολάριο και Πετρέλαιο... 7 Κόπωση της οικονομικής πολιτικής μετά την είσοδο στην ΟΝΕ... 7 Ο προϋπολογισμός του Διαρθρωτικές μεταβολές- ανταγωνισμός παραμένουν ζητούμενα της οικονομικής πολιτικής 8 Οι προτάσεις για αλλαγές στην αγορά εργασίας... 8 Θετικές παραμένουν οι αναπτυξιακές προοπτικές... 8 Μείωση της απασχόλησης και άνοδος της ανεργίας... 8 Δείκτες διάρθρωσης... 9 Η ελληνική οικονομία σε σημείο καμπής ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Τάσεις και Προοπτικές της Διεθνούς Οικονομίας Δολάριο και πετρέλαιο: Δύο κίνδυνοι για την Ευρωπαϊκή Οικονομία, πιθανώς υπερτονισμένοι Μαθήματα από το Παρελθόν Οι μακροπρόθεσμες Προοπτικές του Δολαρίου Ευρωπαϊκές προοπτικές Επιπτώσεις στην Ελλάδα Η εγχώρια οικονομική πολιτική Το γενικό πλαίσιο Δημοσιονομική πολιτική Ο προϋπολογισμός του Νομισματική πολιτική Διαρθρωτική πολιτική Μεταβολές στην αγορά εργασίας ΕΠΙΔΟΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ Παραγωγή και τιμές Μεταποίηση Επενδύσεις στη μεταποίηση Κατασκευές Υπηρεσίες Τιμές Απασχόληση Απασχόληση το Προοπτικές της απασχόλησης ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ... 29

4 1. ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Δολλάριο και πετρέλαιο Το τελευταίο διάστημα δυο νέα δεδομένα έρχονται να προσθέσουν αβεβαιότητες στο κλίμα που επικρατεί στην ελληνική οικονομία: Η αύξηση των τιμών του πετρελαίου και η υποχώρηση του ευρώ έναντι του δολλαρίου. Αν τα φαινόμενα αυτά επιμείνουν επί μακρό διάστημα, είναι βέβαιο ότι θα υπάρξουν δυσμενείς επιπτώσεις. Η πρώτη αφορά τον πληθωρισμό. Εκτιμάται ότι η αύξηση των τιμών του πετρελαίου είναι πιθανόν να έχει δυσμενέστερες επιπτώσεις στην Ελλάδα, απ' ότι σε άλλες χώρες, οι οποίες μέσω διαρθρωτικών αλλαγών έχουν επιτύχει μεγαλύτερη προσαρμοστικότητα των αγορών τους σε εξωγενείς κραδασμούς. Η δεύτερη περιοχή όπου πρέπει να αναζητηθούν επιπτώσεις είναι η δημοσιονομική πολιτική κυρίως λόγω επιβάρυνσης του δραχμικού κόστους εξυπηρέτησης του δημοσίου χρέους. Τέλος, αν η κρίση διατηρηθεί και ενταθεί, επιπτώσεις θα πρέπει να αναμένονται και στα πραγματικά μεγέθη, όπως στη σύνθεση της εθνικής δαπάνης και στον ρυθμό ανάπτυξης. Από την άλλη πλευρά δεν πρέπει να παραβλεφθεί η πιθανή ευνοϊκή επίδραση που θα έχει το ισχυρό δολλάριο στην ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής οικονομίας στο σύνολό της. Κόπωση της οικονομικής πολιτικής μετά την είσοδο στην ΟΝΕ. Μετά την είσοδο στην ΟΝΕ κύριος στόχος της οικονομικής πολιτικής καθίσταται η πραγματική σύγκλιση μέσω του ριζικού εκσυγχρονισμού της ελληνικής οικονομίας στο σύνολό της. Σε αντίθεση όμως με την ονομαστική σύγκλιση δεν υπάρχουν ποσοτικά κριτήρια, ούτε συγκεκριμένο έξωθεν χρονογραμμα για την εφαρμογή των αναγκαίων μέτρων. Στην προηγούμενη Εκθεση του ΙΟΒΕ είχε τονισθεί ότι η νέα αυτή κατάσταση μπορεί να προκαλέσει χαλάρωση στην εφαρμογή της οικονομικής πολιτικής. Αυτό φαίνεται ότι συμβαίνει όντως τους τελευταίους μήνες καθώς δεν υπάρχουν πλέον σαφείς μετρήσιμοι στόχοι και η οικονομική πολιτική δίνει την εντύπωση ότι επαναπαύεται στην επιτυχή έκβαση του προγράμματος σταθεροποίησης. Γι' αυτό τη στιγμή αυτή, περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη χρονική περίοδο, πρέπει να υπάρξουν σαφείς εθνικές δεσμεύσεις, ποσοτικοί στόχοι και συγκεκριμένα δεσμευτικά χρονοδιαγράμματα για την εφαρμογή των πολιτικών που θα προωθήσουν την πραγματική σύγκλιση. Ο προϋπολογισμός του 2001

5 Η μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος αποτελεί μια μόνο πλευρά της δημοσιονομικής διαχείρισης. Η συγκέντρωση όμως της προσοχής σ' αυτό, που ήταν το κριτήριο σύγκλισης, άφησε στο περιθώριο άλλες όψεις της δημοσιονομικής διαχείρισης, που είναι ιδιαίτερα σημαντικές από την άποψη της πραγματικής σύγκλισης και σε σχέση με τις οποίες είτε δεν σημειώθηκε ικανοποιητική πρόοδος τα τελευταία χρόνια είτε παρατηρείται χειροτέρευση. Τέτοιες είναι το βάρος του δημόσιου χρέους, η σύνθεση των δημόσιων εσόδων, το βάρος της φορολογίας και οι επιπτώσεις του στην αναπτυξιακή διαδικασία, η χαμηλή ποιότητα των δημόσιων και των κοινωνικών υπηρεσιών, τα προβλήματα στην έγκαιρη και αποτελεσματική εκτέλεση του προϋπολογισμού δημόσιων επενδύσεων, που συνδέονται με την απορρόφηση των κονδυλίων του ΚΠΣ ΙΙΙ κ.ά. Τα παραπάνω βασικά προβλήματα δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπιστούν σε σύντομο χρόνο. Αν όμως με τον κάθε ετήσιο προϋπολογισμό δεν λαμβάνεται μέριμνα για την πραγματοποίηση μικρής αλλά ουσιώδους προόδου, με τον προσδιορισμό συγκεκριμένων ποσοτικών στόχων, αυτά θα χρονίζουν με βαρύτατες συνέπειες για τις αναπτυξιακές προοπτικές της χώρας και την πραγματική σύγκλιση. Γι' αυτό ο Προϋπολογισμός του 2001, ο πρώτος μετά την ένταξη της χώρας στη ζώνη του ευρώ πρέπει να δώσει ένα σαφές μήνυμα ότι κινούμεθα προς την κατεύθυνση αυτή. Διαρθρωτικές μεταβολές-ανταγωνισμός παραμένουν ζητούμενα της οικονομικής πολιτικής Η παρούσα ενεργειακή κρίση αναδεικνύει, για μια ακόμη φορά, τις καθυστερήσεις στις διαρθρωτικές αλλαγές ως ασθενές σημείο της οικονομικής πολιτικής. Γιατί αν είχαν πραγματοποιηθεί έγκαιρα αλλαγές που θα ενίσχυαν τον ανταγωνισμό, όπως π.χ. η απελευθέρωση των αγορών, θα ήταν ευκολότερο να αντιμετωπισθούν εξωτερικοί κραδασμοί όπως η πρόσφατη αύξηση των τιμών του πετρελαίου. Οι διαρθρωτικές πολιτικές πάντως, εκτός από τις θετικές επιπτώσεις που θα μπορούσαν να έχουν στην αντιμετώπιση εξωτερικών κραδασμών παραμένουν το κύριο όχημα μέσω του οποίου μπορεί να επιτευχθεί η προσαρμογή της ελληνικής οικονομίας στις συνθήκες της ενιαίας αγοράς. Οι διαρθρωτικές πολιτικές αποσκοπούν κατ' αρχήν στη μεγαλύτερη προσαρμοστικότητα και ευελιξία όλων των αγορών, προϊόντων, εργασίας, κεφαλαίου. Εξίσου όμως σημαντική για την περίπτωση της Ελλάδας διαρθρωτική μεταβολή είναι ο εκσυγχρονισμός του θεσμικού πλαισίου που διέπει τη λειτουργία αυτών των αγορών, ο οποίος θα δημιουργήσει ένα νέο πλαίσιο ανταγωνισμού. Η λειτουργία του ανταγωνισμού καθίσταται κεντρικό ζήτημα της διαρθρωτικής πολιτικής. Οι προτάσεις για αλλαγές στην αγορά εργασίας

6 Με τις προτάσεις που ανακοίνωσε πρόσφατα το Υπουργείο Εργασίας επιδιώκονται αλλαγές στην Αγορά Εργασίας με στόχο την αύξηση της ευελιξίας και, μέσω αυτής, την ενίσχυση της απασχόλησης. Ερευνα ωστόσο του ΙΟΒΕ, που δημοσιεύθηκε πρόσφατα δείχνει ότι τα μέτρα αυτά εισάγουν μεν ένα νέο στοιχείο ευελιξίας, την διευθέτηση των ωρών εργασίας σε ετήσια βάση. Παράλληλα όμως διαταράσσονται άλλες μορφές ευελιξίας που υπάρχουν ήδη στην ελληνική οικονομία, αφορούν όλες σχεδόν τις επιχειρήσεις και έχουν λειτουργήσει ως τώρα θετικά. Με τα δεδομένα που ισχύουν σήμερα το τελικό αποτέλεσμα της επιχειρούμενης αναδιάρθρωσης, αν τελικώς συντελεσθεί, εκτιμάται ότι θα είναι μια πιο άκαμπτη αγορά εργασίας και τα αποτελέσματα στην απασχόληση αμελητέα. Θετικές παραμένουν οι αναπτυξιακές προοπτικές Παρά την επιδείνωση του κλίματος που προήλθε από την κρίση στο πετρέλαιο και το δολλάριο, οι προβλέψεις για την πορεία των πραγματικών μεγεθών παραμένουν ευοίωνες και το ΑΕΠ εκτιμάται ότι θα συνεχίσει να αυξάνει με ρυθμούς ταχύτερους από εκείνους της Ευρωζώνης. Το 1999 φαίνεται εξάλλου ότι θα είναι ιδιαίτερα θετικό για τη βιομηχανία, όπου ο ρυθμός αύξησης της παραγωγής προσεγγίζει πλέον το 6%, οι προβλέψεις διατηρούνται αισιόδοξες και οι επενδυτικές προοπτικές ανοδικές. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία Ερευνας Επενδύσεων του ΙΟΒΕ, ποσοστό άνω του 50% των επενδύσεων στις ελληνικές βιομηχανικές επιχειρήσεις αφορούν την επέκταση της παραγωγικής δυναμικότητας. Και το μισό απ' αυτές περίπου αφορά την παραγωγή νέων προϊόντων. Αυτό σημαίνει ότι η ελληνική βιομηχανία σήμερα βρίσκεται σε μια φάση ποσοτικής μεγέθυνσης επιδιώκοντας παράλληλα διαφοροποίηση της παραγωγής της με στόχο την είσοδο σε νέες αγορές. Μείωση της απασχόλησης και άνοδος της ανεργίας Παρά τις θετικές εξελίξεις στα πραγματικά μεγέθη, η ανεργία εξακολουθεί να αυξάνει καθώς το 1999 μειώθηκε η απασχόληση. Τα στοιχεία αυτά δείχνουν ότι τα τελευταία χρόνια εμπεδώνονται στο χώρο της απασχόλησης τάσεις οι οποίες φαίνεται ότι θα συνεχισθούν και στο μέλλον και οι οποίες θα πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη στη διαμόρφωση των πολιτικών απασχόλησης. Οι τάσεις αυτές είναι: ταχεία άνοδος του εργατικού δυναμικού λόγω αυξημένης συμμετοχής γυναικών και μεταναστών. Μείωση της απασχόλησης στη γεωργία. Στασιμότητα στον δευτερογενή τομέα. Ταχεία διεύρυνση των νέων θέσεων εργασίας στον τομέα των υπηρεσιών. Δείκτες διάρθρωσης Στο Παράρτημα αυτής της Εκθεσης δημοσιεύεται μια ενδιαφέρουσα σειρά δεικτών που κατήρτισε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με στόχο την καλύτερη παρακολούθηση των εξελίξεων σε κρίσιμους τομείς των οικονομιών των κρατών-μελών. Οι δείκτες αυτοί θα χρησιμοποιηθούν για να καταγραφεί η πρόοδος των ευρωπαϊκών χωρών όσον αφορά τους στόχους που έθεσε η Διάσκεψη Κορυφής της Λισσαβόνας για την

7 μετατροπή της Ευρωπαϊκής Ενωσης σε "μια ανταγωνιστική και δυναμική οικονομία της γνώσης, με μεγαλύτερες αναπτυξιακές δυνατότητες, περισσότερες και καλύτερες ευκαιρίες απασχόλησης και ισχυρότερη κοινωνική συνοχή". Παράλληλα, οι δείκτες αυτοί, καταγράφοντας τις συγκριτικές επιδόσεις κάθε χώραςμέλους, μπορούν να αποτελέσουν χρήσιμο στοιχείο για την θέσπιση κριτηρίων αναφοράς (benchmarking) των εθνικών οικονομικών πολιτικών. Η ελληνική οικονομία σε σημείο καμπής Το σύνολο των δεικτών διάρθρωσης και τα άλλα δεδομένα που παρουσιάζονται στην Εκθεση αυτή, υποδηλώνουν το σημείο στο οποίο βρίσκεται η ελληνική οικονομία σήμερα. Είναι ένα σημείο καμπής, τέλος μιας διαδικασίας ονομαστικής σύγκλισης και αρχή μιας άλλης, πιο δύσκολης ίσως, φάσης διαρθρωτικής προσαρμογής. Σημαντικές πρόοδοι έχουν επιτευχθεί ήδη. Όμως στην περίοδο που αρχίζει δεν απαιτείται απλώς λίγο περισσότερη προσπάθεια και επιτάχυνση διαδικασιών που καθυστερούν. Το νέο περιβάλλον, που παρουσιάζει μεγάλες ευκαιρίες αλλά και κινδύνους, επιτάσσει μια νέα στρατηγική ανάπτυξης, που θα στοχεύει στην διαρκή άνοδο της ανταγωνιστικότητας. Στην πορεία αυτή σημαντικό ρόλο θα παίξει η οικονομική πολιτική και κυρίως η συνέπεια και η ταχύτητα με την οποία θα επιδιώξει τις αλλαγές των παρωχημένων δομών που περιορίζουν σήμερα τον αναπτυξιακό δυναμισμό της ελληνικής οικονομίας. Η απελευθέρωση των αγορών, η διασφάλιση της λειτουργίας του ανταγωνισμού και ο εκσυγχρονισμός του Κράτους είναι άμεσες προτεραιότητες και συνιστούν απαραίτητες προϋποθέσεις για την ανάπτυξη. Παράλληλα, είναι ανάγκη όλοι οι οικονομικοί φορείς, επιχειρήσεις και άτομα, να κατανοήσουν ότι οι συνθήκες έχουν αλλάξει δραστικά και απαιτούν εξίσου δραστικές αλλαγές στις συμπεριφορές. Η ανάπτυξη πρωτοβουλιών, η επιχειρηματικότητα, η υιοθέτηση ανταγωνιστικού ήθους, η διεύρυνση του ορίζοντα πέρα από το βραχυχρόνιο και το τοπικό, η εξοικείωση με τις νέες τεχνολογίες και η συνεχής εκπαίδευση είναι εξίσου απαραίτητες προϋποθέσεις για την ανάπτυξη στη νέα εποχή.

8 2. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 2.1 Τάσεις & Προοπτικές της Διεθνούς Οικονομίας Δολλάριο και Πετρέλαιο: Δύο Κίνδυνοι για την Ευρωπαϊκή Οικονομία, πιθανώς υπερτονισμένοι. Εν μέσω πολλαπλασιαζόμενων ενδείξεων ότι η Αμερικανική οικονομία επιβραδύνεται ενώ η Ευρωπαϊκή φθάνει στην κορυφή του οικονομικού κύκλου, το Ευρώ έπεσε προσωρινά κάτω από 85 σέντς. Ανέκαμψε όμως στα 88 σέντς μετά από την μή αναμενόμενη συντονισμένη παρέμβαση των κεντρικών τραπεζών των πέντε μεγαλύτερων βιομηχανικών χωρών, των γνωστών ως G-5, την 22α Σεπτεμ-βρίου. Τα προβλήματα της Ευρώπης τα σχετιζόμενα με το Ευρώ διογκώθηκαν από την ταυτόχρονη απότομη άνοδο της τιμής του πετρελαίου. Τα δύο μαζί έφεραν τον φόβο του στασιμοπληθωρισμού στο προσκήνιο, εξ-ασκώντας έτσι μεγάλη πίεση στις Ευρωπαϊκές αρχές να παρέμβουν προς στήριξη του διολισθαίνοντος νομίσματος. Παρότι μία περισσότερο ψύχραιμη και αντικειμενική θεώρηση της κατάστασης μετρίασε αυτόν το φόβο, ενώ η απόφαση των Η.Π.Α. να διοχετεύσουν στην αγορά πετρέλαιο από τα στρατηγικά τους αποθέματα ώθησε την τιμή του πετρελαίου προς τα κάτω, η πίεση για παρέμβαση παραμένει. Όμως, τέτοιες παρεμβάσεις σπάνια είναι αποτελεσματικές, ιδιαίτερα όταν γίνονται ασυντόνιστα από μεμονωμένες κεντρικές τράπεζες 1 ή/και όταν πηγαίνουν ενάντια στην τάση της αγοράς. Επί του παρόντος, οι οικονομικές συνθήκες στην Ευρώπη και την Αμερική, όπως η Εκθεση αυτή έχει επανειλημμένα επισημάνει από την αρχή του έτους, αλλά και η μικρή πιθανότητα συντονισμένης παρέμβασης υπέρ του Ευρώ, υποδηλώνουν ότι το τελευταίο μάλλον δεν θα ανατιμηθεί σημαντικά έναντι του δολλαρίου στο προσεχές μέλλον. Όμως, και παρά τους περί του αντιθέτου φόβους των Ευρωπαίων και την ατυχή συγκυρία της απότομης ανόδου της τιμής του πετρελαίου, οι σχετικοί κίνδυνοι για την Ευρώπη είναι μάλλον υπερτονισμένοι. Το αντίθετο, μάλιστα: Το ασθενές Ευρώ, ή σωστότερα το ισχυρό δολλάριο, ίσως είναι ευεργετικό για την Ευρώπη η οποία φαίνεται να φθάνει στην κορυφή του οικονομικού κύκλου. Μαθήματα από το Παρελθόν. Παρότι η πρόβλεψη συναλλαγματικών ισοτιμιών είναι μία παρακινδυνευμένη και γεμάτη απρόοπτα δραστηριότητα και το παρελθόν συνήθως δεν αποτελεί καλό οδηγό για το μέλλον, η σύγκριση με την προηγούμενη μεγάλη άνοδο και πτώση του δολλαρίου κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980 θα βοηθήσει στην κατανόηση της σημερινής κατάστασης καθώς και των μεσοπρόθεσμων προοπτικών του Ευρώ έναντι του δολλαρίου. 1 Με τον ημερήσιο όγκο συναλλαγών στις διεθνείς αγορές συναλλάγματος να ξεπερνά το 1.5 τρίς δολλάρια Η.Π.Α., καμμία κεντρική τράπεζα δεν έχει αρκετά συναλλαγματικά αποθέματα για να επηρεάσει την αγορά σημαντικά. Σχετικά μεγάθη παρατίθενται στο Central Bank Survey of Foreign Exchange & Derivatives Market Activity 1999 της Τραπέζης Διεθνών Συναλλαγών του Μαϊου 1999.

9 Όπως δείχνει το Διάγραμμα 2.1 (αριστερή κλίμακα), το δολλάριο ανατιμήθηκε έναντι του ECU, του προκατόχου του Ευρώ, από 1.44$/ECU τον Ιανουάριο του 1980 σε περίπου 0.67$/ECU τον Μάρτιο του 1985, και υποτιμήθηκε μετά. Διάγραμμα 2.1 $/ECU 1.4 ECU και Δολλάριο Συναλλαγματική Ισοτιμία & Διαφορά Επιτοκίων % $/ECU M M M M 1 Πηγή: International Financial Statistics. Διαφορά Μακροχρονίων Επιτοκίων Η.Π.Α.-Γερμανίας Μήνας Κατά τη διάρκεια των δύο πρώτων ετών αυτής της περιόδου, οι Η.Π.Α. βίωσαν την βαθύτερη ύφεση από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο (Διάγραμμα 2.2).

10 Διάγραμμα 2.2 % 8 4 Ρυθμός Αναπτύξεως Πραγματικού Α.Ε.Π. Η.Π.Α. (στήλες) & Ευρω-ζώνη (συνεχής γραμμή) Έτος Πηγή: OECD Economic Outlook, διάφορες εκδόσεις. Η εν λόγω ύφεση, παρεπιμπτόντως, προκλήθηκε από την Ομοσπονδιακή Κεντρική Τράπεζα στην προσπάθειά της να μειώσει τον διψήφιο πληθωρισμό, που ήταν αποτέλεσμα των δύο πετρελαϊκών κρίσεων της προηγουμένης δεκαετίας (Διάγραμμα 2.3). % 12 Διάγραμμα 2.3 Πληθωρισμός Η.Π.Α. (στήλες) & Ευρω-ζώνη (συνεχής γραμμή) Προβλέψεις Προβλέψεις Έτος Πηγή: OECD Economic Outlook, διάφορες εκδόσεις. Μετά το 1982, όμως, όταν η οικονομική ανάπτυξη των Η.Π.Α. εκτινάχθηκε στα ύψη σε περισσότερο από 7% το 1984 από 4% το 1983 ενώ της Ευρώπης ήταν σημαντικά βραδύτερη, παρά τα χαμηλότερα Ευρωπαϊκά επιτόκια (Διάγραμμα 2.1, δεξιά κλίμακα), η άνοδος του δολλαρίου επιταχύνθηκε. Αν και η μεγάλη μεταβλητότητα χαρακτηριστικό πολλών χρηματοοικονομικών μεταβλητών της ισοτιμίας $/ECU κάνει πολύ δύσκολη την εύρεση κάποιας σημαντικής στατιστικής σχέσης μεταξύ αυτής και θεμελιωδών οικονομικών μεταβλητών, οι τελευταίες συνέβαλαν καθοριστικά στην άνοδο του δολλαρίου. Συγκεκριμένα, τα υψηλότερα επιτόκια των Η.Π.Α. προσέλκυσαν ξένα κεφάλαια για επένδυση σε ομόλογα της Αμερικανικής κυβερνήσεως, ενώ το καλπάζον λόγω της ισχυρής οικονομίας χρηματιστήριο προσέλκυσε κεφάλαια για επένδυση σε μετοχές.

11 Αυτές οι εισροές κεφαλαίου για επενδύσεις χαρτοφυλακίου αύξησαν τη ζήτηση δολλαρίων και, κατά συνέπεια, αύξησαν και την τιμή του. Επιπλέον, την ζήτηση δολλαρίων ενίσχυσαν και εισροές κεφαλαίων για παραγωγικές επενδύσεις. Χαρακτηριστικά, οι τελευταίες υπερίσχυσαν των αντιστοίχων εκροών για πρώτη φορά από το 1970 το πρώτο έτος των σχετικών χρονοσειρών στη βάση δεδομένων International Financial Statistics του Δ.Ν.Τ.. Στην δε πτώση του δολλαρίου μετά τον Μάρτιο του 1985, πτώση η οποία επιταχύνθηκε μετά τον Σεπτέμβριο του 1985, συνέβαλαν πολλοί παράγοντες. Κατ αρχήν, μειώθηκε η διαφορά τόσο των επιτοκίων όσο και των ρυθμών οικονομικής ανάπτυξης μεταξύ της Ευρώπης και των Η.Π.Α.. Υπήρχε, επίσης, εντεινόμενος προβληματισμός για την διατηρησιμότητα του διευρυνόμενου και σε ιστορικά επίπεδα τότε ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών των Η.Π.Α. (Διάγραμμα 2.4), το οποίο εν πολλοίς οφειλόταν στο ισχυρό δολλάριο. Διάγραμμα 2.4 % 2.5 Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών (% Α.Ε.Π.) Η.Π.Α. (στήλες) & Ευρω-ζώνη (συνεχής γραμμή) Έτος Πηγή: OECD Economic Outlook, διάφορες εκδόσεις. Εκτός όμως, από τα θεμελιώδη οικονομικά μεγέθη, καταλυτικό ρόλο στο χρόνο και την ταχύτητα πτώσης του δολλαρίου έπαιξε η οικονομική διπλωματία. Συγκεκριμένα, αν και το δολλάριο έφθασε στο ύψιστο σημείο του έναντι του ECU στις αρχές Μαρτίου 1985, αρχικά δεν υποχώρησε πολύ. Η ταχύτατη πτώση του άρχισε με την ανακοίνωση της 22ας Σεπτεμβρίου 1985 αξιωματούχων των G-5, ότι θα έκαναν συντονισμένη παρέμβαση για να επιτύχουν πτώση του δολλαρίου. 2 Η παρέμβαση των G-5 πέτυχε όχι μόνον γιατί ήταν συντονισμένη, αλλά και διότι έστειλε ένα δυνατό και ξεκάθαρο μήνυμα στις αγορές ότι οι κυβερνήσεις των G-5 ήταν αποφασισμένες να ακολουθήσουν οικονομική πολιτική συνεπή με το στόχο της υποτίμησης του δολλαρίου. Οι Μεσοπρόθεσμες Προοπτικές του Δολλαρίου. 2 Για μία σύντομη, πλήν όμως εξαιρετική, περιγραφή αυτού καθώς και άλλων συναφών επισοδίων οικονομικής διπλωματίας, βλ. The Plaza-Louvre Accord and the Floating-Rate Dollar Standard, , σελ στο κεφάλαιο 2 του βιβλίου International Financial Markets Prices and Policies του Richard M. Levich, Irwin McGraw Hill, 1998.

12 Σε αντίθεση, όμως, με τα μέσα της δεκαετίας του 1980, τόσο τα θεμελιώδη οικονομικά μεγέθη όσο και οι πολιτικές συνθήκες είναι επί του παρόντος κατά του Ευρώ. Δεν είναι λοιπόν απορίας άξιον το γεγονός ότι η παρέμβαση της 22ας Σεπτεμβρίου 2000 είχε μάλλον πενιχρά αποτελέσματα: Πέτυχε μεν την ανακοπή της ταχείας πτώσης του Ευρώ, η οποία απειλούσε να εξελιχθεί σε αυτοτροφοδοτούμενη, όχι όμως και να φέρει το κοινό νόμισμα κοντά στην επιθυμητή ισοτιμία του ενός δολλαρίου. Κατ αρχήν, παρά τις πολλαπλασιαζόμενες ενδείξεις για επιβράδυνση, η ανάπτυξη της Αμερικανικής οικονομίας αναμένεται να παραμείνει ταχύτερη αυτής της Ευρωζώνης στο ορατό μέλλον. Ενδεικτικά, ο Ο.Ο.Σ.Α. στο Economic Outlook του Ιουνίου 2000 προβλέπει ότι η Αμερικανική οικονομία θα αναπτυχθεί κατά 4.9% το 2000 και 3.0% το 2001, έναντι αντιστοίχων ρυθμών 3.5% και 3.1% της Ευρωζώνης. Άλλοι είναι ακόμη πιο αισιόδοξοι για τις προοπτικές της Αμερικανικής οικονομίας και την σχετική διαφορά μεταξύ των δύο οικονομιών. Ανάμεσά τους, ο Economist της 9ης Σεπτεμβρίου 2000 αναφέρει αναμενόμενους ρυθμούς οικονομικής αναπτύξεως 5.1% για το 2000 και 3.3% για το 2001 για τις Η.Π.Α., έναντι 3.5% και 3.1% αντιστοίχως για την Ευρώπη. Περαιτέρω, ο σχετικά υψηλός πληθωρισμός των Η.Π.Α., 3.4% τον Αύγουστο έναντι 2.3% της Ευρωζώνης, υποδηλώνει ότι η υπέρ του δολλαρίου διαφορά των επιτοκίων Η.Π.Α.-Ευρώπης πιθανότατα θα διατηρηθεί στο ορατό μέλλον. Επιπλέον, στην παρούσα συγκυρία οι Η.Π.Α. έχουν μικρό κίνητρο να παρέμβουν υπέρ του Ευρώ, καθιστώντας μάλλον απίθανη μία συμφωνία σαν αυτή του Εν περιλήψει, πτώση του δολλαρίου θα έδινε επιπλέον ώθηση στην στα όρια της υπερθέρμανσης 3 Αμερικανική οικονομία και θα αύξανε τις τιμές των εισαγομένων αγαθών, δύο παράγοντες οι οποίοι δυνητικά θα εντείνουν τις πληθωριστικές πιέσεις. Αλλά και οι μακροπρόθεσμες προοπτικές του Ευρώ δεν παρουσιάζονται επί του παρόντος ευοίωνες. Οι εξαιρετικές επιδόσεις της οικονομίας των Η.Π.Α. κατά τη διάρκεια της περασμένης δεκαετίας, οι οποίες συχνά αποδίδονται στη μεγαλύτερη ευελιξία της καθώς και στην «νέα οικονομία», έχει διευρύνει το χάσμα της αναμενόμενης δυνητικής απόδοσης της έναντι αυτής της Ευρώπης. Ετσι, οι εισροές κεφαλαίων στις Η.Π.Α. για παραγωγικές επενδύσεις αυξήθηκαν σημαντικά τα δύο τελευταία έτη (Διάγραμμα 2.5), αυξάνοντας τη ζήτηση δολλαρίων. Από την Ευρωζώνη, ειδικότερα, οι καθαρές εισροές των Η.Π.Α. για παραγωγικές επενδύσεις έφθασαν το 1.6% του Α.Ε.Π., έναντι 2.3% για επενδύσεις χαρτοφυλακίου (2% για αγορές μετοχών και 0.3% για αγορές ομολόγων). 4 Διάγραμμα Σύμφωνα με το OECD Economic Outlook του Ιουνίου, το παραγωγικό κενό ένα μέτρο του πόσο πάνω από τις παραγωγικές της δυνατότητες λειτουργεί μία οικονομία των Η.Π.Α. θα φθάσει το 3.1% του Α.Ε.Π. το 2000 πριν μειωθεί στο επίσης υψηλό 2.3% το Εν αντιθέσει, η οικονομία της Ευρω-ζώνης θα εξαλείψει το αρνητικό παραγωγικό κενό το οποίο υπάρχει από το 1993 μόλις το 2000 και θα έχει ένα μικρό θετικό κενό της τάξεως του 0.8% του Α.Ε.Π. το Βλέπε Global Economic Trends, Merrill Lynch, Σεπτέμβριος 2000.

13 Δίς$ 90 Καθαρές Εισρροές Κεφαλαίων στις Η.Π.Α. Κινητός Μέσος Τεσσάρων Τριμήνων Επενδύσεων Χαρτοφυλακίου :Q :Q :Q :Q 1 Πηγή:International Financial Statistics. Τρίμηνο Παραγωγικών Επενδύσεων Αυτή η ποιοτική μεταβολή της σύνθεσης των εισροών κεφαλαίων στην Αμερικανική οικονομία, από επενδύσεις χαρτοφυλακίου σε παραγωγικές, αποτέλεσμα των καλυτέρων προοπτικών της χώρας, προειδοποιεί ότι ακόμα και μία ανώμαλη προσγείωση ( hard landing ) της οικονομίας, που μπορεί να προκληθεί από χρηματιστηριακή διόρθωση, ίσως να μην δώσει διαρκή ώθηση στο Ευρώ. Ευρωπαϊκές Προοπτικές. Συνοψίζοντας, το πιθανότερο είναι ότι η ισοτιμία του Ευρώ δεν θα φθάσει στο ένα δολλάριο στο ορατό μέλλον. Αυτό, όμως, δεν είναι κατ ανάγκην αρνητικό. Δεν είναι μόνο ότι το ασθενές νόμισμα βοηθά την Ευρωπαϊκή οικονομία η οποία, όπως προαναφέρθηκε, μάλλον πλησιάζει την κορυφή του οικονομικού κύκλου. Επιπλέον, η επίδραση στον πληθωρισμό θα είναι μικρότερη από ότι συνάγεται από τα έντονα σχόλια Ευρωπαίων ιθυνόντων. Κατ αρχήν, οι εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών στην Ευρωζώνη είναι 15% του Α.Ε.Π., από το οποίο λιγότερο του 1/7 είναι από τις Η.Π.Α.. 5 Επιπλέον, οι συναλλαγματικές ισοτιμίες και οι τιμές των εισαγομένων προϊόντων έχουν σχετικά μικρή επίδραση στον πληθωρισμό των βιομηχανικών χωρών. 6 Περαιτέρω, η τιμή του πετρελαίου φαίνεται να σταθεροποιείται γύρω στα 30$ το βαρέλι. Αν και κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει μία απότομη αύξησή της κατά τη διάρκεια του χειμώνα, η επίδρασή της αναμένεται να μετριασθεί από τις πολύ χαμηλές τιμές των άλλων βασικών αγαθών (commodities). Ας σημειωθεί ότι ο δείκτης τιμών των βασικών αγαθών πλην της ενεργείας του Δ.Ν.Τ. ευρίσκεται τώρα περίπου 20% κάτω από το επίπεδό του στη διετία Σε πραγματι-κές δε τιμές, ευρίσκεται πλησίον του χαμηλοτέρου του επιπέδου από το Επιπτώσεις στην Ελλάδα. 5 Βλ. ECB Monthly Bulletin, Αύγουστος 2000, σελ Βλ. Pass-Through of Exchange Rates and Import Prices to Domestic Inflation in Some Industrialized Economies, του Jonathan McCarthy, BIS Working Paper #79, Νοέμβριος Βλέπε κεφάλαιο 2 στο World Economic Outlook του Οκτωβρίου 2000, του Δ.Ν.Τ..

14 Η άνοδος του δολλαρίου και της τιμής του πετρελαίου έχουν εντείνει τις βραχυπρόθεσμες πληθωριστικές πιέσεις στην Ελλάδα. Επιπλέον, όπως επισημάνθηκε στην προηγούμενη Εκθεση του ΙΟΒΕ, η άνοδος του δολλαρίου ίσως επιβραδύνει την πρόοδο της δημοσιονομικής εξυγίανσης και τη μείωση του δημοσίου χρέους. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος, όμως, είναι ότι αυτές οι βραχυπρόθεσμες δυσχέρειες, οι οποίες δεν επηρεάζονται από τις Ελληνικές αρχές και επίσης επηρεάζουν τις οικονομίες όλων των χωρών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μπορεί να μεταθέσουν την προσοχή από τις προκλήσεις που θα αντιμετωπίσει η Ελλάδα εντός της Ο.Ν.Ε. και, ιδιαίτερα, από την ανάγκη να βελτιωθεί η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας και να αντιστραφεί η μείωση της εθνικής αποταμίευσης, οι οποίες, σε συνδυασμό με την απελευθέρωση των αγορών, είναι αναγκαίες συνθήκες για τη μακροπρόθεσμη πρόοδο της χώρας. 2.2 Η εγχώρια οικονομική πολιτική Το γενικό πλαίσιο Τα νέα δεδομένα που διαμορφώνονται μετά την ένταξη της Ελλάδας στη ζώνη του Ευρώ, επιβάλλουν τον επανακαθορισμό των προτεραιοτήτων της οικονομικής πολιτικής και τη διατύπωση νέων ποσοτικών στόχων. Τα δεδομένα αυτά συνοψίζονται στα ακόλουθα: 1. Καίρια ζητήματα της νομισματικής πολιτικής μετατίθενται στην αρμοδιότητα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Βεβαίως η πολιτική που θα ασκηθεί και από την Ευρωπαϊκή Κεντρικής Τράπεζα συνδιαμορφώνεται με την Ελλάδα και θα συνεχίσει να αποβλέπει στη διατήρηση της νομισματικής σταθερότητας. 2. Η δημοσιονομική πολιτική αποτελεί ευθύνη της ελληνικής κυβέρνησης, θα πρέπει όμως να συμβαδίζει με τους όρους που καθορίζουν τα Σύμφωνα Σταθερότητας και Ανάπτυξης για ισοσκελισμένους ή πλεονασματικούς προϋπολογισμούς. 3. Οι διαρθρωτικές πολιτικές θα είναι αποκλειστική αρμοδιότητα της ελληνικής κυβέρνησης, θα πρέπει ωστόσο να επιταχυνθούν καθώς η Ελλάδα αποτελεί πλέον μέρος μιας ενότητας -ζώνη του ευρώ- η οποία όλο και περισσότερο θα αντιμετωπίζεται ως σύνολο. Μέσα σ' αυτό το σύνολο δεν μπορούν να γίνουν δεκτές καθυστερήσεις σ' ένα κράτος-μέλος καθώς έχουν συνολικές επιπτώσεις. 4. Κύριος στόχος της οικονομικής πολιτικής είναι τώρα η πραγματική σύγκλιση μέσω του ριζικού εκσυγχρονισμού της ελληνικής οικονομίας στο σύνολό της. Σε αντίθεση όμως με την ονομαστική σύγκλιση δεν υπάρχουν ποσοτικά κριτήρια, ούτε συγκεκριμένο έξωθεν χρονοδιάγραμμα για την εφαρμογή των αναγκαίων μέτρων. Στην προηγούμενη Εκθεση του ΙΟΒΕ είχε τονισθεί ότι η νέα αυτή κατάσταση μπορεί να προκαλέσει χαλάρωση στην εφαρμογή της οικονομικής πολιτικής. Αυτό φαίνεται ότι συμβαίνει όντως τους τελευταίους μήνες καθώς δεν υπάρχουν πλέον σαφείς μετρήσιμοι στόχοι και η οικονομική πολιτική δίνει την εντύπωση ότι επαναπαύεται στην επιτυχή έκβαση του προγράμματος σταθεροποίησης. Γι' αυτό τη

15 στιγμή αυτή, περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη χρονική περίοδο, πρέπει να υπάρξουν σαφείς εθνικές δεσμεύσεις, ποσοτικοί στόχοι και συγκεκριμένα δεσμευτικά χρονοδιαγράμματα για την εφαρμογή των πολιτικών που θα προωθήσουν την πραγματική σύγκλιση Δημοσιονομική πολιτική Ο τομέας της δημοσιονομικής πολιτικής αποκτά μετά την ένταξη στη ζώνη του ευρώ ιδιαίτερη σημασία, διότι τώρα η δημοσιονομική πολιτική επωμίζεται αυξημένα καθήκοντα, καθήκοντα που σε μεγάλο βαθμό είχε μεταθέσει τα προηγούμενα χρόνια στη νομισματική πολιτική. Συγκεκριμένα, η δημοσιονομική πολιτική θα πρέπει τώρα να διαδραματίσει ενεργό και ουσιαστικό ρόλο στην επιδιωκόμενη επιτάχυνση της ανάπτυξης, παράλληλα με τη συνεχιζόμενη προσπάθεια προσαρμογής που απαιτεί το υψηλό δημόσιο χρέος. Ως τώρα είχε δοθεί ιδιαίτερη σημασία στη μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος, επειδή αυτό αποτελούσε ένα από τα κριτήρια της ονομαστικής σύγκλισης. Το κριτήριο όμως αυτό αφορά μια μόνο πλευρά της δημοσιονομικής διαχείρισης, δηλ. εκείνη που συνδέεται με τον συσχετισμό των συνολικών δημοσίων εσόδων με τις συνολικές δαπάνες και το συνολικό έλλειμμα ή πλεόνασμα που προκύπτει. Και είναι αλήθεια ότι, τα τελευταία χρόνια, κάτω από την πίεση για την ικανοποίηση τους, περιορίστηκε το έλλειμμα με τη γρήγορη αύξηση των φορολογικών εσόδων, περισσότερο και με τη συγκράτηση των δημόσιων δαπανών, σε σχετικά μικρότερο βαθμό. Η συγκέντρωση όμως της προσοχής στο συνολικό δημοσιονομικό αποτέλεσμα και στις κυμάνσεις της πορείας του, αφήνουν στο περιθώριο άλλες πλευρές της δημοσιονομικής διαχείρισης, που είναι ιδιαίτερα σημαντικές από την άποψη της πραγματικής σύγκλισης και σε σχέση με τις οποίες είτε δεν σημειώθηκε ικανοποιητική πρόοδος τα τελευταία χρόνια είτε παρατηρείται χειροτέρευση. Τέτοιες είναι το βάρος του δημόσιου χρέους, η σύνθεση των δημόσιων εσόδων, το βάρος της φορολογίας και οι επιπτώσεις του στην αναπτυξιακή διαδικασία, η χαμηλή ποιότητα των δημόσιων και των κοινωνικών υπηρεσιών, τα προβλήματα στην έγκαιρη και αποτελεσματική εκτέλεση του προϋπολογισμού δημόσιων επενδύσεων, που συνδέονται με την απορρόφηση των κονδυλίων του ΚΠΣ ΙΙΙ κ.ά. Το δημόσιο χρέος υπερβαίνει το ΑΕΠ (104% περίπου σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία), εξακολουθεί να αυξάνει και η έως τώρα πρόοδος στη μείωση του ως ποσοστού σε σχέση με το ΑΕΠ είναι οριακή. Είναι σαφές ότι όσο το δημόσιο χρέος είναι τόσο υψηλό η δημοσιονομική διαχείριση, δεν θα διαθέτει τα αναγκαία περιθώρια ευελιξίας για την αντιμετώπιση της συγκυρίας. Για την εξυπηρέτηση ενός τόσον υψηλού δημόσιου χρέους το κράτος πρέπει να εξασφαλίζει έσοδα που θα αντιστοιχούν σε αρκετές ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ (όσο περίπου και το επιτόκιο δανεισμού του δημοσίου) και αυτό δεν είναι δυνατό παρά μόνον είτε με τη διατήρηση του βάρους της φορολογίας σε υψηλά επίπεδα είτε με τον περιορισμό άλλων μορφών ανταποδοτικής δημόσιας δαπάνης είτε και με τα δύο. Σε σχέση με τη μείωση του μεγάλου βάρους της δημόσιου χρέους έχει συντελεστεί πρόοδος, η απόσταση όμως που πρέπει να διανυθεί είναι μεγάλη, καθώς πρέπει να επιτευχθούν ουσιαστικά δημοσιονομικά πλεονάσματα, που να επιτρέπουν την έναρξη

16 της αποπληρωμής του. Και μέχρι σήμερα τέτοια πλεονάσματα δεν έχουν πραγματοποιηθεί. Με ανάλογο τρόπο σχεδιάζονται μεν αλλά ακόμη δεν έχουν γίνει βήματα στη διάθεση δημόσιας περιουσίας, τα έσοδα από την οποία να είναι σε θέση να αποσβέσουν σημαντικό τμήμα του δημόσιου χρέους. Το συνολικό βάρος της φορολογίας σε σχέση με το εθνικό εισόδημα, εκτός από την άνιση επίπτωση του είναι πολύ πιθανό να παρεμποδίζει σοβαρά την ανάπτυξη, μειώνοντας τις δυνατότητες της οικονομίας να χρηματοδοτεί τον σχηματισμό κεφαλαίου και αποδυναμώνοντας τα κίνητρα για επενδύσεις. Η σοβαρότητα του προβλήματος προκύπτει με σαφήνεια από την έντονη κάμψη των αποταμιεύσεων τα τελευταία χρόνια. Η καθαρή εγχώρια αποταμίευση, που δίνει το μέτρο των δυνατοτήτων της ελληνικής οικονομίας να σχηματίσει κεφάλαιο με δικούς της πόρους και να αναπτυχθεί - και που σε παλαιότερες εποχές κυμαινόταν μεταξύ 10% και 20% του ΑΕΠ - έχει τα τελευταία χρόνια περιορισθεί σημαντικά (2% του ΑΕΠ το 1997 με παρόμοια μεγέθη και για το ). Βέβαια η κάμψη της αποταμίευσης δεν είναι μόνο αποτέλεσμα της αυξημένης φορολογίας που περιορίζει το διαθέσιμο εισόδημα. Σ' αυτό συμβάλουν ασφαλώς και άλλοι παράγοντες. Είναι όμως αλήθεια ότι τα περισσότερα νοικοκυριά όταν καλούνται να πληρώσουν περισσότερους φόρους περιορίζουν την αποταμίευση τους και όχι την κατανάλωση. Ο προϋπολογισμός του 2001 Τα παραπάνω βασικά προβλήματα δεν είναι βέβαια δυνατόν να αντιμετωπιστούν σε σύντομο χρόνο. Αν όμως με τον κάθε ετήσιο προϋπολογισμό δεν λαμβάνεται μέριμνα για την πραγματοποίηση μικρής αλλά ουσιώδους προόδου, με τον προσδιορισμό συγκεκριμένων ποσοτικών στόχων, αυτά θα χρονίζουν με βαρύτατες συνέπειες για τις αναπτυξιακές προοπτικές της χώρας και την πραγματική σύγκλιση. Γι' αυτό ο Προϋπολογισμός του 2001, ο πρώτος μετά την ένταξη της χώρας στη ζώνη του ευρώ πρέπει να δώσει ένα σαφές μήνυμα ότι κινούμεθα προς την κατεύθυνση αυτή. Θα πρέπει βέβαια να σημειωθεί ότι ο Προϋπολογισμός αυτός καταρτίζεται μέσα σε μια συγκυρία που είναι πιθανόν να έχει δυσμενείς επιπτώσεις τόσο στα δημόσια έσοδα όσο και στις δημόσιες δαπάνες. Οι παράγοντες που ενδέχεται να δράσουν αρνητικά είναι αφενός τα μακροχρόνια διαρθρωτικά προβλήματα της ελληνικής οικονομίας και αφετέρου οι πρόσφατες εξελίξεις στην ισοτιμία του Ευρώ και στην τιμή του πετρελαίου. Πιθανές δυσμενείς εξελίξεις στη δυναμική των δημόσιων εσόδων μπορεί να προκύψουν: την περίοδο των εκλογών σε σχέση με φορολογίες όπως τα τεκμαρτά εισοδήματα, σε σχέση με τις φορολογικές κλίμακες, τις ασφαλιστικές εισφορές για νέους, κ.α. ονομαστικά επιτόκια.

17 ερο δημόσιο τομέα, καθώς θα εισάγεται ο α-νταγωνισμός και θα τείνουν να εξαλειφθούν οι μονοπωλιακές πρόσοδοι. ακών συναλλαγών λόγω της συνεχιζόμενης συρρίκνωσης του όγκου των χρηματιστηριακών συναλλαγών. Στην πλευρά των δημοσίων δαπανών είναι πιθανόν να λειτουργήσουν αρνητικά: υπηρεσιών. Ιδιαίτερα οι υπηρεσίες δημόσιας εκπαίδευσης και της δημόσιας υγείας θεωρείται γενικά ότι πάσχουν. Ολυμπιάδα του 2004 ώσεις που ανέλαβε η χώρα για την ασφαλιστικού συστήματος, αν δεν ληφθούν έγκαιρα τα αναγκαία μέτρα, ενόψει μάλιστα και των υποσχέσεων που έχουν δοθεί πρόσφατα Η υποτίμηση του Ευρώ έναντι του δολλαρίου και του γιέν σε συνδυασμό με την αύξηση της τιμής του πετρελαίου δημιουργεί σειρά προβλημάτων και στη δημοσιονομική διαχείριση: Αυξάνει το δραχμικό κόστος εξυπηρέτησης του εξωτερικού χρέους που είναι εκφρασμένο σε δολλάρια και γιεν, αυξάνει τη σχέση δημοσίου χρέους προς ΑΕΠ, αυξάνει το δραχμικό κόστος των υγρών καυσίμων. Ασκεί εξάλλου δυσμενείς επιδράσεις και στα πραγματικά μεγέθη, μέσω της μεταβολής της σύνθεσης της εθνικής δαπάνης, με αύξηση του ποσοστού της που στρέφεται στα υγρά καύσιμα και μείωση του ποσοστού της που αφορά όλα τα υπόλοιπα αγαθά. Είναι προφανές ότι η έκταση των επιδράσεων του πρόσφατου αυτού φαινομένου στην πορεία των δημοσιονομικών μεγεθών θα εξαρτηθεί από τη διάρκεια και την έκταση του. Αν η τιμή του Ευρώ και του πετρελαίου επιστρέψουν σύντομα στα επίπεδα που είχαν διαμορφωθεί πριν τις πρόσφατες εξελίξεις, τότε είναι δυνατόν ο πρόσκαιρος δυσμενής αντίκτυπος να απορροφηθεί χωρίς σημαντικές αλλαγές στην πορεία των μακροοικονομικών μεγεθών. Αν όμως, συνεχιστεί για ένα διάστημα η παρούσα κατάσταση είτε επικρατήσουν τιμές ευνοϊκότερες μεν απ ότι σήμερα αλλά ουσιαστικά υψηλότερες σε σχέση με το μέσο όρο των τελευταίων ετών, τότε οι συνέπειες θα αρχίσουν σύντομα να γίνονται αισθητές Νομισματική πολιτική Η νομισματική πολιτική ήταν τα τελευταία χρόνια το κύριο όπλο της αντιπληθωριστικής πολιτικής και επετέλεσε θετικό έργο καθώς, μέσα σε αντίξοες

18 συνθήκες, συνέβαλε αποφασιστικά στη μείωση του πληθωρισμού και την ικανοποίηση του σχετικού κριτηρίου της ονομαστικής σύγκλισης. Με την ένταξη στη ζώνη του ευρώ η εθνική νομισματική πολιτική αντικαθίσταται από την Ενιαία Νομισματική Πολιτική που θα ασκείται από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Όμως η ενιαία νομισματική πολιτική της ΕΚΤ αποβλέπει στη διατήρηση της νομισματικής σταθερότητας στο σύνολο της ζώνης του ευρώ και δεν μπορεί να παρέμβει για να αντιμετωπισθούν αποκλίνουσες εξελίξεις σε κάποιο από τα κράτη μέλη. Αυτό σημαίνει ότι οι εθνικές οικονομικές πολιτικές έχουν ένα σημαντικό ρόλο να διαδραματίσουν οσάκις εμφανίζονται τέτοιες αποκλίσεις. Αν π.χ. ο πληθωρισμός είναι υψηλότερος σε μια χώρα έναντι του ευρωπαϊκού μέσου, είναι καθήκον της εθνικής πολιτικής να αντιμετωπίσει το φαινόμενο μέσω παρεμβάσεων που θα ενισχύσουν την ικανότητα της οικονομίας να αντιδράσει σε ενδεχόμενους κραδασμούς. Οι παρεμβάσεις αυτές τώρα δεν θα αφορούν χειρισμούς των νομισματικών μεγεθών (επιτόκια, ισοτιμίες), αλλά δράσεις διαρθρωτικού χαρακτήρα, οι οποίες θα υποστηρίζονται από την κατάλληλη δημοσιονομική πολιτική. Μέχρι το τέλος του 2000 η ελληνική νομισματική πολιτική θα παραμείνει αντιπληθωριστική, για να αντιμετωπίσει τις αυξημένες πληθωριστικές πιέσεις που προέρχονται από την ανατίμηση του δολλαρίου και την άνοδο των τιμών του πετρελαίου. Στο διάστημα αυτό θα πρέπει εξάλλου να συμπληρωθεί η εναρμόνιση των ελληνικών επιτοκίων με εκείνα της ευρωζώνης. Θα πρέπει να σημειωθεί σχετικά ότι τον τελευταίο χρόνο ιδιαίτερα, τα ελληνικά επιτόκια ακολουθούν αντίστροφη πορεία σε σχέση με τα ευρωπαϊκά, τα οποία από τον Νοέμβριο '99 μέχρι σήμερα έχουν αυξηθεί κατά 2 ποσοστιαίες μονάδες. Ετσι και μετά την πρόσφατη νέα άνοδο των ευρωπαϊκών επιτοκίων που ισχύει από τις 11 Οκτωβρίου η απόσταση ελληνικών - ευρωπαϊκών επιτοκίων έχει περιορισθεί στις 2,5-2,75 ποσοστιαίες μονάδες. Αν μέχρι το τέλος του έτους δεν υπάρξει άλλη αύξηση των ευρωπαϊκών επιτοκίων, τα ελληνικά επιτόκια θα πρέπει να μειωθούν ως τότε κατά τα αντίστοιχα ποσοστά. Πότε θα συμβεί αυτό θα εξαρτηθεί από τις ανάγκες που επιβάλλει η πορεία του πληθωρισμού Διαρθρωτική πολιτική Η διαρθρωτική πολιτική, παρά τη μεγάλη σημασία της, παραμένει ασθενές σημείο της οικονομικής πολιτικής, όπως έχει επισημανθεί σε προηγούμενα τεύχη αυτής της Εκθεσης. Οι καθυστερήσεις, εκτός του ότι περιορίζουν τις αναπτυξιακές δυνατότητες της ελληνικής οικονομίας, εξασθενούν και την ικανότητα της να αντιμετωπίσει πιθανή έξαρση του πληθωρισμού. Αν π.χ. είχαν πραγματοποιηθεί αλλαγές που θα ενίσχυαν τον ανταγωνισμό θα ήταν ευκολότερο να αντιμετωπισθούν εξωτερικοί κραδασμοί όπως η πρόσφατη αύξηση των τιμών του πετρελαίου. Εξάλλου, επειδή οι διαρθρωτικές αλλαγές απαιτούν συνήθως μακρό διάστημα για την εφαρμογή τους, είναι δύσκολο να χρησιμοποιηθούν ως άμεσα μέτρα αντιμετώπισης των βραχυχρόνιων αυξομειώσεων της συνολικής ζήτησης. Απαιτείται μακρόχρονος και συστηματικός προγραμματισμός ούτως ώστε το σύνολο του συστήματος να λειτουργήσει ομαλά. Γι' αυτό είναι πιθανόν η αύξηση των τιμών του πετρελαίου να έχει δυσμενέστερες επιπτώσεις στην Ελλάδα, απ' ότι σε άλλες χώρες, οι οποίες μέσω διαρθρωτικών αλλαγών έχουν ήδη επιτύχει μεγαλύτερη προσαρμοστικότητα των αγορών τους σε εξωγενείς επιδράσεις.

19 Οι διαρθρωτικές πολιτικές πάντως, εκτός από τις θετικές επιπτώσεις που θα μπορούσαν να έχουν στην αντιμετώπιση εξωτερικών κραδασμών παραμένουν το κύριο όχημα μέσω του οποίου μπορεί να επιτευχθεί η προσαρμογή της ελληνικής οικονομίας στις συνθήκες της ενιαίας αγοράς. Οι διαρθρωτικές πολιτικές αποσκοπούν κατ' αρχήν στη μεγαλύτερη προσαρμοστικότητα και ευελιξία όλων των αγορών, προϊόντων, εργασίας, κεφαλαίου και μέσω αυτών στην ενίσχυση του ανταγωνισμού και της προσφοράς. Οι ανοιχτές αγορές θα επιτρέψουν την μείωση των τιμών και τη βελτίωση της ποιότητας συμβάλλοντας έτσι στην άνοδο του εισοδήματος. Για να προχωρήσει όμως ομαλά η απελευθέρωση των αγορών απαιτείται ο εκσυγχρονισμός του θεσμικού πλαισίου που διέπει τη λειτουργία τους και η δημιουργία ενός νέου πλαισίου ανταγωνισμού. Η λειτουργία του ανταγωνισμού καθίσταται κεντρικό ζήτημα της διαρθρωτικής πολιτικής. Μεταβολές στην αγορά εργασίας Με πρόσφατες προτάσεις του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων προαναγγέλλονται μια σειρά αλλαγές στην αγορά εργασίας, οι οποίες έχουν διακηρυγμένο στόχο την αύξηση της ευελιξίας και μέσω αυτής την αύξηση της απασχόλησης. Συγκεκριμένα προτείνονται μεταξύ άλλων, τα ακόλουθα: Πρώτον, η μείωση της πρόσθετης εργασίας από 8 σε 3 ώρες εβδομαδιαίως, δεύτερον, η διευθέτηση του χρόνου εργασίας σε ετήσια βάση με παράλληλη μείωση του χρόνου εργασίας σε 38 ώρες την εβδομάδα, τρίτον, η εξομάλυνση του καθεστώτος των ομαδικών απολύσεων για τις επιχειρήσεις άνω των 50 ατόμων, τέταρτον, η αύξηση της αμοιβής της μερικής απασχόλησης. Σύμφωνα με το Υπουργείο Εργασίας, τα μέτρα αυτά αν εφαρμοσθούν όπως προτείνονται, θα αλλάξουν το υφιστάμενο καθεστώς, στρέφοντας περισσότερες επιχειρήσεις στην πρόσληψη νέων εργαζομένων και στην υιοθέτηση των νέων διευθετήσεων για το χρόνο εργασίας. Εξάλλου, η αυξημένη αμοιβή για τη μερική απασχόληση εισάγεται ως κίνητρο που θα προσελκύσει περισσότερους εργαζομένους σ' αυτήν. Αν τα μέτρα αυτά υιοθετηθούν εισάγεται μεν ένα νέο μέτρο ευελιξίας στην αγορά εργασίας, τη διευθέτηση των ωρών, το οποίο αφορά όμως ένα μέρος των επιχειρήσεων μόνο, όχι το σύνολο. Από την άλλη πλευρά ωστόσο διαταράσσονται άλλες μορφές ευελιξίας που υπάρχουν ήδη στην ελληνική οικονομία, αφορούν όλες σχεδόν τις επιχειρήσεις και έχουν λειτουργήσει ως τώρα θετικά. Με τα δεδομένα που ισχύουν σήμερα το τελικό αποτέλεσμα της επιχειρούμενης αναδιάρθρωσης εκτιμάται ότι θα είναι μια πιο άκαμπτη αγορά εργασίας και τα αποτελέσματα στην απασχόληση αμελητέα. Τα παραπάνω υποστηρίζονται από πρόσφατη έρευνα του ΙΟΒΕ από την οποία προέκυψαν τα ακόλουθα: Οι ελληνικές επιχειρήσεις διαθέτουν ήδη σε ικανοποιητικό βαθμό την ικανότητα να ανταποκρίνονται στις μεταβολές της ζήτησης χρησιμοποιώντας τις υφιστάμενες μεθόδους ευέλικτης χρησιμοποίησης του εργατικού δυναμικού τους: βάρδιες, εργασία την Κυριακή και το Σάββατο, μερική απασχόληση, προσωρινή απασχόληση. Μ' αυτές τις μεθόδους έχουν επιτύχει να επιμηκύνουν σημαντικά τις ώρες λειτουργίας τους αποδεσμεύοντας τες από τις συμβατικές ώρες

20 εργασίας ενός εργαζομένου πλήρους απασχόλησης. Η χρησιμοποίηση των παραπάνω μεθόδων γίνεται είτε με τη χρήση υπερωριών, είτε με την πρόσληψη προσωπικού. Σε κάθε περίπτωση όμως η χρήση αυτών των μεθόδων είναι εφικτή μέσα στο υφιστάμενο πλαίσιο που ορίζει τις ώρες πρόσθετης εργασίας σε 8 την εβδομάδα. Αν αυτές περιορισθούν στις 3 είναι προφανές ότι θα πρέπει να υπάρξουν ανακατατάξεις στο υφιστάμενο σύστημα και χρησιμοποίηση υπερωριών, οι οποίες θα αυξήσουν σημαντικά το κόστος καθώς προτείνονται και σημαντικές αυξήσεις της υπερωριακής αμοιβής. Δεν είναι εξάλλου πιθανόν ότι ο περιορισμός της πρόσθετης εργασίας θα ωθήσει στην πρόσληψη νέων εργαζομένων, κυρίως για τεχνικούς λόγους. Η έλλειψη ευέλικτων ρυθμίσεων στη διευθέ τηση των ωρών εργασίας αποτελεί σύμφωνα με την μελέτη του ΙΟΒΕ, παράγοντα που θεωρείται αρνητικός από ένα σχετικώς σημαντικό ποσοστό επιχειρήσεων: 57% στη βιομηχανία, 74% στο λιανικό εμπόριο, 50% στις υπηρεσίες. Η έλλειψη αυτή υποτίθεται ότι θα αντιμετωπισθεί με τις νέες ρυθμίσεις που προτείνει το Υπουργείο Εργασίας. Ωστόσο οι προτάσεις αυτές επαναλαμβάνουν στοιχεία που έχουν καταστήσει ανενεργές τις ως τώρα προσπάθειες στον τομέα αυτό και συγκεκριμένα την συναίνεση του σωματείου, η οποία φαίνεται ότι στην πράξη δεν μπορεί να εξασφαλισθεί κυρίως για πρακτικούς λόγους, όπως π.χ. η έλλειψη σωματείων στις μικρότερες επιχειρήσεις. Εξάλλου, η μείωση των εβδομαδιαίων ωρών εργασίας για τις επιχειρήσεις που θα εφαρμόσουν τη διευθέτηση θα δράσει ως αντικίνητρο, για την υιοθέτηση του μέτρου. 3. ΕΠΙΔΟΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ 3.1. Παραγωγή και Τιμές Η Ελληνική Οικονομία αναμένεται να συνεχίσει την μεγέθυνσή της κινούμενη πάνω από τον μέσο όρο της Ε.Ε. την περίοδο Σύμφωνα με τις Εαρινές Προβλέψεις 2000 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που δημοσιεύθηκαν τον Απρίλιο, προβλεπόταν αύξηση του Α.Ε.Π. για το 2000 στην Ελλάδα με ρυθμό 3,9% σε σχέση με το 1999, ενώ ο αντίστοιχος ρυθμός τόσο για το σύνολο της Ε.Ε. όσο και για τις έντεκα χώρες της ζώνης του ευρώ αναμενόταν στο 3,4%. To 2001 το ΑΕΠ σε σταθερές τιμές στην Ελλάδα προβλέπεται να αυξηθεί κατά 4%, ρυθμός που είναι πάλι υψηλότερος από τον μέσο όρο της Ε.Ε και των χωρών της Ευρωζώνης. Όπως και το 1999, η ανάπτυξη το 2000 θα τροφοδοτηθεί κυρίως από τις επενδύσεις και την εγχώρια ζήτηση. Οι ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου αναμένεται να αυξηθούν κατά 8,8% σε πραγματικούς όρους, έναντι 8,3% το 1999, ενώ 9,1% άνοδος προβλέπεται και για τις επενδύσεις σε εξοπλισμό. Η επενδυτική δραστηριότητα θα είναι έντονη τόσο στον ιδιωτικό όσο και στο δημόσιο τομέα τροφοδοτούμενη κυρίως από τα μεγάλα έργα σε βασικές υποδομές αλλά και από τα έργα ενόψει της Ολυμπιάδας του Διάγραμμα 3.1