6.6. ΟΙΚΙΣΤΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ

Transcript

1 Ορεινή Κορινθία -Αργολίδα. Αποτελεί τον πιο αναπτυγμένο άξονα δεδομένου πως, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί αρκετές τουριστικές μονάδες (ξενοδοχεία, εστιατόρια κτλ.), αξιοποιώντας κυρίως την μικρή απόσταση από το μητροπολιτικό κέντρο της Αθήνας. Μαίναλο. Στο Μαίναλο από πλευράς τουριστικών εγκαταστάσεων, ξεχωρίζει το χιονοδρομικό κέντρο (4 αναβατήρες και 6 πίστες) και η αρκετά καλή και οργανωμένη υποδομή σε ότι αφορά την διαμονή και την διατροφή των επισκεπτών. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως παρά το γεγονός πως το Όρος Μαίναλο ανήκει σε προστατευόμενη περιοχή NATURA, έχουν αναπτυχθεί ήπιες μορφές τουρισμού. Πάρνωνας & Ταΰγετος. Οι δύο αυτοί ορεινοί όγκοι αντιμετωπίζουν περίπου τα ίδια προβλήματα. Και οι δύο επλήγησαν αρκετά από τις μεγάλες πυρκαγιές του 2007, έχουν περιορισμένη προσβασιμότητα και αποτέλεσμα των προηγούμενων είναι να υπάρχει έλλειμμα τουριστικής ανάπτυξης. Παρόλα αυτά η φυσική ομορφιά επιτρέπει την ανάπτυξη ήπιων αθλητικών δραστηριοτήτων (πεζοπορία, ραπέλ κτλ.). Ο σχεδιασμός και η ολοκλήρωση προγράμματος ήπιας ανάπτυξης ορεινών όγκων όπου θα εστιάζει στην προβολή της φύσης, στην ανάδειξη τοπικών γεωργικών προϊόντων και καρπών (κάστανο, κέδρος κτλ.) και στην ανάπτυξη ήπιων τουριστικών δραστηριοτήτων μέσω προγραμματισμού έργων μικρής κλίμακας που δεν θα επηρεάζουν αλλά θα αναδεικνύουν και θα προβάλουν το φυσικό τοπίο θα συμβάλει στην ισόρροπη ανάπτυξη και ανάδειξη του πλούτου των όγκων αυτών ΟΙΚΙΣΤΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ Στην έννοια του κοινωνικού εξοπλισμού των οικισμών περιλαμβάνεται η παροχή υπηρεσιών στους τομείς: Εκπαίδευση Υγεία και Πρόνοια Πολιτισμός Αθλητισμός - Αναψυχή ως και εξοπλισμός αναπτυσσόμενος σε κάθε περιοχή ανάλογα προς την δραστηριοποίηση του πληθυσμού προς κοινωνικές δράσεις που αναφέρονται είτε σε πολιτιστικές δραστηριότητες. Εξετάζοντας τα οικιστικά κέντρα παρατηρείται: Σημαντική παρουσία κοινωνικού εξοπλισμού στα κέντρα 3 ου επιπέδου και σε ορισμένα 4 ου ενισχυμένα. Ότι υστερούν σημαντικά από την άποψη της κοινωνικής υποδομής τα κέντρα 3 ου επιπέδου των ορεινών περιοχών των Νομών (π.χ. Λεβίδι, Τρόπαια του Ν. Αρκαδίας και Γκούρα του Ν. Κορινθίας). Ότι από τα οικιστικά κέντρα 4 ου επιπέδου ενισχυμένα (που τείνουν στο 3 ο επίπεδο) υστερούν σημαντικά αφενός εκείνα που είναι ανεπτυγμένα σε μικρές αποστάσεις από τα «αστικά» κέντρα (π.χ. Στάδιο στα περίχωρα της Τρίπολης), Ίσθμια - πολύ κοντά στην Κόρινθο, Λεοντάρι - στη Μεγαλόπολη, Καρδαμύλη - στην Καλαμάτα και αφ ετέρου εκείνα που είτε έχουν εξαιρετικά χαμηλή πληθυσμιακή βάση (π.χ. Καισάριο - Κορινθίας) είτε οικιστικά κέντρα με γεωγραφική θέση σε εσωτερικές ενδιάμεσες περιοχές μεταξύ άλλων - σημαντικότερης εμβέλειας και επιρροής οικιστικών κέντρων (π.χ. Δώριο μεταξύ Κυπαρισσίας και Μελιγαλά και Βλαχόπουλο στα άκρα των περιοχών επιρροής Κυπαρισσίας, Πύλου, Μεσσήνης, Καλαμάτας). 52

2 ΑΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ Λαμβάνοντας υπόψη το ΓΠΧΣΑΑ και το ισχύον χωροταξικό της περιφέρειας ο ρόλος των οικιστικών κέντρων εξειδικεύεται ως ακολούθως: Οικιστικά κέντρα 3 ου επιπέδου Τρίπολη (Δίπολο με Καλαμάτα) : Δευτερευοντας Εθνικός Πόλος Εδρα της Περιφέρειας και του Νομού, Εδρα Εφετείου, Διοικητικό Περιφερειακό και Κέντρο Περιφερειακής Ενότητας, Εδρα του νεοϊδρυθέντος Πανεπιστημίου και Κέντρο Υπηρεσιών Περιφερειακής εμβέλειας με αναβαθμισμένες τις Διοικητικές και Κοινωνικές υπηρεσίες του. Προωθείται η αναβάθμιση τεχνικών και κοινωνικών υποδομών και υπηρεσιών των πόλεων και η καινοτομία με στόχο την ανάπτυξη και τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του παραγωγικού δυναμικού. Καλαμάτα (Δίπολο με Τρίπολη) : Δευτερεύων Εθνικός Πόλος Περιφερειακό κέντρο με τριτογενείς δραστηριότητες, εμπορευματικό κέντρο, πόλος ευρύτερης εμβέλειας πολιτιστικών και τουριστικών δραστηριοτήτων και εν δυνάμει συγκοινωνιακός κόμβος συνδυασμένων μεταφορών. Εδρα τμημάτων ή σχολών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, καθώς και ερευνητικών κέντρων της ΓΓΕΤ, ΤΕΙ. Προωθείται η αναβάθμιση τεχνικών και κοινωνικών υποδομών και υπηρεσιών των πόλεων και η καινοτομία με στόχο την ανάπτυξη και τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του παραγωγικού δυναμικού. Οικιστικά κέντρα 5 ου επιπέδου Κόρινθος (Δίπολο με Λουτράκι) Περιφερειακός πόλος ανάπτυξης Εδρα του Νομού - διοικητικό κέντρο, αναπτυξιακός πόλος με ευρύτερη αστική διάχυση επί του άξονα ΠΑΘΕ.Κέντρο υπηρεσιών και οργάνωσης πολιτιστικών, τουριστικών και λοιπών παραγωγικών δραστηριοτήτων του Νομού. Το σύνολο των οικιστικών κέντρων επί του ΠΑΘΕ στο Νομό Κορινθίας ως συνεχές στην πράξη πολεοδομικό σύγκροτημα σχηματίζει ένα σημαντικό πληθυσμιακά και παραγωγικά οικιστικό σύνολο. Λουτράκι (Δίπολο με Κόρινθο) Λουτρόπολη της πρωτευουσας. Κέντρο αναψυχής (παραθερισμός, λουτροθεραπεία, καζίνο, κλπ με διαπεριφερειακή εμβέλεια. Ναύπλιο (Δίπολο με Αργος) Εδρα του Νομού - Εδρα Εφετείου - Διοικητικό και Πολιτιστικό Κέντρο.Εδρα τμημάτων ή σχολών Πανεπιστημίου Πελοποννήσου. Λιμάνι εξυπηρέτησης τουρισμού, αναψυχής και εμπορευματικής κίνησης με ισχυρές αλληλεξαρτήσεις και συμπληρωματικές δραστηριότητες με την πόλη του Αργους. Αργος, (Δίπολο με Ναύπλιο) Κέντρο συγκέντρωσης και οργάνωσης των παραγωγικών και εμπορικών δραστηριοτήτων του Νομού, Εμπορευματικό Κέντρο, Κέντρο Ιστορικό Πολιτιστικό, Ανάπτυξη πολιτιστικών δραστηριοτήτων, Ερευνητικό Κέντρο Ιστορικών Πόλεων. Σπάρτη Εδρα του Νομού - Διοικητικό Κέντρο, Κέντρο Παροχής Υπηρεσιών και Ανάπτυξης Υποδομών Πολιτιστικών Δραστηριοτήτων, Εδρα Πανεπιστημιακών Τμημάτων. Κέντρο οργάνωσης παραγωγικών δραστηριοτήτων του Νομού, Ερευνητικό Κέντρο Περιβαλλοντικών θεμάτων. 53

3 Οι προωθητικές δραστηριότητες που είναι απαραίτητο να αναπτυχθούν στα αστικά κέντρα 3 ου και 5 ου επιπέδου για ενίσχυση του αναπτυξιακού τους ρόλου είναι : Υπηρεσίες Τριτογενή τομέα, Εμπόριο Μεταφορές, Πολιτισμός Τουρισμός, Εκπαίδευση Κατάρτιση, Αθλητισμός, Ενέργεια Τηλεπικοινωνίες Εκσυγχρονισμός αγροτικού τομέα Ερευνα - Τεχνολογία - Καινοτομία ΈΝΤΑΞΗ ΤΩΝ ΠΟΛΕΩΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΣΕ ΔΙΚΤΥΑ ΠΟΛΕΩΝ Η περιοχή μελέτης συμμετέχει σε αρκετά ευρωπαϊκά και διεθνή Δίκτυα Πόλεων και Προγράμματα, δύο εκ των οποίων είναι: Ονομασία Δικτύου Πόλεων Πόλεις της Περιφέρειας Άλλες πόλεις εκτός Περιφέρειας Πληροφορίες Δικτύου SOS - TOYRTSME Διαδημοτική Εταιρεία Χρηματοικονομικών Υπηρεσιών Καλαμάτα Μαρούσι, Αλμυρός, Λάρισα, Βόλος, Τρίκαλα, Παλέρμο, Κορσική Οικονομικό Πρόγραμμα εναλλακτικού τουρισμού ΔΙΚΤΥΟ ΠΟΛΕΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΒΙΩΣΙΜΗ ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΤΟ ΠΟΔΗΛΑΤΟ Άσσος, Λέχαιο Κορινθίας, Ξυλόκαστρο Κορινθίας, Σικυωνίες, Κορινθίας Πηγή: Επιχειρησιακό Σχέδιο Περιφέρειας Πελοποννήσου Αγ. Βαρβάρα - Αττική Αθήνα, Απ. Παύλος - Ημαθίας, Αρτεμίσιο Εύβοιας, Βελβεντός, Ελευσίνα, Ηράκλειο Κρήτης, Θεσσαλονίκη, Καστοριά, Κατερίνη, Κιλκίς, Κως, Λαυρεωτική - Αττικής, Μελίσσια - Αττικής, Μοσχάτο - Αττικής, Μύρινα - Λέσβου, Νίκαια - Αττικής, Παπάγος - Αττικής, Πέτρας - Λέσβος, Πτολεμαίδα, Ρόδος, Σέρρες, Τρίκαλα, Χαλάνδρι - Αττικής, Ψυχικό, Βόλος - Ν. Ιωνία, Αχελώος Καρδίτσας, Καλαμπάκα, Καρδίτσα, Λάρισα, Μητρόπολη - Καρδίτσας, Νέσσωνος - Λάρισας, Παλαμά - Καρδίτσας, Πλαστήρα - Καρδίτσας, Σοφάδες - Καρδίτσας, Ταμασίος - Καρδίτσας, Φαρκαδόνα Τρικάλων Ανάπτυξη και επίλυση των προβλημάτων που σχετίζονται με τη βιώσιμη κινητικότητα και το ποδήλατο 54

4 ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΥΣΑ ΥΠΑΙΘΡΟ - ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΔΙΑΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ ΕΞΑΡΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΧΕΣΕΙΣ Η ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης κατέδειξε την έντονη συνάρτηση της κοινωνικοοικονομικής λειτουργίας του βόρειου τμήματος της περιοχής μελέτης με το παραγωγικόοικονομικό συγκρότημα Αττικής-Πειραιά, καθώς και τη μειωμένη δυναμική και συμμετοχή του νότιου τμήματος. Το αναπτυξιακό πλαίσιο των προοπτικών της περιοχής μελέτης σε διαπεριφερειακή κλίμακα σχετίζεται άμεσα με τον πολλαπλασιασμό των «προσανατολισμών» της Περιφέρειας σύμφωνα και με το ΕΧΣΑΑ. Επομένως, πέραν της ένταξής της στον άξονα Αθήνας - Πάτρας - Αδριατικού διαδρόμου - Δυτικής Ευρώπης, η περιοχή μελέτης θα αξιοποιήσει τα οικονομικά και γεωγραφικά της πλεονεκτήματα με α) την ένταξη και αποτελεσματικότερη λειτουργική διασύνδεσή της με το Δυτικό άξονα Ηπείρου - Πατρών και β) την ανάπτυξη ενός νέου εναλλακτικού άξονα ανταλλαγών και σχέσεων μεταξύ ηπειρωτικής Ελλάδας και Κρήτης. Η επίτευξη αυτών των στόχων θα μετατοπίσει την οικονομική θέση της Περιφέρειας στο κέντρο βάρους των γεωγραφικών αλληλοσυσχετίσεων της Ελλάδας, καθώς εξασφαλίζεται και η πολλαπλή πρόσβαση στον κύριο εθνικό άξονα ανάπτυξης Αθήνας-Θεσσαλονίκης ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΚΑΙ ΙΕΡΑΡΧΗΣΗ ΤΟΥ ΟΙΚΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΠΙΡΡΟΗΣ Το οικιστικό δίκτυο περιφέρειας Πελοποννήσου αποτελείται από περίπου οικισμούς. Τους οικισμούς αυτούς το ισχύον χωροταξικό της περιφέρειας τους κατέταξε σε 5 κατηγορίες: 1 ο επίπεδο, 2 ο επίπεδο, 3 ο επίπεδο, 4 ο επίπεδο ενισχυμένο,4 ο επίπεδο και 5 ο. Οι οικισμοί των κατηγοριών 1, 2, 3, και μέρος του 4 ου, αποτελούσαν κέντρα των Kαποδοστριακών δήμων. Συνολικά υπήρχαν 107 καποδιστριακοί δήμοι, με τα αντίστοιχα κέντρα και υποδομές. Η σημερινή εικόνα έχει αλλάξει. Λόγω του προγράμματος Καλλικράτη μειώθηκε ο αριθμός των δήμων σε 26. Επιπλέον, ορισμένα από τα ανώτερα οικιστικά κέντρα της Πελοποννήσου ιεραρχήθηκαν με βάση το ρόλο που αναλαμβάνουν στο σύνολο της χώρας. Σε μερικές περιπτώσεις προτάθηκαν αστικά δίπολα μεταξύ αστικών κέντρων όπως Τρίπολη - Καλαμάτα, Ναύπλιο - Άργος και Κόρινθος -Λουτράκι με στόχο την ανάπτυξη δικτύων συνεργασίας. Στο σχετικο χάρτη του παραρτήμος παρουσιάζεται το οικιστικό δίκτυο της Πελοποννήσου με τη νέα κατηγοριοποίηση που προκύπτει ως συνδυασμός της κατηγοριοποίησης του ΓΠΧΣΑΑ και του προγράμματος Καλλικράτη Ν.3852/2010. Παρουσιάζονται οι εξαρτήσεις που απορρέουν από το ΓΠΧΣΑΑ. Οι λοιπές εξαρτήσεις (μέχρι το επίπεδο της έδρας των Καλλικράτειων δήμων) παρουσιάζονται όλες με ισοδύναμο τρόπο, λαμβάνοντας υπόψη μόνον τις διοικητικές εξαρτήσεις που απορρέουν από το πρόγραμμα Καλλικράτης. Είναι όμως προφανές, έχοντας ως στόχο την κάλυψη των αναγκών του πληθυσμού και το κτύπημα τον ανισοτήτων καθώς και την πολυκεντρική οργάνωση του χώρου ότι ορισμένες από τις έδρες των Καλλικράτειων δήμων έχουν μεγαλύτερη σημασία έναντι άλλων. Στο συμπέρασμα αυτό οδηγούμαστε από μια σειρά παράγοντες, στους οποίους περιλαμβάνονται : το διαφορετικό μεγέθους που εξυπηρετεί η κάθε έδρα, ο ειδικός ρόλος κάποιων οικισμών στο συνολικό σύστημα οικισμών, η απόσταση από μεγαλύτερα αστικά 55

5 κέντρα και του άξονες ανάπτυξης, οι υφιστάμενες / προβλεπόμενες κυκλοφοριακές συνδέσεις κλπ. Σε μια πρώτη προσέγγιση, που θα οριστικοποιηθεί στο επόμενο στάδιο της μελέτης, τα εξής κέντρα Καλλικράτειων δήμων διαφαίνεται ότι μπορούν να αποκτήσουν έναν μείζονα ρόλο καθώς και Κιάτο, Μεγαλόπολη, Πύλος, Κυπαρισσία, Μολάοι, Μεσσήνη Κρανίδι κλπ. Οι οικισμοί αυτοί θα πρέπει να εξοπλισθούν με επιπρόσθετο με τον αναλογούντα κοινωνικό - διοικητικό εξοπλισμό, και να αποκτήσουν οδικές συνδέσεις ανάλογες με τον αναβαθμισμένο αυτό ρόλο ΦΥΣΙΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ & ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ «Βιοποικιλότητα», ορισμοί - αξίες Ορισμοί : Η βιολογική ποικιλότητα ή βιοποικιλότητα, αναφέρεται στην ποικιλία των ζώντων οργανισμών πάσης προελεύσεως, περιλαμβανομένων μεταξύ άλλων, των χερσαίων, θαλασσίων και άλλων υδατικών οικοσυστημάτων και οικολογικών συμπλεγμάτων, των οποίων αποτελούν μέρος. Επίσης, περιλαμβάνεται η ποικιλότητα εντός των ειδών, μεταξύ ειδών και οικοσυστημάτων (άρθρο 2 του ν. 2204/1994, ΦΕΚ 59 Α'). Στη βιολογική ποικιλότητα περιλαμβάνεται τέλος, η ποικιλότητα των γονιδίων μέσα και μεταξύ των ειδών. Έτσι, ο όρος «βιοποικιλότητα» αγκαλιάζει όλη τη ζωή στη Γη. Η βιοποικιλότητα συνήθως εξετάζεται σε τρία επίπεδα, που αντιστοιχούν στα ισάριθμα θεμελιώδη και ιεραρχικά συνδεδεμένα επίπεδα: της οργάνωσης της ζωής τη γενετική ποικιλότητα την ποικιλότητα των ειδών την ποικιλότητα των οικοσυστημάτων. Oρισμοί σύμφωνα με Σύμβαση για τη Βιολογική Ποικιλότητα (Άρθρο 2 «Ορισμοί») Νοείται η ποικιλία των ζώντων οργανισμών πάσης προελεύσεως Βιολογική περιλαμβανομένων, μεταξύ άλλων, χερσαίων, θαλασσίων και άλλων υδατικών οικοσυστημάτων και οικολογικών συμπλεγμάτων, Ποικιλότητα των οποίων αποτελούν μέρος. Επίσης, περιλαμβάνεται εδώ η ποικιλότητα εντός των ειδών, μεταξύ ειδών και οικοσυστημάτων. Νοείται η χρήση συστατικών της βιολογικής ποικιλότητας, κατά τρόπο και κατά αναλογία τέτοια που δεν προκαλείται αειφορική μακροπρόθεσμα συρρίκνωση της βιολογικής ποικιλότητας, χρήση διατηρώντας κατ αυτόν τον τρόπο το δυναμικό της να ανταποκρίνεται στις ανάγκες και στις επιδιώξεις των σημερινών και των μελλοντικών γενεών. γενετικό Νοείται κάθε είδους φυτικό, ζωικό, μικροβιακό ή άλλης προελεύσεως υλικό που περιέχει λειτουργικές μονάδες υλικό κληρονομικότητας γενετικοί Νοείται γενετικό υλικό υφιστάμενης ή εν δυνάμει αξίας πόροι Αξίες : Η βιοποικιλότητα είναι αναγκαία για τη διατήρηση της ζωής πάνω στη Γη. Παρέχει τη δυνατότητα σε όλους τους ζωντανούς οργανισμούς να προσαρμοζόνται σε ένα μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Είναι ζωτική για την υγεία και την ευημερία μας. Βελτιώνει την ποιότητα ζωής μας και ενισχύει το βιοτικό μας επίπεδο, συντελεί στην κοινωνική ευημερία και συνοχή και προσφέρει νέες ευκαιρίες για επένδυση και εργασία. Η απώλεια βιοποικιλότητας προκαλεί προβληματισμό, όχι μόνο λόγω της ιδιαίτερης εγγενούς αξίας της, αλλά και επειδή η βιοποικιλότητα αποτελεί στοιχείο του υποβάθρου επί του οποίου βασίζονται η ανταγωνιστικότητα, η ανάπτυξη και η απασχόληση, καθώς και η διατήρηση και 56

6 βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης. Η απώλεια βιοποικιλότητας, συνεπάγεται υποβάθμιση των «υπηρεσιών» (δηλ. των αγαθών) που παρέχουν τα οικοσυστήματα. Ως υπηρεσίες των οικοσυστημάτων ορίζονται οι διεργασίες και λειτουργίες που παρέχονται από το φυσικό περιβάλλον και ωφελούν τον άνθρωπο (παραγωγή τροφίμων, καυσίμων, φαρμακευτικών ουσιών, η ρύθμιση των υδάτων, του αέρα και του κλίματος, η διατήρηση της γονιμότητας του εδάφους και του κύκλου των θρεπτικών στοιχείων, κ.λπ.). Όταν διασπαθίζουμε το κεφάλαιο φυσικών πόρων της γης, θέτουμε σε κίνδυνο την ικανότητα των οικοσυστημάτων να υποστηρίξουν τις μέλλουσες γενιές (βασικό συμπέρασμα της έκθεσης «Αξιολόγηση της Χιλιετίας 2005»). Οποιαδήποτε βραχυπρόθεσμα οφέλη προκύψουν, αναμφίβολα θα αναιρεθούν από μαζικές μακροπρόθεσμες απώλειες. Η επιδείνωση είναι δυνατόν να αντιμετωπιστεί, μόνο εάν επέλθουν ουσιαστικές αλλαγές στην πολιτική και στην πράξη. Η Ελλάδα, ιδιαίτερα προικισμένη, σε σχέση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όσον αφορά τη βιοποικιλότητα, φέρει αντίστοιχο βάρος ηθικής ευθύνης για τη διατήρησή της, την αειφορική χρήση της και τον δίκαιο και ισότιμο καταμερισμό των πλεονεκτημάτων, που θα προκύψουν από τη χρήση των γενετικών πόρων για τις γενιές που έρχονται Βιοπικοιλότητα και πλαίσιο προστασίας Σε διεθνές επίπεδο, η αναγνώριση της αξίας της βιοποικιλότητας και η υιοθέτηση μέτρων και δράσεων, τα οποία άμεσα ή έμμεσα, στόχευαν στη διατήρηση των φυσικών περιοχών και της βιοποικιλότητας, είτε ως ενιαίου συνόλου, είτε των επιμέρους συστατικών της, ξεκίνησε κυρίως από τη δεκαετία του Ως αποτέλεσμα αυτής, αναπτύχθηκαν και τέθηκαν σε ισχύ διεθνείς συμβάσεις για το περιβάλλον όπως η Σύμβαση Ραμσάρ (1971) για την προστασία των υγροτόπων ως ενδιαιτημάτων υδρόβιων πουλιών, η Σύμβαση για το Διεθνές Εμπόριο των Απειλούμενων με Εξαφάνιση ειδών της άγριας πανίδας και χλωρίδας (CITES), (1973), η Σύμβαση για τη διατήρηση των μεταναστευτικών ειδών άγριων ζώων (Σύμβαση Βόννης), (1979), η Σύμβαση για τη Διατήρηση της άγριας ζωής και των φυσικών οικοτόπων της Ευρώπης (Σύμβαση της Βέρνης), (1979). Ο όρος «Αειφόρος Ανάπτυξη» ως μέτρο αξιολόγησης και στόχο πολιτικής για τις σημερινές κοινωνίες, εισήχθη το 1987, από την Παγκόσμια Επιτροπή για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη του ΟΗΕ, με βάση τα πορίσματα της στην Έκθεση με τίτλο «Το Κοινό μας Μέλλον», περισσότερο γνωστή και ως Έκθεση Brundtland. Ακολούθησε σύγκληση από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ της Παγκόσμιας Διάσκεψης για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη, που πραγματοποιήθηκε στο Ρίο το 1992 και οριοθέτησε ένα νέο επίπεδο προβληματισμού και δράσης για την παγκόσμια κοινότητα. Διακήρυξη του Ρίο που συμπύκνωσε σε ένα σύνολο οικουμενικών αρχών τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των χωρών: Η υιοθέτηση της Agenda 21, στα πλαίσια της Διάσκεψης του Ρίο, αφορά ένα παγκόσμιου προγράμματος δράσης για την ενεργοποίηση των τοπικών κοινοτήτων στην κατεύθυνση της αειφόρου ανάπτυξης, υπογραφή της Διεθνούς Σύμβασης για τη Βιολογική Ποικιλότητα. Ο σκοπός της διεθνούς Σύμβασης για τη Βιολογική Ποικιλότητα, όπως ορίζεται στο άρθρο 1 αυτής, είναι «η διατήρηση της βιολογικής ποικιλότητας, η αειφορική χρήση των συστατικών της και ο δίκαιος και ισότιμος καταμερισμός των πλεονεκτημάτων, που θα προκύψουν από τη χρήση των γενετικών πόρων» υπογραφή της Διεθνούς Σύμβασης για Καταπολέμηση της Κλιματικής Αλλαγής δρομολόγηση της Σύμβασης για Καταπολέμηση της Ερημοποίησης (υπεγράφη το 1994). Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ήδη από τις αρχές της 10ετίας του 80, η Ευρωπαϊκή Ένωση, έχει αναδείξει την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και της άγριας ζωής ως πρωταρχικό της μέλημα (Συμβάσεις Βέρνης και Βόννης) και η απόκριση στις διεθνείς περιβαλλοντικές απειλές είχε ως ορόσημα την υιοθέτηση των Οδηγιών 79/409/ΕΟΚ και 92/43/ΕΟΚ και της 57

7 Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για τη βιολογική ποικιλότητα το Σε περιφερειακό επίπεδο, το 1976 υπεγράφη η Σύμβαση της Βαρκελώνης (τροποποιήθηκε το 1995) που έχει ως σκοπό να μειώσει τη ρύπανση της Μεσογείου, να προστατεύσει και να βελτιώσει το θαλάσσιο περιβάλλον και να συμβάλλει, με τον τρόπο αυτό, στην αειφόρο ανάπτυξη. Δεσμευτικός στόχος: να σταματήσει τον ρυθμό απώλειας της βιοποικιλότητας έως το 2010 έθεσε η Ευρωπαϊκή Ένωση, το Σε σχέση με την επίτευξη του στόχου αυτού, το 2006 εκδόθηκε η Ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (COM2006/216 τελικό) για την ανάσχεση της απώλειας της βιοποικιλότητας έως το 2010 και μετέπειτα, η οποία υιοθετήθηκε από το Συμβούλιο Υπουργών Περιβάλλοντος και αποτελεί το στρατηγικό πλαίσιο για τις σχετικές δράσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επισημαίνεται ότι ο στόχος αυτός αρχικά τέθηκε κατά την 6η Διάσκεψη των Συμβαλλόμενων Μερών της Σύμβασης για τη Βιοποικιλότητα (Διάσκεψη Κορυφής του Γιοχάνεσμπουργκ το 2002) και ήταν «την, έως το 2010, σημαντική μείωση του ρυθμού απώλειας της βιολογικής ποικιλότητας σε παγκόσμιο, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο, ως συνεισφορά στη μείωση της φτώχειας και προς όφελος όλης της ζωής στη γη». Στην Αναθεωρημένη Στρατηγική της ΕΕ για την Αειφόρο Ανάπτυξη (έγκριση από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις 15/16 Ιουνίου 2006), περιλαμβάνονται επιχειρησιακοί στόχοι και δράσεις που ευθέως συνδέονται με την επίτευξη του στόχου 2010, έμφαση δόθηκε σε θέματα βιοποικιλότητας. Δάση, Δασική Βιοποικιλότητα : Το Κοινοτικό Σχέδιο Δράσης για τα δάση και το Σχέδιο Δράσης για την Επιβολή της Δασικής Νομοθεσίας, τη Διακυβέρνηση και το Εμπόριο και η Υπουργική Διάσκεψη για την Προστασία των Δασών στην Ευρώπη θέτουν το ευρωπαϊκό πλαίσιο, στο οποίο στηρίζονται τα θέματα δασικής βιοποικιλότητας. Χωροκατακτητικά ξενικά είδη: Η Ευρωπαϊκή Στρατηγική του Συμβουλίου της Ευρώπης το 2003, δίνει κατευθύνσεις για την ανάπτυξη και εφαρμογή συντονισμένων μέτρων για την αποφυγή και τον περιορισμό των συνεπειών τους. Είναι επίσης, υπό εκπόνηση, αντίστοιχη Στρατηγική και σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μεσογειακή Στρατηγική για την Αειφορική Ανάπτυξη, σε περιφερειακό (Μεσογειακό) επίπεδο, στο πλαίσιο της σύμβασης της Βαρκελώνης. Η προστασία της βιοποικιλότητας, θεωρείται, ως προτεραιότητα, μεταξύ άλλων, υπό τον στόχο «Αλλαγή των μη αειφορικών προτύπων παραγωγής και κατανάλωσης και διασφάλιση αειφορικής διαχείρισης φυσικών πόρων». Στρατηγικό Πρόγραμμα Δράσης (ΣΠΔ) για τη διατήρηση της Βιοποικιλότητας στη Μεσόγειο SAP BIO : Συντάχθηκε, στο πλαίσιο της Σύμβασης της Βαρκελώνης το οποίο υιοθετήθηκε κατά τη 13 η Συνάντηση των Συμβαλλόμενων Μερών στη Σύμβαση της Βαρκελώνης το Περιφερειακή Πρωτοβουλία για τη διατήρηση των Μεσογειακών Υγροτόπων (Πρωτοβουλία MedWet): Λειτουργεί υπό την Αιγίδα της Σύμβασης Ραμσάρ Γενετικοί πόροι : Σε ό,τι αφορά τους γενετικούς πόρους, ιδιαίτερα σημαντική είναι η διεθνής Σύμβαση στο πλαίσιο του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών για τους φυτογενετικούς πόρους, ενώ σε ό,τι αφορά ειδικά τους γενετικούς πόρους στη γεωργία, υπάρχει ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων που ασκούνται από διάφορους διεθνείς οργανισμούς και προγράμματα. Επιπλέον, στο πλαίσιο των ανωτέρω, εκδόθηκε και ισχύει ο Κανονισμός 870/2004 του Συμβουλίου, σχετικά με τη θέσπιση κοινοτικού προγράμματος για τη διατήρηση, τον χαρακτηρισμό, τη συλλογή και τη χρησιμοποίηση των γενετικών πόρων στη γεωργία και για την κατάργηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1467/94. Ο κανονισμός 58

8 εφαρμόζεται στους φυτικούς, μικροβιακούς και ζωικούς γενετικούς πόρους που χρησιμοποιούνται, ή που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν, στη γεωργία. Διακίνηση γενετικά τροποποιημένων οργανισμών (ΓΤΟ). Το Πρωτόκολλο για τη Βιοασφάλεια (Πρωτόκολλο της Καρθαγένης) του ΟΗΕ, το οποίο τέθηκε σε ισχύ το 2003 και ενσωματώθηκε στο Κοινοτικό δίκαιο με τον Κανονισμό 1946/2003 (15/07/2003), καθιερώνει έναν μηχανισμό ελέγχου για τη διακίνηση γενετικά τροποποιημένων οργανισμών (ΓΤΟ). Οι κανονισμοί 1829/2003 και 1930/2003 που δημοσιεύθηκαν στις 18/10/2003, συμπληρώνουν την Οδηγία 2001/18 "για την σκόπιμη απελευθέρωση των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών". Συναφής είναι επίσης η Οδηγία 98/81 σχετικά με την περιορισμένη χρήση γενετικά τροποποιημένων μικροοργανισμών Εθνικό Θεσμικό πλαίσιο που σχετίζεται και με θέματα βιοποικιλότητας Η Ελλάδα, έχει κυρώσει τις βασικές διεθνείς συμβάσεις για την προστασία της φύσης και της βιοποικιλότητας (Συμβάσεις RAMSAR, Βέρνης, Ρίο, Βόννης, καθώς και το Πρωτόκολλο της Ουάσιγκτον) και αξιοποίησε έγκαιρα ένα από τα πρώτα και «κλασικά» εργαλεία διατήρησης της βιοποικιλότητας, με την κήρυξη ορισμένων περιοχών της χώρας ως προστατευόμενων. Παράλληλα, το ΥΠΕΧΩΔΕ προχώρησε ήδη από το 1999 στην εκπόνηση της Στρατηγικής για τους Υγροτοπικούς Πόρους και του Εθνικού Σχεδιασμού για το Φυσικό Περιβάλλον. Επίσης, με την Υ.Α. αριθμ (ΦΕΚ 2383Β/ ), εγκρίθηκε η Εθνική Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα για τα έτη , στην οποία καθορίζονται το όραμα, οι σκοποί και οι στόχοι για τη βιοποικιλότητα στην Ελλάδα, καθώς και το σχετικό, πενταετούς διάρκειας, Σχέδιο Δράσης για την εφαρμογή της. Ο βασικός νόμος που καθορίζει το πλαίσιο προστασίας της βιοποικιλότητας είναι ο πρόσφατος Νόμος Ν ΦΕΚ 60/Α/ Περιεχόμενο και σκοπός των προβλεπόμενων ρυθμίσεων είναι η αειφόρος διαχείριση και αποτελεσματική διατήρηση της βιοποικιλότητας, ως πολύτιμου, αναντικατάστατου και σπουδαίας σημασίας εθνικού κεφαλαίου. Προβλέπονται διαδικασίες προγραμματισμού και διαχείρισης, στο πλαίσιο των οποίων εξασφαλίζεται ευρεία φάση διαβούλευσης, ώστε να αξιοποιείται η βέλτιστη επιστημονική γνώση και η διαθέσιμη τεχνογνωσία. Οι ειδικότεροι στόχοι που τίθενται στα πλαίσια του νόμου είναι οι ακόλουθοι: α) Αποτελεσματική εφαρμογή του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του διεθνούς δικαίου για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας. β) Ενσωμάτωση στόχων διατήρησης της βιοποικιλότητας σε όλα τα επίπεδα σχεδιασμού και στις τομεακές και αναπτυξιακές πολιτικές της χώρας. γ) Απόκτηση επαρκούς γνώσης για την κατάσταση των ειδών και οικοσυστημάτων, ως κύριο εργαλείο για την αποτελεσματική διατήρηση και διαχείριση της βιοποικιλότητας. δ) Αποτελεσματική διατήρηση και διαχείριση των σημαντικών περιοχών για τη βιοποικιλότητα, μέσα από τη βέλτιστη οργάνωση και λειτουργία του εθνικού συστήματος προστατευόμενων περιοχών. ε) Επίτευξη ικανοποιητικής κατάστασης διατήρησης της βιοποικιλότητας, στην οποία περιλαμβάνονται οι οικότοποι και τα είδη χλωρίδας και πανίδας και άλλων ομάδων οργανισμών, ιδίως εκείνα που χαρακτηρίζονται ως σημαντικά, σπάνια ή απειλούμενα. στ) Αποτελεσματικοί μηχανισμοί επιτήρησης, ώστε να διασφαλίζεται η εφαρμογή του θεσμικού πλαισίου για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας. ζ) Προώθηση της σημασίας της διατήρησης της βιοποικιλότητας και των προστατευόμενων περιοχών γενικότερα στην κοινωνία. Το κύριο θεσμικό πλαίσιο, προγενέστερο του ανωτέρω νόμου, που σχετίζεται και με θέματα βιοποικιλότητας παρουσιάζεται στον σχετικο πίνακα στο παραρτημα. 59

9 Πλαίσιο καθορισμού προστατευόμενων περιοχών και τοπίων στην Ελλάδα Το πλαίσιο προστασίας του περιβάλλοντος υπόκειται στο άρθρο 24 του Συντάγματος (1975) και της αναθεώρησης του (2011). Σε εξειδίκευση του ανωτέρω εκδόθηκαν εθνικές νομοθεσίες ή/και ενσωματώθηκαν Ευρωπαϊκές νομοθεσίες στο εθνικό δίκαιο. Ειδικότερα, «φυσικές περιοχές» αναγνωρίζονται ως προστατευόμενες είτε μέσω του χαρακτηρισμού τους με βάση την ισχύουσα εθνική νομοθεσία, είτε με την κατοχύρωσή τους, στο πλαίσιο διεθνών συμβάσεων τις οποίες έχει κυρώσει η χώρα και διεθνών ή Ευρωπαϊκών πρωτοβουλιών. Περαιτέρω, οι περιοχές του Δικτύου Natura 2000, αποτελούν περιοχές προστασίας τύπων οικοτόπων και ειδών Κοινοτικού ενδιαφέροντος. Εθνικό Επίπεδο: Σε ό,τι αφορά την εθνική νομοθεσία, η κήρυξη των προστατευόμενων περιοχών στις διάφορες κατηγορίες προστασίας βασίστηκε, έως το 1986, σε διατάξεις κυρίως του Δασικού Κώδικα. Ειδικότερα από τον Ν. 996/1971 που αποτελεί μέρος του Ν. 86/1969 «Περί Δασικού Κώδικος» προβλέπονται οι ακόλουθες περιοχές προστασίας. Νομοθετικό πλαίσιο έως το 2011 Ν. 996/1971 που αποτελεί μέρος του Ν. 86/1969 «Περί Δασικού Κώδικος» Ν. 177/75, όπως αυτός τροποποιήθηκε από τον Ν. 2637/1998 Νόμος Πλαίσιο για το Περιβάλλον (Ν. 1650/86) Ν. 1469/1950, ο οποίος συμπληρώνει τον Ν. 5351/1932 «Περί αρχαιοτήτων». Εθνικό θεσμικό πλαίσιο περιοχών προστασίας Προβλεπόμενες περιοχές προστασίας Εθνικοί Δρυμοί Αισθητικά Δάση Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης Καταφύγια Άγριας Ζωής Ελεγχόμενες Κυνηγετικές Περιοχές Εκτροφεία θηραμάτων Περιοχή απόλυτης προστασίας της φύσης Περιοχή προστασίας της φύσης, Εθνικό πάρκο Προστατευόμενος φυσικός σχηματισμός, προστατευόμενο τοπίο Περιοχή οικοανάπτυξης Για τις σχετικες κατηγορίες περιοχών που προβλεπόταν στον Ν996 (παρατίθενται ανωτέρω) μετά την έκδοση τουν1650 ο καθορισμός τους γινόταν με τον νεώτερο νόμο Τοπία Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους (ΤΙΦΚ) Διεθνές Επίπεδο: Εκτός από την εθνική νομοθεσία, ειδικές υποχρεώσεις για την προστασία της φύσης απορρέουν από τις σχετικές Διεθνείς Συμβάσεις, τις οποίες η Ελλάδα έχει κυρώσει καθώς και από τη συμμετοχή της σε διεθνείς οργανισμούς όπως το Συμβούλιο της Ευρώπης και η UNESCO. Οι χαρακτηρισμένες σε διεθνές επίπεδο περιοχές είναι: Προβλεπόμενες περιοχές προστασίας Σύμβαση Ραμσάρ Υγρότοποι Διεθνούς Σημασίας UNESCO Μνημεία της Παγκόσμιας Κληρονομιάς Αποθέματα Βιόσφαιρας Σύμβαση Βαρκελώνης: Ειδικά Προστατευόμενες Περιοχές Συμβούλιο της Ευρώπης : Περιοχές στις οποίες έχει απονεμηθεί Ευρωδίπλωμα, τα Βιογενετικά Αποθέματα (* 1 :άρθρο του Ν 3937 που προβλέπει την σχετική πρστατευόμενη ζώνη) 60

10 Ευρωπαϊκό Επίπεδο: Αξιόλογη έκταση της χώρας έχει ενταχθεί στο Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο Natura Το Δίκτυο Natura 2000 στην Ελλάδα περιλαμβάνει 163 Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ Οδηγία 79/409/ΕΚ) και 239 Τόπους Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ Οδηγία 92/43/ΕΚ). Οι δύο κατηγορίες περιοχών παρουσιάζουν μεταξύ τους επικαλύψεις όσον αφορά στις εκτάσεις τους. Προστασία Δημόσιων Δασικων Εκατάσεων, Αναδασωτέες εκτάσεις: Το βασικό πλαίσιο προστασίας είναι το Σύνταγμα (άρθρο24). Σε εκτέλεση της Συνταγματικής Ρύθμισης (άρθρο 24) εκδόθηκε ο Ν998/79, περί προστασίας Δασών & Δασικών εκτάσεων. Όσον αφορά τη δυνατότητα μεταβολής, προβλέπεται ότι δεν μπορεί να γίνει, παρά μόνο αν υπάρχει δημόσιο συμφέρον. Η σχετική νομολογία του ΣτΕ ερμήνευσε τις σχετικές δυνατότητες επέμβασης με τάσεις συρρύκνωσης των σχετικών περιθωρίων. Όσον αφορά τις αναδασωτέες εκτάσεις, τα άρθρα 117 παραγ. 3 του Συνταγματος και 38 του Ν998/79, αποτελούν το πλαίσιο κήρυξης και προστασίας Στη νομοθεσία προβλέπεται ότι δεν μπορεί να διατεθεί η έκταση για άλλο σκοπό, ακόμα και δημοσίου συμφέροντος. Η ανάκληση αναδάσωσης ορίζεται στο άρθρο 41, παρ 3 του Ν998/79. Επίσης, στα πλαίσια του νόμου καθορίζονται οι έννοιες όπως : η αναγκαίοτητα της επέμβασης ως «λόγος σοβαρού δημοσίου συμφέροντος», σε σχέση με την επέμβαση «ως μόνο πρόσφορο μέσο» και τέλος «σε σχέση με «τη μικρότερη δυνατή απώλεια» από την επέμβαση. Όσον αφορά την εγκατάσταση σταθμών Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (κυρίως αιολικά και φωτοβολταϊκά) σε αναδασωτέες περιοχές, με απόφαση από το Συμβούλιο Επικρατείας (αριθμος 2499/2012) μετά από πολύχρονη δικαστική διαμάχη εταιρείας αιολικών, έκρινε ότι ελεύθερα πλέον θα μπορούν να εγκαθίστανται, με τις ίδιες προϋποθέσεις που θα ίσχυαν εάν δεν είχε υπάρξει φωτιά και δεν είχαν καεί οι περιοχές αυτές. Η απόφαση θα μπορούσε να συνοψιστεί στο: «εκεί που επιτρεπόταν πριν τη φωτιά, πρέπει να επιτρέπεται και μετά, ενώ εκεί που απαγορευόταν πριν, θα πρέπει να απαγορεύεται και μετά» ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ Οικοσυστήματα Βιοποικιλότητα Η Περιφέρεια Πελοποννήσου διαθέτει ένα από τα σημαντικότερα οικοσυστήματα της Ελλάδος (και ένα από τα πλέον σημαντικά της Ευρώπης), καθώς και ιδιαιτέρως πλούσια βιοποικιλότητα, τόσο σε χλωρίδα (ενδεικτικά αναφέρονται η κεφαλληνιακή ελάτη και οι συστάδες μαύρης πεύκης, ενώ υπάρχουν και συστάδες της συριακής άρκευθου, η οποία δεν φύεται πουθενά αλλού στην Ευρώπη). Όσον αφορά την πανίδα, η Περιφέρεια χαρακτηρίζεται ως η περιοχή της Ελλάδας με τον υψηλότερο ενδημισμό ασπόνδυλων ζώων, ενώ οι βιότοποί του φιλοξενούν επίσης μια αρκετά πλούσια πανίδα σπονδυλοζώων με πιο σημαντικά είδη τα διάφορα αρπακτικά καθώς και τα λιγοστά τσακάλια. Το οικοσύστημα της Περιφέρειας έχει χαρακτηριστεί ως αποτελεί ένας βοτανικός παράδεισος με περισσότερα από 260 ενδημικά είδη, εκ των οποίων 44 έχουν καταγραφεί ως τοπικά ενδημικά, ενώ κάποια από αυτά είναι τόσο εύθραυστα που απειλούνται με αφανισμό, τουλάχιστον μέχρι τις σημαντικές πυρκαγιές του Η σύνθεση της φυσικής βλάστησης βρίσκεται κάτω από την επίδραση των Σχήμα 6-2 Χάρτης φυτικών διαπλάσεων 61

11 επικρατούντων βιοκλιματικών συνθηκών. Σύμφωνα με το φυτοκοινωνικό χάρτη της Ελλάδας κατά Μαυρομμάτη 1980 και με τα αποτελέσματα της πρώτης εθνικής απογραφής των δασών (1992), στην περιοχή μελέτης εμφανίζονται οι ακόλουθες φυσικές διαπλάσεις ως αποτέλεσμα του κλίματος (βιοκλιματικές διαπλάσεις), που παρουσιάζονται στο σχήμα στη συνέχεια. Σύμφωνα με το κλιματικό διάγραμμα κατά Emberger, για την Περιφέρεια Πελοποννήσου διακρίνονται οι εξής βιοκλιματικοί όροφοι: υφυγρος βιοκλιματικός όροφος με χειμώνα ψυχρό, ήπιο και θερμό, υγρός βιοκλιματικός όροφος με χειμώνα δριμύ (Βυτίνα) και ημίξηρος βιοκλιματικός όροφος με χειμώνα ήπιο (Ναύπλιο και Κόρινθος). Πιο αναλυτικά: Ο ημίξηρος όροφος με χειμώνα ήπιο (3 o C <m<7 o C) καταλαμβάνει τα παράλια του κορινθιακού κόλπου με αντίστοιχο όροφο βλάστησης Oleo-Ceratonion και κύριο είδος Pistacia lentiscus (σχίνος). Απαντάται ωστόσο και το είδος Ceratonia siliqua στα ψυχροόρια της βλαστικής ζώνης Ο ύφυγρος όροφος διακρίνεται σε ύφυγρο με χειμώνα θερμό (m>7 o C), με χειμώνα ήπιο (3 o C <m<7 o C) και με χειμώνα ψυχρό (0 o C <m<3 o C). Ο ύφυγρος όροφος με χειμώνα θερμό εξαπλώνεται στα παράλια της νοτιοδυτικής Πελοποννήσου με αντιπροσωπευτικές διαπλάσεις Oleo-Ceratonion με κυρίαρχο είδος Ceratonia siliqua. Ο ύφυγρος όροφος με χειμώνα ήπιο εξαπλώνεται στο μεγαλύτερο μέρος της Πελοποννήσου με κύριο βλαστητικό όροφο αυτό του είδους Quercion ilics. Ο ύφυγρος όροφος με χειμώνα ψυχρό καταλαμβάνει την κατώτερη ορεινή ζώνη της κεντρικής Πελοποννήσου και περιλαμβάνει διαπλάσεις θερμόφιλων υποηπειρωτικών φυλλοβόλων δρυών του είδους Quercus και του Ostryon-Carpinion (Quercus coccifera, Capitnus orientalis) Ο υγρός βιοκλιματικός όροφος απαντάται στις υψηλές κορυφές των ορέων της Πελοποννήσου και χαρακτηρίζεται από τους ορόφους των ορομεσογειακών διαπλάσεων Abies cephalonica, Juniperus foeditissima και Juniperus excelsa. Επίσης, στην Πελοπόννησου διακρίνονται δύο τύποι ορόφων: α) θερμομεσογειακός και β) μεσομεσογειακός. (α) Ο θερμομεσογειακός αποτελεί το βιοκλίμα των νοτίων και νοτιοανατολικών παραλιών της Πελοποννήσου. Ειδικά για το θερμομεσογειακό, διακρίνονται δύο χαρακτήρες: έντονος και ασθενής. Ο έντονος (125<Χ<150) απαντάται στα νότια παράλια της Αργολίδας και της Κορινθίας. Σε αυτόν εξαπλώνονται οι διαπλάσεις του Oleo- Ceratonion με κύριο είδος Ceratonia siliqua (Χαρουπιά). Ο ασθενής (100<Χ<125) χαρακτηρίζει το εσωτερικό των ανατολικών παραλίων της Πελοποννήσου καθώς και των δυτικών και νότιων παραλίων. Χαρακτηρίζεται από την παρουσία Oleo- Ceratonion (και πιο συγκεκριμένα Oleo-Lentiscentum) μέχρι τα όρια εξάπλωσης του σχίνου με κυρίαρχα είδη Ceratonia siliqua (Χαρουπιά). (β) Αντίστοιχα, για το μεσομεσογειακό διακρίνονται δύο χαρακτήρες. Ο έντονος μεσομεσογειακός (75<Χ<100) εξαπλώνεται στο εσωτερικό της νότιας και δυτικής Πελοποννήσου, στη χαμηλή ζώνη της κεντρικής και βορείου Πελοποννήσου και περιλαμβάνει Quercion ilics - Ostryon-Carpinion καθώς και διαπλάσεις θερμόφλιων υποηπειρωτικών φυλλοβόλων δρυών κατώτερων ορίων. Ο ασθενής μεσομεσογειακός (40<Χ<75) περιλαμβάνει τη μεσαία ως την ανώτερη ορεινή ζώνη Πελοποννήσου, με κυρίαρχες διαπλάσεις θερμόφιλων υπο-ηπειρωτικών φυλλοβόλων δρυών και κυρίως του Ostryon-Carpinion (μέχρι τα ψυχρο όρια του Quercion ilics). Οι παραπάνω αναφερθείσες βιοκλιματικές συνθήκες, αντικατοπτρίζονται στην εικόνα της επικρατούσας βλάστησης, στην οποία όμως έχουν επιδράσει και οι ανθρωπογενείς πιέσεις που λειτούργησαν από το παρελθόν έως σήμερα. Εντούτοις, χαρακτηριστικό των προαναφερόμενων οικοσυστημάτων είναι ότι παρά τις έντονες ανθρώπινες επιδράσεις, 62

12 διατηρούν σε μεγάλο βαθμό τη φυσικότητά τους, δηλαδή στοιχεία της αρχέγονης σύνθεσής τους. Ο ορατός κίνδυνος εξαφάνισης πολλών ειδών και αλλοίωσης της σύνθεσης και υποβάθμισης πολλών οικοτόπων, με αποτέλεσμα τη μείωση της βιοποικιλότητας σε παγκόσμιο επίπεδο, οδήγησαν στη διακήρυξη της διάσκεψης του Ρίο το 1992 και στην έκδοση της Οδηγίας 92/43 από μέρους της επιτροπής της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Βασικό όργανο για την επίτευξη αυτού του σκοπού της προστασίας της βιοποικιλότητας αποτελεί η δημιουργία ενός δικτύου προστατευμένων περιοχών (sites) γνωστού ως «Φύση 2000» (Natura 2000) Χλωρίδα & Πανίδα Η Περιφέρεια Πελοποννήσου διαθέτει πλούτο φυσικών ενδιαιτημάτων που περιλαμβάνουν ποικιλία μορφών και τόπων με ιστορικά χλωριδικά και ζωολογικά δεδομένα. Η γεωμορφολογία της, διαφοροποιείται από νομό σε νομό και κυρίως από την ενδοχώρα προς τις παραλιακές περιοχές, δημιουργώντας εναλλαγές. Απογυμνωμένα τμήματα, πλούσιες δασωμένες κατάφυτες ζώνες δενδρωδών, πεδινά βοσκοτόπια και υγρότοποι αποτελούν μορφές κάποιων από τους σημαντικούς τόπους. Στις απογραφές φυτικών ειδών σημειώνονται αξιόλογα ενδημικά είδη, γεγονός που καθιστά την Περιφέρεια ιδιαιτέρα σημαντική από χλωριδικής άποψης. Στους ορεινούς όγκους εξαπλώνονται σημαντικά είδη δενδρωδών, ενώ απαντώνται και πολυάριθμοι ενδιάμεσοι βιότοποι στο μεγαλύτερο μέρος τους αδιατάρακτοι, οι οποίοι συνιστούν τόπο διαβίωσης πολλών ενδημικών ειδών, κύρια της οικογένειας των ορχεοειδών καθώς και παρόμοιων βολβωδών φυτικών ειδών. Τα είδη αυτά ευδοκιμούν στις περιοχές που σημειώνεται υποβάθμιση των δασικών εκτάσεων (κύρια των δασικών εκτάσεων δρυός) με τη δημιουργία νέων βιοτόπων, των δολινών, αλλά και στις βραχώδεις απόκρημνες πλαγιές. Η μαύρη Πεύκη ειδικά, παρουσιάζει σπουδαίο οικολογικό ενδιαφέρον για την περιοχή αναφοράς και απαντάται αναμεμειγμένη με συστάδες κωνοφόρων ειδών στα υψηλά υψόμετρα. Η χαλέπιος πεύκη αποτελεί και αυτή αξιόλογο είδος και ευδοκιμεί στο ορεινό συγκρότημα του Πάρνωνα κύρια στο δυτικό τμήμα του. Οι πεδινές εκτάσεις έχουν διαφορετικό προφίλ βλάστησης και παρά τη σχετική επικρατούσα ξηρασία, περιλαμβάνουν υγρότοπους και λιμνοθάλασσες με σπάνια είδη χλωρίδας, που συνιστούν σημαντικές οικοθέσεις για τους πληθυσμούς της μεταναστευτικής ορνιθοπανίδας. Τα δέλτα των ποταμών, παρά τη σχετική υποβάθμιση που έχουν υποστεί, παραμένουν ιδιαίτερα αξιόλογοι φυσικοί θύλακες για την επιβίωση σημαντικών φυτικών ειδών. Αναλυτικότερα στοιχεία ανά νομό για την επικρατούσα χλωρίδα και πανίδα παρατίθενται ακολούθως: Νομός Αργολίδος Χλωρίδα: Στο νομό υπάρχουν σημαντικές δασικές εκτάσεις, το μεγαλύτερο ποσοστό των οποίων καλύπτεται από θαμνώδη βλάστηση, κυρίως πουρνάρια. Από τα ΝΑ προς τα ΒΔ, παρατηρείται σταδιακή μείωση αυτού του είδους βλάστησης και έχουμε εμφάνιση πλατύφυλλών, με επικρατέστερη την Κουμαριά. Εξαίρεση αποτελεί η περιοχή των Διδύμων όπου επικρατεί ο Κέδρος. Τα παράλια των επαρχιών Ναυπλίου και Ερμιονίδος χαρακτηρίζονται από την εμφάνιση της Χαλεπείου Πεύκης, ενώ στην ορεινή Αργολίδα επικρατεί η Υβριδογενής Ελάτη (Κεφαλληνιακή). Πανίδα / ορνιθοπανίδα: Η συνολική πανίδα του νομού είναι δύσκολο να καταγραφεί. Συναντώνται: - Θηλαστικά όπως: αλεπούδες, κουνάβια, λαγοί, νυφίτσες και σκίουροι. - Ορνιθοπανίδα (α)παρυδάτια είδη επικρατούν στα παράλια του νομού όπως τσικνιάδες, φυλαρίδες, κύκνοι, αποδημητικά πτηνά συναντώνται στους βιότοπους (Ραμαντάνη) 63

13 όπως οι πελεκάνοι. (β) στις ορεινές και ημιορεινές περιοχές ενδημούν είδη όπως: η κουκουβάγια, ο κότσυφας, η πέρδικα και το αρπακτικό γεράκι. Νομός Αρκαδίας Χλωρίδα (ι).παραλιακή ζώνη λοφώδης υποορεινή περιοχή του νομού : Σύμφωνα με τη διάκριση κατά Ντάφη (1976) που βασίστηκε στην διάρθρωση της βλάστησης της ΝΑ Ευρώπης κατά Horvat (1962), κατά μήκος της παραλιακής ζώνης του νομού και σε μια συνεχή λωρίδα μεταβαλλόμενου πλάτους αντιπροσωπεύεται η Ευμεσογειακή ζώνη βλάστησης (Quercetalia ilicis παραλιακή λοφώδης υποορεινή περιοχή) που χωρίζεται από οικολογική και άποψη σε δύο υποζώνες, το Oleo-Ceratonion (ξηρότερες και χαμηλότερες περιοχές) και το Quercion ilicis (υγρότερες και αμέσως ψηλότερες περιοχές). Στις θερμότερες περιοχές της πρώτης υποζώνης : εμφανίζονται ενώσεις φρυγάνων στις οποίες κυριαρχούν αγκαθωτοί ημίθαμνοι και διάφορα είδη της οικογένειας Labiatae και στις ψυχρότερες που είναι περισσότερο εκτεταμένες κυριαρχεί η Oleaoleaster (αγριελιά) και η Pistacia lentiscus (σχίνος) ενώ αρχίζει και η εμφάνιση της Quercus coccifera (πουρνάρι) και της Erica verticillata (χαμορείκι). Στην δεύτερη υποζώνη που είναι υγρότερη και εμφανίζεται σε συνέχεια του υγρότερου αυξητικού χώρου της πρώτης υποζώνης, κυριαρχεί η Quercus coccifera (πουρνάρι) υπολειπόμενης της Quercus ilex (αριάς), ενώ συναντώνται και η Erica arborea (χαμορείκι), η E. verticillata (ρείκι), η Arbutus unedo (κουμαριά), το Spartium junceum (σπάρτο), η Phillyrea media (φιλίκι) και η Quercus pubescens (χνοώδης δρυς). Στη συνέχεια και σε ψηλότερες περιοχές εμφανίζεται ο αυξητικός χώρος Quercetum cocciferae (Cocciferetum) τηςυποζώνης Ostryo-Carpinion και η υποζώνη των ξηροφύλλων φυλλοβόλων δασών (Quercionconfertae) της Παραμεσογειακής ζώνης βλάστησης (Quercetalia pubescentis λοφώδης υποορεινή και ορεινή περιοχή) η οποία περιβάλλει τον κεντρικό ορεινό όγκο του Πάρνωνα και του Μαίναλου. (ιι) Οι ΒΑ περιοχές του Νομού εάν και χαρακτηρίζονται από διακεκριμένες έντονες χαραδρώσεις (χαράδρα Λεωνιδίου, ρεύματος Βρασιάτη κ.λπ.) παρουσιάζουν ανάλογη εικόνα βλάστησης. Στις υγρότερες περιοχές η βλάστηση είναι πλούσια και σχηματίζονται συστάδες φυλλοβόλων πλατυφύλλων ενώ σε υψομετρικό εύρος, από μ., σχηματίζεται δρυοδάσος από Quercus conferta (πλατύφυλλος δρυς). Σε σχετικά μικρή έκταση εμφανίζονται καστανεώνες της Castanea vesca. (ιιι) Στην περιοχή της Μονής Μαλεβής βρίσκεται η έκταση με αμιγή Juniperus drupacea (δρυπώδηκέδρο) ο οποίος όμως εξαπλώνεται και στις περιοχές του Πραστού, Αγ.Βασιλείου, Πλατανακίου και Παλαιοχωρίου συνήθως σε μίξη με την Abies cephalonica (κεφαλλονιακή ελάτη) ή τα αείφυλλα-πλατύφυλλα. (ιν) Στις ξηρότερες (χαμηλότερες) βόρειο-ανατολικές περιοχές και μέχρι την πεδιάδα του χειμάρρου Τάνου στο Άστρος, κυριαρχεί η Quercus coccifera (πουρνάρι) με έντονα τα σημάδια της υπερβόσκησης και με εκτεταμένες εκχερσώσεις στα χαμηλότερα σημεία για την καλλιέργεια της ελιάς. (ν) Ο κάμπος του Άστρους αποτελεί έναν αμιγή ελαιώνα χαρακτηριζόμενος σαν η περισσότερο θερμή θέση της Αρκαδίας. (νιι)οι κεντρικοί ορεινοί όγκοι (Πάρνωνας, Μαίναλο) : Οι κεντρικοί ορεινοί όγκοι του Πάρνωνα και του Μαίναλου κυριαρχούνται από τα ψηλά δάση της Abies cephalonica και της Pinus nigra και εντάσσονται στην ζώνη των ορεινών παραμεσογείωνκωνοφόρων (ορεινή υπαλπική) και ειδικότερα στην υποζώνη Abietion cephalonicae και την άτυπη Pinion nigrae. (νιιι) Περιοχές που διαρρέονται από ποτάμια μόνιμης ροής: Πρόκειται για τις περιοχές οι οποίες διαρρέονται από ποτάμια Αλφειός, Λάδωνας, Λούσιος και χαρακτηρίζονται από 64

14 την παρουσία παραποτάμιας δενδρώδους βλάστησης με Platanus orientalis (πλάτανος), Salix spp. (Ιτιές) και βλάστησης θαμνώνων (αζωνικές διαπλάσεις). (ιx)παράκτιοι υγρότοποι : Από τους παράκτιους υγροτόπους σημαντικότερος είναι η λίμνη Μουστός. Η υδροφυτική βλάστηση χαρακτηρίζεται από την παρουσία των μακροφύτων Lambrothamnium papulosum και Potamogetonvaginatus ενώ μεγάλη είναι και η ανάπτυξη και κατανομή των νηματωδών χλωροφυκών(enteromorpha, Chaetomorpha, Cladophora) και του μεμβρανώδους Ulva lactuca. Στο φυτοπλαγκτό κυριαρχούν τα Δινομαστιγωτά και ιδιαιτέρως τα είδη Exuviaella baltica, Peridinium trochoideum,prorocentrum micans, ενώ στα Διάτομα κυριαρχούν τα επί των μακροφυκών επίφυτα Licmophora, Cocconeis, Synedra, Fragilaria κ.λπ. και τα πλαγκτονικά Sceletonema, Rhizosolenia, Chaetoceros,Coscinodiscus κ.λπ. Πανίδα: Η μακροχρόνια παρουσία του ανθρώπου στην Αρκαδία σε συνδυασμό με την εύκολη σχετικά πρόσβαση έχει οδηγήσει στην σταδιακή εξαφάνιση αρκετών ειδών της πανίδας και κυρίως των μεγάλων θηλαστικών. Συνολικά η Αρκαδία δεν παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον τουλάχιστον όσον αφορά τη συγκέντρωση και τον πληθυσμό ειδών που χρήζουν ιδιαίτερης προστασίας. Παρακάτω καταγράφονται τα σημαντικότερα είδη της πανίδας όπως αυτά εμφανίζονται σε επί μέρους περιοχές του νομού. Πρέπει να τονιστεί ότι υπάρχουν ελάχιστα βιβλιογραφικά δεδομένα για την πανίδα του νομού Αρκαδίας και κανένα ερευνητικό μακροχρόνιο πρόγραμμα απογραφής. Θηλαστικά Ιχθυοπανίδα Αμφίβια/Ερπετά Υπάρχουν τα Η λίμνη Μουστού είναι η γνωστά είδη που σημαντικότερη ιχθυολογική απαντώνται σε όλη περιοχή του νομού εάν την Ελλάδα. Τα και ο αριθμός τόσο των σημαντικότερα είδη ειδών όσο και των ατόμων είναι: είναι περιορισμένος. Martes foina (Κουνάβι), Mustela nivalis (Νυφίτσα), Vulpes vulpeshellenica (Αλεπού), Meles meles (Ασβός), Lepus europaeus (Λαγός), Dryomys nitedula wingei (Δενδρομυωξός), Canis aureus (Τσακάλι), Rhinolophus ferrum-equinum (Τρανορινόλοφος), Myotis emarginatus (Πυρρομυωτίδα), Microtus thomasi, Apodemus flavicollis dietzi (Κρικοποντικός), Εξαίρεση αποτελούν οι περιοχές των καναλιών επικοινωνίας που βρίσκονται κοντά στην θάλασσα. Τα κυρίως είδη που απαντώνται ανήκουν στα γνωστά ευρύαλα είδη με σημαντικότερα τα είδη: Atherina boyeri (αθερίνα), Mugil cephalus (κοινός κέφαλος), Liza aurata (μυξινάρι), Liza saliens (γάστρος), Liza ramada (μαυράκι), Aphanius fasciatus (γούργος), Sparus aurata (τσιπούρα), Dicentrarchus labrax (λαβράκι), Anguilla anguilla (χέλι), Syngnathus acus (σακοράφα), Lithognathus mormyrus (μουρμούρι). Στα ποτάμια απαντούν κυρίως η ποταμίσια πέστροφα Τα κυριότερα είδη αμφιβίων και ερπετών είναι: Testudo marginata (Κρασπεδοχελώνα), εμφανίζεται ουσιαστικά σε όλη την περιοχή μελέτης, Testudo hermanni(μεσογειακή χελώνα) Podarcis peloponnesiaca (Πελοποννησιακή γουστερα), Colubergemonensis (Δενδρογαλιά), Lacerta trilineata (Τρανόσαυρα), Vipera ammodytes (Οχιά), Elaphe situla (Σπιτόφιδο) Elaphe quatuorlineata (Λαφιάτης), Ophisaurus apodus (Τυφλίτης), Ophiomorus punctatissimus (Οφιόμορος), Lacerta graeca (Γραικόσαυρα), Podarcis peloponnesiaca (Πελοπονησσιακή Γουστέρα), oronella austriaca (Ασινόφιδο), Malpolonmonspessulanus (Κοιλοπέλτης), Natrix tessellata (Κυβόφιδο), Lacerta trilineata(τρανόσαυρα), Bufo viridis (Πρασινόφρυνος), Hyla arborea (Δενδροβάτραχος), Ranadalmatina (Πηδοβάτραχος), Rana graeca (Γραικοβάτραχος), Rana ridibunda(λιμνοβάτραχος), Anguis cephallonicus (Κεφαλλονίτικο Κονάκι), Podarcis 65

15 Apodemus mystacinus epimelas (Βραχοποντικός), Lutra lutra (Bίδρα (Salmo trutta), η μπριάνα (Barbus albanicus, B. meridionalis), Rutilus spartiaticus, R. alburnoides hellenicus, R. pleurobipunctatus, Cyprinus carbio (Γριβάδι taurica ionica(βακνόσαυρα), Podarcis erhardii livadiaca (Σιλιβούι, Αιγαιόσαυρα), Podarcis muralis albanica(τοιχόσαυρα), Cyrtodactylus kotchyi bibroni (Κυρτοδάκτυλος, Κασίριδα). Ασπόνδυλα: Σημαντική είναι και η πανίδα των ασπόνδυλων, ιδιαίτερα στην περιοχή του κυρίως ορεινού όγκου του Πάρνωνα και του όρους Μαίναλου, με χαρακτηριστικά τα είδη: Pieris ergane, Heodes alciphron, Zerynthia polyxena, Anthocharis gruneri, Armadillidiumtripolitzense (στην περιοχή του κυρίως ορεινού όγκου του Πάρνωνα και στο όρος Μαίναλο), Cantharis dahlgreni (και στην περιοχή του Μουστού),Carabus arcadicus, Chorthippuspulloides, Dailognatha vicina, Hipparchia aristaeus, Oropodisma chelmosi, Pieris krueperi,platycleis parnon, Plebejus sephirus, Poecilimon nobilis, Poecilimon tesselatus, Porcelliomessenicus, Porcellio nasutus, Pseudochazara graeca, Raiboscelis azureus, επίσης στην περιοχή της χαράδρας του Δαφνώνα (Λεωνιδίου) έχει καταγραφεί το είδος Armadillidiumkalamatense. Νομός Κορινθίας Χλωρίδα (ι) Δασικά φυσικά οικοσυστήματά : Σημαντική οικολογική παράμετρο αποτελούν για το νομό τα δασικά φυσικά οικοσυστήματά του, που καλύπτουν το μεγάλο μέρος της συνολικής του έκτασης. Πρόκειται για: - Αμιγή δάση κεφαλληνιακής ελάτης, που αναπτύσσονται στους ορεινούς όγκους του Ολίγυρτου, του Χελμού, της Λέχωβας, στους βόρειους πρόποδες της Ζήρειας και στην κορυφή των Γερανείων. - Αμιγή δάση χαλεπίου πεύκης καλύπτουν τμήμα των ορεινών όγκων των Γερανείων, της χερσονήσου της Σολυγείας, των περιοχών του Χιλιομοδίου, Αθικίων και της ημιορεινής παράλληλης ζώνης της κεντρικής και δυτικής Κορινθίας. - Αμιγή δάση μαύρης πεύκης καλύπτουν μικρό τμήμα των ορεινών όγκων (Ζήρεια, Μαύρο όρος) - Μικτά δάση αείφυλλων - πλατύφυλλων επενδύουν τις ημιορεινές περιοχές της ανατολικής Κορινθίας. - Όροφος του πεύκου είναι διαδεδομένος σε επίπεδο νομού είναι σε πρανή και πλαγιές του νότιου κόλπου, αλλά και στις πλαγιές των Γερανείων, στο βόρειο τμήμα του κόλπου. (ιι) Υπόλοιπα τμήματα του νομού (μη δασοκαλυμμένα) και ιδίως το ΒΑ τμήμα, εμφανίζονται, παρά την ξηρότητα του κλίματος, θαυμάσιες συστάδες της χαλεπίου πεύκης (Pinus halepensis). Επίσης συναντώνται κέδροι (Juniperus Oxycedrus), γκορτσιές (Pyrus Spinosa), πουρνάρια (Querqus Coccifera), Pirus amygdaliformis Γκορτσιά, Pirus malus (Μηλιά), Laurus nobilis (Δάφνη του Απόλλωνα), Pinus pinea (Κουκουναριά), Cupressus semprevirens (Κυπαρίσσι), Quercus ilex (Αριά), Cercis siliquastum (Κουτσουπιά), Cornus mas (Κρανιά), Cornus sauguinea (Κρανιά), Fraxinus ornus (Μελιός), Pistacia lentiscus (Σχίνος), Olea oleaster (Αγριελιά), Erica arborea (Ρείκι), Erica verticilata (Ρείκι), Arbutus andrachne (Κουμαριά), Arbutus unedo (Κουμαριά), Cydonia oblonga (Κυδωνιά),Clematis vitalba (Κληματίδα), Citisus laburnum, Hedera helix (Κισσός), Cistus sp (Κίστος), Lonicera sp(αιγόκλημα), Paliurus aculeatus (Παλιούρι), Poterium spinosum (Αφάνα), Pistacia terebinthus (Κοκκορεβυθιά), Phus cotinus (Ρους), Rosa arnemis (Τριανταφυλλιά), Rubus tomentosum (Βάτος), Spartium jyneeum (Σπάρτο), κ.λπ. 66

16 (ιιι) Στις κοιλάδες των ποταμών, τις ρεματιές και γενικά τους υγρούς τόπους: φυτρώνουν πλατάνια (Platanus Orientalis), ιτιές και λεύκες. Ο υπόροφος των εκτάσεων αυτών συντίθεται από ποικιλία φρυγάνων, γράστεων και ποών, που περιλαμβάνουν είδη όπως αφάνα (Poterium Spinosum), ασφάκα (Phlonis pruticosa), φτέρη (Pteridium avilina), αγριορόδη (Rasa sempervirens), λαγομηλιά (Ruscus aculeatus), βάτος (Rubus ulniformis), σκαρφιά (Nelleborus odorus), αγριοφράουλα (Fragaria vesca), ρίγανη (Origanum vilcare), τσάι (Sideritis Montana), κισσός (Hedera helix), αγράμπελη (Olsmatis vitalba), αγιόκλημα (Lonisera carpiniflium), ιζός (Viscum album), μελιός (Loranthus europaeus), τσουκνίδα (Urtica urens), βούρλα (Suncus effosus), νεροκάλαμο (Phragmites communis), αγριοσκάρφη (Helleborus cyclophylus), αγριοτσουκνίδα (Urtica dicida), μολόχα (Malva silvestris), κάπαρη (Cyperus fuscus), θυμάρι (Thumus Capitatus), φασκομηλιά (Salvia Offisinalis), διάφορα αγροστώδη (Agrostidae), ψυχανθή (Papillicaceae) και πολλά ακόμα είδη σκληρόφυλλων θάμνων. (ιν) Αγροτοκαλλιέργειες του νομού, με κύρια καλλιέργεια τα σιτηρά ευδοκιμούν σε μεγάλα υψόμετρο με έντονες θερμοκρασιακές διακυμάνσεις και δευτερευόντως τα αμπελοειδή. Επίσης καλλιεργούνται σημαντικές ποσότητες μανιταριών, σε θερμοκήπια, μέρος των οποίων εξάγονται. Πανίδα: Τα τελευταία χρόνια η χερσαία και θαλάσσια πανίδα ιδίως του Κορινθιακού Κόλπου, έχει υποστεί σημαντική υποβάθμιση, που εκδηλώνεται με ελάττωση του αριθμού ατόμων στο κάθε είδος και με εξαφάνιση ορισμένων ειδών. Η χρήση φυτοφαρμάκων και δολωμάτων με δηλητήρια, καθώς και η διατάραξη των βιοτόπων (ιδιαίτερα στην ευρύτερη νότια ζώνη του Κορινθιακού όπου όλη η περιοχή είναι προσπελάσιμη), αποτελούν τους κύριους υπεύθυνους της μείωσης της πανίδας. Όσον αφορά τη θαλάσσια ιχθυοπανίδα, αυτή απειλείται κυρίως από την υπεραλιεία και τη χρήση δυναμιτών που γίνεται σε διάφορες θέσεις. Θηλαστικά Ιχθυοπανίδα Ορνιθοπανίδα Υπάρχουν τα γνωστά είδη που απαντώνται σε όλη την Ελλάδα. Τα σημαντικότερα είδη είναι: Χονδριχθύες, Οστεϊχθύες, γόπα, Λαγός (Lepus), Αλεπού σαυρίδι, (Yeilpes), Νυφίτσα (Mustela Nivalis), γαύρος, σαρδέλα, Κουνάβι (Martes Αγνάθα). foina), Σκίουρος (Sciurus vulgaris), Σκαντζόχοιρος (Erinaceus concolor), Ποντίκια, Αρουραίοι, Λύκος (είδος υπό εξαφάνιση που απαντάται μόνο στα ορεινά τηςς περιοχής Διστόμου, Ζαρκάδι (είδος υπό εξαφάνιση που απαντάται μόνο στο Ξηροβούνι και στη Μακρυράχη, ανατολικά του Διστόμου) Νομός Λακωνίας Πέρδικες, Κοτσύφια (Turdus Merula), Τσίχλες, Πετροσπουργίτες (Petronia petronia), Ψαρόνια (Stunus vulgaris), Χελιδόνια, αρπακτικά πουλιά (γεράκια και αετοί) που απαντώνται στα ορεινά (απειλούμενα είδη), πολλά είδη υδρόβιων και παρυδάτιων πουλιών που απαντώνται σε υγροβιότοπους, Κορακοειδή (Κόρακας Corvus coras, Κουρούνα Corvus corone corni, Καρακάξες Pica pica), Νυκτόβια αρπακτικά (Γκιώνης Otus scops, Μπούφος Bubo bubo, Κουκουβάγια Athene noctua, Χουχουλιστής Stix aluco). Χλωρίδα: Οι πεδινές περιοχές του νομού χαρακτηρίζονται από την παρουσία θαμνωδών διαπλάσεων (μακκία), στα μεγαλύτερα υψόμετρα της ορεινής περιοχής κυριαρχούν οι δασώδεις διαπλάσεις κωνοφόρων. Στην υποαλπική ζώνη κυριαρχούν τα τοπία της σάρας, 67

17 του διαβρωμένου ασβεστόλιθου και των γυμνών αλπικών πετρολίβανων, με αντιπροσώπους πολυετή φυτικά είδη. Στις έντονες χαραδρώσεις κύρια των ορεινών περιοχών του νομού κυριαρχούν οι επενδύσεις από αζωνικού τύπου βλάστηση. Χαρακτηριστικά χλωριδικά είδη που απαντώνται στο νομό είναι: olea oleastar, Ceratonia siliqua,poterium spinosum, Pistacia lentiscus, Genista acanthoclados, Euphorbia acanthothamnos, Phlomisfruticosa, Corydothymus capitatus, Salvia triloba, Quercus coccifera, Erica vempervitens, Calycotomevillosa κ.α. Χαρακτηριστικά στοιχεία της υποζώνης Quercion ilicis είναι: Quercus ilex, Q.pubescens,Arbutus adrachne, A. unedo, Erica arborea, Phillyrea media, Fraxinus ornus, Pinus halepensis,p.brutia, Spartium junceum, Erica arborea, Erica verticulata, olea europea. Στο βόρειο τμήμα του νομού χαρακτηριστικά είναι τα: Δάσος αείφυλλων και πλατύφυλλων (θαμνώνες), Δάσος Δρυός και οι γεωργικές καλλιέργειες. Ενώ τα ορεινά τμήματα του νομού χαρακτηρίζονται από: το Δάσος της Μαύρης Πεύκης, το Δάσος της Ελάτης, κάποια Μικτά Δάση, το Δάσος Αείφυλλων και πλατύφυλλων καθώς και από κάποια άγονα κομμάτια γης. Πανίδα: Η πανίδα των χερσαίων οικοσυστημάτων του νομού γενικότερα περιλαμβάνει τα τρία ορεινά συμπλέγματα του Ταΰγετου, του Πάρνωνα και του Ζάρακα αφ ενός και αφ ετέρου τις πεδινές εκτάσεις στην προσχωσιγενή πεδιάδα του Ευρώτα και τις μικρότερες πεδιάδες των Μολάων, του Ασωπού, του Γυθείου, της Νεάπολης. Η περιοχή παρουσιάζει εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ορνιθοπανίδα ιδιαίτερα ως προς τα διερχόμενα πουλιά γιατί αποτελεί τον πρώτο σταθμό για πολλά είδη κατά τη μετακίνηση τους. Σημαντικοί για την ορνιθοπανίδα είναι οι μικροί υγρότοποι που περιλαμβάνει, ιδιαίτερα παραλιακές περιοχές με αβαθείς ακτές που εκβάλλουν συνήθως ρυάκια ή χείμαρροι, όπως στα Καμάρια Πυλίας. Θηλαστικά: Ιχθυοπανίδα: Ορνιθοπανίδα Μεταξύ άλλων Υπάρχει μεγάλη ποικιλία Υπάρχουν πέρδικες, τσίχλες, συναντώνται ειδών που αλιεύονται στην κοτσύφια και τα αποδημητικά ποντίκια, ασβοί, περιοχή. Ειδικότερα μπεκάτσες, τρυγόνια, φάσες, τα νυφίτσες, κουνάβια, απαντώνται από ψάρια: οποία συνεχώς μειώνονται τα αλεπούδες, τσακάλια γόπες, σαρδέλλες, τελευταία χρόνια. Ανθρωπογενείς κατά κοινή ομολογία μαρίδες, μπαρμπούνια, παράγοντες φαίνεται να και των κατοίκων κέφαλοι, λυθρίνια, συντείνουν στη μείωση της αλλά και των λαβράκια, τσιπούρες, ορνιθοπανίδας. Η μείωση δεν υπεύθυνων σε χέλια, μουγγριά, περιορίζεται μόνο στα ανωτέρω διάφορες υπηρεσίες, συναγρίδες, είδη. Τα γεράκια και οι αετοί οι αλεπούδες και τα κουτσομούρες, καπόνια, γίνονται όλο και περισσότερο τσακάλια πέρκες, ξιφίες, μελανούρια, σπάνια στη Λακωνία. Από μερικά παρουσιάζουν φαγκριά, μένουλες, είδη υπάρχουν ελάχιστα άτομα και αύξηση τα τελευταία κοκοβιοί, χειλούδες, μερικά έχουν πάψει να χρόνια. Πιθανόν η σαλάχια κλπ.. επισκέπτονται τη Λακωνία τα αύξηση αυτή να είναι Από Κεφαλόποδα τελευταία χρόνια. Το όρνιο (GYPS φαινομενική και να συναντώνται: σουπιές, FULVUS) σπανίως πλέον οφείλεται στο ότι χταπόδια, καλαμάρια, συναντιέται στον Ταΰγετο. Από φτάνουν στις θρύψαλα. Επίσης πουλιά συναντιόνται ακόμη είναι κατοικήσιμες υπάρχουν γαστερόποδα, τα ορτύκια που κι αυτά περιοχές και γίνονται δίθυρα & εχινόδερμα. παρουσιάζουν σημαντική μείωση αντιληπτά λόγω Σύμφωνα με πληροφορίες (πέρασμα η Μάνη για ορτύκια, έλλειψης τροφής στις ψαράδων και κατοίκων παλαιότερα παρατηρούνταν περιοχές που θαλάσσιεςχελώνες χιλιάδες ορτύκια) κορυδαλλοί, τρέφονταν CARETTA CARETTA μπεκατσίνια, αγριοπερίστερα, παλιότερα. Ίσως στο πιάνονται συχνά στα τσαλαπετεινοί. Αλλά πουλιά που ότι δεν κυνηγιούνται δίκτυα. Βγαίνουν και συναντιόνται είναι οι όσο παλιότερα αν και γεννούν στις περιοχές μελισσοφάγοι, οι συκοφάγοι, 68

18 συνεχίζουν να είναι επικηρυγμένα είδη. Συναντώνται επίσης σκαντζόχοιροι, κουνέλια (νησί Παναγιάς Ελαφονήσου) Ερπετά Αμφίβια Συναντώνται βάτραχοι, σαλαμάνδρες, χελώνες, φίδια (Σαΐτες, δενδρογαλιές, αστρίτες, κοντοθόδωρους, οχιές). Μεγάλη εξάπλωση έχουν οι οχιές. Νομός Μεσσηνίας Μαυροβούνι και Βαλτάκι (από Βαλτάκι μέχρι Μπούγα). Σήμερα, υπάρχουν τουλάχιστον τρεις οργανωμένες παραλίες φύλαξης και παρακολούθησης ωοτοκίας στον νομό, τα Τρίνησα, ο Λεϊμονας και το Μαυροβούνι, υπό την επίβλεψη των μελών του Συλλόγου Προστασίας θαλάσσιας χελώνας. Φώκιες υπήρχαν παλαιότερα στην περιοχή της Μάνης, τα τελευταία χρόνια όμως έχουν εξαφανισθεί. αλκιόνες, επίσης κοράκια, κουκουβάγιες, κάργιες, καρακάξες, χαλκοκουρούνες και διάφορα στρουθόμορφα κ.λπ. Επίσης υπάρχει πλούσια ορνιθοπανίδα στις υγροτοπικές εκτάσεις του νομού Η Λακωνία είναι το τελευταίο άκρο της Βαλκανικής (πριν την Κρήτη) στο δρόμο για την Αφρική γι' αυτό και αποτελεί πέρασμα των αποδημητικών πουλιών. Χλωρίδα: Το πεδινό τμήμα του νομού κυριαρχείται από καλλιέργειες (κύρια ελαιοδέντρων) αναμεμειγμένες με θαμνώδη είδη (φρυγανικά και μακκία) σε αμιγή ή σε υπό ανάμειξη διαπλάσεις. Στους ορεινούς όγκους (περιοχή μεσσηνιακής Μάνης) κυριαρχεί άγονο ασβεστολιθικό τοπίο με πλούσια χλωρίδα και ενδημικά είδη. Οι δασικές διαπλάσεις δεν έχουν σημαντική εξάπλωση σε επίπεδο νομού και αφορούν κυρίως μικτά δάση αείφυλλων πλατύφυλλων. Πανίδα : Θηλαστικά Ιχθυοπανίδα Ορνιθοπανίδα Ασβοί, Κουνάβια, Ο Μεσσηνιακός κόλπος Η περιοχή παρουσιάζει Αλεπού (Υπάρχει χαρακτηρίζεται ολιγοτροφική εξαιρετικά ενδιαφέρουσα αύξηση του περιοχή. ορνιθοπανίδα ιδιαίτερα ως πληθυσμού και Ο όρμος του Αλμυρού προς τα διερχόμενα πουλιά προκαλούν πολλά θεωρείται πλούσιος γιατί αποτελεί τον πρώτο προβλήματα στις βιότοπος, ενώ η θαλάσσια σταθμό για πολλά είδη κατά τη καλλιέργειες και τη περιοχή της Λαχανάδας είναι μετακίνηση τους. πτηνοτροφεία. Η τόπος αναπαραγωγής Συγκεκριμένα από την Αφρική αλεπού είναι το μόνο ψαριών. Ιδιαίτερα σημαντικοί έρχονται τρυγόνια, ορτύκια ( επικηρυγμένο ζώο βιότοποι για την ιχθυοπανίδα φθινόπωρο-άνοιξη), φλαμίγκο, σήμερα). Τσακάλια είναι ο όρμος του Ναυαρίνου γύπες, κούκοι κ.α. Από βορρά (έχουν και η λιμνοθάλασσα της έρχονται χήνες, πάπιες, χαρακτηριστεί ως Γιάλοβας στην Πύλο. Η μπεκάτσες, φάσες, επιβλαβή) Για τα Αρτιοδάκτυλα τελευταία είναι κατ εξοχήν ιχθυότροφη περιοχή και έχει φασοπεριστέρι κ.α. Σημαντικοί για την σημειώνουμε ότι αρχίσει μία σοβαρή ορνιθοπανίδα είναι οι μικροί υπάρχει το Κρί Κρί και το αγριοπρόβατο στη νήσο Σαπιένζα. προσπάθεια για ανάπτυξη εντατικών ιχθυοκαλλιεργειών. υγρότοποι πουπεριλαμβάνει, ιδιαίτερα παραλιακές περιοχές με αβαθείς ακτές που Έχει γίνει Αποδοτικός ψαρότοπος εκβάλλουν συνήθωςρυάκια ή εμπλουτισμός και δεν αποτελεί θεωρείται η Μαραθούπολη (γόπα, σαρδέλλα). χείμαρροι, όπως στα Καμάρια Πυλίας. ενδημική πανίδα Στην περιοχή μελέτης Γενικά παρατηρείται μια 69

19 Θαλάσσια θηλαστικά: Από έρευνες επιστημόνων (δρ. Γ. Βερροιόπουλος)& μαρτυρίες ψαράδων θεωρείται ότι στη θαλάσσια περιοχή των νησιών Σχίζα και Σαπιένζα υπάρχουν μερικά (4-5) άτομα μεσογειακής φώκιας. απαντώνται περίπου 81 είδη ψαριών καθώς και 5 είδη κεφαλόποδων και 4 είδη καρκινοειδών. Και για τα ψάρια ισχύουν αυτά που αναφέρθηκαν για τα πουλιά. Τα τελευταία χρόνια έχει σοβαρά μειωθεί ο πληθυσμός τους και έχει κατά πολύ μειωθεί η αποδοτικότητα του ψαρέματος. Το κύριο αίτιο είναι ο μη ορθολογικός τρόπος ψαρέματος (τράτες, δίχτυα με μικρό μάτι, δυναμίτες κ.λπ έντονη μείωση σε πέρδικες, τσίχλες, κοτσύφια, ορτύκια, και σχεδόν όλα τα παρυδάτια, ενώ αντίθετα έχει αυξηθεί ο αριθμός των σπουργιτιών. Τα πλέον απειλούμενα είδη είναι η ορεινή πέρδικα και το κοράκι που έχουν σχεδόν εκλείψει. Το κυνήγι της πέρδικας έχει απαγορευτεί. Για προφανείς λόγους μειώθηκαν μέχρι εξαφάνισης τα αρπαχτικά Είδη πανίδας που εντάσσονται στο κόκκινο βιβλίο της Ελλάδας και παρουσιάζονται στην Περιφέρεια Πελοποννήσου Εχουν περάσει δεκαεπτά χρόνια από την έκδοση του πρώτου και εξαιρετικά σημαντικού Κόκκινου Βιβλίου των Απειλούμενων Σπονδυλοζώων της Ελλάδας. Είναι πολύς χρόνος εάν αναλογιστούμε τη συσσώρευση απειλών για την πανίδα του πλανήτη και της χώρας μας, τις αλλαγές που έχουν συντελεστεί όσον αφορά στην κατάστασή της, καθώς και την πο σότητα και την ποιότητα της γνώσης που έχουμε πλέον για αυτήν. Σήμερα η Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία, στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος Περιβάλλον του υπουργείου Περιβάλλοντος, που συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, προχωρά στην επικαιροποιημένη και αναθεωρημένη έκδοση του Κόκκινου Βιβλίου των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας, η οποία περιλαμβάνει πλέον και τους ασπόνδυλους ζωικούς οργανισμούς. Το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας είναι εξαιρετικά χρήσιμο στην προσπάθεια προστασίας, διατήρησης και διαχείρισης της ζωικής ποικιλότητας στη χώρα μας. Στο παραρτημα παρουσίαζονται τα είδη που εμφανίζονται στην Περιφέρεια Πελοποννήσου Περιοχές προστασίας στην Περιφέρεια Πελοποννήσου Στην Περιφέρεια Πελοποννήσου, υπάρχει σημαντικός αριθμός περιοχών που συμπεριλαμβάνονται σε λίστες ευαίσθητων ή/και προστατευόμενων με κύριο κριτήριο την οικολογική και αισθητική τους αξία, οι οποίες ανάλογα με το καθεστώς προστασίας που τις διέπει, παρουσιάζονται στη συνέχεια. Λοπές ζώνες που σχετίζονται με τη διαχείριση υδατικών διαμερισμάτων παρουσιάζονται στο σχετικό κεφάλαιο στη συνέχεια. Οι ζώνες αυτές έχουν πολλές αλληλοπεκαλύψεις με τις περιοχές προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος που αναλύονται στη συνέχεια. Οι κατηγορίες των προτεινόμενων περιοχών προστασίας στα πλαίσια των σχεδίων διαχέιρισης υδατικών διαμερισμάτων είναι οι ακόλουθες: Υδατικά συστήματα υδροληψίας Ύδατα αναψυχής Ευπρόσβλητες περιοχές ή Ευπρόσβλητες στη Νιτρορρύπανση Ζώνες (ΝΕΖ) Ευαίσθητες περιοχές αυτές σχετίζονται με τους όρους για τη διάθεση λυμάτων σε αυτές. Προστατευόμενες φυσικές περιοχές Υδρόβια είδη οικονομικής σημασίας Περιοχές που διέπονται από καθεστώς προστασίας, όπως αναφέρεται ανωτέρω είναι τα δάση, οι δασικές εκτάσεις και τα αναδασωτέα. 70

20 Ακολούθως παρουσιάζονται οι περιοχές προστασίας φυσικού περιβάλλοντος. (ι) Περιοχές προστατευόμενες από την Διεθνή Σύμβαση Ramsar : Στην Περιφέρεια Πελοποννήσου δεν υπάρχουν υγροτοπικές περιοχές που έχουν ενταχθεί σε καθεστώς προστασίας, βάσει της διεθνούς Σύμβασης Ramsar (ιι) Περιοχές Natura Περιοχές προστασίας οικοτόπων και ειδών (ΖΕΠ, ΕΖΔ) : Οι περιοχές προστασίας του δικτύου Natura 2000 παρουσιάζονται στον πίνακα που ακολουθεί. Η κατηγοριοποίηση σύμφωνα με τον Ν. 3937/2011 είναι η ακόλουθη : ΕΖΔ ΖΕΠ ΕΖΔ - ΖΕΠ Ειδική Ζώνη Διατήρησης (προστασία των φυσικών οικοτόπων) (Special Areas of Con servation) Ζώνη Ειδικής Προστασίας: Περιοχή προστασίας με βάση την Οδηγία 2009/147/ΕΚ, (Special Protection Ar eas) Και τα δύο ανωτέρω Πίνακας 6-22 Εθνικός κατάλογος των περιοχών στην Περιφέρεια Πελοποννήσου που έχουν ενταχθεί στο κοινοτικό δίκτυο Natura 2000 ΚΩΔΙΚΟΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΟΠΟΥ ΕΚΤΑΣΗ (ha) ΑΡΓΟΛΙΔΑ GR ΕΖΔ ΑΚΡΟΝΑΥΠΛΙΑ & ΠΑΛΑΜΙΔΙ 366,16 GR ΖΕΠ ΟΡΗ ΑΡΤΕΜΙΣΙΟ ΚΑΙ ΛΥΡΚΕΙΟ ,38 ΑΡΚΑΔΙΑ GR ΕΖΔ ΟΡΟΣ ΜΑΙΝΑΛΟ ,07 GR ΕΖΔ ΛΙΜΝΗ ΤΑΚΑ 1.033,15 GR ΕΖΔ ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑ ΜΟΥΣΤΟΥ 368,24 GR ΕΖΔ ΜΟΝΗ ΕΛΟΝΑΣ & ΧΑΡΑΔΡΑ ΛΕΩΝΙΔΙΟΥ 6.985,47 GR ΕΖΔ ΟΡΟΣ ΠΑΡΝΩΝΑΣ (ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΑΛΕΒΗΣ) ,52 ΚΟΡΙΝΘΙΑ GR ΕΖΔ ΚΟΡΥΦΕΣ ΟΡΟΥΣ ΚΥΛΛΗΝΗ (ΖΗΡΕΙΑ) & ΧΑΡΑΔΡΑ ΦΛΑΜΠΟΥΡΤΙΣΑ ,92 GR ΕΖΔ - ΖΕΠ ΛΙΜΝΗ ΣΤΥΜΦΑΛΙΑ 1.308,91 GR ΕΖΔ ΑΚΡΟΚΟΡΙΝΘΟΣ 589,79 GR ΕΖΔ ΟΡΟΣ ΟΛΙΓΥΡΤΟΣ 8.630,65 GR ΕΖΔ ΟΡΗ ΓΕΡΑΝΙΑ 6.836,55 GR ΖΕΠ ΟΡΟΣ ΖΗΡΕΙΑ (ΚΥΛΛΗΝΗ) ,08 ΛΑΚΩΝΙΑ ΟΡΗ ΓΙΔΟΒΟΥΝΙ, ΧΙΟΝΟΒΟΥΝΙ, GR ΕΖΔ ΓΑΪΔΟΡΟΒΟΥΝΙ, ΚΟΡΑΚΙΑ, ΚΑΛΟΓΕΡΟΒΟΥΝΙ, ΚΟΥΛΟΧΕΡΑ & ΠΕΡΙΟΧΗ ,97 ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑΣ GR ΕΖΔ ΠΕΡΙΟΧΗ ΝΕΑΠΟΛΗΣ ΚΑΙ ΝΗΣΟΣ ΕΛΑΦΟΝΗΣΟΣ 5.493,74 GR ΕΖΔ ΕΚΒΟΛΕΣ ΕΥΡΩΤΑ 5.369,61 GR ΕΖΔ ΛΑΓΚΑΔΑ ΤΡΥΠΗΣ 1.588,52 GR ΖΕΠ YΓΡΟΤΟΠΟΙ ΕΚΒΟΛΩΝ ΕΥΡΩΤΑ 2.172,76 GR ΖΕΠ ΟΡΗ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΛΑΚΩΝΙΑΣ ,61 GR ΖΕΠ ΝΟΤΙΑ ΜΑΝΗ ,31 ΜΕΣΣΗΝΙΑ GR ΕΖΔ ΦΑΡΑΓΓΙ ΝΕΔΩΝΑ (ΠΕΤΑΛΟΝ - ΧΑΝΙ) 1.241,86 GR ΕΖΔ ΝΗΣΟΙ ΣΑΠΙΕΝΤΖΑ & ΣΧΙΖΑ, ΑΚΡΩΤΗΡΙΟ ΑΚΡΙΤΑΣ ,05 GR ΕΖΔ ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑ ΠΥΛΟΥ (ΔΙΒΑΡΙ) ΚΑΙ ΝΗΣΟΣ ΣΦΑΚΤΗΡΙΑ, ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ 3.551,97 GR ΕΖΔ ΘΙΝΕΣ ΚΥΠΑΡΙΣΣΙΑΣ (ΝΕΟΧΩΡΙ - ΚΥΠΑΡΙΣΣΙΑ) 1.342,86 GR ΕΖΔ ΟΡΟΣ ΤΑΫΓΕΤΟΣ ,45 71

21 ΚΩΔΙΚΟΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΟΠΟΥ ΕΚΤΑΣΗ (ha) GR ΕΖΔ ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗ ΣΤΕΝΟΥ ΜΕΘΩΝΗΣ 972,24 GR ΖΕΠ ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑ ΓΙΑΛΟΒΑΣ & ΝΗΣΟΣ ΣΦΑΚΤΗΡΙΑ 1.010,23 GR ΖΕΠ ΟΡΟΣ ΤΑΫΓΕΤΟΣ - ΛΑΓΚΑΔΑ ΤΡYΠΗΣ ,87 (ιιι) Βιογενετικά Αποθέματα: Ως Βιογενετικό Απόθεμα της Περιφέρειας Πελοποννήσου έχει χαρακτηρισθεί το Φυσικό Μνημείο Δάσους Αείφυλλων Πλατάνων Νήσου Σαπιέντζα. (ιν) Ειδικά Προστατευόμενες Περιοχές σύμφωνα με τη Σύμβαση της Βαρκελώνης (Πρωτόκολλο 4 «Περί των ειδικά προστατευόμενων περιοχών της Μεσογείου»). Στην Περιφέρεια ως τέτοια χαρακτηρίζεται η περιοχή του Αισθητικού Δάσους Πευκιάς Ξυλοκάστρου. (ν) Εθνικοί Δρυμοί : Η Περιφέρεια Πελοποννήσου, σύμφωνα με τη σχετική νομοθεσία δεν διαθέτει εθνικούς Δρυμούς. (νι) Καταφύγια Άγριας Ζωής- Περιοχές προστασίας οικοτόπων και ειδών : Ως καταφύγια άγριας ζωής χαρακτηρίζονται φυσικές περιοχές (χερσαίες, υγροτοπικές ή θαλάσσιες), που έχουν ιδιαίτερη σημασία ως σημαντικοί τόποι ανάπτυξης της άγριας χλωρίδας ή ως βιότοποι αναπαραγωγής, διατροφής, διαχείμασης ειδών της άγριας πανίδας, ή ως περιοχές αναπαραγωγής ψαριών και συγκέντρωσης γόνου, ή, τέλος, ως σημαντικοί θαλάσσιοι οικότοποι. Ως καταφύγια άγριας ζωής μπορούν να χαρακτηρίζονται και οι οικολογικοί διάδρομοι μεταξύ άλλων κατηγοριών προστατευόμενων περιοχών. Με βάση τον Ν. 3739/2011 περιλαμβάνονται στην κατηγορία «Περιοχές προστασίας οικοτόπων και Ειδών». Τα καταφύγια άγριας ζωής που είναι θεσμοθετημένα στην Περιφέρεια Πελοποννήσου παρατίθενται στον πίνακα που ακολουθεί. Πίνακας 6-23 Κατάλογος των περιοχών Καταφυγίων Αγριας Ζωής στην Περιφέρεια Πελοποννήσου α/α Καταφύγιο Άγριας Ζωής Κωδικός Έκταση ΦΕΚ (ha) Λακωνία 1 Βαβίλα - Κούνος περιοχής Νεαπόλεος, Κ ΦΕΚ 911/Β/ Λαχίου, Αγ. Νικολάου, Βελανιδιών 01 Τροποποίηση Καστανιάς - Φαρακλού Δήμου Βοιών 2 Πράταγος-Αετοφωλιά (Έλικας-Αγ. Κ ΦΕΚ 458/ Νικολάου) 3 Κάτω Κορογόνα Δημοτικών Διαμερισμάτων Δαιμονιάς, Παπαδιανίκου Δήμου Ασωπού 4 Ξυλί Δημοτικών Διαμερισμάτων Ασωπού - Παπαδιανίκων Δήμο Ασωπού 5 Λουτσάκα-Χαμοσπηλιά-Πέρα Βρύση (Γυθείου-Λαγίου-Πυργίου) 6 Αναδασώσεις (Ποταμιά-Βασιλικής- Βασιλακίου) 7 Γαϊδουροβουνίου Δημοτικών Διαμερισμάτων Κρεμαστής - Λαμπόκαμπου Δήμων Νιάτων - Ζάρακα Κ ΦΕΚ 911/Β/ Ίδρυση Κ ΦΕΚ 911/Β/ Ίδρυση Κ ΦΕΚ 925/ Κ ΦΕΚ 668/Β/ Κ ΦΕΚ 911/Β/ Τροποποίηση 8 'Αγ. Γεώργιος ή Κάστρο (Γερακίου) Κ ΦΕΚ 599/ Σελλασίας-Βρεσθένων Κ ΦΕΚ 503/Β/ Κουφοβούνι-Τσικούλιο (Βαμβακούς- Κ ΦΕΚ 599/Β/76 Καστανίτσας) 72

22 11 Κάμπος (Καρυών) Κ ΦΕΚ 797/Β/ Μεσσηνία 12 Ντουμπίτσια (Εξωχωρίου) Κ ΦΕΚ 604/Β/76 13 Αγ. Ιωάννης - Αγ. Γεώριος περιοχή Λαδά, Καρβελίου, Αρτεμησίας Δήμου Καλαμάτας Κ ΦΕΚ 1087/02/08/05 Ίδρυση 14 Βουνό Λυκόδημο (Σουληναρίου- Κ ΦΕΚ 771/ Κόκκινου-Μεσοποτάμου) 15 Αμυγδαλίτσα (Μανιακίου- Κ ΦΕΚ 674/ Μεταμόρφωσης-Μεταξάδας) 16 Τούμπα (Πλατανόβρυσης) Κ ΦΕΚ 768/ Ευρετή-Δενδρούλη-Άγ. Νικόλαος Κ ΦΕΚ 527/ (Μουζακίου) 18 Βουνό Λυκόδημο (Σουληναρίου- Κ ΦΕΚ 771/ Κόκκινου-Μεσοποτάμου) 19 Άγ. Νικόλαος (Πύλου-Μεθώνης) Κ ΦΕΚ 696/ Λίμνη Ντιβάρι-Βάλτος (Πύλου-Ρωμανού) Κ ΦΕΚ 690/Β/96 21 Σκοτωμένος-Πετραλέξης (Γαργαλιάνων- Κ ΦΕΚ 696/ Βάλτας-Φιλιατρών) 22 Άνω Γλιάτα (Μάνδρας) Κ ΦΕΚ 561/Β/86 23 Ροντάικα-Άγ. Νικόλαος (Σέλλας-Ροδιάς) Κ ΦΕΚ 527/ Αρκαδία 24 Φαράγγι Μαζιάς Δημοτικών Διαμερισμάτων Καστάνιτσας και Πραστού Δήμου Βόρειας Κυνουρίας 25 Μονή Παλαιοπαναγιάς (Μελιγούς- Κορακοβουνίου-Άστρους) 26 Φονεμένοι-Κούτσουρα (Αγ. Πέτρου Επ.Κυνουρίας 27 Υγροβιότοπος Μουστού Δημοτικού Διαμερίσματος Μελιγούς και Κορακοβουνίου Δήμου Βόρειας Κυνουρίας Κ ΦΕΚ 329/Β/ Ίδρυση Κ ΦΕΚ 520/Β/79 Κ ΦΕΚ 566/Β/85 Κ ΦΕΚ 329/Β/ Τροποποίηση 28 Κορομηλίά - Βασκίνας Δήμου Λεωνιδίου Κ ΦΕΚ 329/Β/ Τροποποίηση 29 Τσεμπερού (Πάπαρη-Αγριακόνας- Κ ΦΕΚ 209/ Ρουτσίου-Αναβρητού) 30 Πρ. Ηλίας, Δάσος Παπαλέικο, Τρύπιο Λιθάρι,Βαθύρεμα,Φτέρες,Μάντρες,Ποτα μόλακα,σπαρτόραχη,περιοχών Ασέας,Αραχαμιτών,Κερασταρίου,Παλαιό χουνη Κ ΦΕΚ 911/Β/ Τροποποίηση. 987/Β/ Τροποποίηση 31 Δασώδης περιοχή Αγ. Θεοδώρων (Τριπόλεως-Περιθωρίου) 32 Αρκουδόρεμα-Χαλίκι (Πιάνας- Χρυσοβιτσίου) 33 Λάδωνας Δημοτικού Διαμερίσματος Τροπαίων, Βάχλιας, Δήμητρας, Κοντοβάζαινας, Βουτσίου, Δήμοι Τροπαίων Κοντοβάζαινας Αργολίδα 34 Πρ.Ηλίας, Κάμπος, Αυλώνα, Μικρό & Μεγάλο Ασπροβούνι, Λουτρό, Θωμά, Κ ΦΕΚ 604/Β/ Κ , 8 Κ , 2 ΦΕΚ 435/Β/ ΦΕΚ 328/Β/ Ίδρυση Κ ΦΕΚ 920/Β/ Τροποποίηση 73

23 Παπούλια, Μαυροβούνι, Αγ. Ιωάννης, Καταφύκι, Κασιδιάρη & Κάμπος Δ. Κρανιδίου 35 Σταυροπόδι-Καναπίτσα (Καρναζαίικων- Κ ΦΕΚ 600/Β/ Ιρίων-Διδύμων) 36 Προφήτης Ηλίας - Κυνόρτιο Όρος Κ ΦΕΚ 920/Β/ Δήμου Ασκληπιείου Τροποποίηση 37 Μάλιζα-Τούρνεζα (Αραχναίου-Μιδέας) Κ , ΦΕΚ 341/Β/ Προφ. Ηλίας-Δελόκορμο (Μυκήνων) Κ ΦΕΚ 157/Β/ Νησίδες Ρόμβη - Δισκαλειό Κ ΦΕΚ 604Β/1976 Κορινθίας 39 Λίμνη Στυμφαλία - Απέλευρο όρος Δήμου Στυμαλίας Κορινθίας και Κοινότητας Αλέας Αργολίδας Κ ΦΕΚ 170/Β/ Ίδρυση 40 Γκράβα-Λάκκα (Κλημεντίου) Κ ΦΕΚ 594/ Μπούτσι Δημοτικού Διαμερίσματος Κ ΦΕΚ 328/Β/ Καρυάς Δήμου Ξυλοκάστρου Τροποποίηση (ιιι) Προστατευόμενα τοπία και στοιχεία τοπίου ή προστατευόμενοι φυσικοί σχηματισμοί Ως προστατευόμενα τοπία (Protected landscapes / seascapes), χαρακτηρίζονται περιοχές μεγάλης οικολογικής, γεωλογικής, αισθητικής ή πολιτισμικής αξίας και εκτάσεις που είναι ιδιαίτερα πρόσφορες για αναψυχή του κοινού ή συμβάλλουν στην προστασία φυσικών πόρων λόγω των ιδιαίτερων φυσικών ή ανθρωπογενών χαρακτηριστικών τους. Στα προστατευόμενα τοπία μπορεί να δίνονται με βάση τα κύρια χαρακτηριστικά τους, ειδικότερες ονομασίες, όπως: αισθητικό δάσος γεωπάρκο τοπίο άγριας φύσης τοπίο αγροτικό τοπίο αστικό Ως προστατευόμενα στοιχεία του τοπίου, χαρακτηρίζονται τμήματα ή συστατικά στοιχεία του τοπίου που έχουν ιδιαίτερη οικολογική, αισθητική ή πολιτισμική αξία ή συμβάλλουν στην προστασία φυσικών πόρων λόγω των ιδιαίτερων φυσικών ή ανθρωπογενών χαρακτηριστικών τους, όπως αλσύλια, παραδοσιακές καλλιέργειες, αγροικίες, μονοπάτια, πέτρινοι φράχτες, ξερολιθιές και αναβαθμίδες, κρήνες. Ως προστατευόμενοι φυσικοί σχηματισμοί (Protected natural formations), χαρακτηρίζονται λειτουργικά τμήματα της φύσης ή μεμονωμένα δημιουργήματα της, που έχουν ιδιαίτερη επιστημονική, οικολογική, γεωλογική, γεωμορφολογική, ή αισθητική αξία ή συμβάλλουν στη διατήρηση των φυσικών διεργασιών και στην προστασία φυσικών πόρων, όπως δέντρα, συστάδες δέντρων και θάμνων, θαλάσσια, προστατευτική βλάστηση, παρόχθια και παράκτια βλάστηση, φυσικοί φράχτες, καταρράκτες, πηγές, φαράγγια, θίνες, ύφαλοι, σπηλιές, βράχοι, απολιθωμένα δάση, δέντρα ή τμήματα τους, παλαιοντολογικά ευρήματα, κοραλλιογενείς, γεωμορφολογικοί σχηματισμοί, γεώτοποι και οικότοποι προτεραιότητας κοινοτικού ενδιαφέροντος. Προστατευόμενοι φυσικοί σχηματισμοί που έχουν μνημειακό χαρακτήρα, χαρακτηρίζονται ειδικότερα ως διατηρητέα μνημεία της φύσης (Protected natural monuments). Δια του Ν. 3937/2011 εντάσσονται στην αντίστοιχη κατηγορία τοπία που έχουν κηρυχθεί ως αισθητικά δάση περιαστικά δάση προστατευόμενα δάση διατηρητέα μνημεία της φύσης 74

24 Για τα ήδη κηρυγμένα τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους (ΤΙΦΚ), με απόφαση Υπουργού Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, ρυθμίζονται οι όροι ένταξης τους. Προστατευόμενα τοπία, έχουν καθοριστεί και με βάση ΕΜΠ (Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες) που έχουν εκπονηθεί σε περιοχές οικοανάπτυξης της Πελοποννήσου. Στην παρούσα φάση οι ανωτέρω περιοχές διακρίνονται σε θεσμοθετημένες, για όσες έχει εκδοθεί ΠΔ και σε προτεινόμενες. (ιιι-1) Προστατευόμενα τοπία στην Περιφέρεια Πελοποννήσου με βάση τη νομοθεσία πριν την έκδοση του Ν3937/2011 Αισθητικά Δάση: Η Περιφέρεια Πελοποννήσου διαθέτει 2 αισθητικά δάση: 1. Δάσος Πευκιάς Ξυλοκάστρου Κορινθίας (27,5 ha), ΦΕΚ70/Α/ Δρυοδάσος Μογγοστού Κορινθίας (520 ha), ΦΕΚ 175/Δ/1977 Τοπία ιδιαιτέρου φυσικού κάλους : Στην Περιφέρεια Πελοποννήσου υπάρχουν 40 συνολικά τέτοιες περιοχές. Πίνακας 6-24 Κατάλογος των περιοχών Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους στην Περιφέρεια Πελοποννήσου Όνομα τόπου Κωδικός Έκταση (ha) Όνομα τόπου Κωδικός Έκταση (ha) Νομός Αργολίδας Νομός Αρκαδίας Ακροναυπλία και Παλαμίδι AT ,3 Δημητσάνα, Στεμνίτσα και Φαράγγι Λουσίου AT ,05 Ανώνυμος Λόφος Δυτικά της Ασίνης AT ,14 Καρύταινα AT ,18 Νέα Επίδαυρος AT ,71 Καστάνιτσα Πάρνωνα AT ,34 Νομός Κορινθίας Κερασιά-Βλαχοκερασιά Αρκαδίας AT Αισθητικό δάσος Πευκιά Ξυλοκάστρου AT ,12 Λόφος Στόχος Νεστάνης (Τσιπιανών) AT ,59 Ακροκόρινθος AT ,36 Χώρος μάχης Βερβαίνων AT ,85 Βουνό Παναγιάς Κορυφής AT ,15 Νομός Λακωνίας Κοιλάδα Φενεού AT ,47 Αρεόπολη AT ,52 Λίμνη Στυμφαλία AT ,82 Βάθεια AT Λόφος Παναγιά Νεμέας AT ,78 Γύθειο AT Μετέωρα Κορινθίας AT ,89 Κεντρικός Ταϋγετος AT ,45 Μονή Θεοτόκου Περαχώρας AT ,22 Κίττα AT ,29 Περιοχή Ηραίου Περαχώρας AT ,28 Λαγκάδα Ταϋγέτου AT ,27 Υψώματα βόρεια του χωριού Στενό Κορινθίας AT ,71 Περιοχή Μυστρά- Παρορίου-Αγίου Ιωάννου AT ,38 Πέτρα Περαχώρας (Βράχος Βουνού) AT ,19 Μονεμβασία AT ,86 Υψώματα Ελληνικού AT ,59 Μίνα Μάνης AT ,02 Υψώματα Λυγιάς AT ,46 Νομός Μεσσηνίας Άνω Πόλη Κυπαρισσίας AT ,21 Μεθώνη AT ,4 Καρδαμύλη AT Κορώνη AT ,03 Όρος Προφήτης Ηλίας (Λιούστρα) AT ,27 Πύλος και Όρμος Ναυαρίνου AT ,21 75

25 Όνομα τόπου Κωδικός Έκταση (ha) Όνομα τόπου Κωδικός Έκταση (ha) Μανιάκι - Ταμπούρια Φαράγγι Κοσκαράκας AT ,03 Παπαφλέσα AT ,83 Φαράγγι ποταμού Νέδα AT ,22 Μνημεία της Φύσης: Στην Περιφέρεια Πελοποννήσου υπάρχουν 13 τέτοια μνημεία. 1. Ο Πλάτανος του Ναυπλίου (1977). Γέρικο, εντυπωσιακό πλατάνι που συνδέεται με τον ήρωα του 1821 Θεόδωρο Κολοκοτρώνη. Βρίσκεται στο κέντρο της πόλης του Ναυπλίου, στον Νομό Αργολίδας. 2. Η Ελιά του Ναυπλίου (1977). Πρόκειται για ελιά μεγάλης ηλικίας με αξιόλογα μορφολογικά και αισθητικά χαρακτηριστικά και ιστορική αξία. Βρίσκεται στην πλατεία Παναγιάς της πόλης του Ναυπλίου. 3. Ο Φοίνικας του Ναυπλίου (1977). Πρόκειται για φοίνικα που τον φύτεψε ο πρώτος Κυβερνήτης της Ελλάδας Ιωάννης Καποδίστριας όταν το Ναύπλιο ήταν η πρωτεύουσα της χώρας, βρίσκεται στην πλατεία Πέντε αδέλφια της πόλης του Ναυπλίου. 4. Οι Ίταμοι Κρυονερίου Αργολίδας (1977). Πρόκειται για ομάδα δέντρων υπόλειμμα παλιού εκτεταμένου δάσους αφιερωμένου στη θεά Άρτεμη. Βρίσκεται κοντά στο χωριό Κρυονέρι, στο βουνό Αρτεμίσιο, στον Νομό Αργολίδας. 5. Οι Ελιές της Δημαίνης Αργολίδας (1977). Πρόκειται για ομάδα από οκτώ ελιές με ιδιάζουσα θρησκευτική αξία. Ανήκουν στο παλιό μοναστήρι των Ταξιαρχών και συνδέονται με ιστορικά γεγονότα της περιοχής. Βρίσκονται κοντά στο χωριό Δημαίνη, στον Νομό Αργολίδας. 6. Ο Πλάτανος της Δημητσάνας Αρκαδίας (1980). Πρόκειται για γέρικο πλατάνι, μεγάλων διαστάσεων, που συνδέεται με σημαντικά ιστορικά γεγονότα της περιοχής. Βρίσκεται κοντά στη Δημητσάνα στον Νομό Αρκαδίας. 7. Ο Σφένδαμος του Σιδηροκάστρου Μεσσηνίας (1980). Πρόκειται για γέρικο δέντρο σφενδάμου, κοντά σε μια ιδιαίτερου ενδιαφέροντος πηγή, μοναδικό στην περιοχή για την βοτανική και αισθητική του αξία. Βρίσκεται κοντά στο χωριό Σιδηρόκαστρο Μεσσηνίας. 8. Η Ελιά της Καλαμάτας (1980). Πρόκειται για αιωνόβια ελιά, αντιπροσωπευτική της γνωστής ποικιλίας "Ελαιών Καλαμάτας". Βρίσκεται μέσα στην πόλη της Καλαμάτας στον Νομό Μεσσηνίας. 9. Το Δάσος δενδρόκεδρων στην Κυνουρία Αρκαδίας (1980). Πρόκειται για Αμιγές δάσος 740 στρεμμάτων σπάνιου είδους δενδρόκεδρων μοναδικό για την βοτανική και οικολογική αξία του. Βρίσκεται κοντά στο χωριό Άγ. Πέτρος στην επαρχία Κυνουρίας του Νομού Αρκαδίας. 10. Η Δρυς του Περιθωρίου Αρκαδίας (1980). Πρόκειται για αιωνόβιο δέντρο βελανιδιάς (πυκνανθής) με ιδιάζουσα ιστορική σημασία, στην αυλή της Παλιάς εκκλησίας του Αγ. Γεωργίου. Βρίσκεται στη θέση Κάμπος του χωριού Περιθώρι, στον Νομό Αρκαδίας. 11. Η Δρυς της Δόριζας Αρκαδίας (1980). Πρόκειται για πουρνάρι εντυπωσιακού μεγέθους στην αυλή μιας εκκλησίας, αξιόλογο υπόλειμμα από σημαντικό δάσος δρυός, που κάηκε το Βρίσκεται στο χωριό Δόριζα στον Νομό Αρκαδίας. 12. Ο Πλάτανος Αγ. Φλώρου Μεσσηνίας. (1985) Πρόκειται για Ιστορικό γέρικο πλάτανο, εντυπωσιακού μεγέθους και σημαντικής αισθητικής αξίας που συνδέεται με σοβαρά ιστορικά γεγονότα της περιοχής κατά τον 17ο και 18ο αιώνα. Βρίσκεται στο κέντρο του χωριού Αγ. Φλώρος στον Νομό Μεσσηνίας. 13. Το Δάσος αείφυλλων πλατύφυλλων στο νησί Σαπιέντζα Μεσσηνίας (1985). Πρόκειται για έκταση με τυπική μεσογειακή δασική βλάστηση σκληρόφυλλων, αείφυλλων πλατανόφυλλων με τη μορφή δένδρου ύψους 8-10 μ. στο ακατοίκητο νησί Σαπιέντζα της Μεσσηνίας. Τα είδη που καλύπτουν το νησί είναι κυρίως σχίνος, φιλλίκι, αγριελιά, κουμαριά, πουρνάρι, κ.λπ. 76

26 (ιιι-2) Προστατευόμενα τοπία στην Περιφέρεια Πελοποννήσου με βάση τις προτεινόμενες ή/και θεσμοθετημένες στα πλαίσια ΕΠΜ Στα πλαίσια της ΕΠΜ για την περιοχή «ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑ ΠΥΛΟΥ (ΔΙΒΑΡΙ) ΚΑΙ ΝΗΣΟΣ ΣΦΑΚΤΗΡΙΑ, ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ» («GR Σαπιέντζα και Σχίζα, Ακρωτήρι Ακρίτας» & «GR Θαλάσσια περιοχή Στενού Μεθώνης» Νομού Μεσσηνίας), έχουν προταθεί τα ακόλουθα ως προστατευόμενα τοπία : Προτεινόμενα Προστατευόμενα Τοπία (ΠΤ): ΠΤ - 1 : «Νήσος Σχίζα» ΠΤ - 2 : «Νήσος Βενετικό» (ιν)περιοχές απόλυτης προστασίας της φύσης (Strict nature reserves) Σε εφαρμογή του νόμου 3739/2011, άρθρο 5.1, ορίζονται : «Ως περιοχές απόλυτης προστασίας της φύσης χαρακτηρίζονται εκτάσεις με εξαιρετικά ευαίσθητα οικοσυστήματα, ενδιαιτήματα σπάνιων ή απειλούμενων με εξαφάνιση ειδών της αυτοφυούς χλωρίδας ή άγριας πανίδας ή εκτάσεις που έχουν σημαίνουσα θέση στον κύκλο ζωής σπάνιων ή απειλούμενων με εξαφάνιση ειδών της άγριας πανίδας. Οι περιοχές αυτές υπόκεινται σε αυστηρή φύλαξη από τις αρμόδιες υπηρεσίες. Στις περιοχές απόλυτης προστασίας της φύσης απαγορεύεται κάθε δραστηριότητα. Κατ εξαίρεση, μπορεί να επιτρέπονται, σύμφωνα με τις ειδικότερες ρυθμίσεις του οικείου σχεδίου διαχείρισης, η διεξαγωγή επιστημονικών ερευνών εφόσον εξασφαλίζεται υψηλός βαθμός προστασίας, όπως και η εκτέλεση εργασιών που κρίνονται απολύτως αναγκαίες για τη μη αλλοίωση εκείνων των χαρακτηριστικών που διασφαλίζουντη διατήρηση των προστατευτέων αντικειμένων, ειδώνή οικοτόπων. Στην Περιφέρεια Πελοποννήσου έχουν θεσμοθετηθεί οι ακόλουθες ζώνες : ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΡΚΟΥ ΟΡΟΥΣ ΠΑΡΝΩΝΑ ΚΑΙ ΥΓΡΟΤΟΠΟΥ ΜΟΥΣΤΟΥ 2 ζώνες απολύτου προστασίας της φύσης (ν) Περιοχές Προστασίας της Φύσης (Nature reserves) Σε εφαρμογή του νόμου 3739/2011, άρθρο 5.2, χαρακτηρίζονται εκτάσεις μεγάλης οικολογικής ή βιολογικής αξίας. Στις περιοχές αυτές προστατεύεται το φυσικό περιβάλλον από κάθε δραστηριότητα ή επέμβαση που μπορεί να μεταβάλει ή να αλλοιώσει τη φυσική κατάσταση, σύνθεση ή εξέλιξή του. Κατ εξαίρεση, επιτρέπονται, σύμφωνα με τις ειδικότερες ρυθμίσεις του οικείου σχεδίου διαχείρισης, η εκτέλεση εργασιών που κρίνονται αναγκαίες για τη μη αλλοίωση εκείνων των χαρακτηριστικών που διασφαλίζουν τη διατήρηση των προστατευτέων αντικειμένων, επιστημονικών ερευνών και η άσκηση ήπιων ασχολιών και δραστηριοτήτων, εφόσον δεν έρχονται σε αντίθεση με τους σκοπούς προστασίας. Οι περιοχές προστασίας της φύσης είναι δυνατόν να περιλαμβάνουν προστατευόμενες περιοχές «απολύτου προστασίας». Στην Περιφέρεια Πελοποννήσου έχουν θεσμοθετηθεί οι ακόλουθες ζώνες : ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΡΚΟΥ ΟΡΟΥΣ 8 ζώνες προστασίας της Φύσης ΠΑΡΝΩΝΑ ΚΑΙ ΥΓΡΟΤΟΠΟΥ ΜΟΥΣΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟ ΠΑΡΚΟ ΧΕΛΜΟΥ 8 ζώνες προστασίας της Φύσης ΒΟΥΡΑΪΚΟΥ Στην Περιφέρεια Πελοποννήσου έχουν προταθει για θεσμοθέτηση στα πλαίσια ΕΠΜ, οι ακόλουθες ζώνες : ΌΡΟΣ ΜΑΙΝΑΛΟ 1 ζώνη προστασίας της φύσης ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑ ΠΥΛΟΥ (ΔΙΒΑΡΙ) ΚΑΙ ΝΗΣΟΣ ΣΦΑΚΤΗΡΙΑ, ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ 1 ζώνη προστασίας της φύσης (GR Λιμνοθάλασσα Πύλου 77

27 (Διβάρι) και νήσος Σφακτηρία, Άγιος Δημήτριος) 5 ζώνες προστασίας της Φύσης «GR Σαπιέντζα και Σχίζα, Ακρωτήρι Ακρίτας» & «GR Θαλάσσια περιοχή Στενού Μεθώνης» ΟΡΕΙΝΟΣ ΟΓΚΟΣ ΤΑΫΓΕΤΟΥ 7 ζώνες προστασίας της Φύσης ΝΕΔΩΝ ζώνες προστασίας της Φύσης ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΟΡΟΥΣ 8 ζώνες προστασίας της Φύσης ΠΑΡΝΩΝΑ ΚΑΙ ΥΓΡΟΤΟΠΟΥ ΜΟΥΣΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟ ΠΑΡΚΟ ΧΕΛΜΟΥ ΒΟΥΡΑΪΚΟ 8 ζώνες προστασίας της Φύση (νι)φυσικά Πάρκα : (α)εθνικά Πάρκα (β) Περιφερειακά Πάρκα Ως φυσικά πάρκα (Natural parks) χαρακτηρίζονται χερσαίες, υδάτινες ή μεικτού χαρακτήρα περιοχές, εφόσον παρουσιάζουν ιδιαίτερη αξία και ενδιαφέρον λόγω της ποιότητας και ποικιλίας των φυσικών και πολιτιστικών τους χαρακτηριστικών, ιδίως βιολογικών, οικολογικών, γεωλογικών, γεωμορφολογικών και αισθητικών και παράλληλα προσφέρουν σημαντικές δυνατότητες για ανάπτυξη δραστηριοτήτων που εναρμονίζονται με την προστασία της φύσης και του τοπίου. Ο χαρακτηρισμός περιοχών ως φυσικών πάρκων αποσκοπεί στη διαφύλαξη της φυσικής κληρονομιάς και της βιοποικιλότητας, καθώς και στη διατήρηση της οικολογικής ποιότητας ευρύτερων περιοχών της χώρας, με παράλληλη παροχή στο κοινό δυνατοτήτων Τα φυσικά πάρκα διακρίνονται σε εθνικά και περιφερειακά και είναι δυνατόν να περιλαμβάνουν προστατευόμενες περιοχές των παραγράφων 1, 2, 4 και 5 του N.3937/2011. Στην Περιφέρεια Πελοποννήσου έχουν θεσμοθετηθεί τα ακόλουθα πάρκα: «Εθνικό Πάρκο Χελμού Βουραϊκού» Κοινή Υπουργική Απόφαση 40390/ (ΦΕΚ Δ' 446/ ). Στην Περιφέρεια Πελοποννήσου έχουν προταθει για θεσμοθέτηση στα πλαίσια ΕΠΜ, τα ακόλουθα πάρκα : «Εθνικό Πάρκο Ταϋγέτου», προτείνεται στο Σχέδιο Π.Δ. της ΕΠΜ. «Περιφερειακό Πάρκο ορεινού όγκου Μαινάλου», προτείνεται στο Σχέδιο Π.Δ. της ΕΠΜ Περιοχές οικοπροστασίας για τις οποίες έχουν εκπονηθεί ΕΠΜ στην Περιφέρεια Πελοποννήσου Στην Περιφέρεια Πελοποννήσου έχουν εκπονηθεί 5 ΕΠΜ για περιοχές οικολογικού ενδιαφέροντος, Από αυτές οι προτάσεις των δύο ΕΠΜ έχουν θεσμοθετηθεί. Για τις λοιπές έχει υποβληθεί σχέδιο ΠΔ προς έγκριση / θεσμοθέτηση. Οι σχετικές μελέτες έχουν παραδοθεί στο ΥΠΕΚΑ σε ψηφιακή μορφη pdf (από τα σχετικά αρχεία ελήφθησαν οι οριοθετήσεις των περιοχών, με ψηφιοποίηση των σχετικών ορίων. Στην επόμενη φάση αν τα σχετικά στοιχεία δοθούν σε επεξεργάσιμη μορφή θα γίνει αντικατάσταση των αρχικών input στα παραδιδόμενα αρχεία GIS ) i.) ΟΡΟΣ ΜΑΙΝΑΛΟ Η Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη (ΕΠΜ) εκπονήθηκε, στα πλαίσια του Προγράμματος LIFE Nature 99 με τίτλο «Διατήρηση και Διαχείριση του όρους Μαίναλο». Στο τελικό Σχέδιο Π.Δ. προτείνεται να χαρακτηριστεί, ο ορεινός όγκου Μαινάλου, ως Περιφερειακό Πάρκο και να καθοριστούν ζώνες και όροι προστασίας. Οι προτεινόμενες ζώνες καθορίστηκαν ως εξής: 78

28 α) Ζώνη Περιοχής Προστασίας της Φύσης, η οποία χωρίζεται σε δύο υποζώνες - Α1 - Ζώνη Προστασίας της Φύσης, περιλαμβάνει το Καταφύγιο Άγριας Ζωής όπως ορίζεται με την απόφαση του Υπουργείου Γεωργίας /2258/ (ΦΕΚ 435 τ. Β / ) - Α2 - Ζώνη Προστασίας της Φύσης, περιλαμβάνει τη φυσική ζώνη βλάστησης που αναπτύσσεται παράλληλα με την κοίτη του ρέματος Πεσέ (Μυλάοντας) και Κακορέματος και τις ανωδασικές περιοχές του κεντρικού και ανατολικού Μαινάλου β) Ζώνη Περιοχής Οικοανάπτυξης, η οποία χωρίζεται σε δύο υποζώνες - Β1 Ζώνη : Αειφορικής Δασικής Διαχείρισης - Β2 Ζώνη : Διατήρησης του παραδοσιακού αγροτικού τοπίου ii.) ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑ ΠΥΛΟΥ (ΔΙΒΑΡΙ) ΚΑΙ ΝΗΣΟΣ ΣΦΑΚΤΗΡΙΑ, ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Στην περιοχή περιλαμβάνονται οι (α) GR Λιμνοθάλασσα Πύλου (Διβάρι) και νήσος Σφακτηρία, Άγιος Δημήτριος», (β) «GR Σαπιέντζα και Σχίζα, Ακρωτήρι Ακρίτας» & «GR Θαλάσσια περιοχή Στενού Μεθώνης» Νομού Μεσσηνίας. Οι προτεινόμενες ζώνες καθορίστηκαν ως εξής: (α) Για την περιοχή με κωδικό «GR Λιμνοθάλασσα Πύλου (Διβάρι) και νήσος Σφακτηρία, Άγιος Δημήτριος», για την είχε εκπονηθεί ήδη Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη, η οποία επικαιροποιήθηκε το 2007, το σύνολο της περιοχής έχει καταχωρηθεί στο δίκτυο Natura Στο Σχέδιο Π.Δ. προτείνεται : να χαρακτηριστεί, η περιοχή ως «Περιοχή Οικοανάπτυξης Λιμνοθάλασσα Πύλου (Διβάρι) και νήσος Σφακτηρία, Άγιος Δημήτριος» και η λεκάνη απορροής της Περιοχής Οικοανάπτυξης ως Περιφερειακή Ζώνη. Εντός της Περιοχής Οικοανάπτυξης, οριοθετούνται οι κάτωθι Ζώνες, όπως φαίνονται και στο παρακάτω σχήμα: Α) Ζώνη Α - Περιοχές Προστασίας της Φύσης (ΠΦ), η οποία χωρίζεται σε δύο υποζώνες: - Υποζώνη Α1 : περιλαμβάνει τη Λιμνοθάλλασα της Πύλου, το σύνολο της παραλιακής ζώνης και των παράκτιων θινών από το Διβάρι μέχρι την περιοχή Αγ. Σωτήρας, καθώς και το ρέμα Σέλας και την παραρεμάτια βλάστηση αυτού - Υποζώνη Α2 : περιλαμβάνει η Νήσο Σφακτηρία και μια θαλάσσια ζώνη περιμετρικά αυτής Β) Ως Ζώνη Β - Ρυθμιστική Ζώνη, ορίζονται οι περιοχές : - Υποζώνη Β1 - Χερσαία Ρυθμιστική Ζώνη Περιοχής Οικοανάπτυξης: περιλαμβάνει το χερσαίο τμήμα της Περιοχής Οικοανάπτυξης εξαιρουμένης της Ζώνης Α (Περιοχή Προστασίας της Φύσης) - Υποζώνη Β2 : Θαλάσσια Ρυθμιστική Ζώνη Περιοχής Οικοανάπτυξης : περιλαμβάνει το θαλάσσιο τμήμα της Περιοχής Οικοανάπτυξης (όρμος Ναυαρίνου) εξαιρουμένης του θαλάσσιου τμήματος της Ζώνης Α (Περιοχή Προστασίας της Φύσης) Σχήμα 6-3 Χάρτης Σχεδίου Προεδρικού Διατάγματος Περιοχής Οικοανάπτυξης Λιμνοθάλασσα Πύλου (Διβάρι) και νήσος Σφακτηρία, Άγιος Δημήτριος 79

29 (β) Για την περιοχή με κωδικό «GR Σαπιέντζα και Σχίζα, Ακρωτήρι Ακρίτας» & «GR Θαλάσσια περιοχή Στενού Μεθώνης» Νομού Μεσσηνίας Οι ανωτέρω περιοχές με κωδικό είναι καταχωρημένες ως Τόποι Κοινοτικής Σημασίας στο Δίκτυο Natura Για τις πειροχές αυτές εκπονήθηκε Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη το Στο Σχέδιο Π.Δ. προτείνεται : να χαρακτηριστεί, η περιοχή ως «Περιοχή Οικοανάπτυξης Ακρίτα, Θαλάσσιας Περιοχής Στενού Μεθώνης και Οινουσσών Νήσων». Δεδομένης της ιδιαιτερότητας της περιοχής να απαρτίζεται από ένα σύμπλεγμα χερσαίων ηπειρωτικών, θαλάσσιων και χερσαίων νησιωτικών οικοσυστημάτων, θεωρήθηκε σκόπιμος ο διαχωρισμός της περιοχής οικοανάπτυξης σε τρεις υποζώνες, όπως φαίνονται και στο παρακάτω σχήμα : α) «Θαλάσσια Ζώνη Οικοανάπτυξης Στενού Μεθώνης» β) «Χερσαία Ηπειρωτική Ζώνη Οικοανάπτυξης Ακρίτα» γ) «Χερσαία Νησιωτική Ζώνη Οικοανάπτυξης Οινουσσών Νήσων» Περιοχές Προστασίας της Φύσςη και Προστατευόμενα Τοπία, εντός της Περιοχής Οικοανάπτυξης, χαρακτηρίζονται προτείνονται οι κάτωθι περιοχές : (1) Ως Περιοχές Προστασίας της Φύσης (ΠΦ): ΠΦ 1 : «Θαλάσσιο Πάρκο Μεθώνης» ΠΦ 2 : «Παραλία Καμαρίων» ΠΦ 3 : «Παραλία Φανερωμένης» ΠΦ 4 : «Νήσος Αγία Μαριανή ή Αγία Μαρίνα» ΠΦ 5 : «Νησίδες Δύο Αδέλφια, Μπόμπα, Αυγό και Νησοπούλια» (2) Ως Προστατευόμενα Τοπία (ΠΤ): ΠΤ - 1 : «Νήσος Σχίζα» ΠΤ - 2 : «Νήσος Βενετικό» iii.) Σχήμα 6-4 Χάρτης Σχεδίου Προεδρικού Διατάγματος «Περιοχή Οικοανάπτυξης Ακρίτα, Θαλάσσιας Περιοχής Στενού Μεθώνης και Οινουσσών Νήσων» ΟΡΕΙΝΟΣ ΟΓΚΟΣ ΤΑΫΓΕΤΟΥ - περιοχών με κωδικό GR «Όρος Ταΰγετος» και GR Για την διαμόρφωση της ενιαίας πρότασης διαχείρισης του ορεινού όγκου του Ταϋγέτου στα πλαίσια της ΕΠΜ που συντάχθηκε το 2007, έγινε ενοποίηση των ΕΠΜ Ταϋγέτου Λακωνίας και Μεσσηνίας. Το σύνολο της περιοχής μελέτης είναι καταχωρημένο ως Τόπος Κοινοτικής Σημασίας στο Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο «Natura 2000», με κωδικούς GR «Όρος Ταΰγετος» και GR «Λαγκάδα - Τρύπης». 80

30 Στο Σχέδιο Π.Δ. προτείνεται να χαρακτηριστεί, η περιοχή ως Εθνικό Πάρκο με την ονομασία «Εθνικό Πάρκο Ταϋγέτου». Εντός του Εθνικού Πάρκου, χαρακτηρίζονται ως Περιοχές Προστασίας της Φύσης, οι κάτωθι, όπως παρουσιάζονται και στο σχήμα: α) Κορυφές Ταϋγέτου(ΠΦ 1 ) β) Φαράγγι Ριντόμου Κοσκάρακα(ΠΦ 1 ) γ) Φαράγγι Βυρού(ΠΦ 1 ) δ) Καταφύγιο Άγριας Ζωής Ντουμπίτσια, Εξωχωρίου(ΠΦ 1 ) ε) Καταφύγιο Άγριας Ζωής Άγιος Ιωάννης, Άγ. Γεώργιος Φαράγγι Νέδωνα (ΠΦ 2 ) στ) Φαράγγι Σοχάς(ΠΦ 3 ) ζ) Μικτό δρυοδάσος Αναβρυτής(ΠΦ 4 ) Σχήμα 6-5 Χάρτης Σχεδίου Π.Δ. Εθνικού Πάρκου Ταϋγέτου iv.) ΟΡΕΙΝΟΣ ΟΓΚΟΣ ΤΑΫΓΕΤΟΥ περιοχής με κωδικό ««GR ΦΑΡΑΓΓΙ ΝΕΔΩΝΑ (ΠΕΤΑΛΟΥ ΧΑΝΙ)» Για την περιοχή με κωδικό «GR ΦΑΡΑΓΓΙ ΝΕΔΩΝΑ (ΠΕΤΑΛΟΥ ΧΑΝΙ)» Νομού Μεσσηνίας, η οποία είναι καταχωρημένη ως Τόπος Κοινοτικής Σημασίας στο Δίκτυο Natura 2000, εκπονήθηκε Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη το Ως Εθνικό Πάρκο προτείνεται να χαρακτηριστεί η περιοχή και να ενσωματωθεί στο προτεινόμενο Εθνικό Πάρκο Ταϋγέτου. Δεδομένου ότι η περιοχή GR Φαράγγι Νέδωνα (Πέταλου Χάνι), λαμβάνοντας υπόψη ότι συνορεύει ανατολικά με την περιοχή GR Ορεινός όγκος Ταΰγετος, που έχει προταθεί και αυτή να χαρακτηρισθεί ως «Εθνικό Πάρκο». Περιοχές Προστασίας της Φύσης, προτείνονται να χαρακτηριστούν επιμέρους περιοχές, με σκοπό τη διασφάλιση με θεσμικό τρόπο των ιδιαίτερων στοιχείων του φυσικού περιβάλλοντος. Προτάθηκε ακόμη η οριοθέτηση ζωνών προστασίας, όπως παρουσιάζεται και στο παρακάτω σχήμα. Σχήμα 6-6 Χάρτης οριοθέτησης ζωνών προστασίας. 81

31 v.) ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΟΡΟΥΣ ΠΑΡΝΩΝΑ ΚΑΙ ΥΓΡΟΤΟΠΟΥ ΜΟΥΣΤΟΥ Ο Φορέας Διαχείρισης του όρους Πάρνωνα και Υγροτόπου Μουστού, είναι αρμόδιος για τη διατήρηση, την προστασία και τη διαχείριση της προστατευόμενη περιοχή του Όρους Πάρνωνα και Υγροτόπου Μουστού. Ιδρύθηκε το 2002 με το Ν (ΦΕΚ 197/Α/ ) και συγκροτήθηκε σε σώμα με την Υ.Α /359 (ΦΕΚ 126/Β/ ). Στο πλαίσιο της μελέτης με τίτλο Πρόγραμμα αντιμετώπισης ειδικών περιβαλλοντικών προβλημάτων και συστήματος λειτουργίας και διαχείρισης του όρους Πάρνωνα Υγροτόπου Μουστού, εκπονήθηκε η Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη όρους Πάρνωνα Υγροτόπου Μουστού. Στην ΕΠΜ προτάθηκε: η θεσμοθέτηση της περιοχής του κεντρικού ορεινού όγκου του Πάρνωνα, με τις περιβαλλοντικά σημαντικές απολήξεις προς τις ακτές και της περιοχής του υγροτόπου Μουστού, ως Περιοχή Οικοανάπτυξης με την ονομασία Οικολογικό Πάρκο Πάρνωνα Μουστού. περιοχές προστασίας του Οικολογικού Πάρκου Πάρνωνα Μουστού και οι επιτρεπόμενες χρήσεις σε αυτές καθορίστηκαν με την ΚΥΑ αριθ (ΦΕΚ 353Α.Α.Π./ ) οι παρακάτω: - Περιοχές Απόλυτης προστασίας της Φύσης α. Συστάδα Δενδρόκεδρου Μονής Μαλεβής β. Υγρότοπος Μουστού - Περιοχές προστασίας της Φύσης α. Δάση Δενδρόκεδρου Πραστού β. Δάση Δενδρόκεδρου Αγίου Βασιλείου-Πλατανακίου γ. Δάση Δενδρόκεδρου Παλαιοχωρίου δ. Σημαντική περιοχή χλωρίδας Κορυφών Πάρνωνα ε. Σημαντική περιοχή χλωρίδας Μαζιάς-Κοντολινάς στ. Σημαντική περιοχή χλωρίδας Αγίου Ιωάννη-Ορεινής Μελιγούς ζ. Περιοχή Χαράδρας Δαφνώνα και Μονών Ελώνης και Σίντζας η. Υγρότοπος Μουστού - Περιοχές Προστασίας Ρεμάτων Στις επιτρεπόμενες χρήσεις, επήλθαν τροποποιήσεις με την ΚΥΑ αριθ (ΦΕΚ 160/ΑΑΠ/ ). vi.) ΕΘΝΙΚΟ ΠΑΡΚΟ ΧΕΛΜΟΥ ΒΟΥΡΑΪΚΟΥ Το 2002 ιδρύθηκε ο Φορέας Διαχείρισης του Εθνικού Πάρκου (ν. 3044/2002) και συγκροτήθηκε σε σώμα το 2003 (ΚΥΑ /4197 ΦΕΚ 1538/Β/ ). Το Εθνικό Πάρκο Χελμού-Βουραϊκού ιδρύθηκε στις 02 Οκτωβρίου 2009 με την Κοινή Υπουργική Απόφαση 40390/ (ΦΕΚ Δ' 446/ ), με την οποία χαρακτηρίζεται ως «Εθνικό Πάρκο Χελμού Βουραϊκού» η χερσαία περιοχή του ορεινού όγκου Χελμού φαράγγι του Βουραϊκού ποταμού που βρίσκεται στην εκτός σχεδίου και εκτός ορίων οικισμών προ του 1923 και κάτω των 2000 κατοίκων των Δήμων Καλαβρύτων, Λευκασίου, Διακοφτού, Ακράτας, Αιγείρας (Ν. Αχαΐας) και Δήμου Φενεού (Ν. Κορινθίας). Στην Προστατευόμενη Περιοχή σύμφωνα με την Κοινή Υπουργική Απόφαση 40390/ (ΦΕΚ Δ' 446/ ), με την οποία χαρακτηρίζεται ως «Εθνικό Πάρκο Χελμού Βουραϊκού» η χερσαία περιοχή του ορεινού όγκου Χελμού φαράγγι του Βουραϊκού ποταμού ορίζονται οι παρακάτω ζώνες προστασίας : 82

32 Περιοχή προστασίας της φύσης α)ζώνη Α1: Περιοχή προστασίας της φύσης Υψηλές Κορυφές του όρους Χελμός β)ζώνη Α2: Περιοχή Προστασίας της Φύσης Δάσους Ανεξαρτησίας Καλαβρύτων γ)ζώνη Α3: Περιοχή Προστασίας της Φύσης Φαραγγιού Βουραϊκού ποταμού δ)ζώνη Β1: Περιοχή Προστασίας του Σπηλαίου Καστριών ε)ζώνη Β2: Περιοχή Προστασίας των Πηγών Αροανίου ζ)ζώνη Β3: Περιοχή Προστασίας της Λίμνης Τσιβλού η)ζώνη Β4: Περιοχή Προστασίας των Πηγών Λάδωνα θ) Ζώνη Γ : Περιοχή Περιβαλλοντικού Ελέγχου περιλαμβάνει την υπόλοιπη περιοχή που καταλαμβάνει το Εθνικό Πάρκο Χελμού Βουραϊκού, εκτός από τις Ζώνες Α1, Α2 και Α3, (Περιοχές Προστασίας της Φύσης) καθώς και τις Ζώνες Β1, Β2, Β3 και Β4, (Περιοχές Ειδικών Ρυθμίσεων) όπως αυτές περιγράφονται παραπάνω. Σχήμα 6-7 Χερσαία περιοχή του ορεινού όγκου Χελμού φαράγγι του Βουραϊκού ΥΔΑΤΙΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Θεσμικό πλαίσιο πολιτικές Το θεσμικό πλαίσιο της Ελλάδας που σχετίζεται με τη διαχείριση των υδατικών πόρων, έχει εναρμονισθεί με την Οδηγία 2000/60/ΕΚ, με τις ακόλουθες νομοθετικές διατάξεις: 83

33 Το Νόμο 3199/ (ΦΕΚ 280 Α) για την "προστασία και διαχείριση των υδάτων - εναρμόνιση με την Οδηγία 2000/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2000", με τον οποίο (και με τις κανονιστικές του πράξεις, οι οποίες εκδίδονται κατ εξουσιοδότησή του) εναρμονίζεται το εθνικό δίκαιο προς τις διατάξεις της Οδηγίας. Το Προεδρικό Διάταγμα υπ' αριθμ. 51/2007 (ΦΕΚ 54Α/ ) "Καθορισμός μέτρων και διαδικασιών για την ολοκληρωμένη προστασία και διαχείριση των υδάτων σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ «για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων» του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2000", κατ' εξουσιοδότηση των διατάξεων του Άρθρου 15, παραγρ. 1 του Νόμου 3199/2003. Κατ' εξουσιοδότηση των διατάξεων του Νόμου 3199/2003, έχουν εκδοθεί 3 Κοινές Υπουργικές Αποφάσεις με θέματα: α) "Οργάνωση της Ειδικής Γραμματείας Υδάτων του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων" (ΚΥΑ 49139/ , ΦΕΚ 1695Β ), β) "Διάρθρωση της Διεύθυνσης Υδάτων της Περιφέρειας" (ΚΥΑ 47630/ , ΦΕΚ 1688Β/ ), με την οποία συγκροτήθηκαν οι Διευθύνσεις Υδάτων των 13 Περιφερειών της χώρας και γ) "Κατηγορίες αδειών χρήσης υδάτων και εκτέλεσης έργων αξιοποίησης τους, διαδικασία έκδοσης, περιεχόμενο και διάρκεια ισχύος, αυτών" (ΚΥΑ 43504/ , ΦΕΚ 1784Β ), καθώς επίσης και 2 Αποφάσεις Υπουργού ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. (με αριθ / & 34685/ , ΦΕΚ 1736 Β ) για τη συγκρότηση και λειτουργία του Εθνικού Συμβουλίου Υδάτων. Πρόσφατα εκδόθηκε και η Κοινή Υπουργική Απόφαση 39626/2208/Ε130 (ΦΕΚ 2075Β/ ), σχετικά με τον καθορισμό μέτρων για την προστασία των υπόγειων νερών από την ρύπανση και την υποβάθμιση, με την οποία ενσωματώθηκε η Θυγατρική Οδηγία 2006/118/ΕΚ σχετικά με "την προστασία των υπόγειων υδάτων από τη ρύπανση και την υποβάθμιση" κατ' εφαρμογή των διατάξεων του Άρθρου 17 της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ. Ειδικά για τις περιοχές ενδιαφέροντος έχουν εκδοθεί κατά καιρούς κανονιστικές διατάξεις του οικείου Νομάρχη σχετικά με απαγορευτικά, περιοριστικά και λοιπά ρυθμιστικά μέτρα προστασίας του υδατικού δυναμικού Κοινοτικοί στόχοι προτεινόμενες πολιτικές : Στον τομέα της διαχείρισης των υδατικών πόρων οι προτεραιότητες της ευρωπαϊκής και εθνικής πολιτικής είναι: Η ολοκλήρωση των διαδικασιών εφαρμογής των κοινοτικών Οδηγιών 2000/60/EC για τη διαχείριση των υδατικών πόρων και 91/271/EC για τη συλλογή, επεξεργασία και διάθεση των αστικών λυμάτων και την επεξεργασία της παραγόμενης ιλύος, που ήδη έχουν προωθηθεί από το ΥΠΕΧΩΔΕ. Η αναβάθμιση και επέκταση υποδομών με στόχο α) την τροφοδοσία της ζήτησης και τη μείωση των απωλειών, β) την επέκταση και αναβάθμιση των μονάδων επεξεργασίας λυμάτων με προώθηση της ανακύκλωσης, και γ) την οργάνωση μηχανισμών και δικτύων συνεχούς παρακολούθησης της ποσότητας και της ποιότητας των υδάτων στην κλίμακα λεκανών απορροής και τη δημιουργία εθνικής τράπεζας υδατικών πληροφοριών. Μητρώο Προστατευόμενων Περιοχών σύμφωνα με την οδηγία 2000/60/ΕΚ : Σύμφωνα με την Οδηγία 2000/60/ΕΚ για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων, τα κράτη μέλη οφείλουν να εξασφαλίσουν τη δημιουργία μητρώου ή μητρώων όλων των περιοχών που εντάσσονται στο εσωτερικό κάθε περιοχής λεκάνης απορροής ποταμού, οι οποίες έχουν χαρακτηρισθεί ως χρήζουσες ειδικής προστασίας βάσει ειδικών διατάξεων της κοινοτικής νομοθεσίας για την προστασία των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων τους ή για τη διατήρηση των οικοτόπων και των ειδών που εξαρτώνται άμεσα από το νερό. Το μητρώο περιλαμβάνει όλα τα υδατικά συστήματα 84

34 που προσδιορίζονται δυνάμει του άρθρου 7 παράγραφος 1, του νόμου, καθώς και όλες τις προστατευόμενες περιοχές που καλύπτονται από το Παράρτημα IV. (Άρθρο 1, 2000/60 Ε.Κ.). Για κάθε περιοχή λεκάνης απορροής ποταμού, το μητρώο προστατευόμενων περιοχών εξετάζεται και ενημερώνεται (Άρθρο 1, 2000/60 Ε.Κ.). Στα πλαίσια της οδηγίας 2000/60 Ε.Κ. καθορίζονται : Σύμφωνα με το άρθρο 7: Σε κάθε περιοχή λεκάνης ποταμού, τα κράτη μέλη προσδιορίζουν όλα τα υδατικά συστήματα που χρησιμοποιούνται για την υδροληψία με σκοπό την ανθρώπινη κατανάλωση και τα υδατικά συστήματα που προορίζονται για τέτοια χρήση μελλοντικά. Σύμφωνα με το Παράρτημα IV: Το μητρώο των προστατευομένων περιοχών περιλαμβάνει τους ακόλουθους τύπους προστατευόμενων περιοχών: - Περιοχές που προορίζονται για την άντληση ύδατος για ανθρώπινη κατανάλωση - Περιοχές που προορίζονται για την προστασία υδρόβιων ειδών με οικονομική σημασία. - Υδατικά συστήματα που έχουν χαρακτηρισθεί ως ύδατα αναψυχής, συμπεριλαμβανομένων περιοχών που έχουν χαρακτηρισθεί ως ύδατα κολύμβησης (οδηγία 76/160/ΕΟΚ). - Περιοχές ευαίσθητες στην παρουσία θρεπτικών ουσιών, συμπεριλαμβανομένων των περιοχών που χαρακτηρίζονται ως ευάλωτες ζώνες (οδηγία 91/676/ΕΟΚ) και των περιοχών που χαρακτηρίζονται ως ευαίσθητες περιοχές (οδηγία 91/271/ΕΟΚ). - Περιοχές που προορίζονται για την προστασία οικοτόπων ή ειδών όταν η διατήρηση ή η βελτίωση της κατάστασης των υδάτων είναι σημαντική για την προστασία τους, συμπεριλαμβανομένων των σχετικών τόπων του προγράμματος «Φύση 2000» (οδηγίες 92/43/ΕΟΚ και 79/409/ΕΟΚ) Βασικά Χαρακτηριστικά Περιφέρειας Οι επιμέρους περιοχές της περιφέρειας Πελοποννήσου, κατανέμονται σε 3 υδατικά διαμερίσματα και 7 υδατικές λεκάνες απορροής. Το υδατικό δυναμικό της είναι αξιόλογο, όμως σε ολόκληρη την Περιφέρεια διαχρονικά, παρατηρείται σημαντική μείωση του υδατικού δυναμικού, με δυσμενή αποτελέσματα στις παραγωγικές δραστηριότητες, αλλά και στο φυσικό περιβάλλον. Σημαντικές πιέσεις δέχεται όσον αφορά τα ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά της, κυρίως σε επιμέρους περιοχές, οι οποίες χαρακτηρίζονται από εντατικοποίηση των γεωργικών καλλιεργειών. Στις περιπτώσεις αυτές παρατηρείται έντονη υφαλμύρυνση του υδροφόρου ορίζοντα λόγω της υπεράντλησης για τις καλλιέργειες, με δυσμενέστατα αποτελέσματα, τόσο στις καλλιέργειες, όσο και στην υγεία των κατοίκων. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται εντονότατα στο Αργολικό πεδίο και στον κάμπο της Κορινθίας Υδατικά διαμερίσματα Η περιφέρεια διακρίνεται σε τρία υδατικά διαμερίσματα : ΥΔ 01 : Δυτικής Πελοποννήσου ΥΔ 02 : Βόρειας Πελοποννήσου ΥΔ 03 : Ανατολικής Πελοποννήσου. Τμήμα των ΥΔ 01 & ΥΔ 02 ανήκει στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας. Επίσης μικρό τμήμα της Περιφέρειας Πελοποννήσου βρίσκεται στη Στερεά Ελλάδα (ΥΔ 06 Αττική). Τα συνοπτικά χαρακτηριστικά των ανωτέρω ΥΔ παρουσιάζονται στη συνέχεια. 85

35 Το Υδατικό Διαμέρισμα Δυτικής Πελοποννήσου (ΥΔ 01) Η ΥΔ 01 έχει έκταση 7.301km 2 και περιλαμβάνει Α. Περιφέρεια Πελοποννήσου : Το σύνολο (100%) του Νομού Μεσσηνίας, το ήμισυ περίπου του Νομού Αρκαδίας και μικρό τμήμα της Λακωνίας (6,1%). Β. Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας : Το ήμισυ περίπου του Νομού Ηλείας και καθώς και τμήματα των Νομών Αχαΐας (17,2% της έκτασης του νομού). Η ΣΠΜΕ για το ΥΔ1 εγκρίθηκε με την Αρ.Πρωτ.ΟΙΚ / ΚΥΑ. Ο υδροκρίτης του ορίζεται ως εξής: Το νότιο όριο του διαμερίσματος είναι ο υδροκρίτης που ξεκινά από το ακρωτήριο Κατάκωλο, συνεχίζει στους ορεινούς όγκους Φολόη, Λάμπεια, Ερύμανθο, Αροάνεια, στο υψίπεδο Καλαβρύτων, στο νότιο όριο της κλειστής λεκάνης Φενεού, στους ορεινούς όγκους του Ολίγυρτου, Λύρκειου και Ονείων, και καταλήγει στο ακρωτήριο Τραχήλι μέσω των κορυφών Τραπεζώνα και Πολίτη. Οι Λεκάνες Απορροής που συγκροτούν το (ΥΔ 01) είναι: Ποταμού Αλφειού (GR29) και Πάμισου Νέδοντος Νέδα (GR32) Η μέση ετήσια βροχόπτωση: Η ετήσια βροχόπτωση κυμαίνεται μεταξύ 800 mm στα πεδινά και 1600 mm στα ορεινά, με μέση ετήσια τιμή για το διαμέρισμα 1100 mm και μέσο αριθμό ημερών βροχής ανά έτος. Η μέση ετήσια θερμοκρασία του διαμερίσματος είναι 19 ο C και το ετήσιο θερμομετρικό εύρος είναι συνήθως μικρότερο από 16 ο C. Υδατικό ισοζύγιο : Το Υδατικό Διαμέρισμα Δυτικής Πελοποννήσου είναι πλεονασματικό, καθώς είναι πλούσιο σε βροχοπτώσεις, επιφανειακά και υπόγεια νερά. Τα υπόγεια νερά υπό μορφή πηγών συμβάλλουν αποφασιστικά στη θερινή παροχή των ποταμών Αλφειού και Πάμισου. Στη θερινή απορροή συμβάλλουν σε ποσοστό μεγαλύτερο από 50% οι πηγές. Η λεκάνη τροφοδοσίας των πηγών αυτών επεκτείνεται στα Υδατικά Διαμερίσματα Βόρειας Πελοποννήσου (300 km 2 ) και Ανατολικής Πελοποννήσου (300 km 2 ) - Δυνητικά αποθέματα: Συνολικά το φυσικά διαθέσιμο (επιφανειακό και υπόγειο) υδατικό δυναμικό εκτιμάται σε 4400hm 3 /έτος - Το μέγιστο της ζήτησης σε μακροπρόθεσμη φάση ανάπτυξης, δεν ξεπερνά τα 850 hm 3 /έτος. - Η διαθέσιμη απορροή κατά το μήνα Ιούλιο των επιφανειακών νερών (Αλφειός-Πάμισος) είναι 72,6 hm 3. - Η ελάχιστη ετήσια διαθέσιμη παροχή των υπόγειων νερών που είναι εκμεταλλεύσιμη είναι 250 hm 3. Λοιπά στοιχεία σε σχέση με το ΥΔ 01: - Ο πληθυσμός του Διαμερίσματος το 2001 ήταν κάτοικοι. Επί δεκαετίες παρουσίαζε αρνητική μεταβολή, ενώ στις δύο τελευταίες παρουσίασε θετική μεταβολή. Οι περισσότεροι αναπτυξιακοί δείκτες και όλοι οι δείκτες ευημερίας είναι κάτω από το μέσο όρο της χώρας. - Αναπτυξιακά χαρακτηριστικά: Οι περιοχές του ΥΔ 01 έχουν χαρακτηριστικά περιορισμένης ανάπτυξης, λόγω γεωγραφικής απομόνωσης από τον αναπτυγμένο ανατολικό άξονα της χώρας. Η κατανομή της απασχόλησης στον πρωτογενή, δευτερογενή και τριτογενή τομέα είναι 42,2%, 17,6% και 40,1% αντίστοιχα. - Ανάγλυφο: Χαρακτηρίζεται ορεινό και απότομο στο εσωτερικό και ανατολικό τμήμα του ( m), ημιορεινό και λοφώδες στην περίμετρο ( m) και πεδινό στην παραλιακή ζώνη και στις κοιλάδες των ποταμών (0-100 m). Οι μεγαλύτερες πεδινές εκτάσεις αναπτύσσονται στον κάμπο του Αλφειού, στην παραλιακή ζώνη Πύργου-Πύλου, στον Μεσσηνιακό Κάμπο και στο εσωτερικό υψίπεδο της Μεγαλόπολης (13% του συνόλου). Οι κυριότεροι ποταμοί συνεχούς ροής είναι ο Αλφειός και ο Πάμισος, καθώς και ο μικρότερος Νέδας, ενώ ο ποταμός Νέδωνας εμφανίζει χειμαρρώδη ροή. 86

36 Υδατικό Διαμέρισμα Βόρειας Πελοποννήσου (ΥΔ 02) Η ΥΔ02 έχει έκταση km 2 και περιλαμβάνει: Α. Περιφέρεια Πελοποννήσου: Το μεγαλύτερο μέρος του Νομού Κορινθίας, το ήμισυ περίπου του Νομού Αρκαδίας, μικρό μέρος του Νομού Αργολίδας Β. Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας: Το ήμισυ περίπου του Νομού Ηλείας το μεγαλύτερο μέρος του Νομού Αχαΐας και τους Νομούς Κεφαλληνίας και Ζακύνθου Γ. Κεφαλλονιά, Ιθάκη και Ζάκυνθο (1.309 km 2 ) Η ΣΠΜΕ για το ΥΔ2 εγκρίθηκε με την Αρ.Πρωτ.ΟΙΚ / ΚΥΑ Ο υδροκρίτης του ορίζεται βόρεια από τους ορεινούς όγκους Ερύμανθου και Αροανείων και ανατολικά από το Μαίναλο και τον Ταΰγετο. Το νότιο όριο του Διαμερίσματος είναι ο υδροκρίτης που ξεκινά από το ακρωτήριο Κατάκωλο, συνεχίζει στους ορεινούς όγκους Φολόη, Λάμπεια, Ερύμανθο, Αροάνεια, στο υψίπεδο Καλαβρύτων, στο νότιο όριο της κλειστής λεκάνης Φενεού, στους ορεινούς όγκους του Ολίγυρτου, Λύρκειου και Ονείων και καταλήγει στο ακρωτήριο Τραχήλι μέσω των κορυφών Τραπεζώνα και Πολίτη Οι Λεκάνες Απορροής: Το Υδατικό Διαμέρισμα Βόρειας Πελοποννήσου στην Πελοπόννησο αποτελείται από τη Λεκάνη Πείρου Βέργα - Πηνειού (GR28) και τη Λεκάνη Ρεμάτων Παραλίας Β. Πελοποννήσου (GR27) Η Λεκάνη Πείρου Βέργα - Πηνειού έχει έκταση 2.423,43 km 2. Περιλαμβάνει τις υδρολογικές λεκάνες Πηνειού έκτασης km 2, Πείρου έκτασης 580 km 2, Βέργα έκτασης 125 km 2 και έξι παράκτιες λεκάνες χωρίς σημαντικούς ποταμούς. Η ΛΑΠ Πηνειού Πείρου Βέργα ανήκει εξ ολοκλήρου στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας. Η υδρολογική λεκάνη του Πείρου αναπτύσσεται στη δυτική Αχαΐα. Η Λεκάνη Απορροής Ρεμάτων Παραλίας Β. Πελοποννήσου έχει έκταση km 2 και περιλαμβάνει 42 υδρολογικές λεκάνες από τις οποίες τρεις είναι κλειστές (Αλέας, Φενεού, Στυμφαλίας) και οι υπόλοιπες είναι παράκτιες. Οι σημαντικότερες από αυτές είναι του Γλαύκου, του Κράθι, του Σελιννούντα, του Κριού, του Ασωπού, του Βουραϊκού, του Σίθα και της Ράχιανης Η ΛΑΠ Ρεμάτων Παραλίας Β. Πελοποννήσου περιλαμβάνει τμήματα των Περιφερειών Πελοποννήσου και Δυτικής Ελλάδας με ποσοστά έκτασης 57% και 43% αντίστοιχα. Η μέση ετήσια τιμή της βροχόπτωσης για το ηπειρωτικό τμήμα του Διαμερίσματος είναι 860 mm. Η ετήσια βροχόπτωση κυμαίνεται στα παράλια του ηπειρωτικού τμήματος μεταξύ 500 και 800 mm, ενώ στις ορεινές περιοχές ξεπερνά τα 1200 mm. O μέσος αριθμός ημερών βροχής κυμαίνεται από 80 έως 110 το χρόνο. Τα χαμηλότερα ύψη βροχής παρατηρούνται στις ανατολικές περιοχές. Η μέση ετήσια θερμοκρασία του διαμερίσματος είναι 18-18,5 o C στο ηπειρωτικό τμήμα. Το ετήσιο θερμομετρικό εύρος κυμαίνεται από 16 o C στα δυτικά μέχρι 18 o C στα ανατολικά και από o C στα ορεινά. Υδατικό ισοζύγιο: Το Υδατικό Διαμέρισμα Βόρειας Πελοποννήσου διαθέτει τους απαιτούμενους υδατικούς πόρους, αλλά ήδη από τη σημερινή φάση είναι φανερό ότι η χωρική και χρονική σχέση προσφοράς-ζήτησης γίνεται οριακή. Για το λόγο αυτό απαιτούνται έργα αποθήκευσης, μεταφοράς και διαχείρισης πόρων. Λοιπά στοιχεία σε σχέση με το ΥΔ 02: - Αναπτυξιακά χαρακτηριστικά: Χαμηλοί είναι και οι δείκτες ανάπτυξης και ευημερίας της περιοχής. Η κατάσταση αυτή δείχνει ότι η ανάπτυξη του διαμερίσματος είναι σε επίπεδο κατώτερο από αυτό που θα αναμενόταν με βάση τα συγκριτικά της πλεονεκτήματα, που είναι η θέση της περιοχής πάνω σε κύριο οδικό και σιδηροδρομικό άξονα, η σύνδεση του λιμανιού της Πάτρας με την Ιταλία, η σύνδεση μέσω Ρίου-Αντιρρίου με Αιτωλοακαρνανία και Ήπειρο, η ύπαρξη σημαντικής αστικής και τεχνικής υποδομής και η βιομηχανική παράδοση Πάτρας και Αιγίου. - Το γεωμορφολογικό ανάγλυφο χαρακτηρίζεται γενικά ορεινό ( m) και απότομο στο εσωτερικό, ημιορεινό ( m) στην εξωτερική περίμετρο του και πεδινό (0-100 m) στην παράκτια ζώνη του. Οι μεγαλύτερες πεδινές εκτάσεις αναπτύσσονται στις υπο-λεκάνες των ποταμών Πηνειού, Πύρρου και Γλαύκου και στο εσωτερικό στις κλειστές υπο-λεκάνες Φενεού και Στυμφαλίας. Παράκτιες λίμνες σχηματίζονται μεταξύ Αράξου και Κυλλήνης. 87

37 Υδατικό Διαμέρισμα Ανατολικής Πελοποννήσου (03) Το ΥΔ03 περιλαμβάνει Α. Περιφέρεια Πελοποννήσου : Το σύνολο σχεδόν των Νομών Αργολίδας και Λακωνίας, το ήμισυ περίπου του Νομού Αρκαδίας και μικρά τμήματα των Νομών Αττικής (17,9%) και Κορινθίας (4,2%). B. Περιφέρεια Αττικής : Στο υδατικό διαμέρισμα υπάγονται και οι νήσοι Κύθηρα, Σπέτσες, Ύδρα και Πόρος καθώς και η χερσόνησος των Μεθάνων. Η ΣΠΜΕ για το ΥΔ3 εγκρίθηκε με την Αρ.Πρωτ.ΟΙΚ / ΚΥΑ. Ο υδροκρίτης του έχει όρια προς τα δυτικά τον Ταΰγετο και το Μαίναλο, βόρεια τον ορεογραφικό άξονα Ολιγύρτου Λυρκείων Ονείων, ανατολικά τον Πάρνωνα, τον Αργολικό Κόλπο και τον Κόλπο της Επιδαύρου και νότια το Λακωνικό Κόλπο (στην ανωτέρω οριοθέτηση δεν περιλαμβάνονται προφανώς οι νησιωτικές περιοχές του ΥΔ03). Οι Λεκάνες Απορροής: Περιλαμβάνει τις Λεκάνες Απορροής Οροπεδίου Τρίπολης (GR 30), Ευρώτα (GR 33) και Ρεμάτων Αργολικού Κόλπου (GR 31) όπως προσδιορίσθηκαν κατά την εφαρμογή του Άρθρου 3 της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ. Το ετήσιο θερμομετρικό εύρος: Στο ανατολικό τμήμα του Διαμερίσματος, κυμαίνεται κατά μέσο όρο, κυμαίνεται από 21 έως 33 ο C το καλοκαίρι και από 6 ως 15 ο C το χειμώνα. Στο βόρειο και κεντρικό τμήμα η θερμοκρασία κυμαίνεται από 16 έως 30 O C το καλοκαίρι και από 2 ως 10 ο C το χειμώνα κατά μέσο όρο. Ελάχιστες είναι οι μέρες με αρνητική θερμοκρασία. Η μέση ετήσια βροχόπτωση: Το μέσο ετήσιο ύψος των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων στο υδατικό Διαμέρισμα Ανατολικής Πελοποννήσου είναι 774mm και κυμαίνονται μεταξύ των 489 mm στο σταθμό Άστρους και τα 780mm στο σχετικά ορεινό σταθμό Τρίπολης. Οι περισσότερες βροχές πέφτουν κατά την θερινή και εαρινή περίοδο. Οι χιονοπτώσεις είναι συνηθισμένο φαινόμενο και λαμβάνουν χώρα κατά την περίοδο Σεπτεμβρίου-Απριλίου. Η μέση ετήσια σχετική υγρασία λαμβάνει τιμές 65-75% το χειμώνα και 47-66% το καλοκαίρι στα ανατολικά. Στα κεντρικά και βόρεια οι αντίστοιχες τιμές είναι 45-50% και 65-80%. Υδατικό ισοζύγιο: Το Υδατικό Διαμέρισμα Ανατολικής Πελοποννήσου δεν έχει στις σημερινές συνθήκες αυτάρκεια σε νερό και στο μέλλον θα έχει σοβαρά προβλήματα επάρκειας αν δεν γίνουν μεγάλα έργα αξιοποίησης του υδατικού δυναμικού του διαμερίσματος ή και μεταφορά υδατικών πόρων από άλλο υδατικό διαμέρισμα. Σε ό,τι αφορά την ποιότητα του νερού, το σοβαρότερο πρόβλημα είναι η υφαλμύριση των καρστικών υδροφορέων μεγάλου δυναμικού που όμως έχουν ανοικτό μέτωπο προς τη θάλασσα. Αυτό απαξιώνει μεγάλο τμήμα του υδατικού δυναμικού του διαμερίσματος Αναπτυξιακά χαρακτηριστικά: Το διαμέρισμα διακρίνεται από μικρά μεγέθη πολλών διακριτών αστικών κέντρων και οικονομικών ζωνών. Οι προοπτικές για το μέλλον δεν προβλέπεται να αλλάξουν σημαντικά την εικόνα αυτή και η πολιτική κατευθύνεται στην επίλυση των σημερινών προβλημάτων, όπου κυριαρχεί η ποσοτική και ποιοτική επάρκεια επιφανειακών & υπόγειων νερών στην Αργολίδα. Ανάγλυφο : Το Υδατικό Διαμέρισμα έχει ανάγλυφο σύνθετο, απότομο και κρημνώδες στην ορεινή ζώνη και ομαλό στην πεδινή και λοφώδη ζώνη. Οι οροσειρές του Ταϋγετου στα δυτικά και του Πάρνωνα στα νοτιοανατολικά χωρίζονται από την κοιλάδα του ποταμού Ευρώτα. Στα βορειοδυτικά του διαμερίσματος βρίσκονται οι πόλγες της Τρίπολης, του Λεβιδίου και της Κανδήλας, που οριοθετούνται δυτικά από το Μαίναλο, ανατολικά από το Αρτεμίσιο-Κτενάς και βόρεια από τις οροσειρές του άξονα Ολύγιρτου και Λυρκείων. Οι τελευταίες οροσειρές χωρίζουν το οροπέδιο με τις πιο πάνω πόλγες από τις βορειότερες πόλγες Φενεού, Στυμφαλίας, Σκοτεινής και Αλέας, οι οποίες βρίσκονται εκτός Διαμερίσματος. Στα ανατολικά διακρίνονται τα ορεινά συγκροτήματα Ονείων, Αραχναίου και Διδύμου μεταξύ του Αργολικού Κόλπου και του Κόλπου της Επιδαύρου. Η κατανομή των υψομέτρων είναι η ακόλουθη: το 9% της έκτασης του Διαμερίσματος έχει υψόμετρο πάνω από m, το 66% μεταξύ 200 και m, και το 26% έχει υψόμετρο μικρότερο των 200 m. 88

38 Επιφανειακοί και υπόγειοι υδάτινοι πόροι Το υδάτινο δυναμικό της περιφέρειας Πελοποννήσου είναι εξαιρετικά σημαντικό και περιλαμβάνει σημαντικούς ποταμούς (Αλφειός, Ευρώτας, Λάδωνας, Πάμισος, κ.α.), φυσικές και τεχνητές λίμνες (για υδρευτική, αρδευτική και ενεργειακή χρήση, όπως είναι η τεχνητή λίμνη του Λάδωνα, η λίμνη Τάκα, η Στυμφαλία, κ.α.), καθώς και λιμνοθάλασσες (Γιάλοβα, Θερμισία, κ.α.) οι οποίες λόγω της υψηλής περιβαλλοντικής αξίας τους έχουν αποτελέσει αντικείμενο ειδικών περιβαλλοντικών μελετών όπως αναλυτικά παρουσιάζεται στο οικείο κεφάλαιο της παρούσας έκθεσης. Στην περιφέρεια Πελοποννήσου υπάρχουν οι εξαιρετικά σημαντικές ιαματικές πηγές του Λουτρακίου, οι οποίες προστατεύονται με ειδικό θεσμικό καθεστώς προστασίας ιαματικών πηγών. Τοπικής σημασίας ιαματικές πηγές καταγράφονται και σε άλλες περιοχές της Πελοποννήσου (π.χ. πηγές Ηραίας στην τέως κοινότητα Λουτρών Ηραίας, και στην περιοχή Ψαθί της τέως κοινότητας Χωρεμίου, στην περιφερειακή ενότητα Αρκαδίας) Μητρώο Προστατευόμενων περιοχών Εισαγωγή - Θεσμικό πλαίσιο Το Μητρώο καθορίζεται σύμφωνα με τα άρθρα 6 & 7 και το Παράρτημα IV της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ, με σκοπό τη θέσπιση αυστηρότερων διαχειριστικών στόχων για τα ΥΣ που σχετίζονται με αυτές. Το Μητρώο Προστατευόμενων Περιοχών του Υδατικού Διαμερίσματος στα πλαίσια των Διαχειριστικών Σχεδίων καταρτίσθηκε με: Επικαιροποίηση του πρώτου καταλόγου με τις περιοχές που χαρακτηρίστηκαν ως προστατευόμενες και έχουν υποβληθεί στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στο πλαίσιο της εφαρμογής των Άρθρων 5 & 6 και των Παραρτημάτων II IV της Οδηγίας (ύδατα αναψυχής, ευαίσθητες και ευπρόσβλητες περιοχές, τόποι του Προγράμματος NATURA 2000), με βάση τα νέα δεδομένα που προέκυψαν κατά την εφαρμογή σχετικών Κοινοτικών Οδηγιών. Συμπλήρωση του υποβληθέντος καταλόγου έγινε με τις περιοχές που προορίζονται για προστασία υδρόβιων ειδών με οικονομική σημασία τις περιοχές που προορίζονται για την άντληση ύδατος για ανθρώπινη κατανάλωση (πόσιμου ύδατος), σύμφωνα με το Άρθρο 7 τους Οδηγίας και το Άρθρο 7 του ΠΔ 51/2007 Εξειδίκευσης Ευρωπαϊκού Θεσμικού πλαισίου και εφαρμογή στον Ελληνικό Χώρο Συνεκτιμώντας τις απαιτήσεις της Οδηγίας 2000/60 και το καθεστώς προστασίας που εφαρμόζεται στον ελλαδικό χώρο, όσον αφορά το Μητρώο Προστατευόμενων Περιοχών περιλαμβάνει: 89

39 Περιοχές που περιλαμβάνονται στο Μητρώο Προστατευόμενων Περιοχών 1.) Όλα τα υδατικά συστήματα που χρησιμοποιούνται για την υδροληψία με σκοπό την ανθρώπινη κατανάλωση και παρέχουν κατά μέσον όρο άνω των 10 m 3 ημερησίως ή εξυπηρετούν περισσότερα από 50 άτομα καθώς επίσης και όλα τα υδατικά συστήματα που προορίζονται για τέτοια χρήση μελλοντικά. 2.) Περιοχές που προορίζονται για την προστασία υδρόβιων ειδών με οικονομική σημασία (εσωτερικά και παράκτια ύδατα). Στην εν λόγω κατηγορία, ανήκουν οι περιοχές στις οποίες αναπτύσσονται υδατοκαλλιεργητικές δραστηριότητες. 3.) Υδατικά συστήματα που έχουν χαρακτηρισθεί ως ύδατα αναψυχής. Στην εν λόγω κατηγορία ανήκουν οι περιοχές που έχουν χαρακτηρισθεί ως ύδατα κολύμβησης, σύμφωνα με την οδηγία76/160/εοκ. 4.) Περιοχές ευαίσθητες στην παρουσία θρεπτικών ουσιών, συμπεριλαμβανομένων των περιοχών που χαρακτηρίζονται ως ευπρόσβλητες ζώνες, σύμφωνα με την οδηγία 91/676/ΕΟΚ και των περιοχών που χαρακτηρίζονται ως ευαίσθητες περιοχές, σύμφωνα με την οδηγία 91/271/ΕΟΚ. 5.) Περιοχές που προορίζονται για την προστασία οικοτόπων ή ειδών όταν η διατήρηση ή η βελτίωση της κατάστασης των υδάτων είναι σημαντική για την προστασία τους, συμπεριλαμβανομένων των σχετικών τόπων του προγράμματος «Φύση 2000», που καθορίζονται δυνάμει των οδηγιών 92/43/ΕΟΚ και 2009/147/ΕΚ (η οποία αντικατέστησε την 79/409/ΕΟΚ) και περιοχές οι οποίες έχουν χαρακτηρισθεί ως χρήζουσες ειδικής προστασίας βάσει ειδικών διατάξεων της διεθνής, ευρωπαϊκής και εθνικής νομοθεσίας για την προστασία των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων τους ή για την διατήρηση των οικοτόπων και των ειδών που εξαρτώνται άμεσα από το νερό. (Πρέπει να σημειωθεί πως οι υγρότοποι, αποτελούν σύμφωνα με την οδηγία ειδικό ζήτημα, χρήζουν ιδιαίτερης αντιμετώπισης και εφόσον υφίσταται λόγος αποτελούν χωριστή οντότητα στο Μητρώο) Στη συνέχεια παρατίθεται το ισχύον θεσμικό πλαίσιο που αφορά τις υπό ένταξη στο μητρώο περιοχές ανά τύπο προστατευόμενης περιοχής, σύμφωνα με τα οριζόμενα στην Ο.Π.Υ. και το ΠΔ51/2007: 90

40 1.) Υδατικά συστήματα υδροληψίας Αφορούν σε υπόγεια και επιφανειακά συστήματα (σύμφωνα με τα καθοριζόμενα στην ΟΠΥ) τα οποία χρησιμοποιούνται (ή προορίζονται για τέτοια χρήση μελλοντικά), με σκοπό την ανθρώπινη κατανάλωση και παρέχουν κατά μέσον όρο άνω των 10 m 3 ημερησίως ή εξυπηρετούν περισσότερα από 50 άτομα. Το χρησιμοποιούμενο για ανθρώπινη κατανάλωση νερό πρέπει να είναι από κάθε άποψη αβλαβές για την υγεία των ανθρώπων, οργανοληπτικά άμεμπτο και απολύτως καθαρό, απαλλαγμένο από παθογόνους μικροοργανισμούς και οποιεσδήποτε ουσίες σε αριθμούς και συγκεντρώσεις που αποτελούν ενδεχόμενο κίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία. (Τα ποιοτικά του χαρακτηριστικά θα πρέπει να κυμαίνονται μεταξύ ορισμένων αποδεκτών ορίων, τα οποία αποτελούν τα πρότυπα ποιότητας και θεσπίζονται Νομοθετικά (Κοινή Υπουργική Απόφαση Υ2/ 2600/ 2001, σε συμμόρφωση προς την Οδηγία 98/ 83 Ε.Ε και τροποποίηση Υ.Α. ΔΥΓ2/Γ.Π. οικ 38295/2007). Η απαιτούμενη ποιότητα των επιφανειακών νερών που προορίζονται για: «πόσιμα», «κολύμβηση», «διαβίωση ψαριών σε γλυκά νερά» και «καλλιέργεια και αλιεία οστρακοειδών», καθώς και μέθοδοι μέτρησης, συχνότητα δειγματοληψίας και ανάλυση των επιφανειακών νερών που προορίζονται για πόσιμα, καθορίζεται στην Υ.Α. οικ /1352/1986, όπως τροποποιήθηκε από το Π.Δ. 51/2007 (ΦΕΚ 54/Α/8.3.07). (Καθορισμός μέτρων και διαδικασιών για την ολοκληρωμένη προστασία και διαχείριση των υδάτων σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της οδηγίας 2000/60/ΕΚ «για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων» του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2000). 2.) Υδρόβια είδη οικονομικής σημασίας Το πλαίσιο που αφορά τα σχετικά θέματα καθορίζεται από με την ΚΥΑ 31722/ (ΦΕΚ Β 2505/ ) με την οποία πρόσφατα εγκρίθηκε το Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις υδατοκαλλιέργειες και της Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων αυτού. Στο Ειδικό πλαίσιο ορίζονται οι Περιοχές Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών (Π.Α.Υ) δηλ. θαλάσσιες περιοχές που πληρούν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά για την ανάπτυξη υδατοκαλλιεργειών. Εντός των Π.Α.Υ χωροθετούνται α) Περιοχές Οργανωμένης Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών (Π.Ο.Α.Υ.) εντός των οποίων η συνολική έκταση μίσθωσης των μονάδων υδατοκαλλιέργειας είναι μεγαλύτερη των 100 στρ. β) Περιοχές Άτυπης Συγκέντρωσης Μονάδων (Π.Α.Σ.Μ) στις οποίες αναπτύσσονται μέχρι πέντε μονάδες με συνολική έκταση μικρότερη των 100 στρ.(οι Π.Α.Σ.Μ αποτελούν μεταβατική κατάσταση πριν τη θεσμοθέτηση των Π.Ο.Α.Υ) και γ) Μεμονωμένες μονάδες. Σύμφωνα με το Ειδικό Πλαίσιο οι Περιοχές Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών (Π.Α.Υ) σε θαλάσσιες εκτάσεις κατατάσσονται σε πέντε κατηγορίες που παρουσιάζονται συνοπτικά στον Πίνακα στη συνέχεια Υδατοκαλλιέργειες για τις οποίες προσδιορίζονται οι κατάλληλες περιοχές για την ανάπτυξή τους (ΠΑΥ), η ανάπτυξη της υδατοκαλλιέργειας στους υφάλμυρους σχηματισμούς (λιμνοθάλασσες, αύλακες, κανάλια, κ.λπ.) αλλά και στα λοιπά εσωτερικά ύδατα της χώρας (λίμνες, ποτάμια, πηγές) δεν απαιτεί ανάλογο προσδιορισμό, γιατί οι περιοχές των υφάλμυρων σχηματισμών καθώς και οι περιοχές με δυνατότητα ανάπτυξης υδατοκαλλιεργειών σε γλυκά ύδατα είναι περιορισμένες σε επίπεδο χώρας (σε έκταση και αριθμό) και είναι προσδιορισμένες από τις φυσικές περιβαλλοντικές οικολογικές διεργασίες που διέπουν τις περιοχές αυτές και είναι εκ φύσεως κατάλληλες για την ανάπτυξη υδατοκαλλιέργειας. Οι υφάλμυροι χερσαίοι σχηματισμοί (λιμνοθάλασσες, αύλακες, κανάλια) και τα εσωτερικά ύδατα χαρακτηρίζονται από διαφορετική βαθμίδα μέτρων προστασίας, όπως αυτά ισχύουν στις σχετικές θεσμικές διατάξεις. Στις 91

41 Κατ. Γ Κατ. Β Κατ. Α ΥΠΕΚΑ περιπτώσεις χαρακτηρισμών ως προστατευόμενων περιοχών, προβλέπονται συγκεκριμένοι όροι και προϋποθέσεις ώστε η υδατοκαλλιεργειτική δραστηριότητα να συμβάλει και να διασφαλίζει τις φυσικές περιβαλλοντικές οικολογικές διεργασίες που διέπουν τις περιοχές αυτές, καθώς και την υδατοκαλλιεργητική δραστηριότητα που αναπτύσσεται εντός αυτών. Πίνακας 6-25 Κατηγορίες που κατατάσσονται οι Περιοχές Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών (Π.Α.Υ) σε θαλάσσιες εκτάσεις, σύμφωνα με το Ειδικό Πλαίσιο Περιοχές ιδιαίτερα αναπτυγμένες: Χρήζουν παρεμβάσεων βελτίωσης, εκσυγχρονισμού των μονάδων και των υποδομών, προστασίας και αναβάθμισης του περιβάλλοντος. Υπάρχει ήδη ανάπτυξη της υδατοκαλλιεργητικής δραστηριότητας με σημαντική συγκέντρωση μονάδων. Χαρακτηρίζονται από τις ιδιαίτερα ευνοϊκές συνθήκες του θαλάσσιου περιβάλλοντος για την ανάπτυξη υδατοκαλλιέργειας, την ικανοποιητική σύνδεσή τους με κέντρα κατανάλωσης, καθώς και από τις θετικές συνθήκες ανάπτυξης της δραστηριότητας από άποψη απαγορευτικών ή ανταγωνιστικών χρήσεων. Στις περιοχές αυτές επιτρέπεται ο εκσυγχρονισμός και η μετεγκατάσταση εντός της ίδιας ΠΑΥ. Επίσης επιτρέπεται η ίδρυση νέων μονάδων που προέρχονται από συγκέντρωση ή διάσπαση υφιστάμενων μονάδων εγκατεστημένων εντός της ίδιας Π.Α.Υ., με την προϋπόθεση να μην μεταβάλλονται η έκταση μίσθωσης και η δυναμικότητα των αρχικών μονάδων. Περιοχές με σημαντικά περιθώρια περαιτέρω ανάπτυξης των θαλάσσιων υδατοκαλλιεργειών, όπου είτε υπάρχει ανάπτυξη της υδατοκαλλιεργητικής δραστηριότητας, με σχετικά περιορισμένη συγκέντρωση μονάδων αναλογικά με τα χαρακτηριστικά τους, είτε αποσπασματική ανάπτυξη, με συνέπεια να έχουν σημαντικά περιθώρια περαιτέρω ανάπτυξης. Στις περιοχές αυτές επιτρέπεται ο εκσυγχρονισμός, η επέκταση, η μετεγκατάσταση εντός της ίδιας ΠΑΥ και η ίδρυση νέων μονάδων που προέρχονται από συγκέντρωση ή διάσπαση υφιστάμενων μονάδων εγκατεστημένων εντός της ίδιας Π.Α.Υ., με την προϋπόθεση να μην μεταβάλλονται η έκταση μίσθωσης και η δυναμικότητα των αρχικών μονάδων. Δυσπρόσιτες περιοχές με σημαντικές δυνατότητες ανάπτυξης των θαλάσσιων υδατοκαλλιεργειών. Περιοχές με γενικά πλεονεκτήματα για την εγκατάσταση μονάδων υδατοκαλλιέργειας, οι οποίες παραμένουν αναξιοποίητες. Ειδικότερα, αφορά σε περιοχές που τα κοινωνικό οικονομικά οφέλη από την οργανωμένη ανάπτυξη υδατοκαλλιεργητικών δραστηριοτήτων, ελλείψει εναλλακτικών δυνατοτήτων ανάπτυξης και στήριξης των τοπικών κοινωνιών, εκτιμώνται ως ιδιαίτερα σημαντικά. Σε αυτές τις περιοχές επιτρέπεται η επέκταση και ο εκσυγχρονισμός υφιστάμενων μονάδων, καθώς και η ίδρυση νέων μονάδων, με στόχο να δημιουργηθούν προοδευτικά οι προϋποθέσεις για οργάνωση σε ΠΟΑΥ. 92

42 Κατ. Ε Κατ. Δ ΥΠΕΚΑ Περιοχές με ιδιαίτερη ευαισθησία ως προς το φυσικό και πολιτισμικό περιβάλλον, στις οποίες απαιτείται προσαρμογή των όρων εγκατάστασης και λειτουργίας των μονάδων υδατοκαλλιέργειας στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του χώρου και του περιβάλλοντος. Περιοχές κατάλληλες για εγκατάσταση μονάδων υδατοκαλλιέργειας, οι οποίες βρίσκονται μερικώς ή στο σύνολό τους σε ευρύτερες περιοχές ιδιαίτερης οικολογικής σημασίας και ευαισθησίας (π.χ. περιοχές «προστασίας της φύσης» του Ν.1650/86, περιοχές Δικτύου NATURA 2000, τοπία Φυσικού Κάλλους και Θαλάσσια Πάρκα) και στις οποίες δεν αποκλείεται η ίδρυση και λειτουργία μονάδων υδατοκαλλιέργειας, με ειδικούς όρους και δεσμεύσεις ως προς τον τρόπο διαχείρισης αυτών. Σε αυτές τις περιοχές επιτρέπεται ο εκσυγχρονισμός των υφιστάμενων μονάδων. Η εγκατάσταση νέων μονάδων και η επέκταση των υφισταμένων δεν αποκλείεται, με την προϋπόθεση κατά την περιβαλλοντική αδειοδότηση τους, να καθορίζονται ειδικοί όροι και δεσμεύσεις ως προς τον τρόπο διαχείρισης αυτών, που θα καθορίζονται, με βάση τα προβλεπόμενα στις ειδικές ρυθμίσεις που περιλαμβάνονται στην υπαγωγή των περιοχών αυτών σε ειδικό καθεστώς προστασίας και διαχείρισής του. Περιοχές ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών: Πρόκειται για περιοχές με κατάλληλα χαρακτηριστικά, τα οποία ευνοούν την ανάπτυξη υδατοκαλλιεργειών, αλλά με ιδιαιτερότητες, που δεν επιτρέπουν τη δημιουργία συγκεντρώσεων και οργανωμένων ζωνών. Σ αυτές τις περιοχές επιτρέπεται ο εκσυγχρονισμός και η επέκτασή των υφιστάμενων μονάδων ενώ η εγκατάσταση νέων μονάδων ή η μετεγκατάσταση μονάδων από άλλη ΠΑΥ, κρίνεται κατά τη διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης και του όρους του Ειδικού Πλαισίου. Πρόκειται ειδικότερα για τις παρακάτω περιοχές (με εξαίρεση των τμημάτων τους που εμπίπτουν σε άλλες κατηγορίες περιοχών ή περιπτώσεων της παρούσας ΚΥΑ): Κρήτη, Κυκλάδες, Νήσοι Δωδεκανήσων, Νήσοι Βορείου Αιγαίου, Ακτές Νομού Αττικής (των νησιών συμπεριλαμβανομένων), ΒΑ Ακτές Κέρκυρας, ΒΑ Ακτές Κεφαλονιάς. 3.) Ύδατα αναψυχής Αφορά τα νερά κολύμβησης. Εκτός των υδάτων κολύμβησης, δεν υφίστανται άλλες περιοχές οι οποίες να τελούν υπό καθεστώς προστασίας και να χαρακτηρίζονται ως ύδατα αναψυχής. Σημειώνεται δε, ότι στην περιοχή μελέτης πολλά από τα υδατικά συστήματα (κυρίως ποτάμια) χρησιμοποιούνται για δραστηριότητες αναψυχής όπως είναι το ράφτινγκ, το κανόε-καγιάκ, οι πεζοπορίες σε παραποτάμια συστήματα, το ψάρεμα σε τεχνητές λίμνες και άλλα. Ο έλεγχος της ποιότητας των Νερών Κολύμβησης εφαρμόζεται βάσει της Οδηγίας 2006/7/ΕΚ, η οποία ενσωματώθηκε στο εθνικό δίκαιο με την ΚΥΑ 8600/416/Ε103/2009 (ΦΕΚ 356Β / ), για τη διαχείριση της ποιότητας τους, η οποία και καταργεί τη προηγούμενη οδηγία 76/160/ΕΟΚ. Ο βασικός σκοπός της εν λόγω ΚΥΑ είναι η θέσπιση διατάξεων για: την παρακολούθηση και ταξινόμηση της ποιότητας των υδάτων κολύμβησης την διαχείριση της ποιότητας των υδάτων κολύμβησης και την παροχή πληροφοριών στο κοινό όσον αφορά την ποιότητα των υδάτων κολύμβησης Τα νερά κολύμβησης ταξινομούνται σε τέσσερα επίπεδα ποιότητας, ως ακολούθως: α)ανεπαρκής β)επαρκής γ)καλής και δ)εξαιρετικής Οι παράμετροι παρακολούθησης περιορίζονται, από 19 που ίσχυαν στην οδηγία 76/160/ΕOΚ, σε δύο (2) σημαντικές βακτηριολογικές παραμέτρους: τους εντερόκοκκους (enterococci) και τα κολοβακτηρίδια (Escherichia coli). 93

43 ταυτότητα των νερών κολύμβησης ΥΠΕΚΑ Στην Οδηγία καθιερώνεται και η έννοια της «ταυτότητας». Πιο συγκεκριμένα, η αξιολόγηση της ποιότητας κάθε περιοχής νερών κολύμβησης, που πραγματοποιείται μετά το τέλος κάθε κολυμβητικής περιόδου (όπως καθορίζεται ετησίως με απόφαση του Υπουργού ΠΕΚΑ), γίνεται με βάση ένα σύνολο ποιοτικών δεδομένων, το οποίο συγκροτείται σε σχέση με την εν λόγω κολυμβητική περίοδο (για την Ελλάδα η κολυμβητική περίοδος έχει καθοριστεί από αρχές Ιουνίου έως και τέλος Οκτωβρίου (υπ. Αριθμ. Οικ. 08/ , Ειδική Γραμματεία Υδάτων (ΕΓΥ)) και τις προηγούμενες τρεις κολυμβητικές περιόδους. Η ταυτότητα επανεξετάζεται τουλάχιστον ανά διετία, τριετία, τετραετία αντίστοιχα ανάλογα με τη σοβαρότητα της ρύπανσης και επικαιροποιείται. Η ταυτότητα των νερών κολύμβησης αποτελείται από τα ακόλουθα: α) Περιγραφή των φυσικών, γεωγραφικών και υδρολογικών χαρακτηριστικών των νερών κολύμβησης καθώς και άλλων επιφανειακών νερών στη λεκάνη απορροής των εν λόγω νερών που μπορούν ενδεχομένως να προκαλέσουν ρύπανση και είναι σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στην οδηγία πλαίσιο για τα νερά. β) Εντοπισμό και αξιολόγηση των αιτιών ρύπανσης που ενδέχεται να επηρεάσουν τα νερά κολύμβησης και να βλάψουν την υγεία των λουομένων και σε περίπτωση που υπάρχει κίνδυνος βραχυπρόθεσμης ρύπανσης, παρέχονται οι ακόλουθες πληροφορίες: Αναμενόμενη φύση, συχνότητα και διάρκεια της αναμενόμενης βραχυπρόθεσμης ρύπανσης. Λεπτομέρειες για τις τυχόν άλλες αιτίες ρύπανσης, συμπεριλαμβανομένου των διαχειριστικών μέτρων που λαμβάνονται και χρονοδιαγράμματος για την εξάλειψη τους. Τα διαχειριστικά μέτρα που λαμβάνονται κατά τη διάρκεια βραχυπρόθεσμης ρύπανσης και τα στοιχεία ταυτότητας και επικοινωνίας των φορέων που είναι υπεύθυνοι για την ανάληψης τέτοιας δράσης. γ) Αξιολόγηση της δυνατότητας ανάπτυξης κυανοβακτηρίων. δ) Αξιολόγηση της δυνατότητας ανάπτυξης μακροφυκών ή/και φυτοπλαγκτού. ε) Την τοποθεσία του σημείου παρακολούθησης το οποίο θα πρέπει να βρίσκεται στον τόπο των νερών κολύμβησης όπου αναμένεται το μεγαλύτερο πλήθος λουομένων, ή ο μεγαλύτερος κίνδυνος ρύπανσης. 4.) Ευαίσθητες περιοχές Οι περιοχές αυτές σχετίζονται με τους όρους για τη διάθεση λυμάτων σε αυτές. Πιο συγκεκριμένα, η διαχείριση των αστικών λυμάτων καθορίζεται από την Οδηγία 91/271/EOK «για την επεξεργασία και διάθεση αστικών λυμάτων», όπως αυτή τροποποιήθηκε με την Οδηγία 98/15/ΕΕ. Στην Ελλάδα η εν λόγω οδηγία έχει ενσωματωθεί στο εθνικό δίκαιο με την Κ.Υ.Α. 5673/400/1997 (Φ.Ε.Κ. 192Β/ ) με τίτλο «Μέτρα και Όροι για την επεξεργασία των Αστικών Λυμάτων». Η Οδηγία 91/271/ΕΟΚ αφορά τη συλλογή, την επεξεργασία και την απόρριψη αστικών λυμάτων και την επεξεργασία και την απόρριψη λυμάτων από ορισμένους βιομηχανικούς τομείς. Σκοπός της οδηγίας είναι η προστασία του περιβάλλοντος από τις αρνητικές επιπτώσεις της απόρριψης αυτών των λυμάτων. Η Οδηγία 91/271: Προβλέπει τον προσδιορισμό ευαίσθητων περιοχών και θέτει τους όρους για τη διάθεση λυμάτων στις περιοχές αυτές. Ως ευαίσθητες περιοχές ορίζονται : (α) φυσικές λίμνες γλυκών υδάτων, παράκτια και άλλα ύδατα γλυκού νερού, που μπορεί να παρουσιάσουν ευτροφισμό (β) επιφανειακά ύδατα που προορίζονται για άντληση πόσιμου νερού που μπορεί να παρουσιάσουν συγκεντρώσεις νιτρικών σε τιμές πάνω από τα θεσπισμένα όρια Θέτει τα χρονικά όρια για την ύπαρξη αποχετευτικών δικτύων και μονάδων δευτεροβάθμιας επεξεργασίας ανάλογα με τον πληθυσμό των οικισμών. Προωθεί την επαναχρησιμοποίηση κατά το δυνατόν των επεξεργασμένων λυμάτων. 94

44 Δίνει τους γενικούς κανόνες για την απόρριψη βιομηχανικών αποβλήτων στο αποχετευτικό δίκτυο και στις εγκαταστάσεις επεξεργασίας αστικών λυμάτων. Προβλέπει τον καθορισμό απαιτήσεων που πρέπει να πληρούν πριν την απόρριψή τους στα ύδατα υποδοχής τα βιοαποικοδομήσιμα βιομηχανικά απόβλητα που δεν διοχετεύονται στις εγκαταστάσεις επεξεργασίας αστικών λυμάτων. Προβλέπει την παρακολούθηση των απορρίψεων από σταθμούς επεξεργασίας αστικών λυμάτων και τη συμμόρφωσή τους σύμφωνα με τα όρια που δίνονται στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας, την παρακολούθηση της ποσότητας και σύνθεσης της λυματολάσπης, και την παρακολούθηση των υδάτων που δέχονται απορρίψεις. Με την Υ.Α /1982/1999 (τροποποίηση της ΚΥΑ 5673/400/1997), σε εφαρμογή της τροποποίησης από την Οδηγία 98/15/ΕΚ, τροποποιείται ο Πίνακας 2, Παράρτημα Ι, σε σχέση με απορρίψεις από σταθμούς επεξεργασίας αστικών λυμάτων σε ευαίσθητες περιοχές όπου παρουσιάζεται ευτροφισμός). («Μέτρα και όροι για την επεξεργασία αστικών λυμάτων» (Β/192) Κατάλογος ευαίσθητων περιοχών για τη διάθεση αστικών λυμάτων σύμφωνα με το άρθ. 5 (παρ. 1). Με την Υ.Α /939/2002 περί Συμπλήρωσης της 19661/1982/99 κοινής υπουργικής απόφασης «τροποποίηση της 5673/400/97 κοινής υπουργικής απόφαση κ.λπ.» (Β/192), προστέθηκαν δύο ακόμα περιοχές στον κατάλογο των ευαίσθητων και συγκεκριμένα η περιοχή του Σαρωνικού Κόλπου και η περιοχή του Κόλπου της Θεσσαλονίκης. Στις προβλεπόμενες από τη νομοθεσία ευαίσθητες περιοχές δεν περιλαμβάνονται περιοχές της Περιφέρειας Πελοποννήσου. 5.) Ευπρόσβλητες περιοχές Οι ευπρόσβλητες περιοχές ή Ευπρόσβλητες στη Νιτρορρύπανση Ζώνες (ΝΕΖ) καθορίζονται σύμφωνα με τα οριζόμενα στην Οδηγία 91/676/ΕΟΚ περί προστασίας των υδάτων από τη νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης. Ως νιτρορύπανση θεωρείται η άμεση ή έμμεση απόρριψη στο υδάτινο περιβάλλον αζωτούχων ενώσεων, με σημαντικότερες επιπτώσεις την πρόκληση βλαβών στην ανθρώπινη υγεία και την υποβάθμιση των υδατικών οικοσυστημάτων. Οι κύριες πηγές νιτρορύπανσης προέρχονται κατά κύριο λόγο από ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Τη σημαντικότερη πηγή νιτρορύπανσης αποτελούν οι πάσης φύσεως αγροτικές δραστηριότητες, γεωργικές και κτηνοτροφικές. Η υπέρμετρη χρήση αζωτούχων λιπασμάτων με σκοπό τη βελτίωση της παραγωγής έχει ως αποτέλεσμα την παρουσία υψηλών συγκεντρώσεων νιτρικών ενώσεων στο υπέδαφος. Οι υψηλές συγκεντρώσεις αζωτούχων ενώσεων παρατηρούνται όχι μόνο σε περιοχές με αυξημένη γεωργική δραστηριότητα, αλλά επίσης και σε περιοχές όπου παρατηρείται μεγάλη συγκέντρωση ζωικών αποβλήτων. Η Οδηγία 91/676/ΕΟΚ «για την προστασία των υδάτων από τη νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης» εναρμονίστηκε με την Εθνική Νομοθεσία με την ΚΥΑ /1335/1997 (ΦΕΚ Β 519/ ). Στις προβλεπόμενες από τη νομοθεσία ευαίσθητες περιοχές περιλαμβάνονται περιοχές της Πελοποννήσου (α) Αργολικό Πεδίο (Περιφέρεια Πελοποννήσου) και (β) Λεκάνη Πηνειού Ηλίας. 6.) Προστατευόμενες φυσικές περιοχές Ως προστατευόμενη περιοχή εννοούμε, σύμφωνα με τον ορισμό που έχει δώσει η Διεθνής Ένωση για την Προστασία της Φύσης και των Φυσικών Πόρων (IUCN): «Μια χερσαία και/ή θαλάσσια έκταση, αφιερωμένη στην προστασία και διατήρηση της βιολογικής ποικιλότητας και των φυσικών και συναφών πολιτιστικών πόρων, η οποία υπόκειται σε διαχείριση με νομικά μέσα ή άλλους αποτελεσματικούς τρόπους». Στη χώρα μας υφίσταται πλήθος προστατευόμενων περιοχών οι οποίες τελούν υπό κάποιο καθεστώς προστασίας είτε σε εθνικό, είτε σε ευρωπαϊκό, είτε σε διεθνές επίπεδο. Στο μητρώο επιλέχτηκε να ενταχθούν φυσικές περιοχές οι οποίες τελούν υπό καθεστώς προστασίας (σε ευρωπαϊκό ή/ και εθνικό επίπεδο) και οι οποίες σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με την ύπαρξη ύδατος καθώς επίσης και 95

45 σημαντικοί ως προς την βιολογική τους ποικιλότητα - υγρότοποι. Συγκεκριμένα, οι περιοχές που εντάχθηκαν αφορούν σε: (α) Περιοχές δικτύου ΦΥΣΗ 2000 (γ) Θεσμοθετημένα εθνικά πάρκα, (δ) Τοπία Ιδιαιτέρου Φυσικού Κάλλους (β) Κατάλογο Υγροτόπων Διεθνούς Σημασίας της Σύμβασης RAMSAR, (ε) Περιοχές που ανήκουν στο ευρωπαϊκό δίκτυο βιοτόπων Corine δεδομένου ότι περιλαμβάνουν σημαντικούς για την πανίδα και χλωρίδα της περιοχής υγρότοπους Περιοχές της Περιφέρειας Πελοποννήσου που ανήκουν στο Μητρώο Προστατευόμενων Περιοχών Στα πλαίσια των Διαχωριστικών Σχεδίων των Υδατικών Διαμερισμάτων ΥΔ01, ΥΔ02, ΥΔ03 (Δυτικής, Βόρειας και Ανατολικής Πελοποννήσου αντίστοιχα), προσδιορίσθηκαν οι Προστατευόμενες Περιοχές της Περιφέρειας Πελοποννήσου. Οι σχετικές περιοχές παρουσιάζονται στη συνέχεια ανά Υδατικό Διαμέρισμα Συνοπτική περιγραφή του μητρώου προστατευόμενων περιοχών του Υδατικού Διαμερίσματος Δυτικής Πελοποννήσου (ΥΔ 01) Το ΥΔ 01, όπως έχει αναφερθεί, χωρίζεται σε 2 λεκάνες απορροής (ΛΑΠ), εκ των οποίων η (ΛΑΠ 32) ανήκει στο σύνολο της και η (ΛΑΠ 2) σε μεγάλο τμήμα της στα διοικητικά όρια της Περιφέρειας Πελοποννήσου. Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζεται ανά ΛΑΠ το πλήθος Προστατευόμενων Περιοχών, όπως έχει προταθεί στη σχετική διαχειριστική μελέτη Πίνακας 6-26 ΥΔ 01 Πλήθος Προστατευόμενων Περιοχών ανά ΛΑΠ Πλήθος Προστατευόμενων Είδος Προστατευόμενης Περιοχής Περιοχών ΛΑΠ 29 ΛΑΠ 32 ΣΥΝ Υδατικά συστήματα υδροληψίας Υδρόβια είδη οικονομικής σημασίας Ύδατα αναψυχής Ευαίσθητες περιοχές Ευπρόσβλητες περιοχές Προστατευόμενες φυσικές περιοχές ΣΥΝΟΛΟ Λεκάνη απορροής ποταμού Αλφειού (GR29) Η λεκάνη απορροής ΛΑΠ 29, βρίσκεται στους Νομούς Μεσσηνίας, Ηλείας, Αρκαδίας. Οι περιοχές, ανά κατηγορία παρουσιάζονται στο σχήμα που ακολουθεί. 96

46 Υδατικά συστήματα υδροληψίας: Στην κατηγορία αυτή, ανήκουν όλα τα επιφανειακά και υπόγεια συστήματα τα οποία τηρούν τους όρους ένταξης τους στο μητρώο. Στον πίνακα στη συνέχεια, παρουσιάζονται τα σχετικά συστήματα, οι απολήψεις που γίνονται σ αυτά και οι χρήστες συγκεκριμένων πόρων. Τα υπό προστασία ΥΣ υδροληψίας, δεν είναι σε κίνδυνο να μην επιτύχουν τους περιβαλλοντικούς στόχους μέχρι το Κωδικός συστήματος GR0129R N GR Όνομα Ερύμνα θος Π Σύστημα Μεθύδρι ου, Πιάνας Τύπος συστήματος Απολήψιμη ποσότητα για ύδρευση (εκ μ 3 /έτος) Χρήστες Ποτάμιο 12,4 ΔΕΥΑ Πυργου & ΔΕΥΑ Αρχαιας Ολυμπίας Υπόγειο 0,2 ΔΕ Φαλανθου, Βυτινας, Ύδρευση δήμων λεκάνης οροπεδίου Τρίπολης 4,1 Λεβειδίου, Κορυθίου, Μαντινείας, Τεγέας, Τριπόλεως Υδρόβια είδη οικονομικής σημασίας: Στην περιοχή της λεκάνης απορροής Αλφειού υπάρχει μια ιχθυοκαλλιέργεια, που χωροθετείται σε τμήμα του ποταμού Αροάνιου (GR0129R N). Τα υπό προστασία ΥΣ, δεν είναι σε κίνδυνο να μην επιτύχουν τους περιβαλλοντικούς στόχους μέχρι το 2015: Ύδατα αναψυχής: Τα Παράκτια υδατικά συστήματα αναψυχής παρακολουθούνται με μετρήσεις σε 17 θέσεις. Πρόκειται για τα ΥΣ GR0129C0001N & GR0129C0002N στον Κόλπο Κυπαρισσίας. Για τα υπό προστασία ΥΣ, δεν είναι γνωστό αν βρίσκονται σε κίνδυνο να μην επιτύχουν τους περιβαλλοντικούς στόχους μέχρι το Επιπλέον και όσον φορά στα μη θεσμοθετημένα ύδατα αναψυχής επισημαίνεται πως η λεκάνη απορροής του Αλφειού ενδείκνυται για εναλλακτικές μορφές τουρισμού και ιδιαιτέρως για καταβάσεις ράφτινγκ και καγιάκ (διαδρομή 7χλμ και εναλλακτικής 14 χλμ). Στην εν λόγω λεκάνη απορροής βρίσκεται και η Τεχνητή Λίμνη του Λάδωνα, η οποία προσφέρεται για κωπηλασία, ιστιοσανίδα, ψάρεμα, κολύμπι και βαρκάδα. Ευαίσθητες περιοχές: Στη ΛΑΠ 32 δεν υπάρχουν ευαίσθητες σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία. Ευπρόσβλητες Περιοχές: Στη ΛΑΠ 32 δεν υπάρχουν ευπρόσβλητες περιοχές σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία. Επισημαίνεται ότι στο σύστημα Αλφειού (GR ) παρατηρείται με βάση τα υφιστάμενα δεδομένα χημικών αναλύσεων υπέρβαση της τιμής κατωφλίου των 50mg./l ή και του 78% της τιμής αυτής για τα νιτρικά (ΝΟ 3 ). Δεν πρόκειται για εκτεταμένες υπερβάσεις, συνδέονται κυρίως με καλλιέργειες στην περιοχή και υποδηλώνουν τάσεις που θα πρέπει να παρακολουθηθούν. Προστατευόμενες φυσικές περιοχές: Στην λεκάνη απορροής (ΛΑΠ 29) υπάρχουν συνολικά 9 προστατευόμενες φυσικές. Οι φυσικές περιοχές, οι οποίες τελούν υπό καθεστώς προστασίας και οι οποίες σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με την ύπαρξη ύδατος ή/και με την ποιότητά του, είναι οι ακόλουθες: 97

47 1. Εθνικό Πάρκο Χελμού Βουραϊκού 2. GR Όρος Χελμός και Ύδατα Στυγός (ΤΚΣ) 3. GR Όρος Χελμός (Αροάνια) Φαράγγι Βουραϊκού και περιοχή Καλαβρύτων (ΖΕΠ) 4. GR Θίνες και Παραλιακό Δάσος Ζαχάρως, Λίμνη Καϊάφα, Στροφυλιά, Κακόβατος (ΤΚΣ) 5. GR Θαλάσσια Περιοχή Κόλπου Κυπαρισσίας, Ακρ. Κατάκολο Κυπαρισσία (ΤΚΣ) 6. GR Θίνες Κυπαρισσίας (Νεοχώρι - Κυπαρισσία) (ΤΚΣ) 7. Α Φαράγγι Λούσιου 8. Α Ποταμός Λάδων 9. Α Σπήλαιο Καστριών και πηγές Αροανίου Προστατευόμενες περιοχές, όπως προβλέπονται στο Διαχειριστικό Σχέδιο του ΥΔ. Κωδικός ΥΣ Όνομα Τύπος Προστασία 1 GR0129R N Ερύμανθος Π. GR SCI 2 GR0129R N Αοράνιος Π. A CORINE 3 GR0129R N Ερύμανθος Π. GR SPA, SCI GR GR0129R N Λάδων Π. A CORINE 5 GR0129R N Λετσενιότικος SPA SCI Π. GR GR0129R N Λούσιος Π. A CORINE 7 GR0129R N Λούσιος Π. A CORINE 8 GR0129C0002N Κυπαρισσιακός GR SCI Κόλπος 9 GR0129T0002N Λιμνοθάλασσα Καϊάφα GR SCI Λεκάνη απορροής ποταμών Παμίσου Νέδοντος Νέδας (GR32): Η λεκάνη απορροής ΛΑΠ 32, βρίσκεται σχεδόν εξ ολοκλήρου στο Ν. Μεσσηνίας και μικρά τμήματα του στους Ν. Αρκαδίας & Ν. Λακωνίας. Στην περιοχή της υφίστανται 97 περιοχές, οι οποίες ανά κατηγορία παρουσιάζονται στο σχήμα που ακολουθεί. 98

48 Υδατικά συστήματα υδροληψίας: Στην κατηγορία αυτή ανήκουν όλα τα επιφανειακά και υπόγεια συστήματα τα οποία τηρούν τους όρους ένταξης τους στο μητρώο. Στον πίνακα στη συνέχεια παρουσιάζονται τα σχετικά συστήματα, οι απολήψεις που γίνονται σ αυτά και οι χρήστες συγκεκριμένων πόρων. Τα υπό προστασία ΥΣ υδροληψίας, δεν είναι σε κίνδυνο να μην επιτύχουν τους περιβαλλοντικούς στόχους μέχρι το 2015 Πίνακας 6-27 Υδατικά Συστήματα υδροληψίας ΛΑΠ32 που ανήκουν στην Περιφέρεια Πελοποννήσου Απολήψιμη ποσότητα Κωδικός Όνομα Τύπος για συστήματος Συστήματος συστήματος ύδρευση Χρήστες (εκ.μ 3 /έτος) 1 GR Αγ. Φλώρου Υπόγειο 10,5 Δ.Ε. Φαλαισίας, Καλαμάτας, - Πηδήματος Αβίας, Ανδανίας, Ανδρούσας, Άριος, Αρφαρών, Θουρίας,Ιθώμης, Μελιγαλά, Μεσσήνης, Οιχαλίας 2. GR Γαργαλιάνων Υπόγειο 1,2 Δ.Ε. Γαργαλιάνων, Φιλιατρών 3. GR Σύστημα Χώρας Υπόγειο 0,5 Δ.Ε. Νέστορος, Κυπαρισσίας, Φιλιατρών Υδρόβια είδη οικονομικής σημασίας: Στην περιοχή της λεκάνης απορροής Πάμισου Νέδοντος Νέδα καταγράφονται τρεις μονάδες υδατοκαλλιέργειας σε ποτάμια ΥΣ (ρ. Φιλιατρινό, ρ. Αγ. Φλώρου και ρ. Γιαννούζαγας), δύο μονάδες ιχθυοκαλλιέργειας στο παράκτιο υδατικό σύστημα του Όρμου Μεθώνης κα μία μονάδα στο μεταβατικό υδατικό σύστημα της Λιμνοθάλασσας Γιάλοβας. Στον Πίνακα στη συνέχεια παρουσιάζονται υπό προστασία ΥΣ με υδρόβια είδη οικονομικής σημασίας, τα οποία είτε είναι σε κίνδυνο ή είναι άγνωστο αν κινδυνεύουν τους περιβαλλοντικούς στόχους μέχρι το Πίνακας 6-28 Υδατικά Συστήματα στα οποία απαντώνται υδρόβια είδη οικονομικής σημασίας Κωδ ΥΣ Ονομα ΥΣ Τύπος ΥΣ Σε κίνδυνο 1 GR0132R N Γιανούζαγας Ρ Ποτάμιο Ιχθυοκαλλιέργεια Άγνωστο 2 GR0132R N Φιλιατρινό Ρ Ποτάμιο Ιχθυοκαλλιέργεια Άγνωστο 3 GR0132R Αγ Φλώρου Ρ Ποτάμιο Ιχθυοκαλλιέργεια 4 GR0132C0006N Όρμος Μεθώνης Παράκτιο Ιχθυοκαλλιέργεια 5 GR0132T0003N Λιμνοθάλασσα Γιάλοβας Μεταβατικό Ιχθυοκαλλιέργεια Ναι Ύδατα αναψυχής : Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται τα σημεία τα οποία έχουν χαρακτηριστεί ως ύδατα κολύμβησης, όπως επίσης και το παράκτιο (ή μεταβατικό) σύστημα στο οποίο ανήκουν. Επίσης σε σχέση με τα υπό προστασία ΥΣ υδάτων αναψυχής, αναφέρεται ποια είναι σε κίνδυνο ή είναι άγνωστο αν κινδυνεύουν να μην επιτύχουν τους περιβαλλοντικούς στόχους μέχρι το Επιπλέον, όσον αφορά στα μη θεσμοθετημένα ύδατα αναψυχής, αυτά είναι : - Λεκάνη απορροής Πάμισου Νέδοντα Νέδας, όπου αναπτύσσονται εναλλακτικές μορφές τουρισμού - Η Γιάλοβα, με καταπληκτική παραλία, λιμνοθάλασσα, υδροβιότοπο, σημείο έναρξης μονοπατιού της φύσης, κ.λπ. 99

49 Ονομασία ΥΣ Πίνακας 6-29 Υδατικά Κολύμβησης Κωδ. παράκτιου συστήματος Θέσεις ελέγχου Σε κύνδυνο Ονομασία ΥΣ Ταίναρο GR0132C0009N 7 Άγνωστο Ταίναρο Μεσσηνιακός Μεσσηνιακός κόλπος κόλπος Κόλπος Καλαμάτας GR0132C0008N 22 Ναι Κόλπος Καλαμάτας Μεσσηνιακές ακτές στο Ιόνιο GR0132C0003N 15 Άγνωστο Μεσσηνιακές ακτές στο Ιόνιο Στενό Μεθώνης GR0132C0005N 3 Άγνωστο Στενό Μεθώνης Όρμος Μεθώνης GR0132C0006N 6 Άγνωστο Όρμος Μεθώνης Όρμος Ναβαρίνου - Πύλου GR0132C0004N 2 Άγνωστο Όρμος Ναβαρίνου - Πύλου Σύνολο 55 Ευαίσθητες περιοχές: Στη ΛΑΠ 32 δεν υπάρχουν ευαίσθητες σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία. Ευπρόσβλητες Περιοχές: Στη ΛΑΠ 32 δεν υπάρχουν ευπρόσβλητες περιοχές σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία. Επισημαίνεται όμως ότι στην περιοχή μεταξύ Κυπαρισσίας Φιλιατρών Γαργαλιάνων, υπάρχουν εντατικές καλλιέργειες με αποτέλεσμα την επιβάρυνση εδάφους και υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα. Με βάση δεδομένα από χημικές αναλύσεις δειγμάτων από την περιοχή, παρατηρείται υπέρβαση του κατωφλίου των 50mg/l ή και του 75% για τα νιτρικά (ΝΟ3). Οι τοπικές υπερβάσεις συνδέονται με τις καλλιέργειες και παράλληλα υποδηλώνουν τάσεις στο υπόγειο σύστημα που αν δεν προσεχτούν μπορεί να γενικευτούν Προστατευόμενες φυσικές περιοχές: Στην λεκάνη απορροής (ΛΑΠ 32) υπάρχουν συνολικά 24 προστατευόμενες φυσικές περιοχές. Οι 18 αφορούν ποτάμια ΥΣ, οι 4 παράκτια ΥΣ και οι 2 μεταβατικά ΥΣ. Οι φυσικές περιοχές οι οποίες τελούν υπό καθεστώς προστασίας και οι οποίες σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με την ύπαρξη ύδατος ή/και την ποιότητα του είναι οι ακόλουθες, όπου: GR : Θαλάσσια περιοχή Κυπαρισσίας,Ακρωτήρι Κατάκολο- Κυπαρισσία GR : Φαράγγι Νέδωνα (Πέταλλον Χάνι) GR : Νήσοι Σαπιέντζα & Σχίζα, Ακρωτήριο Ακρίτας GR : Λιμνοθάλασσα Πύλου (Διβάρι) και νήσος Σφακτηρίας, Αγ Δημήτριος GR : Θαλάσσια Περιοχή Στενού Μεθώνης GR : Λιμνοθάλασσα Γιάλοβας & Νήσος Σφακτηρία GR : Θίνες Κυπαρισσίας (Νεοχώρι Κυπαρισσία) A : Ποταμός Πάμισος A : Φαράγγι Κοσκάρακας και Βιρού A : Σπηλιά Γλυφάδα και Αλεπότρυπα Πύργου Δυρού Πίνακας 6-30 Προστατευόμενες περιοχές, όπως προβλέπονται στο Διαχειριστικό Σχέδιο του ΥΔ α/α Κωδικός ΥΣ Ονομασία ΥΣ Τύπος ΥΣ Κωδ Περιοχής Είδος Προστασίας Προστασίας 1 GR0132R N ΜΙΝΑΓΙΩΤΙΚΟ Ρ. Ποτάμιο GR SCI 2 GR0132R N ΓΙΑΝΝΟΥΖΑΓΑΣ Ρ. Ποτάμιο GR SCI 3 GR0132R N ΣΕΛΑΣ Ρ. Ποτάμιο GR SCI 4 GR0132R N ΚΑΛΟ ΝΕΡΟ Ρ. Ποτάμιο GR SCI 5 GR0132R N ΝΕΔΑ Π. Ποτάμιο GR SCI 6 GR0132R H ΠΑΜΙΣΟΣ Π. Ποτάμιο A CORINE 7 GR0132R H ΠΑΜΙΣΟΣ Π. Ποτάμιο A CORINE 100

50 8 GR0132R N ΠΑΜΙΣΟΣ Π. Ποτάμιο A CORINE 9 GR0132R H ΑΓΙΟΥ ΦΛΩΡΟΥ Ρ. Ποτάμιο A CORINE 10 GR0132R H ΑΓΙΟΥ ΦΛΩΡΟΥ Ρ. Ποτάμιο A CORINE 11 GR0132R N ΜΑΥΡΟΖΟΥΜΕΝΑ Ρ. Ποτάμιο A CORINE 12 GR0132R N ΜΑΥΡΟΖΟΥΜΕΝΑ Ρ. Ποτάμιο A CORINE 13 GR0132R H ΜΕΓΑΛΟ ΠΟΤΑΜΙ Ρ. Ποτάμιο A CORINE 14 GR0132R N ΧΟΥΧΛΟΤΟΣ Ρ. Ποτάμιο A CORINE 15 GR0132R N ΝΕΔΩΝ Π. Ποτάμιο GR SCI 16 GR0132R N ΜΥΛΟΙ Ρ. Ποτάμιο AT CORINE 17 GR0132R N ΜΥΛΟΙ Ρ. Ποτάμιο A T , GR , GR GR0132R N ΜΥΛΟΙ Ρ. Ποτάμιο AT , GR GR GR0132C0003N ΜΕΣΣΗΝΙΑΚΕΣ ΑΚΤΕΣ ΣΤΟ ΙΟΝΙΟ Παράκτιο GR , GR , GR SCI, SPA CORINE, SCI, CORINE, SPA 20 GR0132C0004N ΌΡΜΟΣ ΑΥΑΡΙΝΟΥ (ΠΥΛΟΥ) Παράκτιο GR SCI 21 GR0132C0005N ΣΤΕΝΟ ΜΕΘΩΝΗΣ Παράκτιο GR SCI 22 GR0132C0010N ΔΥΤΙΚΗ ΑΚΤΗ ΜΕΘΩΝΗΣ Παράκτιο GR SCI 23 GR0132T0001N ΕΚΒΟΛΗ ΝΕΔΑΣ Π. Μεταβατικό GR SCI 24 GR0132T0003N ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑ ΓΙΑΛΟΒΑΣ Μεταβατικό GR , GR SPA, SCI Συνοπτική περιγραφή του μητρώου προστατευόμενων περιοχών του Υδατικού Διαμερίσματος Βόρειας Πελοποννήσου (ΥΔ 02) Το ΥΔ 02, όπως έχει αναφερθεί χωρίζεται σε 3 λεκάνες απορροής (ΛΑΠ), εκ των οποίων οι δύο (ΛΑΠ 27 & ΛΑΠ 28) βρίσκονται στην Πελοπόννησο. Η ΛΑΠ 27 ανήκει σε μεγάλο τμήμα της στα διοικητικά όρια της Περιφέρειας Πελοποννήσου. Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζεται ανά ΛΑΠ το πλήθος Προστατευόμενων Περιοχών, όπως έχει προταθεί στη σχετική διαχειριστική μελέτη. Πίνακας 6-31 Πλήθος Προστατευόμενων Περιοχών στο ΥΔ 02 Πλήθος Προστατευόμενων Είδος Προστατευόμενης Περιοχών Περιοχής ΛΑΠ 27 ΛΑΠ28 ΛΑΠ45 ΣΥΝ Υδατικά συστήματα υδροληψίας Υδρόβια είδη οικονομικής σημασίας Ύδατα αναψυχής Ευαίσθητες περιοχές Ευπρόσβλητες περιοχές 1 1 Προστατευόμενες φυσικές περιοχές ΣΥΝΟΛΟ SCI 101

51 Όπως έχει αναφερθεί μεγάλο τμήμα της ΛΑΠ27 βρίσκεται στην περιφέρεια Πελοποννήσου. Στη συνέχεια γίνεται συνοπτική περιγραφή των περιοχών της που προβλέπονται στο Μητρών Προστατευόμενων Περιοχών. Οι περιοχές παρουσιάζονται στο ακόλουθο σχήμα. Σχήμα 6-8 Προστατευόμενες περιοχές Λεκάνης Απορροής Ρεμάτων Βόρειας Πελοποννήσου ΛΑΠ 27 Υδατικά συστήματα υδροληψίας : Στην εν λόγω κατηγορία, ανήκουν όλα τα επιφανειακά και υπόγεια συστήματα τα οποία τηρούν τους όρους ένταξης στο μητρώο όπως αναφέρθηκαν προηγούμενα. Στον πίνακα που ακολουθεί, παρουσιάζονται τα συστήματα που εντάσσονται στο μητρώο, οι απολήψεις οι οποίες γίνονται από αυτά και οι χρήστες των συγκεκριμένων πόρων. Πίνακας 6-32 Υδατικά Συστήματα υδροληψίας ΛΑΠ27 που ανήκουν στην Περιφέρεια Πελοποννήσου Απολήψιμη ποσότητα για Κωδικός συστήματος Όνομα Τύπος συστήματος ύδρευση (εκ.μ3/έτος) Χρήστες Λιμναίο (έναρξη έργου έως Γειτονικοί 1 GR0227L H ΤΛ Ασωπού 2015) 2,5 οικισμοί 3 GR Σύστημα Κορφιώτισσας Υπόγειο 0,4 Ξυλοκάστρου 4 GR Σύστημα Ζήρειας Υπόγειο 0,4 Σύστημα Ζήρειας Τα υπό προστασία ΥΣ υδροληψίας, είναι άγνωστο αν κινδυνεύουν να μην επιτύχουν τους περιβαλλοντικούς στόχους μέχρι το Ύδατα αναψυχής : Τα ύδατα αναψυχής ελέγχονται σε 21 θέσεις. 12 στον Όρμο Κορίνθου, με Κωδικό παράκτιου/μεταβατικού συστήματος GR0227C0006N και 9 στον Κορινθιακό Κόλπο Ακτές Πελοποννήσου, με Κωδικό παράκτιου/μεταβατικού συστήματος GR0227C0005N) 102

52 Επιπλέον και όσον φορά στα μη θεσμοθετημένα ύδατα αναψυχής επισημαίνεται πως στο Φενεό λαμβάνουν χώρα και δραστηριότητες όπως ο κωπηλατικός γύρος της λίμνης Δόξα, αλλά και επιδείξεις flatwater-canoe από την Ελληνική Ομοσπονδία Κανόε. Σε σχέση με τα υπό προστασία ΥΣ υδάτων αναψυχής, τα οποία είναι σε κίνδυνο ή είναι άγνωστο αν κινδυνεύουν να μην επιτύχουν τους περιβαλλοντικούς στόχους μέχρι το 2015, αυτά είναι: Πίνακας 6-33 Κατάσταση υδατικών συστημάτων υδάτων αναψυχής α/α Κωδικός ΥΣ Τύπος ΥΣ Σε κίνδυνο 1 GR0227C0005N Παράκτιο Άγνωστο 2 GR0227C0006N Παράκτιο Ναι Ευαίσθητες περιοχές: Στη ΛΑΠ Ρεμάτων Παραλίας Βόρειας Πελοποννήσου, δεν υπάρχουν ευαίσθητες σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία. Ευπρόσβλητες Περιοχές: Στη ΛΑΠ Ρεμάτων Παραλίας Βόρειας Πελοποννήσου, δεν υπάρχουν ευπρόσβλητες περιοχές σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία. Στο σύστημα Κορίνθου - Κιάτου (GR ) και στο σύστημα Βόρειας Κορινθίας (GR ) παρατηρούνται σημαντικές επιβαρύνσεις, με βάση τα υφιστάμενα δεδομένα χημικών αναλύσεων, (υπέρβαση της τιμής κατωφλίου των 50mg/l ή και του 75% της τιμής αυτής) για τα νιτρικά (ΝΟ 3 ). Μικρότερης έκτασης επιβαρύνσεις παρατηρούνται στα συστήματα Βόρειας Αχαΐας, Νεμέας και Αραχναίου. Οι σημαντικές ή οι τοπικές αυτές υπερβάσεις συνδέονται με πιέσεις τόσο καλλιεργειών όσο και αποχετεύσεων λυμάτων αναλόγως της περιοχής και υποδηλούν όμως πιέσεις στο υπόγειο σύστημα και διάγνωση τάσεων που θα πρέπει να προσεχθούν στο μέλλον ώστε να μην γενικευτούν. Τα υπόγεια νερά στην ευρύτερη περιοχή γύρω από την πόλη της Κορίνθου εμφανίζονται επιβαρυμένα σε αζωτούχες ενώσεις. Η ρύπανση αποδίδεται στην έντονη οικιστική ανάπτυξη της περιοχής (χρήση απορροφητικών βόθρων και απουσία κεντρικού αποχετευτικού συστήματος) και δευτερευόντως στις καλλιέργειες και την κτηνοτροφική δραστηριότητα της περιοχής. Επίσης, στη διαμόρφωση της κατάστασης αυτής συνεισφέρουν και διάσπαρτες σημειακές πηγές μόλυνσης (ΧΑΔΑ, ελαιοτριβεία, νεκροταφεία, βιομηχανικές μονάδες). Θα πρέπει να πραγματοποιηθεί πληρέστερη παρακολούθηση της κατάστασης των υπόγειων υδάτων και περαιτέρω διερεύνηση της προέλευσης της ρύπανσης, πριν από την εξαγωγή έστω και προκαταρκτικού συμπεράσματος. Λοιπά φαινόμενα που αναδεικνύουν ως ευπρόσβλητες περιοχές της Περιφέρειας Πελοποννήσου, χωρίς οι αιτίες να εντάσσονται στα κριτήρια που αξιολογούνται για την ένταξη των περιοχών στο σχετικό μητρώο, είναι τα φαινόμενα διάβρωσης τμήματος των ακτών (Περιοχή Ξυλοκάστρου, κ.λπ.), τα οποία απειλούν τα κτίσματα κοντά στην ακτή και αποδίδονται σε κακό σχεδιασμό λιμενικών έργων. Προστατευόμενες φυσικές περιοχές: Στην λεκάνη απορροής Ρεμάτων Παραλίας Βόρειας Πελοποννήσου (GR27) υπάρχουν συνολικά εννιά (9) προστατευόμενες φυσικές περιοχές. Στον πίνακα που ακολουθεί, παρουσιάζονται ανά κατηγορία οι προστατευόμενες περιοχές της ΛΑΠ Ρεμάτων Παραλίας Βόρειας Πελοποννήσου. Στον πίνακα στη συνέχεια δίνονται οι περιοχές που ανήκουν εξ ολοκλήρου ή εν μέρει στην Περιφέρεια Πελοποννήσου. 103

53 Πίνακας 6-34 Προστατευόμενες περιοχές, όπως προβλέπονται στο Διαχειριστικό Σχέδιο του ΥΔ Κωδ α/α Κωδικός Όνομα Τύπος Περιοχής προστασίας Είδος προστασίας 1 GR0227R N ΦΟΝΙΣΣΑ Ρ Ποτάμιο GR SCI GR , 2 GR0227R N ΤΡΙΚΑΛΙΤΙΚΟΣ Π Ποτάμιο GR , SCI, SPA GR , 3 GR0227R N ΤΡΙΚΑΛΙΤΙΚΟΣ Π Ποτάμιο GR , SCI, SPA ΛΙΜΝΗ 4 GR0227L N ΣΤΥΜΦΑΛΙΑ Λιμναίο GR SPASCI ΤΕΧΝΗΤΗ ΛΙΜΝΗ GR , 5 GR0227L A ΦΕΝΕΟΥ Λιμναίο GR , SCI, SPA Σε κίνδυνο Άγνωστο Άγνωστο Άγνωστο Οι φυσικές περιοχές οι οποίες τελούν υπό καθεστώς προστασίας και οι οποίες σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με την ύπαρξη ύδατος ή/και με την ποιότητά του είναι οι ακόλουθες: Εθνικό Πάρκο Χελμού Βουραϊκού GR Όρος Χελμός και Ύδατα Στυγός (ΤΚΣ) GR Φαράγγι Βουραϊκού (ΤΚΣ) GR Όρη Μαρπάς και Κλοκός, Φαράγγι Σελινούντα (ΤΚΣ) GR Αλυκή Αιγίου (ΤΚΣ/ ΖΕΠ) GR Όρος Χελμός (Αροάνια) Φαράγγι Βουραικού και περιοχή Καλαβρύτων (ΖΕΠ) GR Κορυφές Όρους Κυλλίνη (Ζίρεια) και Χαράδρα Φλαμπουρίτσα (ΤΚΣ) GR Λίμνη Στυμφαλία (ΤΚΣ/ ΖΕΠ) A Σπήλαιο Καστριών και πηγές Αροανίου Συνοπτική περιγραφή του μητρώου προστατευόμενων περιοχών του Υδατικού Διαμερίσματος Ανατολικής Πελοποννήσου (ΥΔ 03) Το ΥΔ 03, όπως έχει αναφερθεί χωρίζεται σε 3 λεκάνες απορροής (ΛΑΠ), στα διοικητικά όρια της Περιφέρειας Πελοποννήσου. Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζεται ανά ΛΑΠ το πλήθος Προστατευόμενων Περιοχών, όπως έχει προταθεί στη σχετική διαχειριστική μελέτη. Πίνακας 6-35 Πλήθος Προστατευόμενων Περιοχών στο ΥΔ 03 Είδος Περιοχής Προστατευόμενης Πλήθος Προστατευόμενων Περιοχών ΛΑΠ 30 ΛΑΠ 31 ΛΑΠ 32 Σύνολ ο Υδατικά συστήματα υδροληψίας Υδρόβια είδη οικονομικής σημασίας Ύδατα αναψυχής Ευαίσθητες περιοχές Ευπρόσβλητες περιοχές Προστατευόμενες περιοχές φυσικές Συνολο

54 Λεκάνη απορροής Τρίπολης (GR30): Η λεκάνη απορροής ΛΑΠ 30, βρίσκεται στο Ν. Αρκαδίας. Περιλαμβάνει μια μόνο περιοχή, που έχει ενταχθεί στο μητρώο προστατευόμενων περιοχών της λεκάνης απορροής Οροπεδίου Τρίπολης. Eυπρόσβλητες Περιοχές: Στη λεκάνη του Οροπεδίου Τρίπολης δεν υπάρχουν σχετικές περιοχές με βάση τα υφιστάμενα δεδομένα χημικών αναλύσεων. Έχουν παρατηρηθεί τοπικές υπερβάσεις της τιμής κατωφλίου των 50mg/l ή και του 75% της τιμής αυτής) για τα νιτρικά (ΝΟ 3 ), που αποδίδονται σε καλλιέργειες. Τα φαινόμενα αυτά υποδηλώνουν πιέσεις στα υπόγεια ΥΣ που πρέπει να παρακολουθηθούν. Προστατευόμενες φυσικές περιοχές: Στην λεκάνη απορροής Οροπεδίου Τρίπολης υπάρχει μία προστατευόμενη περιοχή. Πρόκειται για τη Λίμνη Τάκα (GR ). (Κωδικός ΥΣ GR0330L H, Τύπος ΥΣ Λιμναίος, Είδος προστασίας SCI). Λεκάνη απορροής ρεμάτων Αργολικού Κόλπου (GR31): Στη λεκάνη απορροής ρεμάτων Αργολικού Κόλπου, υπάρχουν 129 προστατευόμενες περιοχές. 105

55 Υδατικά συστήματα υδροληψίας: Στην κατηγορία αυτή ανήκουν όλα τα επιφανειακά και υπόγεια συστήματα τα οποία τηρούν τους όρους ένταξης τους στο μητρώο. Στον πίνακα στη συνέχεια παρουσιάζονται τα σχετικά συστήματα, οι απολήψεις που γίνονται σ αυτά και οι χρήστες συγκεκριμένων πόρων. Κωδικός συστήματος Όνομα Συστήματος GR ΥΣ Αν Αρκαδίας- Δυτικής Αργολίδας GR ΥΣ Τροιζηνίας Τύπος Απολήψιμη Χρήστες συστήματος ποσότητα για ύδρευση (εκ.μ3/έτος) Υπόγειο 9 ΔΕ Β. Κυνουρίας, Φαλάνθου, Λυρκείας, Νεμέας, Κουτσοπόδιου, Άργους, Ασίνης, Λέρνας, Ναυπλίων, Μαντινείας, Τριπόλεως, Σπετσών Υπόγειο 1,1 ΔΕ Τροιζινίας, Μεθάνων, Πόρου, Ύδρας Από τα υπό προστασία ΥΣ υδροληψίας, το ΥΣ GR (ΥΣ Τροιζηνίας) είναι σε κίνδυνο να μην επιτύχει τους περιβαλλοντικούς στόχους μέχρι το Υδρόβια είδη οικονομικής σημασίας: Στην περιοχή της λεκάνης απορροής καταγράφονται τρεις μονάδες υδατοκαλλιέργειας σε 2 παράκτια και 1 μεταβατικό ΥΣ. Στον Πίνακα στη συνέχεια παρουσιάζονται υπό προστασία ΥΣ με υδρόβια είδη οικονομικής σημασίας, τα οποία είτε είναι σε κίνδυνο ή είναι άγνωστο αν κινδυνεύουν τους περιβαλλοντικούς στόχους μέχρι το Κωδικός ΥΣ Όνομα ΥΣ Είδος Παρατηρήσεις για το Σε κίνδυνο καθεστώς Προστασίας 1 GR0331C000 Αργολικός Παράκτιο 21 μονάδες Άγνωστο 1N Κόλπος ιχθυοκαλλιέργειας 2 GR0331C000 Αν Ακτές Παράκτιο 2 μονάδες ιχθυοκαλλιέργειας 5N Πελοποννήσου 3 GR0331T000 2N Λιμνοθάλασσα θερμησίας Μεταβατικό 1 μονάδα ιχθυοκαλλιέργειας Ναι Οι μονάδες που βρίσκονται στον Αργολικό κόλπο, ανήκουν στις Π.Α.Υ. Βούρλια -Ορμος Κορακιάς και Νήσος Πλατεία σύμφωνα με το Πίνακα 1 του Παραρτήματος του Ειδικού πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού για τις υδατοκαλλιέργειες. Οι μονάδες που βρίσκονται στις Ανατολικές Ακτές Πελοποννήοου εντάσσονται στην Π.Α.Υ. Ακτών Αρκαδίας. Ύδατα αναψυχής : Τα ύδατα αναψυχής ελέγχονται σε 98 θέσεις. Αριθμός θέσεων Κωδικός & Ονομασία ΥΣ ελέγχου GR0331C0001N ΑΡΓΟΛΙΚΟΣ ΚΟΛΠΟΣ 49 GR0331C0006N ΑΚΤΕΣ ΕΛΑΦΟΝΗΣΟΥ 3 GR0331C0005N AΝΑΤ. ΑΚΤΕΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ 14 GR0331C0009N ΑΝΑΤ. ΑΚΤΕΣ ΚΥΘΗΡΩΝ 10 GR0331C0002N ΔΙΑΥΛΟΣ ΎΔΡΑΣ - ΔΟΚΟΥ ΣΠΕΤΣΩΝ

56 Σε σχέση με τα υπό προστασία ΥΣ υδάτων αναψυχής, τα οποία είναι σε κίνδυνο ή είναι άγνωστο αν κινδυνεύουν να μην επιτύχουν τους περιβαλλοντικούς στόχους μέχρι το 2015 επισημαίνεται ότι : Κωδικός ΥΣ Τύπος ΥΣ Σε GR0331C0001N Παράκτιο Ναι κίνδυνο GR0331C0002N Παράκτιο Άγνωστο Ευαίσθητες περιοχές: Στη ΛΑΠ Ρεμάτων Αργολικού Κόλπου, δεν υπάρχουν ευαίσθητες σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία. Ευπρόσβλητες Περιοχές: Εντός των ορίων της υπό μελέτη ΛΑΠ, βρίσκεται η περιοχή του Αργολικού πεδίου, η οποία έχει χαρακτηριστεί ως ευπρόσβλητη σε νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης ζώνη, σύμφωνα με την ΚΥΑ 19652/1906/1999 (ΦΕΚ Β 1575/ ). Η έκταση της ευπρόσβλητης περιοχής ανέρχεται σε ha και είναι το 8% της Λεκάνης Απορροής των Ρεμάτων του Αργολικού Πεδίου. Περιλαμβάνει τμήματα των Δήμων Αργους Μυκηνών, Επιδαύρου,Κορινθίων, Ναυπλιέων και Νεμέας. Για τη περιοχή αυτή έχει θεσμοθετηθεί Πρόγραμμα Δράσης σύμφωνα με την ΚΥΑ οικ /2519 (ΦΕΚ B 1196/ ), στο οποίο αναφέρονται οι γενικές κατευθύνσεις του προγράμματος δράσης, η παρακολούθησή του και οι υποχρεώσεις των παραγωγών λαμβάνοντας μέτρα περιορισμού της νιτρορρύπανσης. Με βάση τα υφιστάμενα δεδομένα χημικών αναλύσεων, παρατηρούνται σε πολλά συστήματα κυρίως των κοκκωδών σχηματισμών, υπερβάσεις της τιμής κατωφλίου των 50mg/l ή και του 75% της τιμής αυτής για τα νιτρικά (ΝΟ 3 ). Οι υπερβάσεις συνδέονται με πιέσεις κυρίως καλλιεργειών. Η πλέον χαρακτηριστική περίπτωση είναι στο Λεωνίδιο Αρκαδίας. Τα υπόγεια υδατικά συστήματα που τμήμα τους ή στο σύνολο τους βρίσκονται εντός της ευπρόσβλητης περιοχής, καθώς επίσης και η πληροφορία για το αν είναι σε κίνδυνο ή είναι άγνωστο αν κινδυνεύουν να μην επιτύχουν τους περιβαλλοντικούς στόχους μέχρι το 2015, δίδονται στη συνέχεια. Πίνακας 6-36 Υδατικά συστήματα που σχετίζονται με την ευπρόσβλητη περιοχή του Αργολικού πεδίου α/α Κωδικός ΥΣ Όνομα ΥΣ Τύπος ΥΣ 1 GR Σύστημα Αργολικού πεδίου Υπόγειο Ναι 2 GR Σύστημα Αραχναίου Υπόγειο Όχι 3 GR Σύστημα Μαυροβουνίου Διδύμων Υπόγειο Ναι 4 GR Σύστημα Αν. Αρκαδίας Δυτ. Αργολίδας Υπόγειο Όχι 5 GR0331R H Ίναχος Π. Ποτάμιο Ναι 6 GR0331R H Ίναχος Π. Ποτάμιο Ναι 7 GR0331R N Ξεριάς Π. Ποτάμιο Ναι 8 GR0331R H Ξεριάς Π. Ποτάμιο Ναι 9 GR0331R H Δερβένι Ρ. Ποτάμιο Ναι 10 GR0331R H Ίναχος Π. Ποτάμιο Ναι 11 GR0331R N Ίναχος Π. Ποτάμιο Ναι 12 GR0331R N Δερβένι Ρ. Ποτάμιο Ναι 107

57 Προστατευόμενες φυσικές περιοχές : Στην λεκάνη απορροής ρεμάτων Αργολικού Κόλπου (GR31), υπάρχουν συνολικά δεκαπέντε (15) προστατευόμενες φυσικές περιοχές. Στον πίνακα που ακολουθεί, παρουσιάζονται ανά κατηγορία οι προστατευόμενες φυσικές περιοχές της ΛΑΠ Αργολικού Κόλπου. Πίνακας 6-37 Συσχέτιση φυσικών προστατευόμενων περιοχών με ΥΣ Κωδ Περιοχής Είδος Κωδικός ΥΣ Όνομα ΥΣ Τυπος Προστασίας Προστασίας 1 GR0331R A ΜΑΡΙΟΡΡΕΜΑ Ρ Ποτάμιο GR SCI 2 GR0331R H ΜΑΡΙΟΡΡΕΜΑ Ρ Ποτάμιο GR ,GR SCI 3 GR0331R H ΜΑΡΙΟΡΡΕΜΑ Ρ Ποτάμιο GR SCI 4 GR0331R N ΜΑΡΙΟΡΡΕΜΑ Ρ Ποτάμιο GR SCI 5 GR0331R N ΔΑΦΝΩΝ Ρ Ποτάμιο GR SCI 6 GR0331R H ΔΑΦΝΩΝ Ρ Ποτάμιο GR CORINE 7 GR0331R N ΔΑΦΝΩΝ Ρ Ποτάμιο GR CORINE 8 GR0331R N ΒΡΑΣΙΑΤΗΣ Ρ Ποτάμιο GR CORINE 9 GR0331R N ΤΑΝΟΣ Π Ποτάμιο GR CORINE 10 GR0331R N ΙΝΑΧΟΣ Π Ποτάμιο GR CORINE 11 GR0331R N ΡΑΔΟΣ Π Ποτάμιο A CORINE ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑ ΔΡΕΠΑΝΟΥ 12 GR0331T0001N ΑΣΙΝΗΣ Μεταβατικό A CORINE 13 GR0331T0002N ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑ ΘΕΡΜΗΣΙΑΣ Μεταβατικό A CORINE ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑ 14 GR0331T0003N ΣΤΡΟΓΓΥΛΗΣ ΛΙΜΝΗΣ Μεταβατικό GR SCI ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑ ΒΙΒΑΡΙ GR , 15 GR0331T0004N (ΔΕΛΤΑ ΕΥΡΩΤΑ) Μεταβατικό GR SCI,SPA SCI, 16 GR0331T0005N ΥΔΡΟΒΙΟΤΟΠΟΣ ΜΟΥΣΤΟΥ Μεταβατικό GR ,A CORINE 17 GR0331C0009N ΑΝΑΤ. ΑΚΤΕΣ ΚΥΘΗΡΩΝ Παράκτιο GR SCI 18 GR0331C0011N ΑΚΤΕΣ ΑΝΤΙ ΚΥΘΗΡΩΝ Παράκτιο GR SCI Στον πίνακα που ακολουθεί, παρουσιάζονται τα ΥΣ που σχετίζονται με τις προστατευόμενες φυσικές περιοχές, τα οποία είναι σε κίνδυνο ή είναι άγνωστο αν κινδυνεύουν να μην επιτύχουν τους περιβαλλοντικούς στόχους μέχρι το Πίνακας 6-38 Κατάσταση υδατικών συστημάτων προστατευόμενων φυσικών περιοχών α/α Κωδικός Τύπος Σε κίνδυνο 1 GR0331R A Ποτάμιο Ναι 2 GR0331R H Ποτάμιο Ναι 3 GR0331R H Ποτάμιο Ναι 4 GR0331R N Ποτάμιο Ναι 5 GR0331R N Ποτάμιο Ναι 6 GR0331R H Ποτάμιο Ναι 7 GR0331R N Ποτάμιο Ναι 8 GR0331R N Ποτάμιο Ναι 9 GR0331T0004N Μεταβατικό Ναι 10 GR0331R N Ποτάμιο Άγνωστο 11 GR0331T0001N Μεταβατικό Άγνωστο 12 GR0331T0002N Μεταβατικό Άγνωστο 13 GR0331T0003N Μεταβατικό Άγνωστο 14 GR0331T0005N Μεταβατικό Άγνωστο 108

58 Οι φυσικές περιοχές οι οποίες τελούν υπό καθεστώς προστασίας και οι οποίες σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με την ύπαρξη ύδατος ή/και με την ποιότητά του είναι οι ακόλουθες: Περιοχή Οικοανάπτυξης Όρους Πάρνωνα και Υγροτόπου Μουστού GR Λιμνοθάλασσα Μουστού (ΤΚΣ) GR Μονή Έλωνας και Χαράδρα Λεωνιδίου (ΤΚΣ) GR Περιοχή Νεάπολης και Νήσος Ελαφόνησος (ΤΚΣ) GR Νησίδες Κυθήρων: Πρασσονήσι, Δραγονέρα, Αντριδραγονέρα (ΤΚΣ) GR Αντικύθηρα Πρασσονήσι και Λαγουβάρδος (ΤΚΣ) GR Εκβολές Ευρώτα (ΤΚΣ) GR Υγρότοποι Εκβολών Ευρώτα (ΖΕΠ) A Έλος χωριού Καντιά A Υγρότοποι κόλπου Τολού, Ναύπλιο A Λιμνοθάλασσα Δρέπανου, Ναύπλιο A Υγρότοποι Ερμιονίδας A Υγρότοπος Μετόχι, Ερμιονίδας A Λιμνοθάλασσες Θερμησίας A Υγρότοπος Μουστού, Άστρος Λεκάνη απορροής ρεμάτων ποταμού Ευρώτα (GR33): Στην λεκάνη απορροής υφίστανται 42 περιοχές. 109

59 Υδατικά συστήματα υδροληψίας: Στην κατηγορία αυτή ανήκουν όλα τα επιφανειακά και υπόγεια συστήματα τα οποία τηρούν τους όρους ένταξης τους στο μητρώο. Στον πίνακα στη συνέχεια, παρουσιάζονται τα σχετικά συστήματα, οι απολήψεις που γίνονται σ αυτά και οι χρήστες συγκεκριμένων πόρων. Επισημαίνεται ότι δεν υφίστανται υπό προστασία ΥΣ υδροληψίας τα οποία να είναι σε κίνδυνο ή να είναι άγνωστο αν κινδυνεύουν να μην επιτύχουν τους περιβαλλοντικούς στόχους μέχρι το Κωδικός ΥΣ Όνομα ΥΣ GR GR Σύστημα Σκάλας Σύστημα Ανατ. Ταϋγέτου - Αγ. Μαρίνας Τύπος Υπόγειο Υπόγειο Απολήψιμη Ποσότητα για ύδρευση (εκ.μ3/έτος) Χρήστες 0,7 Δ.Ε. Σκάλας 3,0 Δ.Ε. Οιτύλου, Αν. Μάνης, Γυθείου, Σμύνους, Μυστρά, Σπαρτιατών, Φάριδος Υδρόβια είδη οικονομικής σημασίας: Στην περιοχή της λεκάνης απορροής του Ευρώτα ποταμού καταγράφεται μία μονάδα ιχθυοκαλλιέργειας σε ποτάμιο ΥΣ του Ευρώτα (ρέμα Κάρδαρη). Πίνακας 6-37 Υδατικά Συστήματα στα οποία συναντώνται υδρόβια είδη οικονομικής σημασίας & κατάσταση τους Κωδικός ΥΣ Όνομα ΥΣ Είδος Παρατηρήσεις για το Σε κίνδυνο καθεστώς Προστασίας GR0333R N ΚΑΡΔΑΡΗ Ρ. Ποτάμιο Ιχθυοκαλλιέργεια Ναι Ύδατα αναψυχής : Τα ύδατα αναψυχής ελέγχονται σε 27 θέσεις. Αριθμός θέσεων Κωδικός & Ονομασία ΥΣ ελέγχου GR0333C0008N ΑΚ.ΤΑΙΝΑΡΟ-ΛΑΚΩΝΙΚΟΣ ΚΟΛΠΟΣ 7 GR0333C0007N ΑΚΤΕΣ ΛΑΚΩΝΙΚΟΥ ΚΟΛΠΟΥ 20 Σύνολο 27 Σε σχέση με τα υπό προστασία ΥΣ υδάτων αναψυχής, τα οποία είναι σε κίνδυνο ή είναι άγνωστο αν κινδυνεύουν να μην επιτύχουν τους περιβαλλοντικούς στόχους μέχρι το 2015, επισημαίνεται ότι : Κωδικός ΥΣ Τύπος ΥΣ Σε κίνδυνο GR0333C0007N Παράκτιο Άγνωστο Επιπλέον και όσον φορά στα μη θεσμοθετημένα ύδατα αναψυχής, επισημαίνεται πως στη λεκάνη απορροής του Ευρώτα, πολλοί φίλοι του ποταμίσιου κανόε επιδίδονται στο προσφιλές τους σπορ από τον Ιανουάριο έως τον Απρίλιο. Ο ποταμός Ευρώτας είναι βατός στον επισκέπτη σε πολλά σημεία. Το χειμώνα, όταν έχει αρκετό νερό, μπορεί κανείς να βρει πρόσβαση τόσο στην περιοχή της Βορδόνιας, όσο και στην περιοχή του Πυρί. Ευαίσθητες περιοχές : Στη ΛΑΠ Ποταμού Ευρώτα δεν υπάρχουν ευαίσθητες σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία. Ευπρόσβλητες Περιοχές : Στη ΛΑΠ ποταμού Ευρώτα δεν υπάρχουν ευπρόσβλητες περιοχές σύμφωνα με την κείμενη Νομοθεσία. - Στην περιοχή κατάντη της Σπάρτης παρατηρείται υπέρβαση του ορίου των 50 mg/lt σε μία θέση δειγματοληψίας, η οποία οφείλεται στην επέκταση του αστικού ιστού 110

60 καθώς και στην ύπαρξη βιομηχανικών μονάδων στην περιοχή. Χρειάζεται περαιτέρω διερεύνηση της προέλευσης των νιτρικών ιόντων και νέα αξιολόγηση της κατάστασης των υπογείων υδάτων στην περιοχή. - Στον κάμπο Έλους -Σκάλας παρατηρείται μικρή επιβάρυνση των υπόγειων υδάτων. Στην περιοχή παρατηρείται πτωτική τάση της περιεκτικότητας των νιτρικών (στοιχεία ΕΓΥ 2008) και κατ αρχήν δεν δικαιολογείται η ένταξη της περιοχής στις ευπρόσβλητες ζώνες. - Σε κάποια από τα υπόγεια υδατικά συστήματα παρατηρείται, με βάση τα υφιστάμενα δεδομένα χημικών αναλύσεων, υπέρβαση της τιμής κατωφλίου των 50mg/l ή και του 75% της τιμής αυτής. Οι τοπικές αυτές υπερβάσεις δεν είναι μεν εκτεταμένες και συνδέονται με πιέσεις κυρίως καλλιεργειών, υποδηλούν όμως πιέσεις στο υπόγειο σύστημα και διάγνωση τάσεων που θα πρέπει να προσεχθούν στο μέλλον ώστε να μην γενικευτούν. Τα υπόγεια υδατικά συστήματα που παρατηρούνται τοπικές υπερβάσεις στα νιτρικά είναι: - GR Σύστημα Γερακίου - Γκοριτσάς - GR Σύστημα Έλους - Βασιλοποτάμου - GR Σύστημα Σκάλας - GR Σύστημα π. Βαρδούνια (π. Πλατύ) - GR Σύστημα Ευρώτα - GR Σύστημα Ζορού Σελλασίας - GR Σύστημα Πελλάνας Σκορτσινού Προστατευόμενες φυσικές περιοχές : Στην λεκάνη απορροής ποταμού Ευρώτα (GR33) υπάρχουν συνολικά δύο (2) προστατευόμενες φυσικές περιοχές. Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται ανά κατηγορία οι προστατευόμενες φυσικές περιοχές. Πίνακας 6-39 Συσχέτιση φυσικών προστατευόμενων περιοχών με ΥΣ Κωδικός ΥΣ Όνομα Τύπος Κωδικός Περιοχής Προστασίας Είδος Προστασίας GR , GR0333R A ΕΥΡΩΤΑΣ Π. Ποτάμιο GR SCI, SPA GR0333R N ΕΥΡΩΤΑΣ Π. Ποτάμιο GR SCI GR0333R N ΓΕΡΑΚΑΡΗ Ρ. Ποτάμιο GR SPA GR0333R N ΡΑΣΙΝΑ Ρ. GR , Ποτάμιο GR SCI, SPA GR0333R N ΡΑΣΙΝΑ Ρ. GR , Ποτάμιο GR SCI, SPA GR , GR0333R N ΚΑΚΑΡΗ Ρ. Ποτάμιο GR SCI, SPA GR , GR0333R N ΚΑΛΥΒΕΣ Ρ. Ποτάμιο GR SCI, SPA GR0333R N ΚΑΛΥΒΕΣ Ρ. GR , Ποτάμιο GR SCI, SPA ΜΑΓΟΥΛΙΤΣΑ GR , GR0333R N Ρ. Ποτάμιο GR SCI, SPA GR0333R N ΜΑΓΟΥΛΙΤΣΑ Ρ. Ποτάμιο GR SCI, SPA GR0333R N ΣΟΦΡΩΝΗ Ρ. Ποτάμιο GR SCI GR0333R N ΣΟΦΡΩΝΗ Ρ. Ποτάμιο GR SCI ΑΡΑΧΩΒΙΤΙΚΟ GR0333R N Ρ. Ποτάμιο GR SCI GR0333R N ΟΙΝΟΥΣ Π. Ποτάμιο GR SCI 111

61 Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται τα ΥΣ που σχετίζονται με προστατευόμενες φυσικές περιοχές, τα οποία είναι σε κίνδυνο ή είναι άγνωστο αν κινδυνεύουν να μην επιτύχουν τους περιβαλλοντικούς στόχους μέχρι το Πίνακας 6-40 Κατάσταση υδατικών συστημάτων προστατευόμενων φυσικών περιοχών Σε α/α Κωδικός ΥΣ κίνδυνο 1 GR0333R A Ποτάμιο Ναι 2 GR0333R N Ποτάμιο Ναι Οι φυσικές περιοχές οι οποίες τελούν υπό καθεστώς προστασίας και οι οποίες σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με την ύπαρξη ύδατος ή/και με την ποιότητά του είναι οι ακόλουθες: - GR Εκβολές Ευρώτα (ΤΚΣ) - GR Υγρότοποι Εκβολών Ευρώτα (ΖΕΠ) Επισημαίνεται δε, πως στην ευρύτερη περιοχή της λεκάνης υφίσταται ο «Φορέας Διαχείρισης Όρους Πάρνωνα και Υγροτόπου Μουστού» ο οποίος είναι αρμόδιος για τη διατήρηση, την προστασία και τη διαχείριση της προστατευόμενης περιοχής του Όρους Πάρνωνα και Υγροτόπου Μουστού, ενώ λειτουργεί και το Οικολογικό Πάρκο Πάρνωνα. Στη λεκάνη απορροής του ποταμού Ευρώτα, περιλαμβάνεται το χερσαίο τμήμα του πάρκου που αφορά στον ορεινό όγκο του ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ ΣΤΗΝ ΑΜΕΣΗ ΚΑΙ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ Κύριες πηγές ρύπανσης στην άμεση και ευρύτερη περιοχή Η ατμοσφαιρική ρύπανση στην Ελλάδα οφείλεται κυρίως σε βιομηχανικές δραστηριότητες, στην κίνηση οχημάτων, σε αστικές δραστηριότητες (χρήση κεντρικών θερμάνσεων, κ.λπ.) και σε μικρότερο βαθμό σε γεωργικές δραστηριότητες. Ειδικότερα, η ποιότητα του ατμοσφαιρικού περιβάλλοντος της περιοχής της Περιφέρειας Πελοποννήσου επηρεάζεται κατά κύριο λόγω από τη βιομηχανική δραστηριότητα και εντοπίζεται κυρίως στις λιγνιτικές μονάδες της ΔΕΗ στην περιοχή της Μεγαλόπολης, και των εγκαταστάσεων διύλισης πετρελαίου στην Κόρινθο. Πρόσθετη επιβάρυνση (χωρίς όμως να είναι σημαντική), εντοπίζεται και από την αστική ρύπανση και αφορά τις πυκνοκατοικημένες αστικές περιοχές, με κύριες πηγές την κυκλοφορία των οχημάτων και, κατά δεύτερο λόγο, τη λειτουργία της κεντρικής θέρμανσης. Επιπλέον εκτιμάται ότι επιπρόσθετος παράγοντας επηρεασμού της ποιότητας του ατμοσφαιρικού περιβάλλοντος είναι και οι γεωργικές καλλιέργειες. Οι βασικοί ρύποι που εκπέμπονται στην ατμόσφαιρα από τις προαναφερθείσες δραστηριότητες είναι οι εξής: Σωματίδια και σκόνες που εκπέμπονται στην ατμόσφαιρα από τις διάφορες εργασίες αναμόχλευσης του εδάφους Μονοξείδιο του άνθρακα (CO), υδρογονάνθρακες (HxCy) και πτητικές οργανικές ενώσεις (VOCs) που προκύπτουν από ατελή καύση κυρίως πετρελαιοειδών από τα αγροτικά μηχανήματα Διοξείδιο του θείου (SO 2 ), που οφείλεται κυρίως στην παρουσία θείου στο πετρέλαιο και σε άλλα καύσιμα Ρύπανση από συστήματα μεταφορών Τα λιμάνια και τα αεροδρόμια της Περιφέρειας Πελοποννήσου, δεν αποτελούν σημαντικές πηγές επιβάρυνσης στις περιοχές εγκατάστασης τους. Το σιδηροδρομικό δίκτυο της 112

62 Πελοποννήσου δεν διαθέτει ηλεκτροκίνηση, αλλά λόγω της υπολειτουργίας του, οι εκπομπές ρύπων από τις ντιζελομηχανές είναι αμελητέες Οι εκπομπές ρύπων από τα συστήματα μεταφορών είναι σημαντικότερες στο κύριο οδικό δίκτυο των πόλεων, καθώς και στο κύριο υπεραστικό δίκτυο, που εξυπηρετεί τις μετακινήσεις μεταξύ αστικών και παραγωγικών κέντρων, καθώς και προς τους σημαντικούς τουριστικούς προορισμούς. Το εκπεμπόμενο ρυπαντικό φορτίο παρουσιάζει διακυμάνσεις ανάλογα με την κυκλοφορία. Παρά το γεγονός ότι υπάρχουν οδικά τμήματα που εξυπηρετούν σημαντικούς κυκλοφοριακούς φόρτους, λόγω των γενικά καλών συνθηκών διάχυσης και τη διέλευση εκτός οικιστικού ιστού, εκτιμάται ότι προβλήματα ατμοσφαιρικής ρύπανσης από την κυκλοφορία οχημάτων είναι περιορισμένης κλίμακας. Οι οδικοί άξονες που έχουν τη μεγαλύτερη κυκλοφορία είναι οι εθνικές οδοί Κόρινθος Πάτρα και Κόρινθος Τρίπολη- Καλαμάτα. Σημαντικά έργα βελτίωσης γίνονται στον πρώτο άξονα, ενώ στον δεύτερο έχουν σχεδόν ολοκληρωθεί τα έργα του αυτοκινητόδρομου «Μωρέας». Στοιχεία εκτιμήσεων ατμοσφαιρικής ρύπανσης αποτελούν τμήμα περιβαλλοντικών μελετών για τα έργα αυτά. Δίκτυο καταγραφής προβλέπεται στον αυτοκινητόδρομο «Μωρέα» που αποτελείται από 5 μόνιμους σταθμούς. Ρύπανση σε αστικές περιοχές Η ποιότητα της ατμόσφαιρας στις οικιστικές περιοχές της περιφέρειας γενικά θεωρείται ότι δεν είναι επιβαρυμένη, διότι τόσο οι πηγές ρύπων δεν είναι ιδιαίτερα σημαντικές, όσο και οι συνθήκες διάχυσης είναι καλές. Επιρροή από μεταφερόμενη ρύπανση δέχονται περιοχές κοντά στις εγκαταστάσεις της ΔΕΗ στη Μεγαλόπολη και τα διυλιστήρια Κορίνθου. Ρύπανση από βιομηχανική δραστηριότητα Σε ότι αφορά στη βιομηχανική ρύπανση, αυτή εντοπίζεται κατά κύριο λόγο σε περιοχές όπου λειτουργούν σταθμοί για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, διυλιστήρια και σε περιοχές όπου λειτουργούν μεγάλες βιομηχανικές μονάδες (μεμονωμένες ή συγκεντρωμένες). Στις βιομηχανικές περιοχές η επιρροή στην ποιότητα της ατμόσφαιρας διαμορφώνεται με βάση το είδος των παραγωγικών δραστηριοτήτων, την τεχνολογία που χρησιμοποιούν και το μέγεθος των παραγόμενων αγαθών/ υπηρεσιών. 113

63 (ι) Παραγωγή ενέργειας εγκαταστάσεις ΔΕΗ Μεγαλόπολης Στην περιοχή της Μεγαλόπολης λειτουργεί σταθμός παραγωγής ενέργειας από λιγνίτη. Επίσης στην περιοχή γίνεται εξόρυξη λιγνίτη που τροφοδοτεί τις εγκατατσάσεις της ΔΕΗ. Οι μονάδες παραγωγής αποτελούνται από τον ΑΗΣ Μεγαλόπολης Α με εγκατεστημένη ισχύ 550MW (2 μονάδες x 125MW + 1 μονάδα 300MW) και τον ΑΗΣ Μεγαλόπολης Β ισχύος 300 MW. Στη λεκάνη Μεγαλοπολης διακρίνονται τρία λιγνιτικά κοιτάσματα, πιθανόν λόγω της ύπαρξης τριών ανεξάρτητων λιμνών, με διαφορετικά φυσικοχημικά χαρακτηριστικά. Τα κοιτάσματα αυτά είναι: Χωρέμι - Μαραθούσα (ολικό βάθος 140μ.), Θωκνία - Κυπαρίσσια (ολικό βάθος μ.) και Καρύταινας (ολικό βάθος 45 μ.). Το πάχος των λιγνιτικών στρωμάτων κυμαίνεται απο λίγα εκατοστά έως 5 μέτρα. Στο Λιγνιτωρυχείο υπάρχουν σήμερα 10 καδοφόροι εκσκαφείς, 6 αποθέτες αγόνων, 3 αποθέτες λιγνίτη,43 km ταινιόδρομοι (με πλάτος 1,2-1,6 μέτρα) και περίπου 330 δηζελοκίνητα μηχανήματα. Η μέση θερμογόνος δύναμη του λιγνίτη ανέρχεται σε kcal/kg. Το 2008 η παραγωγή λιγνίτη ανήλθε σε 13,207 εκ. τόνους. Οι εκπομπές από τις εγκαταστάσεις παραγωγής ενέργειας της ΔΕΗ αφορούν κυρίως το διοξείδιο του θείου (SO 2 ), τα οξείδια του αζώτου (NO X ) και τα σωματίδια σκόνης. Η ΔΕΗ εργάζεται συνεχώς για τον περιορισμό των εκπομπών στον αέρα από τις δραστηριότητές της. Οι δράσεις για τη μείωση των εκπομπών συμβατικών ρύπων μέχρι το 2015 στοχεύουν στη μείωση των εκπομπών από τους θερμικούς Σταθμούς SO 2 και των εκπομπών NOx, συμβάλλοντας στην προσπάθεια της Χώρας για την επίτευξη των στόχων που απορρέουν από διεθνείς Συμβάσεις και Πρωτόκολλα (Εθνικό Σχέδιο Μείωσης Εκπομπών - ΕΣΜΕ, Οδηγία 2001/80). Οι εκπομπές SO 2, NOx και σωματιδίων ανά kwh παραγόμενης ενέργειας από σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της ΔΕΗ έχουν μειωθεί ακόμη περισσότερο, ως αποτέλεσμα του βελτιωμένου καθαρισμού των καυσαερίων. Μείωση εκπομπών διοξειδίου του θείου (SO 2 ) με κατασκευή και λειτουργία συγκροτημάτων αποθείωσης των καυσαερίων σε μονάδες στις οποίες, λόγω της ποιότητας καυσίμου, οι εκπομπές διοξειδίου του θείου ήταν υψηλές. Ήδη λειτουργούν τρία τέτοια συγκροτήματα: στη Μονάδα IV του ΑΗΣ Μεγαλόπολης Β & στη Μονάδας ΙΙΙ του ΑΗΣ Μεγαλόπολης Α. Για τη μείωση των εκπομπών σωματιδίων από τους λιγνιτικούς σταθμούς της, η Επιχείρηση υλοποίησε σημαντικές δράσεις και προγράμματα τα οποία περιλαμβάνουν αντικατάσταση, αναβάθμιση και προσθήκη νέων ηλεκτροστατικών φίλτρων (Η/Φ) τέφρας υπερσύγχρονης τεχνολογίας, υψηλού βαθμού απόδοσης, λαμβάνοντας υπ' όψη τις διατάξεις της Οδηγίας IPPC, για την Ολοκληρωμένη Πρόληψη και τον Έλεγχο της Ρύπανσης, καθώς και το εγχειρίδιο Βέλτιστων Διαθέσιμων Τεχνικών για τις μεγάλες εγκαταστάσεις καύσης τα Η/Φ τέφρας και λιγνίτη της Μονάδας ΙΙΙ του ΑΗΣ Μεγαλόπολης Α. 114

64 Οι εκπομπές από τις εργασίες στα λιγνιτικά πεδία αφορούν κυρίως τα σωματίδια σκόνης. Η ΔΕΗ εργάζεται συνεχώς για τον περιορισμό των εκπομπών στον αέρα από τις δραστηριότητές εκσκαφής και μεταφοράς λιγνίτη. Όσον αφορά τα πεδία στα οποία έχει ολοκληρωθεί η εξόρυξη λιγνίτη, η ΔΕΗ συμμετέχοντας ενεργά και στην προστασία της χλωρίδας και της πανίδας - στοχεύοντας και στη διατήρηση ή την ανάπτυξη των περιβαλλοντικών αξιών - έχει προβεί στην αποκατάσταση των περιοχών σε σημαντικό βαθμό, με δημιουργία αγροτικών εκμεταλλεύσεων, φυτεύσεων, μικρών τεχνητών υγροβιοτόπων, κλπ. Έτσι αντιμετωπίζεται η έκλυση σκόνης από ανενεργά πεδία και παράλληλα η εγκατάσταση φυτεύσεων λειτουργεί ως φίλτρο απορρόφησης ρύπων και συγκράτησης σκόνης. Δίκτυο παρακολούθησης ποιότητας ατμόσφαιρας στις εγκαταστάσεις της ΔΕΗ στη Μεγαλόπολη Για τον έλεγχο της ποιότητας της ατμόσφαιρας στην ευρύτερη περιοχή λειτουργίας των Σταθμών Παραγωγής, η ΔΕΗ ξεκίνησε από το 1975 συστηματικές μετρήσεις και τήρηση έντυπου αρχείου των βασικών μετρούμενων ατμοσφαιρικών ρύπων και μετεωρολογικών παραμέτρων με δίκτυα σταθμών μέτρησης εξοπλισμένων με ημιαυτόματους αναλυτές. Το 1997 άρχισε ο σταδιακός εκσυγχρονισμός των λειτουργούντων δικτύων σταθμών μέτρησης ποιότητας ατμόσφαιρας και μετεωρολογικών παραμέτρων με αυτόματους ηλεκτρονικούς αναλυτές και μετεωρολογικούς αισθητήρες, με Η/Υ για την αυτόματη συλλογή και καταγραφή των στοιχείων σε συνεχή βάση και διάταξη για τηλεμετάδοση τους σε καθορισμένους αποδέκτες. Σήμερα Λειτουργούν 3 σταθμοί μέτρησης ποιότητας της ατμόσφαιρας στο Διασυνδεδεμένο Σύστημα, που καταγράφουν τους ρύπους SO 2, NO X, PM 10. Με την ισχύουσα πλέον νομοθεσία, θα πρέπει να γίνεται και μέτρηση του ρύπου PM 2,5. Σύμφωνα με πληροφορίες από την υπηρεσία Περιβάλλοντος της Περιφέρειας, διαχρονικά έχει διαπιστωθεί σημαντική βελτίωση των συγκεντρώσεων ρύπων, κυρίως μετά την βελτίωση των υποδομών των εγκαταστάσεων και τη λειτουργία μονάδων αποθείωσης και την τοποθέτηση ηλεκτροσταστικών φίλτρων για τη συγκράτηση σωματιδίων. Εκπομπές ρύπων του θερμοκηπίου: Η ΔΕΗ συμμετέχει ενεργά στις προσπάθειες της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας για την αντιμετώπιση του προβλήματος της Κλιματικής Αλλαγής στο οποίο η μείωση των εκπομπών CO 2 αποτελεί θέμα πρωταρχικής σημασίας. Η Επιχείρηση έχει επιτύχει τη μείωση του μέσου συντελεστή εκπομπών CO 2 του συνολικού συστήματος ηλεκτροπαραγωγής της από 1,3 kg/kwh το 1990, σε 0,997 kg/kwh το 2009 (μείωση 23,3%). Προς αυτή την κατεύθυνση συνεχίζει με δράσεις που περιλαμβάνουν: ένταξη νέας ισχύος με ταυτόχρονη απόσυρση παλιών Μονάδων, αναβάθμιση και εκσυγχρονισμό των υφισταμένων εγκαταστάσεων και λειτουργία με βάση τις Βέλτιστες Διαθέσιμες Τεχνικές, εντατικότερη αξιοποίηση των ΑΠΕ, περαιτέρω ανάπτυξη και ορθολογική εκμετάλλευση του υδροδυναμικού της χώρας στην ηλεκτροπαραγωγή, προώθηση δράσεων εξοικονόμησης και ορθολογικής χρήσης ενέργειας, τόσο στην Παραγωγή, όσο και στη Ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας, όπως τηλεθέρμανση πόλεων, βελτίωση βαθμού απόδοσης θερμοηλεκτρικών Μονάδων, ορθολογική χρήση κλιματιστικών κ.α. Η μονάδα φυσικού αερίου που κατασκευάζεται στη Μεγαλόπολη καθώς και οι προγραμματιζόμενες λιγνιτικές έχουν την πρόβλεψη, όταν είναι ώριμη η τεχνολογία δέσμευσης CO 2 να εγκατασταθεί στις μονάδες αυτές. Υπάρχει συνεχής συνεργασία ΔΕΗ και ΙΤΕΣΚ, ΙΓΜΕ για τη μελέτη για την εκτίμηση της δυνατότητας και του κόστους δέσμευσης και αποθήκευσης CO 2 από μονάδες στερεών καυσίμων. 115

65 (ιι) Διυλιστήρια Στην Περιφέρεια Πελοποννήσου σημαντική είναι η επιρροή των διυλιστηρίων στην περιοχή των Αγ. Θεοδώρων. Βασική πρώτη ύλη στην όλη παραγωγική διαδικασία αποτελεί το αργό πετρέλαιο. Τα τελικά προϊόντα που παράγονται είναι υγραέρια, βενζίνη υψηλών οκτανίων, ντήζελ και μαζούτ. Επίσης χρησιμοποιείται σαν πρώτη ύλη μαζούτ από τη μονάδα ατμοσφαιρικής απόσταξης από το συγκρότημα FCC, εφ όσον είναι κατάλληλης ποιότητας, ή εισαγόμενο μαζούτ και παράγονται λιπαντικά. Οι επιμέρους μονάδες είναι : Μονάδες Ατμοσφαιρικής Απόσταξης (συνολικής δυναμικότητας βαρελιών ημερησίως) Συγκρότημα Υδρογονοπυρόλυσης (Hydrocracker). Η μονάδα συνέβαλε αποφασιστικά στη βελτίωση των περιβαλλοντικών όρων του Διυλιστηρίου καθόσον οι εκπομπές από το συγκρότημα Καταλυτικής Πυρόλυσης (FCC) μειώθηκαν σημαντικά Συγκρότημα καταλυτικής πυρόλυσης (FCC): Στην περιοχή των διυλιστηρίων είναι εγκατεστημένο και λειτουργεί σύστημα καταγραφής της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Οι εκπομπές μετριούνται άμεσα με αναλυτές και ένα κινητό σταθμό μέτρησης ρύπων στην ατμόσφαιρα. Κύριοι ρυπαντές όπως NOx, H 2 S, SO 2 υδρογονάνθρακες και ολικά αιωρούμενα στερεά καταγράφονται συνεχώς. Επιπλέον η κατεύθυνση ανέμου και η ταχύτητα, η θερμοκρασία και η υγρασία που καταγράφονται, δίνουν την ακριβή εικόνα της διασποράς των αερίων στην περιοχή που περιβάλλει το Διυλιστήριο. Στα διυλιστήρια γίνονται οι παρακάτω ενέργειες με στόχο την μείωση των εκπεμπόμενων ρύπων. - Καθαρισμός αερίου καυσίμου Τα αέρια που χρησιμοποιούνται ως καύσιμο στο Διυλιστήριο κατεργάζονται με αμίνη για την αφαίρεση του υδρόθειου και μείωση εκπομπών του SO 2 πριν την είσοδό τους στο σύστημα αερίου καυσίμου. Η απόδοση της διεργασίας είναι πάνω από 99%. Δύο μονάδες μετατροπής του θείου σε στερεό είναι εγκατεστημένες στο Διυλιστήριο, οι οποίες λειτουργούν με μοιρασμένο φορτίο. - Πυρσοί και καπνοδόχοι Δύο πυρσοί χρησιμοποιούνται ο πυρσός λιπαντικών, 80μ ύψους και ο πυρσός καυσίμων 100μ ύψους για ασφαλή και περιβαλλοντικά φιλικό έλεγχο των αποπιέσεων του εξοπλισμού, σε περιπτώσεις εκτάκτων καταστάσεων. Η διασπορά των καπναερίων από τις κύριες μονάδες στην ατμόσφαιρα επιτυγχάνεται μέσω κεντρικών καπνοδόχων περίπου 85μ. - Αύξηση της χρήσης αερίου καυσίμου Το Διυλιστήριο αυξάνει την χρήση αερίου καυσίμου και μειώνει την χρήση καυσίμου λαδιού με σκοπό να μειώσει τις άμεσες εκπομπές ρυπαντών (π.χ. εκπεμπόμενο SO 2 ). - Αύξηση της απόδοσης σε ενέργεια Το Διυλιστήριο βελτιστοποιεί την λειτουργία των φούρνων και λεβήτων με έλεγχο των κρίσιμων παραμέτρων ενώ γίνεται συνεχής παρακολούθηση της θερμοκρασίας και της συγκέντρωσης του οξυγόνου των καπναερίων για βελτιστοποίηση της καύσης. - Μείωση NOx Καυστήρες μειωμένων εκπομπών NOx είναι εγκατεστημένοι σε νέους φούρνους αλλά και στους παλιούς, όπου είναι εφικτή η αντικατάστασή τους, ώστε να μειώνεται η δημιουργία ΝΟx. - Μείωση διαφυγόντων εκπομπών Γίνεται ελαχιστοποίηση των διαφυγόντων εκπομπών εξοπλισμού μέσω ανίχνευσης των διαρροών και εν συνεχεία υλοποίησης προγραμμάτων επισκευής (LDAR) (μέθοδος ΕΡΑ 21). Όλα τα πτητικά προϊόντα αποθηκεύονται σε δεξαμενές με πλωτή οροφή ενώ η εξωτερική επιφάνεια βάφεται με ανοιχτά χρώματα ώστε να εμποδιστεί η υπερθέρμανση τους. Οι διαχωριστές με βαρύτητας ΑΡΙ στην μονάδα κατεργασίας υγρών αποβλήτων έχουν επίσης πλωτά σκέπαστρα. 116

66 (ιιι) Λοιπή βιομηχανική δραστηριότητα Εκτός από την παραγωγή ενέργειας και τα διυλιστήρια, πηγές βιομηχανικής ρύπανσης αποτελούν και οι βιομηχανικές μονάδες, οι οποίες κατά κύριο λόγο βρίσκονται συγκεντρωμένες κοντά στα μεγάλα αστικά κέντρα, μεμονωμένες ή σε οργανωμένους χώρους υποδοχής. Ρύπανση από δραστηριότητα του πρωτογενούς τομέα Μια επιπλέον πηγή ατμοσφαιρικής ρύπανσης, μικρότερης όμως έντασης, αποτελεί και η γεωργία. Οι εκπομπές από τη γεωργία θεωρούνται κυρίως ως διάχυτες (diffuse) πηγές ρύπανσης και προέρχονται κυρίως από τις εξής δραστηριότητες που έχουν σχέση με αυτήν: καύσεις στη γεωργία και δασοπονία διαχείριση της κοπριάς εντερικές ζυμώσεις στην κτηνοτροφία καύση αγροτικών αποβλήτων σε αγρούς Σε επίπεδο χώρας, σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία από την Ευρωπαϊκή Ένωση η Ελλάδα κατά το 2003 μεταξύ άλλων είχε εκπομπές από τις γεωργικές δραστηριότητες περί τους τόνους Μεθανίου (CH 4 ) σε ένα σύνολο τόννων όλης της Ευρωπαϊκής Ενωσης και τόνους CO 2 σε ένα σύνολο τόνων της ΕΕ (European Pollutant Release and Transfer Register E-PRTR Επίσης προβλήματα ρύπανσης στην ατμόσφαιρα από τη γεωργική δραστηριότητα ενδέχεται να παρουσιαστούν στις περιοχές όπου παρατηρείται αυξημένη χρήση παρασιτοκτόνων, με την έκλυση ή τη διάχυση του ψεκαστικού διαλύματος και τη μεταφορά τους από τον άνεμο σε απομακρυσμένες περιοχές. Για παράδειγμα, αυτό παρατηρείται στους χώρους εργασίας των καλλιεργητών (αποθήκες, θερμοκήπια, κλπ.), κατά τη διάρκεια των απεντομώσεων και τον έλεγχο των τρωκτικών, οπότε χρησιμοποιούνται ουσίες υπό μορφή αερίων ή ατμών. Οι χημικές ενώσεις που χρησιμοποιούνται στις περιπτώσεις αυτές είναι πολύ τοξικές Χαρτογράφηση ατμοσφαιρικής ρύπανσης Η ποιότητα της ατμόσφαιρας στην περιοχή μελέτης (Περιφέρεια Πελοποννήσου) έχει αποτυπωθεί στα πλαίσια του έργου «Εκτίμηση και χαρτογραφική απεικόνιση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στον ελλαδικό χώρο». Το έργο πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του ΕΠΠΕΡ, Γ ΚΠΣ και είχε στόχο τη δημιουργία συστήματος χαρτογραφικής αποτύπωσης της ρύπανσης, σύμφωνα με τις απαιτήσεις της Οδηγίας 96/62/ΕΕ και των θυγατρικών της, για την εκτίμηση και τη διαχείριση της ποιότητας του αέρα. Οι σχετικοί χάρτες απεικόνισης των επιπέδων ατμοσφαιρικής ρύπανσης στον ελλαδικό χώρο, οι οποίοι παρουσιάζονται στη συνέχεια, έγιναν με τη χρήση μοντέλων προσομοίωσης, σε κάνναβο 6x6 Κm και αφορούν στους ρύπους : διοξείδιο του θείου (SO 2 ), διοξείδιο του αζώτου (NO 2 ) σωματίδια με αεροδυναμική διάμετρο μικρότερη από 10μm (PM 10 ) όζον (O 3 ), μονοξείδιο άνθρακα(co) και Βενζόλιο Οι χαρακτηρισμοί του κάθε «κελιού» προέκυψαν από τη σύγκριση των εκτιμώμενων τιμών και των οριακών τιμών που ισχύουν το έτος Η απεικονιζόμενη συγκέντρωση κάθε ρύπου αναφέρεται στη χρονική περίοδο για την οποία έχει θεσπιστεί το όριο προστασίας της ανθρώπινης υγείας, όπως καθορίζεται στην Οδηγία 96/62/ΕΕ. Τα σχετικα σχεδια δίνονται στο παραρτημα. Στην ευρύτερη περιοχή της Περιφέρειας Πελοποννήσου, εκτιμάται ότι η ποιότητα του ατμοσφαιρικού περιβάλλοντος είναι αρκετά ικανοποιητική, με μικρά προβλήματα τοπικού χαρακτήρα να εμφανίζονται μόνο κατά τη διάρκεια της θερινής περιόδου ή κατά τη διάρκεια δυσμενών ατμοσφαιρικών και κλιματικών περιόδων. Η ποιότητα του ατμοσφαιρικού 117

67 περιβάλλοντος εντός της περιοχής, είναι αντίστοιχη με αυτή της ευρύτερης περιοχής, δεδομένου ότι οι αγροτικές δραστηριότητες υπερισχύουν Εκπομπές αερίων θερμοκηπίου στην Περιφέρεια Πελοποννήσου Αντίστοιχα με βάση τα συμπεράσματα για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού περιβάλλοντος που προέκυψαν από την ετήσια έκθεση του ΥΠΕΧΩΔΕ για την καταγραφή των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και άλλων αερίων 5 έγινε μια προσπάθεια αναγωγής 6 των εκτιμήσεων της έκθεσης από επίπεδο χώρας, σε επίπεδο Περιφέρειας. Τα αποτελέσματα των εκτιμήσεων για τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου ανά Νομό της Περιφέρειας παρουσιάζονται στον ακόλουθο πίνακα. Πίνακας 6-41 Εκτίμηση εκπομπών αερίων θερμοκηπίου (σε tn equiv CO 2 ) στην Περιφ. Πελοποννήσου (πηγή ΣΜΠΕ επικαιροποιημένου ΠΕΣΔΑ Περιφέρειας Πελοποννήσου ΕΠΕΜ ΑΕ 2010) Νομός ΑΡΓΟΛΙΔΑ ΑΡΚΑΔΙΑ ΚΟΡΙΝΘΙΑ ΛΑΚΩΝΙΑ ΜΕΣΣΗΝΙΑ ΣΥΝΟΛΟ ΕΝΕΡΓΕΙΑ Παραγωγή ενέργειας Μεταφορές Λοιπές πηγές ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΔΙΕΡΓΑΣΙΕΣ ΔΙΑΛΥΤΕΣ ΓΕΩΡΓΙΑ ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ ΔΑΣΟΚΟΜΙΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ Διάθεση Σ.Α. στο έδαφος Λοιπές πηγές ΣΥΝΟΛΟ % μείωση λόγω βλάστησης 5.46% 4.64% 4.87% 11.86% 5.77% 5.86% 5 ΥΠΕΧΩΔΕ, Greece National Inventory Report 2008 Annual Inventory Submission Under the Convention and the Kyoto Protocol for Greenhouse and Other Gases for the Years , April Οι παραδοχές που έγιναν αφορούν τα εξής: 1. Για όσες κατηγορίες (παραγωγή ενέργειας, βιομηχανικές διεργασίες και γεωργία) υπήρχαν διαθέσιμοι δείκτες παραγωγικότητας, χρησιμοποιήθηκαν οι αντίστοιχοι για κάθε νομό της Περιφέρειας (στοιχεία 2008). 2. Για τις κατηγορίες των μεταφορών και των αλλαγών χρήσεων γης/δασοπονία χρησιμοποιήθηκαν τα στατιστικά στοιχεία της ΕΣΥΕ σχετικά με αριθμό οχημάτων (στοιχεία έως το 2007) και κατανομής χρήσεων γης/κάλυψης (στοιχεία ) 3. Ειδικά για την υποκατηγορία «διαχείριση απορριμμάτων διάθεση Σ.Α. στο έδαφος» πραγματοποιήθηκε εκτίμηση των αερίων ρύπων (βιοαερίου) που εκλύονται από το σύνολο των 331 ΧΑΔΑ (ενεργοί, ανενεργοί και αποκατεστημένοι) της Περιφέρειας. Για τον υπολογισμό των εκπομπών χρησιμοποιήθηκε το πρόγραμμα LandGem v.3.02 της Υπηρεσίας Προστασίας Περιβάλλοντος των ΗΠΑ (US/EPA)93. Το πρόγραμμα αυτό δίνει αποτελέσματα για τις εκπομπές ανά έτος τριών τύπων αερίων ρύπων: μεθάνιο (CH4), διοξείδιο του άνθρακα (CO2) και οργανικό άνθρακα εκτός από μεθάνιο (NMOC). Τα στοιχεία αυτά, όσον αφορά τους ενεργούς ΧΑΔΑ, συλλέχθηκαν μετά από επικοινωνία με τους υπευθύνους διαχείρισης των αντίστοιχων δήμων της Περιφέρειας. Για τους υπόλοιπους ΧΑΔΑ (αποκατεστημένους ή μη) χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από τις αντίστοιχες Τεχνικές Μελέτες Περιβαλλοντικής Αποκατάστασης. 4. τέλος, για τις λοιπές κατηγορίες έγινε αναγωγή με βάση τον πληθυσμό κάθε νομού στο σύνολο του πληθυσμού της χώρας. 118

68 Οι ποσότητες των επιμέρους υπολογισμένων αερίων έχουν αναχθεί σε τόνους ισοδύναμου CO 2 (equiv CO 2 ), σύμφωνα με τις σχέσεις 7 : α) 1 tn CH 4 = 25 tn equiv CO 2 και β) 1 tn N 2 O = 298 tn equivco 2.Όπως παρατηρείται από τα αποτελέσματα, το σύνολο των εκπομπών της Περιφέρειας αντιστοιχεί στο 7,41% του συνόλου της χώρας ( tn equiv CO 2 ). Οι πλέον «παραγωγικοί» νομοί από πλευράς εκπομπών είναι οι νομοί Αρκαδίας και Κορινθίας, κάτι που είναι αναμενόμενο, δεδομένου ότι συγκεντρώνουν τον κύριο όγκο της ενεργειακής παραγωγής της Περιφέρειας (ΑΗΣ Μεγαλόπολης, Διυλιστήρια Κορίνθου). Ο πιο ρυπογόνος τομέας είναι αυτός της ενέργειας, με ποσοστά που κυμαίνονται από 63,89%(Μεσσηνία) έως 91,64% (Αρκαδία), με μέσο όρο Περιφέρειας 79,55%. Σημαντικοί τομείς είναι σχεδόν εξίσου οι βιομηχανικές διεργασίες και η γεωργία, με μέσο όρο Περιφέρειας 12,43 και12,90% αντίστοιχα. Όσον αφορά στον τομέα χρήσεων γης, το αρνητικό πρόσημο υποδεικνύει ότι οι δασικές και οι λοιπές εκτάσεις που περιλαμβάνονται στον τομέα απορροφούν CO 2, μειώνοντας έτσι τις συνολικές εκπομπές. Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί, ότι οι εκτάσεις που χρησιμοποιήθηκαν στους υπολογισμούς περιλαμβάνουν και τις καμένες δασικές εκτάσεις από τις πρόσφατες πυρκαγιές του 2007 που ανέρχονται σε στρ Πολιτική για την αντιμετώπιση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης «Εθνικό Σχέδιο για την Αντιμετώπιση της Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης (ΥΠΕΚΑ)» Το ΥΠΕΧΩΔΕ (νυν ΥΠΕΚΑ) εκπόνησε Εθνικό Σχέδιο για την Αντιμετώπιση της Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης, το οποίο ήταν αποτέλεσμα μίας πολύ καλά οργανωμένης δουλειάς που έγινε από τις υπηρεσίες του Υπουργείου σε συνεργασία με εξειδικευμένους επιστήμονες. Σε αυτό ενσωματώνονται και οι προτάσεις και τα συμπεράσματα όλων των μελετών που έχουν ανατεθεί από το ΥΠΕΧΩΔΕ στο πλαίσιο του Γ ΚΠΣ (ΕΠΠΕΡ) και οι οποίες αφορούν 13 περιοχές. Στόχος της συνολικής προσπάθειας αναφέρθηκε ότι είναι η μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης σε αστικά και βιομηχανικά κέντρα μέσα από τη διαμόρφωση ενός ολοκληρωμένου σχεδίου στρατηγικής για την αντιμετώπιση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στη χώρα. Στόχος της συνολικής προσπάθειας, αναφέρθηκε ότι είναι η μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης σε αστικά και βιομηχανικά κέντρα μέσα από τη διαμόρφωση ενός ολοκληρωμένου σχεδίου στρατηγικής για την αντιμετώπιση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στη χώρα μας. Χρονικός στόχος που τέθηκε, αφορούσε οριστικοποίηση των μέτρων μετά από διάλογο και έναρξη εφαρμογής μέσα στην διετία , με εξαίρεση τα θέματα ανανέωσης του στόλου των οχημάτων, η οποία αναφέρθηκε μεν ως αναγκαία, ωστόσο αναφέρθηκε ότι πρόκειται για ένα πολύ σοβαρό θέμα, με μεγάλες οικονομικές διαστάσεις και απαιτείται περαιτέρω σχεδιασμός. Το πρόβλημα - ατμοσφαιρική ρύπανση χαρακτηρίσθηκε ως ένα από τα μεγαλύτερα περιβαλλοντικά προβλήματα της χώρας. Ποιο συγκεκριμένα αναφέρθηκε ότι το πρόβλημα είναι οξύ και οι διαστάσεις του μεγάλες και πολύπλοκες, εξαιτίας του 7 Intergovernmental Panel on Climate Change - IPCC Fourth Assessment Report: Working Group I Report "The Physical Science Basis", 2007 ( wg1.htm) Βιομηχανική ρύπανση: Το είδος αυτό της ρύπανσης αφορά κυρίως: Τις περιοχές όπου λειτουργούν θερμοηλεκτρικοί σταθμοί για την παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος. Τα κυριότερα προβλήματα εντοπίζονται στις λιγνιτικές μονάδες της ΔΕΗ που λειτουργούν στους νομούς Φλώρινας, Κοζάνης και Αρκαδίας. Τις περιοχές όπου λειτουργούν μεγάλες βιομηχανικές μονάδες. Η έννοια «μεγάλες βιομηχανικές μονάδες» περιλαμβάνει, είτε τις πλέον ενεργοβόρες, είτε αυτές που το είδος και η ποσότητα παραγωγής τους καθώς και η διακίνηση πρώτων υλών και προϊόντων, δημιουργούν εκτεταμένα προβλήματα. Στην κατηγορία αυτή υπάγονται τα διυλιστήρια, οι τσιμεντοβιομηχανίες, τα εργοστάσια παραγωγής λιπασμάτων, οι χαλυβουργίες και οι μονάδες εξόρυξης και επεξεργασίας μετάλλων. Τις περιοχές όπου υπάρχει συσσώρευση πολλών έστω και μικρών βιομηχανιών και κυρίως τις περιοχές εκείνες όπου υπάρχει άμεση γειτνίαση με κατοικημένες περιοχές όπως παράδειγμα συμβαίνει στην Ελευσίνα, κ.λπ. 119

69 απρογραμμάτιστου και άναρχου τρόπου με τον οποίο διογκώθηκαν οι πόλεις μας. Μάλιστα, σε πολλές περιπτώσεις λόγω ακριβώς της άναρχης δόμησης, παρατηρείται το φαινόμενο η βιομηχανική δραστηριότητα να εκτείνεται πολύ κοντά ή ακόμα και μέσα στις οικιστικές ζώνες. Σε σχέση με την παραγόμενη ενέργεια, προέρχεται κυρίως από την καύση του λιγνίτη και πετρελαιοειδών, δηλαδή από διαδικασίες που προκαλούν σημαντική ατμοσφαιρική ρύπανση. Παράλληλα, η κατανάλωση ενέργειας που προέρχεται από υγρά καύσιμα και αφορά στις μεταφορές, βιομηχανίες και βιοτεχνίες καθώς και στη θέρμανση των κατοικιών αυξήθηκε λόγω της αστικής υπερανάπτυξης και της οικονομικής προόδου που σημειώθηκε έως πρόσφατα. Παράλληλα με την ανθρωπογενή δραστηριότητα, αναφέρθηκαν φυσικές αιτίες που συμβάλλουν στα φαινόμενα ατμοσφαιρικής ρύπανσης, που είναι: (α) Τοπογραφία μιας περιοχής (η ύπαρξη πολλών ορεινών όγκων σε συνδυασμό με τη γειτνίαση της θάλασσας οδηγεί σε ανάπτυξη τοπικών συστημάτων κυκλοφορίας του αέρα, περίπτωση που απαντάται στα περισσότερα μεγάλα αστικά κέντρα και δυσχεραίνει σημαντικά τη διαδικασία καθαρισμού της ατμόσφαιρας με τους μηχανισμούς διάχυσης και μεταφοράς) (β) Οι κλιματολογικές συνθήκες (το κλίμα της Ελλάδας χαρακτηρίζεται από υψηλή ηλιοφάνεια και θερμοκρασία, συνθήκες που ευνοούν ιδιαίτερα την εμφάνιση της φωτοχημικής ρύπανσης. Επίσης, η έλλειψη επαρκών βροχοπτώσεων δεν επιτρέπει την έκπλυση της ατμόσφαιρας και επομένως τη μείωση των σωματιδίων. Η έλλειψη βροχοπτώσεων δεν επιτρέπει στις περιοχές όπου υπάρχουν ελεύθερα εδάφη, τη φυσική φυτοκάλυψη τους, που δρα ως φυσικό φίλτρο για τα σωματίδια με αποτέλεσμα την επαναιώρηση σκόνης από το έδαφος. Επαναίωρηση σκόνης από το έδαφος λόγω έλλειψης βροχοπτώσεων υπάρχει και σε δρόμους αστικών περιοχών) (γ) Μεταφορά σκόνης από ερήμους (π.χ. Σαχάρα) φαινόμενο που παρατηρείται σε όλες τις Νότιες Ευρωπαϊκές χώρες κάτω από ορισμένες μετεωρολογικές συνθήκες) Αστική ρύπανση: Το είδος αυτό της ατμοσφαιρικής ρύπανσης αφορά στις δομημένες περιοχές και κυρίως, όσες από αυτές είναι πυκνοκατοικημένες. Οι πηγές ρύπανσης είναι κατά κύριο λόγο (α) τα οχήματα και (β) κατά δεύτερο λόγο η θέρμανση. Οι πηγές αυτές αναπτύχθηκαν και αναπτύσσονται ραγδαία ακολουθώντας την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη της χώρας. Επειδή τόσο η χρήση των αυτοκινήτων όσο και η χρήση της θέρμανσης μπορούν να θεωρηθούν σε πρώτη προσέγγιση ανάλογες του πληθυσμού τα προβλήματα αστικής ρύπανσης διαβαθμίζονται κατ αυξητική έννοια από τις μικρές προς τις μεγάλες πόλεις. Τα προβλήματα αυτά επιδεινώνονται λόγω της κακής ρυμοτομίας των περισσότερων ελληνικών πόλεων που χαρακτηρίζεται από την έλλειψη ανοικτών χώρων και την ύπαρξη υψηλών κτιρίων σε δρόμους μικρού πλάτους. Η κυριότερη αιτία ατμοσφαιρικής ρύπανσης στις αστικές περιοχές οφείλεται στον συνεχώς αυξανόμενο αριθμό των πάσης φύσεως οχημάτων που κυκλοφορούν, στον υψηλό μέσο όρο της ηλικίας των οχημάτων αυτών και τα κυκλοφοριακά προβλήματα. Ο μέσος όρος ηλικίας των ΙΧ αυτοκινήτων και ελαφρών φορτηγών αγγίζει τα 12 έτη και των βαρέων οχημάτων ξεπερνά τα 17 έτη. Στην Ε.Ε. των 15, ο μέσος όρος είναι επτά (7) και 12 έτη αντίστοιχα. Σχέδιο αντιμετώπισης Συνοπτική περιγραφή των νέων μέτρων: Τα προτεινόμενα νέα μέτρα αποσκοπούν στη σημαντική μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης με έμφαση τα αστικά κέντρα. Η απόδοση των όποιων μέτρων, προβλέπεται να είναι μακροχρόνια και απαιτεί την συμβολή των πολιτών στην προσπάθεια αυτή. Η ευθύνη του εθνικού σχεδιασμού είναι του ΥΠΕΧΩΔΕ, όμως ο τοπικός σχεδιασμός και η εφαρμογή των μέτρων πρέπει να γίνεται σε αποκεντρωμένη βάση από τις Περιφέρειες, τις Περιφερειακές Ενότητες και τους Δήμους. Τα μέτρα που προτάθηκαν περιλαμβάνουν τις ακόλουθες κατηγορίες : 120

70 Μέτρα για τον έλεγχο των εκπομπών από τις οδικές μεταφορές, όπως ανανέωση του στόλου των οχημάτων, περιβαλλοντικά τέλη κυκλοφορίας, εφαρμογή πράσινων δακτυλίων κ.ά. Μέτρα για τη βιομηχανία Μέτρα για την κεντρική θέρμανση Μέτρα για την παρακολούθηση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης Μέτρα για τον έλεγχο των εκπομπών από τις οδικές μεταφορές : Τη μεγαλύτερη συνεισφορά στην ατμοσφαιρική ρύπανση των αστικών κέντρων έχουν οι εκπεμπόμενοι ρύποι από τα πάσης φύσεως οχήματα των οδικών μεταφορών. Το ποσοστό αυτό ξεπερνά σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις το 70%. Είναι προφανές λοιπόν ότι ο κύριος κορμός των μέτρων θα πρέπει να αφορά τις οδικές μεταφορές. Στα πλαίσια των μέτρων περιλαμβάνονται : Σύνδεση της περιβαλλοντικής επίδοσης του κάθε οχήματος με τις οικονομικές υποχρεώσεις του κατόχου προς την Πολιτεία (τέλη κυκλοφορίας κ.λπ.) και με τα δικαιώματα κίνησης και στάθμευσης του οχήματος (πράσινος δακτύλιος, χρέωση για την είσοδο στην πόλη, κ.λπ.), με βάση την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει». Έτσι επιδιώκεται η μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στα κύρια και δευτερεύοντα αστικά κέντρα μέσω του γρήγορου εκσυγχρονισμού του στόλου των οχημάτων Ανανέωση στόλου οχημάτων: Η ανανέωση του στόλου οχημάτων είναι αναγκαία και αυτό δείχνουν όλες οι μελέτες, ειδικά για τα αυτοκίνητα παλαιότητας άνω των 15 ετών. Το κράτος θα πρέπει να δώσει το καλό παράδειγμα και από τώρα όταν πρόκειται να κάνει προμήθειες Μέτρα για τη βιομηχανία : Τα κυριότερα μέτρα αφορούν Εφαρμογή των βέλτιστων διαθέσιμων τεχνικών Συνεχείς έλεγχοι από τους Επιθεωρητές Περιβάλλοντος του ΥΠΕΧΩΔΕ, με σκοπό τον έλεγχο της εφαρμογής των περιβαλλοντικών όρων των βιομηχανικών/βιοτεχνικών εγκαταστάσεων. Εφαρμογή του Εθνικού Σχεδίου Μείωσης Εκπομπών (διοξειδίου του θείου, οξειδίων του αζώτου και σωματιδίων) από 28 υφιστάμενες μεγάλες εγκαταστάσεις καύσης της Ελλάδας (διυλιστήρια, τσιμεντοβιομηχανίες, ΔΕΗ), σύμφωνα με την οδηγία 2001/80/ΕΚ όπως ενσωματώθηκε στην εθνική νομοθεσία με την ΚΥΑ 29457/ 1511/05 (ΦΕΚ 992Β). Μέτρα για την Κεντρική Θέρμανση: Στα νέα μέτρα προτείνονται: Υποχρεωτική αλλαγή των καυστήρων πετρελαίου με καυστήρες φυσικού αερίου, εντός διαστήματος 3ετίας από τη διέλευση αγωγού και τη διαπιστωμένη δυνατότητα σύνδεσης με κάθε οικοδομή. Ένταση των ελέγχων στην Κεντρική Θέρμανση Συνεπή εφαρμογή της οδηγίας 2002/91/ΕΚ για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων. Παρακολούθηση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης Αξιολόγηση της απόδοσης των μέτρων. Συγκεκριμένα προτείνεται: Ανάπτυξη με ευθύνη του ΥΠΕΚΑ ενός επαρκούς Εθνικού Δικτύου Παρακολούθησης της Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης. Οι Περιφέρειες θα έχουν την ευθύνη της συντήρησης και καλής λειτουργίας του Δικτύου και το ΥΠΕΚΑ την ευθύνη της συλλογής και αξιολόγησης των στοιχείων και της ενημέρωσης του κοινού. Νομοθετική ρύθμιση για την υποχρεωτική υποβολή από διάφορους δημόσιους φορείς, στο Εθνικό Κέντρο Περιβάλλοντος και Αειφόρου Ανάπτυξης (ΕΚΠΑΑ), στοιχείων και δεδομένων, απαραίτητων για τη συστηματική αξιολόγηση της απόδοσης των ανωτέρω μέτρων και όσων μέτρων θα θεσμοθετηθούν στο μέλλον. Σύνταξη από το ΕΚΠΑΑ έκθεσης αξιολόγησης της απόδοσης των μέτρων ανά διετία. 121

71 ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ - ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΤΟΠΟΙ - ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ Πολιτισμός - Ιστορία Οι πολιτιστικοί πόροι της Περιφέρειας Πελοποννήσου αποτελούν ένα από τα ισχυρότερα στοιχεία που μπορεί να αξιοποιηθούν για την υποστήριξη της αναπτυξιακής διαδικασίας. Στην Περιφέρεια Πελοποννήσου βρίσκονται οι δύο πόλεις-κοιτίδες του Μυκηναϊκού πολιτισμού (Μυκήνες και Άργος), οι οποίες μαζί με τις μεγάλες στρατιωτικές και ναυτικές δυνάμεις της Κορίνθου και της Σπάρτης, ήταν από τις ηγέτιδες πόλεις-κράτη της αρχαιότητας. Η Επίδαυρος είναι πασίγνωστη για το θέατρό της που αποτελεί το αναγνωρλισιμο μνημείο ενός πολύ ευρύτερου αρχαιολογικού χώρου. Ο Μυστράς, δυτικά της Σπάρτης, υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα θρησκευτικά και διοικητικά κέντρα του Βυζαντίου, ενώ η Μονεμβασία αποτέλεσε ένα από τα βασικότερα στρατιωτικά και διοικητικά κέντρα στην Ανατολική Μεσόγειο. Η Ελληνική Επανάσταση της Ανεξαρτησίας, το 1821, κηρύχτηκε στην Πελοπόννησο, ενώ το Ναύπλιο ήταν η έδρα της επαναστατικής κυβέρνησης και η πρώτη πρωτεύουσα του Ελληνικού κράτους, το Το πρώτο Ελληνικό Σύνταγμα, που ψηφίσθηκε την 1η Ιανουαρίου 1822, συντάχθηκε στην Επίδαυρο. Οι πολιτιστικοί πόροι της Περιφέρειας Πελοποννήσου μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως ακολούθως: Αρχαιολογικοί Χώροι Τα σημαντικότερα σε πολιτιστική αξία και μέγεθος μνημεία της Περιφέρειας είναι της Αρχαίας Επιδαύρου, των Μυκηνών, της Αρχαίας Κορίνθου, της Αρχαίας Μεσσήνης, της Αρχαίας Τίρυνθας, του Αρχαίου Γυθείου, της Αρχαίας Ασέας κα. Ιστορικά διατηρητέα μνημεία και έργα τέχνης Η Περιφέρεια Πελοποννήσου διαθέτει ένα σημαντικό αριθμό μνημείων της νεώτερης ιστορίας. Αυτά αφορούν κυρίως σε δημόσια κτίρια και οικίες επιφανών προσώπων, με μεγάλη ιστορική και αρχιτεκτονική αξία. Πολλές φορές τα μνημεία δεν είναι μεμονωμένα, αλλά συνθέτουν οικιστικά σύνολα. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν το Ναύπλιο, το Γύθειο και η Πύλος. Μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς Τέλος, πρέπει να τονιστεί ότι η Περιφέρεια διαθέτει 5 Μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO (ποσοστό 23% σε σχέση με το σύνολο των μνημείων UNESCO στην Ελλάδα). Τα μνημεία αυτά (και η χρονολογία χαρακτηρισμού τους) είναι: Αρχαιολογικός χώρος Επιδαύρου (1988). Ευρύτερα γνωστός για το αρχαίο θέατρο του, τόπος όπου δίδονται κυρίως θεατρικές παραστάσεις αρχαίου δράματος, οι οποίες πραγματοποιούνται - ως επί το πλείστον - τον Ιούλιο και συγκεντρώνουν παγκόσμιο ενδιαφέρον. Μυστράς (1989). Πρόκειται για το πλέον απομακρυσμένο Μνημείο UNESCO από αυτά που βρίσκονται στην Περιφέρεια. Ο Μυστράς φημίζεται για τις υστεροβυζαντινές εκκλησίες, που βρίσκονται διάσπαρτες στον αρχαιολογικό χώρο και για το μουσείο με σημαντικά βυζαντινά εκθέματα και είναι ιδιαίτερα γνωστός τόσο στην Ελλάδα, όσο και στην Ευρώπη συγκεντρώνοντας αρκετούς επισκέπτες. Αρχαιολογικός χώρος Μυκηνών (1999). Βρίσκεται σε προνομιακή γεωγραφική θέση, καθώς από την περιοχή περνούν πολλές οδικές αρτηρίες. Είναι ιδιαίτερα γνωστός για τον τάφο του Αγαμέμνονα και συγκεντρώνει πλήθος Ελλήνων και ξένων επισκεπτών. Αρχαιολογικός χώρος Τίρυνθας (1999). Ο χώρος βρίσκεται και αυτός σε γεωγραφική θέση που επιτρέπει την εύκολη πρόσβαση των επισκεπτών. Πρόκειται για μια από τις σημαντικότερες μυκηναϊκές ακροπόλεις όπου αποτυπώνονται τα στάδια του πολιτισμού των προϊστορικών και ιστορικών περιόδων της Αργολίδας. 122

72 Ναός Επικούρειου Απόλλωνα (1986). Στο γυμνό, βραχώδες τοπίο των Βασσών βρίσκεται ένας από τους σημαντικότερους και επιβλητικότερους ναούς της αρχαιότητας, αφιερωμένος στον Επικούριο Απόλλωνα. Χαρακτηρίζεται από πλήθος πρωτοτυπιών τόσο στην εξωτερική όσο και στην εσωτερική του διαρρύθμιση, που τον καθιστούν μοναδικό μνημείο στην ιστορία της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής. Παράλληλα, θα πρέπει να αναφερθεί πως στην ευρύτερη περιοχή της Πελοποννήσου και συμπληρωματικά προς τους υπάρχοντες πολιτιστικούς πόρους, υπάρχουν ιδιαίτερα αξιόλογα μνημεία που έχουν επίσης χαρακτηριστεί ως Μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς UNESCO (Αρχαιολογικός χώρος Ολυμπίας) τα οποία θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ενιαία ως περιοχές προσέλκυσης επισκεπτών. Το πλήθος των αρχαιολογικών χώρων, των μουσείων και των μνημείων ανά Περιφερειακή Ενότητα αποτυπώνεται στον παρακάτω Πίνακα. Πίνακας 6-42 Πλήθος Αρχαιολογικών Χώρων, Μουσείων και Μνημείων ανά Περιφερειακή Ενότητα Περιφερειακές Αρχ. Ενότητες Χώροι Μουσεία Μνημεία Αργολίδας Αρκαδίας Κορινθίας Λακωνίας Μεσσηνίας Σύνολο Περιφέρειας Πελοποννήσου Πηγή: Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού, 2011 Μουσεία & Βυζαντινά και Μεταβυζαντινά μνημεία Ο συνολικός αριθμός μουσείων στην Περιφέρεια φθάνει στα είκοσι (24). Σε αυτά περιλαμβάνονται αρχαιολογικά, βυζαντινά, λαογραφικά και θεματικά μουσεία και συλλογές. Τα σπουδαιότερα αρχαιολογικά μουσεία είναι της Επιδαύρου, του Ναυπλίου, της Τρίπολης, της Κορίνθου, της Νεμέας, της Σπάρτης, της χώρας Μεσσηνίας και της Πύλου. Τα πιο σημαντικά βυζαντινά μουσεία είναι του Μυστρά και η βυζαντινή συλλογή της Μονεμβασιάς. Εκτός από τα παραπάνω μουσεία, υπάρχουν αξιόλογα θεματικά μουσεία όπως της Υδροκίνησης στη Δημητσάνα και του Σιδηρόδρομου στην Καλαμάτα. Ιδιαίτερα από τη βυζαντινή και μεταβυζαντινή περίοδο έχει διασωθεί μεγάλος αριθμός αξιόλογων μνημείων, τα οποία έχουν ανακηρυχθεί και ως προστατευόμενα μνημεία από την πολιτεία. Αυτά αφορούν κυρίως σε εκκλησίες, ιερές μονές, κάστρα, φρούρια, οχυρωματικά τείχη πόλεων, οικισμούς και σε πύργους. Τα κυριότερα κάστρα της Περιφέρειας που έχουν κτιστεί κυρίως στη Μεσαιωνική εποχή είναι στη Μονεμβασία, στην Κορώνη, στην Μεθώνη, στην Ακροναυπλία, στο Τολό, στο Μπούρτζι, στο Παλαμήδι, στην Καρύταινα, στην Καλαμάτα, στην Πύλο κ.ά. Η επισκεψιμότητα των ανεπτυγμένων στην περιφέρεια μουσείων, σύμφωνα με στοιχεία του 2007, ανέρχεται στο 2% της συνολικής επισκεψιμότητας των μουσείων της χώρας ( εισιτήρια), με την ΠΕ Λακωνίας να υποδέχεται το 67,4% των επισκεπτών. Στον Πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζεται η επισκεψιμότητα (αριθμός εισιτηρίων) των κυριότερων αρχαιολογικών χώρων της Περιφέρειας και η μεταβολή της σε σχέση με το προηγούμενο έτος. 123

73 Πίνακας 6-43 Επισκεψιμότητα (εισιτήρια) κυριότερων αρχαιολογικών χώρων Περ. Πελοποννήσου, Αρχαιολογικοί Χώροι/ Έτος Μεταβολή Επίδαυρος ,63% 6,27% -1,02% -29,92% -9,29% -18,92% 8,39% -41,22% Μυκήνες Αρχαία Κόρινθος 34,83% 14,71% 10,20% -20,34% -17,56% -19,35% -4,86% -36,30% ,51% 2,28% 0,12% -33,77% -3,80% -15,47% 6,59% -41,23% Μυστράς Σύνολο Περιφέρειας 28,24% -6,33% -4,79% -21,75% -8,40% -16,28% -6,29% -49,86% ,20% 6,43% 2,30% -26,45% -11,42% -18,20% -18,20% -40,88% Ελλάδα Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 19,09% 9,04% -3,38% -14,39% -3,96% -7,10% 12,40% -9,56% Από την ανάλυση των στοιχείων προκύπτουν τα κάτωθι συμπεράσματα: 1. Η διαρκώς μειούμενη προσέλκυση επισκεπτών στους αρχαιολογικούς χώρους της Περιφέρειας από το 2005 και στη συνέχεια 2. Η τετραπλάσια περίπου μείωση των εισιτηρίων σε σχέση με την μείωση που πραγματοποιήθηκε στην Ελλάδα το διάστημα (40,88% έναντι 9,56% της Ελλάδας) 3. Η μέση συμμετοχή της Περιφέρειας Πελοποννήσου για τα έτη στον συνολικό αριθμό επισκεπτών της Ελλάδας στους αρχαιολογικούς χώρους είναι περίπου 12,5%. Είναι σαφές, πως ένας από τους πλέον σημαντικούς στρατηγικούς άξονες της ανάπτυξης της Περιφέρειας Πελοποννήσου θα πρέπει να είναι η πολυποίκιλη ανάδειξη και αξιοποίηση των πολιτιστικών της πόρων σε συνδυασμό με τη δημιουργία τουριστικών δραστηριοτήτων (εναρμονισμένων με το φυσικό περιβάλλον) που συμβάλλουν τόσο στη διατήρηση, όσο και στη βελτίωση του επιπέδου της ποιότητας ζωής των κατοίκων. Ιδιαίτερα η διατήρηση της ιστορικής παράδοσης και κληρονομιάς, παράλληλα με τις προσπάθειες για αύξηση της επισκεψιμότητας και της προβολής του πολιτιστικού προϊόντος και των σπάνιων μνημείων και αρχαιολογικών χώρων που διαθέτει η Περιφέρεια, μέσω ενός οργανωμένου προγράμματος δραστηριοτήτων σε συνδυασμό με την εφαρμογή ΤΠΕ για την ψηφιακή αναπαράσταση μουσείων και έργων τέχνης, θα πρέπει να αποτελέσουν βασικό μοχλό για τις αναπτυξιακές προσπάθειες της. Παραδοσιακοί Οικισμοί Στην Περιφέρεια Πελοποννήσου υφίσταται ένας μεγάλος αριθμός θεσμοθετημένων παραδοσιακών οικισμών, οι οποίοι σε πολλές περιπτώσεις αποτελούν τη βάση ανάπτυξης του ορεινού τουρισμού. Η μεγαλύτερη συγκέντρωση θεσμοθετημένων παραδοσιακών οικισμών, παρατηρείται στη Λακωνική Μάνη. Στην Περιφέρεια Πελοποννήσου υπάρχουν 150 παραδοσιακοί οικισμοί. Από αυτούς οι 96 βρίσκονται στην ΠΕ Λακωνίας, οι 45 στην ΠΕ Αρκαδίας, οι 5 στην Αργολίδα και οι 4 στην ΠΕ Μεσσηνίας. (Πηγή: 8 Στοιχεία Ιανουαρίου Οκτωβρίου

74 Τοπικές Εκδηλώσεις Εορτές Στην Περιφέρεια Πελοποννήσου λαμβάνουν χώρα μερικές από τις πιο αξιόλογες πολιτιστικές εκδηλώσεις της χώρας, με διεθνή ακτινοβολία. Το πιο δημοφιλές με παγκόσμια ακτινοβολία Φεστιβάλ είναι αυτό της «Επιδαύρου» που διοργανώνεται στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου και προσελκύει το ενδιαφέρον Ελλήνων και ξένων επισκεπτών. Άλλες εκδηλώσεις που λαμβάνουν χώρα είναι το φεστιβάλ χορού στην Καλαμάτα, ενώ διοργανώνονται και άλλες δράσεις που στόχο έχουν την προώθηση κυρίως των τοπικών προϊόντων της Περιφέρειας Πελοποννήσου, όπως κρασί («Οι Δρόμοι του Κρασιού») και ελιά («Οι Δρόμοι της Ελιάς»). Τέλος, σύμφωνα με τη διαβούλευση του Γενικού Χωροταξικού ως διεθνούς, εθνικής και περιφερειακής εμβέλειας θεωρούνται αντίστοιχα οι παρακάτω περιοχές που αποτελούν πολιτιστική κληρονομιά: - Διεθνής εμβέλειας: Επίδαυρος, Τίρυνθα, Μυκήνες, Άργος, Ναύπλιο (προϊστορικά, κλασσικά και ενετικά κατάλοιπα) και Κόρινθος (κλασσικά κατάλοιπα). - Εθνικής εμβέλειας: Μυστράς, Μάνη, Μονεμβασιά (βυζαντινά και νεώτερα κατάλοιπα), Πύλος, Ναυαρίνο και Μεσσήνη (μεσαιωνικά, νεώτερα και κλασσικά κατάλοιπα). Το θεσμικό πλαίσιο προστασίας των παραπάνω πολιτιστικών πόρων παρουσιάζεται στο σχετικο κεφάλαιο. Σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειωθεί ότι η περιοχή μελέτης εκτός από μεγάλο πολιτιστικό πλούτο έχει και εξίσου σημαντικό φυσικό πλούτο. Το παραπάνω δεδομένο έχει τεράστια τουριστική σημασία μιας και το πιο προσοδοφόρο τουριστικό μοντέλο είναι το κλασσικό δίπτυχο «ήλιος θάλασσα». Επομένως ο συνδυασμός των δύο αυτών χαρακτηριστικών της Πελοποννήσου (πολιτιστικός και φυσικός πλούτος) αποτελεί ίσως το πιο σημαντικό προτέρημα της περιφέρειας ΤΟΠΙΟ Το περιβαλλοντικό απόθεμα της Περιφέρειας Πελοποννήσου, όπως αυτό καταγράφηκε από την παρούσα μελέτη, είναι εξαιρετικά πλούσιο. Εχει ήδη εκπονηθεί σημαντικός αριθμός ειδικών περιβαλλοντικών μελετών, από τις οποίες έχουν θεσμοθετηθεί ζώνες προστασίας για τον ορεινό όγκο του Πάρνωνα και για τον Ερύμανθο-Χελμό (εν μέρει μόνον εντός της περιφέρειας). Στις υπόλοιπες σημαντικές ορεινές περιοχές έχουν εγκριθεί οι περιβαλλοντικές μελέτες και αναμένονται τα ΠΔ θεσμοθέτησης των ζωνών προστασίας (αναλυτική καταγραφή των προστατευόμενων περιοχών και των μελετών που έχουν εκπονηθεί για την προστασίας τους γίνεται στο κεφάλαιο «Φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον» της παρούσας έκθεσης). Η προσπάθεια αυτή είναι απαραίτητο να συνεχισθεί για το σύνολο των προστατευόμενων περιοχών της Πελοποννήσου, βάσει ενός προγράμματος προτεραιοτήτων. Η μεγάλη πυκνότητα των περιβαλλοντικών περιοχών προστασίας δίνει τη δυνατότητα δημιουργίας ενός δικτύου προστατευόμενων περιοχών με πολλαπλασιαστικά οφέλη για την κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη στις ανθρωπογεωγραφικές ενότητες που τους αντιστοιχούν. Το Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού αναφέρεται συγκεκριμένα στη κατεύθυνση αυτή (π.χ. «Εξασφάλιση διαδρόμων φυσικής συνέχειας μεταξύ όμορων περιοχών προστασίας», «Προώθηση ενιαίων δικτύων φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος», κλπ.). Η δημιουργία ενός ενιαίου φορέα διαχείρισης για το σύνολο των περιοχών μπορεί να προσδώσει πρόσθετη δυναμική στο εγχείρημα αυτό. 125

75 Το περιβαλλοντικό απόθεμα συνδυάζεται με το πολυσχιδές εδαφικό ανάγλυφο της Πελοποννήσου. Αυτό δημιουργεί διακριτές περιοχές που περιβάλλονται από εδαφικές εξάρσεις και επικοινωνούν μεταξύ τους μέσω κλάδων του οδικού δικτύου και λοιπών διαδρομών. Η εκπόνηση ειδικών μελετών τοπίου μπορεί να επισημάνει τις διακριτές αυτές περιοχές, να αξιολογήσει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, και να προτείνει εξειδικευμένες πολιτικές κατάλληλες για την ανάδειξη και προστασία τους. Ενα πρώτο βήμα στην κατεύθυνση αυτή γίνεται από τις ΕΠΜ που έχουν εκπονηθεί για τις περιοχές περιβαλλοντικής προστασίας και καθορίζουν ζώνες διαφορετικού βαθμού προστασίας τοπίου. Ενδεικτικά αναφέρονται στη συνέχεια τρεις χαρακτηριστικές περιπτώσεις σύνθετων τοπίων στην Πελοπόννησο. Ενα εκτεταμένο αρχαιολογικό τοπίο συνιστούν οι διεθνούς σημασίας αρχαιολογικοί πόλοι της Επιδαύρου, Τύρινθας, Μυκηνών, και Αρχαίας Κορίνθου. Στο ιδεατό τρίγωνο που περιβάλλει τους πόλους αυτούς, εντάσσονται επίσης οι ιστορικές πόλεις του Ναυπλίου και του Αργους. Καθοριστικό αντιληπτικό ρόλο στο τοπίο της κεντροδυτικής Πελοποννήσου έχει η περιοχή της Μεγαλόπολης ( βιομηχανικό τοπίο ), με τις μεγάλες αντιθέσεις που προκύπτουν από τη κλίμακα των βιομηχανικών εγκαταστάσεων, τους εκτεταμένους χώρους εξόρυξης, το αγροτικό τοπίο που παρεμβάλλεται, και τα ορεινά υψώματα που οριοθετούν τη περιοχή. Ιδιαίτερης αξίας είναι το τοπίο της Μάνης ( ευρεία ζώνη παραδοσιακών οικισμών ), όπου με τρόπο μοναδικό συνδυάζονται τα εκτεταμένα πέτρινα οικιστικά σύνολα με το πετρώδες έδαφος από το οποίο κυριολεκτικά ξεπηδούν ΜΕΤΑΦΟΡΙΚΗ ΥΠΟΔΟΜΗ Η μεταφορική υποδομή της Περιφέρειας, όπως έχει επισημανθεί στα πλαίσια διαμόρφωσης του ισχύοντος Χωροταξικού Σχεδίου, χαρακτηρίζεται από την έλλειψη δια-λειτουργικότητας μεταξύ των μέσων μεταφοράς και την κυριαρχία των οδικών μεταφορών. Το σιδηροδρομικό δίκτυο έχει γραμμική μορφή, περιορισμένη χωρική ανάπτυξη, παρωχημένη χάραξη και χαμηλές λειτουργικές ταχύτητες ενώ το τροχαίο υλικό που κινείται επ' αυτού είναι πεπαλαιωμένο. Άλλωστε τα τελευταία χρόνια η λειτουργία του έχει ανασταλεί (στο μεγαλύτερο μέρος του) για λόγους κόστους. Η συμβολή των θαλασσίων μεταφορών στο μεταφορικό σύστημα της Περιφέρειας δεν είναι ιδιαίτερα σημαντική. Η εμβέλεια και η κίνηση των λιμένων είναι περιορισμένες, με εξαίρεση τον εμπορευματικό λιμένα των Αγίων Θεοδώρων. Η ακτοπλοϊκή εμπορευματική κίνηση εξυπηρετεί κυρίως φορτία με προορισμό άλλους ελληνικούς λιμένες. Τέλος, η επιβατική κίνηση των λιμένων είναι πολύ περιορισμένη, και προσδιορίζεται κυρίως από «τοπικές» συνδέσεις μεταξύ της ακτής της Πελοποννήσου και των πλησιέστερων νησιών. Από άποψη αερομεταφορών η Καλαμάτα διαθέτει το μόνο πολιτικό αεροδρόμιο στην Περιφέρεια ΟΔΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ ΚΑΙ ΟΔΙΚΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ Λειτουργική Ιεράρχηση Δικτύου Το μήκος του Εθνικού Οδικού δικτύου της Περιφέρειας ανέρχεται σε περίπου χλμ, ενώ το επαρχιακό δίκτυο εκτείνεται σε μήκος περίπου χλμ. Τα μήκη αυτά θεωρούνται 126

76 μεγάλα σε σχέση με την έκταση της Περιφέρειας γεγονός που αποδίδεται κυρίως στην γεωμορφολογία της. Όπως είναι φυσικό, το δίκτυο είναι περισσότερο αναπτυγμένο στα παράλια και στα πεδινά, ενώ είναι σχετικά ανεπαρκές στις ορεινές περιοχές. Το ισχύον σύστημα κατηγοριοποίησης του οδικού δικτύου της χώρας σε εθνικό, επαρχιακό και κοινοτικό ή αγροτικό, σχετίζεται κυρίως με τον καθορισμό κατανομής αρμοδιοτήτων όσον αφορά στον σχεδιασμό, την κατασκευή και την συντήρηση των επιμέρους οδικών τμημάτων. Είναι επομένως αναγκαίο να διαμορφωθεί, ένα σύστημα λειτουργικής ιεράρχησης, που να σχετίζεται με τα χαρακτηριστικά των μετακινήσεων που οι οδικοί άξονες εξυπηρετούν. Η παράμετρος που καθορίζει το λειτουργικό ρόλο ενός οδικού άξονα είναι το μέσο μήκος μετακίνησης (ταξιδιού) που αυτός εξυπηρετεί. Όσο το μέσο μήκος μετακίνησης των ταξιδιών που εξυπηρετούνται από ένα οδικό άξονα αυξάνει, τόσο ο λειτουργικός του ρόλος (στα πλαίσια της λειτουργικής ιεράρχησης και ανεξάρτητα του μεγέθους κυκλοφοριακού φόρτου που αυτός εξυπηρετεί) αναβαθμίζεται και συνακόλουθα επιβάλλεται η αναβάθμιση των λειτουργικών του χαρακτηριστικών (γεωμετρικά πρότυπα, εξοπλισμός, συνθήκες ασφάλειας). Οι οδικοί άξονες της περιοχής εξυπηρετούν και σημαντικούς κυκλοφοριακούς φόρτους όπως είναι φανερό από τα παρακάτω στοιχεία του Πίνακα 1 που ελήφθησαν στα πλαίσια των εργασιών παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών στο ΥΠΕΧΩΔΕ: «Τεχνική Υποστήριξη σε Κυκλοφοριακά Θέματα στην Προετοιμασία των Διαγωνισμών Παραχώρησης 2002» Πίνακας 6-44 Στοιχεία ΕΜΗΚ Οδικού Δικτύου Περιφέρειας Πελοποννήσου (2002) Οδικός Άξονας Αρ. Σταθμού ΕΜΗΚ ΠΒΟ* Ναύπλιο Νέα Κίος ,5% Ναύπλιο - Άργος ,0% Νεμέα Τρίπολη (ΝΕΟ) ,5% Ναύπλιο - Τρίπολη ,5% Ίσθμια Επίδαυρος ,5% Άστρος Λεωνίδιο ,2% Τρίπολη Σπάρτη ,8% Τρίπολη - Μεγαλόπολη ,8% Λεβίδι Βλαχέρνα ,7% Μεγαλόπολη Τσακώνα ,2% Δερβένι Διακοπτό (ΠΕΟ) ,9% Κόρινθος Νεμέα (ΠΕΟ) ,6% Ισθμός ,0% Νεμέα Στυμφαλία ,4% Κόρινθος Νεμέα (ΝΕΟ) ,7% Κόρινθος Ξυλόκαστρο (ΝΕΟ) ,5% Κιάτο Στυμφαλία ,5% Σπάρτη Καλαμάτα ,6% Σπάρτη Γύθειο ,3% Καλαμάτα Αεροδρόμιο (Ασπρόχωμα) ,9% Καλαμάτα Τσακώνα ,2% Καλαμάτα Οίτυλο ,9% Καλαμάτα - Μεσσήνη ,1% Καλό Νερό Τσακώνα ,4% Καλό Νερό Κυπαρισσία ,2% Καλό Νερό Ζαχάρω ,8% *ΠΒΟ = Ποσοστό Βαρέων Οχημάτων 127

77 Η ακριβής χωροθέτηση των σταθμών μέτρησης εμφανίζεται παρακάτω. Σταθμοί Μέτρησης Κυκλοφορίας Σε εφαρμογή των παραπάνω θεωρήσεων διαμορφώνεται η ακόλουθη κατηγοριοποίηση των οδικών τμημάτων του υπεραστικού οδικού δικτύου (κατά φθίνουσα σειρά λειτουργικής ιεράρχησης). Κατηγορία Ι. Βασικό εθνικό - διαπεριφερειακό οδικό δίκτυο Κατηγορία ΙΙ. Διανομαρχιακοί οδικοί άξονες Κατηγορία IΙΙ. Οδικό δίκτυο ενδονομαρχιακού επιπέδου Κατηγορία Ι Ο κυριότερος οδικός άξονας της Περιφέρειας είναι ο αυτοκινητόδρομος «Κόρινθος Τρίπολη Καλαμάτα» που περιλαμβάνει και τον κλάδο «Λεύκτρο - Σπάρτη», ο οποίος συνδέει τα κύρια αυτά αστικά κέντρα με την Αθήνα και ο οποίος σήμερα βρίσκεται σε προχωρημένο στάδιο υλοποίησης. Σημαντικός επίσης οδικός άξονας για την Περιφέρεια είναι ο ΠΑΘΕ ο οποίος διέρχεται από το βόρειο τμήμα της. Τέλος, στην Περιφέρεια Πελοποννήσου προβλέπεται να καταλήξει η Ολυμπία Οδός μέσω του τμήματος «Καλό Νερό Τσακώνα». Αναλυτικότερα, οι τρεις βασικοί οδικοί άξονες που υπάρχουν στην Περιφέρεια Πελοποννήσου και η υφιστάμενη κατάσταση τους είναι: Κόρινθος Τρίπολη Καλαμάτα με κλάδο Λεύκτρο - Σπάρτη Σήμερα έχει ολοκληρωθεί το μεγαλύτερο τμήμα του αυτοκινητοδρόμου. Ειδικότερα, έχει κατασκευασθεί αυτοκινητόδρομος μέχρι το Λεύκτρο, ενώ αναμένεται τους επόμενους μήνες η συνολική παράδοση των οδικών αξόνων Τρίπολη Καλαμάτα, μαζί με το τμήμα Παραδείσια Τσακώνα που θα διαθέτει συνολικά έξη (6) κόμβους. Ο αυτοκινητόδρομος αναμένεται να καταλήξει στον Περιφερειακό της Καλαμάτας που είναι επίσης υπό κατασκευή. Με βάση τη σύμβαση παραχώρησης προβλέπεται και η δημιουργία του κλάδου Λεύκτρου - Σπάρτης, που με τα σημερινά δεδομένα προβλέπεται να ολοκληρωθεί το Κόρινθος - Πάτρα Ο άξονας σήμερα βρίσκεται σε στάδιο κατασκευής ως τμήμα της παραχώρησης της «Ολυμπίας Οδού». Προβλέπεται η αναβάθμιση 120 χιλιομέτρων του άξονα σε πρότυπα αυτοκινητοδρόμου, με δύο λωρίδες κυκλοφορίας και λωρίδα έκτακτης ανάγκης ανά 128

78 κατεύθυνση, και διαχωριστικό διάζωμα. Η υλοποίηση του άξονα θα μειώσει το χρόνο πρόσβασης της Περιφέρειας προς ένα από τα μεγαλύτερα λιμάνια της χώρας (Πάτρα) αλλά και την Δυτική Ελλάδα μέσω της γέφυρας Ρίου Αντίρριου. Πάτρα Πύργος Καλό Νερό - Τσακώνα Άξονας που καλύπτει το δυτικό τμήμα της Περιφέρειας βελτιώνοντας την προσιτότητα της παράκτιας γραμμής της Δυτικής Πελοποννήσου. Στόχος του είναι επίσης η σύνδεση της Καλαμάτας και της Τρίπολης μέσω Τσακώνας με την Πάτρα που διαθέτει ένα λιμάνι που συνδέει τη χώρα με την Ιταλία και που αποτελεί μία σημαντική πύλη εισόδου για τη χώρα. Προβλέπεται κατασκευή 164 χιλιόμετρων στα τμήματα Πατρών - Πύργου και Αλφειού - Τσακώνας, με δύο λωρίδες κυκλοφορίας και λωρίδα έκτακτης ανάγκης ανά κατεύθυνση και διαχωριστικό διάζωμα για το πρώτο τμήμα, και δύο λωρίδες κυκλοφορίας ανά κατεύθυνση με διαχωριστικό διάζωμα για το δεύτερο τμήμα. Η κατασκευή αυτή δεν έχει ξεκινήσει και είναι άγνωστη αυτή τη στιγμή η τύχη του έργου. Κατηγορίες ΙΙ και ΙΙΙ Η υπάρχουσα δομή του δικτύου διαχωρίζει την Περιφέρεια στο αναπτυγμένο βόρειο τμήμα της σε αντιδιαστολή με το σχετικά απομονωμένο νότιο και δυτικό τμήμα της. Οι επενδύσεις που προαναφέρθηκαν στους άξονες Κατηγορίας Ι θα άρουν αυτή την συγκοινωνιακή απομόνωση της Νότιας Πελοποννήσου όμως το δίκτυο των κατηγοριών ΙΙ και ΙΙΙ θα επιτρέψει την προσέγγιση των τουριστικών πόρων και την πρoσπελασιμότητα και διασύνδεση των ορεινών περιοχών. Όπως προκύπτει από τα τρέχοντα προγράμματα της Περιφέρειας (και των Περιφερειακών Ενοτήτων Νομών) κατασκευών νέων αξόνων, βελτίωσης των υπαρχόντων και συντήρησης του οδικού δικτύου Κατηγοριών ΙΙ και ΙΙΙ, οι δραστηριότητες αυτές απαιτούν ενίσχυση δεδομένου ότι οι υπόψη οδικοί άξονες εξυπηρετούν και σημαντικούς κυκλοφοριακούς φόρτους. Έχει ήδη εντοπισθεί ότι το οδικό αυτό δίκτυο παρέχει σε αρκετά σημεία μη ικανοποιητικές συνθήκες οδικής ασφάλειας ιδιαίτερα κατά τους χειμερινούς μήνες που συχνά καταγράφονται προβλήματα λόγω παγετού και χιονοπτώσεων. Σημαντικό τμήμα του οδικού δικτύου των νομών της περιοχής περιλαμβάνεται σε ειδικό πρόγραμμα επεμβάσεων βελτίωσης της οδικής ασφάλειας που προωθείται με ευθύνη της ΕΓΝΑΤΙΑ ΟΔΟΣ Α.Ε. Το αποτέλεσμα του παραπάνω προγράμματος θα οδηγήσει στην βελτίωση των συνθηκών λειτουργίας του οδικού δικτύου κατηγοριών ΙΙ και ΙΙΙ. Η εφαρμογή του όμως θα απαιτήσει συστηματική και διαχρονική χρηματοδότηση και αποτελεσματικό συντονισμό των Υπηρεσιών της Περιφέρειας. Η εξασφάλιση ικανοποιητικών συνθηκών βατότητας και ασφάλειας στο οδικό δίκτυο των υπόψη κατηγοριών θα απαιτήσει στα επόμενα χρόνια σημαντικές επενδύσεις στον τομέα της συντήρησης. Συνοπτικά επομένως εντοπίζονται σημαντικές ελλείψεις και ανάγκη αναβάθμισης και βελτίωσης των γεωμετρικών χαρακτηριστικών του εσωτερικού οδικού δικτύου της Περιφέρειας στους παράλιους οδικούς άξονες (ανατολικός, νότιος και νοτιοδυτικός), καθώς και στους λοιπούς άξονες του ορεινού οδικού δικτύου. Ως ιδιαίτερα σημαντική χαρακτηρίζεται επίσης η ανάγκη βελτίωση του οδικού άξονα σύνδεσης της Νότιας και Κεντρικής Πελοποννήσου με την Πάτρα, που θα δώσει διέξοδο 129

79 στην Περιφέρεια σε μια σημαντική πύλη εισόδου-εξόδου της χώρας, καθώς και στους διευρωπαϊκούς άξονες μεταφορών μέσω της Ιόνιας Οδού. Κρίσιμη επίσης τέλος αποτελεί η ανάγκη βελτίωσης του οδικού δικτύου εσωτερικής σύνδεσης σημαντικών κέντρων της Περιφέρειας, όπως είναι οι επαρχιακοί οδοί Ναύπλιο Επίδαυρος - Κόρινθος, Σπάρτης Καλαμάτας μέσω Ταϋγέτου, Τρίπολης- Άστρους κ.α. To ισχύον Χωροταξικό Σχέδιο Περιφέρειας Πελοποννήσου προτείνει την κατασκευή των εξής αξόνων: 1. Εθνικής και Διεθνούς Εμβέλειας: Κόρινθος - Άργος - Πύργος - Πάτρα - Ρίο - Αντίρριο - (Δυτικός άξονας, Διεθνούς Ευρωπαϊκής εμβέλειας) Κόρινθος - Άργος - Ναύπλιο - Άστρος - Τρίπολη - Βυτίνα - Ολυμπία (Εθνικής Εμβέλειας) 2. Περιφερειακής Εμβέλειας: Τρίπολη - Πάτρα (ορεινή διαδρομή) Σπάρτη - Γύθειο - Μονεμβασιά (σε συνέχεια του Τρίπολη - Σπάρτη) Ναύπλιο - Άστρος - Τρίπολη - Ολυμπία Σπάρτη - Καλαμάτα Σπάρτη - Μεγαλόπολη - Ανδρίτσαινα - Πύργος - Πάτρα Καλαμάτα - Μεσσήνη - Πύλος - Γαργαλιάνοι - Φιλιατρά - Κυπαρισσία Κόρινθος - Παλαιά Επίδαυρος - Κρανίδι Μονεμβασιά - Νεάπολη Άστρος - Λεωνίδιο - Μονεμβασιά (μέσω ορεινής διαδρομής) Πύλος - Μεθώνη -Κορώνη - Καλαμάτα - Αρεόπολη Γύθειο Επίσης δίδονται οι εξής κατευθύνσεις για τις οδικές υποδομές: Ολοκλήρωση και συνεχής αναβάθμιση των υποδομών και υπηρεσιών του ΠΑΘΕ Ολοκλήρωση και αναβάθμιση των υποδομών και υπηρεσιών των σημαντικών για την πύκνωση του βασικού οδικού συστήματος της χώρας οδικών αξόνων όπως της ΒΔ οδού Πελοποννήσου (Κόρινθος - Πάτρα - Πύργος - Τσακώνα), του αυτοκινητόδρομου Κόρινθος - Τρίπολη - Καλαμάτα - Σπάρτη - Γύθειο - Νεάπολη Αναβάθμιση της σύνδεσης όλων των πρωτευουσών των νομών ή άλλων σημαντικών για τις μεταφορές περιοχών Πύκνωση του οδικού δικτύου, σε πρώτη φάση με εξής αναβαθμισμένους άξονες: 1. Τρίπολη - Βυτίνα - Αρχαία Ολυμπία - σύνδεση με δυτικό άξονα 2. Δερβενάκια - Εκκλησιαστικό - Άργος Σε σχέση με τις προαναφερθείσες προτάσεις του ισχύοντος Χωροταξικού Σχεδίου Περιφέρειας Πελοποννήσου, και σύμφωνα με τα στοιχεία που έχουν ληφθεί από τις Υπηρεσίες της Περιφέρειας, ισχύουν τα εξής: Τρίπολη - Πάτρα (ορεινή διαδρομή): απαιτούνται εργασίες αναβάθμισης από την περιοχής της Βλαχέρνας και προς τα δυτικά. Σπάρτη - Γύθειο - Μονεμβασιά (σε συνέχεια του Τρίπολη - Σπάρτη): είναι κατασκευασμένα επιμέρους τμήματα (Σπάρτη Σκούρα, Παράκαμψη Δαφνίου και Κροκεών, Παράκαμψη Μακρυνάρας). Ναύπλιο - Άστρος - Τρίπολη Ολυμπία: είναι κατασκευασμένα επιμέρους τμήματα (μικρά τμήματα στις διαδρομές Ναύπλιο Άστρος και Άστρος Τρίπολη, καθώς επίσης και όλο το τμήμα Τρίπολη Βλαχέρνα Βυτίνα διασταύρωση Καρκαλούς) [σημείωση: εδώ εντάσσεται η οδός Τρίπολη - Βυτίνα - Αρχαία Ολυμπία - σύνδεση με δυτικό άξονα, 130

80 η οποία, σύμφωνα με τις κατευθύνσεις του ισχύοντος Χωροταξικού Σχεδίου Περιφέρειας Πελοποννήσου, πρέπει να αποτελέσει αναβαθμισμένο άξονα που θα πυκνώσει το οδικό δίκτυο]. Σπάρτη Καλαμάτα: δεν έχουν πραγματοποιηθεί εργασίες. Σπάρτη - Μεγαλόπολη - Ανδρίτσαινα - Πύργος Πάτρα: το τμήμα Σπάρτη Μεγαλόπολη θα καλυφθεί από τον υπό ολοκλήρωση κλάδο Λεύκτρο Σπάρτη. Καλαμάτα - Μεσσήνη - Πύλος - Γαργαλιάνοι - Φιλιατρά Κυπαρισσία: είναι σε φάση κατασκευής μόνο το τμήμα Ρωμανός Γαργαλιάνοι. Κόρινθος - Παλαιά Επίδαυρος Κρανίδι: έχουν πραγματοποιηθεί περιορισμένες εργασίες σε επιμέρους τμήματα (νέα κατασκευή η παράκαμψη Διδύμων). Μονεμβασιά Νεάπολη: έχει κατασκευασθεί, με εξαίρεση την αναγκαία παράκαμψη Μονεμβασιάς. Άστρος - Λεωνίδιο - Μονεμβασιά (μέσω ορεινής διαδρομής): στο τμήμα Αστρος Λεωνίδιο δεν έχουν πραγματοποιηθεί εργασίες. Πύλος - Μεθώνη -Κορώνη - Καλαμάτα - Αρεόπολη Γύθειο: είναι κατασκευασμένα μόνο δύο επιμέρους τμήματα (Μεθώνη Ακριτοχώρι, Βασιλίτσι Κορώνη), ενώ έχει δημοπρατηθεί η βελτίωση κατά τμήματα της οδού Αρεόπολη Γύθειο. Πέραν των ανωτέρω, είναι σημαντικό να αναφερθούν και μερικές γενικές παρατηρήσεις αναφορικά με το οδικό δίκτυο της Περιφέρειας, όπως είναι: Η επίτευξη ενός «οδικού συνεχούς» στην ανατολική ακτή της Πελοποννήσου, με κατασκευή ενός δρόμου, προφανώς περιορισμένων γεωμετρικών χαρακτηριστικών, ο οποίος θα συνδέσει το Λεωνίδιο με την Μονεμβασιά, μέσω της διαδρομής Λεωνίδιο Πούλιθρα Φωκιανός Κυπαρίσσι Χάρακας Λαμπόκαμπος Ρειχιά Γέρακας Μονεμβασιά (ήδη, πρόσφατα, αποφασίστηκε από το υπουργείο Ανάπτυξης η έγκριση διάθεσης πίστωσης για τη δημοπράτηση του έργου «Κατασκευή του τμήματος Φωκιανός- Κυπαρίσσι της οδού Μύλοι Άστρος Λεωνίδιο Πούλιθρα Φωκιανός Κυπαρίσσι» -οπότε απομένει το τμήμα Πούλιθρα Φωκιανός), θα συνεισέφερε σημαντικά στην ισορροπία του οδικού δικτύου της Περιφέρειας. Η διατήρηση και μερική βελτίωση της υφιστάμενης Ε.Ο. Τρίπολη Σπάρτη, παρά τη διαφαινόμενη ολοκλήρωση του κλάδου Λεύκτρο Σπάρτη, θα αποτελέσει εξαιρετικά χρήσιμη εναλλακτική λύση για την κυκλοφοριακή εξυπηρέτηση των κατοίκων και των επισκεπτών. Στην προσέγγιση αυτή εντάσσεται και η κατά το δυνατόν αποκατάσταση της λειτουργίας της Παράκαμψη Σελασίας Βουτιάνων, που κατασκευάσθηκε πρόσφατα και δόθηκε στην κυκλοφορία μόνο για μερικούς μήνες, αφού υπέστη σημαντικές ζημίες από κατολισθήσεις ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ / ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΙΚΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ Το σιδηροδρομικό δίκτυο στην Περιφέρεια Πελοποννήσου, έχει συνολικό μήκος 300 χλμ, όμως το μεγαλύτερο τμήμα του αποτελείται από μονή μετρική γραμμή με έλλειψη ανισόπεδων διαβάσεων και πτωχή χάραξη (βλ. κατωτέρω Σχήμα 2). Η σημαντικότερη επέμβαση στο σιδηροδρομικό δίκτυο της Περιφέρειας τα τελευταία χρόνια ήταν η υλοποίηση και λειτουργία του Προαστιακού Σιδηρόδρομου (διπλή ηλεκτροκινούμενη γραμμή κανονικού εύρου και υψηλών ταχυτήτων) που συνδέει την Αττική με το Κιάτο. Διεξάγονται καθημερινά 6 δρομολόγια σε χρονοαπόσταση δύο ωρών. Ο χρόνος διαδρομής Αθήνα - Κιάτο ανέρχεται σε 1 ώρα και 17 λεπτά. Ήδη είναι υπό υλοποίηση η συνέχεια του άξονα αυτού προς την Πάτρα. Ο Προαστιακός έχει συμβάλει αποφασιστικά στην ασφαλή διακίνηση εργαζομένων, επισκεπτών από και προς την Πρωτεύουσα της χώρας, στην 131

81 προσέλκυση πληθυσμού για παραθεριστική κατοικία και συνολικά στη συγκράτηση του πληθυσμού της ΠΕ Κορινθίας. Σχήμα 6-9 Δομή Σιδηροδρομικού Δικτύου Πελοποννήσου Πρόσφατα ολοκληρώθηκε και ανακαίνιση της μετρικής γραμμής Κόρινθος Ναύπλιο Τρίπολη Καλαμάτα επί της υπάρχουσας χάραξης. Στο υπόλοιπο σιδηροδρομικό δίκτυο όμως δεν έχουν πραγματοποιηθεί επενδύσεις ενώ και η συντήρησή του είναι ελλιπής. Στον τομέα της λειτουργίας έχουν επί του παρόντος διακοπεί όλες οι συνδέσεις είτε για λόγους κόστους είτε για λόγους υλοποίησης έργων (Κιάτο Πάτρα). Παλαιότερα λειτουργούσε η σύνδεση της Αθήνας με την Καλαμάτα, μέσω Τρίπολης, αλλά από το 2010 αυτή έχει διακοπεί (όπως και τα δρομολόγια Πύργος Καλαμάτα, Καλαμάτα - Μεσσήνη ΤΕΙ και Κόρινθος - Τρίπολη Ναύπλιο). Ο υπάρχων σχεδιασμός του ΟΣΕ (πέραν βεβαίως της υλοποίησης του άξονα Κιάτο Πάτρα) περιλαμβάνει τα εξής: 1. Διερεύνηση της αναβάθμισης της σύνδεσης Λουτράκι Ισθμός με κανονικοποίηση και η ηλεκτροκίνηση. 2. Διερεύνηση ενεργοποίησης γραμμής Κόρινθος Ναύπλιο Τρίπολη ενδεχομένως μέσω «Tour Operators» λόγω της δυνατότητας της γραμμής να παρέχει πρόσβαση σε σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους, αξιοθέατα και αξιόλογες ορειβατικές διαδρομές. Στόχος είναι να λειτουργήσει η γραμμή σε συνδυασμό με τον θεματικό τουρισμό στην Πελοπόννησο με τη συνδρομή και της Περιφέρειας. 3. Για τη γραμμή Καλαμάτας Πύργου Πατρών προβλέπεται η λειτουργία τοπικού δικτύου προαστιακού τύπου όπως ήδη λειτουργεί επιτυχώς στην Πάτρα. 4. Δημοπρατήθηκε η μελέτη αναβάθμισης της γραμμής Πύργου Κυπαρισσίας Καλαμάτας. Συμπερασματικά για το σιδηροδρομικό δίκτυο στην Περιφέρεια Πελοποννήσου, θα πρέπει να εκπονηθούν οι απαραίτητες μελέτες βιωσιμότητας για να εξετασθεί η σκοπιμότητα των παραπάνω αλλά και η ενδεχόμενη επαν-ενεργοποίηση του ενδο-μεσσηνιακού δικτύου. Οι άξονες δράσης που προτείνονται στο ισχύον Χωροταξικό Σχέδιο παραμένουν επίκαιροι και σε αυτούς αναμένεται να επικεντρωθούν οι προκύπτουσες σκόπιμες επενδύσεις. Αυτοί έχουν ως εξής: Υλοποίηση τού σιδηροδρομικού ΠΑΘΕ Αθήνα Κόρινθος - Πάτρα. Τμηματικές βελτιώσεις των υφιστάμενων γραμμών: o Κoρίvθoυ Μύλων - Καλαμάτας o Κορίνθου Άργους Ναυπλίου και o Πάτρας Κυπαρισσίας Καλαμάτας. 132

82 Επέκταση προαστιακού σιδηροδρόμου Αθήνα Κόρινθος / Λουτράκι Άργος Ναύπλιο ΛΙΜΑΝΙΑ ΚΑΙ ΘΑΛΑΣΣΙΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ Στις θαλάσσιες μεταφορές, σημαντικό ρόλο παίζουν τα λιμάνια της Καλαμάτας και του Ναυπλίου. Άλλα δευτερεύοντα λιμάνια της Περιφέρειας είναι της Πύλου και της Κυπαρισσίας στη Μεσσηνία, της Ερμιονίδος και του Πορτοχελίου στην Αργολίδα, του Παράλιου Άστρους και του Λεωνιδίου στην Αρκαδία, της Κορίνθου και του Κιάτου στην Κορινθία και τέλος, του Γυθείου και της Νεάπολης στην Λακωνία. Τους θερινούς μήνες εκτελείται ένα δρομολόγιο την εβδομάδα που συνδέει τα Χανιά (Κίσσαμος) με τα Κύθηρα και την Καλαμάτα. Επίσης τους θερινούς μήνες εκτελούνται τακτικά δρομολόγια από Γύθειο για Κύθηρα και υπάρχει σύνδεση από Νεάπολη Λακωνίας για Κύθηρα και Ελαφόνησο. Επίσης, υπάρχει σύνδεση όλο τον χρόνο με θαλάσσιο ταξί από την Κόστα Αργολίδας με τις Σπέτσες και την Ύδρα. Τέλος, υπάρχει σύνδεση με ferry boat μεταξύ Γαλατά (Αργολίδας) και Πόρου. Τα περισσότερα λιμάνια μαρίνες - αγκυροβόλια τα διαθέτει η ΠΕ Λακωνίας και η ΠΕ Κορινθίας. Ειδικότερα, η ΠΕ Λακωνίας έχει 22, η ΠΕ Κορινθίας έχει 14, η ΠΕ Αρκαδίας έχει 3 και οι ΠΕ Αργολίδας και Μεσσηνίας από δύο. Ο συνολικός κατάλογος των λιμενικών υποδομών της Περιφέρειας (λιμάνια, μαρίνες και αγκυροβόλια) παρουσιάζεται στον Πίνακα 2 που ακολουθεί. Πίνακας 6-45 Λιμάνια, Μαρίνες και Αγκυροβόλια ανά Περιφερειακή Ενότητα Λιμάνια Μαρίνες - Αγκυροβόλιο Περιοχή Περιφερειακή Ενότητα ΝΑΥΠΛΙΟ ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ ΝΑΥΠΛΙΟ Αργολίδας ΠΟΡΤΟ ΧΕΛΙ ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ ΠΟΡΤΟΧΕΛΙ Αργολίδας ΠΑΡΑΛΙΑ ΤΥΡΟΥ ΠΑΡΑΛΙΑ Αρκαδίας ΠΑΡΑΛΙΟΝ ΑΣΤΡΟΣ ΑΡΚΑΔΙΑΣ ΠΑΡΑΛΙΟΝ ΑΣΤΡΟΣ Αρκαδίας ΠΛΑΚΑ ΛΕΩΝΙΔΙΟ ΑΡΚΑΔΙΑΣ ΛΕΩΝΙΔΙΟ Αρκαδίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΚΙΑΤΟΥ ΚΙΑΤΟ Κορινθίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΚΟΡΦΟΣ ΚΟΡΦΟΣ Κορινθίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΞΕΝ. ΠΟΣΕΙΔΩΝ ΛΟΥΤΡΑΚΙ Κορινθίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΠΑΛΑΙΟ ΚΑΛΑΜΑΚΙ ΠΑΛΑΙΟ ΚΑΛΑΜΑΚΙ Κορινθίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΠΗΓΗΣ ΛΟΥΤΡΑ ΩΡ. ΕΛΕΝΗΣ Κορινθίας ΛΙΜΑΝΙ ΔΕΡΒΕΝΙΟΥ ΔΕΡΒΕΝΙ Κορινθίας ΛΙΜΑΝΙ ΙΣΘΜΙΑ ΙΣΘΜΙΑ Κορινθίας ΛΙΜΑΝΙ ΚΙΑΤΟΥ ΚΙΑΤΟ Κορινθίας ΛΙΜΑΝΙ ΚΟΡΙΝΘΟΥ ΚΟΡΙΝΘΟΣ Κορινθίας ΛΙΜΑΝΙ ΛΟΥΤΡΑΚΙ ΛΟΥΤΡΑΚΙ Κορινθίας ΜΑΡΙΝΑ ΒΡΑΧΑΤΙΟΥ ΒΡΑΧΑΤΙ Κορινθίας ΜΑΡΙΝΑ ΚΑΤΩ ΑΣΣΟΥ ΚΑΤΩ ΑΣΣΟΣ Κορινθίας ΜΑΡΙΝΑ ΜΑΥΡΟΛΙΜΝΗΣ ΜΑΥΡΟΛΙΜΝΗ Κορινθίας ΜΑΡΙΝΑ ΞΥΛΟΚΑΣΤΡΟΥ ΞΥΛΟΚΑΣΤΡΟ Κορινθίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΥΠΑΡΙΣΣΙ Λακωνίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΕΛΙΑ Λακωνίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΑΗ ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΡΙΝΗΣΑ Λακωνίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΓΕΡΟΛΙΜΕΝΑΣ ΓΕΡΟΛΙΜΕΝΑΣ Λακωνίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΖΑΡΑΚΑ ΠΑΡΑΛΙΑ Λακωνίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΕΛΑΙΑΣ ΕΛΙΑ Λακωνίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΚΑΣΤΕΛΛΑΣ ΚΑΣΤΕΛΛΑ Λακωνίας 133

83 Λιμάνια Μαρίνες - Αγκυροβόλιο Περιοχή Περιφερειακή Ενότητα ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΚΟΚΚΙΝΙΑ ΚΑΤΩ ΓΛΥΚΟΒΡΥΣΗ Λακωνίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΚΟΡΑΚΑΣ ΚΟΡΑΚΑΣ Λακωνίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΜΑΡΑΘΙΑΣ ΜΑΡΑΘΙΑΣ Λακωνίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΜΕΖΑΠΟΣ ΜΕΖΑΠΟΣ Λακωνίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΠΑΛ. ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑΣ ΑΓΙΑ ΚΥΡΙΑΚΗ Λακωνίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΠΗΛΑ ΠΑΡΑΛΙΑ Λακωνίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΠΟΡΤΟ ΚΑΓΙΟ ΠΟΡΤΟ ΚΑΓΙΟ Λακωνίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΗΛΙΑΣ ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΗΛΙΑΣ Λακωνίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΤΣΟΥΜΑΛΑ ΤΣΟΥΜΑΛΑ Λακωνίας ΛΙΜΑΝΙ ΓΥΘΕΙΟΥ ΓΥΘΕΙΟ Λακωνίας ΛΙΜΑΝΙ ΙΕΡΑΚΑ ΛΙΜΑΝΙ ΙΕΡΑΚΑ Λακωνίας ΛΙΜΑΝΙ ΚΟΤΡΩΝΑ ΚΟΤΡΩΝΑΣ Λακωνίας ΛΙΜΑΝΙ ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑΣ ΓΕΦΥΡΑ Λακωνίας ΛΙΜΑΝΙ ΝΕΑΠΟΛΗΣ ΒΟΙΩΝ ΝΕΑΠΟΛΗ ΒΟΙΩΝ Λακωνίας ΛΙΜΑΝΙ ΠΟΥΝΤΑΣ ΠΟΥΝΤΑ Λακωνίας ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΚΑΛΑΜΑΤΑ Μεσσηνίας ΠΥΛΟΣ ΠΥΛΟΣ Μεσσηνίας Πηγή: Οι τρεις σημαντικότερες μαρίνες είναι της Καλαμάτας που έχει χωρητικότητα 250 θέσεων, του Ξυλόκαστρου με 220 θέσεις και η μαρίνα της Πύλου που κατασκευάστηκε πρόσφατα και διαθέτει 250 θέσεις. Η γεωγραφική θέση της νότιας Πελοποννήσου, ως προς την ανάπτυξη των θαλασσίων μεταφορών, είναι στρατηγικής σημασίας. Τούτο διότι η στρατηγική των επιχειρήσεων παροχής θαλάσσιου εμπορευματικού έργου βασίζεται όλο και περισσότερο στη χρήση ενός κύριου λιμένα μεταφόρτωσης από μεγάλα σε μικρότερα πλοία για το παγκόσμιο εμπόριο και ενός μικρού αριθμού λιμένων διαπεριφερειακής σημασίας εντός της Μεσογείου. Οι λιμένες με συγκριτικό πλεονέκτημα γι αυτό το ρόλο είναι οι λιμένες, που βρίσκονται στις απολήξεις των χερσονήσων της Μεσογείου, κυρίως αν εξυπηρετούν παράλληλα και σημαντικό τμήμα ενδοχώρας μέσω αναπτυγμένων οδικών και σιδηροδρομικών συνδέσεων. Η Περιφέρεια διαθέτει στις νότιες απολήξεις της τους λιμένες της Καλαμάτας και του Γυθείου. Προφανώς ο λιμένας Καλαμάτας είναι η πλέον ευνοϊκή θέση της Περιφέρειας για την ανάδειξη ενός λιμένα διαπεριφερειακής σημασίας. Ο λιμένας αυτός μπορεί να δράσει συμπληρωματικά ως προς τον Πειραιά (εμπορευματικά φορτία εξυπηρετούμενα από τον αυτοκινητόδρομο αλλά και τον σιδηρόδρομο) και ανεξάρτητα από το λιμάνι της Πάτρας δεδομένου ότι ο κύριος προσανατολισμός του λιμανιού της Πάτρας είναι η Αδριατική. Με την ανάδειξη της Καλαμάτας ως πρωτεύοντα διαπεριφερειακού λιμένα, ο λιμένας Γυθείου αναμένεται να περιοριστεί σε πιο συγκεκριμένες λειτουργίες, μικρότερης γεωγραφικής εμβέλειας, όπως είναι η ακτοπλοϊκή εξυπηρέτηση της γειτονικής νησιωτικής περιοχής Κυθήρων, αλλά και ορισμένων νήσων των νοτιοδυτικών Κυκλάδων. Ο λιμένας Ναυπλίου αναμένεται να περιοριστεί σε μικρή εμπορική κίνηση, δεδομένων και των ιδιαίτερων απαιτήσεων της γειτονικής περιοχής από άποψη ποιότητας περιβάλλοντος και αισθητικής. Τέλος οι λιμένες του βόρειου τμήματος της Περιφέρειας αναμένεται να διατηρήσουν το ρόλο τους με κυρίαρχο τον λιμένα των Αγίων Θεοδώρων στην εξυπηρέτηση σχεδόν αποκλειστικά συγκεκριμένων βιομηχανικών δραστηριοτήτων 134

84 Το ισχύον Χωροταξικό Πελοποννήσου προτείνει: Αναβάθμιση του λιμένα Καλαμάτας ώστε να ανταποκριθεί στο ρόλο του ως πρωτεύον διαπεριφερειακός λιμένας εθνικής σημασίας με θαλάσσιες συνδέσεις με την Κεντρική και Ανατολική Μεσόγειο, την Περιφέρειας Κρήτης και μέσω του λιμένα Πατρών με την Αδριατική και την Περιφέρεια Δ. Ελλάδος. Αναβάθμιση του λιμένα Γυθείου με επιβατικές και εμπορικές διασυνδέσεις με τα μικρότερα λιμάνια της Περιφέρειας και τα νησιά. Ενίσχυση του λιμένα Ναυπλίου για την εξυπηρέτηση της αυξημένης τουριστικής κίνησης και της αντίστοιχης εμπορευματικής κίνησης του Νομού. Δημιουργία ζωνών σκαφών αναψυχής εντός υφιστάμενων λιμενικών εγκαταστάσεων σύμφωνα με τη σχετική μελέτη. Παράλληλα δίδονται οι εξής κατευθύνσεις για τις θαλάσσιες μεταφορές και λιμενικές υποδομές και υπηρεσίες Περιφέρειας Πελοποννήσου: Ενίσχυση του λιμένα της Καλαμάτας (διεθνούς ενδιαφέροντος και εθνικής σημασίας). Ο λιμένας της Καλαμάτας μπορεί να αναδειχθεί σε σύνθετο λιμένα εξυπηρέτησης της εμπορικής και της επιβατικής κίνησης, συνδεδεμένο με το σιδηροδρομικό δίκτυο. Αναβάθμιση των ακτοπλοϊκών υποδομών των λιμένων της ηπειρωτικής χώρας και της Κρήτης, με σκοπό την ενίσχυση ενδοπεριφερειακών και διαπεριφερειακών συνδέσεων, τη μείωση των θαλάσσιων αποστάσεων, την απόσπαση φορτίου από τις οδικές μεταφορές και την αποσυμφόρηση του συστήματος των λιμένων της Αττικής. Στο πλαίσιο αυτό ειδικότερο ρόλο μπορούν να αναλάβουν οι λιμένες Καλαμάτας ως απόληξη του Δυτικού άξονα, Γυθείου και Νεάπολης. Ολοκληρωμένη σιδηροδρομική σύνδεση και παροχή υψηλής ποιότητας συνδυασμένων μεταφορών σε όλους σχεδόν τους λιμένες που βρίσκονται πλησίον του εθνικού σιδηροδρομικού δικτύου, δευτερευόντως και στους λιμένες Κορίνθου και Καλαμάτας. Ο λιμένας της Κορίνθου, εφόσον ενισχυθεί, μπορεί να συμπληρώσει τη θαλάσσια εμπορευματική υποδομή της ευρύτερης βιομηχανικής και χονδρεμπορικής περιοχής της Αττικής, η οποία εξαπλώνεται στη Βοιωτία και στην Κορινθία, ή να αποτελέσουν μέρος του ευρύτερου συστήματος των λιμένων της Αττικής. Σκόπιμη κρίνεται η ανάπτυξη εθνικού δικτύου αποκλειστικών εμπορευματικών μεταφορών, ανεξάρτητου από τις ακτοπλοϊκές γραμμές και τους περιορισμούς που η συγκεκριμένη αγορά επιβάλλει. Εν όψει αυτού, οι λιμένες του Γυθείου και της Καλαμάτας θα ήταν σκόπιμο να εφοδιαστούν με ελαφρές υποδομές υποστήριξης τυποποιημένων εσωτερικών εμπορευματικών μεταφορών. Οι παραπάνω προτάσεις παραμένουν επίκαιρες και δόκιμες ενώ δεν έχει μέχρι στιγμής αρχίσει οι υλοποίησή τους. Ισχύουν στο σύνολό τους με την επιφύλαξη των δυνατοτήτων συνδυασμένης λειτουργίας των λιμανιών Καλαμάτας και Πάτρας. Το γεγονός αυτό όμως δεν αναιρεί τις ανάγκες επενδύσεων στο λιμάνι της Καλαμάτας για τους λόγους που προαναφέρθηκαν ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΑ ΚΑΙ ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ Η Περιφέρεια Πελοποννήσου διαθέτει δύο αεροδρόμια. Ένα στρατιωτικό με έδρα την Τρίπολη και ένα πολιτικό με έδρα την Καλαμάτα. Οι αεροπορικές συγκοινωνίες είναι εξ αντικειμένου μικρής κλίμακας δεδομένης της εγγύτητας της Περιφέρειας προς την Αθήνα η οποία περιορίζει τυχόν πλεονεκτήματα στον χρόνο ταξιδιού «από πόρτα σε πόρτα» της αντίστοιχης αεροπορικής σύνδεσης. Κατά συνέπεια οι αεροπορικές συγκοινωνίες εσωτερικού εξυπηρετούνται από το αεροδρόμιο της Καλαμάτας, με ενεργή μόνο την εβδομαδιαία σύνδεση με τη Θεσσαλονίκη. 135

85 Η λειτουργία του αεροδρομίου της Καλαμάτας αυξάνεται κατά τους θερινούς μήνες από πτήσεις charter εξωτερικού. Αερολιμένας Τρίπολης Ο αερολιμένας (βλ. Κατωτέρω Σχήμα 3 που παρουσιάζει την χωροθέτησή του) διαθέτει τις εξής εγκαταστάσεις: Διάδρομο προς-απογειώσεως αεροσκαφών 02-20: 2.105Χ30 μ. Δάπεδο στάθμευσης αεροσκαφών: 8000 τ.μ. Σχήμα 6-10 Αερολιμένας Τρίπολης Το τελευταίο διάστημα και σύμφωνα με τις κατευθύνσεις του ισχύοντος Χωροταξικού της Περιφέρειας, καταβάλλονται προσπάθειες από τοπικούς φορείς για τη μετατροπή του στρατιωτικού αεροδρομίου της Τρίπολης σε πολιτικό, για την εξυπηρέτηση πτήσεων χαμηλού κόστους. Η Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας διερεύνησε το 2005, μέσω ειδικής μελέτης, το ενδεχόμενο επαν-ενεργοποίησης του αεροδρομίου για πολιτικές πτήσεις. Προέκυψε ότι σύμφωνα με τους διεθνείς κανονισμούς (Annex 14, PANS-OPS του ICAO) δεν είναι εφικτή η ασφαλής επιχειρησιακή αξιοποίηση του αεροδρομίου για την εξυπηρέτηση πτήσεων αεροσκαφών JET δημόσιων μεταφορών εξαιτίας των σημαντικών υφιστάμενων ορεινών όγκων και εμποδίων και των δυσμενών καιρικών συνθηκών που επικρατούν. Κατά συνέπεια δεν είναι δυνατή η υποδοχή πτήσεων charter. Αερολιμένας Καλαμάτας Ο αερολιμένας (βλ. Κατωτέρω Σχήμα 4 που παρουσιάζει την χωροθέτησή του) διαθέτει τις εξής εγκαταστάσεις: Σχήμα 6-11 Αερολιμένας Καλαμάτας (ΙΑΤΑ: KLX, ICAO: LGKL) 136

86 Διάδρομο προς-απογειώσεως αεροσκαφών 15-33: Δάπεδο στάθμευσης αεροσκαφών: Κτίριο αεροσταθμού: 2.600Χ45 μ. 170Χ130= τ.μ (4 θέσεις) τ.μ. Ο αερολιμένας Καλαμάτας έχει επιβατική κίνηση, η οποία κατά το 2010 ανήλθε σε επιβάτες και κινήσεις αεροσκαφών περίπου (κίνηση εξωτερικού και εσωτερικού). Δυσλειτουργίες δημιουργούνται από την χρησιμοποίηση του αεροδιαδρόμου από εκπαιδευτικές πτήσεις στρατιωτικών αεροσκαφών της γειτνιάζουσας σε αυτόν πολεμικής βάσης της αεροπορίας. Κατά τα δέκα τελευταία έτη στο αεροδρόμιο υλοποιήθηκαν έργα ύψους 4,50 εκ. ευρώ, που αφορούν στην ανα-διαρρύθμιση του κτιρίου του αεροσταθμού, προμήθειες και εγκαταστάσεις εξοπλισμού, την διαμόρφωση χώρου γύρο από το πεδίο ελιγμών και άλλες εργασίες εξυγίανσης. Προκειμένου να αντιμετωπισθούν οι μελλοντικές ανάγκες του αεροδρομίου κατά τρόπο συνολικό η ΥΠΑ εκπόνησε το 2002 μελέτη ανάπτυξης (MΑSTER PLAN) του αεροδρομίου με έτος- στόχο το Στα πλαίσια της μελέτης αυτής προτείνονται τα απαιτούμενα έργα ανάπτυξης του αεροδρομίου που είναι: Επέκταση κτιρίου αεροσταθμού Επέκταση δαπέδου στάθμευσης αεροσκαφών Τα υπάρχοντα προγράμματα της ΥΠΑ κρίνονται ικανοποιητικά για την ανάπτυξη των αεροπορικών μεταφορών της Περιφέρειας στα σημερινά πλαίσια οικονομικής εφικτότητας σε συνδυασμό με την υπάρχουσα και προβλεπόμενη ζήτηση. Με την ολοκλήρωση των προγραμμάτων το αεροδρόμιο Καλαμάτας θα διαθέτει ικανοποιητικές γεωμετρικές και κτιριακές υποδομές ενώ θα πρέπει να παρακολουθηθούν στενά οι εξελίξεις στον τομέα της τεχνολογικής υποβοήθησης πτήσεων ΣΥΝΔΥΑΣΜΕΝΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ / ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ. Στην Περιφέρεια Πελοποννήσου ο ρόλος των συνδυασμένων μεταφορών είναι υποτυπώδης ενώ δεν λειτουργούν εμπορευματικά κέντρα. Στα πλαίσια του ισχύοντος Χωροταξικού Σχεδίου έχει προταθεί η εξέταση χωροθέτησης τέτοιων κέντρων στο Άργος και την Καλαμάτα. Η εξέταση αυτή δεν έχει πραγματοποιηθεί μέχρι σήμερα και είναι απαραίτητο να προχωρήσει άμεσα αν και φαίνεται ότι ο μόνος χώρος που θα μπορούσε να υποδεχθεί ένα τέτοιο κέντρο είναι η ευρύτερη περιοχή Καλαμάτας σε σημείο άμεσης επαφής με το λιμάνι που να διαθέτει και αποτελεσματική πρόσβαση από το οδικό και σιδηροδρομικό δίκτυο 6.9. ΛΟΙΠΗ ΤΕΧΝΙΚΗ ΥΠΟΔΟΜΗ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ Η Διοικητική περιφέρεια της Πελοποννήσου εξυπηρετείται ηλεκτρικά από το διασυνδεδεμένο σύστημα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, που καλύπτει ολόκληρη την ηπειρωτική χώρα και μικρό αριθμό νησιών. Μετά την απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας η ΔΕΗ έχασε τον μονοπωλιακό χαρακτήρα και οι αρμοδιότητες της μεταβιβάστηκαν σταδιακά σε εταιρίες που συστάθηκαν γι αυτό το σκοπό τη τελευταία δεκαετία. Οι εταιρίες αυτές είναι: 137

87 Η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ), που εποπτεύει γενικά την αγορά ενέργειας στην Ελλάδα, ασκεί τιμολογιακή πολιτική κι ενεργεί για τη σταδιακή απελευθέρωση της αγοράς. Η ΔΕΗ, που διατήρησε τον έλεγχο των σταθμών παραγωγής ιδιοκτησίας της και τη θυγατρική της, που δραστηριοποιείται στον τομέα των ΑΠΕ. Η ΛΑΓΗΕ - Λειτουργός Αγοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας - που εφαρμόζει τους κανόνες για την αγορά ενέργειας. Η νεοσυσταθείσα εταιρεία ΑΔΜΗΕ, πρώην ΔΕΣΜΗΕ Ανεξάρτητος Διαχειριστής Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας- η οποία εποπτεύει το σύστημα μεταφοράς και διανομής υψηλής και υπερυψηλής τάσης σε ολόκληρη την Ελλάδα. Η εταιρία ΔΕΔΗΕ Διαχειριστής Ελληνικού Δικτύου Διανομής Ηλεκτρικής Ενέργειας - η οποία ασκεί έλεγχο στη μεταφορά και διανομή του ρεύματος χαμηλής τάσης. Ιδιωτικές εταιρίες, που δραστηριοποιούνται κυρίως στη παραγωγή ΑΠΕ, που σταδιακά απέκτησαν σχετικές άδειες. Ο προγραμματισμός και η αδειοδότηση γενικά της παραγωγής ενέργειας εκτελείται από τη ΡΑΕ Ζήτηση ενέργειας Στη περιφέρεια Πελοποννήσου παράγεται περίπου το 8% της συνολικής ενέργειας, που καταναλώνεται στην Ελλάδα και αποτελεί κρίσιμο κόμβο παραγωγής στο νότιο τμήμα της χώρας. Η περιφέρεια Πελοποννήσου με τα σημερινά δεδομένα κρίνεται εξαγωγική αν και παρατηρούνται εισαγωγές κατά τους θερινούς μήνες. Το τοπικό μέγιστο ισχύος είναι περίπου 1000MWμε στοιχεία του Στον κλάδο της ενέργειας, με βάση τα πλέον πρόσφατα στοιχεία από το ΔΕΣΜΗΕ (2009) αναλογεί το 5,1% της συνολικής κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας. Η Περιφέρεια καταναλώνει ηλεκτρική ενέργεια σε υψηλότερο ποσοστό έναντι του μέσου όρου της Ελλάδας, και ειδικά για γεωργικές χρήσεις ποσοστό 11% έναντι 4,7% και για οικιακή χρήση ποσοστό 38,8% έναντι 34,1% της χώρας. Απεναντίας, για βιομηχανική χρήση καταναλώνεται ποσοστό 13,9% έναντι 24% που είναι πολύ μικρότερο του μέσου όρου παρά την ύπαρξη σημαντικού αριθμού μεταποιητικών μονάδων στη περιοχή. Στο Διάγραμμα, που ακολουθεί, φαίνεται η κατανομή ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας με στοιχεία της ΔΕΣΜΗΕ του έτους Διάγραμμα 6-3 Κατανομή κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας των ΠΕ της Περιφέρειας Πελοποννήσου έτος 2009 Πηγή: ΔΕΣΜΗΕ

88 Στο επίπεδο των Περιφερειακών Ενοτήτων, ο μεγαλύτερος καταναλωτής ενέργειας είναι η ΠΕ Κορινθίας με ποσοστό 30,9%, ακολουθεί η ΠΕ Αργολίδας με 23%, και η ΠΕ Μεσσηνίας με 20%. Όπως είναι αναμενόμενο, το μεγαλύτερο μέρος της ηλεκτρικής ενέργειας που προορίζεται για βιομηχανική χρήση απορροφάται από τη ΠΕ Κορινθίας με ποσοστό 55,9% της κατανάλωσης της Περιφέρειας, ενώ το μεγαλύτερο μέρος της ηλεκτρικής ενέργειας που προορίζεται για γεωργική χρήση απορροφάται από τη ΠΕ Αργολίδας με ποσοστό 39,4%, από τη ΠΕ Λακωνίας με ποσοστό 23,1% και από τη ΠΕ Κορινθίας με ποσοστό 20,4% Παραγωγή ενέργειας Η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας γίνεται κυρίως από τη ΔΕΗ με τη συμβολή του θερμοηλεκτρικού σταθμού παραγωγής στη Μεγαλόπολη και του υδροηλεκτρικού σταθμού στο Λάδωνα και συμπληρωματικά από ιδιωτικούς σταθμούς ΑΠΕ μεταξύ των οποίων και ο σταθμός παραγωγής Κorinthos Power, που λειτουργεί με φυσικό αέριο Σταθμοί παραγωγής της ΔΕΗ Α. Σταθμοί σε λειτουργία Στη Περιφέρεια Πελοποννήσου υπάρχουν σε λειτουργία οι εξής μονάδες παραγωγής της ΔΕΗ. Ο θερμοηλεκτρικός σταθμός που είναι εγκαταστημένος στη περιοχή της Μεγαλόπολης και αποτελείται από: Τις μονάδες παραγωγής Ι και ΙΙ, εγκατεστημένης ισχύος 2Χ125MW με καθαρή ισχύ 2Χ113ΜW Τη μονάδα παραγωγής ΙΙΙ, εγκατεστημένης ισχύος 300MW με καθαρή ισχύ 255ΜW Τη μονάδα παραγωγής ΙV, εγκατεστημένης ισχύος 300MW με καθαρή ισχύ 256ΜW Όλοι οι παραπάνω σταθμοί λειτουργούν με λιγνίτη με μέση ετήσια παραγωγή 5000Gwh που αντιστοιχούν σε 18ωρη μέση ετήσια λειτουργία. Συμπληρωματικά με τους παραπάνω σταθμούς πιθανόν χρησιμοποιούνται ακόμη μονάδες diesel συνολικής ισχύος 60MW για κάλυψη των αιχμών ζήτησης Ο υδροηλεκτρικός σταθμός παραγωγής της ΔΕΗ είναι στο χωριό Τουμπίτσι Αρκαδίας, του δημοτικού διαμερίσματος Σπάθαρης, και αποτελείται από 2 μονάδες ισχύος 34,5ΜW με ονομαστική παροχή 36m3/s εκάστη. Η μέση ετήσια παραγωγή του σταθμού είναι 260 Gwh που αντιστοιχούν σε 10ωρη μέση ετήσια λειτουργία. Στις εγκαταστάσεις παραγωγής στη Μεγαλόπολη και Λάδωνα απασχολούνται συνολικά περίπου εργαζόμενοι. Β. Υπό κατασκευή σταθμοί παραγωγής της ΔΕΗ Επί πλέον των εν λειτουργία σταθμών, η ΔΕΗ έχει αδειοδοτηθεί για τη κατασκευή : Ενός νέου σταθμού παραγωγής συνδυασμένοι κύκλου στη Μεγαλόπολη ισχύος έως 850MW, ο οποίος θα λειτουργεί με φυσικό αέριο και μετά την ολοκλήρωση του θα αντικαταστήσει τις παλαιές λιγνιτικές μονάδες Ι και ΙΙ. Ο σταθμός είναι σε φάση κατασκευής από την κοινοπραξία «ΜΕΤΚΑ Α.Ε ΤΕΡΝΑ Α.Ε» με ποσοστό 139

89 προόδου ανέγερσης περίπου 53%, προϋπολογισμό 500εκ Ευρώ και προβλεπόμενο πέρας το Σεπτέμβριο του Προϋπόθεση για τη λειτουργία του σταθμού, εκτός από τη κατασκευή του, είναι η αναβάθμιση του διασυνδεδεμένου συστήματος μεταφοράς των 150KV, η επέκταση του δικτύου των 400KV στη περιοχή της Πελοποννήσου από την ΑΔΜΗΕ και η ολοκλήρωση της γραμμής μεταφοράς υψηλής πίεσης του φυσικού αερίου από τη ΔΕΣΦΑ. Κατασκευή δυο Φωτοβολταϊκών πάρκων ισχύος 39MW + 11MW στη περιοχή της Μεγαλόπολης η κατασκευή των οποίων δεν έχει αρχίσει. Ο σταθμός στη Μεγαλόπολη προβλέπεται να τεθεί σε δοκιμαστική λειτουργία το τέλος του 2013 με πλήρη εμπορική λειτουργία το Γ. Υποσταθμοί Ο πίνακας που ακολουθεί δείχνει τους υφιστάμενους υποσταθμούς. ΑΡΚΑΔΙΑΣ ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ Πηγή: ΑΔΜΗΕ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΟΙ ΥΠΟΣΤΑΘΜΟΙ 150/20KV ΑΣΤΡΟΣ ΛΑΔΩΝΑΣ ΥΗΣ ΜΕΓΑΛΟΠΟΛΗ Ι ΘΗΣ ΜΕΓΑΛΟΠΟΛΗ ΙΙ ΘΗΣ (Μονάδα Μεγαλόπολη ΙV) ΜΕΓΑΛΟΠΟΛΗ ΙΙΙ (Χωρέμι) ΤΡΙΠΟΛΗ ΔΟΡΙΖΑ Ι ΔΟΡΙΖΑ ΙΙ ΜΕΓΑΛΟΠΟΛΗ (Υ/Σ Ζεύξης) ΑΘΗΝΑΙΟΝ ΑΡΓΟΣ Ι ΑΡΓΟΣ ΙΙ ΚΡΑΝΙΔΙ ΛΥΓΟΥΡΙΟ ΔΙΔΥΜΑ ΑΧΛΑΔΟΚΑΜΠΟΣ ΗΛΙΟΚΑΣΤΡΟ ΚΑΡΑΤΖΑΣ ΚΑΛΑΜΑΤΑ Ι ΚΥΠΑΡΙΣΣΙΑ ΠΥΛΟΣ ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΙΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ ΛΑΚΩΝΙΑΣ ΟΝΟΜΑΣΙΑ Υ/Σ ΑΓ. ΘΕΟΔΩΡΟΙ ΒΕΛΟ ΚΟΡΙΝΘΟΣ ΞΥΛΟΚΑΣΤΡΟ ΜΟΤΟΡ ΟΪΛ ΑΓΓΕΛΟΚΑΣΤΡΟ ΟΣΕ ΚΟΡΙΝΘΟΥ ΑΓ. ΘΕΟΔΩΡΟΙ ΘΗΣ ΑΓΙΟΝΟΡΙ ΜΟΛΑΟΙ ΣΚΑΛΑ ΣΠΑΡΤΗ Ι ΣΠΑΡΤΗ ΙΙ ΝΕΑΠΟΛΗ ΖΑΡΑΚΑΣ Επιπλέον, κατασκευάζεται ένας σταθμός υπερυψηλής τάσης 400 KV κοντά στο νέο εργοστάσιο της ΔΕΗ στη Μεγαλόπολη. 140

90 Σταθμοί παραγωγής ΑΠΕ Η Περιφέρεια Πελοποννήσου είναι ευνοϊκή για την εγκατάσταση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) και ειδικά αιολικών πάρκων (Α/Π), λόγω του υψηλού αιολικού δυναμικού, που έχει καταμετρηθεί στη περιοχή. Το αιολικό δυναμικό της Περιφέρειας, που θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα στην Ελλάδα ιδιαίτερα στους νομούς Αρκαδίας και Λακωνίας και φαίνεται στην παρακάτω εικόνα του Εθνικού Πληροφοριακού Συστήματος για την Ενέργεια. Σχήμα 6-12 Αιολικό δυναμικό Πελοποννήσου (Εθνικό Πληροφοριακό Σύστημα για την Ενέργεια) Το αιολικό δυναμικό της Περιφέρειας παρουσιάζεται πιο αναλυτικά στους σχετικούς Χάρτες του ΚΑΠΕ που είναι διαθέσιμοι στο διαδίκτυο. Η περιοχή είναι επίσης ευνοϊκή για την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών σταθμών (Φ/Β) λόγω γεωγραφικής θέσης και ηλιοφάνειας. Για τους παραπάνω λόγους η ανάπτυξη των ΑΠΕ στη Περιφέρεια Πελοποννήσου είναι ραγδαία και σήμερα εκτιμάται σε ποσοστό 19,6%, που είναι πολύ υψηλότερο από το μέσο όρο της χώρας. Στην Περιφέρεια Πελοποννήσου, έχουν αδειοδοτηθεί εγκαταστάσεις παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (βιομάζα, βιοαέριο, φωτοβολταϊκά, ηλιοθερμικά, αιολικά και μικρά υδροηλεκτρικά) και αρκετές από αυτές έχουν υλοποιηθεί. Οι άδειες που έχουν δοθεί για 279 εγκαταστάσεις ΑΠΕ στην Περιφέρεια Πελοποννήσου φαίνονται στον παρακάτω πίνακα 1 από στοιχεία του ΥΠΕΚΑ έως : Πίνακας 6-46 Ισχύουσες άδειες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ το 2012 Α/Π Φ/Β ΜΥΗΣ ΣΒΙΟ ΗΛΙΟΘΕΡΜΙΚΑ Σύνολο ΙΣΧΥΣ MW 1649,2 767,4 40,1 48,2 10,8 2515,7 ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ 88,0 164,0 15,0 6,0 6,0 279,0 Α/Π : Αιολικά Πάρκα ΜΥΗΣ: Μικροί Υδροηλεκτρικοί Σταθμοί Φ/Β: Φωτοβολταϊκά ΣΒΙΟ: Σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και Βιοκαύσιμα ΗΛΙΟΘΕΡΜΙΚΑ: Θερμο-ηλιακοί σταθμοί 141

91 Στον ανωτέρω πίνακα δεν συμπεριλαμβάνονται οι άδειες, οι οποίες έχουν μεταπέσει σε καθεστώς απαλλαγής καθώς και οι ανακληθείσες ή ακυρωθείσες από το ΣτΕ. Οι εγκαταστάσεις που απαλλάσσονται από την αδειοδότηση μέσω ΡΑΕ είναι πάρκα φωτοβολταϊκών (<1MW), συνολικής ισχύος 13,99 MW. Από τα στοιχεία του Πίνακα φαίνεται η υψηλή μεταξύ των ΑΠΕ συμμετοχή κατά 66% των Α/Π, που αριθμούν περίπου 88 εγκατεστημένες μονάδες στη περιοχή. Οι σε λειτουργία και αδειοδοτημένες μονάδες παραγωγής ΑΠΕ αρχές του 2009, στη Περιφέρεια Πελοποννήσου και σε ολόκληρη τη χώρα με στοιχεία του ΑΔΜΗΕ, φαίνονται στον Πίνακα 2 Πίνακας 6-47 Ισχύουσες άδειες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ το 2009 Α/Π Φ/Β ΜΥΗΣ ΣΒΙΟ ΗΛΙΟΘΕΡΜΙΚΑ Σύνολο ΙΣΧΥΣ σε ΠΠ MW 846,6 83,0 16,2 31,2-976,8 ΣΥΝ ΧΩΡΑΣ MW 3874,0 169,0 415,0 84,0-4542,0 Από τη σύγκριση των στοιχείων των Πινάκων 1 και 2 είναι προφανής η ραγδαία ανάπτυξη και η συμμετοχή της διείσδυσης των ΑΠΕ στη Περιφέρεια Πελοποννήσου στο σύνολο της χώρας. Σύμφωνα με το Ενημερωτικό πληροφοριακό Δελτίο του ΛΑΓΗΕ για τον Αύγουστο του 2012 λειτουργούν στη περιοχή Πελοποννήσου, Α/Π ισχύος 341MW με ποσοστό 23%, ΜΗΥΣ ισχύος 4 MW σε ποσοστό 1,8% και Φ/Β συνολικής ισχύος 161 MWp σε ποσοστό 17% επί του συνόλου στο Διασυνδεδεμένο Σύστημα της χώρας. Ειδικά η κατανομή των Φ/Β ανάλογα με το μέγεθος είναι σύμφωνα με τον ακόλουθο Πίνακα. Πίνακας 6-48 Κατανομή Φ/Β αναλόγως μεγέθους σε ΠΠ και σύνολο χώρας Φ/Β kwp < 20 20,<F/B< <F/B<2000 F/B.2000 Σύνολο Ισχύς σε ΠΠ Μwp 5,543 66,146 60,042 28, ,692 Σύνολο χώρας Μwp 80, , , , ,030 Ποσ. Συμμετοχής % 6,8 17,4 20,6 16,5 17,1 Τα Φ/Β σε στέγες σε λειτουργία με ισχύ <10 kwp, βάσει του ειδικού προγράμματος 12323/γγ175, είναι 35,598 Mwp, ισχύ που αντιστοιχεί σε ποσοστό 16% στο σύνολο της χώρας. Η κατανομή των αιολικών πάρκων (υφιστάμενα, αιτούμενα) είναι πολύ μεγάλη, όπως φαίνεται στο απόσπασμα της παρακάτω Εικόνας, από τον ιστότοπο της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας όπου εμφανίζονται και οι ζώνες αποκλεισμού. Αιολικά Πάρκα Περιοχές αποκλεισμού Σχήμα 6-13 Αρχείο θετικών γνωμοδοτήσεων ανά νομό και κατηγορία εγκατάστασης ΑΠΕ 142

92 Για τις επί μέρους Περιφερειακές Ενότητες, ΠΕ, της Περιφέρειας οι θετικές γνωμοδοτήσεις για τη εγκατάσταση ΑΠΕ με στοιχεία από ΥΠΕΚΑ μέχρι 18 Ιουνίου του 2010, δίνονται στο Πίνακα 4 που ακολουθεί. Πίνακας 49 Αρχείο θετικών γνωμοδοτήσεων ανά νομό και κατηγορία εγκατάστασης ΑΠΕ ΑΡΓΟΛΙΔΑ Φ/B Α/Π ΜΥΗΣ Βιομάζα 52 εγκαταστάσεις ΑΠΕ 367,68 MW (10 θετικές γνωμοδοτήσεις) (42 άδειες εγκατάστασης) 37 πάρκα 14 πάρκα 1 45,83MW 319,75 MW 2 MW Ισχύς 0,2-7,6MW 1MW : 23 πάρκα 1MW<11 πάρκα 2MW < 2MW : 3 πάρκα Ισχύς 2,55-66 MW >20 MW : 6 πάρκα ΑΡΚΑΔΙΑ Φ/B Α/Π ΜΥΗΣ Βιομάζα 48 εγκαταστάσεις ΑΠΕ 515,75 MW (48 άδειες εγκατάστασης) 18 πάρκα 26 πάρκα ,6 MW 423,65 MW 11.5MW 5 MW Ισχύς 0,2-7,6 MW 1 MW : 2 πάρκα 1MW<3 πάρκα 2MW < 2 MW : 3 πάρκα Ισχύς 0,8-30,4 MW >20 MW : 9 πάρκα Ισχύς 0,96-8,4 MW ΛΑΚΩΝΙΑ Φ/B Α/Π ΜΥΗΣ Βιομάζα 48 εγκαταστάσεις ΑΠΕ 429,20 MW (5 θετικές γνωμοδοτήσεις) (43 άδειες εγκατάστασης) 24 πάρκα 20 πάρκα 4 69,31 MW 355.9MW 3.99MW Ισχύς 0,2-7,6 MW Ισχύς 1,8-34 MW Ισχύς 0,1-1 MW : : 4 πάρκα 1MW<13 πάρκα 2MW < 2 MW : 7 πάρκα >20 MW : 8 πάρκα 1,91 MW ΜΕΣΣΗΝΙΑ Φ/B Α/Π ΜΥΗΣ Βιομάζα 30 εγκαταστάσεις ΑΠΕ 153,31 MW (5 θετικές γνωμοδοτήσεις) (25 άδειες εγκατάστασης) 20 πάρκα 4 πάρκα MW 74,4 MW 3.99MW 31.2 MW Ισχύς 0,2-7,6 MW Ισχύς 6,8-40MW Ισχύς 0,1 - Ισχύς 5-1 MW : 9 πάρκα 1MW<15 πάρκα 2MW < 2 MW : 6 πάρκα >20 MW :2 πάρκα 1,91 MW 26,5 MW ΚΟΡΙΝΘΙΑ Φ/B Α/Π ΜΥΗΣ Βιομάζα 11 εγκαταστάσεις ΑΠΕ 94,69 MW (11 άδειες εγκατάστασης) 4 πάρκα 5 πάρκα MW 79 MW 4,53MW Ισχύς 0,2-7,6 MW Ισχύς 9,9-28MW Ισχύς 0,95-1 MW : 0 πάρκα 1MW<2 πάρκα 2MW < 2 MW : 2 πάρκα >20 MW :1 πάρκο 3,58 MW 143

93 Οι μέχρι σήμερα σε λειτουργία και αδειοδοτημένες μονάδες ΑΠΕ στη Περιφέρεια Πελοποννήσου είναι της τάξης των 2500ΜW με συμμετοχή των Α/Π σε ποσοστό 66%. Αν και η ονομαστική ισχύς των ΑΠΕ είναι μεγαλύτερη από την ισχύ απορρόφησης του Συστήματος μεταφοράς η παραγωγή είναι εντός ορίων λόγω του ετεροχρονισμού. των μονάδων παραγωγής. Στόχοι ανάπτυξης ΑΠΕ Οι προβλέψεις ζήτησης ενέργειας σε εθνικό επίπεδο μέχρι το έτος 2020, λόγω της ύφεσης στην οικονομίας, είναι επισφαλής. Με τις πιο αισιόδοξες εκτιμήσεις η αιχμή φορτίου από ΜW το 2010 θα αυξηθεί σε ΜW το 2020 και η ζήτηση από GWh σε GWh αντίστοιχα. Α. Ανάπτυξη ΑΠΕ σε εθνικό επίπεδο Με την Οδηγία 2009/28/EC της Ε.Ε. προσδιορίστηκαν δεσμευτικοί στόχοι για τη συμμετοχή των ΑΠΕ στο ενεργειακό ισοζύγιο κάθε κράτους μέλους της Ε.Ε.. Για την Ελλάδα ο στόχος προβλέπει συμμετοχή των ΑΠΕ στην τελική κατανάλωση ενέργειας κατά 18% το έτος Ο ως άνω στόχος αφορά το σύνολο της ενεργειακής κατανάλωσης (ηλεκτρισμός, θερμικά φορτία, μεταφορές κλπ.) και εξειδικεύθηκε πρόσφατα για την παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ κατά 40%, που αντιστοιχεί σε συγκεκριμένα ποσά ενέργειας (GWh) και σε αντίστοιχα ποσά εγκατεστημένης ισχύος μονάδων ΑΠΕ (MW), το έτος-στόχο Σύμφωνα με τα παραπάνω ο στόχος διείσδυσης των ΑΠΕ κατά 40% στην ηλεκτροπαραγωγή εκτιμάται σε GWh το έτος, που κατανέμεται σε:. Μεγάλους Υ/Η σταθμούς στις GWh Μικρούς Υ/Η σταθμούς, σταθμούς ΒΙΟ και Φ/Β περίπου GWh Αιολικά Πάρκα στις GWh, που αντιστοιχεί σε περίπου MW εγκατεστημένη ισχύ Τα παραπάνω μεγέθη, που αντιστοιχούν στο αισιόδοξες εκτιμήσεις για αύξηση της ζήτησης μέχρι το 2020, εμφανίζουν τη προοπτική μελλοντικής ανάπτυξης της παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ που ήταν συνολικά περίπου 550 GWh με στοιχεία του ΛΑΓΗΕ τον Αύγουστο του Β. Ανάπτυξη ΑΠΕ στη Περιφέρεια Πελοποννήσου Η διείσδυση των ΑΠΕ και ειδικά των Α/Π, τα οποία παρουσιάζουν και τη μεγαλύτερη συμμετοχή, υπόκεινται στα όρια των ενεργειακών στόχων, της χωροθέτησης και των περιβαλλοντικών περιορισμών που έχουν τεθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Εθνικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού & Αειφόρου Ανάπτυξης (ΕΠΧΣΑΑ). Για την ανάπτυξη των ΑΠΕ τα επόμενα χρόνια στη Περιφέρεια Πελοποννήσου θα πρέπει να δοθούν οι επόμενες προτεραιότητες: Η ολοκλήρωση των έργων στο Σύστημα μεταφοράς και διανομής ηλεκτρικής ενέργειας μέχρι το Η εγκατάσταση θαλασσίων Α/Π σε συνδυασμό με τη κυματική ενέργεια. Τα Α/Π, ειδικά οι πολύ μεγάλες μονάδες, να συνδυάζονται με υδροαποταμίευση με πλεονέκτημα την αύξηση της ικανότητας απορρόφησης ισχύος των αιολικών. Η υιοθέτηση από τον ΑΔΜΗΕ, ενός νέου επιπέδου τάσης πχ 33KV, που θα διευκόλυνε τη περιβαλλοντική αδειοδότησηκι επομένως τη σύνδεση και την διείσδυση των ΑΠΕ. 144

94 Το Σύστημα μεταφοράς να επεκταθεί στις ορεινές περιοχές, όπου υπάρχει δυνατότητα εγκατάστασης ΜΥΗΣ και στις νέες μονάδες ΑΠΕ. Η αξιοποίηση του γεωθερμικού πεδίου, που έχει εντοπισθεί στη περιοχή Αγίων Θεοδώρων. Η μελλοντική διασύνδεση της περιφέρειας με την Κρήτη, λόγω ευνοϊκής θέσης θα καταστήσει την περιοχή σημαντικό ενεργειακό κόμβο. Πέραν από την εγκατάσταση των μεγάλων μονάδων ΑΠΕ από εταιρίες, είναι σημαντικό για την ανάπτυξη της Περιφέρειας η εγκατάσταση μικρών υβριδικών μονάδων με φωτοβολταϊκά, ανεμογεννήτριες και βιομάζα, από μικρούς παραγωγούς, ιδιώτες και αγρότες, όπως γίνεται με τα Φ/Β σε στέγες, οι αδειοδοτήσεις των οποίων έχουν προς το παρόν ανασταλεί. Επισημαίνεται ότι οι νέες αδειοδοτήσεις γενικά των ΑΠΕ είναι σε φάση αναστολής λόγω περιορισμένης ικανότητας του δικτύου μεταφοράς όπως αναλύεται στα επόμενα Διανομή ηλεκτρικής ενέργειας Το σύστημα διανομής ηλεκτρικής ενέργειας στη Διοικητική Περιφέρεια Πελοποννήσου είναι διασυνδεδεμένο με το εθνικό δίκτυο ΕΔΣΜ Εθνικό Διασυνδεδεμένο Σύστημα Μεταφοράς - με 3 γραμμές μεταφοράς των 150KV με την Αττική και 2 υποβρύχια καλώδια 150KV με το σύστημα δυτικής Ελλάδας μέσω Πάτρας προς Μεγαλόπολη. Το Σύστημα επεκτείνεται με ένα υποβρύχιο καλώδιο 20 KV για τη σύνδεση των Κυθήρων Στη Μεγαλόπολη και στο Λάδωνα λειτουργούν αντίστοιχα 2 υποσταθμοί (Υ/Σ) ανύψωσης τάσης στα 150KV και αρκετοί Υ/Σ υποβιβασμού τάσης 150/ 20KV, που είναι διάσπαρτοι κυρίως στα αστικά κέντρα. Η σύνδεση Αιολικών Πάρκων (Α/Π) μεγάλης ισχύος με το διασυνδεδεμένο σύστημα γίνεται με υποσταθμούς ανύψωσης στα 20KV ή 150KV. Στη περιφέρεια Πελοποννήσου Λειτουργούν σήμερα οι παρακάτω 37 υποσταθμοί υψηλής τάσης στο δίκτυο των 150KV: ΠΕ Αρκαδίας: Στις θέσεις Άστρος, Λάδωνα ΥΗΣ, Μεγαλόπολη Ι & ΙΙ ΘΗΣ, Μεγαλόπολη (χωρέμι) ΙΙΙ, Τρίπολη, Δώριζα Ι και ΙΙ, Μεγαλόπολη (Υ/Σ ζεύξης) και Αθήναiον - Σύνολο 10. ΠΕ Κορινθίας: Στις θέσεις Σγιοι Θεόδωροι, Βέλο, Κόρινθος, Ξυλόκαστρο, Μότορ Όιλ, Αγγελόκαστρο, ΟΣΕ Κορίνθου, Άγιοι Θεόδωροι ΘΗΣ και Αγιονόρι Σύνολο 9. ΠΕ Αργολίδας: Στις θέσεις Άργος Ι & ΙΙ, Κρανίδι, Λυγουργιό, Δίδυμα, Αχλαδόκαμπος, Ηλιόκαστρο και Καράτζας Σύνολο 8. ΠΕ Λακωνίας! Στις θέσεις Μολάοι, Σκάλα, Σπάρτη Ι % ΙΙ, Νεάπολη και Ζαράκας Σύνολο 6. ΠΕ Μεσσηνίας: Στις θέσεις Καλαμάτα Ι, Κυπαρισσία, Πύλος & Καλαμάτα ΙΙ Σύνολο 4. Οι υποσταθμοί 20/0,4KV καλύπτουν όλες τις κατοικημένες περιοχές και συντηρούνται το τμήμα υψηλής τάσης από τον ΑΔΜΗΕ και από το τμήμα χαμηλής από τον ΔΕΔΗΕ. Υποσταθμοί υπερυψηλής τάσης 400KV, (ΚΥΤ) δεν υπάρχουν εκτός από τη Μεγαλόπολη που είναι υπό κατασκευή παράλληλα με τη κατασκευή του νέου σταθμού παραγωγής. Η εταιρεία ΑΔΜΗΕ, που ασκεί τον έλεγχο των δικτύων διανομής υψηλής τάσης, λόγω κορεσμού των δικτύων στη Περιφέρεια Πελοποννήσου το έτος 2009, κυρίως λόγω της διείσδυσης των ΑΠΕ και την ευστάθεια του Νοτίου Συστήματος, προχώρησε σε ένα φιλόδοξο πρόγραμμα αναβάθμισης των δικτύων της με στόχο τη δυνατότητα σύνδεσης 145

95 2.100MW έως και MW το έτος 2014, έναντι των MW, που ήταν το τοπικό μέγιστο το Σε εθνικό επίπεδο η ετήσια αιχμή φορτίου εκτιμάται της τάξης των 11GW και η ζήτηση σε 56GWh για το 2012 με ετήσια αύξηση ή πιθανόν μείωση έως και 5% λόγω της οικονομικής κρίσης για τα επόμενα χρόνια. Τα έργα αυτά, σύμφωνα με τη Μελέτη Ανάπτυξης Συστήματος Μεταφοράς (ΜΑΣΜ) του ΑΔΜΗΕ για τη χρονική περίοδο 2010 έως 2014, είναι τα ακόλουθα κατά σειρά σπουδαιότητας. Η επέκταση του εθνικού δικτύου, ΕΔΣΜ των 400 KV, στη Πελοπόννησο σε διάταξη βρόχου με τη κατασκευή τριών ΚΥΤ Κέντρα Υπερυψηλής Τάσης αντίστοιχα στη περιοχή της Πάτρας, της Μεγαλόπολης και της Κορίνθου, με προτεραιότητα της Πάτρας και την ολοκλήρωση του βρόχου με τη κατασκευή των γραμμών μεταφοράς των 400 KV Πάτρα, Μεγαλόπολη, Κόρινθος. Η κατασκευή του έργου δεν έχει αρχίσει και βρίσκεται σήμερα στη φάση περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Αναβαθμίσεις των γραμμών Άστρος-Μολάοι και Άστρος-Άργος ΙΙ από Ε/150 σε 2Β/150 KV, οι οποίες έχουν ολοκληρωθεί. Αναβάθμιση του βρόχου Αργολίδας με αναβάθμιση της Γ.Μ. Κόρινθος - Άργος Ι από Ε/150kV σε 2Β/150kV και αλλαγή αγωγών στη Γ.Μ. Άργος ΙΙ, που είναι υπό κατασκευή. Αλλαγή αγωγών στο βρόχο Άργος Ι, Δίδυμα, Κρανίδι, Μέθανα, Ν. Επίδαυρος, με άμεσης προτεραιότητας την αλλαγή των αγωγών στα τμήματα Άργος Ι, Δίδυμα και Ν. Επίδαυρος, Κόρινθος και την αλλαγή αγωγών στη Γ.Μ. Άργος Ι Τρίπολη και Τρίπολη Μεγαλόπολη. Οι εργασίες είναι τμηματικά σε εξέλιξη. Κατασκευή δύο νέων ΓΜ150KV μεταξύ Μεγαλόπολης Ι και ΙΙ, και αναδιάταξη του δικτύου έως τη περιοχή του νέου εργοστασίου της ΔΕΗ με ένα σταθμό ΚΥΤ, που είναι σήμερα σε φάση κατασκευής. Αναβάθμιση της ΓΜ Μεγαλόπολη Ι-Καλαμάτα ΙΙ από Ε/150 KV σε 2Β/150 KV με πρόβλεψη έναρξης κατασκευής το Αναδιάταξη των ΓΜ στη περιοχή για την ένταξη του ΚΥΤ Κορίνθου. με δύο νέων Γ.Μ. 150kV με τη Γ.Μ. Μέθανα Κόρινθος, δύο Γ.Μ. 2Β/150kV με τη Γ.Μ. 2Β/150kV Κόρινθος - Άργος ΙΙ, μίας Γ.Μ. 2Β/150kV με την υπό αναβάθμιση Γ.Μ. Άργος Ι - Άργος ΙΙ Κόρινθος και την κατάργηση του εναπομένοντος τμήματος της Γ.Μ. Ε/150kV Άργος Ι - Άργος ΙΙ Κόρινθος. Αναβάθμιση της ΓΜ Μάνης σε 150KV για τη σύνδεση των Α/Π της περιοχής. Σύνδεση δυό ΘΗΣ ανεξάρτητων παραγωγών με το Σύστημα στη περιοχή Αγ. Θεοδώρων, που έχουν ολοκληρωθεί. Εκτός από τα παραπάνω έργα προγραμματίστηκε η κατασκευή: Νέων Υ/Σ στο Λυγουργιό, Σκάλα, Καλαμάτα, με τις αντίστοιχες ΓΜ σύνδεσης με το Σύστημα, που αφορούν νέους χρήστες κι έχουν ολοκληρωθεί. Νέου Υ/Σ έλξης του ΟΣΕ στη Κόρινθο με αντίστοιχη κατασκευή των ΓΜ σύνδεσης με το Σύστημα, που είναι σε εξέλιξη. Ενίσχυση της ΓΜ σύνδεσης Κόρινθος-Πάτρα που έχει κατασκευασθεί μέχρι το Αίγιο και πρόβλεψη κατασκευής του υπολοίπου μέχρι την Πάτρα σε δύο χρόνια με πιθανή χρήση υπογείων καλωδίων 150KV λόγω περιβαλλοντικών προβλημάτων. Σύμφωνα με τις προδιαγραφές της ΑΔΜΗΕ η σύνδεση των μονάδων παραγωγής με το Σύστημα πραγματοποιούνται ως εξής: 146

96 Μεγάλες μονάδες ΑΠ>20MW με κατασκευή Υ/Σ 150/20KV και τα μικρότερα με κατασκευή Υ/Σ 20KV Μικροί υδροηλεκτρικοί σταθμοί (ΜΥΗΣ)<5 MW με Υ/Σ 20KV Σταθμοί συμπαραγωγής ηλεκτρισμού και θερμότητας (ΣΗΘΥΑ) και σταθμοί βιομάζας-βιοαερίου (ΣΒΙΟ) αναλόγως μεγέθους στο δίκτυο διανομής Η επέκταση του συστήματος 400kV προς Πελοπόννησο με τη κατασκευή του βρόχου Πάτρα, Τρίπολη, Κόρινθος και οι παραπάνω επεκτάσεις και αναβαθμίσεις των δικτύων 150KV αποτελούν δραστική λύση για την ενίσχυση της ευστάθειας τάσεων του Νοτίου Συστήματος της χώρας και την ιδιαίτερα υψηλού ρυθμού αύξηση των φορτίων της περιοχής λόγω ΑΠΕ. Στρατηγική ανάπτυξης δικτύων μεταφοράς Το Σύστημα μεταφοράς και διανομής ηλεκτρικής ενέργειας στη Περιφέρεια Πελοποννήσου με στοιχεία του ΑΔΜΗΕ το 2010 ήταν σε φάση κορεσμού με ικανότητα απορρόφησης MW για ΑΠΕ, ενώ η ζήτηση για αδειοδότηση ήταν μεγαλύτερη. Γενικά οι καθυστερήσεις που παρατηρούνται στα έργα του ΑΔΜΗΕ οφείλονται σε περιβαλλοντικά θέματα, απαλλοτριώσεις, δικαστικές προσφυγές και προβλήματα χρηματοδότησης. Ο ΑΔΜΗΕ έχει συντάξει νέα μελέτη ανάπτυξης του Συστήματος μεταφοράς για τα επόμενα δέκα χρόνια, που καλύπτει τη περίοδο μέχρι το 2024, και αναμένεται η έγκριση από το ΥΠΕΚΑ. Η παραπάνω μελέτη είναι σε συνέχεια και αναθεώρηση της μελέτης ΜΑΣΜ έως το 2014 του πρώην ΔΕΣΜΗΕ. Με τη σταδιακή αναβάθμιση των δικτύων η ικανότητα απορρόφησης των ΑΠΕ αυξάνεται συνεχώς με τελικό στόχο, ειδικά μετά την επέκταση του δικτύου των 400KV, την απορρόφηση έως MW με το τέλος των έργων ΦΥΣΙΚΟ ΑΕΡΙΟ Με το νέο νομοθετικό πλαίσιο για την απελευθέρωση της αγοράς φυσικού αερίου (Ν.3428/05), ιδρύθηκε η ανώνυμη εταιρεία με την επωνυμία «Διαχειριστής Εθνικού Συστήματος Φυσικού Αερίου Α.Ε. (ΔΕΣΦΑ Α.Ε.), η οποία είναι κατά 100% θυγατρική της ΔΕΠΑ ΑΕ. Ο ΔΕΣΦΑ αναλαμβάνει πλήρως τον έλεγχο του Εθνικού Συστήματος Φυσικού Αερίου. (ΕΣΦΑ) και αποκτά πλήρες και αποκλειστικό δικαίωμα στη λειτουργία, διαχείριση, εκμετάλλευση και ανάπτυξη του Εθνικού Συστήματος Μεταφοράς Φυσικού Αερίου. Έργα ΔΕΣΦΑ Η Περιφέρεια Πελοποννήσου πέραν του Ισθμού δεν διαθέτει δίκτυο φυσικού αερίου μέχρι σήμερα πλην της περιοχής των Αγίων Θεοδώρων. Η επέκταση του Εθνικού Συστήματος Φυσικού Αερίου στη Πελοπόννησο προβλέπεται σύμφωνα με τη μελέτη ανάπτυξης του ΕΣΦΑ από τους Αγίους Θεοδώρους μέχρι τη Μεγαλόπολη. 147

97 Η επέκταση προς τη Πελοπόννησο προβλέπει τη κατασκευή αγωγού υψηλής πίεσης που θα ξεκινά από την περιοχή των Αγίων Θεοδώρων και θα καταλήγει στις εγκαταστάσεις της ΔΕΗ στη Μεγαλόπολη συνολικού μήκους 159 km. Ο υπό κατασκευή αγωγός ΥΠ αποτελείται από το τμήμα Αγίων Θεοδώρων Εξαμιλίων διαμέτρου 30 in και μήκους 16 km, και από το τμήμα Εξαμιλίων Μεγαλόπολης διαμέτρου 24 in και μήκους 143 km. Σκοπός της κατασκευής του έργου είναι η τροφοδοσία των ευρύτερων βιοτεχνικών / αστικών περιοχών από τις οποίες διέρχεται - περιοχές Κορίνθου, Άργους Ναυπλίου, Τρίπολης, Μεγαλόπολης - με προτεραιότητα τη τροφοδοσία του νέου σταθμού ηλεκτροπαραγωγής της ΔΕΗ με καύσιμο Φυσικό Αέριο, που κατασκευάζεται στη Μεγαλόπολη. Το έργο έχει σχεδιαστεί με τρόπο ώστε να είναι εφικτή η μελλοντική επέκταση του αγωγού στην ευρύτερη περιοχή της Πελοποννήσου - περιοχές Πάτρας, Καλαμάτας, Σπάρτης, και Πύργου - με προοπτική να ολοκληρωθεί γεωγραφικά το χερσαίο Σύστημα Υψηλής Πίεσης και στις Περιφέρειες Πελοποννήσου και Δυτικής Ελλάδος. Η παροχή φυσικού αερίου στο νέο θερμοηλεκτρικό σταθμό της ΔΕΗ ισχύος 850MW θα αντικαταστήσει τη λειτουργία δύο λιγνιτικών μονάδων παραγωγής με συνέπεια ενεργειακά και περιβαλλοντικά πλεονεκτήματα κι επί πλέον την ανάπτυξη των νέων ενεργειακών τεχνολογιών στις περιοχές γύρω από την όδευση του αγωγού. Το Έργο έχει λάβει την άδεια Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και Αξιολόγησης (ΠΠΕΑ), η εργολαβία κατασκευής ανατέθηκε τον Φεβρουάριο του 2012 με προβλεπόμενο πέρας τον Ιούνιο του Επί πλέον της κατασκευής του αγωγού έχει ληφθεί απόφαση για την ίδρυση σταθμού μέτρησης στη Μεγαλόπολη και συντήρησης των δικτύων ΔΕΣΦΑ στη περιοχή. Η μεταφορική ικανότητα του κλάδου, ώστε να εξυπηρετήσει πολύ μεγαλύτερες καταναλώσεις, προβλέπεται στη μελέτη της ΔΕΣΦΑ με την αύξηση της πίεσης εισόδου στο Βανοστάσιο Μεγάρων, όπου συνδέεται ο κεντρικός κλάδος του ΕΣΦΑ με τον αγωγό Μέγαρα Άγιοι Θεόδωροι Μεγαλόπολη. Σήμερα από τον κλάδο αυτό τροφοδοτείται η MOTOR OIL ενώ από το 2012 ξεκίνησε η τροφοδότηση της νέας μονάδας ηλεκτροπαραγωγής της KORINTHOS POWER. Ο προϋπολογισμός του έργου ανέρχεται σε περίπου 109,7 εκατ. Ευρώ - 107,6 εκατ. Ευρώ για τον αγωγό και 2,1 εκατ. Ευρώ για τον μετρητικό σταθμό στον ΑΗΣ Μεγαλόπολης. Από το προαναφερθέν ποσό, η ΔΕΗ θα καταβάλει το Τέλος Σύνδεσης που εκτιμάται σε περίπου 3,1 εκατ. Ευρώ. Για το έργο έχει εγκριθεί χρηματοδότηση 35% του επιλέξιμου κόστους από το ΠΔΕ στα πλαίσια του ΕΣΠΑ. Το υπόλοιπο κόστος θα καλυφθεί από ίδια κεφάλαια του ΔΕΣΦΑ και δανεισμό. Για το δάνειο έχει ήδη ολοκληρωθεί η διαδικασία σύναψης και υπεγράφη η σχετική σύμβαση με την ΕΤΕπ. Το ποσό του δανείου ανέρχεται σε 55 εκατ. Ευρώ. Αξιολόγηση - Προοπτικές Η επέκταση του ΕΣΦΑ στη Περιφέρεια Πελοποννήσου αποτελεί ένα σημαντικό βήμα για την ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής. Η λειτουργία του νέου σταθμού παραγωγής στη Μεγαλόπολη θα καταστήσει τη περιοχή ενεργειακό κόμβο στο σύστημα νοτίου Ελλάδας. Επί πλέον αυξάνονται οι προοπτικές με την επέκταση των δικτύων του αερίου στα αστικά κέντρα της Περιφέρειας για οικιακή και βιομηχανική χρήση. 148

98 Σήμερα βρίσκονται σε εξέλιξη οι μελέτες διανομής ΦΑ στις πόλεις Κόρινθος, Άργος, Ναύπλιο, Μεγαλόπολη και Τρίπολη, με κατασκευή δικτύων διανομής χαμηλής πίεσης και οι μελέτες σκοπιμότητας για τη Σπάρτη και την Καλαμάτα. Η επέκταση των δικτύων προϋποθέτει τη σύσταση Εταιρίας Διανομής Αερίου, ΕΔΑ, για την Περιφέρεια Πελοποννήσου, τις εγκρίσεις των μελετών και την εκπόνηση προγράμματος για τη χρηματοδότηση και υλοποίηση των έργων. Η ανάπτυξη των δικτύων ΕΣΦΑ στα αστικά κέντρα κατατάσσεται στις προτεραιότητες της Περιφέρειας τα επόμενα χρόνια λόγω των οικονομικών και περιβαλλοντικών πλεονεκτημάτων της χρήσης του φυσικού αερίου. Η διείσδυση του αερίου σε συνδυασμό με τη γεωγραφική θέση αναμένεται να καταστήσει τη περιοχή ελκυστική για επενδύσεις και την εγκατάσταση επιχειρήσεων. Παράλληλα με την επέκταση των δικτύων στα αστικά κέντρα εξετάζεται η προοπτική εγκατάστασης οπτικών ινών, για την ανάπτυξη ιδιωτικού δικτύου ευρυζωνικότητας για χρήση από τις διοικητικές υπηρεσίες της Περιφέρειας και τους πολίτες. Μακροπρόθεσμοι στόχοι λόγω γεωγραφικής θέσης είναι επίσης η πιθανή είσοδος στη Περιφέρεια του ΦΑ από Ισδραήλ, Κύπρο και Κρήτη, καθώς και η ηλεκτρική διασύνδεση με υποβρύχιο καλώδιο της Κρήτης γεγονός πού θα καθιστούσε την περιοχή ενεργειακό κόμβο σε εθνικό και πανευρωπαϊκό επίπεδο ΎΔΡΕΥΣΗ - ΆΡΔΕΥΣΗ - ΛΟΙΠΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ Η Περιφέρεια Πελοποννήσου αναφέρεται γεωγραφικά σε τρία Υδατικά Διαμερίσματα (Βόρεια, Δυτική και Ανατολική Πελοπόννησο). Ακολουθεί αναλυτική περιγραφή για την ποιότητα και την επάρκεια των υδάτινων πόρων ανά κατηγορία χρήσης του (ύδρευση, άρδευση, λοιπές χρήσεις). Αναλυτικότερα: Ύδρευση Η ύδρευση στην Περιφέρεια Πελοποννήσου καλύπτεται κυρίως μέσω γεωτρήσεων από τα υπόγεια υδατικά διαμερίσματα και από διάφορες πηγές όπως Αμυμώνης, Ανάβαλου, Δρίζα, Λέρνης, Πηδήματος κτλ. Παράλληλα, σε αρκετές περιοχές λειτουργούν δεξαμενές αποθήκευσης νερού, λιμνοδεξαμενές, υδατόπυργοι, ενώ λειτουργούν δύο μονάδες αφαλάτωσης νερού (στην κοινότητα Βελανιδίων Βοιών και στην Ερμιονίδα). Αυτό που θα πρέπει να τονιστεί είναι η παλαιότητα του δικτύου ύδρευσης σε αρκετές περιοχές με αποτέλεσμα την δυσλειτουργία του δικτύου με ανεξέλεγκτες απώλειες και διαρροές. Στην Περιφέρεια Πελοποννήσου, και ιδιαίτερα στις περιοχές όπου αναπτύσσεται τουρισμός κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες (ΠΕ Λακωνίας και ΠΕ Μεσσηνίας) εμφανίζονται προβλήματα επάρκειας υδρευτικού νερού κατά την διάρκεια του καλοκαιριού που οφείλονται τόσο λόγω της τουριστικής κίνησης, όσο και λόγω της εποχιακής μείωσης της στάθμης του υδροφόρου ορίζοντα. Αντίστοιχα, λόγω της αύξησης των πεδινών οικισμών και την ανάπτυξη των παράκτιων περιοχών, το διαθέσιμο δίκτυο δεν είναι επαρκές για την κάλυψη της ζήτησης σε νερό. Η ΠΕ Αργολίδας είναι η περιοχή που αντιμετωπίζει το κυριότερο πρόβλημα ύδρευσης στην Περιφέρεια Πελοποννήσου, τόσο λόγω σοβαρής ποιοτικής υποβάθμισης όσο και λόγω της ποσοτικής ανεπάρκειας των διαθέσιμων υδάτινων πόρων από την συνεχή και ανεξέλεγκτη 149

99 χρησιμοποίηση γεωτρήσεων. Τα κυριότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ΠΕ Αργολίδας σχετικά με το νερό είναι: Σοβαρότατα ποσοτικά προβλήματα έλλειψης υδρευτικού νερού, Νερό βεβαρημένο σε νιτρικά και χλωριόντα ακατάλληλο προς πόση, Προβλήματα υφαλμύρινσης λόγω υπεράντλησης, Διακοπτόμενη παροχετευτικότητα της πηγής Αμυμώνης, Ανεπάρκεια και απώλειες του δικτύου ύδρευσης λόγω παλαιότητας, και Αύξηση των πεδινών οικισμών και ανάπτυξη των παράκτιων περιοχών (στην περιοχή των Βοιών). Λαμβάνοντας υπόψη τα αναφερόμενα προβλήματα στην ΠΕ Αργολίδας, η Περιφέρεια Πελοποννήσου υλοποιεί στο πλαίσιο του Ε.Π. Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη το έργο «Κατασκευή Εγκατάστασης Επεξεργασίας Νερού της πηγής Αγ. Γεωργίου Κιβερίου (Αναβάλου)», όπου προτείνεται η αξιοποίηση της πηγής του Κιβερίου (Ανάβαλος) η οποία παρουσιάζει την μέγιστη δυναμικότητα από πλευράς παροχής αλλά και την καταλληλότερη ποιότητα για χρήση μετά από επεξεργασία. Η επεξεργασία θα γίνεται σε Εγκατάσταση Επεξεργασίας Νερού στην οποία θα εξουδετερώνονται οι ποσότητες χλωριώντων και θα μειώνεται η αλατότητα και η θολότητα του νερού ώστε αυτό να πληροί τις προϋποθέσεις για χρήση του σαν πόσιμο. Με την ολοκλήρωση του έργου αναμένεται να εξυπηρετούνται κάτοικοι (μόνιμος και εποχιακός). Με βάση τον προγραμματισμό των έργων και τη σχετική Οριστική Μελέτη και την Έγκριση Περιβαλλοντικών Όρων το έργο του Ανάβαλου θα πρέπει να συνδυαστεί και με το φράγμα της Τζερτζελιάς. Το φράγμα Τζερτζελιάς μαζί με τα εξωτερικά υδραγωγεία επί του ποταμού Ράδου στην υδρολογική λεκάνη Ράδου Τζερτζελιάς θα καλύπτει τις ανάγκες ύδρευσης στις περιοχές Κρανιδίου, Ασίνης και Ερμιόνης. Το έργο βρίσκεται σε φάση Οριστικής Μελέτης. Στον αντίποδα η ΠΕ Αρκαδίας είναι η περιοχή με τα λιγότερα προβλήματα στον τομέα της ύδρευσης και κάποια περιοδικά προβλήματα οφείλονται στην ανεπάρκεια της διαθέσιμης παροχής από τις πηγές, σε αυθαίρετες προσθήκες στο δίκτυο χωρίς σχεδιασμό και στην κακή διαχείριση της διανομής του φορτίου στο δίκτυο. Ανακεφαλαιώνοντας τα μελλοντικά έργα ύδρευσης που βρίσκονται είτε σε στάδιο κατασκευής/λειτουργίας είτε σε στάδιο μελέτης/προγραμματισμού ανά Υδατικό Διαμέρισμα της Περιφέρειας Πελοποννήσου είναι τα εξής: Υδατικό Διαμέρισμα Δυτικής Πελοποννήσου (ΥΔ01): 1. Έργα ενίσχυσης των υδραγωγείων του Συνδέσμου Ύδρευσης Καλαμάτας Μεσσήνης με νερό από τις πηγές Αγίου Φλώρου. (υπό μελέτη) 2. Έργα βελτίωσης υποδομών ύδρευσης στις περιοχές της ΔΕ Καλαμάτας, ΔΕ Μεσσήνης, ΔΕ Αβίας, ΔΕ Φιγαλείας, ΔΕ Αρφαρών, ΔΕ Βουφράδων, ΔΕ Πεταλιδίου, ΔΕ Δωρίου, ΔΕ Μελιγαλά, ΔΕ Χιλιοχωρίου, ΔΕ Αετού, ΔΕ Γαργαλιάνων, ΔΕ Πύλου, και ΠΟΤΑ Ριζόμυλου (υπό κατασκευή). 3. Φράγμα Λαγκούβαρδου στη Μεσσηνία ωφέλιμης χωρητικότητας 10 hm 3 περίπου (υπό μελέτη, δεν προβλέπεται να κατασκευαστεί πριν το 2015). Υδατικό Διαμέρισμα Βόρειας Πελοποννήσου (ΥΔ02): 1. Φράγμα Ασωπού: Θα διατίθεται για ύδρευση του παραλιακού μετώπου Κορίνθου Κιάτου 2.5 hm 3 νερού ετησίως σε σύνολο 30 hm 3 εκροών (υπό κατασκευή περατωμένο κατά 20%). 150

100 Υδατικό Διαμέρισμα Ανατολικής Πελοποννήσου (ΥΔ03): 1. Έργα βελτίωσης υποδομών ύδρευσης στις Δημοτικές Ενότητες Τρίπολης, Μαντινείας, Τεγέας, Κορυθίου, Σκιρίτιδας a. Έργα ύδρευσης της ΔΕΥΑ Τρίπολης από τις 2 γεωτρήσεις Σάγκα (κατασκευασμένο, αλλά δεν λειτουργεί). b. Ανακατασκευή του αγωγού μεταφοράς των πηγών Πιάνας (ΔΕΥΑ Τρίπολης) (υπό σχεδιασμό). c. Επεξεργασία νερού (αποσιδήρωση) και βελτίωση των υδρευτικών υποδομών για την περιοχή της Τεγέας (ΔΕΥΑ Τρίπολης) (υπό σχεδιασμό). 2. Έργα Ύδρευσης Νομού Αργολίδας, τα οποία περιλαμβάνουν τα εξής έργα: a. Έργα Ύδρευσης με την αξιοποίηση, επεξεργασία και αποσκλήρυνση νερού της πηγής Αγ. Γεωργίου (Αναβάλου) με σκοπό την παραγωγή πόσιμου νερού για το Ναύπλιο, Άργος και για άλλες περιοχές της Αργολίδας (ΔΕΥΑ Ναυπλίου: φορέας που υπέβαλε αρχικό αίτημα χρηματοδότησης) (υπό μελέτη). b. Φράγμα στον ποταμό Ράδο, στη λεκάνη Ρόρου Τζερτζελιάς, για την κάλυψη αναγκών ύδρευσης στις περιοχές Κρανιδίου, Ασίνης, Ερμιόνης. (υπό μελέτη). 3. Ύδρευση του Δ. Λέρνας από τις πηγές Λέρνης. Έργα βελτίωσης των υποδομών ύδρευσης την πόλη του Άργους για τον περιορισμό των διαρροών. Έργα βελτίωσης υποδομών ύδρευσης (νέα έργα, αντικαταστάσεις, επεκτάσεις) στις ΔΕ Ζάρακα, Τυρού, Μονεμβασιάς, Μολάων, Νέας Τίρυνθας, Νιάτων καθώς και στους Δήμους Β. Κυνουρίας και Ευρώτα. 4. Έργα βελτίωσης υποδομών ύδρευσης στις περιοχές Μάνης, Θεραπνών, Βαμβακούς, Καλλιθέας, Άρνης, Ξηροκαμπίου Άρδευση Στην Περιφέρεια Πελοποννήσου λειτουργούν 68 συλλογικά οργανωμένα αρδευτικά δίκτυα, με συνολική αρδεύσιμη έκταση περίπου στρεμμάτων και ανάγκες περίπου 101 hm 3 / έτος. Οι διαχειριστές και πάροχοι των οργανωμένων αρδευτικών δικτύων είναι οι Τοπικοί Οργανισμοί Εγγείων Βελτιώσεων (ΤΟΕΒ), ο Γενικός Οργανισμός Εγγείων Βελτιώσεων (ΓΟΕΒ), καθώς και Δημοτικές Ενότητες. Τα νερά που χρησιμοποιούνται για άρδευση προέρχονται τόσο από γεωτρήσεις, όσο και από επιφανειακά απολήψεις. Τα κυριότερα συστήματα άρδευσης που χρησιμοποιούνται είναι κυρίως η στάγδην άρδευση, η επιφανειακή άρδευση και ο καταιονισμός. Οι ιδιωτικές γεωτρήσεις που υπάρχουν και λειτουργούν στην Περιφέρεια αρδεύουν περίπου m3/έτος (σχεδόν το τετραπλάσιο των οργανωμένων αρδευτικών δικτύων). Οι πολυάριθμες ιδιωτικές γεωτρήσεις που λειτουργούν στην Περιφέρεια σε συνδυασμό με τις αυξημένες ανάγκες για άρδευση (δεδομένου των γεωργικών εκτάσεων που υπάρχουν στην Περιφέρεια) και την υπερεκμετάλλευση του εδάφους για γεωργικές καλλιέργειες, δημιουργούν προβλήματα μειωμένης ποσότητας νερού για άρδευση καθώς και αυξημένα προβλήματα μόλυνσης και υφαλμύρινσης του υδροφόρου ορίζοντα. Από το σύνολο των συνολικά χρησιμοποιούμενων γεωργικών εκτάσεων της Περιφέρειας το 2007, το 44,8% αποτελούν αρδευόμενες εκτάσεις (εκτάσεις που χρησιμοποιούν νερό άρδευσης με οποιονδήποτε τρόπο όπως π.χ. ιδιωτική ή κοινοτική γεώτρηση και δίκτυο, γειτνίαση με πηγές νερού, ποτάμια κλπ.) ενώ το 40% αποτελούν αρδευθείσες εκτάσεις. Αντίστοιχα, το 2005 οι αρδευόμενες εκτάσεις αποτελούσαν το 46,3% των συνολικά χρησιμοποιούμενων γεωργικών εκτάσεων της Περιφέρειας και οι αρδευθείσες το 39% των συνολικά χρησιμοποιούμενων γεωργικών εκτάσεων της Περιφέρειας. Σημειώνεται ότι οι αυξανόμενες ανάγκες για άρδευση των γεωργικών εκτάσεων σε πολλές περιοχές της Περιφέρειας έχει οδηγήσει στην υποβάθμιση του υδροφόρου ορίζοντα, ενώ παράλληλα εντοπίζονται ελλείψεις σε αρδευτικές παροχές. Σημαντική παράμετρος για την αντιμετώπιση των παραπάνω προβλημάτων και τη βελτίωση της παραγωγικότητας της γεωργικής γης αποτελεί η κατεύθυνση της Περιφέρειας για την ανάπτυξη έργων 151

101 συγκέντρωσης και διάθεσης ομβρίων υδάτων (φράγματα) για γεωργική χρήση (Μηναγιώτικο φράγμα, φράγμα του Τάνου και το αρδευτικό του Φαλάνθου κ.α.). Ο ορθολογικός σχεδιασμός και η κατάλληλη τεχνική και περιβαλλοντική τεκμηρίωση των παραπάνω έργων αποτελεί προϋπόθεση για αποτελεσματική αξιοποίηση των δυνατοτήτων που παρέχονται, λαμβάνοντας υπόψη και τις αστοχίες από τις προσπάθειες ανάπτυξης ανάλογων έργων στο παρελθόν. Ανακεφαλαιώνοντας τα μελλοντικά έργα άρδευσης που βρίσκονται είτε σε στάδιο κατασκευής/λειτουργίας είτε σε στάδιο μελέτης/προγραμματισμού ανά Υδατικό Διαμέρισμα της Περιφέρειας Πελοποννήσου είναι τα εξής: Υδατικό Διαμέρισμα Δυτικής Πελοποννήσου (ΥΔ01): 1. Φράγμα Φιλιατρινό για άρδευση της περιοχής Φιλιατρών ωφέλιμης χωρητικότητας 15 hm 3 περίπου (υπό κατασκευή, περατωμένο κατά 70%). 2. Αρδευτικά έργα, νέα ή επεκτάσεις υφισταμένων στις πολλές περιοχές της ΛΑΠ Ασπροπυλίας, ζώνης Αγίου Φλώρου και ζώνης Παμίσου, Κάτω Μεσσηνίας από πηγές Αγίου Φλώρου και Πηδήματος, Δυρραχίου, Πανιπερίου, Δωρίου, Άνω Μεσσηνίας, Βαλύρας, Τριφυλίας Πυλίας, Γιάλοβας Πύλας, Μαυροματίου ΔΕ Δωρίου, Βρυσών, Αλωνιών, Κάμπου Καρύταινας και Κορυθίου (υπό κατασκευή). 3. Φράγμα Μιναγιώτικο για άρδευση Δυτικής Μεσσηνίας ωφέλιμης χωρητικότητας 12 hm 3 περίπου (υπό μελέτη, δεν προβλέπεται να κατασκευαστεί πριν το 2015). 4. Φράγμα Κομπόνας στο π. Ελισσών στη Μεγαλόπολη Αρκαδίας με ωφέλιμη χωρητικότητα 29 hm 3 για άρδευση του Δήμου Μεγαλόπολης (11hm3 ετησίως) και για ενεργειακή χρήση 20.6 hm 3 ετησίως (νερό ψύξης για τον ΑΗΣ Μεγαλόπολης) (υπό μελέτη, δεν προβλέπεται να κατασκευαστεί πριν το 2015). Βάσει της προκαταρκτικής μελέτης της ΔΕΗ ΑΕ προβλέπεται και ετήσια απόληψη 2 hm 3 νερού για ύδρευση της Μεγαλόπολης. Υδατικό Διαμέρισμα Βόρειας Πελοποννήσου (ΥΔ02): 1. Φράγμα Ασωπού: Θα διατίθεται για άρδευση του παραλιακού μετώπου Κορίνθου Κιάτου 18 hm 3 νερού ετησίως σε σύνολο 30 hm 3 εκροών. Επίσης θα διατίθεται ποσότητες για ύδρευση (2.5 hm 3 ), περιβαλλοντικό νερό (2.4 hm 3 ) και εμπλουτισμό του παράκτιου υπόγειου υδροφορέα (6.0 hm 3 ) (υπό κατασκευή περατωμένο κατά 20%). 2. Αρδευτικά δίκτυα στη Νεμέα στα ΔΔ Αηδονίων και Καστρακίου Δήμου Νεμέας (οριστική μελέτη). 3. Κατασκευή Λιμνοδεξαμενής Πιτσών (περατωμένη, σε λειτουργία). 4. Αρδευτικά δίκτυα στον κάμπο Φενεού από φράγμα Δόξας. Το συγκεκριμένο έργο είναι αρκετά πιθανό να μην τελεσφορήσει δεδομένου ότι ο ταμιευτήρας Δόξα Φενεού έχει αποκτήσει σημαντική αξία ως τουριστικός προορισμός αυξάνοντας σημαντικά το εισόδημα των γειτονικών κοινοτήτων είτε μέσω τουριστικής υποδομής (π.χ. ξενοδοχεία, εστίαση) είτε μέσω πωλήσεων τοπικών προϊόντων (π.χ. όσπρια, μέλι) στους επισκέπτες της περιοχής που είναι χιλιάδες ετησίως. Θα πρέπει πιθανότατα να αναζητηθούν νέες πηγές νερού. Υδατικό Διαμέρισμα Ανατολικής Πελοποννήσου (ΥΔ03): 1. Αρδευτικό Έργο Αναβάλου και μεταφορά νερού στην ανατολική Αργολίδα (κοιλάδα Ιρίων) Περιλαμβάνει την επέκταση των αρδευτικών δικτύων Ανάβαλου και την αντικαστάσταση του αντλιοστασίου Ανάβαλου (υπό κατασκευή). 2. Κατασκευή αγωγού μεταφοράς νερού από τον Ευρώτα και τις πηγές Βασιλοπόταμου και επέκτασή του στις πεδιάδες Μολάων και Ασωπού Λακωνίας (εκκρεμότητα στο ΣτΕ). 3. Ταμιευτήρας Τάκας Αρκαδίας χωρητικότητας 12 hm 3 νερού (κατασκευασμένο). 152

102 4. Αρδευτικό δίκτυο ταμιευτήρα Τάκας επιφάνειας στρεμμάτων (περατωμένη οριστική μελέτη). 5. Αποστραγγιστικό αρδευτικό έργο Κανδήλας (σχεδόν περατωμένο υπό ολοκλήρωση). 6. Αρδευτικά έργα στις Τοπικές Κοινότητες Γουβών Ευρώτα, Κεφαλόβρυσου και Αχλαδόκαμπου Άργους Μυκηνών, Δολιανών και Λεωνιδίου Αρκαδίας. 7. Φράγμα στον Τάνο ποταμό ωφέλιμης χωρητικότητας 3.9 hm 3 νερού και αρδευτικά δίκτυα για την κάλυψη αρδευτικών αναγκών 9100 στρεμμάτων στην πεδιάδα Άστρους Β. Κυνουρίας (υπό μελέτη). 8. Φράγμα Κελεφίνα στον π. Οινούντα (παραπόταμος του π. Ευρώτα) για άρδευση χωρητικότητας 15hm 3 νερού περίπου (υπό μελέτη περατώθηκε η Προμελέτη) Λοιπές Χρήσεις Άλλοι σημαντικοί χρήστες νερού στην Περιφέρεια Πελοποννήσου είναι η βιομηχανική και η κτηνοτροφική/πτηνοτροφική δραστηριότητα. Οι ανάγκες των βιομηχανιών σε νερό που εδρεύουν στην Περιφέρεια Πελοποννήσου, ανέρχονται σε περίπου 22.2 hm 3 / έτος και καλύπτονται από ιδιωτικές γεωτρήσεις ή από τροφοδοσία των δικτύων ύδρευσης. Ο μεγαλύτερος καταναλωτής νερού στη βιομηχανία είναι βεβαίως η ΔΕΗ για τις ανάγκες του ΑΗΣ Μεγαλόπολης. Η εξόρυξη λιγνίτη στο ορυχείο της Μεγαλόπολης απαιτεί τη συνεχή άντληση νερού, προκειμένου να υποβιβαστεί η στάθμη των καρστικών υδροφορέων και να διασφαλιστεί η λειτουργία των ορυχείων. Η αντλούμενη ποσότητα κυμαίνεται σε 20 hm 3 /έτος (πηγή ΔΕΗ) και αφορά στα μόνιμα αποθέματα του υδροφόρου συστήματος. Το αντλούμενο νερό χρησιμοποιείται για την ψύξη των ατμοηλεκτρικών μονάδων, για τις ανάγκες των ορυχείων και για την υδροδότηση παρακείμενων κοινοτήτων. Βέβαια η ποσότητα αυτή είναι μεγαλύτερη από την αντίστοιχη που αναφέρεται στα Κείμενα των Σχεδίων Διαχείρισης των Υδατικών Πόρων του ΥΠΕΚΑ. Οι κτηνοτροφικές και πτηνοτροφικές δραστηριότητες, τόσο σε μονάδες σταβλισμένων ζώων όσο και σε ζώα με ποιμενική εκτροφή, δημιουργούν ανάγκες σε νερό που φτάνουν περίπου τα 1.46 hm 3 και 5.6 hm 3 ετησίως. Η κάλυψη των αναγκών νερού στη σταβλισμένη κτηνοτροφία προέρχεται από ιδιωτικές γεωτρήσεις ή από τροφοδοσία των δικτύων ύδρευσης ενώ οι ανάγκες της ποιμενικής κτηνοτροφίας καλύπτονται σε ένα ποσοστό τους και από επιφανειακά νερά. Υδροηλεκτρική Ενέργεια: Στη λεκάνη του Λάδωνα λειτουργεί το υδροηλεκτρικό έργο Λάδωνα, εγκατεστημένης ισχύος 70 MW με συνολική ετήσια καθαρή παραγωγή ενέργειας 40 GWh. Ο ταμιευτήρας του Λάδωνα έχει συνολική χωρητικότητα 57 hm 3, ωφέλιμη χωρητικότητα 46 hm 3 και πρόσθετη χωρητικότητα για ανάσχεση πλημμύρας 9 hm 3. Από τον ταμιευτήρα του Λάδωνα διατέθηκαν 50 hm 3 το 2001 για την άρδευση της πεδιάδας Ηλείας. Δεν προβλέπεται η κατασκευή μεγάλου ΥΗΣ στην Πελοπόννησο, παρά μόνο τα ΜΥΗΕ τα οποία έχουν λάβει άδεια παραγωγής και εγκατάστασης από τη ΡΑΕ και εμφανίζονται στο σχετικό χάρτη. Ακολουθεί Πίνακας όπου αποτυπώνει τις ανάγκες των Περιφερειακών Ενοτήτων για νερό ανάλογα με την χρήση που προορίζεται. 153

103 Περιφερειακή Ενότητα Πίνακας 6-50 Ανάγκες νερού ανά χρήση και Περιφερειακή Ενότητα Ανάγκες (m3/έτος) Ύδρευσης Άρδευσης Οργανωμένης Άρδευσης Βιομηχανίας Οργανωμένης Κτηνοτροφίας Ποιμενικής Κτηνοτροφίας Αρκαδίας 10,605,000 53,410, ,795, ,580 1,549,140 Αργολίδας 24,874, ,360, ,094, ,500 Κορινθίας 14,755,000 87,865, , ,900 1,142,800 Λακωνίας 10,879, ,677, ,304, ,400 1,033,500 Μεσσηνίας 19,380,000 84,166, ,372,000 12, ,900 Σύνολο 80,493, ,480, ,157,000 1,461,780 5,562,840 Πηγή: Σχέδια Διαχείρισης Υδάτινων Πόρων, ΥΠΕΚΑ Από την ανάλυση του παραπάνω Πίνακα προκύπτει πως, οι ανάγκες της ΠΕ Αργολίδας για ύδρευση αποτελούν το 31% του συνόλου των αναγκών όλης της Περιφέρειας Πελοποννήσου και είναι ο μεγαλύτερος καταναλωτής. Σε ότι αφορά τις ανάγκες άρδευσης αυξημένες παρουσιάζονται στη ΠΕ Λακωνίας (31% των συνολικών αναγκών), ενώ ακολουθεί η ΠΕ Αργολίδας με περίπου 23%. Τα οργανωμένα συστήματα άρδευσης είναι περισσότερο αναπτυγμένα στην ΠΕ Κορινθίας, ενώ οι ανάγκες για παροχέτευση ύδατος για μονάδες του δευτερογενή τομέα της οικονομίας είναι αυξημένες στην ΠΕ Αρκαδίας (κυρίως λόγω της παρουσίας των Μονάδων της Δ.Ε.Η. στη Μεγαλόπολη). Τέλος, λόγω συγκέντρωσης αξιόλογου αριθμού οργανωμένων κτηνοτροφικών μονάδων οι ανάγκες των ΠΕ Αρκαδίας και Λακωνίας αποτελούν σχεδόν το 91% των συνολικών αναγκών, ενώ η ΠΕ Αρκαδίας καταναλώνει το 28% του συνόλου των αναγκών για ποιμενική κτηνοτροφία. Το Υ.Π.Ε.Κ.Α. ακολουθώντας την Οδηγία 2000/60/ΕΚ «για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων» προέβη στη σύνταξη Σχεδίων Διαχείρισης ανά Υδατικό Διαμέρισμα (βρίσκονται σε φάση διαβούλευσης). Σε γενικές γραμμές η Περιφέρεια θα πρέπει να δραστηριοποιηθεί για την επιτάχυνση της ολοκλήρωσης των Σχεδίων Διαχείρισης των Υδάτινων Πόρων που εμπλέκονται στον χώρο ευθύνης της, ώστε να είναι εφικτός ο κεντρικός προγραμματισμός των αναγκαίων δράσεων και έργων. Τέτοιου είδους δράσεις αναφέρονται σε εγγειοβελτιωτικά και αρδευτικά έργα προς την κατεύθυνση συλλογής επιφανειακών υδάτων και αποδοτικών συστημάτων άρδευσης, καθώς και ενεργειών αντικατάστασης των πεπαλαιωμένων δικτύων ύδρευσης Υλοποίηση Προγράμματος Δράσης Σε σχέση με το Υφιστάμενο Χωροταξικό Πελοποννήσου αυτό προέβλεπε τα εξής (Δ. Πρόγραμμα Δράσης): Μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα δράσης Υιοθετούνται οι άξονες προτεραιότητας του ΠΕΠ Πελοποννήσου (Γ ΚΠΣ) Μακροπρόθεσμοι Άξονες Δράσης Άξονες Δράσεων κατά Τομέα Πρωτογενής Τομέας: Εργα υπoδoμής τoυ πρωτoγεvή τoμέα Ολοκλήρωση των ερευνών και εφαρμογή των απαραίτητων ενεργειών και έργων για την σύλληψη των υδάτων του Αναβάλου στην Αργολίδα (ολοκλήρωση των μέχρι σήμερα ερευνών μελετών). 154

104 Μελέτες και έργα αvτιμετώπισης της υφαλμύρωσης στηv περιoχή τoυ Αργoλικoύ πεδίoυ, της Κoιλάδας τoυ Κάτω Ευρώτα, της περιoχής δυτικής Μεσσηvίας (Φιλιατρά-Κυπαρισσία). Ειδικότερα στηv Αργoλίδα πρoτείvεται η εκπόvηση μελετώv για τηv καταvόηση τoυ μηχαvισμoύ λειτoυργίας τωv αξιόλoγωv υφάλμυρωv πηγώv της Κάvτιας Iρίων και Αγ. Νικoλάoυ Ν. Επιδαύρoυ για τη σύλληψη τωv πηγαίωv υδάτωv πριv vα υπoστoύv υφαλμύρωση. Εvίσχυση τoυ υδρoφόρoυ oρίζovτα και κάλυψη των αναγκών υποστήριξης των εδαφικών πόρων με τη μελέτη και κατασκευή μικρώv oρειvώv φραγμάτωv ή λιμvoδεξαμεvώv στις πρoβληματικές περιoχές της Περιφέρειας. Αξιοποίηση υφιστάμενων φραγμάτων (π.χ. Δόξα Ν. Κορινθίας) και προγραμματισμός μελέτης και κατασκευής άλλων σημαντικών για την Περιφέρεια φραγμάτων ( π.χ. Φράγμα Ασωπού). Σε σχέση με τα προηγούμενα αναφέρονται τα εξής: Ολοκλήρωση των ερευνών και εφαρμογή των απαραίτητων ενεργειών και έργων για την σύλληψη των υδάτων του Αναβάλου στην Αργολίδα (ολοκλήρωση των μέχρι σήμερα ερευνών μελετών). Ειδικότερα στηv Αργoλίδα πρoτείvεται η εκπόvηση μελετώv για τηv καταvόηση τoυ μηχαvισμoύ λειτoυργίας τωv αξιόλoγωv υφάλμυρωv πηγώv της Κάvτιας Iρίων και Αγ. Νικoλάoυ Ν. Επιδαύρoυ για τη σύλληψη τωv πηγαίωv υδάτωv πριv vα υπoστoύv υφαλμύρωση: Δεν έχει γίνει η ολοκλήρωση της σύλληψης των υδάτων του Ανάβαλου. Πρόσφατα προκηρύχθηκε η μελέτη για την επεξεργασία των νερών για υδρευτική χρήση ενώ κατασκευάζεται η επέκταση των αρδευτικών δικτύων και η αντικατάσταση του αρδευτικού αντλιοστασίου. Δεν ε χει γίνει καμμία ενέργεια για τη σύλληψη των νερών των άλλων παράκτιων πηγών στην περιοχή. Μελέτες και έργα αvτιμετώπισης της υφαλμύρωσης στηv περιoχή τoυ Αργoλικoύ πεδίoυ, της Κoιλάδας τoυ Κάτω Ευρώτα, της περιoχής δυτικής Μεσσηvίας (Φιλιατρά-Κυπαρισσία): Στην περιοχή της Δυτικής Μεσσηνίας κατασκευάζεται το έργο του αρδευτικού φράγματος Φιλιατρινού ενώ προγραμματίζεται η μελέτη του αρδευτικού φράγματος Μιναγιώτικου και του υδρευτικού φράγματος Λαγκούβαρδου. Οι απολήψεις από τους ταμιευτήρες θα αναπληρώσει τις απολήψεις από τους υπόγειους υδροφορείς. Στην περιοχή του Κάτω Ευρώτα μελετήθηκε το έργο «Κατασκευή αγωγού μεταφοράς νερού από τον Ευρώτα και τις πηγές Βασιλοπόταμου και επέκτασή του στις πεδιάδες Μολάων και Ασωπού Λακωνίας» που εκκρεμεί στο ΣτΕ. Τέλος για την περιοχή του Αργολικού πεδίου η εκπόνηση των μελετών για την αντικατάσταση των απολήψεων από τα υπόγεια νερά με την κατασλκευή ταμιευτήρων και την επεξεργασία των νερών του Ανάβαλου για ύδρευση έχουν καθυστερήσει σημαντικά. Άλλωστε, δεν φαίνεται προς το παρόν τεχνικά εφικτό η σύλληψη των υπόγειων απορροών των ορεινών καρστικών όγκων πριν αυθτοί αναμ ιχθούν με το θαλασσινό νερό. Εvίσχυση τoυ υδρoφόρoυ oρίζovτα και κάλυψη των αναγκών υποστήριξης των εδαφικών πόρων με τη μελέτη και κατασκευή μικρώv oρειvώv φραγμάτωv ή λιμvoδεξαμεvώv στις πρoβληματικές περιoχές της Περιφέρειας: Προβλέπεται να κατασκευαστούν τα ανασχετικά - αντιπλημμυρικά φράγματα στους ποταμούς Ίναχο και Ξεριά στην ΠΕ Αργολίδας (αντιπλημμυρικό φράγμα στον Ξεριά, ανασχετικό φράγμα στον Ίναχο). Ανασχετικά φράγματα στους χείμαρρους Ξόρβριο, Ραμαντάνη και Δαφνοπόταμο. Το φράγμα Ασωπού επίσης θα χρησιμοποιηθεί και για την φόρτιση του παράκτιου υπόγειου υδροφορέα. Εντούτοις δεν φαίνεται να έχει γίνει σημαντική πρόοδος. Αξιοποίηση υφιστάμενων φραγμάτων (π.χ. Δόξα Ν. Κορινθίας) και προγραμματισμός μελέτης και κατασκευής άλλων σημαντικών για την Περιφέρεια φραγμάτων ( π.χ. Φράγμα Ασωπού): Δεν φαίνεται πιθανό να κατασκευαστούν τα 155

105 εγγειοβελτιωτικά έργα στον κάμπο Φενεού τα οποία θα υδροδοτούνται από το φράγμα Δόξα. Αντίθετα προχωράνε με ικανοποιητικό ρυθμό το φράγμα Ασωπού στην ΠΕ Κορινθίας ενώ ολοκληρώθηκε η Λ/Δ Τάκα και προχωράει η κατασκευή του φράγματος Φιλιατρινού Αποχέτευση/Βιολογικοί Καθαρισμοί Στην Περιφέρεια Πελοποννήσου λειτουργεί εδώ και αρκετά χρόνια ένας σημαντικός αριθμός Εγκαταστάσεων Επεξεργασίας Λυμάτων (ΕΕΛ) βελτιώνοντας σημαντικά τα ποιοτικά χαρακτησριστικά των αποδεκτών. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο ΕΕΛ Ξυλοκάστρου ήταν από τους πρώτος ΕΕΛ που είχαν κατασκευαστεί ποτέ στην Ελλάδα. Οι ΕΕΛ αυτοί δίνονται στο Παράρτημα και στο σχετικό χάρτη. Στο μεσοδιάστημα από την δημοσίευση του προηγούμενου Επιχειρησιακού Προγράμματος, θα πρέπει να τονιστεί πως κάποιες ΕΕΛ έχουν επιπλέον κατασκευαστεί από την Περιφέρεια Πελοποννήσου (ΕΕΛ Μεθώνης, ΕΕΛ Βυτίνας, ΕΕΛ Μεγαλόπολης, ΕΕΛ Αγίων Θεοδώρων και ΕΕΛ Άστρους Μονεμβασιάς και αναμένεται να ξεκινήσει η λειτουργία τους) ενώ λειτουργούν Εγκαταστάσεις Επεξεργασίας Λυμάτων (ΕΕΛ) στο σύνολο των Περιφερειακών Ενοτήτων. Συγκεκριμένα, λειτουργούν: 6 ΕΕΛ στην ΠΕ Αργολίδας, με τελικούς αποδέκτες των επεξεργασμένων λυμάτων τον Αργολικό Κόλπο, το έδαφος στις περιοχές Ερμιόνης και αρχαίας Επιδαύρου και ρέματα στις περιοχές Κρανιδίου και Ασκληπειού. 3 ΕΕΛ στην ΠΕ Αρκαδίας, με τελικούς αποδέκτες των επεξεργασμένων λυμάτων τον Αργολικό Κόλπο, το ρέμα Βολίμη στην περιοχή της Τριπόλεως και τον Αλφειό Ποταμό στην περιοχή της Μεγαλόπολης. 5 ΕΕΛ στην ΠΕ Κορινθίας, με τελικούς αποδέκτες των επεξεργασμένων λυμάτων τον Κορινθιακό και τον Σαρωνικό Κόλπο. 3 ΕΕΛ στην ΠΕ Λακωνίας, με τελικούς αποδέκτες των επεξεργασμένων λυμάτων τον ποταμό Ευρώτα, τον κόλπο της Μονεμβασιάς (Μυρτώο Πέλαγος) και το Λακωνικό κόλπο. 6 ΕΕΛ στην ΠΕ Μεσσηνίας, με τελικούς αποδέκτες των επεξεργασμένων λυμάτων τον Μεσσηνιακό Κόλπο (Καλαμάτα) και το Ιόνιο Πέλαγος στις περιοχές Πύλου, Μεθώνης, Φιλιατρών, Νέστορος και Κυπαρισσίας. Σε φάση μελέτης / κατασκευής βρίσκονται αυτή την περίοδο η ΕΕΛ Νεάπολης Λακωνίας μαζί με τα αποχετευτικά δίκτυα, η ΕΕΛ Γυθείου με την ολοκλήρωση του εσωτερικού δικτύου και των έργων μεταφοράς, η ΕΕΛ Αετού καθώς και το φυσικό σύστημα (κατασκευασμένος υγρότοπος) Τυρού Αρκαδίας. Ως γενικότερος σχεδιαμός προβλέπεται ότι τα αποχετευτικά δίκτυα των αστικών και μεσαίων πόλεων και των παράκτιων οικισμών και των περιοχών με βιομηχανικές - βιοτεχνικές εγκαταστάσεις απαιτείται να αντιμετωπισθούν κατά προτεραιότητα. Αντίστοιχα απαιτείται και η ολοκλήρωση της κατασκευής των βιολογικών καθαρισμών στο σύνολο των δήμων της Περιφέρειας. Για τις περιοχές με οικισμούς μικρού πληθυσμιακού μεγέθους προτείνεται η ανάπτυξη μικρών μονάδων με σύστημα φυσικού καθαρισμού υγρών αποβλήτων (δεξαμενές σταθεροποίησης, τεχνητοί υγρότοποι με καλαμιώνες και λεκάνες διήθησης). Αντίστοιχα θα πρέπει να εξεταστεί κεντρικά η επαναχρησιμοποίηση των εκροών των ΕΕΛ (π.χ. άρδευση, φόρτιση υπόγειων υδροφορέων) αλλά και το πρόβλημα της διάθεσης της λάσπης (γεωργία ως φυσικό λίπασμα, αποκατάσταση παλαιών ορυχείων/λατομείων. 156

106 Σύμφωνα με το θεσμοθετημένο Περιφερειακό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης (ΠΠΧΣΑΑ) της Περιφέρειας Πελοποννήσου (ΦΕΚ 1485Β/ ), σχετικά με την κατασκευή και λειτουργία Βιολογικών Καθαρισμών (ΒΙΟΚΑ), προβλέπονταν οι παρακάτω ενέργειες : Ολοκλήρωση της εγκατάστασης και λειτουργίας των προγραμματισμένων ΒΙΟΚΑ και των αντίστοιχων αποχετευτικών δικτύων κατά προτεραιότητα Κάλυψη με ΒΙΟΚΑ και αποχετευτικά δίκτυα των οικιστικών κέντρων 1 ου, 2 ου και 3 ου επιπέδου Για μικρούς οικισμούς, ανάπτυξη μικρών μονάδων ΒΙΟΚΑ με συστήματα φυσικού καθαρισμού υγρών αποβλήτων (δεξαμενές, σταθεροποίηση, τεχνητοί υγρότοποι, κ.λπ.) ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ Ο τομέας των τηλεπικοινωνιών στη Περιφέρεια Πελοποννήσου μετά την απελευθέρωση τους το 2000 εντάσσεται σήμερα σε συνθήκες πλήρους ανταγωνισμού. Στη περιοχή δραστηριοποιούνται και παρέχουν υπηρεσίες σταθερής, κινητής τηλεφωνίας και internet οι παρακάτω εταιρίες: Ο ΟΤΕ με τη θυγατρική του COSMOTE, η VODAFON, η WIND, η HOL, η FORTHNET, η CYTA, και πολλές άλλες μικρότερες εταιρίες, που παρέχουν παρόμοιες κι εξειδικευμένες υπηρεσίες. Οι εταιρίες αυτές χρησιμοποιούν τα σταθερά, ασύρματα δίκτυα και το δορυφορικό του ΟΤΕ και παράλληλα επεκτείνουν δικά τους ιδιόκτητα - ή σε σύμπραξη μεταξύ τους - δίκτυα, με οπτικές ίνες και ασύρματα με την εγκατάσταση κεραιών, που καλύπτουν ολόκληρη τη περιοχή. Ειδικά οι τεχνολογίες των τηλεπικοινωνιών αναπτύσσονται τόσο γρήγορα τα τελευταία χρόνια, που η μια γενιά διαδέχεται την επόμενη και σήμερα είναι σε εξέλιξη υπηρεσίες 4 ης γενιάς με ταχύτητες που ξεπερνούν τα όρια των 90Mbps για download και τα 30 Mbps για upload και προστίθενται υπηρεσίες παροχής TV και internet μέσω σταθερής και μέσω κινητής τηλεφωνίας. Παράλληλα ο ανταγωνισμός μεταξύ των εταιριών έχει σαν αποτέλεσμα τη ποιοτική αναβάθμιση των υπηρεσιών και τη πτώση του κόστους με προσφορές ειδικών πακέτων υπηρεσιών σε εταιρίες και πολίτες Τηλεπικοινωνιακές υποδομές Η ανάπτυξη των τηλεπικοινωνιών καλύπτει όλη τη περιοχή της Περιφέρειας ακόμη και στα πλέον απομεμακρυσμένα σημεία, έτσι ώστε να μην υπάρχουν εκκρεμείς αιτήσεις και οι αιτήσεις σταθερής και κινητής τηλεφωνίας να ικανοποιούνται άμεσα. Τα τελευταία χρόνια τα αναλογικά κέντρα εκσυγχρονίζονταν συνεχώς με ψηφιακά, τα συμμετρικά και ομοαξονικά καλώδια αντικαθίστανται με καλώδια οπτικών ινών και προστίθενται συνεχώς κεραίες τηλεφωνίας για πλήρη κάλυψη μέχρι και των ορεινών περιοχών. Στο Χάρτη που ακολουθεί απεικονίζονται διαγραμματικά (ενδεικτικά) το σύνολο των δικτύων της Περιφέρειας Πελοποννήσου και κυρίως: 157

107 Τα υφιστάμενα τηλεπικοινωνιακά κέντρα, κομβικά και τερματικά Οι ασύρματοι σταθμοί στις εφτά θέσεις εγκατάστασης τους και ο δορυφορικός σταθμός στη Νεμέα Τα υφιστάμενα και τα υπό κατασκευή δίκτυα με οπτικές ίνες Οι υφιστάμενες και υπό κατασκευή γραμμές τηλεπικοινωνιών με ικανότητα >14400 Mbps Οι βασικοί άξονες των δικτύων είναι ο άξονας Κορίνθου Πατρών με καλώδιο 60 οπτικών ινών και ο άξονας Κορίνθου Τρίπολης με καλώδιο 36 οπτικών ινών που κινούνται κατά μήκος των εθνικών οδών. Το συνολικό δίκτυο λειτουργεί μέσω δακτυλίων με αποτέλεσμα την μη διακοπή υπηρεσιών ακόμη και σε περίπτωση σημειακής βλάβης. Από άποψη τηλεπικοινωνιακών υποδομών στη Περιφέρεια Πελοποννήσου έχουν αναπτυχθεί: Το Βασικό Σχέδιο Τηλεφωνίας του ΟΤΕ, που προέβλεπε την εγκατάσταση ψηφιακών κέντρων σε όλες τις περιφερειακές ενότητες. Το Δίκτυο ΣΥΖΕΥΞΗΣ (Νησίδα 6), στο οποίο εντάχθηκαν πολλές δημόσιες υπηρεσίες με σημαντική μείωση του κόστους επικοινωνίας. Έργα ευρυζωνικότητας στα πλαίσια του Επιχειρησιακού Προγράμματος Κοινωνία της Πληροφορίας του Γ ΚΠΣ, τα οποία συμβάλλουν στη διάδοση της πληροφορίας στις επιχειρήσεις και τους πολίτες. Το έργο Εξυπνου Οικισμού στη πόλη της Καλαμάτας, που δίνει προοπτικές για την μετατροπή της περιοχής σε Ψηφιακή Κοινότητα με ανάπτυξη υπηρεσιών Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης, Τηλεκπαίδευσης και Υγείας με μικρό κόστος Αξιολόγηση Σημαντική αλλαγή στο τομέα των τηλεπικοινωνιών είναι η πλήρης απελευθέρωση των υπηρεσιών με συνέπεια πλην του ΟΤΕ να δραστηριοποιούνται στη Περιφέρεια όλες σχεδόν οι γνωστές εταιρίες στην Ελλάδα. Οι εταιρίες παρέχουν υπηρεσίες σταθερής, κινητής, δορυφορικής και ευρυζωνικής επικοινωνίας και καλύπτουν και τα πλέον απομεμακρυσμένα σημεία με σταθερά και ασύρματα δίκτυα προσφέροντας ανταγωνιστικά και οικονομικά προγράμματα στους πολίτες. Αποτέλεσμα του ανταγωνισμού είναι ότι ο τομέας των τηλεπικοινωνιών εκσυγχρονίζεται συνεχώς με την εφαρμογή των νέων τεχνολογιών και βρίσκεται σε συνεχή ανάπτυξη με έργα των εταιριών τηλεφωνίας στη περιοχή ΣΤΕΡΕΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ Στην Περιφέρεια Πελοποννήσου η διαχείριση των στερεών αποβλήτων, δεν καλύπτει επαρκώς τις έντονες υπάρχουσες ανάγκες, καθώς μόνο ένα πολύ μικρό ποσοστό πληθυσμού της υπαίθρου εξυπηρετείται από ΧΥΤΑ. Επίσης αρνητική κατάσταση επικρατεί με την ύπαρξη ενός μεγάλου αριθμού ΧΑΔΑ, που πρέπει άμεσα να αποκατασταθούν. 158

108 Σχεδιασμός και οργάνωση διαχείρισης - «Περιφερειακός Σχεδιασμός Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων Περιφέρειας Πελοποννήσου» Όσον αφορά τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων, στην Περιφέρεια, το 2004 εκπονήθηκε μελέτη με τίτλο «Περιφερειακός Σχεδιασμός Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων Περιφέρειας Πελοποννήσου», βάσει της οποίας καταρτίστηκε ο υφιστάμενος Περιφερειακός Σχεδιασμός Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων. Η Περιφέρεια στη συνέχεια προχώρησε στην εκπόνηση των απαραίτητων τεχνικών προμελετών και περιβαλλοντικών μελετών για ορισμένα από τα εγκεκριμένα έργα Υγειονομικής Ταφής και την έκδοση των απαραίτητων περιβαλλοντικών αδειοδοτήσεων, ενώ παράλληλα προχώρησε και στις διαδικασίες αδειοδότησης μονάδων προσωρινής αποθήκευσης / δεματοποίησης, που δεν προβλέπονταν από τον ΠΕΣΔΑ, με στόχο την υλοποίηση ενός Μεταβατικού Σταδίου που περιλάμβανε τη δημιουργία χώρων προσωρινής αποθήκευσης των αποβλήτων μέχρι την έναρξη λειτουργίας των προβλεπόμενων υποδομών, όπως ορίζει η ΚΥΑ 50910/2727/2003. Έτσι, επιλέχθηκαν 12 περιοχές για προσωρινή αποθήκευση στερεών αποβλήτων και ξεκίνησε η διαδικασία αδειοδότησης σύμφωνα με όσα όριζε η ΚΥΑ 50910/2727/2003. Στόχος ήταν οι υποδομές αυτές, να λειτουργήσουν ως έργα προσωρινής αποθήκευσης με ευθύνη των ΦοΔΣΑ των Δ.Ε. Τα στερεά απόβλητα θα εισέρχονταν στη μονάδα και θα αποθηκεύονταν προσωρινά με τη μέθοδο της δεματοποίησης. Το σχέδιο προέβλεπε ότι η λειτουργία τους ως έργων προσωρινής αποθήκευσης, θα τερματιστεί με την κατασκευή και λειτουργία των υποδομών διάθεσης και επεξεργασίας και με τροποποίηση των περιβαλλοντικών τους όρων θα λειτουργήσουν ως ΣΜΑ. Αυτό το σχέδιο του μεταβατικού σταδίου δεν έχει προχωρήσει μέχρι σήμερα. Για τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων της Περιφέρειας συστάθηκαν οι ακόλουθοι Φορείς Διαχείρισης Απορριμμάτων (ΦοΔΣΑ) στην Περιφέρεια Πελοποννήσου: Ενιαίος σύνδεσμος διαχείρισης απορριμμάτων και υδάτινων πόρων Δήμων και Κοινοτήτων Ν. Αργολίδας, με έτος σύστασης το 2001 Ενιαίος Σύνδεσμος Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων Νομού Αρκαδίας, με έτος σύστασης το 2006 Ενιαίος Σύνδεσμος Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων Νομού Μεσσηνίας, με έτος σύστασης το 2006 Σύνδεσμος Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων Νομού Λακωνίας, με έτος σύστασης το 2005 Σύνδεσμος Δήμων Νομού Κορινθίας για τη διαχείριση των αστικών απορριμμάτων, με έτος σύστασης το 1999 Σύμφωνα με το επιχειρησιακό σχέδιο για τον περιφερειακό σχεδιασμό της ολοκληρωμένης διαχείρισης των στερεών αποβλήτων, στην Περιφέρεια Πελοποννήσου διαμορφώθηκαν 7 Διαχειριστικές Ενότητες. Οι νομοί Αρκαδίας, Αργολίδας, Μεσσηνίας και Λακωνίας αντιμετωπίζονταν ο καθένας ξεχωριστά ως Ενιαία Διαχειριστική Ενότητα, ενώ ο νομός Κορινθίας διαιρούταν σε τρεις (3) Διαχειριστικές Ενότητες. Η διάθεση των Αστικών Στερεών Αποβλήτων (Α.Σ.Α.) ή των υπολειμμάτων της επεξεργασίας τους θα γινόταν σε 7 ΧΥΤΑ/ΧΥΤΥ. Επίσης σύμφωνα με τον Περιφερειακό Σχεδιασμό προβλεπόταν και η δημιουργία των Φορέων Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΦοΔΣΑ), ενός ανά Διαχειριστική Ενότητα. Το 2010 εκπονήθηκε η μελέτη αναθεώρησης - τροποποίησης του ΠΕΣΔΑ. Αντικείμενο της εν λόγω μελέτης ήταν: η αναθεώρηση - τροποποίηση του εγκεκριμένου ΠΕΣΔΑ λαμβάνοντας υπόψη κυρίως νεότερα περιβαλλοντικά και οικονομικά δεδομένα και τα δρομολογημένα έργα με ιδιαίτερη έμφαση στην επίτευξη ποιοτικών και ποσοτικών στόχων για τη 159

109 μείωση των αποβλήτων προς τελική διάθεση και την επεξεργασία του οργανικού κλάσματος η επικαιροποίηση της υφιστάμενης κατάστασης για την προέλευση, ποσότητα και ποιότητα των αποβλήτων και πρόβλεψη σε χρονικό ορίζοντα 20ετίας η διαμόρφωση προτάσεων και το πλαίσιο διαχείρισης των υλικών συσκευασίας και των βιοαποδομήσιμων αποβλήτων η διαμόρφωση προτάσεων και το πλαίσιο διαχείρισης των ειδικών αποβλήτων ο προσδιορισμός των απαιτούμενων δράσεων και έργων για την ολοκληρωμένη διαχείριση στερεών αποβλήτων η επικαιροποίηση των προτάσεων για τη λειτουργία των ΦοΣΔΑ σύμφωνα και τον Νόμο 3852/2010 (Πρόγραμμα «Καλλικράτης») η διατύπωση πρότασης για τη συγκρότηση και στελέχωση υπηρεσιακού σχήματος για την υποστήριξη των απαιτούμενων ενεργειών και δράσεων Η αναγκαιότητα της Αναθεώρησης τροποποίησης του υφιστάμενου ΠΕΣΔΑ προέκυψε από την ανάγκη να συμπληρωθούν τα εξής στοιχεία: είχε παρέλθει 5ετία από την εκπόνηση του εγκεκριμένου ΠΕΣΔΑ και δεν έχει πραγματοποιηθεί καμία πρόοδος ότι αφορά τα έργα και δράσεις που σε αυτόν έχουν περιγραφεί οι αλλαγές που προκύπτουν σε διοικητικό επίπεδο με τον Νόμο 3852/2010 (Πρόγραμμα «Καλλικράτης») οι πρόσφατες τεχνολογικές εξελίξεις σε θέματα διαχείρισης στερεών αποβλήτων και η πρόβλεψη δυνατότητας εφαρμογής τους στο τελικό σχέδιο του ΠΕΣΔΑ. Αναλυτικότερα θα διερευνηθούν και θα μελετηθούν όλες οι αποδεκτές επιστημονικά και περιβαλλοντικά εργασίες διάθεσης και αξιοποίησης στερεών αποβλήτων και ειδικότερα αυτές που αναφέρονται στα Παραρτήματα IV.Α και IV.B της ΚΥΑ 50910/2727/03 (ΦΕΚ 1909/Β/22/12/2003). η κείμενη ευρωπαϊκή και ελληνική νομοθεσία αναφορικά με τη διαχείριση στερεών αποβλήτων. προτάσεις δράσεων και έργων διαχείρισης και αξιοποίησης στερεών αποβλήτων ανά διαχειριστική ενότητα λαμβάνοντας υπόψη όσα αναφέρονται στο σχεδιασμό διαχείρισης αποβλήτων σε επίπεδο χώρας. προτάσεις και μέθοδοι διαχείρισης των στερεών αποβλήτων ανά διαχειριστική ενότητα που θα βασίζονται σε συγκριτική αξιολόγηση τους, με βάση τις ιδιαιτερότητες της κάθε περιοχής, περιβαλλοντικά κριτήρια και τεχνικοοικονομικά ζητήματα βιωσιμότητας. εκτίμηση του κόστους των προτεινόμενων έργων, παρεμβάσεων και δράσεων καθώς και των δυνητικών πηγών χρηματοδότησης προκειμένου να υλοποιηθούν λαμβάνοντας υπόψη τους πόρους του Επιχειρησιακού Προγράμματος Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη (ΕΠΠΕΡΑΑ ΕΣΠΑ ) για την Περιφέρεια Πελοποννήσου. οποιοδήποτε στοιχείο προβλέπεται στις γενικές τεχνικές προδιαγραφές σύνταξης του Παραρτήματος IΙΙ της ΚΥΑ 50910/2727/03 (ΦΕΚ 1909/Β/ ). Με την αναπροσαρμογή του Περιφερειακού Σχεδίου Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων της Περιφέρειας Πελοποννήσου, επιδιώκεται η ικανοποίηση των αρχών που τίθενται από το Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων και ειδικότερα: Η πρόληψη της παραγωγής απορριμμάτων Η μείωση παραγόμενης ποσότητας ή/και του ρυπαντικού φορτίου Η ανάκτηση υλικών με σκοπό την ανακύκλωση ή/και επαναχρησιμοποίησή τους. Η ανάκτηση ενέργειας Η επεξεργασία των αποβλήτων μετά την εφαρμογή των διαδικασιών ανάκτησης 160

110 Η υγειονομική ταφή των υπολειμμάτων που προκύπτουν από τις παραπάνω διαδικασίες. Βασική προτεραιότητα στη στρατηγική της Περιφέρειας είναι η ολοκλήρωση των βασικών έργων υποδομής τα οποία: θα εξασφαλίσουν την ασφαλή διάθεση των αποβλήτων για το σύνολο του πληθυσμού της Περιφέρειας. θα διαμορφώσουν τις προϋποθέσεις για την οριστική παύση λειτουργίας και την αποκατάσταση όλων των ανεξέλεγκτων χώρων διάθεσης (ΧΑΔΑ) που υπάρχουν στην Περιφέρεια. θα αποτελέσουν αναπόσπαστο κομμάτι κάθε οργανωμένης εγκατάστασης ανεξάρτητα από την επιλεγόμενη τεχνολογία επεξεργασίας. Οι βασικές τροποποιήσεις του ΠΕΣΔΑ (σε σχέση με την προηγούμενο) περιλαμβάνουν: Το διαχωρισμό της Περιφέρειας σε 3 διαχειριστικές Ενότητες αντί για 7 Τη λειτουργία 3 ΧΥΤΥ αντί για 7 Τη λειτουργία 3 μονάδων επεξεργασίας ΑΣΑ αντί για 2 Τη λειτουργία 11 Σταθμών Μεταφόρτωσης Απορριμμάτων (ο παλαιός ΠΕΣΔΑ δεν ανέφερε συγκεκριμένο αριθμό, αλλά ως ελάχιστος αριθμός ΣΜΑ θεωρούνταν οι 8 ΣΜΑ) Τη δημιουργία δικτύου συλλογής ανακυκλώσιμων υλικών και ειδικών αποβλήτων (Πράσινα Σημεία), τα οποία δεν προβλέπονταν στον προηγούμενο ΠΕΣΔΑ Τη λειτουργία ενός Περιφερειακού ΦοΔΣΑ, ενώ ο προηγούμενος ΠΕΣΔΑ αναφερόταν στη λειτουργία 7 ΦοΔΣΑ. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ H Περιφέρεια Πελοποννήσου σύμφωνα με την πρόταση του ΠΕΣΔΑ, αποτελείται από τρεις διαχειριστικές ενότητες, οι οποίες θα διέπονται από κοινούς στόχους διαχείρισης. Τα έργα ασφαλούς διάθεσης, καθώς και το δίκτυο των σταθμών μεταφόρτωσης που θα εξυπηρετούν την Περιφέρεια, παρουσιάζονται στον επόμενο πίνακα: Πίνακας 6-51 Προτεινόμενα έργα ασφαλούς διάθεσης & μεταφόρτωσης στην Περιφέρεια Πελοποννήσου Διαχ. Περιφερειακή Ενότητα Ενότητα Δήμοι Έργα Σ.Μ.Α. και Χ.Υ.Τ. Κορινθίας Όλοι Ένας (1) Χώρος Υγειονομικής Ταφής Αργολίδας Όλοι Υπολειμμάτων 1 η Αρκαδίας Τρίπολης Β. Κυνουρίας Ν. Κυνουρίας ΣΜΑ στο δήμο Ερμιονίδας ΣΜΑ στο δήμο Κορινθίων ΣΜΑ στο δήμο Σικυωνιών ΣΜΑ στο δήμο Βόρειας Κυνουρίας ΣΜΑ στο δήμο Τρίπολης 2 η Μεσσηνίας Όλοι Ένας (1) Χώρος Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων Αρκαδίας Μεγαλόπολης ΣΜΑ στο δήμο Πύλου - Νέστωρος Γόρτυνος ΣΜΑ στο δήμο Καλαμάτας ΣΜΑ στο δήμο Γορτυνίας 3 η Λακωνίας Όλοι Ένας (1) Χώρος Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων ΣΜΑ στο δήμο Μονεμβασίας ΣΜΑ στο δήμο Σπάρτης ΣΜΑ στο δήμο Ανατολικής Μάνης 161

111 Οι στόχοι του τροποποιημένου ΠΕΣΔΑ της Περιφέρειας Πελοποννήσου είναι οι εξής: Βιώσιμη διαχείριση αποβλήτων στο σύνολο της Περιφέρειας Πρόληψη ή μείωση της παραγωγής αποβλήτων (ποσοτική μείωση) καθώς και μείωση της περιεκτικότητάς τους σε επικίνδυνες ουσίες (ποιοτική βελτίωση). Επαναχρησιμοποίηση υλικών από τα απόβλητα Αξιοποίηση των αποβλήτων (ανακύκλωση και ανάκτηση ενέργειας) Εφαρμογή της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει» Εφαρμογή της αρχής της εγγύτητας Χρησιμοποίηση των βέλτιστων διαθέσιμων τεχνικών, οι οποίες λαμβάνουν υπόψη την τεχνολογική εφαρμοσιμότητα και την οικονομική βιωσιμότητα Προώθηση της οργάνωσης, με την ευθύνη του παραγωγού, ολοκληρωμένων συστημάτων διαχείρισης των άλλων ρευμάτων αποβλήτων, πλην των αστικών: μη επικίνδυνα βιομηχανικά, ελαστικά Αυτοκινήτων, ΑΕΕΚ, ΟΤΚΖ, ΑΗΗΕ, ιλύες ΕΕΛ, επικίνδυνα αστικά στερεά απόβλητα, κ.λπ. Ουσιαστική συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα στους τομείς που παρουσιάζουν επιχειρηματικό ενδιαφέρον Αποκατάσταση όλων των χώρων ανεξέλεγκτης διάθεσης απορριμμάτων Ασφαλής τελική διάθεση των αποβλήτων Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού έτσι ώστε να υπάρχει ενεργή συμμετοχή και ευθύνη των πολιτών στη διαχείριση των στερεών αποβλήτων. Οι στόχοι που τίθενται επιμερίζονται σε τρεις (3) γενικές κατηγορίες αποβλήτων, όπως προβλέπονται στην πρώτη αναθεώρηση του σχεδίου και σε συμφωνία με τις κατευθύνσεις του Εθνικού Σχεδιασμού Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΕΣΔΑ): Ι. Αστικά απόβλητα, συμπεριλαμβανομένων και των υλικών συσκευασίας ΙΙ. Μη Επικίνδυνα Βιομηχανικά Απόβλητα ΙΙΙ. Άλλες κατηγορίες μη επικινδύνων στερεών αποβλήτων, ως ακολούθως: Ιλύες από Εγκαταστάσεις Επεξεργασίας Αστικών Λυμάτων Μεταχειρισμένα ελαστικά Οχήματα στο τέλος του κύκλου ζωή τους (ΟΤΚΖ) Απόβλητα ειδών ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού Αδρανή απόβλητα από κατασκευές, εκσκαφές και κατεδαφίσεις Γεωργικά υπολείμματα και άχρηστα γεωργικά προϊόντα Στα πλαίσια της εφαρμογής των κατευθύνσεων του ΠΕΣΔΑ έχουν γίνει τα ακόλουθα: - Στην Περιφέρεια Πελοποννήσου έχει συσταθεί ο Περιφερειακός Σύνδεσμος Φορέων Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΦοΔΣΑ) Περιφέρειας Πελοποννήσου (ΦΕΚ 1810/Β/2012). - Σε εφαρμογή των απαιτήσεων του επικαιροποιημένου ΠΕΣΔΑ, εκπονήθηκε το 2013 Μελέτη για το έργο «Ολοκληρωμένη διαχείριση απορριμμάτων Περιφέρειας Πελοποννήσου με ΣΔΙΤ», σύμφωνα με την οποία προβλέπεται να κατασκευαστούν έργα που θα περιλαμβάνουν μονάδες Ολοκληρωμένων Συστημάτων Διαχείρισης Απορριμμάτων (ΟΣΔΑ) και 3 μονάδες Μεταβατικής Διαχείρισης οι οποίες θα λειτουργήσουν μέχρι την ολοκλήρωση των έργων. Ειδικότερα το έργο ανά διαχειριστική ενότητα περιλαμβάνει: 1 η Διαχειριστική Υποενότητα: περιλαμβάνει την Π.Ε. Κορινθίας, Αργολίδας και τους δήμους Τρίπολης, Βόρειας και Νότιας Κυνουρίας. Προβλέπεται να κατασκευαστούν 1 Μονάδας Επεξεργασίας Αποβλήτων (ΜΕΑ) με ενεργειακή αξιοποίηση βιοαερίου και Χώρο Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων (ΧΥΤΥ) στο Δήμο Τρίπολης (Δημοτική Ενότητα Βαλτετσίου), και 2 ΣΜΑ, στο Δήμο Κορινθίων (Δημοτική Ενότητα Τενέας) και στο Δήμο Άργους Μυκηνών (Δημοτική Ενότητα Νέας Κίου). 162

112 2 η Διαχειριστική Υποενότητα: περιλαμβάνει την Π.Ε. Μεσσηνίας και τους δήμος Μεγαλόπολης και Γορτυνίας. Προβλέπεται να κατασκευαστούν 1 Μονάδα Επεξεργασίας Αποβλήτων (ΜΕΑ) με ενεργειακή αξιοποίηση βιοαερίου και 1 ΧΥΤΥ στο Δήμο Οιχαλίας Μεσσηνίας (Δημοτική Ενότητα Καλλιρρόης). 3 η Διαχειριστική Υποενότητα: περιλαμβάνει την Π.Ε. Λακωνίας. Προβλέπεται να κατασκευαστούν 1 Μονάδα Επεξεργασίας Αποβλήτων (ΜΕΑ) με ενεργειακή αξιοποίηση βιοαερίου και 1 ΧΥΤΥ στο Δήμο Ευρώτα Λακωνίας (Δημοτική Ενότητα Σκάλας). Οι ανωτέρω υποδομές αδειοδοτήθηκαν με την ΑΕΠΟ Α.Π οικ / , έχουν δημοπρατηθεί και υπάρχει ανάδοχος. Τα κριτήρια χωροθέτησης των εγκαταστάσεων πρέπει να πληρούν, όσα ορίζονται από τη νομοθεσία και αναφέρονται στο ΠΕΣΔΑ. Οι προτεινόμενες δραστηριότητες δεν εμπίπτουν σε θεσμοθετημένες προστατευόμενες περιοχές και σε περιοχές του δικτύου Natura Επίσης σε όλες τις διαχειριστικές υποενότητες οι προτεινόμενες θέσεις των έργων (ΜΕΑ- ΧΥΤΥ-ΣΜΑ) βρίσκονται εκτός εγκεκριμένων ΓΠΣ/ΣΧΟΟΑΠ και εκτός ΖΟΕ. Εκτίμηση των παραγόμενων αποβλήτων 9 Αστικού τύπου Παραδοχές για εκτίμηση των παραγόμενων στερεών αποβλήτων : Οι δύο βασικές παράμετροι στις οποίες στηρίχθηκε η εκτίμηση των παραγόμενων ΑΣΑ στον αναθεωρημένο ΠΕΣΔΑ, είναι ο εξυπηρετούμενος πληθυσμός κάθε Δήμου της Περιφέρειας (μόνιμος και εποχιακός) και η παραγόμενη ποσότητα αποβλήτων ανά κάτοικο. Για τον υπολογισμό ενδεχόμενων διακυμάνσεων των παραγόμενων ΑΣΑ στην διάρκεια του έτους, εκτιμήθηκε η ποσότητα των ΑΣΑ που προέρχονται λόγω της τουριστικής δραστηριότητας (εποχικός πληθυσμός) και ενσωματώθηκε στο σύνολο των παραγόμενων απορριμμάτων (Οι ποσότητες που προέρχονται από τον εποχιακό πληθυσμό αντιστοιχούν στο 5-6% περίπου του συνόλου των παραγόμενων ΑΣΑ της περιφέρειας). Προκειμένου οι εκτιμήσεις που θα γίνουν να είναι ρεαλιστικές και να μην υπάρχει κίνδυνος υποδιαστασιολόγησης των προτεινόμενων δράσεων και έχοντας υπόψη κυρίως τα ανθρωπογεωγραφικά χαρακτηριστικά της Περιφέρειας Πελοποννήσου, τις μεταβολές του πληθυσμού της, έγινε η θεώρηση ότι η αναμενόμενη αύξηση της παραγόμενης ποσότητας απορριμμάτων ανά κάτοικο, θα ακολουθεί μέσο ετήσιο αναμενόμενο ρυθμό αύξησης περίπου στο 1,3%. ΕΤΟΣ Kg/pers on/year Μ.Η.Π.Α , , , , , , , , , ,27 Πίνακας 6-52 Εκτίμηση της Μέσης Ημερήσιας Ποσότητας Απορριμμάτων (Μ.Η.Π.Α.) για την Περιφέρεια Πελοποννήσου ( ) Η εκτίμηση της ποιοτικής σύστασης των ΑΣΑ της Περιφέρειας Πελοποννήσου έγινε, έχοντας ως βάση τη μέση σύσταση που δίνεται για την Ελλάδα και συνεκτιμώντας το βασικό 9 ΣΜΠΕ ΤΟΥ ΕΠΙΚΑΙΡΟΠΟΙΗΜΕΝΟΥ ΠΕΣΔΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ 163

113 χαρακτήρα της Περιφέρειας (κυρίως αγροτικού χαρακτήρα, μικρότεροι δείκτες ανάπτυξης από το μέσο όρο της επικράτειας). Πίνακας 6-53 Εκτίμησης Ποιοτικής Σύσταση ΑΣΑ στην Περιφέρεια Πελοποννήσου 2010 Κατηγορία (εκτίμηση Υλικών %) Ζυμώσιμα 41 Χαρτί/Χαρτόνι 29 Πλαστικά 14 Μέταλλα 3,5 Γυαλί 3,5 Δ-Υ-Ξ-Λ 4,5 Αδρανή 1,5 Διάφορα 3 Σύνολο 100 Τα Βιοποικοδομήσιμα Απόβλητα (ΒΑΑ) και τα Υλικά Συσκευασίας (ΥΣ), αποτελούν το μεγαλύτερο τμήμα των ΑΣΑ. Σύμφωνα με τα στοιχεία που δίνονται στον Εθνικό Σχεδιασμό και στη Eurostat σχετικά με τα παραγόμενα υλικά συσκευασίας στην Ελλάδα έως και το 2007, το βιοαποικοδομήσιμο κλάσμα αποτελεί το 64,2%, ενώ τα υλικά συσκευασίας αποτελούν το 21%, επί του συνόλου των παραγόμενων ΑΣΑ. Τα στοιχεία αυτά αξιοποιούνται για την ποσοτικοποίηση των στόχων της περιφέρειας Πελ/σου. Περιφερειακή Πληθυσ Ενότητα μός Ποσότητες Αργολίδα Αρκαδία Κορινθία Λακωνία Μεσσηνία Σύνολο Πίνακας 6-54 Ποσότητες Ογκωδών αποβλήτων (tn/yr) στην Περιφέρεια Πελοποννήσου (2010) Τα ογκώδη απορρίμματα αποτελούν τμήμα των ΑΣΑ και περιλαμβάνονται στην κατηγορία διάφορα. Σύμφωνα με τoν συντελεστή 20 kg/κάτοικο/έτος και τον εκτιμώμενο πληθυσμό της Περιφέρειας για το 2010, προκύπτει ότι τα ογκώδη απορρίμματα στην Περιφέρεια ανέρχονται σε περίπου τόνους ετησίως. Μη επικίνδυνα στερεά βιομηχανικά απόβλητα ιλύες από ΕΕΛ Οι κυριότεροι κλάδοι παραγωγής μη επικινδύνων βιομηχανικών αποβλήτων είναι: Η εξορυκτική δραστηριότητα, Η πρωτογενής παραγωγή χάλυβα, σιδερονικελίου και αλουμινίου Η παραγωγή λιπασμάτων Οι ατμοηλεκτρικοί σταθμοί (ΑΗΣ) Τα διαθέσιμα στοιχεία (δυναμικότητες, παραγωγικές διαδικασίες κλπ.) για τις βιομηχανίες στην Περιφέρεια Πελοποννήσου είναι περιορισμένα και δεν επιτρέπουν κάποια εκτίμηση των παραγόμενων στερεών βιομηχανικών αποβλήτων. Εντούτοις, η σημαντικότερη μονάδα από άποψη δυναμικότητας, αλλά και παραγωγής αποβλήτων είναι οι εγκατεστημένοι ΑΗΣ της ΔΕΗ στην Μεγαλόπολη. Από την παραγωγική διαδικασία των ΑΗΣ προκύπτουν τα ακόλουθα στερεά απόβλητα: Υγρή & Ιπτάμενη τέφρα, από την τεφρολεκάνη του Λέβητα και τα Ηλεκτροστατικά Φίλτρα (Η/Φ) αντίστοιχα Γύψος από το Συγκρότημα Αποθείωσης Καυσαερίων Ιλύς από το Συγκρότημα Κατεργασίας Υγρών Βιομηχανικών Αποβλήτων Ιλύς από το Συγκρότημα Βιολογικού Καθαρισμού Αστικών Λυμάτων Ιλύς από το Συγκρότημα Αποσκλήρυνσης Νερού 164

114 Οι ποσότητες ιπτάμενης τέφρας που παράγονται σε ετήσια βάση ανέρχονται σε 2-2,5 εκατ. tn. Από την ποσότητα αυτή ένα ποσοστό της τάξης του 10% αξιοποιείται στην τσιμεντοβιομηχανία, ποσοστό σημαντικά μικρότερο από το αντίστοιχο της Ε.Ε. (18,2% ). Η υπόλοιπη ποσότητα παραμένει αδιάθετη και αποτίθεται σε εξαντλημένα λιγνιτωρυχεία. Όσον αφορά τη γύψο, παράγονται περίπου tn ετησίως, οι οποίοι εναποτίθενται μαζί με την ιπτάμενη τέφρα στα λιγνιτωρυχεία. Τέλος, από την εξόρυξη του λιγνίτη προκύπτουν και tn στείρων (λιγνιτικά ενδιάμεσα), τα οποία δεν αξιοποιούνται και χρησιμοποιούνται ως υλικό αποκατάστασης των λιγνιτικών εκσκαφών. Με βάση τα πρόσφατα δεδομένα, στο σύνολο της Περιφέρειας λειτουργούν 11 εγκαταστάσεις επεξεργασίας αστικών λυμάτων οι οποίες εξυπηρετούν συνολικά 16 δήμους. Οι υφιστάμενες εγκαταστάσεις εν λειτουργία στην περιφέρεια Πελοποννήσου είναι: Πίνακας 6-55 Υφιστάμενες ΕΕΛ σε λειτουργία στην περιφέρεια Πελοποννήσου (Στοιχεία 2009) Περιφερειακή Ενότητα Αργολίδα Αρκαδία Κορινθία Λακωνία Μεσσηνία Εξυπηρετούμενοι Δήμοι Ναυπλίου, Άργους, Νέας Κίου Ασίνης Ασκληπιείου Κρανιδίου Τρίπολης Βυτίνας Κορινθίων, Λουτρακίου- Περαχώρας Ξυλοκάστρου Σικυωνίων, Βέλου Σπάρτης Καλαμάτας, Μεσσήνης Για την εκτίμηση της παραγόμενης ποσότητας ιλύος ΕΕΛ (αφυδατωμένη λάσπη 20-25% σε στερεά) από τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας αστικών λυμάτων της Περιφέρειας, έγιναν οι ακόλουθες παραδοχές: Τα παραγόμενα στερεά απόβλητα από μια ΕΕΛ, είναι ευθέως ανάλογα του πραγματικού πληθυσμού της εξυπηρετούμενης περιοχής της εγκατάστασης, σε συνδυασμό με τον εποχικό πληθυσμό που αυτή φιλοξενεί στην διάρκεια του έτους. Επομένως, ως εξυπηρετούμενος πληθυσμός θεωρήθηκε το σύνολο του πραγματικού πληθυσμού την παρούσα χρονική περίοδο ( άτομα). Σύμφωνα με βιβλιογραφικές πηγές, η μέση τιμή BOD 5 είναι 60 g/ημέρα/κάτοικο. Για κάθε kg BOD 5 που αποδομείται παράγονται 5lt (πυκνότητα 1,2kg/lt) αφυδατωμένης λάσπης 20% σε στερεά. Ο όγκος αυτός ανάγεται σε 0,36 kg/κάτοικο/ημέρα αφυδατωμένης λάσπης περιεκτικότητας 20% σε στερεά. Με βάση αυτή την παραδοχή και τον εκτιμώμενο εξυπηρετούμενο πληθυσμό της Περιφέρειας από ΕΕΛ για το έτος 2010, υπολογίζεται ότι η παραγόμενη ποσότητα ιλύος στο σύνολο της Περιφέρειας θα είναι ίση με tn/έτος. Αυτή η ποσότητα, όμως, αντιστοιχεί στην περίπτωση που εξυπηρετείται το σύνολο του πληθυσμού των Δήμων με εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων, γεγονός που στην παρούσα κατάσταση δεν ισχύει. 165

115 Πίνακας 6-56 Επεξεργαζόμενη ιλύς ανά νομό της Περιφ. Πελοποννήσου (έτος 2010) Περιφερειακή Ενότητα Μια πιο ρεαλιστική πρόβλεψη είναι ότι ο πραγματικός εξυπηρετούμενος πληθυσμός να ανέρχεται στο 85% του συνολικά υφιστάμενου εξυπηρετούμενου πληθυσμού. Στην περίπτωση αυτή, η παραγόμενη ποσότητα ιλύος στο σύνολο της Περιφέρειας εκτιμάται σε tn/έτος. Για την εκτίμηση της διαχρονικής εξέλιξης της παραγόμενης ιλύος (αφυδατωμένη λάσπη 20-25% σε στερεά) από τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας αστικών λυμάτων της Περιφέρειας, εφαρμόστηκαν οι ίδιες παραδοχές που εφαρμόστηκαν κατά την εκτίμηση της υφιστάμενης κατάστασης: Τα παραγόμενα στερεά απόβλητα από μια ΕΕΛ, είναι ευθέως ανάλογα του πραγματικού πληθυσμού της εξυπηρετούμενης περιοχής της εγκατάστασης, σε συνδυασμό με τον εποχικό πληθυσμό που αυτή φιλοξενεί στην διάρκεια του έτους. Σύμφωνα με βιβλιογραφικές πηγές, η μέση τιμή BOD 5 είναι 60 g/ημέρα/κάτοικο. Για κάθε kg BOD 5 που αποδομείται παράγονται 5lt (πυκνότητα 1,2kg/lt) αφυδατωμένης λάσπης 20% σε στερεά. Ο όγκος αυτός ανάγεται σε 0,36 kg/κάτοικο/ημέρα αφυδατωμένης λάσπης περιεκτικότητας 20% σε στερεά. Σύμφωνα με υπολογισμούς, προκύπτει ότι για το 2010 εξυπηρετείται από ΕΕΛ το 45% περίπου του συνολικού πληθυσμού της περιφέρειας. Θεωρώντας ότι το ποσοστό αυτό θα αυξάνει σταδιακά με την πάροδο του χρόνου τότε για το 2013, 2016 & 2020 εκτιμάται ότι το ποσοστό αυτό θα είναι 48%, 53%, 65% & 80% αντίστοιχα. Για το έτος 2030, εκτιμάται ότι έως τότε θα εξυπηρετείται το σύνολο του πληθυσμού της Περιφέρειας από εγκαταστάσεις ΕΕΛ. Με βάσει τις παραπάνω παραδοχές, οι μελλοντικές ποσότητες αποβλήτων από εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων για την περιφέρεια Πελοποννήσου θα είναι ως ακολούθως: Ποσότητες αποβλήτων ΕΕΛ ΣΥΝΟΛΙΚΑ ΕΞΥΠΗΡΕΤΟΥΜΕΝΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΜΕΝΗ ΙΛΥΣ (tn/year) Αργολίδα Αρκαδία Κορινθία Λακωνία Μεσσηνία Σύνολο Πίνακας 6-57 Εκτίμηση μελλοντικών ποσοτήτων αποβλήτων ΕΕΛ στην Περιφ. Πελοποννήσου(tn/year) Για τα μεταχειρισμένα ελαστικά, η εκτίμηση των απορριπτόμενων ποσοτήτων, στηρίχθηκε στον υπολογισμό του ρυθμού αύξησης των ποσοτήτων για τα έτη 2008 (2.540 tn/year), 2009 (2.585 tn/year) όπου υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία από την ΕΣΥΕ σχετικά με τα οχήματα σε κυκλοφορία καθώς και από την εκτίμηση, για την ποσότητα του 2010 (2.645 tn/year). Σύμφωνα με τις παραπάνω ποσότητες υπάρχει μια αύξηση του ρυθμού μεταβολής της ποσότητας των απορριπτόμενων ελαστικών κατά 0,4%/έτος. Θεωρώντας σταθερό αυτό το ποσοστό για τα επόμενα έτη, προκύπτουν οι εκτιμώμενες μελλοντικές ποσότητες απορριπτόμενων ελαστικών για την περιφέρεια. 166

116 Ποσότητες απορριπτόμενων ελαστικών Πίνακας 6-58 Εκτίμηση μελλοντικών ποσοτήτων απορριπτόμενων ελαστικών στην Περιφέρεια Πελοποννήσου (tn/year) Οχήματα τέλους κύκλου ζωής : Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΣΥΕ, για τα έτη των οχημάτων σε κυκλοφορία στην περιφέρεια Πελοποννήσου ανά νομό και τύπο οχήματος, υπολογίζεται η ποσοστιαία αύξηση των οχημάτων σε κυκλοφορία από το 2008 στο 2009 ανά νομό και λαμβάνοντας υπόψη τον συντελεστή του 2009 (0,0185 ΟΤΚΖ/όχημα) με την αντίστοιχη ποσοστιαία αύξηση των οχημάτων για το 2010, προκύπτουν οι ποσότητες των ΟΤΚΖ για το 2010 στην περιφέρεια: Περιφερειακή Ενότητα Αριθμός ΟΚΤΖ 2010 Αργολίδα Αρκαδία 684 Κορινθία Λακωνία 895 Μεσσηνία Σύνολο Πίνακας 6-59 Εκτίμηση ποσότητας οχημάτων ΟΤΚΖ ανά νομό στην περιφέρεια Πελοποννήσου, 2010 Συνεπώς, η συμμετοχή της Περιφέρειας στην παραγωγή ΟΤΚΖ στο σύνολο της χώρας εκτιμάται σε 3,9% περίπου. Το σύνολο των ΟΤΚΖ που συλλέχθηκαν από όλους τους Νομούς της Περιφέρειας και ανακυκλώθηκαν κατά το 2008, ανέρχονται σε 586, ενώ μέχρι τον Ιούλιο του 2009, είχαν συλλεχθεί 548 οχήματα. Στην Περιφέρεια Πελοποννήσου, υπάρχει δίκτυο συλλογής για ανακύκλωση των ΟΤΚΖ και ο φορέας ΕΔΟΕ, συνεργάζεται με συλλέκτες σε όλους τους νομούς. Αδρανή απόβλητα από κατασκευές, εκσκαφές, κατεδαφίσεις :Πρόκειται για τα στερεά απόβλητα που προκύπτουν από την οικοδομική δραστηριότητα (ανεγέρσεις, κατεδαφίσεις, ανακαινίσεις, επισκευές, περιφράξεις και περιστοιχίσεις ατομικών κατοικιών ή/και κτιριακών συγκροτημάτων) και από την κατασκευή έργων τεχνικών υποδομών (κατεδαφίσεις, κατασκευές ή και επιδιορθώσεις δρόμων, γεφυρών, σηράγγων, αποχετευτικών δικτύων, πεζοδρομίων και αναπλάσεις χώρων κ.α.). Σε γενικές γραμμές τα απόβλητα που παράγονται από οικοδομικές δραστηριότητες είναι κυρίως χώμα, άμμος, χαλίκι, σκυρόδεμα, πέτρες, τούβλα, ξύλο, μέταλλα, γυαλί, πλαστικά, χαρτί, και ύφασμα. Πέρα από την συνήθη οικοδομική δραστηριότητα που αναπτύσσεται στην Περιφέρεια, η κατασκευή των νέων μεγάλων οδικών έργων, αναμένεται να αποτελέσει πηγή σημαντικών ποσοτήτων ΑΕΚΚ. Χρησιμοποιώντας τα στατιστικά στοιχεία για την πενταετία σε συνδυασμό με μια σειρά στοιχείων σχετικών με τα μεγέθη της οικοδομικής δραστηριότητας, υπολογίστηκαν οι παραγόμενες ποσότητες ΑΕΚΚ ανά νομό της Περιφέρειας οι οποίες παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα: Πίνακας 6-59 Παραγόμενα ΑΕΕΚ στην Περιφέρεια Πελοποννήσου ανά νομό (2010) Περιφερειακή Ενότητα Απόβλητα εκσκαφών Απόβλητα κατασκευών Απόβλητα κατεδαφίσεων Αργολίδα Αρκαδία Κορινθία Λακωνία Μεσσηνία Σύνολο Μέσος ετήσιος όρος Στο σύνολο της περιφέρειας παράγονται περίπου tn ΑΕΚΚ ετησίως. 167

117 Απόβλητα ηλεκτρικού & ηλεκτρονικού εξοπλισμού (ΑΗΗΕ) : Οι πηγές προέλευσης των ΑΗΗΕ ποικίλουν σε μεγάλο βαθμό, λόγω και του μεγάλου φάσματος υλικών που απαρτίζουν τα ΑΗΗΕ και της ποικιλότητας τους. Αυτές είναι, σε αντιστοιχία με τα ΑΣΑ, οι οικίες και διάφοροι άλλοι κλάδοι δραστηριοτήτων (κυρίως εμπορικές, τουριστικές, βιομηχανικές/βιοτεχνικές, δημόσιες υπηρεσίες κλπ.). Σύμφωνα με εκτιμήσεις από σχετικές μελέτες για τα ΑΗΗΕ, οι παραγόμενες ποσότητες στα αστικά κέντρα είναι περισσότερες από ότι στις αγροτικές και τις ημιαστικές περιοχές. Προκειμένου να ληφθεί υπόψη στους υπολογισμούς αυτή η διαφοροποίηση, αποφασίστηκε να διαχωριστούν οι ΟΤΑ της περιφέρειας βάσει του χαρακτήρα (αστικού η αγροτικού) που τους αποδίδεται από την τελευταία απογραφή της ΕΣΥΕ και επιλέχθηκε να χρησιμοποιηθούν οι εξής συντελεστές: Με βάση τους συντελεστές, 18kg/κάτοικο/έτος για τις αστικές περιοχές και 12kg/κάτοικο/έτος για τις αγροτικές περιοχές και τον εκτιμώμενο μόνιμο πληθυσμό της περιφέρειας ( ) εκτιμήθηκαν οι παραγόμενες ποσότητες ΑΗΗΕ, για το έτος 2010: Περιφερειακή Ενότητα ΑΗΗΕ (tn) Αργολίδα Αρκαδία Κορινθία Λακωνία Μεσσηνία Σύνολο Πίνακας 6-60 Εκτίμηση Παραγόμενων ποσοτήτων ΑΗΗΕ Περιφέρειας Πελοποννήσου, 2010 Από στοιχεία του ΥΠΕΧΩΔΕ για τα τελευταία έτη, προκύπτει ότι η ετήσια αύξηση των παραγομένων ΑΗΗΕ είναι μεγαλύτερη, της τάξης του 5%. Παρόλα αυτά, η αύξηση των καταναλωτικών αναγκών που οδηγεί σε αντίστοιχη αύξηση της κατανάλωσης ΗΗΕ αναμένεται να μειωθεί με την πάροδο των χρόνων. Κατά συνέπεια, ο ρυθμός αύξησης των ΑΗΗΕ αναμένεται επίσης να μειωθεί και να σταθεροποιηθεί σε μια τιμή που θα αντιστοιχεί στην μεταβολή του πληθυσμού. Λαμβάνοντας υπόψη και το χαρακτήρα της περιφέρειας υιοθετείται ένας μέσος ετήσιος ρυθμός αύξησης για τα ΑΗΗΕ της τάξης του 1,5% Πίνακας 6-61 Εκτίμηση μελλοντικών ποσοτήτων ΑΗΗΕ στην Περιφέρεια Πελοποννήσου (tn/year) Γεωργικά υπολείμματα & άχρηστα γεωργικά προϊόντα :Κύριες πηγές της κατηγορίας αυτής, είναι οι αγροτικοί συνεταιρισμοί και οι μεμονωμένοι αγρότες. Αποτελούνται κυρίως από αποσυρόμενα εσπεριδοειδή, από τα προϊόντα κλαδέματος και από τα στερεά υπολείμματα οινοποιίας. Η συμμετοχή της Περιφέρειας Πελοποννήσου στα εθνικά μεγέθη της γεωργίας είναι σημαντική, αφού οι καλλιεργούμενες εκτάσεις της Περιφέρειας αντιστοιχούν στο 10,68% των καλλιεργούμενων εκτάσεων της χώρας. Επομένως, οι κυριότερες πηγές γεωργικών αποβλήτων στην Περιφέρεια είναι τα προϊόντα κλαδέματος των δενδρωδών καλλιεργειών (ελαιοδέντρων και εσπεριδοειδών) και των αμπελιών, τα αποσυρόμενα φρούτα (εσπεριδοειδή) και τα στερεά υπολείμματα της οινοποιίας. Τα προϊόντα κλαδέματος, όσον αφορά στην Περιφέρεια, προέρχονται κυρίως από τα ελαιόδεντρα, τα εσπεριδοειδή και τους αμπελώνες. Για την εκτίμηση των παραγόμενων κλαδεμάτων χρησιμοποιήθηκαν βιβλιογραφικοί Δείκτες που εκφράζουν το λόγο παραγόμενων προϊόντων προς απόβλητα-κλαδέματα. 168

118 Πηγή κλαδεμάτων Λόγος προϊόντων/κλαδέματα Ελαιόδενδρα 0,98 Πορτοκαλιές 2,9 Λεμονιές 2,22 Μανταρινιές 1,55 Αμπέλια 1,2 Πίνακας 6-62 Δείκτες παραγόμενων προϊόντων / απόβλητα-κλαδέματα (Πηγή:EUBIONET II, Current situation and future trends in biomass fuel trade in Europe, June 2007) Λαμβάνοντας υπόψη τους παραπάνω πίνακες, οι εκτιμώμενες ποσότητες κλαδεμάτων ανά Νομό στην περιφέρεια Πελοποννήσου παρουσιάζονται συγκεντρωτικά στον επόμενο πίνακα. Πίνακας 6-63 Ποσότητες και πηγή αποβλήτων-κλαδεμάτων στην Περιφέρεια Πελοποννήσου, για το έτος 2007 Περιφερειακή Ενότητα Λεμονιές Πορτοκαλιές Μανταρινιές Ελιές Αμπέλια Αργολίδα Αρκαδία Κορινθία Λακωνία Μεσσηνία Σύνολο Σχετικά με τις ποσότητες των αποσυρόμενων φρούτων (εσπεριδοειδών), δεν υπάρχει κάποια στατιστική καταγραφή των ποσοτήτων τους. Η τάση πάντως που επικρατεί, σύμφωνα και με τις απαιτήσεις της κοινοτικής νομοθεσίας, είναι να ελαχιστοποιηθούν οι αποσυρόμενες ποσότητες. Με βάση συντελεστή απόσυρσης 5% και τις παραγόμενες ποσότητες εσπεριδοειδών, εκτιμήθηκαν οι ποσότητες αποσυρόμενων φρούτων για το 2007, που παρουσιάζονται στον επόμενο πίνακα. Περιφερειακή Ενότητα Λεμόνια Πορτοκάλια Μανταρίνια Αργολίδα Αρκαδία Κορινθία Λακωνία Μεσσηνία Σύνολο Πίνακας 6-64 Αποσυρόμενα φρούτα στην Περιφέρεια Πελοποννήσου, σε tn (2007) Σε ότι αφορά τα στερεά απόβλητα των οινοποιείων, αυτά αποτελούνται από τα εναπομείναντα βόστρυχα από τον διαχωρισμό τους από το σταφύλι (3-5% του αρχικού βάρους του σταφυλιού) και την πομάσα η οποία περιέχει 30-40% νερό και αποτελείται από κάρες (ρώγες) των σταφυλιών, τσίπουρα και άλλα υπολείμματα οινοποίησης (12% περίπου του αρχικού βάρους του σταφυλιού). Συνολικά λοιπόν, τα στερεά απόβλητα των οινοποιείων συνιστούν το 15-17% του αρχικού βάρους του σταφυλιού. Αντίστοιχο ποσοστό (17% περίπου) αναφέρεται και στο ερευνητικό πρόγραμμα ΔΙΟΝΥΣΟΣ Αξιοποίηση των αποβλήτων της οινοποίησης του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Με βάση λοιπόν την παραδοχή ότι τα στερεά απόβλητα των οινοποιείων συνιστούν το 17% του αρχικού βάρους του σταφυλιού, εκτιμήθηκαν οι παραγόμενες ποσότητες αποβλήτων ανά Νομό της Περιφέρειας και παρουσιάζονται στον επόμενο πίνακα. 169

119 Περιφερειακή Ενότητα Απόβλητα οινοποιίας (tn/yr) Αργολίδα Αρκαδία Κορινθία Λακωνία 638 Μεσσηνία Σύνολο Πίνακας 6-65 Απόβλητα οινοποιίας (tn/yr) στην Περιφέρεια Πελοποννήσου(2007) Απόβλητα υγειονομικού ενδιαφέροντος Εκτιμάται, πως περίπου το 80-85% των παραγόμενων αποβλήτων υγειονομικών μονάδων, κέντρων, ιατρείων θεωρούνται μη επικίνδυνα και προσομοιάζουν με τα αστικά ενώ το υπόλοιπο 15-20% είναι επικίνδυνα και απαιτούν ιδιαίτερη διαχείριση (αποστείρωση, αποτέφρωση ή άλλη διαχείριση για τα ραδιενεργά). Σύμφωνα με στοιχεία του 2008 (ΕΣΥΕ), ο συνολικός αριθμός των μονάδων υγειονομικού ενδιαφέροντος & των αντίστοιχων κλινών στην περιφέρεια, ανέρχεται σε 15 θεραπευτήρια με κλίνες. Σύμφωνα με διεθνή επιστημονικά άρθρα, υπολογίζεται ότι από καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος παράγονται 7,26 kg/κλίνη/ημέρα απορρίμματα που προσομοιάζονται με τα οικιακά. Ο συντελεστής αυτός αφορά κυρίως νοσοκομειακές μονάδες σε αστικά κέντρα και μεγάλες πόλεις, οπότε λόγω του χαρακτήρα της περιφέρειας Πελοποννήσου λαμβάνεται υπόψη μειωμένος κατά ένα ποσοστό της τάξης του 20%. Με βάση τα παραπάνω, υπολογίζονται τα παραγόμενα οικιακού τύπου νοσοκομειακά απόβλητα για την περιφέρεια Πελοποννήσου και παρουσιάζονται στον επόμενο πίνακα. Περιφερειακή Ενότητα ΑΣΑ καταστημάτων υγειονομικού ενδιαφέροντος (tn/year) Αργολίδα 428 Αρκαδία 560 Κορινθία Λακωνία 494 Μεσσηνία Σύνολο Πίνακας 6-66 Ποσότητες ΑΣΑ καταστημάτων υγειονομικού ενδιαφέροντος (tn/year) στην Περιφέρεια Πελοποννήσου Τα απόβλητα όλων των υγειονομικών μονάδων που προσομοιάζουν με ΑΣΑ θα υπόκεινται στην ίδια διαχείριση με τα υπόλοιπα ΑΣΑ της Περιφέρειας. Η «ίδια» διαχείριση περιλαμβάνει ακριβώς τα ίδια στάδια συλλογής, μεταφοράς, επεξεργασίας και διάθεσης, όπως και των υπολοίπων ΑΣΑ. Υφιστάμενη κατάσταση Η Περιφέρεια Πελοποννήσου, δεν έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο σε σχέση με τα προβλεπόμενα στον εγκεκριμένο ΠΕΣΔΑ παρότι ήταν από τις πρώτες Περιφέρειες που κατάρτισε ΠΕΣΔΑ. Ένας από τους βασικούς στόχους του εγκεκριμένου ΠΕΣΔΑ Πελοποννήσου, ήταν το κλείσιμο και η άμεση αποκατάσταση των Χ.Α.Δ.Α.. Λόγω των προβλημάτων που προέκυψαν στη χωροθέτηση νέων χώρων ασφαλούς διάθεσης, η λειτουργία των Χ.Α.Δ.Α. συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. Με βάση τα επίσημα στοιχεία της Περιφέρειας Πελοποννήσου, λειτουργούσαν συνολικά 320 ΧΑΔΑ. Από τους καταγεγραμμένους ΧΑΔΑ οι 82 ήταν έως σχετικά πρόσφατα ενεργοί, πολλοί από τους οποίους έχουν κλείσει έπειτα από την απόφαση της Περιφέρειας να κλείσουν οι ΧΑΔΑ, έως τις 30/06/2012 και έχει αποκατασταθεί το σύνολο των ανενεργών. Συντάσσονται μελέτες από τη Δ/νση Τεχνικών Έργων της Περιφέρειας για την αποκατάσταση των υπολοίπων ενεργών ΧΑΔΑ και η διαδικασία, έχει ενταχθεί σε 170

120 πρόγραμμα του ΕΠΠΕΡΑΑ, ενώ οι εναπομείναντες ενεργοί ΧΑΔΑ αναμένεται σχετικά σύντομα να διακόψουν οριστικά την λειτουργία τους. Ήδη η Περιφέρεια Πελοποννήσου ως φορέας υλοποίησης των έργων αποκατάστασης των ΧΑΔΑ έχει υπογράψει σύμβαση με Κ/ξία για την εκπόνηση μελετών για την αποκατάστασή τους. Το πρόβλημα αναδεικνύεται και από το γεγονός πως στο σύνολο της Περιφέρειας μόνο ο Χώρος Υγειονομικής Ταφής (Χ.Υ.ΤΑ.) στο Δήμο Ξυλοκάστρου Ευρωστίνης είναι αδειοδοτημένος και ενεργός. Στο πλαίσιο της εφαρμογής του ΠΕΣΔΑ και των Σχεδίων Δράσης για το κλείσιμο των Χώρων Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Αποβλήτων (Χ.Α.Δ.Α.) και τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων, η Περιφέρεια Πελοποννήσου έχει προχωρήσει σε προκήρυξη διεθνούς διαγωνισμού με τη διαδικασία του ανταγωνιστικού διαλόγου με Σύμπραξη Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ) για το έργο της μελέτης, χρηματοδότησης, κατασκευής, συντήρησης και λειτουργίας υποδομών που θα χρησιμοποιηθούν για την ολοκληρωμένη διαχείριση απορριμμάτων. Το Α στάδιο του διαγωνισμού έχει ολοκληρωθεί και βρίσκεται στο Β στάδιο της διαβούλευσης. Μέχρι την λειτουργία του ολοκληρωμένου συστήματος διαχείρισης των απορριμμάτων στη περιφέρεια, έχει διαμορφωθεί ένα προσωρινό στάδιο διαχείρισης των απορριμμάτων. Έχουν εγκατασταθεί τρεις δεματοποιητές, στην Π.Ε. Μεσσηνίας στην Πύλο, στην Π.Ε. Λακωνίας στους Μολάους και στην Π.Ε. Αργολίδας στο Κρανίδι και έχουν υποβληθεί 8 Περιβαλλοντικές Μελέτες στην Δ/νση ΠΕΧΩ Πελοποννήσου, οι οποίες αφορούν το μεταβατικό στάδιο διαχείρισης των απορριμμάτων με διαλογή, κομποστοποίηση και δεματοποίηση των RDF ΘΕΣΜΟΘΕΤΗΜΕΝΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ ΚΑΛΥΨΗ ΕΔΑΦΟΥΣ ΖΟΕ ΕΧΜ 10 Θεσμοθετημένες Ζώνες Οικιστικού Ελέγχου (ΖΟΕ) Παρ όλες τις προσπάθειες που έχουν γίνει μέχρι σήμερα για τη θεσμοθέτηση ζωνών οικιστικού ελέγχου στην Περιφέρεια, υπάρχουν μόνον δυο θεσμοθετημένες ΖΟΕ: ΖΟΕ Αγ. Θεοδώρων Κορινθίας, με την οποία, με την απόφαση του Υπουργού ΠΕΧΩΔΕ της 3/12/86 (ΦΕΚ 1308/Δ/ ), καθορίστηκε ως Ζώνη Οικιστικού Ελέγχου ολόκληρη η εκτός σχεδίου περιοχή του Δήμου Αγ. Θεοδώρων Κορινθίας. Με την ως άνω ΖΟΕ θεσπίστηκε κατώτατο όριο κατάτμησης των γηπέδων τα τέσσερα (4) στρέμματα, χωρίς καθορισμό χρήσεων γης. ΖΟΕ Άργους: Παραλιακή Ζώνη Ν.Κίου, Μύλων, Κιβερίου, Κουτσοποδίου, Σκαφιδακίου, Τίρυνθας, Δαλαμανάρα και της περιαστικής ζώνης Άργους του Νομού Αργολίδας (ΦΕΚ 396/Δ/1999). Ήδη η ΖΟΕ αυτή έχει ενσωματωθεί και τροποποιείται από το πρόσφατα εγκεκριμένο ΓΠΣ Δήμου Άργους ΠΕΡΠΟ Οι ΠΕΡΠΟ αφορούν ιδιωτική πολεοδόμηση, μετά από έγκριση του κράτους σε εφαρμογή του άρθρου 24 του Ν.2508/97. Σε κάθε νομό μπορεί να εγκρίνονται γενικές κατευθύνσεις 10 Οι ΕΧΜ δεν προβλέπονται από το σύστημα χωροταξικού - πολεοδομικού σχεδιασμού, αλλά εφαρμόζονται μέσω ΖΟΕ. Το περιεχόμενο των ΖΟΕ περιλαμβάνεται πλέον στο περιεχόμενο των νέων ΓΠΣ ΣΧΟΟΑΠ. 171

121 ειδικά ρυθμιζόμενης πολεοδόμησης δραστηριότητας (ΠΕΡΠΟ) μέχρι να θεσμοθετηθούν τα ΓΠΣ/ΣΧΟΟΑΠ των Δήμων με τα οποία προσδιορίζονται οι περιοχές ΠΕΡΠΟ. Με την Απ (ΦΕΚ 541/ΑΑΠ/2007) καθορίστηκαν στο Νομό Αργολίδας ως καταρχήν κατάλληλες για αναζήτηση ΠΕΡΠΟ οι εξής περιοχές: 3 περιοχές στο τ. Δήμο Ερμιόνης, συνολικής έκτασης στρ., από τα οποία προβλέπεται να πολεοδομηθούν τα στρ. και θα εξυπηρετήσουν κατ. 3 περιοχές στο τ. Δήμο Κρανιδίου, συνολικής έκτασης στρ., από τα οποία προβλέπεται να πολεοδομηθούν στρ. και θα εξυπηρετήσουν κατ. Οι περιοχές αυτές ορίστηκαν να εξυπηρετούν χρήσεις Β κατοικίας ΒΙΠΕ ΒΙΟΠΑ Στην Περιφέρεια Πελοποννήσου, οργανωμένοι υποδοχείς για Βιομηχανία - Βιοτεχνία έχουν δημιουργηθεί από την ΕΤΒΑ, σύμφωνα με το Ν. 4458/65 στους Νομούς Αρκαδίας και Μεσσηνίας, ως εξής: ΒΙΠΕ Τριπόλεως Η ΒΙΠΕ Τριπόλεως καταλαμβάνει στρ. και είναι χωροθετημένη ανατολικά της πόλης κοντά στην εθνική οδό Τρίπολης - Αθήνας. Η πολεοδόμηση της έκτασης έγινε το 1989 και το ρυμοτομικό της σχέδιο και οι όροι και περιορισμοί δόμησης θεσπίστηκαν με το Π.Δ. της (ΦΕΚ 632Δ/ ). Το 2008 έγινε αναθεώρηση του ρυμοτομικού της (ΦΕΚ 88/ΑΑΠ/ ) που περιελάμβανε μεταξύ άλλων και επέκτασή της. Προορίζεται για βιομηχανικές - βιοτεχνικές χρήσεις. Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΤΒΑ Πειραιώς τα διαθέσιμα οικόπεδα είναι περιορισμένα. ΒΙΠΕ Καλαμάτας α. Τμήμα Α Σπερχόγειας Η ΒΙΠΕ κοντά στην κοινότητα Σπερχόγειας καταλαμβάνει έκταση 248 στρεμμάτων και είναι χωροθετημένη δυτικά της πόλης, στο δρόμο προς την Μεσσήνη. Η έγκριση του ρυμοτομικού και ο καθορισμός των όρων και περιορισμών δόμησης έγιναν με το Π.Δ. της (ΦΕΚ 962/Δ/ ). Το 2011 έγινε κατάρτιση του κανονισμού λειτουργίας της περιοχής όπως επίσης και έγκριση Περιβαλλοντικών Όρων η οποία περιλαμβάνει - συν τοις άλλοις - επέκταση 92 στρ. ανατολικά μέχρι τον ποταμό και κατασκευή οδικού κόμβου επί της οδού Καλαμάτας - Μεσσήνης. Παράλληλα, η ΕΤΒΑ σκοπεύει να κάνει έργα αναβάθμισης. Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΤΒΑ Πειραιώς τα διαθέσιμα οικόπεδα είναι αρκετά. β. Τμήμα Β Μελιγαλά Η ΒΙΠΕ Μελιγαλά είναι χωροθετημένη νοτιοανατολικά του οικισμού Μελιγαλά, στον δρόμο που συνδέει την εθνική οδό Τριπόλεως - Καλαμάτας με τον δρόμο Μελιγαλά - Βαλύρας. Με το Π.Δ. της (ΦΕΚ 624/Δ/ ), εγκρίθηκε το ρυμοτομικό της έκτασης και θεσπίστηκαν οι όροι και περιορισμοί δόμησης των οικοπέδων. Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΤΒΑ Πειραιώς τα διαθέσιμα οικόπεδα είναι αρκετά. Η διαχειρίστρια εταιρία ΕΤΒΑ ΒΙ.ΠΕ Α.Ε. προγραμματίζει την επέκταση της Βιομηχανικών περιοχών Τρίπολης και Σπερχόγειας. 172

122 ΒΙΟΠΑ Από την ΕΤΒΑ έχει επίσης δημιουργηθεί παρά την νέα είσοδο της Καλαμάτας το μοναδικό βιοτεχνικό πάρκο (ΒΙΟΠΑ) της Περιφέρειας. Δημιουργήθηκε το 1990 και αποτελεί οργανωμένο χώρο συγκέντρωσης βιοτεχνιών και άλλων επιχειρήσεων στο Νομό Μεσσηνίας. Έχει πληρότητα 100% και καταλαμβάνει έκταση 52 στρέμματα ΠΟΤΑ Σε εφαρμογή του αρθ. 29 του Ν. 2545/1997 έχουν χαρακτηρισθεί και οριοθετηθεί τρεις περιοχές ΠΟΤΑ στα δυτικά παράλια της Μεσσηνίας (ΚΥΑ /3817, ΦΕΚ 887-Δ- 2001) 11 ως εξής: 1. ΠΟΤΑ Ρωμανού στα διοικητικά όρια δήμων Γαργαλιάνων και Νέστορος (δύο τμήματα εκατέρωθεν του ποταμού Σέλλα, με μέγιστο αριθμό κλινών κλίνες). 2. ΠΟΤΑ Πύλου (με μέγιστο αριθμό κλινών κλίνες). 3. ΠΟΤΑ Ριζόμυλου στα όρια του Δήμου Πεταλιδίου (δύο τμήματα εκατέρωθεν του χειμάρρου Καρυάς, με μέγιστο αριθμό κλινών κλίνες). Από τις παραπάνω περιοχές μέχρι σήμερα έχει αναπτυχθεί μόνο η ΠΟΤΑ Ρωμανού ΓΕΝΙΚΑ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑ Στην Περιφέρεια Πελοποννήσου έχουν μέχρι σήμερα εγκριθεί τέσσερα (4) Γενικά Πολεοδομικά Σχέδια: ΓΠΣ Δήμου Βέλου Νομού Κορινθίας (Απ. 298, ΦΕΚ 116-ΑΑΠ-2009) ΓΠΣ Δήμου Μεσσήνης Νομού Μεσσηνίας (Απ. 2186, ΦΕΚ 304-ΑΑΠ-2009) ΓΠΣ Δήμου Άργους Νομού Αργολίδας (Απ. 1841, ΦΕΚ 269-ΑΑΠ-2010) ΓΠΣ Δήμου Καλαμάτας Νομού Μεσσηνίας (Απ. 1015, ΦΕΚ 77-ΑΑΠ-2011) Στη συνέχεια περιγράφονται οι προβλέψεις των εγκεκριμένων αυτών Γενικών Πολεοδομικών Σχεδίων με έμφαση τις παραγωγικές ζώνες και τις χώνες Β κατοικίας, τουρισμού και αναψυχής, προκειμένου να βγούν συμπεράσματα για την πορεία υλοποίησης των κατευθύνσεων του Χωροταξικού Πλαισίου της Περιφέρειας Πελοποννήσου (τα συμπεράσματα αυτά χρησιμοποιούνται σε επιμέρους αξιολογήσεις διαπιστώσεις κατανεμημένες σε αντίστοιχα καφάλαι στην παρούσα έκθεση). ΓΠΣ ΔΗΜΟΥ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ Σύμφωνα με το Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο της Καλαμάτας προτείνονται οι εξής περιοχές : Περιοχές Ειδικής Προστασίας (ΠΕΠ) - Π1: Ημιορεινή Ζώνη Η περιοχή βρίσκεται ανάμεσα στην πεδινή περιοχή και τις περιοχές ΠΕΠΔ του αστικού συγκροτήματος και στην ορεινή αγροτική περιοχή. Οι όροι και οι περιορισμοί που αφορούν τις χρήσεις γης είναι παρόμοιοι με αυτούς της περιοχής απολύτου προστασίας, παρ όλα αυτά επιτρέπονται δραστηριότητες και οικοδόμηση για τις ανάγκες της γεωργίας και της κτηνοτροφίας. Πιο συγκεκριμένα οι χρήσεις που επιτρέπονται είναι: Έργα βελτίωσης και συντήρησης του υφιστάμενου οδικού δικτύου, 11 ΚΥΑ Τ/3522 ΦΕΚ 822-Β-1998 Γενικές κατευθύνσεις τουριστικής πολιτικής για την δημιουργία ΠΟΤΑ. 173

123 εργασίες με σκοπό ανάδειξης των οικοσυστημάτων και την παραγωγή δασικών προϊόντων σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις της Δασικής Υπηρεσίας, ελεύθερη βόσκηση σε εκτατική μορφή, γεωργία και δενδροκαλλιέργεια στις νόμιμα καλλιεργούμενες εκτάσεις, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που εγκαταλείφθηκαν, δασώθηκαν με την εκχέρσωσή τους όμως να επιτρέπεται από τη δασική νομοθεσία, λειτουργία και εκσυγχρονισμός των νόμιμα υφιστάμενων κτηνοτροφικών μονάδων αλλά και εγκατάσταση νέων σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις, η θήρα όπως ασκείται σήμερα, μελισσοκομία, ανέγερση γεωργοκτηνοτροφικών και γεωργοπτηνοτροφικών κτιρίων πλην σφαγείων, ανέγερση γεωργικών αποθηκών, δεξαμενών, θερμοκηπίων, εγκαταστάσεις αιολικής ενέργειας (εκτός της κύριας οροσειράς του Ταϋγέτου ανατολικά). - ΠΑΓΡ: Περιοχή Κάμπου Περιοχή Μπουρνιά Η περιοχή περιλαμβάνει τις εκτάσεις στις οποίες έχει αναπτυχθεί οργανωμένη αγροτική παραγωγή και κυριαρχείται από τον μεγάλο κάμπο του Μπουρνιά. Αποτελεί ένα οργανωμένο ιδιοκτησιακό καθεστώς διανομών μετά από εγγειοβελτιωτικά έργα. Η προστασία της περιοχής έχει σαν στόχο την προστασία της γης υψηλής παραγωγικότητας, αφού έχουν γίνει ήδη έργα διαχείρισης των υδάτων. Στην περιοχή γενικά υπάρχει σύγκρουση χρήσεων αφού έχουν αδειοδοτηθεί πολλές εγκαταστάσεις βιοτεχνικές, αποθηκευτικές, αναψυχής αλλά και κατοικίες. Το συγκεκριμένο πρόβλημα προκύπτει λόγω των χρήσεων που διαχέονται από το αστικό συγκρότημα είτε λόγω έλλειψης χώρων ή δυνατότητας αδειοδότησης, είτε λόγω χαμηλών τιμών γης. Είναι εμφανής λοιπόν η ανάγκη να είναι δυνατή η αλλαγή χρήσης της περιοχής αλλά μετά από οργάνωση. Πιο συγκεκριμένα τα τμήματα που ανήκουν στον Μπουρνιά αποτελούν «αγροτική γη υψηλής παραγωγικότητας» και γενικότερα πρόκειται για απόθεμα γης το οποίο θα παραμείνει αγροτικό ή θα αξιοποιηθεί μέσω άλλων λειτουργιών ανάλογα με τις μελλοντικές εξελίξεις. Το σίγουρο είναι ότι δεν θα επιτρέπεται η ανάπτυξη πολεοδομημένων περιοχών κατοικίας λόγω του γεωλογικού χαρακτήρα της περιοχής. Οι χρήσεις που επιτρέπονται είναι: γεωργικές καλλιέργειες, δενδροκαλλιέργειες, μελισσοκομία, βόσκηση, αγροτικές αποθήκες και αποθήκες γεωργικών μηχανημάτων και εργαλείων μέχρι 150 m2, αντλητικές εγκαταστάσεις, φρέατα. Περιοχές Ελέγχου και Περιορισμού Δόμησης (ΠΕΠΔ) - ΑΤ Περιοχή Ανάπτυξης Αγροτικού Ορεινού Χώρου και Αγροτουρισμού Οι περιοχές αυτές βρίσκονται στον περιβάλλοντα χώρο των οικισμών της ορεινής ενδοχώρας αγροτικών περιοχών και προωθούνται για να αποτελέσουν μικρή μονάδα αγροτουρισμού. Οι χρήσεις που επιτρέπονται είναι οι παρακάτω: γεωργικές καλλιέργειες, δενδροκαλλιέργειες, μελισσοκομία, ελεγχόμενη βόσκηση, αγροτικές αποθήκες, υδατοδεξαμενές, φρέατα, αντλητικές εγκαταστάσεις, κατοικία, αγροτουριστικά καταλύματα μέχρι 60 κλίνες κατηγορίας 4 αστέρων και άνω και πυκνότητας 8 κλίνες / στρέμμα, μικρές μεταποιητικές μονάδες αγροτικών προϊόντων. Τέλος τα καταστήματα δε θα επιτρέπονται εκτός από εστιατόρια μορφής παραδοσιακής ταβέρνας και εξειδικευμένα καταστήματα εξοπλισμού ορεινού τουρισμού ή οικοτουρισμού και αναψυχής και πωλήσεως προϊόντων τοπικής παραγωγής (ανεξάρτητα ή και προσαρτημένα σε αγροκτήματα). Περιοχές Παραγωγικών Δραστηριοτήτων - Ε1 Περιοχή Παραγωγικών Δραστηριοτήτων Χονδρεμπορίου και Επαγγελματικών εγκαταστάσεων χαμηλής και μέσης όχλησης Ο στόχος είναι η περιοχή να συγκεντρώσει ασύμβατες με το οικιστικό περιβάλλων εντός των οικισμών ή τις περιοχές ελέγχου χρήσεων εκτός των οικισμών τουριστικού χαρακτήρα ή αγροτικών περιοχών υψηλής παραγωγικότητας. Ταυτόχρονα, μπορεί μελλοντικά να αναπτυχθεί συνολικά ή σε τμήματα ή με πολεοδόμηση είτε σε ΒΙΟΠΑ είτε 174

124 σε ΠΟΑΠΔ. Οι χρήσεις που επιτρέπονται είναι οι εξής: βιομηχανικές εγκαταστάσεις χαμηλής και μέσης όχλησης, εγκαταστάσεις χονδρεμπορίου, βιοτεχνικές εγκαταστάσεις χαμηλής και μέσης όχλησης, επαγγελματικά εργαστήρια χαμηλής και μέσης όχλησης, κτίρια γήπεδα αποθήκευσης, κτίρια γήπεδα στάθμευσης, πρατήρια βενζίνης υγραερίου, αθλητικές εγκαταστάσεις, εγκαταστάσεις εμπορικών εκθέσεων, εγκαταστάσεις μέσων μαζικής μεταφοράς. Οι εγκαταστάσεις που προϋπήρχαν συνεχίζουν την λειτουργία τους σύμφωνα με το υφιστάμενο καθεστώς αδειοδοτήσεων και λειτουργίας. Το ήδη υπάρχον Βιοτεχνικό Πάρκο λειτουργεί με ιδιαίτερο καθεστώς και κανονισμό λειτουργίας όπως εκάστοτε ισχύει και μπορεί να επεκτείνεται στην ίδια περιοχή. Κατά την πολεοδόμηση της περιοχής θα είναι δυνατό και να γίνει διαμόρφωση τομέων ανάλογα με την εξειδίκευση και τις επιλογές μεταξύ των παραπάνω επιτρεπόμενων χρήσεων. - Ε2 Βιομηχανική Περιοχή ΒΙ.ΠΕ. (ΦΕΚ 962/Δ/ ) Η Βιομηχανική Περιοχή αυτή ήδη υπήρχε με ανεπτυγμένη υποδομή και ειδικό καθεστώς ειδικού κανονισμού. Μεγάλο μέρος της περιοχής παραμένει αχρησιμοποίητο ενώ ταυτόχρονα πολλά έργα υποδομής χρειάζονται αποκατάσταση και εξυγίανση ώστε να δίνεται η δυνατότητα για ανέγερση και εγκατάσταση μονάδων σε ορισμένα οικοδομικά τετράγωνα. - Ε3 Περιοχή Κεντρικών Τεχνικών Υποδομών Πόλεως Η περιοχή αυτή θα περιλαμβάνει τον Βιολογικό Καθαρισμό (ΔΕΥΑΚ), τη Μονάδα Λιπασματοποίησης Απορριμάτων Καλαμάτας (ΜΟΛΑΚ), ενώ ο υπόλοιπος χώρος είναι διαθέσιμος είτε για επέκταση των ήδη υπαρχόντων μονάδων ή για εγκατάσταση νέων (Μεταφόρτωσης Απορριμμάτων). Επίσης ο χώρος προσφέρεται και για σταδιακή μετεγκατάσταση των Συνεργείων του Δήμου και για δημιουργία χώρων στάθμευσης των μηχανημάτων Δημοτικής χρήσης. - ΤΑ Περιοχή Τουρισμού και Αναψυχής Η περιοχή βρίσκεται στο παραλιακό μέτωπο του Μπουρνιά και προτείνεται για να υποδεχθεί την οργανωμένη τουριστική δραστηριότητα και συναφείς εγκαταστάσεις αναψυχής εκτός πόλεως. Προκειμένου να αναπτυχθεί πλήρως απαιτείται ένταξή της στο σχέδιο με πολεοδόμηση ή ΠΟΑΠΔ. Προτείνονται χρήσεις τουρισμού- αναψυχής με εξαίρεση ελικοδρόμια, καζίνο, γήπεδα γκολφ και τουριστικούς λιμένες. Πιο συγκεκριμένα οι χρήσεις που επιτρέπονται είναι οι εξής: Ξενοδοχεία και λοιπές τουριστικές εγκαταστάσεις πλην κατασκηνώσεων (camping), κατοικία, εμπορικά καταστήματα που εξυπηρετούν τις καθημερινές ανάγκες των κατοίκων και επισκεπτών, εστιατόρια, αναψυκτήρια, κέντρα διασκέδασης μόνο αν κατά τη λειτουργία τηρούν τις σχετικές διατάξεις ηχητικής μόνωσης που ισχύουν εντός κατοικημένων περιοχών, χώροι συνάθροισης κοινού, πολιτιστικά κτίρια και εν γένει πολιτιστικές λειτουργίες, κτήρια κοινωνικής πρόνοιας, θρησκευτικοί χώροι, κτήρια και γήπεδα στάθμευσης, αθλητικές εγκαταστάσεις, συνεδριακά κέντρα. ΠΕΠΔ Περιαστικών Περιοχών Πρόκειται για τις περιοχές που βρίσκονται στο πεδινό τμήμα του Δήμου και είναι οι τελευταίοι ανοιχτοί χώροι με τις αγροτικές λειτουργίες να κυριαρχούν. Παρά το ότι δε θα ήταν επιθυμητό να πυκνοκατοικηθούν, η δημιουργία αδόμητων ζωνών δεν είναι δυνατή. Είναι λοιπόν περιοχές οι οποίες αποτελούν ένα αγροτικό τοπίο, το οποίο περιλαμβάνει ποικιλία δενδροκαλλιεργειών, θερμοκηπίων αλλά και συστάδων δασικών εκτάσεων, παραρεμάτιων συστημάτων βλάστησης και συγκεκριμένο σύστημα απορροής και ανάγλυφου. Ταυτόχρονα, είναι επιθυμητή και η δημιουργία κατοικίας με χαμηλές πυκνότητες. 175

125 Ορίζονται πέντε (5) υποκατηγορίες ΠΠ1, ΠΠ2, ΠΠ3, ΠΠ4, ΠΠ5. Οι χρήσεις και δραστηριότητες που επιτρέπονται είναι: Γεωργικές καλλιέργειες, θερμοκήπια, αντλητικές εγκαταστάσεις, υδατοδεξαμενές, φρέατα, αγροτικές αποθήκες τοπικής παραγωγής ή αποθήκευσης γεωργικών εργαλείων και μηχανημάτων, αποκλειόμενης της εμπορικής λειτουργίας. Απαγορεύονται οι χρήσεις βιομηχανίας βιοτεχνίας όπως επίσης και οι κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις. Παράλληλα στην περιοχή επιτρέπονται οι χρήσεις του Άρθρου 3 του ΠΔ της (ΦΕΚ 166/Δ/6.3.87) Γενικής κατοικίας με τις εξής εξαιρέσεις και εξειδικεύσεις: κατοικία, ξενοδοχεία μέχρι 100 κλινών, εμπορικά καταστήματα (με εξαίρεση τις υπεραγορές και τα πολυκαταστήματα), κοινωφελείς οργανισμοί (εξαιρουμένων των γραφείων, τραπεζών), κτίρια εκπαίδευσης και των τριών βαθμίδων, εστιατόρια, αναψυκτήρια, κτίρια κοινωνικής πρόνοιας, πρατήρια βενζίνης (μόνον στο κύριο οδικό δίκτυο) κέντρα διασκέδασης εάν κατά τη λειτουργία τηρούν τις σχετικές διατάξεις ηχητική μόνωσης που ισχύουν εντός κατοικημένων περιοχών, αθλητικές εγκαταστάσεις, κτίρια γήπεδα στάθμευσης, πολιτιστικά κτίρια (και εν γένει πολιτιστικές εγκαταστάσεις). - ΠΠ1 Περιοχή Κόμβου Νέας Περιμετρικής προς Μεσσήνη Η συγκεκριμένη περιοχή συνορεύει με τη βιομηχανική περιοχή και επιτρέπονται όλες οι χρήσεις που αναφέρονται παραπάνω και επιπρόσθετα: υπεραγορές και πολυκαταστήματα, επαγγελματικά εργαστήρια χαμηλής όχλησης, γραφεία, καταστήματα, ξενοδοχεία και λοιπές τουριστικές εγκαταστάσεις, τράπεζες, ασφάλειες, διοίκηση, χώροι συνάθροισης του κοινού, θρησκευτικοί χώροι, εγκαταστάσεις εμπορικών εκθέσεων, εγκαταστάσεις μέσων μαζικής μεταφοράς. - ΠΠ2 Δυτική Περιαστική Περιοχή (Σπερχογεία, Αντικάλαμος, Λαϊκα) Πρόκειται για τον ευρύτερο χώρο των υφιστάμενων χώρων και των νέων επεκτάσεων, ενώ αποτελείται από μεγάλες εκτάσεις αγροτικού τοπίου, ένα πολύπλοκο σύστημα απορροής και την ίδια στιγμή στο νότιο τμήμα συνορεύει με τον περιμετρικό δακτύλιο και τις πυκνοδομημένες περιοχές του Ασπροχώματος. Εκτός από τις χρήσεις που έχουν ήδη αναφερθεί προτείνονται επαγγελματικά εργαστήρια χαμηλής όχλησης, ξενοδοχεία και τουριστικά καταλύματα χωρητικότητας μέχρι 50 κλινών, και εμπορικές αποθήκες. - ΠΠ3 Ανατολική Περιαστική Περιοχή Η περιοχή διαθέτει αγροτικό χαρακτήρα, έντονο σχετικά ανάγλυφο και πολύπλοκο σύστημα απορροής. Συνορεύει στο νότο με περιοχές νέων επεκτάσεων και τον περιμετρικό. Διακρίνεται μία τάση προαστιοποίησής της. Εκτός από τις χρήσεις που έχουν ήδη αναφερθεί επιπλέον επιτρέπονται: ξενοδοχεία και τουριστικά καταλύματα μέχρι 50 κλίνες (πλην camping). - ΠΠ4 Περιαστική Περιοχή (Δ.Δ. Μικρής Μαντίνειας) Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικό «Μανιάτικο» τοπίο. Εκτός από τις ήδη αναφερθείσες χρήσεις επιτρέπονται: ξενοδοχεία και τουριστικά καταλύματα μέχρι 50 κλίνες (πλην camping), γεωργοκτηνοτροφικά κτίρια (πλην πτηνοτροφικών), γεωργικές αποθήκες. - ΠΠ5 Περιαστική Περιοχή (Δ.Δ. Βέργας) Η περιοχή βρίσκεται εκτός ρυμοτομικού σχεδίου και εκτείνεται προς τα ανατολικά. Διαθέτει έντονες κλήσεις εδάφους και ταυτόχρονα αντιμετωπίζει πιέσεις για δόμηση λόγω της προνομιακής θέας που έχει προς το λιμάνι της Καλαμάτας. Επομένως κρίνεται απαραίτητη η εκπόνηση γεωλογικής γεωτεχνικής μελέτης στην περιοχή για πρόληψη και αντιμετώπιση πιθανών κατολισθήσεων. Εκτός από τις χρήσεις που ισχύουν για όλες τις περιαστικές ζώνες επιπλέον επιτρέπονται: Ξενοδοχεία και τουριστικά καταλύματα μέχρι 50 κλίνες (πλην camping). 176

126 Μεταφορές Λιμάνι Προτείνεται κατασκευή νέας σύγχρονης μαρίνας δυναμικότητας 250 σκαφών, καθώς και κατασκευή νέου λιμανιού δυτικά του Κορδία όπως είχε προταθεί από παλαιότερη μελέτη. ΓΠΣ ΔΗΜΟΥ ΜΕΣΣΗΝΗΣ - ΠΕΠ1: Περιοχή Ειδικής Προστασίας Γεωργικής Γης Υψηλής Παραγωγικότητας Πρόκειται για την αρδευόμενη ζώνη αναδασμού της περιοχής Παμίσου. Το χαμηλότερο όριο κατάτμησης και αρτιότητας έχει οριστεί στα 6 στρέμματα. Οι χρήσεις που επιτρέπονται είναι: Κατοικία, Γεωργικές Αποθήκες, Γεωργοκτηνοτροφικά Κτίρια Silos, Μεταποιητικές Μονάδες εφόσον συνδέονται με την επιτόπια παραγωγή, Κτήρια για την κάλυψη θρησκευτικών αναγκών, Δεξαμενές, Θερμοκήπια, Αντλητικές Εγκαταστάσεις, Υδατοδεξαμενές, Φρέατα. - Ζώνη Τουριστικών Δραστηριοτήτων και Λειτουργιών Αναψυχής (ΠΟΕ3) Η περιοχή που προτείνεται για να αποτελέσει την συγκεκριμένη ζώνη είναι το παράκτιο τμήμα από την Μπούκα μέχρι την Βελίκα. Το εμβαδόν της περιοχής είναι 227 Ha. - Περιοχή Ειδική Ρυθμιζόμενης Πολεοδόμησης (ΠΕΡΠΟ) με χρήση Τουρισμού Αναψυχής (ΠΟΕ4) (ΠΟΕ9) Πρόκειται για την παράκτια περιοχή που βρίσκεται μεταξύ Μπούκας και της ζώνης του Πάμισου ποταμού, βόρεια του δρόμου Ριζόμυλος Καλαμάτα (ΠΟΕ4) (68 Ha) και νότια αυτού (ΠΟΕ9) (96 Ha). Μέχρι την πολεοδόμηση της περιοχής θα ακολουθούνται οι διατάξεις για την εκτός σχεδίου δόμηση με χρήσεις τουρισμού αναψυχης. - Ζώνες Βιοτεχνικών Εγκαταστάσεων (ΠΟΕ7) Έχει προταθεί η οριοθέτηση, θεσμοθέτηση και πολεοδόμηση δύο ΒΙΟΠΑ που θα περιλαμβάνουν βιοτεχνίες, επαγγελματικά εργαστήρια και αποθήκες. Οι θέσεις που προτείνονται για τη χωροθέτηση των δύο ΒΙΟΠΑ είναι: 1. Η περιοχή ανατολικά του περιμετρικού άξονα Μεσσήνης Μελιγαλά και βόρεια της εθνικής οδού προς Ριζόμυλο, σε θέση που υπάρχει μια τάση συγκέντρωσης ανάλογων δραστηριοτήτων και 2. Η περιοχή πάνω στον άξονα προς Ριζόμυλο στη νοτιοδυτική είσοδο της πόλης. Περιοχές εκτός σχεδίου Λοιπές Περιοχές - ΛΠ1: περιοχές που περιλαμβάνουν κύρια γεωργική γη Η συγκεκριμένη περιοχή παρουσιάζει μία σύγχυση σε ότι αφορά στις χρήσεις γης αφού περιλαμβάνει εκτός από γεωργική γη και άλλες χρήσεις οι οποίες έχουν προκύψει λόγω του ότι υπάρχει η δυνατότητα άμεσης πρόσβασης στην πόλη. Κρίνεται απαραίτητη δηλαδή η πολεοδομική ρύθμιση προκειμένου να αποφευχθεί η έξαρση της άναρχης δόμησης. - ΛΠ2: Συγκέντρωσης κτηνοτροφικών μονάδων με συναφείς ειδικές χρήσεις παρά τον οδικό άξονα Μεσσήνης Μελιγαλά και Μεσσήνης Πύλου Η χωροθέτηση των συγκεκριμένων περιοχών(3) γίνεται με σκοπό την συγκέντρωση όλων των κτηνοτροφικών μονάδων με μηχανολογικό εξοπλισμό με συναφείς χρήσεις και δραστηριότητες, προκειμένου να προστατευθεί η υπόλοιπη γεωργική γη από την πιθανή διάσπαρτη χωροθέτηση των παραπάνω μονάδων. 177

127 - ΛΠ 3: Περιοχές που περιλαμβάνουν γεωργική δη με χαρακτηριστικό την υψηλή παραγωγικότητα Στην περιοχή αυτή περιλαμβάνεται γεωργική γη με χαρακτηριστικά γης υψηλής παραγωγικότητας. Βρίσκεται βόρεια του νέου δρόμου Ριζόμυλος Καλαμάτα και χρήζει πολεοδομικής ρύθμισης προκειμένου να μην υπάρξει ανοργάνωτη ανάπτυξη λόγω της θέσης της. Προτείνεται επίσης από το ΓΠΣ Μεσσήνης να σχεδιαστεί σε συνδυασμό και με άλλες χρήσεις και όρους και περιορισμούς δόμησης που θα εξαλείψουν οποιαδήποτε εμφάνιση άναρχης δόμησης. ΓΠΣ ΔΗΜΟΥ ΑΡΓΟΣ Σύμφωνα με το ΓΠΣ του Άργους, προβλέπονται οι εξής περιοχές παραγωγικών δραστηριοτήτων προς πολεοδόμηση: - Αστικός περίγυρος του Άργους Η ανάπτυξη μεγάλων νέων υποδομών είναι απαραίτητη αφού η απουσία τους είναι έντονη και αποτελεί φραγμό/ κίνδυνο (risk) για την ανάπτυξη της περιοχής και την ολοκληρωμένη αστική λειτουργία. - Νέες Οικιστικές Περιοχές προς πολεοδόμηση για Β κατοικία και τουρισμό και αναψυχή Το συγκεκριμένο κομμάτι αποτελούν οι παραθαλάσσιες περιοχές της εδαφικής έκτασης του Δήμου Άργους στον Αργολικό Κόλπο που συνορεύουν με τον οικισμό της Νέας Κίου και η περιοχή τουριστικών εγκαταστάσεων εστίασης γύρω από τις πηγές του Κεφαλαρίου, το θρησκευτικό προσκύνημα και τα αρχαιολογικά ευρήματα στις σπηλιές των πηγών. Η πολεοδόμηση στις περιοχές αυτές γίνεται με χρήση Β κατοικίας. - Περιοχή Βιομηχανίας Βιοτεχνίας στον άξονα Άργος Νέα Κίος τύπου ΒΕΠΕ/ΒΙΠΑ και ΒΙΟΠΑ προς εξυγίανση Η συγκεκριμένη περιοχή έχει έκταση στρέμματα και βρίσκεται νότια του Άργους. Στο μεγαλύτερο μέρος αυτής της περιοχής περιλαμβάνεται η αντίστοιχη χρήσης Ζώνη 3 της ΖΟΕ «Άργους» (ΦΕΚ 369/Δ /99), ενώ ταυτόχρονα πρόκειται για την κυρίαρχη ζώνη οργάνωσης των βιομηχανιών βιοτεχνιών χαμηλής και μέσης όχλησης. Τμήμα της περιοχής αυτής, το οποίο έχει έκταση στρέμματα, ένθεν και ένθεν του οδικού άξονα Άργους Νέας Κίου, ορίζεται ως ΒΙΟΠΑ «προς εξυγίανση». Προτείνεται η κατά προτεραιότητα πολεοδόμηση ή οργάνωση του προαναφερθέντος τμήματος. Παράλληλα προτείνεται να γίνει ένταξη της περιοχής σε πρόγραμμα οργανωμένης ανάπτυξής της με μεικτό φορέα «Δήμου Επιμελητηρίου» και να αναπτυχθεί με βάση την νομοθεσία περί ΒΕΠΕ ΒΙΠΑ/ΒΙΟΠΑ του ΥΠΑΝ, στα πλαίσια του ΠΕΠ της Περιφέρειας Πελοποννήσου. - Μεικτή περιοχή Βιοτεχνίας χαμηλής όχλησης και Χονδρεμπορίου στον άξονα Άργος Μαγούλα (Ε.Ο. Άργος - Τρίπολη) Η περιοχή έχει έκταση 992 στρέμματα και πρόκειται για ήδη αναπτυγμένη ζώνη δραστηριοτήτων βιομηχανίας - βιοτεχνίας αλλά και διαφόρων τύπων χονδρεμπορίου. Η περιοχή ανήκει στην περιαστική ΖΟΕ (1) του Άργους στην οποία επιτρεπόταν η κατοικία και τα καταστήματα. Σύμφωνα με το ΓΠΣ όμως προτείνεται η μετατροπή αυτής της ζώνης σε παραγωγική με αφαίρεση της χρήσης της κατοικίας για το μέλλον. Οι χρήσεις που προτείνονται είναι οι εξής: 1. Βιομηχανικές και βιοτεχνικές εγκαταστάσεις και επαγγελματικά εργαστήρια χαμηλής όχλησης. 2. Κτίρια, γήπεδα στάθμευσης. 3. Πρατήρια βενζίνης, υγραερίου, πλυντήρια αυτοκινήτων. 4. Εγκαταστάσεις χονδρικού εμπορίου. 5. Συνεργεία αυτοκινήτων. 6. Γραφεία, εστιατόρια, αναψυκτήρια, χώροι συνάθροισης κοινού, κτίρια κοινωνικής πρόνοιας, αθλητικές 178

128 εγκαταστάσεις, εγκαταστάσεις εμπορικών εκθέσεων εκθεσιακά κέντρα και εγκαταστάσεις μέσων μαζικών μεταφορών μόνο όταν αποτελούν τμήμα των άλλων επιτρεπόμενων χρήσεων 1 έως Κατοικία για προσωπικό ασφαλείας. - Μεικτή περιοχή Βιοτεχνίας χαμηλής όχλησης Χονδρεμπορίου νότια από τον Άγιο Βασίλειο Η παραπάνω περιοχή έχει έκταση 454 στρέμματα και συνορεύει με τις περιοχές επεκτάσεων στην περιοχή νότια του νεκροταφείου του Αγίου Βασιλείου και εκτείνεται μέχρι την περιοχή ΒΕΠΕ/ χαμηλής και μέσης όχλησης. Για την περιοχή αυτή ισχύουν οι ίδιες ρυθμίσεις που προτείνονται και στην προηγούμενη μεικτή περιοχή στον άξονα Άργος - Μαγούλα. - Περιοχή ΒΙΟΠΑ προς εξυγίανση στον άξονα Άργος Κουτσοπόδι (Ε.Ο. Άργος Κόρινθος) Η περιοχή έχει έκταση 665 στρέμματα και αφορά για την ήδη άναρχα ανεπτυγμένη περιοχή με πολύ κακή ποιότητα εξυπηρετήσεων και εικόνα στην είσοδο της πόλης. Αποτελεί τμήμα της ζώνης 3 για βιομηχανία βιοτεχνία της περιαστικής ΖΟΕ Άργους. Σύμφωνα με το ΓΠΣ προτείνεται η άμεση πολεοδόμηση της περιοχής αυτής ως «ΒΙΟΠΑ προς εξυγίανση» με κανονιστικούς όρους. Νομίμως υφιστάμενες χρήσεις παραμένουν, εκσυγχρονίζονται και επεκτείνονται σύμφωνα με την εκάστοτε νομοθεσία. - Περιοχή Χονδρεμπορίου τύπου Επιχειρηματικού Πάρκου στον άξονα «Άργος Δαλαμανάρα» Η περιοχή αυτή εντοπίζεται ένθεν και ένθεν του Άξονα «Άργος - Δαλαμανάρα Ναύπλιο» στο τμήμα μεταξύ των ορίων της πολεοδομημένης περιοχής του Άργους και των ορίων του οικισμού της Δαλαμανάρας. - Περιοχή Τεχνολογικού Πάρκου - Εμπορευματικό Κέντρο Άργους Η έκταση της περιοχής που προτείνεται είναι 80 στρέμματα. Ο καθορισμός του Εμπορευματικού Κέντρου γίνεται με κοινή Υπουργική απόφαση των Υπουργών ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ., Ανάπτυξης και Μεταφορών (Νόμος 2545/ ΦΕΚ 254 Ά / , άρθρα 5 και 6). Ο Σ.Δ. της περιοχής θα είναι 1,2. Αφού ιδρυθεί Φορέας του Κέντρου, στη συνέχεια θα γίνει μελέτη πολεοδόμησης η οποία θα προβλέπει περιμετρική ζώνη πρασίνου ίση με τουλάχιστον το 5% της συνολικής έκτασης της περιοχής. Οι επιτρεπόμενες χρήσεις θα είναι: 1. Εγκαταστάσεις χονδρικού εμπορίου. 2. Γραφεία μεταφορικών επιχειρήσεων. 3. Κτίρια / γήπεδα αποθήκευσης. 4. Πρατήρια βενζίνης υγραερίου. 5. Κτίρια / γήπεδα στάθμευσης. 6. Αναψυκτήρια για την εξυπηρέτηση των αναγκών της περιοχής. Μέχρι να γίνει η υλοποίηση της πρότασης του Εμπορευματικού Κέντρου στην περιοχή επιτρέπονται μόνο γεωργικές καλλιέργειες. - Μεικτή περιοχή γεωργικών και κτηνοτροφικών δραστηριοτήτων (ΠΕΠΔ 3) Οι χρήσεις που συναντώνται στην συγκεκριμένη περιοχή είναι γεωργικές και κτηνοτροφικές δραστηριότητες σύμφωνα με το Νόμο 2945/ Περιοχή κτηνοτροφικών δραστηριοτήτων (ΠΕΠΔ 5) Οι χρήσεις που επιτρέπονται κυρίως στην συγκεκριμένη περιοχή είναι κτηνοτροφικές και σταβλικές εγκαταστάσεις εκτατικού και εντατικού τύπου, σφαγείων, λοιπών συνοδευτικών των ανωτέρω χρήσεων και εγκατάστάσεων προστασίας περιβάλλοντος. 179

129 Για τις εκτάσεις στις οποίες γίνεται ήδη γεωργική χρήση και δραστηριότητα και βρίσκονται στη συγκεκριμένη περιοχή ισχύουν οι διατάξεις που εφαρμόζονται στην ΠΕΠΔ 3 εκτός των χρήσεων κατοικίας και μεταποίησης που δεν επιτρέπονται. Η ήδη υπάρχουσα ΖΟΕ Αργους (ΦΕΚ 396/Δ/1999) προτείνεται να τροποποιηθεί, ενώ τμήματά της συμπεριλαμβάνονται στις παραπάνω περιοχές. ΓΠΣ ΔΗΜΟΥ ΒΕΛΟΣ Οι περιοχές Παραγωγικών Δραστηριοτήτων που προβλέπονται από το Γ.Π.Σ. του Δήμου Βέλους διακρίνονται στις εξής κατηγορίες: - Π.Δ.Ε. (Περιοχές προς εξυγίανση) Η περιοχή που ορίζεται προς εξυγίανση βρίσκεται δυτικά του οικισμού των Σαταϊικων, όπου και υπάρχει μια άτυπη συγκέντρωση βιοτεχνικών, βιομηχανικών και ευρύτερα επαγγελματικών δραστηριοτήτων. Λόγω των συγκεκριμένων δραστηριοτήτων υποβαθμίζεται το ιδιαίτερα αξιόλογο φυσικό περιβάλλον της περιοχής και επομένως προτείνεται η μετεγκατάσταση των υφιστάμενων μονάδων μακροπρόθεσμα. - Περιοχές Μέσης και Χαμηλής Όχλησης (Π.Δ.Μ.Χ.) Οι περιοχές αυτές είναι τρεις και βρίσκονται βόρεια της νέας σιδηροδρομικής γραμμής (Π.Δ.Μ.Χ. 1), βόρεια της Στιμάγκας όπου έχουν συγκεντρωθεί ήδη αρκετές μονάδες μεταποίησης των τοπικά παραγόμενων αγροτικών προϊόντων (Π.Δ.Μ.Χ. 2) και δυτικά του Ελληνοχωρίου (Π.Δ.Μ.Χ.3). - Περιοχές Χαμηλής Όχλησης (Π.Δ.Χ.) Οι περιοχές αυτές είναι εφτά και βρίσκονται μεταξύ ΠΕΟ και παλαιάς σιδηροδρομικής γραμμής (βόρεια ΠΕΟ) (Π.Δ.Χ. 1), βόρεια της ΠΕΟ (Π.Δ.Χ. 2α), μεταξύ ΠΕΟ και παλαιάς σιδηροδρομικής γραμμής (νότια της ΠΕΟ) (Π.Δ.Χ. 2β), μεταξύ του οικισμού των Ταρχινών και της ΝΕΟ (Π.Δ.Χ. 3), βόρεια της νέας σιδηροδρομικής γραμμής (Π.Δ.Χ. 4α), νότια της ΝΕΟ (Π.Δ.Χ. 4β) και νότια της «Δημοσιάς» (Π.Δ.Χ. 5). Μέχρι να γίνει η πολεοδόμηση των περιοχών Π.Δ.Μ.Χ. και Π.Δ.Χ., η δόμησή τους θα γίνεται σύμφωνα με τις επιτρεπόμενες χρήσεις (άρθρο 5 του Γ.Π.Σ.) και τις «γενικές διατάξεις» (άρθρο 7 του Γ.Π.Σ.) καθώς επίσης και με τη νομοθεσία που ισχύει για την «εκτός σχεδίου» δόμηση. Παράλληλα δίνεται η δυνατότητα, οργάνωσης των συγκεκριμένων περιοχών με επιχειρηματικό τρόπο, με τη μορφή ΒΕΠΕ/ ΒΙΟΠΑ, ΠΟΑΠΔ, ΠΕΡΠΟ, κλπ. Περιοχές Ελέγχου και Περιορισμού της Δόμησης - Περιοχή Παραθεριστικής Κατοικίας (Π.Κ.) Η περιοχή είναι το παραλιακό κομμάτι που βρίσκεται μεταξύ του οικισμού της Νεράντζας και των διοικητικών ορίων του Δήμου (δυτικά). Οι χρήσεις που επιτρέπονται είναι: κατοικία, εγκαταστάσεις τουρισμού αναψυχής, αθλητικές εγκαταστάσεις, γεωργικές αποθήκες. Δεν επιτρέπεται η άσκηση κτηνοτροφίας και οι μορφές γεωργίας που απαιτούν συστηματική χρήση φυτοφαρμάκων, κατά την κρίση των αρμόδιων υπηρεσιών της Δ/νσης Γεωργίας. - Περιοχή Γεωργίας (βόρεια της ΝΕΟ) (Γ.Ια) Η περιοχή αποτελείται από τις εκτός σχεδίου και οικισμών περιοχές μεταξύ της ΝΕΟ και της ΠΕΟ. Οι χρήσεις που επιτρέπονται είναι οι παρακάτω: κατοικία, εγκαταστάσεις τουρισμού αναψυχής, αθλητικές εγκαταστάσεις, γεωργικές αποθήκες. Δεν επιτρέπεται η άσκηση της κτηνοτροφίας και οι μορφές γεωργίας που απαιτούν 180

130 συστηματική χρήση φυτοφαρμάκων, κατά την κρίση των αρμόδιων υπηρεσιών της Δ/νσης Γεωργίας. - Περιοχή Γεωργίας (νότια της ΝΕΟ) (Γ.Ιβ) Η περιοχή αποτελείται από τις εκτός σχεδίου και ορίων οικισμών περιοχές της Χωρικής Ενότητας (Ι) / ευρύτερη περιοχή προστασίας της οικιστικής ανάπτυξης, και ειδικότερα στο τμήμα νότια της ΝΕΟ (Ιβ). Οι χρήσεις που επιτρέπονται είναι οι εξής: κατοικία, εγκαταστάσεις αναψυχής, αθλητικές εγκαταστάσεις, γεωργικές αποθήκες. - Περιοχή γεωργίας/ κτηνοτροφίας (νότια της ΝΕΟ) (Γ.Κ.) Η περιοχή αποτελείται από τις «εκτός σχεδίου» και ορίων οικισμών περιοχές της Χωρικής Ενότητας (ΙΙ) / ευρύτερη κτηνοτροφική περιοχή. Οι χρήσεις που επιτρέπονται είναι: κατοικία, εγκαταστάσεις αναψυχής, γεωργικές αποθήκες γεωργοκτηνοτροφικά κτήρια, σφαγεία και σχετικές εγκαταστάσεις εξυπηρέτησης της κτηνοτροφίας. Επιτρεπόμενες Χρήσεις - Οι χρήσεις που επιτρέπονται στις περιοχές τουρισμού αναψυχής / (Τ.Α.) είναι: Ξενώνες ξενοδοχεία και λοιπές τουριστικές εγκαταστάσεις, κατοικία, εμπορικά καταστήματα, εστιατόρια, αναψυκτήρια, κέντρα διασκέδασης και αναψυχής, χώροι συνάθροισης κοινού, Πολιτιστικά Κτήρια και εν γένει πολιτιστικές λειτουργίες, Κτήρια κοινωνικής πρόνοιας, Θρησκευτικοί χώροι, Κτήρια, γήπεδα στάθμευσης, Αθλητικές εγκαταστάσεις, Συνεδριακά κέντρα, Καζίνο. - Οι χρήσεις που επιτρέπονται στις περιοχές τουρισμού αναψυχής/ (Τ.Α.) ΠΕΡΠΟ είναι: Ξενώνες ξενοδοχεία και λοιπές τουριστικές εγκαταστάσεις καθώς και καταλύματα εναλλακτικών μορφών τουρισμού (π.χ. τουριστικές υποδομές προνοιακού χαρακτήρα που απευθύνονται ειδικά σε άτομα της τρίτης ηλικίας), κατοικία, εμπορικά καταστήματα, εστιατόρια, αναψυκτήρια, κέντρα διασκέδασης και αναψυχής, χώροι συνάθροισης του κοινού, πολιτιστικά κτήρια και εν γένει πολιτιστικές λειτουργίες, κτήρια κοινωνικής πρόνοιας, θρησκευτικοί χώροι, κτήρια, γήπεδα στάθμευσης, αθλητικές εγκαταστάσεις, συνεδριακά κέντρα, καζίνο. - Οι χρήσεις που επιτρέπονται στις περιοχές παραγωγικών δραστηριοτήτων μέσης και χαμηλής όχλησης / (Π.Δ.Μ.Χ.) είναι: βιομηχανικές εγκαταστάσεις χαμηλής και μέσης όχλησης, βιοτεχνικές εγκαταστάσεις χαμηλής και μέσης όχλησης, επαγγελματικά εργαστήρια χαμηλής και μέσης όχλησης, εγκαταστάσεις εμπορικών εκθέσεων εκθεσιακά κέντρα, κτήρια, γήπεδα αποθήκευσης, κτήρια, γήπεδα στάθμευσης, πρατήρια βενζίνης, υγραερίου, εγκαταστάσεις μέσων μαζικής μεταφοράς, εστιατόρια, αναψυκτήρια, κέντρα διασκέδασης και αναψυχής, χώροι συνάθροισης κοινού, γραφεία, κατοικία για προσωπικό ασφαλείας, κτήρια κοινωνικής πρόνοιας, αθλητικές εγκαταστάσεις. Εξαιρούνται οι εξής δραστηριότητες μέσης όχλησης: γεωργία (επιχειρήσεις με εγκαταστάσεις για πουλερικά άνω των κεφαλών, επιχειρήσεις με εγκαταστάσεις για χοίρους άνω των 20 χοιρομητέρων με τα παράγωγά τους, εκτροφή σολομού, ιχθυοτροφεία, ιχθυογεννετικοί σταθμοί), εξορυκτικές βιομηχανίες βιομηχανίες των μη μεταλλικών ορυκτών προϊόντων, ενεργειακή βιομηχανία, μεταλλουργία, χημική βιομηχανία, βιομηχανία ελαστικού, σχέδια έργων υποδομής, άλλα σχέδια ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ Περιοχές παραγωγής γεωργικών προϊόντων ονομασίας προέλευσης (ΠΟΠ) και Προστατευόμενη Γεωγραφική Ενδειξη (ΠΓΕ). Στην περιφέρεια Πελοποννήσου παράγεται σημαντικός αριθμός προϊόντων ΠΟΠ και ΠΓΕ τα οποία παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα: 181

131 ΠΡΟΙΟΝ ΠΟΠ/ΠΓΕ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ Ελαιόλαδα Κροκεές Λακωνίας (ΠΟΠ) ΦΕΚ 24-Β-94 Πετρίνα Λακωνίας ΦΕΚ 17-Β-94 (ΠΟΠ) Φοινίκι Λακωνίας (ΠΟΠ) ΦΕΚ 180/2001 σελ 10 Λακωνία (ΠΓΕ) ΦΕΚ 955-Β-93 Κρανίδι Αργολίδας (ΠΟΠ) ΦΕΚ 15-β-94 Λυγουριό Ασκληπιείο (ΠΟΠ) ΦΕΚ 871-Β-93 Καλαμάτα (ΠΟΠ) ΦΕΚ 821-Β-93 Ελιες Ελιά Καλαμάτας (ΠΟΠ) ΦΕΚ 871-Β-93 Φρούτα Λαχανικά Τσακώνικη Μελιτζάνα Λεωνιδίου ΦΕΚ 934-Β-93 (ΠΟΠ) Μήλα Ντελίσιους Πιλαφά Τριπόλεως ΦΕΚ 17-Β-94 (ΠΟΠ) Φασόλια Βανίλιες Φενεού (ΠΓΕ) C 273/ σελ. 26 Τυριά Φέτα (ΠΟΠ) ΦΕΚ 8-Β-94 Σφέλα (ΠΟΠ) ΦΕΚ 25-Β-94 Αλλα ζωικής Μέλι ελάτης Μαινάλου Βανίλια ΦΕΚ 16-Β-94 προέλευσης (ΠΟΠ) Κρασιά Μαντινεία (ΠΟΠ) 196/Α/ /Α/ /B/ /A/ /B/ /A/ /Α/ /Β/ Νεμέα (ΠΟΠ) 159/A/ /B/ /Α/ /Α/ /B/ /A/ /Β/ /B/ /Β/ Μονεμβασία Malvasia (ΠΟΠ) 208/Α/ /Β/ Τοπικοί Οίνοι Αργολίδα (ΠΓΕ) 1086/B/ Αρκαδία (ΠΓΕ) 650/Β/ /Β/ /Β/ Κορινθία / Κόρινθος(ΠΓΕ) 941/Β/ /B/ /Β/ Λακωνία (ΠΓΕ) 1179/Β/ /B/ /Β/ Μεσσηνία (ΠΓΕ) 694/Β/ /B/ Πελοπόννησος (ΠΓΕ) 694/Β/ /Β/ Τεγέα (ΠΓΕ) 849/Β/ Τριφυλία (ΠΓΕ) 694/Β/ /B/

132 Αγροτικοί Αναδασμοί Στην ΠΕ Αργολίδας έχουν πραγματοποιηθεί αναδασμοί συνολικής έκτασης περίπου στρ., ενώ στην ΠΕ Κορινθίας οι αναδασμοί ανέρχονται σε στρ. περίπου. Κτηνοτροφία - Βοσκότοποι Οι περιοχές όπου κυρίως εντοπίζεται μεγάλη συγκέντρωση κτηνοτροφικής δραστηριότητας στην Πελοπόννησο, βρίσκονται στις ορεινές περιοχές της ΠΕ Αργολίδας, και της ΠΕ Αρκαδίας βορειοανατολικά του Μαινάλου και σε μια μικρότερη έκταση νοτίως του Πάρνωνα (βλ. Χάρτη Ε.1.4-3). Δάση και Δασικές Εκτάσεις Σύμφωνα στοιχεία με το CΟRΙΝΕ η δασοκάλυψη στην Περιφέρεια Πελοποννήσου ανέρχεται στο 50% περίπου της συνολικής της έκτασης της Περιφέρειας. Ο υπολογισμός αυτός περιλαμβάνει τα εξής είδη: Δάσος Πλατυφύλλων (311) Δάσος Κονωφόρων (312) Μικτό Δάσος (313) Υδατοκαλλιέργειες Στην Περιφέρεια Πελοποννήσου αναπτύσσεται σημαντική δραστηριότητα στον τομέα των υδατοκαλλιεργειών. Σύμφωνα με το Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο Υδατοκαλιεργειών έχουν προσδιορισθεί συγκεκριμένες ζώνες ρυθμίσεων στα παράλια ττης ΠΕ Αργολίδας και της ΠΕ Αρκαδίας (βλ. κεφάλαιο Α.1.1.α.1). Σύμφωνα με πρόσφατα (Οκτ. 2012) στοιχεία του Τομέα Αλιείας της Δ/σης Αγροτικών Υποθέσεων Πελοποννήσου, στην Πελοπόννησο σήμερα λειτουργούν 66 μονάδες υδατοκαλλιεργειών, 4 μονάδες εσωτερικών Υδάτων, 7 Λιμνοθάλασσες και 7 Θυννεία και η πίεση τόσο για νέες ιδρύσεις θαλασσίων μονάδων (μέχρι σήμερα 11 αιτήματα) όσο και για επέκταση με αύξηση δυναμικότητας υφισταμένων μονάδων, είναι διαρκής. Σημειώνεται ότι πρόκειται για κλάδο μείζονος οικοδομικής σημασίας με κυρίως εξαγωγικό ενδιαφέρον για την Πελοπόννησο. Αναλυτικά παρατίθενται τα εξής στοιχεία: ΠΕ Μονάδες υδατοκαλλιεργειών Υδατοκαλλιέργειες εσωτερικών Υδάτων Λιμνοθάλασσες Θυννεία Αρκαδία Αργολίδα Κορινθία 30 1 Λακωνία Μεσσηνία ΣΥΝΟΛΟ ΠΗΓΗ: Δ/σης Αγροτικών Υποθέσεων Πελοποννήσου, Τομέας Αλιείας ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΤΟΜΕΑΣ Εξόρυξη - Μεταλλευτικές ζώνες Κύριοι υπεδάφιοι πόροι της Περιφέρειας είναι ο λιγνίτης στην περιοχή Μεγαλόπολης της ΠΕ Αρκαδίας και τα μάρμαρα. Η βασική εξορυκτική δραστηριότητα λιγνίτη ασκείται στη ΠΕ Αρκαδίας από την ΔΕΗ για την κάλυψη των αναγκών λειτουργίας του ΑΗΣ Μεγαλόπολης. 183

133 Ζώνες Λατομείων Αδρανών υλικών έχουν προσδιορισθεί σε διάφορες περιοχές της Πελοποννήσου, με εξαίρεση την ΠΕ Κορινθίας, στην οποία δεν υπάρχει ακόμη εγκεκριμένη ζώνη (βλ. αναλυτικά στο κεφάλαιο Φυσικο-γεωγραφικά χαρακτηριστικά, φυσικοί πόροι). Εξόρυξη σιδηρομεταλλεύματος δεν γίνεται πλέον αφού έκλεισε το μεταλλείο Μποδοσάκη, μεταξύ Αχλαδίτσας και Θερμησίας στην Αργολίδα. Ερευνητικές εργασίες για θειούχα μέταλλα είχαν γίνει παλαιότερα σε εκτεταμένη έκταση στην περιοχή των Μολάων Λακωνίας. Το κοίτασμα είναι σήμερα ανενεργό. Βιομηχανία - Βιοτεχνία Η μεταποιητική δραστηριότητα (βιομηχανία - βιοτεχνία) σε ότι αφορά στις μικρές μονάδες που απευθύνονται στην τοπική αγορά χωροθετείται κυρίως εντός των οικισμών ενώ στον εξωαστικό χώρο έχουν εγκατασταθεί μονάδες κυρίως κατά μήκος των βασικών αξόνων. Στις παρυφές των αστικών κέντρων και στην εκτός σχεδίου περιοχή συγκεντρώνονται κυρίως μονάδες με εμπορο - βιομηχανική δραστηριότητα. Το φαινόμενο αυτό εντοπίζεται στο Αργος στον άξονα προς Δαλαμανάρα, στην Καλαμάτα κατά μήκος του άξονα Καλαμάτα - Μεσσήνη, στη Σπάρτη κατά μήκος της Εθνικής οδού προς Γύθειο, στην Κόρινθο ένθεν και ένθεν της πόλης και κατά μήκος της παλαιάς εθνικής οδού. Στον Νομό Κορινθίας η εγκατάσταση των βιομηχανικών - βιοτεχνικών μονάδων έγινε στα μέσα της δεκατίας του 1960 όταν η μεταποιητική δραστηριότητα παρουσίασε αλματώδη αύξηση. Όταν δε ο Νομός εντάχθηκε σε περιοχή ειδικών κινήτρων (Β Ζώνη), κυρίως το τμήμα που ανήκει στην Στερεά Ελλάδα, δηλ. μεταξύ Ισθμίων και Αγ. Θεοδώρων, προσέλκυσε την εγκατάσταση βιομηχανικών μονάδων ακριβώς μετά τα όρια του Νομού Αττικής από όπου είχαν γρήγορη πρόσβαση προς το Λεκανοπέδιο στο οποίο στην ουσία ανήκουν. Σε μικρότερο βαθμό συγκέντρωσης στον εξωαστικό χώρο εντοπίζονται βιομηχανίεςβιοτεχνίες στην Τρίπολη και στο Ναύπλιο. Οι οργανωμένοι υποδοχείς (ΒΙΠΕ-ΒΙΟΠΑ) έχουν ήδη παρουσιασθεί στο πρώτο τμήμα του παρόντος κεφαλαίου ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ - ΑΝΑΨΥΧΗ Οι περιοχές στις οποίες βρίσκονται συγκεντρωμένες οι περισσότερες ξενοδοχειακές μονάδες στην Περιφέρεια είναι οι παραλιακές περιοχές των Νομών Αργολίδας, Κορινθίας και Μεσσηνίας. Ιδιάιτερη ανάπτυξη τουρισμού και αναψυχής σε συνδυασμό με παραθεριστική κατοικία καταγράφεται και επί των ακτών του Κορινθιακού Κόλπου στη ΠΕ Κορινθίας. Με την λειτουργία της ΠΟΤΑ στη Μεσσηνία, καταγράφεται τάσης ανάπτυξης του αριθμού των κλινών στην περιοχή. Ορεινός και εναλλακτικός τουρισμός αναπτύσσεται στην ορεινή Αρκαδία καθώς και, σε μικρότερο βαθμό, στην ορεινή Κορινθία (περιοχές Φενεού και Γκούρας). Στο σχέδιο Ε παρουσιάζονται οι περιοχές με εντονότερη ανάπτυξη χρήσεων τουρισμού, οι μεμονωμένες μονάδες κύριων τουριστικών καταλυμμάτων σε δύο κατηγορίες: κλινών και > 500 κλινών, καθώς και οι περιοχές τουριστικων κατασκηνώσεων (camping), σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία από την Δ/ση ΕΟΤ Τρίπολης. 184

134 ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΠΟΘΕΜΑ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ Η περιφέρεια Πελοποννήσου σύμφωνα με το Π.Δ της (ΦΕΚ 594Δ) με πρόταση του ΥΠΧΩΔΕ (Υφ. Δημοσίων Έργων 1978) διαθέτει 80 χαρακτηρισμένους «παραδοσιακούς» οικισμούς. Επιπλέον διαθέτει 13 οικισμούς οι οποίοι έχουν χαρακτηριστεί στο σύνολό τους ή τμήμα τους ως ιστορικοί τόποι, παραδοσιακοί οικισμοί ή και οικισμοί ιδιαίτερου φυσικού κάλλους. Κατά τη σύνταξη του Περιφερειακού πλαισίου Πελοποννήσου 28 οικισμοί της Λακωνικής Μάνης και 40 οικισμοί του Ν. Αρκαδίας βρίσκονταν σε διαδικασία «θεσμοθέτησης» ως «παραδοσιακοί» από το ΥΠΕΧΩΔΕ. Οι συγκεκριμένοι οικισμοί έχουν θεσμοθετηθεί πλέον σύμφωνα με το ΦΕΚ 908/Δ/98. Από τους 150 θεσμοθετημένους πλέον παραδοσιακούς οικισμούς οι 96 βρίσκονται στην ΠΕ Λακωνίας, οι 45 στην ΠΕ Αρκαδίας, οι 5 στην Αργολίδα και οι 4 στην ΠΕ Μεσσηνίας. ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ Η Πελοπόννησος σύμφωνα με το περιφερειακό πλαίσιο είναι ιδιαίτερα πλούσια σε αρχαιολογικούς και πολιτιστικούς πόρους. Παρακάτω περιγράφονται πιο αναλυτικά οι πολιτιστικοί πόροι του κάθε νομού. Η Ελλάδα έχει συνυπογράψει από το 1981 τη Συνθήκη της UNESCO για την προστασία των μνημείων και χώρων παγκόσμιας κληρονομιάς. Στο διεθνή κατάλογο της UNESCO από την περιοχή μελέτης έχουν συμπεριληφθεί ως τώρα τα παραπάνω μνημεία και χώροι, καθώς πληρούν τα προκαθορισμένα κριτήρια ώστε να χαρακτηριστούν εξέχουσας σημασίας σε παγκόσμιο επίπεδο, από ιστορική, καλλιτεχνική, επιστημονική, αισθητική, εθνολογική ή ανθρωπολογική άποψη: - Ναός Επικούριου Απόλλωνα (1986) - Επίδαυρος (1988) - Μυστράς (1989) - Μυκήνες (1999) - Τίρυνθα (1999) Πηγή (odysseus.culture.gr) Ειδικότερα τώρα σε κάθε περιφερειακή ενότητα ισχύουν τα εξής σχετικά με τους αρχαιολογικούς χώρους: Π.Ε. ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ Οι πιο σημαντικοί αρχαιολογικοί χώροι του νομού είναι οι Μυκήνες και η Επίδαυρος. Από τη Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή περίοδο έχουν διατηρηθεί και κηρυχθεί ως προστατευόμενα 106 μνημεία. Επίσης έως το 1995 έχουν κηρυχθεί με τους Νόμους 5351/32 και 1469/50, 77 νεώτερα μνημεία και 7 ιστορικοί και ιδιαίτερου ή εξαιρετικού φυσικού κάλλους τόποι. Οι αρχαιολογικοί χώροι και τα μουσεία του συγκεκριμένου νομού αλλά και της Κορινθίας υπάγονται στην Εφορεία Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων η οποία έχει την έδρα της στο Ναύπλιο. Ταυτόχρονα, έντονη είναι η ανασκαφική δραστηριότητα που λαμβάνει χώρα στο νομό κυρίως από την Αρχαιολογική Υπηρεσία του ΥΠΠΟ, αλλά και από ξένα αρχαιολογικά ινστιτούτα ή σχολές. Π.Ε. ΑΡΚΑΔΙΑΣ Στο νομό Αρκαδίας εντοπίζονται αρκετοί σημαντικοί θεσμοθετημένοι αρχαιολογικοί χώροι όπως αυτοί της Μαντινείας, της Τεγέας, του Παλλαντίου κτλ. Από τα βυζαντινά και μεταβυζαντινά χρόνια διατηρούνται πολλά αξιόλογα ψηφιδωτά στο άλσος της Τεγέας όπως επίσης και πολυάριθμα μοναστήρια, εκκλησίες με ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον αλλά και Μεσαιωνικά και Βυζαντινά Κάστρα. Σε ότι αφορά στα νεώτερα μνημεία και ιστορικούς τόπους, η 2 η Εφορία Νεώτερων Μνημείων έχει χαρακτηρίσει 50 κτίρια διατηρητέα στο συγκεκριμένο νομό από τα οποία τα 35 χαρακτηρίζονται ως ιστορικά διατηρητέα μνημεία, 185

135 ενώ τα υπόλοιπα 15 ως έργα τέχνης. Ταυτόχρονα έχει κηρύξει και 11 ιστορικούς τόπους και τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους. Π.Ε. ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ Παρά το ότι ο νομός Κορινθίας είναι πλούσιος σε αρχαιολογικούς χώρους ο σημαντικότερος αυτών και ένας από τους πιο σημαντικούς σε πανελλαδικό επίπεδο είναι η Αρχαία Κόρινθος. Σε ότι αφορά στα Βυζαντινά και Μεταβυζαντινά Μνημεία, η 6 η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων με έδρα την Πάτρα μέχρι το 1995 έχει κηρύξει 102 μνημεία, ενώ στο νομό βρίσκεται και το κάστρο του Ακροκόρινθου ένα από τα εντυπωσιακότερα μεσαιωνικά κάστρα. Επίσης, η 2 η εφορεία Νεώτερων Μνημείων του ΥΠΠΟ με έδρα την Πάτρα έχει κηρύξει σύμφωνα με τους Νόμους 5351/32 και 1469/50 στο Νομό Κορινθίας μέχρι το 1996, 41 κτίρια, ενώ έχουν χαρακτηρισθεί με τους ίδιους νόμους και 5 περιοχές και τοποθεσίες ως χώροι ιστορικοί διατηρητέοι, τόποι ιδιαίτερου φυσικού κάλλους. Π.Ε. ΛΑΚΩΝΙΑΣ Παρά το ότι ο συγκεκριμένος νομός είναι ιδιαίτερα πλούσιος σε αρχαιολογικούς πόρους παρ όλα αυτά κανείς από αυτούς δε συγκαταλέγεται στους πολύ γνωστούς της Πελοποννήσου. Ιδιαίτερα πλούσια επίσης χαρακτηρίζεται και η περιοχή σε βυζαντινά μνημεία με την 5 η εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων με έδρα τη Σπάρτη να έχει κηρύξει 342 Βυζαντινά και μεταβυζαντινά μνημεία μέχρι το 1996 με σημαντικότερο αυτών τη βυζαντινή πόλη του Μυστρά. Στη Σπάρτη εδρεύουν 2 αρχαιολογικές εφορείες: η 5 η Εφορεία Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων για τους Νομούς Λακωνίας και Αρκαδίας και η 5 η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων για τους Νομούς Αργολίδας, Αρκαδίας, Λακωνίας και Μεσσηνίας. Στο νομό Λακωνίας επίσης συναντάμε πολλά κάστρα ενώ η 2 η εφορεία Νεώτερων Μνημείων με έδρα την Πάτρα έχει χαρακτηρίσει στο Νομό 47 κτίρια ως ιστορικά διατηρητέα μνημεία. Ταυτόχρονα η 2 η Εφορεία Νεώτερων Μνημείων Σπάρτης έχει χαρακτηρίσει 4 τόπους ιστορικούς και ιδιαίτερους φυσικού κάλλους. Π.Ε. ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ Στο νομό Μεσσηνίας βρίσκονται σημαντικοί αρχαιολογικοί χώροι της προϊστορικής κυρίως Μυκηναϊκής Εποχής όπως το Ανάκτορο της Πύλου ενώ από τους κλασσικούς χρόνους σπουδαιότερος χώρος θεωρείται η Αρχαία Μεσσήνη - Ιθώμη. Η Ζ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων με έδρα την Αρχαία Ολυμπία έχει κηρύξει 35 αρχαιολογικούς χώρους στο νομό. Σε ότι αφορά στα Βυζαντινά και Μεταβυζαντινά μνημεία η 5 η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Σπάρτης έχει κηρύξει 288 βυζαντινά και μεταβυζαντινά μνημεία. Επίσης η Μεσσηνία διαθέτει πολύ γνωστά μεσαιωνικά κάστρα όπως αυτό της Μεθώνης. Πέρα από τον πλούτο αρχαιολογικών και βυζαντινών μνημείων ο νομός σύμφωνα με την 2 η Εφορεία νεώτερων Μνημείων του ΥΠΠΟ με έδρα την Πάτρα μέχρι το 1997 διαθέτει 52 Ιστορικά κτίρια, 44 έργα τέχνης, 88 ιστορικά και διατηρητέα έργα τέχνης. Την ίδια στιγμή από το ΥΠΠΟ και τη 2 η Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων έχουν επίσης κηρυχθεί 9 ιστορικοί τόποι και τοπία ΠΙΕΣΕΙΣ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ Το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής και αντικρουόμενες απόψεις Οι αλλαγές των κλιματολογικών συνθηκών, όπως διαμορφώνονται με την φυσική εξέλιξη του κλίματος (ηλιακοί κύκλοι, κλπ), αλλά και την επίδραση του ανθρώπου στο περιβάλλον (εκπομπές ρύπων του θερμοκηπίου, κλπ), επιδρούν σημαντικά ή/και λιγότερο σημαντικά, στις συνθήκες περιβάλλοντος, στις παραμέτρους διαβίωσης του ανθρώπου αλλά και στην οικονομική ανάπτυξη. 186

136 Σύμφωνα με τη Σύμβαση-Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για τις Κλιματικές Μεταβολές (UNFCCC), "κλιματική αλλαγή" νοείται η αλλαγή του κλίματος, η οποία αποδίδεται άμεσα ή έμμεσα στην ανθρώπινη δραστηριότητα που μεταβάλλει τη σύνθεση της ατμόσφαιρας του πλανήτη και η οποία προστίθεται στις φυσικές κλιματικές διακυμάνσεις που παρατηρούνται κατά τη διάρκεια συγκρίσιμων χρονικών περιόδων. Το μέγεθος της επιρροής ανθρωπογενών παραμέτρων στην αλλαγή του κλίματος αποτελεί σημείο τριβής στην επιστημονική κοινότητα. Τμήμα της την αμφισβητεί, ενώ και σημαντική μερίδα των επιστημόνων, υποστηριζόμενη και από διεθνείς οργανισμούς, επιστημονικά, κοινωνικά και οικονομικά φόρουμ, στηρίζει την άποψη της σημαντικής ανθρωπογενούς επίδρασης στο κλίμα. Διεθνώς ο επικεφαλής οργανισμός είναι το «Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC)», που ιδρύθηκε στα πλαίσια του περιβαλλοντικού προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών (United Nations Environment Programme (UNEP) και του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού (World Meteorological Organization (WMO)) το Στα πλαίσια εκδήλωσης 12 που έγινε στην Αθήνα το 2011, υποστηρίχθηκαν οι δύο απόψεις με κύρια επιχειρήματα : Υποστηρικτική άποψη 1 Β Με βάση τα δεδομένα, που έχουν παρουσιαστεί τα τελευταία χρόνια (όπως η σχετικά πρόσφατη έκθεση του Berkeley - Νοέμβριος που επανεξέτασε όλες τις υπάρχουσες βάσεις δεδομένων), υποστηρίχθηκε ότι δεν αφήνουν κανένα περιθώριο αμφιβολίας ότι το κλίμα έχει αλλάξει και μάλιστα με ολοένα και αυξανόμενους ρυθμούς (1 o C τα τελευταία 60 χρόνια). Υποστηρίζεται, ότι η αύξηση είναι ανθρωπογενής και ότι είναι αναμφισβήτητος ο βασικός μηχανισμός της αλλαγής (Φαινόμενο του Θερμοκηπίου), αλλά η συγκέντρωση του CO 2 στην ατμόσφαιρα έχει αυξηθεί κατά 40% από την τιμή της τον 19ο αιώνα (280ppm) από καθαρά ανθρωπογενείς πηγές, των οποίων η ένταση μεγαλώνει χρόνο με τον χρόνο (46Gton CO 2 ετησίως σήμερα από 5Gton το 1900 και πιθανόν πάνω από 70Gton CO 2 ετησίως το 2050). Σύμφωνα με τα αποτελέσματα πολλών κλιματικών μοντέλων από διάφορες χώρες, η μεγάλη διατάραξη της λεπτής ισορροπίας του μηχανισμού Φαινομένου Θερμοκηπίου από την προσθήκη ανθρωπογενών εκπομπών θα παράξει αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη κατά 3-4 o C μέχρι το 2100 και τοπικά πολύ περισσότερο. Οι επιπτώσεις αύξησης της θερμοκρασίας & αλλαγής άλλων κλιματικών παραμέτρων, θα είναι μεγάλες (περιβαλλοντικές, οικονομικές, κοινωνικές). Τα πολύ δυσοίωνα αποτελέσματα των κλιματικών μοντέλων αποτέλεσαν την αιτία αμφισβήτησης της ικανότητάς των να προβλέπουν αξιόπιστα τις επερχόμενες Αμφισβήτηση 1 Α Μερίδα της επιστημονικής κοινότητας, συνδέει σαφώς τα φαινόμενα με τους μακρούς κύκλους εξέλιξης του κλίματος και τους ηλιακούς κύκλους, με βάση στοιχεία χιλιάδων ετών (όπως αποτυπώνονται στους γεωλογικούς σχηματισμούς, κλπ) χωρίς να μηδενίζει την ανθρωπογενή επιρροή, αλλά αμφισβητεί τις προβλέψεις των κλιματολογικών μοντέλων του IPCC, πολλές από τις οποίες είναι εφιαλτικές, ως μη ικανά να αποδώσουν επιτυχώς την διαχρονική εξέλιξη των σχετικών αλλαγών, αλλά και την μη επιτυχείς προβλέψεις τους στην περίοδο αναφοράς τους. Αποδίδεται ότι κινδυνολογία για την «κλιματική αλλαγή» και τις καταστροφές που φέρεται ότι θα επισύρει κυρίως σχετίζεται με κοινωνικοπολιτικά και οικονομικά ενδιαφέροντα ή συμφέροντα, παρά με επιστημονικά δεδομένα. Η ίδια η έννοια της «κλιματικής αλλαγής» θεωρούν ότι δεν έχει οριστεί επαρκώς ως επιστημονικός όρος. Στην πραγματικότητα ο όρος αποτελεί πλεονασμό, δεδομένου ότι η αλλαγή είναι σύμφυτη με την έννοια του κλίματος. Η μελέτη παλαιοκλιματικών δεδομένων και πληροφοριών, αλλά και ιστορικών υδρομετεωρολογικών χρονοσειρών δείχνει ότι το κλίμα πάντα άλλαζε, σε όλες τις χρονικές κλίμακες και όσο πίσω στον χρόνο μας επιτρέπουν οι μελέτες 12 «Debate: το κλίμα της γης αλλάζει ή το αλλάζουμε;», Ομιλητές: Α. Κουτσογιάννης Δημήτρης,Β Λάλας Δημήτρης Διοργανωτής: MIT Alumni Club of Greece, The University of Michigan Alumni Club of Greece, Ίδρυμα Ευγενίδου Νοέμβριος

137 κλιματικές συνθήκες. Πολλά αριθμητικά πειράματα, με τα κλιματικά μοντέλα αξιολόγησης της ικανότητας πρόβλεψης, καταδεικνύουν ότι τα μοντέλα αναπαράγουν πιστά την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη τα τελευταία 100 χρόνια, άρα είναι αξιόπιστα, ενώ τα αποτελέσματα αυτά συμβαδίζουν με τις μετρήσεις μόνο αν συμπεριληφθούν οι εκπομπές που προέρχονται από ανθρωπογενείς αιτίες, κυρίως καύση υδρογοναθράκων. Χωρίς αυτές δεν παρατηρείται καμία αύξηση. Έτσι υποστηρίζεται ότι όχι μόνο είμαστε σε θέση να προβλέψουμε τις αλλαγές του κλίματος αλλά και να τις αποδώσουμε - με βεβαιότητα πάνω από 90% - στις ανθρωπογενείς εκπομπές. ανακατασκευής του κλίματος. Η υπόθεση ότι οι πρόσφατες αλλαγές (π.χ. η αύξηση της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας κατά περίπου 0.3 C τις τελευταίες τρεις δεκαετίες) είναι ανθρωπογενείς, διαφέροντας από τις φυσικές αλλαγές που πάντα συντελούνται, δεν στοιχειοθετείται. Για υποστήριξη αυτής της υπόθεσης έχουν χρησιμοποιηθεί κλιματικά μοντέλα, τα οποία όμως, όταν δοκιμάστηκαν σε ανεξάρτητες μελέτες, έδειξαν να μην αναπαράγουν σωστά το γνωστό κλιματικό παρελθόν. Κατά μείζονα λόγο, οι προβλέψεις αυτών των μοντέλων για το μέλλον δεν μπορεί να είναι αξιόπιστες. Ανεξάρτητα από τον ακριβή μηχανισμό που δημιουργεί τις κλιματικές αλλαγές, το ρυθμό μεταβολής τους και τις αλλαγές του κλίματος σε μακρά περίοδο, σχετικές αλλαγές έχουν καταγραφεί και συνεχίζουν να καταγράφονται. Οι συνθήκες φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος επηρεάζονται, σε κάποιες περιπτώσεις δραματικά και απαιτούνται ενέργειες για πρόληψη και άμβλυνση των επιπτώσεων. Η μείωση των εκπομπών ρύπων του θερμοκηπίου, ανεξάρτητα από το βαθμό συμμετοχής τους στην επιτάχυνση της κλιματικής αλλαγής, είναι ιδιαίτερα θετική, τόσο διότι παράλληλα μειώνονται οι εκπομπές ρύπων συνολικά, όσο και γιατί η ανθρώπινη κοινωνία ανεξαρτητοποιείται σταδιακά από εξαντλούμενους φυσικούς πόρους, όπως το πετρέλαιο Μείωση διαθέσιμων ποσοτήτων νερού & κλιματική αλλαγή 13 Λόγω της κλιματικής αλλαγής αναμένεται να μεταβληθούν τα κατακρημνίσματα στις διάφορες περιοχές του πλανήτη. Σε περιοχές όπως η βόρεια και κεντρική Ευρώπη αναμένεται να αυξηθούν, σε άλλες περιοχές του πλανήτη θα μειωθούν δραματικά. Στη Μεσόγειο και στη χώρα μας, θα δεχόμαστε ετησίως τα ίδια ύψη βροχής με το παρελθόν, με κατανομή όμως που δεν θα ευνοεί τον εμπλουτισμό των υπόγειων υδροφορέων μεγάλη ποσότητα σε περιορισμένο χρόνο, οπότε δεν μπορεί να απορροφηθεί από το έδαφος). Έτσι η κλιματική αλλαγή θα προκαλέσει μείωση των υδάτινων αποθεμάτων. Στη χώρα μας, η ανισοκατανομή των κατακρημνισμάτων ετησίως είναι σημαντική (85% το χειμώνα), με αποτέλεσμα την περίοδο υψηλής ζήτησης (θερινή), όταν η κατανάλωση αυξάνει ραγδαία (τουρισμός, γεωργία, κ.λπ.) να υπάρχει σημαντική χρήση των υδάτινων πόρων χωρίς αναπλήρωση. Η κλιματική αποσταθεροποίηση (μείωση ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων, επιμήκύνση ξηρών περιόδων & αύξηση επεισοδίων καυσώνων, μείωση υγρών περιόδων και ψυχρών επεισοδίων, κ.λπ.), θα έχει γενικότερα σημαντικές επιπτώσεις : Μείωση προσφοράς νερού / αύξηση απαιτήσεων νερού για ύδρευση & άρδευση. Αύξηση εξάτμισης. Αύξηση υφαλμύρωσης παράκτιων υδροφορέων Αύξηση συγκεντρώσεων ρύπών στα υδατικά συστήματα Αύξηση χημικής υποστήριξης καλλιεργειών Προβλήματα σε οικοσυστήματα & υγροτόπου 13 Τρωτότητα υπόγειων υδατικών οικοσυστημάτων & κλιματική αλλαγή. Ειδικές και γενικές επιπτώσεις» καθηγητής Γ Στουρνάρας, Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Γεωλογίας & Γεωπεριβάλλοντος. Κύκλος σεμιναρίων της Τράπεζας της Ελλάδος και της ΕΜΕΚΑ, Αθήνα

138 Για την αντιμετώπιση και πρόληψη των επιπτώσεων από τα σχετικά φαινόμενα, απαιτείται πρόγραμμα παρακολούθησης, προστασίας, ορθής διαχείρισης και εμπλουτισμού των υδάτινων πόρων. Θα πρέπει να προσαρμοστούν σχετικά οι πρακτικές που ακολουθούνται στις παραγωγικές διαδικασίες, οι υποδομές, οι χρήσεις γης σε κρίσιμες περιοχές, να γίνουν έργα βελτίωσης της ποιότητας και εμπλουτισμού, κ.λπ. Επίσης στον προγραμματισμό και ο σχεδιασμό ανάπτυξης των περιοχών θα πρέπει πλέον να λαμβάνεται υπόψη η διαθεσιμότητα υδάτινων πόρων ως περιοριστικός / καθοριστικός παράγοντας ΠΙΕΣΕΙΣ ΣΤΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ 14 Η αναμενόμενη κλιματική μεταβολή θα επηρεάσει περισσότερο τον πρωτογενή τομέα και ιδιαίτερα τα δασικά οικοσυστήματα, διότι οι δυνατότητες τεχνικής παρέμβασης είναι πολύ περιορισμένες. Τα δασικά οικοσυστήματα είναι ο δεύτερος, μετά τους ωκεανούς, σημαντικότερος απορρυπαντής του CO 2 που κυρίως προκαλεί την κλιματική μεταβολή. Ανάλογα με το σενάριο πρόβλεψης της κλιματικής αλλαγής (αναμένεται αύξηση της θερμοκρασίας από 2 C - 5 C και μείωση των κατακρημνισμάτων έως το έτος 2100), προβλέπεται ότι θα περιορισθεί η ικανότητα των δασικών οικοσυστημάτων για δέσμευση του CO 2 κατά 23-45%. Ένας σημαντικός σύμμαχος στον αγώνα κατά της κλιματικής αλλαγής θα αδρανήσει μερικώς με συνέπεια ακόμη μεγαλύτερες συγκεντρώσεις CO 2, ακόμη εντονότερη κλιματική μεταβολή. Προβλέπεται χωρική ανακατανομή των παραγωγικών δασών και αναμένεται μείωση της παραγωγικής δυνατότητας σε προϊόντα ξύλου. Παράλληλα θα αυξηθεί η επιφανειακή απορροή, η διάβρωση και οι πλημμύρες, ενώ αναμένεται να αυξηθούν και οι πυρκαγιές (αύξηση 10-20% της καμένης έκτασης ετησίως). Σε σχέση με τα δασικά οικοσυστήματα, θα μειωθούν τα ψυχρόβια είδη και θα αλλάξει η σύνθεση δασικών και λειβαδικών οικοσυστημάτων. Εκτιμάται μείωση των παράκτιων υγροτόπων κατά 17%. Πέραν από το άμεσο κόστος θα υπάρξει πρόσθετο κόστος από την απώλεια παραγωγικού εδάφους, τη λειψυδρία, τις πλημμύρες και την επίπτωση στην υγεία των ανθρώπων. Εκτός από τη μειωμένη παραγωγή ξύλου και βοσκήσιμης ύλης και της έκτασης των βοσκοτόπων, θα υπάρξει μείωση της παραγωγής και πολλών υλικών και άυλων αγαθών, σημαντικά για την ευζωία και τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Στρατηγικές μετριασμού & πρόληψης των επιπτώσεων σχετίζονται με την προστασία και την ορθολογιστική χρήση των φυσικών πόρων, την προστασία της βλάστησης, την ορθή διαχείριση δασών και βοσκοτόπων, κ.λπ. Η αειφορική διαχείριση των δασών και της βλάστησης, η προστασία και η αποκατάσταση τους συμβάλλουν θετικά στις κλιματικές αλλαγές (απορρόφηση ρύπων του θερμοκηπίου, κ.λπ.) ΆΝΟΔΟΣ ΤΗΣ ΣΤΑΘΜΗΣ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ 15 Η μέση θερμοκρασία και η θαλάσσια στάθμη, σε παγκόσμια κλίμακα, σε σχέση με τη σημερινή, ήταν διαφοροποιημένη στις διάφορες γεωλογικές περιόδους. Ενδεικτικά : έτη πριν ήταν -120μ ως προς τη σημερινή στάθμη έτη πριν ήταν -60μ ως προς τη σημερινή στάθμη έτη πριν ήταν περίπου στα σημερινά επίπεδα το 2100 η άνοδος της στάθμης εκτιμάται ότι θα είναι της τάξεως του 1μ 14 «Επιπτώσεις της κλιματικής μεταβολής στα δασικά οικοσυστήματα και μέτρα πρόληψης ζημιών» Α. Νάστης Ομότιμος Καθηγητής Δασολογίας & Φυσικού Περιβάλλοντος Κύκλος σεμιναρίων της Τράπεζας της Ελλάδος και της ΕΜΕΚΑ, Αθήνα «Υφαλμύρωση Παράκτιων Υδροφορέων & Κλιματική Αλλαγή»Δρ Γ Σταμάτης, καθηγητής Υδρογεωλογίας Γεωπόνο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Κύκλος σεμιναρίων της Τράπεζας της Ελλάδος και της ΕΜΕΚΑ, Αθήνα

139 Σχήμα 6-14 Περιοχές που κινδυνεύουν από την άνοδο της στάθμης της Ως θάλασσας αποτέλεσμα 2,3 της ανόδου της στάθμης της θάλασσας εκτιμάται ότι περιοχές με υψόμετρο <20μ. κινδυνεύουν σημαντικά να καλυφθούν. Οι σχετικοί κίνδυνοι είναι αυξημένοι σε χώρες της βόρειας Ευρώπης, σε περιοχές στη Μαύρη Θάλασσα και αλλού. Περιοχές της Περιφέρειας που κινδυνεύουν από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας εντοπίζονται στις ακτές της Κορινθίας, Αργολίδας, Μεσσηνίας, Λακωνίας ΕΡΗΜΟΠΟΙΗΣΗ - ΔΙΑΒΡΩΣΗ ΒΟΡΕΙΩΝ ΑΚΤΩΝ Όπως έχει αναφερθεί και ανωτέρω, το φαινόμενο της ερημοποίησης ολοένα και πιο έντονα κάνει την παρουσία της στα εδάφη της χώρας μας και ενόψει της έντασης των κλιματικών αλλαγών, με αύξηση της θερμοκρασίας και μείωση των βροχοπτώσεων. Το εν λόγω φαινόμενο αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η περιοχή της Μεσογείου, με το 34% των περιοχών της χώρας μας να θεωρείται υψηλού κινδύνου, 49% μέτριου κινδύνου και 17% χαμηλού κινδύνου. Στις περιοχές υψηλού κινδύνου συγκαταλέγεται η Ανατολική Πελοπόννησος με τις παραθαλάσσιες εκτάσεις της να επηρεάζονται σημαντικά από το φαινόμενο της ερημοποίησης, ενώ η λοιπή Πελοπόννησος συγκαταλέγεται στις περιοχές χαμηλού κινδύνου. Επίσης, ένα από τα κυριότερα περιβαλλοντικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η Περιφέρεια Πελοποννήσου αποτελεί η διάβρωση των βορείων ακτών της, ειδικότερα στον Κορινθιακό Κόλπο. Τα προβλήματα έχουν προέλθει αφενός από την κατακρήμνιση του βυθού (όπου σε κάποια περίπτωση έχει υπολογισθεί σε 60 μέτρα βάθος και 15 μέτρων πλάτος), και αφετέρου στους έντονους κυματισμούς που παρατηρούνται. Αποτέλεσμα αυτών των φαινομένων είναι η συχνή εμφάνιση πλημμυρικών φαινομένων στο παραλιακό μέτωπο της ΠΕ Κορινθίας και ο εκτεταμένος κίνδυνος κατάρρευσης παράκτιων σπιτιών και καταστημάτων. Οι περιοχές όπου το φαινόμενο της διάβρωσης έχει εμφανιστεί και έχει προκαλέσει τις περισσότερες ζημιές είναι το Δερβένι Κορινθίας, η περιοχή Καλάμια της Κορίνθου, οι περιοχές Λέχαιο και Κανταρέ Κορινθίας και ο Σχίνος Λουτρακίου ΠΙΕΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ & ΤΙΣ ΥΠΟΔΟΜΕΣ 16 Η Ελλάδα μπορεί να χαρακτηρισθεί ως μια από τις πιο «τρωτές» περιοχές της Ευρώπης, κυρίως λόγω του γεγονότος ότι είναι μια από τις πιο παράκτιες χώρες του κόσμου (σε κάθε τετρ. χλμ. της χώρας αντιστοιχούν 113 μέτρα ακτής όταν ο παγκόσμιος μέσος όρος είναι μόλις 4.5 μέτρα). Η ακτογραμμή της Ελλάδας φτάνει τα χλμ. (από τα οποία περίπου τα μισά αναφέρονται στις περίπου νησιά και νησίδες). Το 33% του ελληνικού πληθυσμού ζει σε παράκτιες πόλεις ή χωριά, και σε απόσταση έως 2 χλμ. από τη θάλασσα 17. Βέβαια, η ευπάθεια έγκειται στον κίνδυνο ανόδου της μέσης στάθμης της θάλασσας στη χώρα μας, η οποία εκτιμάται ότι θα κυμανθεί μέχρι το 2100 μεταξύ 0,2 και 2 16 «ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΜΕΤΑΒΟΛΗΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΩΝ ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ» ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΜΕΛΕΤΗΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ ΕΜΕΚΑ Γ. ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ, OMOTIMOΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ, ΑΠΘ, Ε. ΓΑΓΑΤΣΗ, Ε.ΜΗΤΣΑΚΗΣ J. SALANOVA, Ιούνιος Europa, maritime affaires ( Ευρωπαϊκή Επιτροπή Γενική Διεύθυνση Αλιείας και Ναυτιλιακών Υποθέσεων 190

140 μέτρων. Βεβαίως, η ευπάθεια των ακτών δεν καθορίζεται μόνον από τον κίνδυνο ανόδου της μέσης στάθμης της θάλασσας και τις ακραίες κυματικές καταστάσεις, αλλά και από άλλους τοπικούς παράγοντες, τεκτονικούς, γεωμορφολογικούς κ.λπ. 18 Συνεπώς σημαντικό τμήμα του πληθυσμού ζει κοντά στις ακτές, όπου υπάρχουν και υποδομές μεταφορών, παραγωγικών και άλλων δραστηριοτήτων. Με βάση δεδομένα σεναρίων κλιματικής αλλαγής, όπου αναφέρεται άνοδος της στάθμης της θάλασσας 40 έως 50 περίπου εκατοστά, είναι σαφές ότι σημαντικό τμήμα των υποδομών μεταφορών της χώρας, βρίσκεται στο πρώτο μέτωπο κινδύνου από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Αυτό θα πρέπει να αποτελέσει παράμετρο σχεδιασμού τόσο νέων έργων, χρήσεων γης και υποδομών γενικότερα, αλλά και απαίτηση σχεδιασμού έγκαιρης προστασίας των αντίστοιχων υφιστάμενων ΥΦΑΛΜΥΡΩΣΗ ΥΔΡΟΦΟΡΕΩΝ ΕΡΗΜΟΠΟΙΗΣΗ 19 Στις μεσογειακές χώρες, όπως η Ελλάδα, η υφαλμύρωση των παράκτιων υδροφορέων αποτελεί σημαντικό πρόβλημα, το οποίο προκαλείται από την υπερεκμετάλλευση τους (αύξηση πληθυσμού, βελτίωση βιοτικού επιπέδου, τουρισμός, εντατικές καλλιέργειες, μη αποδοτικές υποδομές και πρακτικές διαχείρισης υδάτινων πόρων, κ.λπ.). Επίσης, αντίστοιχα φαινόμενα προκαλούνται και λόγω λιθολογικών σχηματισμών (ιδίως στις περιπτώσεις αλουβιακών σχηματισμών). Το πρόβλημα είναι σημαντικό και μεσοπρόθεσμα επικίνδυνο. Η επιρροή της κλιματικής αλλαγής στα φαινόμενα υφαλμύρωσης σχετίζεται με την υποχώρηση της στάθμης των παράκτιων υδροφορέων, που έχει ως αποτέλεσμα την ανύψωση της διεπιφάνειας μεταξύ γλυκού και αλμυρού νερού, καθώς και την ανύψωση της στάθμης της θάλασσας. Η ερημοποίηση εδαφών σχετίζεται με τα προαναφερόμενα φαινόμενα, λόγω της αύξησης των υδατοδιαλυτών αλάτων, που τα καθιστούν αλατούχα. Εκτιμάται ότι το 30% των κλιματολογικά ευαίσθητων περιοχών της χώρας έχει ήδη περιέλθει σε διάφορα στάδια ερημοποίησης.όπως φαίνεται στα σχήματα στη συνέχεια, φαινόμενα και κίνδυνοι υφαλμύρωσης υδροφορέων στην Περιφέρεια Πελοποννήσου δεν είναι ασήμαντοι, με περιοχές έντασης τις παράκτιες ζώνες της Κορινθίας, της Αργολίδας, τις δυτικές ακτές του Μεσσηνιακού κόλπο και τις βόρειες και ανατολικές ακτές του Λακωνικού κόλπου. 18 «Οι περιβαλλοντικές, οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην Ελλάδα» Χρήστος Ζερεφός Συντονιστής της ΕΜΕΚΑ 19 «Υφαλμύρωση Παράκτιων Υδροφορέων & Κλιματική Αλλαγή» Δρ. Γ. Σταμάτης, καθηγητής Υδρογεωλογίας Γεωπόνο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Κύκλος σεμιναρίων της Τράπεζας της Ελλάδος και της ΕΜΕΚΑ, Αθήνα Περιοχές με επικινδυνότητα θαλάσσιας διείσδυσης λόγω υπεράντλησης Σχήμα 6-15 Περιοχές με προβλήματα ή/και επικινδυνότητα υφαλμύρωσης/ερημοποίησης στην Πελοπόννησο 191

141 ΠΙΕΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΔΙΑΒΙΩΣΗΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ 20 Σύμφωνα με σχετικά πρόσφατη έρευνα του WWF Ελλάς και του Εθνικού Αστεροσκοπείου «Το αύριο της Ελλάδας: επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην Ελλάδα κατά το άμεσο μέλλον», οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην Ελλάδα είναι ορατές και απαιτείται προσαρμογή και άμεσα μέτρα. Αντικείμενο της έκθεσης είναι η πρόβλεψη των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην Ελλάδα κατά την περίοδο Τα κύρια συμπεράσματα της εστιάζονται στα ακόλουθα: ανυπόφορες πόλεις τουριστικοί προορισμοί με καύσωνες δύσκολες μέρες για τη γεωργία εθνικοί δρυμοί σε κίνδυνο η αναμενόμενη κλιματική μεταβολή θα επηρεάσει περισσότερο τον πρωτογενή τομέα Αστικό περιβάλλον : Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, η ήδη υπάρχουσα δυσφορία των κατοίκων στις πόλεις πρόκειται να ενταθεί. Οι κάτοικοι πόλεων (Πάτρα, Καλαμάτα, κ.λπ.) υπόκεινται μέχρι και σε 20 περισσότερες ημέρες καύσωνα. Παράλληλα, η συνολική βροχόπτωση θα μειωθεί, αλλά αναμένεται να αυξηθούν κατά 10-20% οι ακραίες βροχοπτώσεις (Αθήνα, Λαμία, Βόλο, κ.λπ.), και θα αυξηθεί ο κίνδυνος τόσο για πλημμυρικά επεισόδια. Επίσης θα αυξηθεί ο κίνδυνος για εξάπλωση πυρκαγιών στα περιαστικά δάση. Τέλος ενδεχόμενες ελλείψεις σε υδάτινους πόρους θα επηρεάσουν την ποιότητα ζωής και την ανάπτυξη οικιστικών περιοχών. Με βάση τη δυσμενή αυτή προοπτική, αναδεικνύεται η σημασία του σχεδιασμού του χώρου, όπου θα πρέπει ο συνδυασμός του δομημένου χώρου με τη μορφολογία του αναγλύφου και τις κινήσεις των αέριων μαζών, να επιτρέπουν την επαρκή κυκλοφορία του αέρα στα αστικά κέντρα. Παράλληλα αναδεικνύεται και η σημασία του πρασίνου στην εξομάλυνση των συνθηκών (ενδεικτικά 1 μεσαίου μεγέθους πλατύφυλλο αντιστοιχεί με 4 κλιματιστικά 12 BTU, σε case study για την Τσιμισκή στη Θεσσαλονίκη εκτιμήθηκε ότι δένδρα διαπνέουν 340tn/day και ισοδυναμούν με ψυκτικά μηχανήματα, κ.λπ.) 21 Πίνακας 6-67 Αστικές περιοχές και σύγκριση των κλιματικών δεικτών την περίοδο , σε σχέση με την περίοδο Επιλεγμένες πόλεις Επιπλέον αριθμός καυτών ημερών (Tmax > 35 ο C) Επιπλέον αριθμός τροπικών νυχτών (Tmin > 20 ο C) Επιπλέον ποσότητα βροχόπτωσης σε διάστημα τριών ημερών (%) Μεγάλες απαιτήσεις ψύξης (επιπλέον αριθμός ημερών) Μεγάλες απαιτήσεις θέρμανσης (επιπλέον αριθμός ημερών) Αθήνα Ηράκλειο < Καλαμάτα Τουριστικοί προορισμοί της χώρας: θα επηρεαστούν από την αύξηση των ημερών με καύσωνα (5 έως και 15 περισσότερες), τα φαινόμενα τροπικής νύχτας (θερμοκρασία δεν θα πέφτει κάτω από τους 20 ο C) που σε συνδυασμό με υψηλά επίπεδα υγρασίας, μπορεί να επιδεινώσει τις συνθήκες δυσφορίας. Από την άλλη, η έρευνα δείχνει πως θα αυξηθούν, κατά σχεδόν ένα μήνα, οι ημέρες με θερμοκρασία άνω των 25 ο C, γεγονός που ενδέχεται να οδηγήσει σε επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου. Τέλος ενδεχόμενες ελλείψεις σε 20 «Το αύριο της Ελλάδας: επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην Ελλάδα κατά το άμεσο μέλλον» (για την περίοδο ).WWF Ελλάς &Εθνικό Αστεροσκοπείο. 21 «Επιπτώσεις της κλιματικής μεταβολής στα δασικά οικοσυστήματα και μέτρα πρόληψης ζημιών» Α. Νάστης Ομότιμος Καθηγητής Δασολογίας & Φυσικού Περιβάλλοντος Κύκλος σεμιναρίων της Τράπεζας της Ελλάδος και της ΕΜΕΚΑ, Αθήνα

142 υδάτινους, πόρους θα επηρεάσουν την «χωρητικότητα» τουριστικών περιοχών την ποιότητα ζωής και προσφερόμενων υπηρεσιών, καθώς και την ανάπτυξη. Πρωτογενής τομέας: οι αγροτικές περιοχές θα δεχθούν μεγάλη πίεση από την κλιματική αλλαγή, που θα έχει αποτέλεσμα να αυξηθούν οι μέρες καύσωνα, οι συνεχόμενες ημέρες χωρίς βροχή, να μειωθούν οι χειμερινές βροχοπτώσεις και συνεπώς να αυξηθεί κατά πολύ ο κίνδυνος πυρκαγιάς. Οποιαδήποτε πρόβλεψη για πιθανές βλάβες στις καλλιέργειες είναι παρακινδυνευμένη αλλά τα γενικά ευρήματα φανερώνουν αυξημένο κίνδυνο για ερημοποίηση νέων εκτάσεων και μείωση στη διαθεσιμότητα νερού και την υφαλμύρωση εδαφών παράκτιων αγροτικών περιοχών. Σε σχέση με την κτηνοτροφία, η οποία στο μεγαλύτερο βαθμό ασκείται ελεύθερα (όχι σταυλισμένη), θα υποστεί βλάβες από τον περιορισμό τον βοσκοτόπων (ερημοποίηση, μείωση βοσκοϊκανότητας, κ.λπ.) Πίνακας 6-68 Αγροτικές περιοχές και σύγκριση των κλιματικών δεικτών την περίοδο , σε σχέση με την περίοδο Επιλεγμένοι νομοί Διάρκεια ξηρής περιόδου (επιπλέον ημέρες) Κίνδυνος πυρκαγιάς (επιπλέον ημέρες) Επιπλέον αριθμός καυτών ημερών (Tmax > 35 ο C) Νυχτερινοί παγετοί (επιπλέον ημέρες) Επιπλέον χειμερινές βροχοπτώσεις (%) Επιπλέον φθινοπωρινές βροχοπτώσεις (%) Μεσσηνία Ηλεία Αχαΐα ΠΙΕΣΕΙΣ ΣΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Όπως έχει προαναφερθεί η περιφέρεια παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία φυσικών σχηματισμών ορισμένοι από τους οποίους ήδη προστατεύονται από την ελληνική ή/και διεθνή νομοθεσία. Οι πιέσεις στα φυσικά οικοσυστήματα δύναται να κατηγοριοποιηθούν σε εκείνες που προκαλούνται στα χερσαία οικοσυστήματα και εκείνες που προκαλούνται στα λιμναία, υγροτοπικά και παράκτια οικοσυστήματα. Στην ευρύτερη περιοχή παρουσιάζεται μεγάλο ποσοστό κατανομής λιμναίων και υγροτοπικών οικοσυστημάτων. Τις τελευταίες δεκαετίες η συνολική έκταση των υγροτόπων στην Ελλάδα έχει μειωθεί σε σημαντικό ποσοστό για διάφορους λόγους (υπερβολική χρήση νερού, επέκταση γεωργικών καλλιεργειών, οικιστική ανάπτυξη, αντιμετώπιση των πλημμυρικών φαινομένων κ.ά) με αποτέλεσμα την άσκηση σοβαρών πιέσεων στα είδη πανίδας και ιδιαίτερα σε εκείνα, οι μηχανισμοί προσαρμογής των οποίων, επιτρέπουν την διαβίωσή τους μόνο σε υγροτόπους. Οι κύριες περιβαλλοντικές πιέσεις που αντιμετωπίζουν τα λιμναία και υγροτοπικά οικοσυστήματα στην ευρύτερη περιοχή του έργου είναι οι εξής: Επέκταση των αγροτικών καλλιεργειών Άντληση νερού από τις λίμνες για άρδευση Ρύπανση των υδάτινων αποδεκτών από φυτοφάρμακα λιπάσματα, βιομηχανικά και αστικά λύματα Κυνήγι Βόσκηση Αμμοληψίες Τουρισμός Κατασκευή φραγμάτων 193

143 Η ρύπανση των υδάτινων αποδεκτών από φυτοφάρμακα και λιπάσματα είναι δυσκολότερα αντιμετωπίσιμη και απαιτεί μακροχρόνιο σχεδιασμό και εφαρμογή φιλοπεριβαλλοντικών στρατηγικών (συνετή χρήση λιπασμάτων φυτοφαρμάκων, επέκταση βιοκαλλιεργειών). Αντίθετα η ρύπανση από αστικά και βιομηχανικά λύματα δύναται να παρουσιάζει περισσότερο σημειακό χαρακτήρα (ιδιαίτερα όταν υπάρχει δίκτυο αποχέτευσης) και είναι ευκολότερα αντιμετωπίσιμη. Το κυνήγι αποτελεί πολύ σημαντικό παράγοντα διατάραξης των υγροτοπικών οικοσυστημάτων. Η μεγάλη οικολογική αξία των υγροτόπων απαιτεί αν όχι ολική απαγόρευση του κυνηγιού, αυστηρή αστυνόμευση και έλεγχο με σκοπό την κατά το δυνατό μείωση των επιπτώσεων ιδιαίτερα σε είδη της ορνιθοπανίδας που παρουσιάζουν σημαντική οικολογική αξία. Η βόσκηση στους υγροτόπους προκαλεί κατά τόπους σημαντικές πιέσεις. Σημαντικές επιπτώσεις δέχονται οικότοποι με ποώδη υγροτοπική (μη αλόφιλη) βλάστηση. Οι πιέσεις είναι μεγαλύτερες όταν συνδυάζονται με καύση ή ξύλευση της βλάστησης με στόχο την αύξηση της φυτοκάλυψης των βρώσιμων ποωδών ειδών. Αμμοληψίες, λαμβάνουν χώρα κυρίως σε κοίτες ποταμών. Αυτές δημιουργούν ιδιαίτερα προβλήματα ιδιαίτερα όταν λαμβάνουν χώρα χωρίς σχεδιασμό και πρόβλεψη αποκατάστασης περιβάλλοντος. Η κατασκευή φραγμάτων έχουν σαν αποτέλεσμα την αλλαγή της δίαιτας των νερών και την κατακράτηση των φερτών υλών και θρεπτικών υλικών. Οι προκαλούμενες επιπτώσεις αφορούν τις μεταβολές της μορφολογίας και των οικοσυστημικών λειτουργιών στις περιοχές των εκβολών των ποταμών. Οι κυριότερες περιβαλλοντικές πιέσεις που παρατηρούνται στα χερσαία οικοσυστήματα είναι οι εξής: Επέκταση γεωργικών καλλιεργειών Βόσκηση Πυρκαγιές Κυνήγι Ξύλευση Η βόσκηση αποτελεί μια από τις κυριότερες αιτίες υποβάθμισης λόγω του ότι ασκείται σε συνδυασμό με την δράση της πυρκαγιάς. Όπως είναι γνωστό δασικά οικοσυστήματα καίγονται με σκοπό την παραγωγή βοσκήσιμης ύλης. Όσο συστηματικότερη είναι η δράση της πυρκαγιάς τόσο μεγαλύτερη είναι η υποβάθμιση και η διάβρωση των εδαφών. Όπως έχει προαναφερθεί η υπερβόσκηση και η συχνή χρήση των πυρκαγιών οδηγεί σε σοβαρή υποβάθμιση της βλάστησης καθώς και σε μείωση της βιοποικιλότητας σε είδη χλωρίδας και πανίδας. Το κυνήγι αποτελεί πρόσθετη περιβαλλοντική επίπτωση, ή οποία όμως είναι μικρότερου βαθμού μικρότερου όμως βαθμού από το κυνήγι σε υγροτοπικά οικοσυστήματα. Η ξύλευση των δασών, αποτελούσε σημαντικό παράγοντα υποβάθμισης τα παλαιότερα χρόνια. Σήμερα, λαμβανομένου υπόψη ότι τα δασικά οικοσυστήματα δεν αποτελούν παραγωγικά δάση εκτιμάται ότι δεν υφίστανται σημαντικές επιπτώσεις από δραστηριότητες ξύλευσης Πιέσεις & απειλές στην Βιοποικιλοτητα Σε παγκόσμιο επίπεδο, στα πλαίσια της έκθεσης «Αξιολόγησης της Χιλιετίας 2005» 22 τα γενεσιουργά αίτια για τις μεταβολές στη βιοποικιλότητα και στις υπηρεσίες των οικοσυστημάτων και τα διακρίνονται σε πέντε κατηγορίες: (1). δημογραφία, (2). οικονομία, (3) αίτια κοινωνικοπολιτικά, (4) πολιτισμικά θρησκευτικά και (5) επιστημονικά τεχνολογικά. Η βιοποικιλότητα και οι υπηρεσίες των οικοσυστημάτων μεταβάλλονται και λόγω φυσικών αιτίων, όμως οι τρέχουσες αλλαγές οφείλονται σε σημαντικό βαθμό σε ανθρωπογενή γενεσιουργά αίτια.τα κυριότερα άμεσα αίτια απώλειας της βιοποικιλότητας 22 Millennium Ecosystem Assessment Ecosystems and Human Well-being: Biodiversity synthesis. World Resources Institute. Washington, DC. 100p. 194

144 και αλλαγών στις υπηρεσίες των οικοσυστημάτων, κάθε ένα από τα οποία θα έχει σημαντικές επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα κατά τον 21ο αιώνα παρουσιάζονται στον πίνακα στη συνέχεια. Αίτια απώλειας της βιοποικιλότητας & αλλαγών στις υπηρεσίες των οικοσυστημάτων Η αλλαγή των ενδιαιτημάτων, περιλαμβανομένων των αλλαγών χρήσεων γης (πυρκαγιές, αποψιλώσεις κυρίως λόγω της απόδοσής τους στη γεωργία, επέκταση ανθρωπογενούς σε βάρος του φυσικού περιβάλλοντος, κλπ), των διευθετήσεων των ποταμών και των απολήψεων νερού από αυτούς, της απώλειας των κοραλλιογενών σχηματισμών και της βλάβης στους πυθμένες των θαλασσών από τις τράτες. Η κλιματική αλλαγή και ειδικότερα οι αυξήσεις στη θερμοκρασία. Η εισβολή των χωροκατακτητικών ξενικών ειδών η οποία έχει αυξηθεί από τις αυξημένες μετακινήσεις λόγω εμπορίου και ταξιδιών, περιλαμβανομένου και του τουρισμού. Η υπερεκμετάλλευση των ειδών και κυρίως η υπεραλίευση. Η ρύπανση από διάφορα απόβλητα από ανθρώπινες δραστηριότητες, περιλαμβανομένης της ναυσιπλοϊας και των διαφόρων ατυχημάτων Κύριες πιέσεις στη βιοποικιλότητα,σε πανευρωπαϊκή κλίμακα (Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος (2007) 23 ): Η αστική διασπορά Η ανάπτυξη υποδομών Η ελάττωση του ph Ο ευτροφισμός Η ερημοποίηση Η υπερεκμετάλλευση των πόρων Η εντατικοποίηση της γεωργίας Η εγκατάλειψη της γης Η κλιματική αλλαγή (αναγνωρίζεται ως σοβαρή απειλή, ιδίως σε ό,τι αφορά τα παράκτια, αλπικά και αρκτικά είδη και ενδιαιτήματα). Πρόγραμμα Δράσης στο πλαίσιο της Σύμβασης της Βαρκελώνης (2003)) Η ανεξέλεγκτη ανάπτυξη των δραστηριοτήτων που λαμβάνουν χώρα στην παράκτια ζώνη, περιλαμβανομένου του τουρισμού, η αλιεία σε ευαίσθητα οικοσυστήματα (π.χ. Λιβάδια Ποσειδωνίας, κοραλλιογενείς περιοχές, μικρούς όρμους και σπηλιές), παγκόσμια φαινόμενα (π.χ. ερημοποίηση, διάβρωση εδαφών, ανύψωση της στάθμης, αύξηση της αλατότητας και της θερμοκρασίας της θάλασσας) Η παράνομη αλιεία Η υπεραλίευση Η απουσία δεδομένων παρακολούθησης Η εισβολή ξενικών ειδών Η κατασκευή φραγμάτων Η ρύπανση Το εμπόριο απειλούμενων ειδών Δασικές πυρκαγιές αναδασωτέα Περιφέρειας Πελοποννήσου Σημαντικές δασικές πυρκαγιές Οι δασικές πυρκαγιές του καλοκαιριού του 2007, καταγράφηκαν ως οι πλέον καταστροφικές των τελευταίων δεκαετιών, όχι μόνο σε εθνικό επίπεδο, αλλά και ευρύτερα σε Ευρωπαϊκό. Το σύνολο των καμένων εκτάσεων ξεπέρασε τα 2,5 εκ. στρέμματα, εκ των οποίων τα στρέμματα αφορούν προστατευόμενες περιοχές του δικτύου Natura Για πρώτη μάλιστα φορά οι καταστροφές επεκτάθηκαν πολύ πέρα από τα δάση και τις αγροτικές καλλιέργειες και έπληξαν σοβαρά οικισμούς και υποδομές. 23 European Environment Agency Europe s Environment The Fourth Assessment. State of the environment report No 1/2007. Copenhagen. 195

145 Στο χάρτη στη συνέχεια, παρουσιάζονται οι πυρόπληκτες περιοχές στην Πελοπόννησο. Σχήμα 6-16 Χάρτης με τα πυρόπληκτα Δ.Δ. της Περιφέρειας Πελοποννήσου Όσον αφορά τις καταστροφές στους ορεινούς όγκους σύμφωνα με τα αρμόδια Δασαρχεία : Όρος Ταΰγετος : H συνολική καμένη έκταση στον Ταΰγετο, υπολογίστηκε σε στρέμματα. Συνολικά, εντός της προστατευόμενης περιοχής κάηκαν στρέμματα, ήτοι το 16,3% του συνόλου της. Όρος Πάρνωνα : Ένα μεγάλο μέρος των νότιων παρυφών του βουνού, από το χωριό Χρύσαφα μέχρι το Πολύδροσο (Τζίτζινα) στη Λακωνία και τη ζώνη που περικλείει τα γύρω χωριά, κάηκε ολοσχερώς. Συνολικά, εντός της προστατευόμενης περιοχής κάηκαν στρέμματα, ήτοι το 8,1% του συνόλου της. Εκτός από τις ζημιές που προκλήθηκαν στο φυσικό περιβάλλον και στις προστατευόμενες περιοχές, σημαντικές είναι και οι επιπτώσεις της πυρκαγιάς στις παραγωγικές και οικιστικές υποδομές των πληγεισών περιοχών. Όπως προκύπτει από την επεξεργασία των δορυφορικών εικόνων, καταστράφηκαν από τις πυρκαγιές στρέμματα αγροτικής γης (στην πλειονότητά τους ελαιώνες), αλλά και στρέμματα οικισμών, γηπέδων και άλλων τεχνητών επιφανειών. Παράλληλα, εκτεταμένες ζημιές προκλήθηκαν στις υποδομές του οδικού δικτύου, αλλά και στις υποδομές τηλεπικοινωνιών και ηλεκτροδότησης ενώ ο απολογισμός των ζημιών των κτιρίων αποτυπώνεται στον παρακάτω Πίνακα: Όσον αφορά τις καταστροφές ανά Περιφερειακή Ενότητα, σύμφωνα με σχετική μελέτη του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθήνας, προέκυψαν τα εξής : Περιφερειακή Ενότητα Μεσσηνίας : Η συνολική έκταση των 90 πυρόπληκτων Δημοτικών Διαμερισμάτων του νομού Μεσσηνίας είναι 1.233,97km 2, η οποία αντιστοιχεί στο 41% της συνολικής έκτασης. Οι καταστροφές στο φυτικό κεφάλαιο ανήλθαν σε ,2 στρ., δηλ. στο 2,1% της συνολικής Χρησιμοποιούμενης Γεωργικής Έκτασης (ΧΓΕ). Μεγάλο πλήγμα δέχτηκε η καλλιέργεια ακροδρύων (καρύδια και αμύγδαλα) με ποσοστό ζημιάς 59,2% (1.243,1 στρ.). Οι λοιπές καλλιέργειες με έμφαση την καλλιέργεια σύκων υπέστησαν καταστροφές σε ποσοστό 6% (1.593,1 στρ.) και οι καλλιέργειες της ελιάς και των ποικιλιών οινοποιίας με ποσοστό 5,1% ( στρ.), και 1,8% (560,5 στρ.) αντίστοιχα. 196