Φιλελεύθερες Θεωρητικές προσεγγίσεις για το κράτος πρόνοιας Πλουραλιστικές θεωρίες και Θεωρίες που βασίζονται στον επιστηµονικό σοσιαλισµό Μία,

Transcript

1 Η ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΩΤΑΤΗΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΜΕΣΩ ΤΩΝ ΚΟΙΝΟΤΙΚΩΝ ΠΛΑΙΣΙΩΝ ΣΤΗΡΙΞΗΣ IΙ ΚΑΙ III ΚΑΙ Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΩΝ Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ Παναγιώτης Γιαννόπουλος Msc, Υποψ. ιδάκτορας Τµ. Οικονοµικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Πάντειο Πανεπιστήµιο 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το παρόν άρθρο διερευνά θέµατα της χρηµατοδότησης της Ανώτατης Εκπαίδευσης µέσω των Β και Γ Κοινοτικών Πλαισίων Στήριξης καθώς και της εξέλιξης της πανεπιστηµιακής εκπαίδευσης στη χώρα µας υπό την επίδραση των κοινοτικών αυτών χρηµατοδοτήσεων. Το άρθρο διαρθρώνεται σε τρεις άξονες: Στον πρώτο, παρακολουθούµε σύντοµη επισκόπηση των βασικών θεωριών που σχετίζονται µε το θέµα (µε αντίστοιχη βιβλιογραφική τεκµηρίωση) και µελέτη των βασικών επιδιώξεων και της πολιτικής τόσο της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσο και της ελληνικής πολιτείας κατά το χρονικό διάστηµα 1995 έως 2008 καθώς και κριτικές απόψεις οι οποίες διατυπώθηκαν κατά την πορεία υλοποίησης των κοινοτικών προγραµµάτων. Στον δεύτερο, παρατίθενται στοιχεία σχετικά µε τη χρηµατοδότηση των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυµάτων, περιλαµβανοµένου του Πανεπιστηµίου Αιγαίου. Τέλος, γίνεται αναφορά σε συµπεράσµατα. 2. ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ Το θεωρητικό υπόβαθρο για τη µελέτη του θέµατος αποτελούν οι θεωρίες οικονοµικής και κοινωνικής ανάπτυξης καθώς και θεωρίες για την εκπαίδευση (ανθρώπινο κεφάλαιο-human capital και επένδυση σε ανθρώπινους πόρουςhuman investment). Αυτές αφορούν, µεταξύ των άλλων, το κράτος, τα δηµόσια αγαθά, το τρίπτυχο τεχνολογία-γνώση-εκπαίδευση και εντάσσονται σε δύο σχολές, αφενός στη Νεοκλασική και Κεϋνσιανή και αφετέρου στη Ριζοσπαστική, τη θεωρία του επιστηµονικού σοσιαλισµού (Μάρξ Ένγκελς, Κανελλόπουλος 1976, Baran 1977, Μαρξ, Καράγιωργας 1979, Lucas 1988, Romer 1990, 1994, Αργύρης 1992, Πάκος 1992, Ρέππας 2002, Borjas 2003, Martinussen 2007). Σε σχέση µε τον ρόλο της εκπαίδευσης στην κοινωνική και οικονοµική ζωή, διακρίνονται, ως προς τον χαρακτήρα, οι ακόλουθες θεωρίες (Madan Sarup 2006, Πετµεζίδου 1992, Φραγκουδάκη 1985, Παπαδάκης 2003): 1

2 Φιλελεύθερες Θεωρητικές προσεγγίσεις για το κράτος πρόνοιας Πλουραλιστικές θεωρίες και Θεωρίες που βασίζονται στον επιστηµονικό σοσιαλισµό Μία, σχετικά, νέα θεωρητική σχολή, ενταγµένη στο πλαίσιο της νεοκλασικής οικονοµικής θεωρίας, είναι η οικονοµική της εκπαίδευσης και η θεωρία του ανθρωπίνου κεφαλαίου (Becker 1964, Schultz 1961, 1972, Πεσµαζόγλου 1987, Blaug 1992, OECD 1998, Ψαχαρόπουλος 1999, Belfield- Levin 2003, Γράβαρης Παπαδάκης 2005). Υπό το φως της θεωρίας αυτής εξετάζουµε την ενότητα ελληνικά πανεπιστήµια & κοινοτικοί πόροι, εκπαίδευση στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και θα αναφερθούµε στα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης (Κ.Π.Σ.), τα Επιχειρησιακά Προγράµµατα Εκπαίδευσης και Αρχικής Επαγγελµατικής Κατάρτισης (Ε.Π.Ε.Α.Ε.Κ.) και τη σχέση τους µε τα πανεπιστήµια. Η πολιτική περιφερειακής ανάπτυξης αλλά και η λήψη αποφάσεων σχετικά µε την ίδρυση περιφερειακών πανεπιστηµίων, τόσο παγκόσµια όσο και στην Ελλάδα τα τελευταία, ιδίως, χρόνια φαίνεται να δέχτηκαν επιρροή από ορισµένες θεωρίες για την τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη, όπως είναι η θεωρία των «πόλων ανάπτυξης», καθώς και η θεωρία της «ολοκληρωµένης ανάπτυξης», που διατυπώθηκε από τον J. Boudeville (Παπαδασκαλόπουλος 1995, 2000). Ένας από τους λόγους της αύξησης του αριθµού των πανεπιστηµιακών ιδρυµάτων και τµηµάτων είναι η άποψη ότι συµβάλλουν στην τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη της περιοχής που εγκαθίστανται (Λαµπριανίδης 1993). 2.1 Η πανεπιστηµιακή εκπαίδευση στην Ελλάδα Η πανεπιστηµιακή παιδεία στην Ελλάδα ήταν πάντοτε κρατική υπόθεση καθώς ουδέποτε, µέχρι σήµερα, παραχωρήθηκε το δικαίωµα ίδρυσης εκπαιδευτηρίων της βαθµίδας αυτής σε ιδιώτες (Σύνταγµα της Ελλάδος, Τσουκαλάς 1982, Ψαχαρόπουλος Καζαµίας 1985). Παρά ταύτα, τα τελευταία χρόνια, διαπιστώνεται µια αντίφαση ανάµεσα στον συνταγµατικά κατοχυρωµένο δηµόσιο χαρακτήρα του πανεπιστηµίου από τη µια και την ένταξή του στις ανάγκες της ατοµικής ιδιοποίησης αλλά και στις ανάγκες της οικονοµίας της αγοράς από την άλλη. Το γεγονός αυτό συνιστά στρέβλωση και άρνηση του 2

3 δηµόσιου χαρακτήρα του, και µάλιστα ανεξάρτητα από τις πηγές χρηµατοδότησης (Ντούσκος 1998, Μαυρουδέας 2004). Η χρηµατοδοτικά ανταποδοτική σύνδεση του πανεπιστηµίου µε τις ανάγκες της αγοράς, που υποκαθιστά κατά ένα µέρος την κρατική χρηµατοδότηση, θεωρείται ότι συνιστά κίνδυνο για τον δηµόσιο χαρακτήρα της ανώτατης εκπαίδευσης. Με αυτόν τον τρόπο συρρικνώνεται και περιθωριοποιείται η συµβολή του στην κοινωνία, την πολιτική, τον πολιτισµό, απεµπολείται και φαλκιδεύεται η ακαδηµαϊκή ελευθερία. Ταυτόχρονα, ο περιορισµός της διάρκειας, η επαγγελµατοποίηση των προπτυχιακών σπουδών και η αθρόα επιβολή διδάκτρων υπονοµεύουν το δηµοκρατικό δικαίωµα όλων στη γνώση. Η διεύρυνση και διόγκωση της τριτοβάθµιας εκπαίδευσης, συµπεριλαµβανοµένης και της «αναβάθµισης και ισοτίµησης» των ΤΕΙ, εντάσσεται στη δηµιουργία µιας ενιαίας αγοράς τριτοβάθµιας εκπαίδευσης. Η προτεραιότητα που δίνεται σε επαγγελµατικού και καταρτισιακού χαρακτήρα σπουδές δεν είναι, όπως υποστηρίζεται, εκδήλωση ενδιαφέροντος για την επαγγελµατική αποκατάσταση των νέων αλλά προσπάθεια µετασχηµατισµού του πανεπιστηµίου σε άρρηκτο υποσύστηµα της οικονοµίας. Η επίκληση στην «κοινωνία της γνώσης» συγκαλύπτει τη διχοτόµηση της γνώσης σε «χρηστική/αναλώσιµη» που παρέχεται στους πολλούς σε προπτυχιακό επίπεδο και «κεφαλαιουχική» που αποτελεί το πεδίο για λίγους σε κέντρα αριστείας και διδακτορικές σπουδές. Η αξιολόγηση από ποικιλώνυµους φορείς είναι ουσιαστικό «εργαλείο» σε αυτήν την κατεύθυνση (Φουντεδάκη- Σαραφιανός, 2000, Καυκαλάς 2000, Elaine El-Khawas, 2001, Κάτσικας-Σωτήρης 2003, Γράβαρης-Παπαδάκης 2005, Marginson-Wende, 2007). Η νεοφιλελεύθερη θεωρία υποστηρίζει τον περιορισµό της κρατικής παρέµβασης στα πανεπιστήµια η οποία ασκείται µε νοµοθετικές, συνταγµατικές και χρηµατοδοτικές ρυθµίσεις. Κάτι τέτοιο, όµως, φαίνεται να έρχεται σε αντίθεση µε την ακολουθούµενη πολιτική, όπως αυτή υλοποιείται µε βάση θεσµικές ρυθµίσεις, όπως ο Νόµος-Πλαίσιο, ή οι αποφάσεις και οδηγίες της Ε.Ε. Στο πλαίσιο αυτό θεσµοθετήθηκαν και υφίστανται λειτουργίες του Ελληνικού Πανεπιστηµίου που εν δυνάµει περιορίζουν τον δηµόσιο ρόλο του και διασπούν τον ενιαίο χαρακτήρα του ως Νοµικού Προσώπου ηµοσίου ικαίου. Τέτοιες λειτουργίες είναι οι Εταιρείες Αξιοποίησης της Περιουσίας, οι Επιτροπές Ερευνών, 3

4 και τα ΚΕΚ εντός των πανεπιστηµίων (Ίδρυµα Σάκη Καράγιωργα 1991, Κλάδης- Πανούσης 1998, Κάτσικας 2005, Ξανθόπουλος 2005, Πουλής 2006). 2.2 Ελληνικά πανεπιστήµια και Ευρωπαϊκή Ένωση Η εισδοχή της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Οικονοµική Κοινότητα (ΕΟΚ) αρχικά και µετά η πλήρης ενσωµάτωσή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) και στην Οικονοµική και Νοµισµατική Ένωση (ΟΝΕ) δηµιούργησαν νέες συνθήκες για το οικονοµικό, κοινωνικό και πολιτικό περιβάλλον της χώρας. Είναι γνωστό ότι σηµαντικές ποσοτικές και ποιοτικές µεταβολές σε κοινωνικό, οικονοµικό, πολιτικό και πολιτιστικό επίπεδο οφείλονται στην ένταξη της Ελλάδας στον διακρατικό σχηµατισµό της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι µεταβολές αυτές προωθήθηκαν µε όχηµα τις κοινοτικές χρηµατοδοτήσεις, ανεξάρτητα από το ποιοι και σε ποιο βαθµό ωφελήθηκαν ή ζηµιώθηκαν. Απόδειξη τούτων είναι ότι πλήθος αναδιαρθρώσεων στη λειτουργία της πανεπιστηµιακής εκπαίδευσης στη χώρα µας υλοποιήθηκαν αρχικά µε την εφαρµογή συγκεκριµένων κοινοτικών προγραµµάτων και ακολούθησε η νοµοθετική κατοχύρωση ή επιβλήθηκαν λόγω εναρµόνισης µε την κοινοτική νοµοθεσία. Χαρακτηριστικό παράδειγµα αποτελεί η λειτουργία των ειδικών λογαριασµών κονδυλίων έρευνας (ΕΛΚΕ ή Επιτροπών Ερευνών) η οποία προβλέφθηκε µε τον Νόµο Πλαίσιο 1268/1982, αλλά η ουσιαστική κατοχύρωση και ανάπτυξή τους ήλθε µε την υλοποίηση των κοινοτικών προγραµµάτων (Ίδρυµα Σάκη Καράγιωργα 2001, Σταµέλος Βασιλόπουλος 2004, Μαραβέγιας Τσινισιζέλης 2007, Arbo-Benneworth 2007). Η παρέµβαση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις αγορές εργασίας γίνεται και µε την ενσωµάτωση κοινοτικής νοµοθεσίας στις εθνικές και µε τις δράσεις των διαρθρωτικών ταµείων, ιδιαίτερα του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταµείου (ΕΚΤ). Οι βασικές θεσµικές ρυθµίσεις της Ε.Ε. είναι η Λευκή Βίβλος (1985), η Συµφωνία του Μάαστριχτ (1992) και η Συνθήκη της Λισσαβόνας (2000). Οι σύνοδοι των υπουργών παιδείας των κρατών µελών εξειδικεύουν και προωθούν την εκπαιδευτική πολιτική (Σύνοδος της Μπολόνιας) (Ηλιόπουλος-Παπαθεοδοσίου- Καζάζης 2000, Ξανθόπουλος 2001). Μέσω των παρεµβάσεων αυτών επιτυγχάνεται η επιθυµητή κατεύθυνση ως προς την ανώτατη και την τεχνικοεπαγγελµατική εκπαίδευση, αλλά και ως προς την αγορά εργασίας (Λευκό Βιβλίο 1994, Γετίµης-Γράβαρης 1993, Μαραβέγιας-Τσινισιζέλης 1999, Μούσης 2003). 4

5 Τα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης (Κ.Π.Σ.) συµπίπτουν, κατά τη χρονική περίοδο από το 1995 έως το 2008, το δεύτερο µε τη Συνθήκη του Μάαστριχτ και το τρίτο µε τη διεύρυνση και ολοκλήρωση της ευρωπαϊκής ενοποίησης µε τη Συνθήκη της Λισαβόνας. Στον εκπαιδευτικό χώρο αντίστοιχα συµπίπτουν, µε τις αποφάσεις των συνόδων της Μπολόνιας, της Πράγας, του Βερολίνου και του Λονδίνου (Γ ΚΠΣ 2001, Μαραβέγιας 2008). Τα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης θεωρούνται η µεγαλύτερη διαρθρωτικού χαρακτήρα παρέµβαση στην ελληνική κοινωνία και οικονοµία από συστάσεως νεοελληνικού κράτους και επί µία, περίπου, δεκαπενταετία ( ) επηρεάζουν την πανεπιστηµιακή εκπαίδευση στη χώρα µας και θα συνεχίσουν µέσω του Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου Αναφοράς (Ε.Σ.Π.Α.) Ως βασικότερες επιδιώξεις των κοινοτικών χρηµατοδοτήσεων µέσω των Κοινοτικών Πλαισίων Στήριξης (ΚΠΣ) προβλήθηκαν (Πλασκοβίτης στο Ανδρικοπούλου-Καυκαλάς 2000, Κόνσολας 1997, Παπαδασκαλόπουλος- Χριστοφάκης 2002): η αντιµετώπιση της ανεργίας µέσω της εκπαίδευσης και της κατάρτισης η στενότερη σύνδεση της εκπαίδευσης µε την αγορά η µείωση των περιφερειακών ανισοτήτων Κατά την πορεία υλοποίησης των εν λόγω προγραµµάτων εκφράστηκαν και αντιρρήσεις και κριτικές απόψεις, οι οποίες έχουν να κάνουν: µε την καθιέρωση της αντίληψης περί «ανταγωνιστικότητας» στην πανεπιστηµιακή εκπαίδευση, αντί της διεπιστηµονικής συνεργασίας µεταξύ των ΑΕΙ µε την επιβολή του αγγλοσαξονικού µοντέλου στην ελληνική ανώτατη εκπαίδευση µε την αποκλειστική σύνδεση της εκπαίδευσης µε την αγορά µε τη θεώρηση των ΚΠΣ ως µοναδικών προγραµµάτων ανάπτυξης της χώρας µε την µη ορθολογική ανάπτυξη της ανώτατης εκπαίδευσης, ιδίως στην περιφέρεια Βασικός µοχλός για την επίτευξη των στόχων που θέτει η Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) και το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων (ΥΠΕΠΘ) στον χώρο της εκπαίδευσης είναι το υποπρόγραµµα, στα πλαίσια των Β και Γ 5

6 Κοινοτικών Πλαισίων Στήριξης που ονοµάζεται Επιχειρησιακό Πρόγραµµα της Εκπαίδευσης για την Αρχική Επαγγελµατική Κατάρτιση (Ε.Π.Ε.Α.Ε.Κ.) καθώς επίσης οι λοιπές κοινοτικές δράσεις (URBAN, INTERREG) και τα επιχειρησιακά προγράµµατα (ΠΕΠ, ΕΠΑΝ, ΕΠ Κοινωνία της Πληροφορίας) ( Περιφερειακά πανεπιστήµια. Το πανεπιστήµιο Αιγαίου Όπως ήδη αναφέρθηκε, µια από τις βασικότερες επιδιώξεις των κοινοτικών χρηµατοδοτήσεων θεωρήθηκε η µείωση των περιφερειακών ανισοτήτων µέσω της περιφερειακής ανάπτυξης. Στο πλαίσιο αυτό ιδρύθηκαν περιφερειακά πανεπιστήµια. Στη σχετική βιβλιογραφία (Βonner 1968, Hendry 1971, Brownrigg 1973, Love-McNicoll 1988, Polznin-Lenihan-Haefele 1988, Russel Rogers 2001, Γιαννόπουλος 2003, Gunasekara 2006, Arbo-Benneworth, 2007) αναφέρονται οι ωφέλειες από την ίδρυση ενός πανεπιστηµίου σε µια περιοχή, όπως και η συµβολή του και ο εν γένει θετικός ρόλος του στην αναπτυξιακή της πορεία. Αυτά τα θετικά αποτελέσµατα µπορεί να είναι άµεσα, και ως ένα βαθµό να σχετίζονται µε την οικονοµική λειτουργία του ίδιου του πανεπιστηµίου, να είναι έµµεσα και να σχετίζονται µε την οικονοµική δραστηριότητα στην περιοχή, ή µε αλλαγές στη νοοτροπία και στη συµπεριφορά των ανθρώπων. εν είναι, όµως, βέβαιο ότι τα θετικά αυτά αποτελέσµατα οδηγούν πάντοτε και κατά τρόπο αυτόµατο στην ανάπτυξη της περιοχής εγκατάστασης του πανεπιστηµίου. Η ανάπτυξη µιας περιοχής εξαρτάται πρώτον από τη συνολική ανάπτυξη της χώρας (οικονοµική, κοινωνική, πολιτική) και δεύτερον από τα χαρακτηριστικά και τον δυναµισµό της ίδιας της περιοχής. Μόνο αν οι εθνικές και τοπικές συνθήκες το επιτρέπουν, µπορεί ένα περιφερειακό πανεπιστήµιο να συµβάλει στην τοπική ανάπτυξη (Φατούρος 1975, Λαµπριανίδης 1993, Γέµτος 1991). Παράδειγµα µελέτης αποτέλεσε το Πανεπιστήµιο Αιγαίου στη Χίο (Γιαννόπουλος, 2003). Το Πανεπιστήµιο Αιγαίου στη Χίο συνιστά σήµερα µια πραγµατικότητα µε πολλές και ποικίλες επιδράσεις, τόσο άµεσες όσο και έµµεσες, γεγονός που δεικνύουν τα στοιχεία, ποιοτικά και ποσοτικά. Η οικονοµική συνεισφορά του Πανεπιστηµίου στην τοπική οικονοµία κατά τα έτη 1985 έως 2001, είναι της τάξεως του 0,78% κατά µέσο όρο περίπου και κατά τα έτη 2000 και 2001 της τάξεως του 1% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (Α.Ε.Π.) της 6

7 Χίου. Κύριος παράγοντας αυτής της συνεισφοράς, είναι οι φοιτητές και τα άλλα µέλη της πανεπιστηµιακής κοινότητας όπως επίσης και οι πάσης φύσεως προµήθειες και έργα που εκτελεί το Πανεπιστήµιο, όπως εµφανίζονται στον πίνακα 2.1. Αν συνυπολογισθούν επιπρόσθετα και άλλα έµµεσα οικονοµικά αποτελέσµατα, το παραπάνω ποσοστό παρουσιάζεται αυξηµένο, ίσως της τάξης του 1,5% - 2%. ΕΤΟΣ ΣΥΝΟΛΟ ΜΕΛΩΝ ΠΑΝ/ΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΧΙΟΥ Α.Ε.Π. ΧΙΟΥ 1 (σε ευρώ) ΠΙΝΑΚΑΣ 2.1 ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ ΑΠΑΝΩΝ Υ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΤΗ ΧΙΟ (σε ευρώ) ΑΠΑΝΕΣ ΑΝΑ ΑΤΟΜΟ (σε ευρώ) ΠΟΣΟΣΤΟ ΕΠΙ ΤΟΥ ΑΕΠ ΧΙΟΥ ,33% ,87% ,61% ,66% ,75% ,73% ,68% ,65% ,64% ,95% ,10% Πηγή: Οικονοµική Υπηρεσία Πανεπιστηµίου Αιγαίου. Επεξεργασία του συγγραφέα Το µέσο ποσό, δηλαδή, που ανά άτοµο εισρέει στην τοπική οικονοµία της Χίου την περίοδο σαν άµεση συνεισφορά, είναι κατά µέσο όρο περίπου ευρώ, και παρουσιάζεται σταθερό µετά το 1997 που το Πανεπιστήµιο Αιγαίου στη Χίο αναπτύσσεται τόσο σε προπτυχιακό όσο και σε µεταπτυχιακό επίπεδο και ερευνητικά προγράµµατα. Παρόλο που δεν ερευνήθηκαν, είναι βέβαιο ότι θα υπάρχουν και άλλες έµµεσες οικονοµικές, θετικές και αρνητικές, συνέπειες από την παρουσία και λειτουργία του Πανεπιστηµίου στην περιοχή, όπως για παράδειγµα στις µεταφορές, στις επικοινωνίες αλλά και στην αύξηση του κόστους ζωής σε καταναλωτικά αγαθά και κατοικία. Επίσης, επιδράσεις και σε άλλους τοµείς, όπως είναι η διασκέδαση, η ψυχαγωγία, η επαγγελµατική απασχόληση φοιτητών και πτυχιούχων και η εφαρµογή αποτελεσµάτων ερευνητικών προγραµµάτων σε επιχειρήσεις. 1 Στατιστική Υπηρεσία και περιοδικό Επιλογή. 7

8 Ιδιαίτερα όσον αφορά τα ερευνητικά προγράµµατα, παρότι διαπιστώνεται συνάφεια µε την τοπική οικονοµία και κοινωνία της Χίου, απαιτείται έρευνα σε βάθος χρόνου για να διαπιστωθεί το εύρος εφαρµογής των αποτελεσµάτων τους. εν είναι ασήµαντος, επίσης, ο επηρεασµός της τοπικής κοινωνίας στο επίπεδο των διαπροσωπικών σχέσεων και αντιλήψεων. Ο βαθµός προτίµησης των µαθητών της Γ Λυκείου σε πανεπιστηµιακά τµήµατα της Χίου µεταφράζεται σε εισόδηµα που σε περίπτωση «φοιτητικής µετανάστευσης» θα διέρρεε από την τοπική οικονοµία. Η ενδυνάµωση εκ µέρους του Πανεπιστηµίου Αιγαίου στη Χίο της τοπικής οικονοµίας, δεν µπορεί να θεωρηθεί ως κύρια ή µοναδική συµβολή στην ανάπτυξη της περιοχής, χωρίς βεβαίως, να υποτιµάται η συµβολή του στην αύξηση του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος της Χίου. Εν τέλει, η ανάπτυξη του Πανεπιστηµίου Αιγαίου «στην περιοχή», είναι αναµφισβήτητη και σήµερα βρίσκεται σε µια συγκυρία περαιτέρω διεύρυνσής του. Όµως, κάτι τέτοιο δεν µπορεί να νοηθεί ανάπτυξη «της περιοχής», αφενός λόγω των γενικότερων αναπτυξιακών διαρθρωτικών προβληµάτων της τοπικής οικονοµίας και αφετέρου γιατί ένα περιφερειακό πανεπιστήµιο δεν είναι µόνο ή κυρίως πόλος οικονοµικής ανάπτυξης αλλά εντάσσεται στη γενικότερη πορεία προς την πρόοδο µιας χώρας. 3. ΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΤΗ ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΩΤΑΤΗΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΜΕΣΩ ΤΩΝ Β ΚΑΙ Γ ΚΟΙΝΟΤΙΚΩΝ ΠΛΑΙΣΙΩΝ ΣΤΗΡΙΞΗΣ (ΚΠΣ) Τα στοιχεία προέρχονται από την Ειδική Υπηρεσία Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης (ΕΥΚΠΣ) του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων (ΥΠΕΠΘ) και την Ειδική Υπηρεσία Ολοκληρωµένου Πληροφοριακού Συστήµατος (ΕΥΟΠΣ) του Υπουργείου Οικονοµίας και Οικονοµικών. 3.1 Η χρηµατοδότηση µέσω των Β και Γ ΚΠΣ Τα έργα που υλοποίησαν τα πανεπιστήµια ανήκουν: Στο 1 ο Επιχειρησιακό Πρόγραµµα της Εκπαίδευσης για την Αρχική Επαγγελµατική Κατάρτιση (Ε.Π.Ε.Α.Ε.Κ.) και σε άλλα έργα του Β ΚΠΣ. Αυτά χωρίζονται σε δύο κατηγορίες, στα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα (ΠΕΠ) και σε άλλα, όπως INTERREG II και το πρόγραµµα για τη Βιοµηχανία. Βασικό στοιχείο τους ήταν ότι χρηµατοδότησαν κυρίως εξοπλισµό και υποδοµές. 8

9 Στο 2 ο Επιχειρησιακό Πρόγραµµα της Εκπαίδευσης για την Αρχική Επαγγελµατική Κατάρτιση (Ε.Π.Ε.Α.Ε.Κ.) και σε άλλα έργα του Γ ΚΠΣ. Τα έργα αυτά χωρίζονται σε δύο κατηγορίες, στα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα (ΠΕΠ) και σε άλλα, όπως INTERREG IIΙ Α, URBAN καθώς και επιχειρησιακά προγράµµατα, όπως εκείνα για την Ανταγωνιστικότητα, την Υγεία Πρόνοια και την Κοινωνία της Πληροφορίας. Βασικό στοιχείο τους ήταν ότι χρηµατοδότησαν κυρίως εξοπλισµό και υποδοµές. Στον πίνακα 3.1 εµφανίζονται οι φορείς που υλοποίησαν το µεγαλύτερο µέρος της συνολικής χρηµατοδότησης για την πανεπιστηµιακή εκπαίδευση. ΠΙΝΑΚΑΣ 3.1 (σε ευρώ) ΑΕΙ Β ΚΠΣ Γ ΚΠΣ ΕΚΠΑ ,28% ,70% ΑΠΘ ,58% ,01% ΕΜΠ ,72% ,74% ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ,77% ,37% ΠΑΤΡΑΣ ,18% ,82% ΑΙΓΑΙΟΥ ,92% ,92% ΚΕΝΤΡΙΚΑ ΑΕΙ ,86% ,96% ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΑ ΑΕΙ ,70% ,50% ΣΥΝΟΛΟ ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΗΣΗΣ ,00% ,00% Πηγή: ΕΥΚΠΣ του ΥΠΕΠΘ και ΟΠΣ του ΥΠ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ. Επεξεργασία του συγγραφέα Η ανάλυση των στοιχείων των πινάκων ακολουθεί Στον πίνακα 3.2 εµφανίζεται η χωρική κατανοµή της χρηµατοδότησης. ΠΙΝΑΚΑΣ 3.2 (σε ευρώ) ΝΟΜΟΙ Β ΚΠΣ Γ ΚΠΣ ΑΤΤΙΚΗΣ ,86% ,39% ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ,61% ,27% ΑΧΑΪΑΣ ,22% ,79% ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ,66% ,37% ΛΕΣΒΟΥ ,73% ,92% ΛΟΙΠΟΙ ΝΟΜΟΙ ,91% ,2%6 ΣΥΝΟΛΟ ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΗΣΗΣ ,00% ,00% Πηγή: ΕΥΚΠΣ του ΥΠΕΠΘ και ΟΠΣ του ΥΠ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ. Επεξεργασία του συγγραφέα Η ανάλυση των στοιχείων των πινάκων ακολουθεί 9

10 Στον πίνακα 3.3 εµφανίζεται η κατανοµή της χρηµατοδότησης ανά επιστηµονικό πεδίο. ΠΙΝΑΚΑΣ 3.3 (σε ευρώ) ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΠΕ ΙΑ Β ΚΠΣ Γ ΚΠΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ,90% ,11% ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ - ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ,94% ,79% ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ - ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ,46% ,45% ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΥΓΕΙΑΣ ,29% ,83% ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ,26% ,24% ΦΥΣΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ,19% ,20% ΛΟΙΠΕΣ ΘΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ,80% ,46% ΛΟΙΠΕΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ,16% ,93% ΣΥΝΟΛΟ ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΗΣΗΣ ,00% ,00% Πηγή: ΕΥΚΠΣ του ΥΠΕΠΘ και ΟΠΣ του ΥΠ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ. Επεξεργασία του συγγραφέα Η ανάλυση των στοιχείων των πινάκων ακολουθεί Ειδικότερα, όσον αφορά τρεις συγκεκριµένες κατηγορίες έργων η χρηµατοδότησή τους φαίνεται στους πίνακες 3.4, 3.5 και 3.6. Νέα τµήµατα-διεύρυνση Μέσω του Β ΚΠΣ χρηµατοδοτήθηκαν µε 2,94% επί του συνόλου. ηµιουργήθηκαν 46 νέα πανεπιστηµιακά τµήµατα. Από αυτά, 7 στην Αττική, 5 στη Θεσσαλονίκη, 25 σε λοιπές περιφέρειες και 9 στο Αιγαίο. Μέσω του Γ ΚΠΣ χρηµατοδοτήθηκαν µε 15,01% επί του συνόλου. Χρηµατοδοτήθηκαν είτε νέα τµήµατα είτε τµήµατα που λειτούργησαν και χρηµατοδοτήθηκαν για πρώτη φορά στα πλαίσια του 1 ου ΕΠΕΑΕΚ. ΠΙΝΑΚΑΣ 3.4 (σε ευρώ) ΑΕΙ Β ΚΠΣ Γ ΚΠΣ ΑΙΓΑΙΟΥ ,01% ,62% ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ,96% ,52% ΠΘ ,69% ,02% ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ,65% ,97% ΑΠΘ ,13% ,19% ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑ ,56% ,68% ΣΥΝΟΛΟ ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΗΣΗΣ ,00% ,00% Πηγή: ΕΥΚΠΣ του ΥΠΕΠΘ και ΟΠΣ του ΥΠ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ. Επεξεργασία του συγγραφέα Η ανάλυση των στοιχείων των πινάκων ακολουθεί Μεταπτυχιακά Μέσω του Β ΚΠΣ χρηµατοδοτήθηκαν µε 16,64% επί του συνόλου. ηµιουργήθηκαν 258 µεταπτυχιακά προγράµµατα, στη συντριπτική τους πλειοψηφία επιπέδου master. Μέσω του Γ ΚΠΣ χρηµατοδοτήθηκαν µε 8,19% επί του συνόλου. 10

11 ΠΙΝΑΚΑΣ 3.5 (σε ευρώ) ΑΕΙ Β ΚΠΣ Γ ΚΠΣ ΕΚΠΑ ,42% ,74% ΑΠΘ ,59% ,12% ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ,96% ,57% ΚΡΗΤΗΣ ,04% ,96% ΑΙΓΑΙΟΥ ,75% ,71% ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑ ,23% ,90% ΣΥΝΟΛΟ ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΗΣΗΣ ,00% ,0%0 Πηγή: ΕΥΚΠΣ του ΥΠΕΠΘ και ΟΠΣ του ΥΠ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ. Επεξεργασία του συγγραφέα Η ανάλυση των στοιχείων των πινάκων ακολουθεί. Έρευνα Μέσω του Β ΚΠΣ η χρηµατοδότηση για έρευνα ήταν 1,65% επί του συνόλου. Χρηµατοδοτήθηκαν 47 ερευνητικά προγράµµατα. Μέσω του Γ ΚΠΣ η χρηµατοδότηση για έρευνα ήταν 11,44% επί του συνόλου. ΠΙΝΑΚΑΣ 3.6 (σε ευρώ) ΑΕΙ Β ΚΠΣ Γ ΚΠΣ ΕΚΠΑ ,97% ,26% ΑΠΘ ,27% ,83% ΕΜΠ ,53% ,84% ΠΑΤΡΑΣ ,87% ,75% ΑΙΓΑΙΟΥ ,47% ,97% ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑ ,89% ,34% ΣΥΝΟΛΟ ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΗΣΗΣ ,00% ,00% Πηγή: ΕΥΚΠΣ του ΥΠΕΠΘ και ΟΠΣ του ΥΠ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ. Επεξεργασία του συγγραφέα Η ανάλυση των στοιχείων των πινάκων ακολουθεί 4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Όπως µνηµονεύεται και στην προηγηθείσα θεωρητική επισκόπηση, το βασικό υπόβαθρο για την ανάλυση, εξέταση και ερµηνεία των φαινοµένων στο κοινωνικό, οικονοµικό και εκπαιδευτικό γίγνεσθαι αποτελεί τα τελευταία χρόνια η θεωρία περί ανθρωπίνου κεφαλαίου. Από τη µελέτη αποφάσεων Οργανισµών, όπως ο Οργανισµός Οικονοµικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) και η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), µπορούµε να διαπιστώσουµε πως σε αυτές περιγράφεται και αναλύεται η αναγκαιότητα να επιτευχθεί και επιταχυνθεί η ανάπτυξη µέσω των επενδύσεων σε ανθρώπινους πόρους. Επιπρόσθετα υποστηρίζεται, µε συγκεκριµένες αποφάσεις και µέτρα, η διαδικασία της ταχύτερης αναδιάρθρωσης και προσαρµογής της εκπαίδευσης, ιδιαίτερα της ανώτατης, προς τις ολοένα ταχύτερες αλλαγές στον σηµερινό κόσµο. 11

12 Από την εξέταση των στοιχείων που παρατίθενται αναλυτικά στην προηγούµενη ενότητα µπορούµε να οδηγηθούµε στα εξής συµπεράσµατα: Οι φορείς που υλοποίησαν το µεγαλύτερο µέρος της συνολικής χρηµατοδότησης ήταν το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών (ΕΚΠΑ), το Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ), και το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (ΕΜΠ). ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΑ ΑΕΙ 28% ΙΑΓΡΑΜΜΑ Β ΚΠΣ Γ ΚΠΣ ΕΚΠΑ 18% ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΑ ΑΕΙ 27% ΕΚΠΑ 16% ΑΠΘ 13% ΑΠΘ 15% ΚΕΝΤΡΙΚΑ ΑΕΙ 10% ΑΙΓΑΙΟΥ 5% ΠΑΤΡΑΣ 6% ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ 8% ΕΜΠ 10% ΚΕΝΤΡΙΚΑ ΑΕΙ 10% ΑΙΓΑΙΟΥ 7% ΠΑΤΡΑΣ 7% ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ 6% ΕΜΠ 14% ιαπιστώνεται, δηλαδή, τάση σχετικής ενίσχυσης της χρηµατοδότησης ορισµένων περιφερειακών πανεπιστηµίων (Πανεπιστήµιο Ιωαννίνων, Πανεπιστήµιο Πάτρας, Πανεπιστήµιο Αιγαίου) και του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ). 2 Ως κεντρικά νοούνται τα πανεπιστήµια που έχουν την έδρα τους στους νοµούς Αττικής και Θεσσαλονίκης. 12

13 Η κατανοµή της συνολικής χρηµατοδότησης κατευθύνθηκε κατά 52% σε κεντρικά πανεπιστήµια και κατά 48% σε περιφερειακά. ΙΑΓΡΑΜΜΑ 4.2 Β ΚΠΣ Γ ΚΠΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΑ ΑΕΙ 48% ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑKΑ ΑΕΙ 48% ΚΕΝΤΡΙΚΑ ΑΕΙ 52% ΚΕΝΤΡΙΚΑ ΑΕΙ 52% Όσον αφορά τη χωρική κατανοµή, στο νοµό Αττικής κατευθύνθηκε το µεγαλύτερο µέρος της χρηµατοδότησης και µαζί µε τους νοµούς Θεσσαλονίκης και Αχαΐας προσεγγίζει περίπου τα 2/3 της συνολικής εκταµίευσης. ΙΑΓΡΑΜΜΑ 4.3 Β ΚΠΣ Γ ΚΠΣ ΛΟΙΠΟΙ ΝΟΜΟΙ 24% ΛΟΙΠΟΙ ΝΟΜΟΙ 22% ΑΤΤΙΚΗΣ 37% ΑΤΤΙΚΗΣ 40% ΛΕΣΒΟΥ 4% ΛΕΣΒΟΥ 7% ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ 8% ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ 6% ΑΧΑΪΑΣ 11% ΘΕΣΣΑΛ/ΚΗΣ 16% ΑΧΑΪΑΣ 10% ΘΕΣΣΑΛ/ΚΗΣ 15% 13

14 περιφέρειας. Στο πεδίο αυτό διαπιστώνεται τάση ενίσχυσης του κέντρου έναντι της Από πλευράς επιστηµονικού πεδίου, οι θετικές επιστήµες έχουν το µεγαλύτερο µερίδιο απορρόφησης σε ποσοστό 65%. ΛΟΙΠΕΣ ΘΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ 10% ΦΥΣΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ 5% ΛΟΙΠΕΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΕ Σ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ 12% ΙΑΓΡΑΜΜΑ 4.4 Β ΚΠΣ Γ ΚΠΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ 25% ΛΟΙΠΕΣ ΘΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ 16% ΛΟΙΠΕΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΕ Σ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ 13% ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ 19% ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ - ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ 10% ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΙΟΙΚΗΣΗΣ 6% ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΥΓΕΙΑΣ 7% ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ - ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ 12% ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ - ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ 23% ΦΥΣΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ 5% ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΙΟΙΚΗΣΗΣ 5% ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΥΓΕΙΑΣ 2% ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ - ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ 30% ιαπιστώνεται τάση σηµαντικής ενίσχυσης στα επιστηµονικά πεδία της τεχνολογίας και των επιστηµών µηχανικών, και γενικά στα πεδία των θετικών επιστηµών, και τάση µείωσης στα πεδία των επιστηµών εκπαίδευσης. 14

15 Ειδικότερα, αναφορικά µε τις τρεις παρακάτω κατηγορίες έργων διαπιστώνουµε τα εξής: Νέα Τµήµατα - διεύρυνση Τη µεγαλύτερη συµµετοχή στη χρηµατοδότηση για ίδρυση νέων τµηµάτων είχαν το Πανεπιστήµιο Αιγαίου, το ηµοκρίτειο Πανεπιστήµιο Θράκης ( ΠΘ), το Πανεπιστήµιο Ιωαννίνων, το Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας και το Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ). ΙΑΓΡΑΜΜΑ 4.5 Β ΚΠΣ Γ ΚΠΣ ΠΑΝ/ΜΙΑ 26% ΑΙΓΑΙΟΥ 20% ΑΙΓΑΙΟΥ 18% ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑ 36% ΑΠΘ 7% ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ 14% ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ 13% ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ 18% ΠΘ 15% ΑΠΘ 8% ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ 11% ΠΘ 14% ιαπιστώνεται τάση σηµαντικής ενίσχυσης της χρηµατοδότησης των περιφερειακών πανεπιστηµίων συνολικά. 15

16 Μεταπτυχιακά Τη µεγαλύτερη συµµετοχή στη χρηµατοδότηση για ανάπτυξη µεταπτυχιακών προγραµµάτων (master) είχαν το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών (ΕΚΠΑ), το Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ), το Πανεπιστήµιο Κρήτης και το Πανεπιστήµιο Ιωαννίνων. Το Πανεπιστήµιο Αιγαίου είχε συµµετοχή περίπου 5%. ΙΑΓΡΑΜΜΑ 4.6 Β ΚΠΣ Γ ΚΠΣ ΕΚΠΑ 23% ΕΚΠΑ 24% ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑ 42% ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙ Α 35% ΑΠΘ 15% ΑΠΘ 12% ΑΙΓΑΙΟΥ 4% ΚΡΗΤΗΣ 12% ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ 4% ΑΙΓΑΙΟΥ 6% ΚΡΗΤΗΣ 12% ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ 11% 16

17 Έρευνα Τη µεγαλύτερη συµµετοχή στη χρηµατοδότηση για ανάπτυξη ερευνητικών προγραµµάτων είχαν το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών (ΕΚΠΑ), το Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ), το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (ΕΜΠ), και το Πανεπιστήµιο Πάτρας. Το Πανεπιστήµιο Αιγαίου είχε συµµετοχή περίπου 4%. ΙΑΓΡΑΜΜΑ 4.7 Β ΚΠΣ Γ ΚΠΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑ 28% ΕΚΠΑ 16% ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙ Α 36% ΕΚΠΑ 22% ΑΠΘ 21% ΑΙΓΑΙΟΥ 9% ΠΑΤΡΑΣ 6% ΕΜΠ 20% ΑΙΓΑΙΟΥ 3% ΠΑΤΡΑΣ 10% ΕΜΠ 11% ΑΠΘ 18% Σε γενικές γραµµές, από την εξέταση των στοιχείων, µπορούµε να αντιληφθούµε πως: α) η χρηµατοδότηση από τα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης Β και Γ των µεγαλύτερων κεντρικών πανεπιστηµίων ήταν υψηλότερη σε σύγκριση µε τα περιφερειακά, β) οι θετικές επιστήµες συγκέντρωσαν µεγαλύτερη χρηµατοδότηση σε σχέση µε τα ανθρωπιστικά γνωστικά πεδία. Γνωστικά πεδία όπως µαθηµατικάπληροφορική, επιστήµες µηχανικών και επιστήµες οικονοµίας χρηµατοδοτήθηκαν σε ποσοστό 45%. Από τις ανθρωπιστικές σπουδές οι επιστήµες εκπαίδευσης χρηµατοδοτήθηκαν σε ποσοστό περίπου 20%. γ) υπήρξε µεγάλη αριθµητική αύξηση των µεταπτυχιακών προγραµµάτων (master), 17

18 δ) η χρηµατοδότηση για έρευνα όπως και η χρηµατοδότηση για τη διεύρυνση της πανεπιστηµιακής εκπαίδευσης µε νέα τµήµατα κυµάνθηκε σε χαµηλά επίπεδα Συνοψίζοντας, µπορούµε να υποστηρίξουµε πως οι κοινοτικές χρηµατοδοτήσεις, όσες αφορούν την πανεπιστηµιακή εκπαίδευση στην Ελλάδα, επιτάχυναν, διευκόλυναν και ολοκλήρωσαν την επίτευξη των βασικών πολιτικών επιλογών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και κατ επέκταση της ελληνικής πολιτείας. Αυτές οι επιλογές έχουν προδιαγραφεί τόσο σε επίπεδο θεωρίας όσο και σε βασικά ντοκουµέντα και αποφάσεις (Συνθήκη του Μάαστριχτ, Πολιτική της Λισαβόνας, Συµφωνία της Μπολόνιας). Το αποτέλεσµα της υλοποίησης αυτών των επιλογών µπορεί να περιγραφεί ως εξής: Στην Ευρώπη, µε τις δεδοµένες κοινωνικές και οικονοµικές συνθήκες και δοµές έπρεπε να υπάρξουν αναδιαρθρώσεις στα πανεπιστήµια µε σκοπό την εξυπηρέτηση και πιο αποτελεσµατική σύνδεσή τους µε την οικονοµία της αγοράς αλλά και την αξιοποίησή τους για τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη. Οι κοινοτικές χρηµατοδοτήσεις από το Β και Γ ΚΠΣ είναι κύρια εργαλεία υλοποίησης αυτής της πολιτικής, µε την ανάπτυξη συγκεκριµένων τοµέων των ελληνικών πανεπιστηµίων, (µεταπτυχιακά ειδίκευσης, ίδρυση και µεγέθυνση περιφερειακών ΑΕΙ, δηµιουργία νέων τµηµάτων, αναµόρφωση προγραµµάτων σπουδών σε συγκεκριµένα γνωστικά πεδία, κυρίως πληροφορικής και επιστήµης µηχανικών) και µε την ίδια φιλοσοφία αναµένεται να ολοκληρωθούν οι µεταρρυθµίσεις και αναδιαρθρώσεις και µε τις χρηµατοδοτήσεις από το Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς (ΕΣΠΑ) Οι υποστηρικτές αυτής της πολιτικής διατείνονται ότι η λειτουργία των ελληνικών ΑΕΙ είναι επιτυχηµένη και η πορεία τους ανοδική, τόσο σε κεντρικό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο. Οι έχοντες αντίθετη άποψη υποστηρίζουν ότι η άκριτη σύνδεση των ελληνικών πανεπιστηµίων µε την οικονοµία της αγοράς, ο µονοµερής προσανατολισµός σε τεχνικά γνωστικά αντικείµενα και τµήµατα (πληροφορικής και επιστήµης µηχανικών) και η διάσπαση του ενιαίου χαρακτήρα της πανεπιστηµιακής εκπαίδευσης (διαχωρισµός σε προπτυχιακές και µεταπτυχιακές σπουδές master) συνιστούν στρέβλωση του ρόλου και του χαρακτήρα των ελληνικών πανεπιστηµίων και οδηγούν σε παραγκωνισµό επιστηµονικών πεδίων, κυρίως των ανθρωπιστικών σπουδών. 18

19 Η γενικότερη αξιολόγηση της πορείας των ελληνικών πανεπιστηµίων, στο πλαίσιο της πολιτικής που ακολουθείται την τελευταία δεκαπενταετία, είναι ένα θέµα το οποίο απαιτεί περαιτέρω εµπεριστατωµένες έρευνες αλλά χρειάζεται να ληφθούν υπόψη οι ήδη επισηµανθείσες σοβαρές διαπιστώσεις και επιφυλάξεις. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Arbo Peter Benneworth Paul, Understanding the Regional Conribution of Higher Education Institutions, OECD Education Working Papers No 9, 8/ Ανδρικοπούλου Ελ. και Καυκαλάς Γρ. (επιµέλεια), Ο Νέος Ευρωπαϊκός Χώρος Η διεύρυνση και η γεωγραφία της Ευρωπαϊκής ανάπτυξης, εκδ. Θεµέλιο, Αθήνα Αργύρης Θ., Θεωρίες υπανάπτυξης, εκδ. Αφοι Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη Baran Paul, Η πολιτική οικονοµία της ανάπτυξης, εκδ. Κάλβος, Αθήνα Belfield R. Clive Levin M. Henry, The economics of higher education, εκδ. Edward Elgar, Becker G. S., Human Capital, εκδ. Columbia University Press, Blaug Mark, The economic value of education, εκδ. Edward Elgar, Bonner E., The economic impact of a university on its local community, Journal of American Institute of Planners, 34, 1968, p Borjas J. George, Τα οικονοµικά της εργασίας, εκδ. Κριτική, Αθήνα Brownrigg M., The economic impact of a new University, vol. XX (2) June 1973., p Γ ΚΠΣ, έκδ. ΥΠΕΠΘ, Αθήνα Μάϊος Γέµτος Π., Πανεπιστήµια και περιφερειακή ανάπτυξη, περιοδ. Οικονοµικός Ταχυδρόµος, 25 Ιουλίου Γετίµης Π. και Γράβαρης. (επιµέλεια), Κοινωνικό κράτος και κοινωνική πολιτική, εκδ. Θεµέλιο, Αθήνα Γιαννόπουλος Παν., Περιφερειακά Πανεπιστήµια στην Ελλάδα και τοπική ανάπτυξη Η περίπτωση του Πανεπιστηµίου Αιγαίου στη Χίο, περιοδ. Πανεπιστήµιο, τ. 7/2003, σελ Γράβαρης ιον. Παπαδάκης Νικ. (επιµέλεια), Εκπαίδευση και εκπαιδευτική πολιτική Μεταξύ κράτους και αγοράς, εκδ. Σαββάλας, Αθήνα Elaine El-Khawas, Today's universities: responsive, resilient, or rigid?, Higher Education Policy, vol. 14, Issue 3, September 2001, σελ

20 17. Gunasekara Chrys, Universities and associative regional governance: Australian evidence in non-core metropolitan regions, Regional Studies, vol. 40.7, October 2006, σελ Ηλιόπουλος Γ. - Παπαθεοδοσίου Θ. - Καζάζης Ι., Ειδικά Θέµατα-Οι διακηρύξεις Σορβόννης και Μπολόνιας, εκδ. ΥΠΕΠΘ, Αθήνα Hendry D., Survey of student income and expenditure at Aberdeen University and , Scottish Journal of Political Economy, vol. XIII (3) November 1971, p Ίδρυµα Σάκη Καράγιωργα, Το Πανεπιστήµιο στην Ελλάδα σήµερα, 2 ο Συνέδριο, 28/11 1/12/1990, Αθήνα Ίδρυµα Σάκη Καράγιωργα, Ιδεολογικά ρεύµατα και τάσεις της διανόησης στη σηµερινή Ελλάδα, 8 ο Συνέδριο, Μαρτίου Ιστότοποι: Κανελλόπουλος Α. Π., Η οικονοµική της αναπτύξεως τ. 1 κ 2, εκδ. Εξάντας, Αθήνα Καράγιωργας. Π., ηµόσια Οικονοµική τ.1 κ 2, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα Κάτσικας Χρ.-Σωτήρης Παν., Η αναδιάρθρωση του ελληνικού πανεπιστηµίου - Από την Μπολόνια στην Πράγα και στο Βερολίνο, εκδ. Σαβάλλας, Αθήνα Κάτσικας Χρ., Ευρωπαϊκός χώρος ανώτατης εκπαίδευσης και καπιταλιστική αναδιάρθρωση η µετάλλαξη του πανεπιστηµίου, εκδ. Gutenberg, Αθήνα Καυκαλάς Γ., Πανεπιστήµιο και Ανάπτυξη: ιλήµµατα και Προτεραιότητες, περιοδ. Πανεπιστήµιο, τ. 2/2000, σελ Κλάδη. - Πανούση Γ., Ο Νόµος Πλαίσιο, έκτη έκδοση, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα Κόνσολας Ν., Σύγχρονη περιφερειακή οικονοµική πολιτική, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα Love J. McNicoll I., The Regional Economic Impact of Overseas Students in the UK: A case Study of Three Scottish Universities, Regional Studies vol , p