ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ. Πλάτων, Τίμαιος 25a-d (διασκευή)

Transcript

1 Ε Ν Ο Τ Η Τ Α 12 Α θ ήνα κ α ι Ατλαντίδα Στο διάλογό του Τίμαιος ο Πλάτων ( π.χ.) περιλαμβάνει μια ιστορία που υποτίθεται ότι τη διηγήθηκαν στο Σόλωνα κατά την επίσκεψή του στην Αίγυπτο (590 π.χ.) Αιγύπτιοι ιερείς. Στην ιερή πόλη Σάιν, στο δέλτα του Νείλου, υπήρχε ναός της Νηίθ, της θεάς που θεωρούνταν ιδρύτρια της πόλης και συσχετιζόταν, κατά την αφήγηση, με τη θεά Αθηνά. Εκεί ο Σόλων πληροφορήθηκε για μια μεγάλη δύναμη, την Ατλαντίδα, η οποία σε πολύ προγενέστερους χρόνους είχε συγκρουστεί με όλες τις δυνάμεις, καθώς και με το στρατό της Αθήνας.

2 4 Ἐν δέ δή τῇ Ἀτλαντίδι νήσῳ μεγάλη συνέστη καί θαυμαστή δύναμις βασιλέων, κρατοῦσα μέν ἁπάσης τῆς νήσου, πολλῶν δέ ἄλλων νήσων καί μερῶν τῆς ἠπείρου. Αὕτη δή πᾶσα συναθροισθεῖσα εἰς ἕν ἡ δύναμις τόν τε παρ ὑμῖν καί τόν παρ ἡμῖν καί τόν ἐντός τοῦ στόματος πάντα τόπον μιᾷ ποτέ ἐπεχείρησεν ὁρμῇ δουλοῦσθαι. Τότε οὖν ὑμῶν, ὦ Σόλων, τῆς πόλεως ἡ δύναμις εἰς ἅπαντας ἀνθρώπους διαφανής ἀρετῇ τε καί ῥώμῃ ἐγένετο πάντων γάρ προέστη εὐψυχίᾳ καί τέχναις ὅσαι κατά πόλεμον ἐπί τούς ἐσχάτους ἀφικομένη κινδύνους, καί κρατήσασα μέν ἐπιόντων τρόπαιον ἔστησε, τούς δέ μήπω δεδουλωμένους διεκώλυσε δουλωθῆναι, τούς δ ἄλλους ἀφθόνως ἅπαντας ἠλευθέρωσεν. Ὑστέρῳ δέ χρόνῳ σεισμῶν ἐξαισίων καί κατακλυσμῶν γενομένων, ἡ Ἀτλαντίς νῆσος κατά τῆς θαλάττης δῦσα ἠφανίσθη διό καί νῦν ἄπορον καί ἀδιερεύνητον γέγονεν τοὐκεῖ πέλαγος. Πλάτων, Τίμαιος 25a-d (διασκευή) ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ Λοιπόν, στο νησί της Ατλαντίδας συγκροτήθηκε μεγάλη και αξιοθαύμαστη δύναμη βασιλιάδων, που εξουσίαζε ολόκληρο το νησί και πολλά άλλα νησιά και μέρη της στεριάς. Λοιπόν, όλη αυτή η δύναμη, αφού συνενώθηκε, επιχείρησε κάποτε να υποδουλώσει με μία και μόνη επίθεση το δικό σας και το δικό μας τόπο και όλη την περιοχή που βρίσκεται μέσα στο στόμιο. Τότε λοιπόν, Σόλωνα, η δύναμη της πόλης σας έγινε ξακουστή για τη γενναιότητα και το σθένος της σε όλους τους ανθρώπους, γιατί ξεχώρισε απ όλες στη γενναιότητα και στις πολεμικές τέχνες, αφού διέτρεξε τους έσχατους κινδύνους και, αφού νίκησε τους επιδρομείς, έστησε μνημείο νίκης και παρεμπόδισε την υποδούλωση όσων δεν είχαν ακόμη υποδουλωθεί και όλους τους άλλους τους ελευθέρωσε χωρίς υστεροβουλία. Και αργότερα, αφού έγιναν πολύ δυνατοί σεισμοί και κατακλυσμοί, το νησί της Ατλαντίδας βυθίστηκε στη θάλασσα και εξαφανίστηκε γι αυτό και τώρα το εκεί πέλαγος έχει γίνει αδιάβατο και ανεξερεύνητο.

3 5 Απόδοση λέξεων και φράσεων του κειμένου στο νεοελληνικό λόγο συνέστη (< συνίσταμαι < σύν + ἵσταμαι = συγκρούομαι, εμπλέκομαι) = θαυμαστή (< θαυμαστός, -ή, -όν) = κρατοῦσα (<κρατέω, -ῶ = υπερισχύω, ἐχω την εξουσία) = ἁπάσης τῆς νῆσου = τῆς ἠπείρου = (εδώ) συγκροτήθηκε αξιοθαύμαστη που κυριαρχούσε / εξουσίαζε ολόκληρο το νησί της στεριάς συναθροισθεῖσα (< συναθροίζομαι < σύν + ἀθροίζομαι & ἁθροίζομαι = συγκεντρώνομαι) εἰς ἕν = τόν τε παρ ὑμῖν (ενν. τόπον) = τόν παρ ἡμῖν (ενν. τόπον) = ἐντός τοῦ στόματος = μιᾷ ὁρμῇ (< ἡ ὁρμή) = ἐπεχείρησεν (< ἐπιχειρέω, -ῶ) = αφού συνενώθηκε το δικό σας (τόπο) το δικό μας (τόπο) μέσα στο στόμιο με μία επίθεση επιχείρησε δουλοῦσθαι (< δουλόομαι, -οῦμαι = υποδουλώνομαι) διαφανής ἀρετῇ καί ῥώμῃ ἐγένετο= να υποδουλώσει έγινε ξακουστή για τη γενναιότητα και το σθένος της πάντων προέστη (<προΐσταμαι < πρό + ἵσταμαι = είμαι επικεφαλής) = εὐψυχίᾳ (εὐψυχία < εὖ + ψυχή)= καί τέχναις ὅσαι κατά πόλεμον = ἀφικομένη (<ἀφικνέομαι, -οῦμαι = φτάνω) = ξεχώρισε απ όλες στη γενναιότητα και στις τέχνες όσες σχετίζονται με τον πόλεμο/ και στις πολεμικές τέχνες αφού έφτασε / διέτρεξε κρατήσασα μέν ἐπιόντων (<ἐπέρχομαι < ἐπί + ἔρχομαι ή εἶμι = επιτίθεμαι) = αφού νίκησε τους επιδρομείς / τους επιτιθέμενους τρόπαιον ἔστησε (<ἵστημι)= διεκώλυσε (<διακωλύω) = δουλωθῆναι (<δουλόομαι, -οῦμαι) = τούς μήπω δεδουλωμένους = ἀφθόνως = έστησε τρόπαιο, μνημείο νίκης παρεμπόδισε να υποδουλωθούν αυτοί που δεν είχαν υποδουλωθεί ακόμη χωρίς υστεροβουλία, με μεγαλοψυχία

4 6 ὑστέρῳ χρόνῳ = γενομένων (<γίγνομαι) = σεισμῶν ἐξαισίων = δῦσα (<δύομαι = βυθίζομαι) ἠφανίσθη (<ἀφανίζομαι) = διό = ἄπορον (<ὁ, ἡ ἄπορος, τό ἄπορον)= ἀδιερεύνητον (<ὁ, ἡ ἀδιερεύνητος, τό ἀδιερεύνητον) = γέγονεν (<γίγνομαι) = τοὐκεῖ < τό ἐκεῖ (κράση)= αργότερα αφού έγιναν δυνατοί σεισμοί αφού βυθίστηκε εξαφανίστηκε γι αυτό αδιάβατο ανεξερεύνητο έχει γίνει το εκεί Σύμφωνα με το μύθο της Ατλαντίδας, τον οποίο πληροφορήθηκε ο Σόλων κατά την επίσκεψή του στην Αίγυπτο, το νησί Ατλαντίδα ήταν ιδιαίτερα ισχυρό και εξουσίαζε πολλά μέρη. Κάποια στιγμή, οι βασιλιάδες της επιχείρησαν επίθεση εναντίον της Ελλάδας, της Αιγύπτου και όλης της Ευρώπης. Την επίθεση αντιμετώπισαν με ξεχωριστή γενναιότητα οι Αθηναίοι, οι οποίοι όντας επιδέξιοι στις πολεμικές τέχνες νίκησαν τους ανθρώπους της Ατλαντίδας και έτσι συνέβαλαν στην απελευθέρωση των υποδουλωμένων και στη διατήρηση της ελευθερίας όσων δεν είχαν υποδουλωθεί ακόμη. Η Ατλαντίδα όμως μετά από χρόνια βυθίστηκε στη θάλασσα εξαιτίας δυνατών σεισμών και κατακλυσμών. Γι αυτό και το πέλαγος, όπου βρισκόταν αρχικά το νησί, πλέον είναι αδιάβατο και ανεξερεύνητο.

5 7 Στο ισχυρό νησί της Ατλαντίδας οι βασιλιάδες αποφάσισαν να επιτεθούν σε άλλες περιοχές και να τις υποδουλώσουν. Επιτέθηκαν και στην Αθήνα, η οποία όμως κατόρθωσε να τους νικήσει και να σώσει από την υποδούλωση και τους υπόλοιπους πληθυσμούς. Ύστερα από χρόνια η Ατλαντίδα βυθίστηκε στο πέλαγος εξαιτίας σεισμών και κατακλυσμών. Ο μύθος για τη δύναμη και τον αφανισμό της Ατλαντίδας αλλά και η δύναμη της Αθήνας την εποχή εκείνη. ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Πλάτων: Ο Πλάτων γεννήθηκε το 428/7 π.χ. στην Αθήνα από αριστοκρατική οικογένεια. Έλαβε επιμελημένη μουσική και γυμναστική παιδεία και ασχολήθηκε με την πολιτική, από την οποία αργότερα απομακρύνθηκε. Ταξίδεψε αρκετά και γνώρισε πολλούς σοφούς της αρχαιότητας. Στην Αθήνα ίδρυσε σχολή, την οποία ονόμασε Ακαδημία. Η σχολή λειτουργούσε σε ένα κτήμα κοντά στο πολύ παλιότερο γυμναστήριο που ονομαζόταν Ακαδημεία, από τον προστάτη ήρωα Ακάδημο ή Εκάδημο. Καταλυτική υπήρξε στη ζωή του η γνωριμία με το Σωκράτη, του οποίου τη δίκη και καταδίκη παρακολούθησε. Μάλιστα, μετά το θάνατό του ο Πλάτων κατέφυγε με άλλους του σωκρατικού κύκλου στα Μέγαρα, στο φιλόσοφο Ευκλείδη. Ο Πλάτων πέθανε το 348/7 π.χ., έχοντας αφοσιωθεί τα τελευταία χρόνια της ζωής του στις μελέτες του και στην Ακαδημία. 2. Έργα του Πλάτωνα: Όλα τα έργα του, εκτός από την Απολογία Σωκράτους και τις Επιστολές, έχουν διαλογική μορφή. Βασικός συζητητής είναι ο Σωκράτης, ενώ το κάθε έργο έχει ως τίτλο το όνομα του φιλοσοφικού «αντιπάλου» του Σωκράτη. Τα θέματα που θίγονται είναι η αρετή, τα της πολιτείας, η οντολογία, η διαλεκτική, η ποίηση και η τέχνη. Μερικά έργα του είναι: Κρίτων, Ίων, Λάχης, Χαρμίδης, Λύσις, Πρωταγόρας, Γοργίας, Τίμαιος κ.ά.

6 8 Για το υποθετικό αυτό νησί στον Ατλαντικό Ωκεανό κάνει λόγο για πρώτη φορά ο Πλάτων στα έργα του Τίμαιο και Κριτία. Σύμφωνα με τις πληροφορίες που μας δίνει ο Πλάτων η Ατλαντίδα ήταν κυκλικό νησί, που περιβαλλόταν από εναλλασσόμενες κυκλικές ζώνες ξηράς και θάλασσας, είχε μέγεθος ίσο με τη Βόρεια Αφρική και τη Μικρά Ασία μαζί και βρι- -σκόταν πέρα από τις Ηράκλειες στήλες, δηλαδή το σημερινό Γιβραλτάρ. Πρώτος βασιλιάς της ήταν ο Άτλας, του οποίου οι απόγονοι ανέπτυξαν σπουδαίο πολιτισμό και επέκτειναν την κυριαρχία τους μέχρι την Τυρρηνία και τα αιγυπτιακά σύνορα. Κάποτε οι κάτοικοι της Ατλαντίδας θέλησαν να κατακτήσουν την Ελλάδα και την Αίγυπτο. Αλλά οι Αθηναίοι τέθηκαν επικεφαλήίς στην άμυνα της περιοχής τους και με ηρωισμό και βαθιά γνώση της πολεμικής τέχνης νίκησαν το λαό της Ατλαντίδας και έσωσαν από την υποδούλωση όσους απειλήθηκαν. Το νησί καταποντίστηκε στον ωκεανό σε μια μέρα και μια νύχτα χρόνια πριν από την εποχή του Σόλωνα, δηλαδή περίπου το π.χ. 4. Σόλων: 3. Ατλαντίδα: Ένας από τους επτά σοφούς της αρχαίας Ελλάδας. Γεννήθηκε γύρω στο 640 π.χ. και πέθανε γύρω στο 560 π.χ. Είχε ευγενική καταγωγή, όμως ως προς την περιουσιακή του κατάσταση ανήκε στη μεσαία τάξη. Υπήρξε ο άνθρωπος που έθεσε τέρμα στη διακυβέρνηση του κράτους αποκλειστικά από ευγενείς και εισήγαγε μια νέα ανθρωπιστική νομοθεσία. Ανάμεσα στα ταξίδια που πραγματοποίησε ήταν και εκείνο στην Αίγυπτο (590 π.χ.), όπου Αιγύπτιοι ιερείς τον πληροφόρησαν για το νησί της Ατλαντίδας. ΕΡ ΜΗΝ ΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗ ΗΣ Ρ Ε ΙΣ τόν τε παρ ὑμῖν καί τόν παρ ἡμῖν καί τόν ἐντός τοῦ στόματος πάντα τόπον: Πρόκειται για τα μέρη στα οποία επιτέθηκαν οι κάτοικοι της Ατλαντίδας. Με βάση το γεγονός ότι μιλά κάποιος Αιγύπτιος ιερέας, ὁ παρ ὑμῖν τόπος (= ο δικός σας τόπος) είναι η Ελλάδα, ὁ παρ ἡμῖν τόπος (= ο δικός μας τόπος) είναι η Αίγυπτος, ενώ ὁ ἐντός τοῦ στόματος τόπος (=ο τόπος που βρίσκεται μέσα στο στόμιο) είναι οι περιοχές της Ευρώπης. Τότε οὖν ὑμῶν, ὦ Σόλων, τῆς πόλεως ἡ δύναμις ἀφθόνως ἅπαντας ἠλευθέρωσεν: Εξαίρεται η δύναμη της Αθήνας. Χάρη στη γενναιότητα και τις πολεμικές ικανότητες των ανθρώπων της μπόρεσε να αντισταθεί στους κατοίκους της Ατλαντίδας και να σώσει από την υποδούλωση όσους απειλήθηκαν.

7 9 Ὑστέρῳ δέ χρόνῳ σεισμῶν ἐξαισίων καί κατακλυσμῶν γενομένων, ἡ Ἀτλαντίς νῆσος κατά τῆς θαλάττης δῦσα ἠφανίσθη: Η μυθολογία των αρχαίων λαών για τον τρίτο κατακλυσμό Ο τρίτος μεγάλος κατακλυσμός ταυτίζεται με τον καταποντισμό στον Ατλαντικό ωκεανό της Ατλαντίδας, που χάθηκε μέσα σε μια μέρα και μια νύχτα. Αυτό έγινε γύρω στο 9600 π.χ., αν αποδόθηκε σωστά από το Σόλωνα η χρονολογία του γεγονότος, την οποία του υπαγόρευσαν να τη γράψει οι ιερείς, γιατί η χρονολογία αυτή αμφισβητείται από πολλούς. Γι' αυτά τα μεγάλα γεγονότα, που πραγματικά συγκλόνισαν τη Γη, υπάρχουν κι άλλες μαρτυρίες, διεσπαρμένες στους μύθους, τους θρύλους και τις παραδόσεις των λαών της Ανατολής, της Μεσογείου και της Δύσης, οι ο- ποίες διασώθηκαν από τα πανάρχαια χρόνια. Δε χωράει αμφιβολία, ως προς τον τρίτο πιο γνωστό μεγάλο κατακλυσμό, ότι υπήρξε γεγονός. Υπάρχουν πολλά στοιχεία, για άλλους ενδείξεις, για μερικούς αποδείξεις, ότι τον επέφερε ο καταποντισμός της Ατλαντίδας. Με τον κατακλυσμό αυτό συσχετίζονται και ταυτίζονται ο κατακλυσμός του Δευκαλίωνα, που σώθηκε στην Ελλάδα, του Ουταναπίστι των Ασσυρίων- Βαβυλωνίων, του Νώε των Ισραηλιτών, ενός Τέϊπι των Μάγιας και των προγόνων των Αζτέκων της φυλής Αζτλόν. Οι αιτίες για τον καταποντισμό της Ατλαντίδας Αρκετοί ισχυρίζονται πως έπεσε θύμα αυτού του εξελιγμένου πολιτισμού της: μια από τις κολοσσιαίες μορφές ενέργειας (ακόμη και ατομικής) που είχαν τιθασέψει οι Άτλαντες, είτε από λάθος είτε σε μια μοιραία πολεμική αναμέτρηση, ξέφυγε από τα όρια ελέγχου προκαλώντας σαρωτική καταστροφή. Άλλοι υποστηρίζουν πως η αιτία του κακού ήρθε από τον ουρανό με τη μορφή γιγαντιαίου μετεωρίτη που έπεσε στη Γη προκαλώντας μετατόπιση του άξονά της, τεράστιας έκτασης σεισμούς και κατακλυσμούς, καταβυθίσεις τμημάτων ξηράς και αναδύσεις άλλων. Πράγματι στον κόλπο του Μεξικού έχει βρεθεί ένας τεράστιος κρατήρας που οι ειδικοί αποδίδουν σε πρόσκρουση μετεωρίτη. Άλλες ανασκαφές έχουν αποκαλύψει τμήματα αρχαίου λιμανιού -πάνω ψηλά στις Άνδεις, στα και στα μέτρα! Αυτό σημαίνει πως κάποτε οι περιοχές αυτές ήταν παραθαλάσσιες και υψώθηκαν ξαφνικά, ενώ άλλες καταβυθίστηκαν. Άλλοι πιστεύουν ότι το χρόνια π.χ., στη διάρκεια της τελευταίας παγετωνικής εποχής, έλιωσαν απότομα οι πάγοι των πολικών ακτών της Ισλανδίας, της Β. Αμερικής και της βορειοανατολικής Ευρασίας, λόγω του "φαινομένου Χάινριχ", με αποτέλεσμα εκατομμύρια κυβικά πάγου να χυθούν στη θάλασσα, προκαλώντας μια ξαφνική και μοιραία άνοδο της στάθμης του ωκεανού, που προκάλεσε και την εξαφάνιση της Ατλαντίδας. Η ακριβής αιτία για τον καταποντισμό της Ατλαντίδας παραμένει ακόμα α- προσδιόριστη. Πάσχος Θεόδωρος

8 10 Ερωτήσεις του βιβλίου 1. Ποιες πληροφορίες αντλούμε από το κείμενο για τη δύναμη της Ατλαντίδας; Απάντηση Στο νησί της Ατλαντίδας υπήρχε αξιοθαύμαστη δύναμη βασιλιάδων, που εξουσίαζε όλο το νησί αλλά και τα άλλα μέρη της στεριάς. Οι βασιλιάδες αυτοί πραγματοποίησαν επίθεση εναντίον της Ελλάδας, της Αιγύπτου και του υπόλοιπου χώρου της Μεσογείου, όμως οι Αθηναίοι τους απέκρουσαν, χάρη στη γενναιότητά τους και τις πολεμικές τους ικανότητες. 2. Ποια ήταν, σύμφωνα με τη διήγηση, η συμβολή της Αθήνας στην αντιμετώπιση του συνασπισμού των βασιλέων της Ατλαντίδας, που υπήρξε μεγάλη απειλή για τους λαούς του ευρύτερου χώρου της Μεσογείου; Απάντηση Όταν οι βασιλιάδες της Ατλαντίδας συνενώθηκαν και πραγματοποίησαν επίθεση εναντίον της Αιγύπτου, της Ελλάδας και των άλλων μεσογειακών περιοχών, οι μόνοι που αντιστάθηκαν ήταν οι Αθηναίοι. Εκείνοι τέθηκαν επικεφαλής της άμυνας και βασισμένοι στην τόλμη και τη γνώση τους στον πόλεμο τους απέκρουσαν. Έτσι, συνέβαλαν στην αντιμετώπιση του σοβαρού αυτού κινδύνου, ελευθερώνοντας τους υποδουλωμένους και γλιτώνοντας από την υποδούλωση όσους ακόμη ήταν ελεύθεροι. 3. Πώς καταστράφηκε η Ατλαντίδα σύμφωνα με το κείμενο; Απάντηση Μετά την επίθεση των βασιλιάδων της Ατλαντίδας και αφού πέρασε κάποιο χρονικό διάστημα, ξέσπασαν φοβεροί σεισμοί και κατακλυσμοί. Το νησί λοιπόν εξαιτίας αυτών των φυσικών φαινομένων βυθίστηκε στον ωκεανό και εξαφανίστηκε από το χάρτη.

9 11 4. Η Ατλαντίδα και ο μύθος της εξακολουθούν ακόμα και σήμερα να εξάπτουν το ενδιαφέρον και τη φαντασία. Σε τι οφείλεται, κατά τη γνώμη σας, η διαχρονική απήχηση μύθων και αφηγήσεων για άγνωστους ή χαμένους πολιτισμούς; Απάντηση Είναι γεγονός πως ο μύθος της χαμένης Ατλαντίδας εξακολουθεί και στις μέρες μας να εξάπτει το ενδιαφέρον και τη φαντασία των ανθρώπων. Γι αυτό άλλωστε και οι σύγχρονοι επιστήμονες ασχολούνται με το θέμα, για το οποίο έχουν γραφτεί πάνω από άρθρα και βιβλία, ενώ η Ατλαντίδα εμπνέει ακόμα και σκηνοθέτες, σεναριογράφους, συγγραφείς. Η διαχρονική απήχηση μύθων και αφηγήσεων σχετικά με άγνωστους ή χαμένους πολιτισμούς εξηγείται από την τάση που έχουν οι άνθρωποι να γοητεύονται από το ά- γνωστο και ανεξερεύνητο. Καθετί που δε γνωρίζουν και δεν μπορούν εύκολα να ανακαλύψουν προκαλεί την περιέργεια και το ενδιαφέρον τους και τους δημιουργεί την ε- πιθυμία να το ανακαλύψουν και να το ερμηνεύσουν. Έτσι εξηγείται άλλωστε και το ανθρώπινο ενδιαφέρον για τους εξωγήινους ή για άλλα περίεργα και υπερφυσικά όντα (π.χ. το «τέρας του Λοχ-νες», ο χιονάνθρωπος των Ι- μαλαΐων κ.ά.). Ο άνθρωπος λοιπόν σε όλες τις εποχές διατηρεί μια σκοτεινή πλευρά, που αρέσκεται στο υπερφυσικό και μυστηριώδες.

10 12 Στο κείμενο συναντήσαμε τους τύπους: κρατοῦσα: μετοχή ενεστώτα, ενεργητικής φωνής, ονομαστική ενικού, γένους θηλυκού, του συνηρημένου ρήματος: κρατέω, -ῶ (= είμαι ισχυρός, έχω την εξουσία / επικρατώ). κρατήσασα: μετοχή αορίστου, ενεργητικής φωνής, ονομαστική ενικού, γένους θηλυκού, του συνηρημένου ρήματος: κρατέω, -ῶ. Αρχαία Ελληνική Αρχαία /Νέα Ελληνική Νέα Ελληνική απλά κρατύνω [=1. ενισχύω, 2. κυβερνώ] κρατερός [= ισχυρός] τό κράτος [=(α.ε.) δύναμη] ὁ κραταιός [=ισχυρός] ἡ κράτησις (-η) [(α.ε.) ως β συνθετικό] τό κράτημα κρατούντες [=οι κυβερνώντες] κρατικός κρατητήριο κρατίδιο κράτιστος [= 1. ισχυρότατος, 2. άριστος] κρατούμενος / κρατούμενο Ομόρριζα σύνθετα θαλασσοκρατῶ ἀριστοκρατοῦμαι [= κυβερνώμαι από τους άριστους] δημοκρατοῦμαι αὐτοκρατής [= αυτός που κυβερνάει όπως θέλει] Ξενοκράτης Ἰσοκράτης Μενεκράτης ἐπικρατῶ ἡ ἐπικράτησις (-η) ἐπικρατής ἡ ἐπικράτεια [= 1. κυριαρχία, 2. χώρα] κατακρατῶ [= υποτάσσω κάποιον] ἡ κατακράτησις (-η) ἀκρατής [=ανίσχυρος] ἡ ἀκράτεια ἡ γυναικοκρατία ἐγκρατής [=1. αυτός που έχει την εξουσία, 2. αυτός που είναι κύριος του εαυτού του] ἡ ἐγκράτεια συγκρατῶ ἡ συγκράτησις (-η) κρατικοποιώ [=κάνω μια επιχείρηση ή οργανισμό ιδιοκτησία του κράτους] κρατικοποίηση αποκρατικοποίηση ανδροκρατία γραφειοκράτης γραφειοκρατία γραφειοκρατικός τεχνοκράτης αποικιοκράτης αποικιοκρατικός τρομοκρατώ τρομοκράτης Τουρκοκρατία Ενετοκρατία

11 13 ὁ αὐτοκράτωρ [= ο κύριος του εαυτού του] ὁ θαλασσοκράτωρ ἡ ἀριστοκρατία ἀριστοκρατικός ἡ δημοκρατία δημοκρατικός ἡ τιμοκρατία [= (α.ε.) πολίτευμα όπου η συμμετοχή των πολιτών στην εξουσία ήταν ανάλογη της περιουσίας τους] τιμοκρατικός Σωκράτης Ἱπποκράτης Σημασία των λέξεων του παραπάνω λεξιλογικού πίνακα Αρχαία Ελληνική κρατύνω = κρατερός, -ά, -όν = θαλασσοκρατῶ (<θάλασσα + κρατῶ) = ἀριστοκρατοῦμαι (<ἄριστος + κρατοῦμαι) = δημοκρατοῦμαι (<δῆμος + κρατοῦμαι) = αὐτοκρατής (<αὐτός + κρατῶ) = Ξενοκράτης (<ξένος + κρατῶ)= Ἰσοκράτης (<ἴσος + κρατῶ)= ενισχύω, κυβερνώ ισχυρός, δυνατός είμαι κύριος της θάλασσας κυβερνώμαι από τους άριστους, τους ευγενείς έχω δημοκρατικό πολίτευμα, ζω σε δημοκρατία αυτός που κυβερνά σύμφωνα με τη θέλησή του Πλατωνικός φιλόσοφος (περίπου 396/5-314 π.χ.) Αθηναίος ρήτορας ( π.χ.) Μενεκράτης [(<μένω + κρατῶ) =στερεός] = 1) ποιητής της αττικής κωμωδίας, 2) χαλκουργός από τη Θήβα

12 14 Αρχαία /Νέα Ελληνική τό κράτος = (α.ε.) ισχύς, δύναμη, εξουσία / (ν.ε.) ενότητα ανθρώπων εγκατεστημένη σε συγκεκριμένη εδαφική έκταση και οργανωμένη πολιτικά, το σύνολο της επικράτειας, το σύστημα διακυβέρνησης, η πολιτική εξουσία π.χ. «το ελληνικό κράτος αποφάσισε την οικονομική ενίσχυση των πληγέντων από τη φωτιά». κραταιός, -ά, -όν (ν.ε. κραταιός, - ά και ή, -ό) = (α.ε.) ισχυρός, δυνατός ἡ κράτησις (ν.ε. κράτηση) = (α.ε.) δύναμη, εξουσία, κτήση, κατοχή / (ν.ε.) συγκράτηση, παρεμπόδιση, το ποσό που παρακρατείται από το μισθό εργαζομένου για την ασφάλιση, τη σύνταξη ή την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, ΝΟΜ. ποινή προσωρινής στέρησης της προσωπικής ελευθερίας π.χ. «μέχρι να ολοκληρωθεί η διαδικασία της ανάκρισης του επιβλήθηκε προσωρινή κράτηση») η προσωπική συμφωνία για την εκ των προτέρων εξασφάλιση παροχής υπηρεσιών από ξενοδοχείο, θέατρο κ.ά. τό κράτημα = κράτιστος, -η, -ον = ἐπικρατῶ (<ἐπί + κρατῶ) = (α.ε.) υποστήριγμα, λαβή, χερούλι / (ν.ε.) το να κρατάει κανείς κάτι, λαβή, χερούλι, η διατήρηση σε συγκεκριμένη θέση ή κατάσταση, (στα αυτοκίνητα) η ιδιότητα των τροχών να διατηρούν σταθερή επαφή με το έδαφος, η μέριμνα για κάτι, η υπεύθυνη παρακολούθηση. (α.ε. και ν.ε.) ισχυρότατος, άριστος. (α.ε. και ν.ε.) εξουσιάζω, επιβάλλομαι, έχω δύναμη, υπερισχύω, νικώ. ἡ ἐπικράτησις (ν.ε. η επικράτηση) = (α.ε. και ν.ε.) η νίκη, η υπερίσχυση, η κυριαρχία. ἐπικρατής, ής, -ές= ἡ ἐπικράτεια = (μόνο στην α.ε.) αυτός που επικρατεί σε κάτι. (α.ε.) κυριότητα, κυριαρχία, κατοχή, επικράτηση, χώρα που βρίσκεται υπό την εξουσία κάποιου / (ν.ε.) η έκταση στην οποία ασκείται η πολιτική εξουσία ενός κράτους π.χ. «το 1948 εντάχθηκαν στην ελληνική επικράτεια τα ωδεκάνησα». κατακρατῶ (<κατά + κρατῶ)= ἡ κατακράτησις (ν.ε. η κατακράτηση) = (α.ε.) υπερισχύω, νικώ/ (ν.ε.) περιορίζω παράνομα ή με τη βία κάποιον, έχω παράνομα στην κατοχή μου κάτι, ΙΑΤΡ. (για το σώμα) συγκρατώ ορισμένα συστατικά, δεν τα αποβάλλω. (α.ε.) κατανίκηση, καθυπόταξη / (ν.ε.) παράνομη κράτηση ή παράνομη κατοχή

13 15 π.χ. «επενέβη η αστυνομία, απομάκρυνε το δράστη και έτσι τελείωσε η κατακράτηση του θύματος» η συγκράτηση ορισμένων συστατικών από το σώμα. ἀκρατής, ής, -ές (< ἀ- στερ. + κράτος) = ἡ γυναικοκρατία (< γυνή + κράτος) = (α.ε.) αδυναμία, έλλειψη αυτοσυγκράτησης / (ν.ε.) ΙΑΤΡ. η αδυναμία εκούσιας συγκράτησης των απεκκρίσεων, η αδυναμία να συγκρατηθεί κάποιος. (α.ε.) η κυριαρχία των γυναικών / (ν.ε.) η κυριαρχία των γυναικών, το έθιμο κατά το οποίο τον κυρίαρχο ρόλο στην κοινωνική ζωή μιας περιοχής αναλαμβάνουν για σύντομο χρονικό διάστημα οι γυναίκες π.χ. «το έθιμο της γυναικοκρατίας τηρείται μία φορά το χρόνο σε περιοχές της Βόρειας Ελλάδας»). ἐγκρατής, -ής, -ές (<ἐν + κρατῶ) = (α.ε.) αυτός που έχει εξουσία, αυτός που κρατά σταθερά, ισχυρός, κύριος του εαυτού του / (ν.ε.) κύριος του εαυτού του, αυτός που απέχει από υλικές απολαύσεις και σαρκικές ηδονές / αυτός που γνωρίζει κάτι καλά π.χ. «είναι εγκρατής της ελληνικής γλώσσας». ἡ ἐγκράτεια = συγκρατῶ (< σύν + κρατῶ) = (α.ε. και ν.ε.) η ολιγάρκεια και η κυριαρχία στις επιθυμίες και στα πάθη. (α.ε.) κρατώ μαζί, διατηρώ μαζί στρατεύματα, υποστηρίζω, ενισχύω, κρατώ μέσα / (ν.ε.) στερεώνω, στηρίζω, δεσμεύω, ανακόπτω την ορμή κάποιου, θέτω υπό έλεγχο, κρατώ στη μνήμη μου π.χ. «αδυνατώ να συγκρατήσω αριθμούς τηλεφώνων». ἡ συγκράτησις (ν.ε. συγκράτηση) = (α.ε.) η διατήρηση μαζί, η υποστήριξη / (ν.ε.) στήριξη, δέσμευση, έ- λεγχος, διστακτικότητα, διατήρηση επιφυλάξεων. ὁ αὐτοκράτωρ (< αὐτός + κρατῶ) = (α.ε.) κύριος του εαυτού του / (ν.ε. αυτοκράτορας) ηγεμόνας αυτοκρατορίας, (μτφ.) πρόσωπο που κυριαρχεί στο χώρο του π.χ. «δίκαια θεωρείται ο αυτοκράτορας της κινητής τηλεφωνίας, αφού είναι ο απόλυτος κυρίαρχος στο χώρο». θαλασσοκράτωρ (<θάλασσα + κρα-τῶ)= ἡ ἀριστοκρατία (< ἄριστος + κράτος)= (α.ε. και ν.ε.) κύριος της θάλασσας, πρόσωπο που κυριαρχεί στη θάλασσα. (α.ε.) το πολίτευμα κατά το οποίο κυβερνούν οι άριστοι /(ν.ε.) οι ευγενείς όσοι έχουν τίτλο ευγενείας, αυτοί που ανήκουν στα ανώτερα

14 16 κοινωνικά στρώματα, οι άνθρωποι που διακρίνονται σ έναν τομέα π.χ. «στην έκθεση ζωγραφικής έκανε την εμφάνισή της όλη η αριστοκρατία της τέχνης». (στην αρχαιότητα) το πολίτευμα στο οποίο κυβερνούν οι άριστοι. ἀριστοκρατικός, - ή, -όν= ἡ δημοκρατία (< δῆ-μος + κράτος) = (α.ε.) αυτός που ανήκει στην αριστοκρατία ή σχετίζεται μ αυτήν / (ν.ε.) αυτός που σχετίζεται με την αριστοκρατία και τους αριστοκράτες, αυτός που οι τρόποι του και η εμφάνισή του μοιάζουν με των αριστοκρατών π.χ. «μπήκε στην αίθουσα με αριστοκρατικό παράστημα». (α.ε. και ν.ε.) το δημοκρατικό πολίτευμα, το πολίτευμα κατά το οποίο η πολιτική εξουσία πηγάζει από το λαό π.χ. «μία από τις βασικές αρχές της δημοκρατίας είναι η ισονομία των πολιτών». δημοκρατικός, -ή, -όν= (α.ε.) αυτός που ανήκει ή είναι κατάλληλος για τη δημοκρατία, αυτός που έχει δημοκρατικά φρονήματα / (ν.ε.) αυτός που σχετίζεται με τη δημοκρατία π.χ. «δημοκρατικές αρχές». ο υπέρμαχος και οπαδός της δημοκρατίας, αυτός που δεν ανήκει σε δεξιό (συντηρητικό) πολιτικό κόμμα. ἡ τιμοκρατία (<τιμή + κράτος) = τιμοκρατικός,-ή,-όν= Σωκράτης (< σῶς = σῶος + κράτος) = Ἱπποκράτης (<ἵππος + κράτος) = (α.ε. και ν.ε.) πολίτευμα της αρχαίας Ελλάδας όπου η συμμετοχή των πολιτών στην εξουσία ήταν ανάλογη της περιουσίας τους. (α.ε. και ν.ε.) αυτός που σχετίζεται με την τιμοκρατία. αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος (470 / 469 π.χ.). ο μεγαλύτερος αρχαίος Έλληνας ιατρός ( π.Χ.). Νέα Ελληνική κρατούντες = αυτοί που επισήμως ασκούν την εξουσία, οι κυβερνώντες π.χ. «οι διαδηλώσεις υποκινήθηκαν από την αντιπολίτευση, για να πλήξουν το κύρος των κρατούντων». κρατικός, -ή, -ό = αυτός που σχετίζεται με το κράτος π.χ. «κρατικές υπηρεσίες». κρατητήριο= ο ειδικός χώρος αστυνομικού τμήματος για την κράτηση προσώ-

15 17 πων, κάθε τόπος κράτησης (σε στρατόπεδο, στρατιωτικό νοσοκομείο κτλ.). κρατίδιο = το μικρής έκτασης κράτος π.χ. «το κρατίδιο του Βατικανού» καθένα από τα μέλη ομόσπονδης πολιτείας π.χ. «ζούσε σε ένα από τα πιο πλούσια κρατίδια της Ομοσπονδιακής ημοκρατίας της Γερμανίας». κρατούμενος, κρατουμένη = πρόσωπο που παρά τη θέλησή του στερείται την προσωπική του ελευθερία και κρατείται π.χ. «η κυβέρνηση έλαβε μέτρα για τη βελτίωση της ζωής των κρατουμένων». το κρατούμενο = κρατικοποιώ = κρατικοποίηση = ΜΑΘ. ο αριθμός που δείχνει τις δεκάδες, εκατοντάδες κ.λπ. που περισσεύουν από μία στήλη και υπολογίζονται στην αμέσως επόμενη κατά τις στοιχειώδεις αριθμητικές πράξεις (φράση: ένα το κρατούμενο = για δεδομένο που κατά τη διερεύνηση στοιχείων απομονώνεται ως ιδιαίτερα σημαντικό). κάνω μια επιχείρηση ή έναν οργανισμό ιδιοκτησία του κράτους π.χ. «η κυβέρνηση αποφάσισε να κρατικοποιήσει κάποιες ιδιωτικές επιχειρήσεις που αντιμετώπιζαν προβλήματα». η μεταβίβαση στο κράτος της ιδιοκτησίας μιας επιχείρησης ή ενός οργανισμού π.χ. «η αντιπολίτευση επέκρινε την κυβέρνηση για τις κρατικοποιήσεις στις οποίες προχώρησε». αποκρατικοποίηση= ανδροκρατία = το πέρασμα (επιχείρησης, εταιρείας κ.λπ.) από τα χέρια του κράτους σε ιδιωτικό ιδιοκτησιακό καθεστώς, ιδιωτικοποίηση. η κυριαρχία των ανδρών στο πλαίσιο ενός συνόλου π.χ. «για να αρθεί η ανδροκρατία στην πολιτική ζωή του τόπου χρειάζεται μεγαλύτερη συμμετοχή των γυναικών». γραφειοκράτης= γραφειοκρατία= αυτός που είναι προσκολλημένος στους τύπους της γραφειοκρατίας. η διεκπεραίωση διοικητικής υπηρεσίας με υπερβολική προσήλωση στους τύπους και με αδιαφορία για την ουσία π.χ. «η γραφειοκρατία αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες ταλαιπωρίες του Έλληνα πολίτη». γραφειοκρατικός, -ή, -ό = αυτός που σχετίζεται με τη γραφειοκρατία π.χ. «γραφειοκρατική ταλαιπωρία». τεχνοκράτης = επιστήμονας που για τη μελέτη και επίλυση προβλημάτων χρησι-

16 18 μοποιεί αυστηρά τα δεδομένα και τις απαιτήσεις της τεχνολογίας, της οικονομίας και της μηχανικής, αδιαφορώντας συνήθως για τις κοινωνικές επιπτώσεις. τεχνοκρατικός, -ή, -ό= αποικιοκράτης = αποικιοκρατικός, -ή, -ό= τρομοκρατώ= αυτός που σχετίζεται με την τεχνοκρατία και τους τεχνοκράτες. πρόσωπο που υποστηρίζει την αποικιοκρατία (καθεστώς κατά το οποίο ορισμένες χώρες αποτελούν κτήσεις άλλων χωρών). αυτός που σχετίζεται με την αποικιοκρατία. προκαλώ τρόμο σε κάποιον π.χ. «ο σεισμός τρομοκράτησε τους ενοίκους της παλιάς πολυκατοικίας, ώστε βγήκαν όλοι στο δρόμο». τρομοκρατικός, -ή, -ό = αυτός που σχετίζεται με την τρομοκρατία ή τους τρομοκράτες π.χ. «την ευθύνη για τη βόμβα ανέλαβε μια νέα τρομοκρατική οργάνωση». Τουρκοκρατία = η χρονική περίοδος κατά την οποία το ελληνικό έθνος βρισκόταν υπό τουρκικό ζυγό, από το 1453 ως την Επανάσταση του 1821 και την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους το 1832 π.χ. «η περίοδος της Τουρκοκρατίας ανέστειλε την πνευματική ανάπτυξη των Ελλήνων». Ενετοκρατία = η χρονική περίοδος κατά την οποία η Βενετική ημοκρατία κυριάρχησε σε ελληνικές και άλλες περιοχές της Μεσογείου.

17 19 Ασκήσεις του βιβλίου 1. Να αναζητήσετε στον Λεξιλογικό Πίνακα τρία ουσιαστικά της α.ε. που προέρχονται από επίθετα. Για τη λύση της άσκησης θα χρειαστεί να θυμηθείτε τις καταλήξεις των ουσιαστκών που παράγονται από επίθετα. Αφηρημένα ουσιαστικά -ία από επίθετα β κλίσης σε -ος από μερικά επίθετα γ κλίσης -(ε)ια από επίθετα γ κλίσης σε -ης, -ης, -ες προπαροξύτονα -(ο)ια από συνηρημένα επίθετα β κλίσης σε -ους προπαροξύτονα -ος από επίθετα γ κλίσης σε -ύς, -εῖα, -ύ -σύνη από επίθετα β κλίσης από επίθετα γ κλίσης σε -ων, -ων, -ον -(ύ) της από επίθετα γ κλίσης σε -ύς, -εῖα, -ύ -(ό)της από επίθετα β κλίσης σε -ος -άς από αριθμητικά επίθετα Απάντηση ἐπικράτεια < ἐπικρατής (ὁ, ἡ ἐπικρατής, τό ἐπικρατές) ἀκράτεια < ἀκρατής (ὁ, ἡ ἀκρατής, τό ἀκρατές) ἐγκράτεια < ἐγκρατής (ὁ, ἡ ἐγκρατής, τό ἐγκρατές) Τα ουσιαστικά έχουν κατάληξη εια, καθώς παράγονται από επίθετα γ κλίσης σε -ης, -ες. 2. Να συνδυάσετε το επίθετο «κρατικός» με τα παρακάτω ουσιαστικά και να χρησιμοποιήσετε τις φράσεις σε προτάσεις: υπάλληλος, υπηρεσία, φορέας, μηχανή.

18 20 Απάντηση κρατικός υπάλληλος Όσοι εργάζονται σε υπηρεσίες του δημοσίου είναι κρατικοί υπάλληλοι. κρατικός υπάλληλος = υπάλληλος που εργάζεται για το κράτος. κρατική υπηρεσία Οι εφορίες αποτελούν κρατικές υπηρεσίες. κρατική υπηρεσία = υπηρεσία που εντάσσεται στο σύστημα λειτουργίας του κράτους. κρατικός φορέας Το Ίδρυμα Κοινωνικών Ασφαλίσεων είναι κρατικός φορέας, ο οποίος ευθύνεται για ασφαλιστικά θέματα. κρατικός φορέας = διοικητικό όργανο, υπηρεσία ή οργανισμός του κράτους, που έχει την ευθύνη για την υλοποίηση συγκεκριμένων στόχων ή για την κατάρτιση και την εφαρμογή προγραμμάτων. κρατική μηχανή Η κρατική μηχανή βρισκόταν σε επιφυλακή από το φόβο αναζωπύρωσης της πυρκαγιάς. κρατική μηχανή = οι κρατικές υπηρεσίες και οι κρατικοί υπάλληλοι. 3. Να γράψετε από τον Λεξιλογικό Πίνακα τις συνώνυμες ή αντώνυμες λέξεις της ν.ε. που ζητούνται: Θυμηθείτε! Συνώνυμες είναι οι λέξεις που έχουν την ίδια ή περίπου την ίδια σημασία, ενώ αντώνυμες αυτές που έχουν αντίθετη σημασία μεταξύ τους. Απάντηση

19 21 ΣΥΝΩΝΥΜΑ δημόσιος κρατικός κρατικός = αυτός που σχετίζεται με το κράτος φυλακή κρατητήριο κρατητήριο = ο ειδικός χώρος αστυνομικού τμήματος για την κράτηση προσώπων κυριαρχώ επικρατώ επικρατώ = εξουσιάζω, επιβάλλομαι, υπερισχύω ΑΝΤΩΝΥΜΑ ιδιωτικοποίηση κρατικοποίηση κρατικοποίηση = η μεταβίβαση στο κράτος της ιδιοκτησίας μιας επιχείρησης ή ενός οργανισμού ανίσχυρος κραταιός κραταιός = ισχυρός, δυνατός 4. Να αποδώσετε τη σημασία των παρακάτω φράσεων που περιέχουν το ρήμα «κρατώ». Απάντηση α. Τον κρατούσα σε απόσταση, γιατί ήταν φορτικός. Τον απέφευγα, γιατί ήταν φορτικός.

20 22 κρατώ (κάποιον) σε απόσταση = δεν επιτρέπω την ανάπτυξη οικειότητας, δε δίνω θάρρος. β. Κράτησε χαρακτήρα και δεν απάντησε στην προσβολή που του έγινε. Συγκρατήθηκε και δεν απάντησε στην προσβολή που του έγινε. κρατώ χαρακτήρα = ακολουθώ σταθερή στάση, χωρίς να υποκύπτω σε πιέσεις και πειρασμούς. γ. εν κρατώ ποτέ κακία σε κανέναν. Ξεχνώ το κακό που μου έχει κάνει κάποιος. κρατώ κακία (σε κάποιον) = δεν ξεχνώ κάτι κακό που μου έκανε κάποιος και επιθυμώ να του το ανταποδώσω. δ. Ο χορός στο πανηγύρι καλά κρατεί. Ο χορός στο πανηγύρι συνεχίζεται. (κάτι / κάποιος) καλά κρατεί = (κάτι/ κάποιος) συνεχίζει να βρίσκεται σε ακμή, να διαρκεί με αμείωτη ένταση. ε. Κράτησε το λόγο του και ξαναγύρισε. Τήρησε την υπόσχεσή του και ξαναγύρισε. κρατώ το λόγο μου = πραγματοποιώ τις υποσχέσεις μου.

21 23 Παραγωγή επιθέτων Τα επίθετα παράγονται από ουσιαστικά, ρήματα και επιρρήματα. Παράγωγα επίθετα 1. από ουσιαστικά 2. από ρήματα 3. από επιρρήματα Παραγωγή επιθέτων από ουσιαστικά (α μέρος) Εδώ θα μελετήσουμε την παραγωγή επιθέτων από ουσιαστικά. Τα επίθετα, λοιπόν, που παράγονται από ουσιαστικά έχουν τρεις σημασίες: α) αυτόν που ανήκει σε εκείνο που δηλώνει η πρωτότυπη λέξη ή έχει σχέση με αυτό, β) ύλη ή (σπάνια) χρώμα, γ) τον κατάλληλο για εκείνο που δηλώνει η πρωτότυπη λέξη. Καταλήξεις επιθέτων παράγωγων από ουσιαστικά α) αυτά που σημαίνουν αυτόν που ανήκει σε εκείνο που δηλώνει η πρωτότυπη λέξη ή έχει σχέση με αυτό: -ιος (-αιος, -ειος, -οιος, -ώιος > ῷος) Παραδείγματα οὐρανός (θέμα οὐραν +ιος) > οὐράνιος ἀνάγκη > (θέμα ἀναγκ+αιος) > ἀναγκαῖος τέλος (θέμα τελ+ειος) > τέλειος πᾶς (πᾶς γεν. παντός θέμα παντ+οιος) > παντοῖος (= ο κάθε είδους, ο ποικίλος) πατήρ (πατήρ γεν. πατρός θέμα πατρ + ῷος) +>πατρῷος (= πατρικός) -κός (-ακός, -ικός, -υκός, -εικός) Παραδείγματα Κορίνθιος (θέμα Κορινθι+ακός) > Κορινθιακός φύσις (θέμα φυσι+κός) > φυσικός ἅλς (θέμα ἁλ + υκός) > ἁλυκός (=αλμυρός) κεραμεύς (θέμα κεραμ + εικός) > κεραμεικός ἅλς = η θάλασσα κεραμεύς = ο τεχνίτης που φτιάχνει κεραμίδια

22 24 β) αυτά που σημαίνουν ύλη ή χρώμα -οῦς (<-εος) ἄργυρος (θέμα ἀργυρ+οῦς) > ἀργυροῦς Παραδείγματα -ινος χρυσός (θέμα χρυσ+οῦς) > χρυσοῦς Παραδείγματα λίθος (θέμα λίθ+ινος) > λίθινος ξύλον (θέμα ξύλ + ινος) > ξύλινος γ) αυτά που σημαίνουν τον κατάλληλο για εκείνο που δηλώνει η πρωτότυπη λέξη -(ι)μος Παραδείγματα νόμος (θέμα νομ+ιμος) > νόμιμος πένθος (θέμα πενθ+ιμος) > πένθιμος Ασκήσεις του βιβλίου 1. Ποιες από τις παραπάνω καταλήξεις έχετε συναντήσει και στην παραγωγή επιθέτων της ν.ε.; Να γνωρίζετε ότι: Στη Νέα Ελληνική τα επίθετα που παράγονται από ουσιαστικά έχουν καταλήξεις: -άρης, -ιάρης: -άτος: -ένιος: -ινος: -ερός: -ής: -ωτός: π.χ. πείσμα πεισματάρης, κοκαλιάρης π.χ. αφρός αφράτος, μυρωδάτος, σπαθάτος π.χ. ασήμι ασημένιος, κυπαρισσένιος, μαρμαρένιος, σανιδένιος π.χ. μαλλί μάλλινος, ξύλινος, πέτρινος π.χ. βροχή βροχερός, δροσερός, φαρμακερός, φλογερός π.χ. βύσσινο βυσσινής, θαλασσής, τριανταφυλλής π.χ. αγκάθι αγκαθωτός, μεταξωτός, φουντωτός -ακός, -ιακός, -ικός, -ικος: π.χ. οικογένεια-οικογενειακός, ήλιος-ηλιακός, σελήνη-σεληνιακός, αδελφόςαδελφικός, έθνος-εθνικός, γέρος-γέρικος, κλέφτης-κλέφτικος, ψεύτης-ψεύτικος Επίθετα σε ικός, -ικος από εθνικά ονόματα: π.χ. Γάλλος γαλλικός, Θεσσαλός θεσσαλικός, Ρουμελιώτης Ρουμελιώτικος, Σουλιώτης σουλιώτικος