ΣΧΕΔΙΟ ΔΟΜΙΚΩΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ

Transcript

1 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ, ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΕΔΙΟ ΔΟΜΙΚΩΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΠΑΝΟΣ ΣΤΑΘΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Α.Π.Θ. ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΟΥ ΟΡ.ΘΕ. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΙΟΥΛΙΟΣ 2010

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Αστική διακυβέρνηση και πολεοδομικός σχεδιασμός Η σχέση Ρυθμιστικού Σχεδίου και Σχεδίου Δομικών Παρεμβάσεων Στρατηγικό Σχέδιο Δομικών Παρεμβάσεων Γενική προσέγγιση Γεωγραφική εμβέλεια Κατευθύνσεις Άξονες προτεραιότητας Τομείς δράσης- Προτεινόμενες παρεμβάσεις Τομέας 1: Αστική διακυβέρνηση / Πολιτική προστασία και ασφάλεια Δράση : Προώθηση νέας μορφής διακυβέρνησης Δράση : Ολοκληρωμένη διαχείριση φυσικών καταστροφών και κινδύνων Τομέας 2: Αναβάθμιση και ενίσχυση του φυσικού περιβάλλοντος Δράση : Δημιουργία πλέγματος υπερτοπικών χώρων πρασίνου και πολιτισμού Δράση : Ανάπλαση παράκτιων μετώπων Δράση : Παρακολούθηση των αλλαγών στην ποιότητα του περιβάλλοντος Δράση : Παρακολούθηση δεικτών και στόχων βιώσιμης αστικής ανάπτυξης Τομέας 3: Νέοι πόλοι οικονομικής ανάπτυξης Δράση 4.3.1: Ανάπλαση περιοχής Λαχανοκήπων Δημιουργία πόλου τριτογενών δραστηριοτήτων Δράση 4.3.2: Ανάπτυξη της Ζώνης Καινοτομίας Θεσσαλονίκης Δράση 4.3.3: Ρύθμιση της εκτός σχεδίου περιοχής της νοτιοανατολοκής περιαστικής ζώνης Τομέας 4: Πρότυποι οικιστικοί υποδοχείς Δράση 4.4.1: Ανάπτυξη πρότυπων οικιστικών υποδοχέων στη δυτική περιαστική ζώνη της Θεσσαλονίκης Τομέας 5: Αστικές αναπλάσεις μεγάλης κλίμακας Δράση 4.5.1: Πεζοδρόμηση τμημάτων του ιστορικού κέντρου της Θεσσαλονίκης Δράση 4.5.2: Αναπλάσεις σε επιμέρους τμήματα του ιστορικού κέντρου της Θεσσαλονίκης Δράση 4.5.3: Αναβάθμιση- Ανάδειξη Άνω Πόλης Θεσσαλονίκης Δράση 4.5.4: Ανάπλαση περιοχών εκτός κέντρου του δήμου Θεσσαλονίκης Δράση 4.5.5: Ανάπλαση του δήμου Εχεδώρου Τομέας 6: Συγκοινωνιακός σχεδιασμός και υποδομές μεταφορών Δράση 4.6.1: Έργα υποδομών των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς Δράση 4.6.2: Έργα οδικής υποδομής Δράση 4.6.3: Πολυτροπικά Συγκοινωνιακά Κέντρα Δράση 4.6.4: Υποδομές στάθμευσης Δράση 4.6.5: Εναλλακτικοί τρόποι κυκλοφορίας Συμπερασματικές επισημάνσεις

3 2

4 1. Αστική διακυβέρνηση και πολεοδομικός σχεδιασμός Τα τελευταία χρόνια στο διεθνές και ιδιαίτερα στο ευρωπαϊκό επίπεδο βρίσκονται σε διαρκή εξέλιξη προβληματισμοί και διαδικασίες για τη διαμόρφωση ενός αποτελεσματικού προγραμματικού πλαισίου διαχείρισης και σχεδιασμού του χώρου. Προς την κατεύθυνση αυτή ο όρος που καθιερώθηκε και χρησιμοποιείται ευρύτατα πλέον είναι αυτός της «αστικής διακυβέρνησης» (governance) για να σημάνει, ουσιαστικά, την προδιαγραφή της σύζευξης της διαχειριστικής αποτελεσματικότητας με την δημοκρατική νομιμότητα 1. Περαιτέρω, η διακυβέρνηση σε μητροπολιτικό επίπεδο συνεπάγεται και τη μέγιστη δυνατή κινητοποίηση και συντονισμό όλων των εμπλεκομένων φορέων και παραγόντων στη διαδικασία της ανάπτυξης των αντίστοιχων κέντρων. Η νέα και επικρατούσα προσέγγιση τα τελευταία χρόνια δεν είναι πλέον η εκλογίκευσηνα γίνονται τα ίδια πράγματα πιο αποτελεσματικά και με μικρότερο κόστος- αλλά η καινοτομία και η εισαγωγή νέων προγραμματικών και σχεδιαστικών μεθόδων και προσεγγίσεων, γεγονός που μπορεί να συνεπάγεται και πιθανές αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας των θεσμών. Ο όρος «αστική διακυβέρνηση» επομένως μπορεί να χρησιμοποιείται για να ορίσει μια διπλή λειτουργία: αφενός του συντονισμού και της συγκρότησης των τοπικών αρχών στη βάση των σχέσεων τους με τους κοινωνικούς φορείς, αφετέρου τη δυνατότητα αυτών των αρχών να διαμορφώνουν τις κατάλληλες αναπτυξιακές στρατηγικές για την πόλη, οι οποίες να εναρμονίζονται με αυτές του κράτους, των άλλων πόλεων αλλά και με τους δημόσιους ή ιδιωτικούς οικονομικούς παράγοντες. Η έννοια της «αστικής διακυβέρνησης» από την πλευρά της πολεοδομικής οπτικής δε θα μπορούσε να διακριθεί εύκολα από το γενικότερο προβληματισμό για το ρόλο και το χαρακτήρα του πολεοδομικού σχεδιασμού, όπως αυτός διαμορφώνεται στην «εποχή της παγκοσμιοποίησης», σε συνέχεια μιας μακροχρόνιας πορείας. Η έκφραση από το σχέδιο στις πολεοδομικές πολιτικές σκιαγραφεί αυτήν την πορεία, από τον ορθολογικό/ στατικό στον δυναμικό / στρατηγικό σχεδιασμό, που χαρακτηρίζεται από σημαντικές και ενδιαφέρουσες αλλαγές τόσο στα χαρακτηριστικά του (στόχοι, χρονικός ορίζοντας, ευελιξία, είδος σχεδίων, κλίμακα και μεθοδολογία προσέγγισης) όσο και στην πολιτική διάστασή του (μοντέλο λήψης αποφάσεων, συμμετοχή κοινωνικών εταίρων, παρακολούθηση εφαρμογής, χρηματοδοτικά και θεσμικά μέσα) 2. Σε διεθνές επίπεδο το κατ εξοχήν πεδίο άσκησης νέων μορφών αστικής διακυβέρνησης είναι οι πολεοδομικές παρεμβάσεις στρατηγικής σημασίας και ιδιαίτερα οι 1 ΚΟΥΣΙΔΩΝΗΣ, Χ. (2003), «Η επιχειρησιακή επάρκεια ως προϋπόθεση της τοπικής αυτοτέλειας»,στο Χώρος και Περιβάλλον, ΤΟΠΟΣ, σελ ΕΥΑΓΓΕΛΙΔΟΥ, Μ. (2003), «Νέες μορφές αστικής διακυβέρνησης στη Ελλάδα. Συμπεράσματα από ορισμένες πειραματικές εφαρμογές στην Αθήνα» στο Χώρος και Περιβάλλον, ΤΟΠΟΣ, σελ

5 αναπλάσεις, στο βαθμό που προϋποθέτουν μια υπέρβαση της κλασικής πολεοδομικής πολιτικής και εισάγουν την πρακτική των διαρθρωτικών πολιτικών αστικής ανάπτυξης. Για την ολοκληρωμένη εφαρμογή και υλοποίηση τους εντάσσονται πάντα σε ένα «Στρατηγικό Σχέδιο Αστικής Ανάπτυξης», το οποίο ορίζεται συνοπτικά ως ο σχεδιασμός της στρατηγικής για την ενίσχυση του διεθνούς ρόλου και της οικονομικής φυσιογνωμίας των μητροπόλεων και των μεγάλων πόλεων, στην εποχή της παγκοσμιοποίησης Η σχέση Ρυθμιστικού Σχεδίου και Σχεδίου Δομικών Παρεμβάσεων Στις μέρες μας ολοένα και περισσότερο γίνεται κατανοητό το πόσο στρεβλή και ανισόρροπη υπήρξε η έντονη και απρογραμμάτιστη ανάπτυξη της Θεσσαλονίκης κατά την τελευταία εικοσιπενταετία, σε βάρος των κοινωνικών και πολιτισμικών αξιών και ιδιαίτερα σε βάρος του φυσικού και του δομημένου περιβάλλοντος και γενικότερα της ποιότητας ζωής των πολιτών. Το θεωρούμενο σήμερα ως Πολεοδομικό Συγκρότημα Θεσσαλονίκης (ΠΣΘ) μεταλλάσσεται διαρκώς και τα τελευταία χρόνια αντιμετωπίζει μετασχηματισμούς στη χωρική οργάνωση και αλλαγές στην ταυτότητά του, παράλληλα με μία σειρά, κοινωνικών, οικονομικών και περιβαλλοντικών προβλημάτων, με δυσμενή αποτελέσματα άμεσα και ορατά. Βασική αιτία αυτών των προβλημάτων ήταν αφενός η ραγδαία και διαρκής πληθυσμιακή αύξηση, σε συνδυασμό με τη μη αποτελεσματική εφαρμογή οποιασδήποτε χωροταξικής και πολεοδομικής πολιτικής, αφετέρου η μη έγκαιρη αντιμετώπιση των κυκλοφοριακών και περιβαλλοντικών επιπτώσεων που προκύπτουν σε καθημερινό επίπεδο. Η πόλη δείχνει προς το παρόν ανέτοιμη να δεχτεί τις προκλήσεις των καιρών και να τις αντιμετωπίσει, παρά το ότι οφείλει να ανταποκριθεί στον ιστορικό και αναπτυξιακό ρόλο της σηματοδοτώντας μια νέα εποχή για τη Βόρεια Ελλάδα γενικότερα και ιδιαίτερα για την Κεντρική Μακεδονία, μέσα από μια νέα αντίληψη για την ποιότητα ζωής και περιβάλλοντος, η οποία θα στηρίζεται στην έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης και θα ενσωματώνει τις αρχές της. Με την επικαιροποίηση του ισχύοντος Ρυθμιστικού Σχεδίου Θεσσαλονίκης (ΡΣΘ), που εκπονήθηκε το 1985, 25 χρόνια μετά θα προκύψει ένα βασικό επιχειρησιακό εργαλείο που θα βοηθήσει προς την κατεύθυνση του προσδιορισμού μίας νέας αναπτυξιακής στρατηγικής για τη θεωρούμενη ως «Μητροπολιτική περιοχή», η ο- ποία θα καθοριστεί γεωγραφικά ύστερα από νέα δημόσια διαβούλευση. Αυτό το νέο εφόδιο για τον ανασχεδιασμό και τη βιώσιμη ανάπτυξη του ευρύτερου χώρου της Θεσσαλονίκης, που παράλληλα θα λειτουργήσει ως ασπίδα προστασίας ενάντια 3 ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ, Δ. (2000), «Το Ρυθμιστικό Σχέδιο της Αθήνας. Εμπειρίες και προοπτικές», στο Δεκαεπτά κείμενα για το σχεδιασμό, τις πόλεις και την ανάπτυξη, Βόλος, σ

6 στην περαιτέρω όξυνση της περιβαλλοντικής υποβάθμισης, είναι το επικαιροποιημένο Ρυθμιστικό Σχέδιο ( ). το οποίο, όμως, είναι σίγουρο ότι πρέπει εκ νέου να προσαρμοστεί και στη νέα διοικητική πραγματικότητα, στη βάση των αρχών της Νέας Αρχιτεκτονικής για την Τοπική Αυτοδιοίκηση (Πρόγραμμα «ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗΣ). Ειδικότερα, θα προτείνει ένα πλαίσιο ανάπτυξης που θα σέβεται τα όρια και τις επιταγές που θέτει το ίδιο το περιβάλλον, θα έχει βάθος χρόνου δεκαπενταετίας και στόχους την αειφορική αστική ανάπτυξη, την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, την κοινωνική συνοχή και αλληλεγγύη και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής, με σεβασμό στην πόλη, αλλά και στον ευρύτερο εξωαστικό χώρο της. Το νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο (που θα προκύψει μετά τη διαβούλευση) και το Πρόγραμμα Προστασίας Περιβάλλοντος της Θεσσαλονίκης και της ευρύτερης περιοχής της, με στόχο το έτος 2025, θα αποτελέσει το βασικό εργαλείο και μέσο αναφοράς για το συντονισμό και την εναρμόνιση στο χώρο όλων των τομεακών πολιτικών, λαμβάνοντας υπόψη τη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα και τα προγράμματα και ε- πενδυτικά σχέδια του δημοσίου τομέα, της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, αλλά και του ιδιωτικού τομέα. Η αναγκαιότητα θεσμοθέτησης του νέου Ρυθμιστικού Σχεδίου Θεσσαλονίκης είναι άμεση, γιατί μόνο με αυτό μπορεί να αντιμετωπισθούν τα συσσωρευμένα προβλήματα της «Μητροπολιτικής Περιοχής» που οριοθετείται από αυτό, ώστε να σχεδιαστούν μακροπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα αναπτυξιακά προγράμματα με όρους και κανόνες προστασίας του περιβάλλοντος, στην προσπάθεια για την επίτευξη των στόχων της αειφορίας. Κεντρικό ζητούμενο του νέου Ρυθμιστικού Σχεδίου Θεσσαλονίκης αναφορικά με το χωρικό σχεδιασμό, είναι η προώθηση μιας συνεκτικής, ολοκληρωμένης και αποτελεσματικής χωροταξικής και πολεοδομικής πολιτικής εντός των οριστικών γεωγραφικών και χωρολειτουργικών ορίων της ευρύτερης περιοχής εφαρμογής του. Η επιδίωξη της εσωτερικής χωρικής ολοκλήρωσης στα διοικητικά όρια είναι αυτονόητη για το σχεδιασμό, αλλά απορρέει επίσης από την αρχή της βιωσιμότητας, η οποία συνεπάγεται την ενσωμάτωση στο χωρικό σχεδιασμό περιβαλλοντικών όρων και περιορισμών. Είναι, λοιπόν, προφανές ότι η «πράσινη ανάπτυξη» θα αποτελεί προγραμματική επιλογή των κοινωνικών και οικονομικών διαστάσεων, δηλαδή των δύο εκ των τριών βασικών συνιστωσών της βιώσιμης ανάπτυξης. Παράλληλα, απαιτούνται άμεσες και μεσοπρόθεσμες δράσεις και σχετικά έργα στον αστικό και περιαστικό χώρο, τα οποία θα μπορέσουν να ανατάξουν την «έρπουσα» υποβάθμιση του οικιστικού περιβάλλοντος της Θεσσαλονίκης. Οι παρεμβάσεις αυτές έχουν στόχο να διαφυλάξουν, να διατηρήσουν και να προστατεύσουν το δομημένο, κυρίως όμως το φυσικό περιβάλλον, που απειλείται από τις ραγδαίες και 5

7 απρογραμμάτιστες ανθρωπογενείς επεμβάσεις, αλλά και από πιθανές φυσικές καταστροφές. Τέλος έχουν στόχο να προωθήσουν νέες αντιλήψεις και συνθήκες διαβίωσης, πιο ανθρώπινες και οικολογικές, ώστε ως αποτέλεσμα να προκύψει μια καλύτερη ποιότητα ζωής. Το παρόν Σχέδιο Δομικών Παρεμβάσεων (ΣΔΠ), που περιγράφεται αναλυτικά στη συνέχεια, έρχεται ακριβώς να καθορίσει και να εξειδικεύσει σε επίπεδο πολεοδομικού σχεδιασμού τις αρχές και τις κατευθύνσεις του Ρυθμιστικού Σχεδίου με την επιλογή έργων και δράσεων. Ταυτόχρονα επιχειρεί να αναδείξει το πρόγραμμα «ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2012», μέσα από την ταξινόμηση και ιεράρχηση πολεοδομικών παρεμβάσεων και σχετικών έργων πρώτης προτεραιότητας, ώστε να προσδώσει στη Θεσσαλονίκη τη νέα φυσιογνωμία της πόλης που αποτελεί προσδοκία των κατοίκων της. Με την διατύπωση του το ΣΔΠ προσπαθεί να αναδείξει την ελπίδα της πόλης για τη δυνατότητα υλοποίησης ενός εφικτού οράματος για την πραγματικότητα του μέλλοντος. Η Θεσσαλονίκη οφείλει να ανταποκριθεί στην τρέχουσα συγκυρία που χαρακτηρίζεται από τη δυνατότητα αξιοποίησης των νέων προγραμματικών συνθηκών, καθώς και των σημαντικών ευκαιριών και δυνατοτήτων που υπάρχουν σε επίπεδο χρηματοδότησης έργων και δράσεων, ώστε να κατορθώσει να αναδειχθεί σε πόλο, τουλάχιστον, μητροπολιτικής εμβέλειας. Προς την κατεύθυνση αυτή είναι αναγκαία η οργάνωση και η αποτελεσματική διαχείριση της αστικής και περιαστικής περιοχής της, η οποία προσελκύει σημαντικό πληθυσμιακό δυναμικό, αλλά και το μεγαλύτερο μέρος των οικονομικών δραστηριοτήτων της Βόρειας Ελλάδας. Η συγκέντρωση αυτή έχει ως αποτέλεσμα την πρόκληση σημαντικών πιέσεων και προβλημάτων, που εντείνονται από την έλλειψη συντονισμού των εμπλεκομένων στο σχεδιασμό του χώρου φορέων και υπηρεσιών, την πολυαρχία και επικάλυψη στις αρμοδιότητές τους, την αμφισβήτηση των διαδικασιών στις λήψεις των αποφάσεων και τον αποσπασματικό και μη ενιαίο σχεδιασμό για το σύνολο της έκτασης που καλύπτεται από το ισχύον Ρυθμιστικό Σχέδιο Θεσσαλονίκης. Τα προβλήματα αυτά, όσο υπάρχουν, συντελούν στην απώλεια των αναπτυξιακών ευκαιριών που διαμορφώνονται, ενώ ταυτόχρονα υποβιβάζουν τη θέση της Θεσσαλονίκης σε σχέση με τις ανταγωνιστικές της πόλεις, τόσο σε επίπεδο Βαλκανίων (π.χ., οι πρωτεύουσες των άλλων γειτονικών κρατών), όσο και στο ευρύτερο διεθνές επίπεδο (π.χ., στη σχέση της με τη νοτιοανατολική Ευρώπη). Η επίλυσή τους προϋποθέτει τη διατύπωση ενός προγραμματικού πλαισίου προτεραιοτήτων για τη χωρική αναδιοργάνωση και τη βιώσιμη οικιστική ανασυγκρότηση της Θεσσαλονίκης. Με βάση αυτές, θα επιτευχθεί η βελτίωση της λειτουργίας και της εικόνας της πόλης, η οποία θα συμβάλλει αποφασιστικά στην επιδιωκόμενη συνολική ανάπτυξή της και θα ενισχύει την ανταγωνιστικότητα και το διεθνή ρόλο της. 6

8 3. Στρατηγικό Σχέδιο Δομικών Παρεμβάσεων 3.1. Γενική προσέγγιση Σύμφωνα με τα παραπάνω προκύπτει τελικά ότι η διαμόρφωση του χώρου στηρίζεται ουσιαστικά στην ορθολογική διαχείρισή του μέσω ενός μοντέλου ενδογενούς ανάπτυξης. Με βάση αυτό το σκεπτικό ο Οργανισμός Θεσσαλονίκης (ΟΡΘΕ) θεωρεί σαν βασική και αναγκαία προϋπόθεση για τη βιώσιμη και αειφόρο ανάπτυξη της Θεσσαλονίκης τη διευθέτηση πρωτίστως των πολεοδομικών προβλημάτων που παρουσιάζονται σε όλα τα χωρικά επίπεδα του σχεδιασμού, ιδιαίτερα, όμως, αυτά που αναφέρονται στη μίκρο και στη μάκρο-χωροταξική κλίμακα. Πρόκειται δηλαδή για τα προβλήματα που καταγράφονται όχι μόνο στα καθορισμένα διοικητικά και γεωγραφικά όρια του κάθε ΟΤΑ ξεχωριστά, αλλά και στο σύνολο της περιοχής εφαρμογής του ισχύοντος Ρυθμιστικού και στο άμεσο μέλλον σε αυτήν του επικαιροποιημένου Ρυθμιστικού Σχεδίου (ερσ). Ταυτόχρονα, προκύπτει και η ανάγκη αναβάθμισης της τοπικής κλίμακας (πολεοδομικό και αστικό επίπεδο), με τη δημιουργία των κατάλληλων προϋποθέσεων για το σκοπό αυτόν, δηλαδή σχετικών δράσεων και κατάλληλα επιλεγμένων έργων. Σκοπός της προσπάθειας αυτής είναι η δημιουργία ενός καταστατικού χάρτη, μιας «Ατζέντας», για τη Θεσσαλονίκη και την ευρύτερη περιοχή της, όπου θα προσδιορίζονται με σαφήνεια οι μεγάλοι αναπτυξιακοί άξονες και οι αντίστοιχες πολεοδομικές παρεμβάσεις καθοριστικής σημασίας, όπου και θα βασιστούν οι δράσεις και τα έργα που θα οδηγήσουν στη βελτίωση της λειτουργίας και της εικόνας της. Η προσπάθεια αυτή θα πραγματοποιηθεί μέσω της σύνταξης και διατύπωσης ενός «Σχεδίου», που θα κινείται επί του θεωρητικού πλαισίου που τέθηκε στην προηγούμενη παράγραφο και το οποίο ονομάζεται, σύμφωνα με την καταλληλότερη τρέχουσα ο- ρολογία, ως «Σχέδιο Δομικών Παρεμβάσεων» (ΣΔΠ) [Stractural Plan]. Σε αυτό το «Σχέδιο» θα περιλαμβάνονται όλες οι πολεοδομικές προτάσεις και αντίστοιχες αποφάσεις στρατηγικού χαρακτήρα που θα αποδώσουν το νέο ρόλο και τη σύγχρονη φυσιογνωμία της Θεσσαλονίκης. Στην ουσία, το «Σχέδιο» αυτό επιχειρεί να συγκεντρώσει τις ήδη διατυπωμένες προτάσεις (π.χ., πρόγραμμα «ΘΕΣΣΑΛΟΝΙ- ΚΗ 2012», δεσμεύσεις από το ΡΣ, προτάσεις προηγούμενων μελετών, απόψεις φορέων) που δεν υλοποιήθηκαν έως σήμερα και αξιολογούνται ως θετικές και αφού τις επαναξιολογήσει και τις επικαιροποιήσει να υιοθετήσει τις βασικότερες, δηλαδή αυτές που θα έχουν τα περισσότερα και τα πιο άμεσα πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα, ταυτόχρονα, όμως, μπορεί να είναι και οι ευκολότερα υλοποιήσιμες. Καλείται επίσης να διατυπώσει νέες προτάσεις που μπορούν να συμβάλλουν στην επιδιωκόμενη ρύθμιση του χώρου τόσο σε αστικό όσο και σε περιαστικό επίπεδο. Πρόκειται για ένα 7

9 «Σχέδιο» το οποίο εξειδικεύει το ΡΣ και εκφράζει ουσιαστικά τη χαμηλότερη κλίμακα της χωροταξίας και την υψηλότερη της πολεοδομίας. Αναφέρεται στη ρύθμιση της χωρικής κλίμακας μεταξύ του 1ου (Περιφερειακό Πλαίσιο) και του 2ου (π.χ., ΣΧΟΟ- ΑΠ, Γ.Π.Σ.) επίπεδου χωρικού σχεδιασμού και για το λόγο αυτόν οφείλει να είναι ευέλικτο, προσαρμοστικό σε ενδεχόμενες αλλαγές και με δυνατότητα άμεσης αναθεώρησής του Γεωγραφική εμβέλεια Η έννοια της γεωγραφικής εμβέλειας του ΣΔΠ και ο προσδιορισμός των ορίων εφαρμογής του είναι μεν ένα κρίσιμο ζήτημα, όχι όμως τόσο σημαντικό και απαραίτητο να καθοριστεί με απόλυτη σαφήνεια, όπως συμβαίνει στην περίπτωση του Ρυθμιστικού Σχεδίου ή στην περίπτωση των Γενικών Πολεοδομικών Σχεδίων, καθώς πρέπει να μπορεί με ευελιξία να αναπροσαρμόζεται με βάση τις απαιτούμενες ανάγκες. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, η περιοχή εφαρμογής του θα είναι μικρότερη της αντίστοιχης περιοχής που προτείνεται για το επικαιροποιημένο ΡΣ και μεγαλύτερη αυτής που σήμερα χαρακτηρίζεται ως Πολεοδομικό Συγκρότημα, με την αυστηρή έννοια των διοικητικών ορίων των δήμων που το αποτελούν. Είναι προφανές ότι η τελική περιοχή εφαρμογής του ΣΔΠ δεν χρειάζεται να οριοθετηθεί με ακρίβεια και ότι δεν προκύπτει απλά και μόνον με βάση κάποια κριτήρια (π.χ., γεωμορφολιγικά, διοικητικά), αλλά πρέπει να μπορεί να μεταβάλλεται σε συνάρτηση με τις προκύπτουσες ανάγκες του πληθυσμού της Θεσσαλονίκης όσο και σε σχέση με τη ρύθμιση των ιδιαιτερότητων των χρήσεων που αναπτύσσονται στον αστικό και περιαστικό χώρο της. Προς την κατεύθυνση αυτή σημαντικό πόλο θα έ- χουν και οι λειτουργικές διασυνδέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ του ισχυρού αστικού κέντρου (Πολεοδομικό Συγκρότημα) και της ενδοχώρας του, του καλούμενου ενδιάμεσου χώρου, δηλαδή των άλλων οικιστικών ενοτήτων μικρότερης εμβέλειας σε επίπεδο νομού. Με βάση την καταγραφή και αποτύπωση των σχέσεων της Θεσσαλονίκης με το ευρύτερο οικιστικό περιβάλλον της προκύπτουν, όπως αντίστοιχα και στο εσωτερικό των αστικών σχηματισμών, επιμέρους περιοχές ισχυρότερης ή ασθενέστερης συνοχής που συναποτελούν την περιοχή εφαρμογής του ΣΔΠ και για τις οποίες προσδιορίζονται οι απαιτούμενες αναγκαίες πολεοδομικές παρεμβάσεις. Τέλος, η νέα διοικητική δομή της ευρύτερης περιοχής, σύμφωνα με τη νέα αρχιτεκτονική για την Τοπική Αυτοδιοίκηση (Πρόγραμμα «Καλλικράτης») δεν φαίνεται ότι μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις στην εφαρμογή του ΣΔΠ, καθώς οι παρεμβάσεις έχουν κατά κύριο λόγο διαδημοτικό χαρακτήρα, εφαρμογή και αποτελέσματα και έχει πλέον ωριμάσει η αντίληψη για την εφαρμογή ενιαίας χωροταξικής πολιτικής, η οποία διευκολύνει και σε θέματα εξεύρεσης των αναγκαίων χρηματοδοτήσεων. Αντίθετα, μπο- 8

10 ρεί να έχει ευεργετικές επιπτώσεις, με την έννοια της δυνατότητας ευκολότερης συναίνεσης και αποδοχής των παρεμβάσεων στο τοπικό επίπεδο της, λόγω του μειωμένου αριθμού των νέων ΟΤΑ Κατευθύνσεις Το «Σχέδιο Δομικών Παρεμβάσεων» στοχεύει συνολικά στην ορθολογική χρήση και αξιοποίηση του φυσικού περιβάλλοντος σαν βασική προϋπόθεση βιωσιμότητας, στη διεύρυνση της παραγωγικής βάσης, στην εξυγίανση του οικιστικού περιβάλλοντος, στη βελτίωση και ενίσχυση της βιώσιμης αστικής κινητικότητας και γενικά στην απόδοση μιας νέας φυσιογνωμίας στη Θεσσαλονίκη και την ευρύτερη περιοχή της, που θα έχει ως αποτέλεσμα την αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των κατοίκων της σε καθημερινή βάση. Για όλους αυτούς τους λόγους, είναι προφανές ότι θα πρέπει το ΣΔΠ να μην συναρτάται μονοσήμαντα με μία και μόνο αναπτυξιακή κατεύθυνση αλλά να είναι συμβατό με όσο το δυνατόν περισσότερα και επιθυμητά εναλλακτικά σενάρια α- νάπτυξης της Θεσσαλονίκης. Η προϋπόθεση αυτή εγγυάται το μακροπρόθεσμο ή ακόμα και τη βιωσιμότητα του και είναι σημαντικός παράγοντας επιτυχίας του συνολικού εγχειρήματος. Παράλληλα, το «Σχέδιο» θα πρέπει να είναι συμβατό και με τις ενδεχόμενες αλλαγές στον προσανατολισμό της κρατικής διοίκησης (προθέσεις και σχεδιασμός αρμόδιων Υπουργείων) ή με τις απόψεις των τοπικών και παραγωγικών φορέων, καθώς και με πιθανές αλλαγές των δεδομένων του ευρύτερου περιβάλλοντος (π.χ., οικονομικού, διοικητικού) της Θεσσαλονίκης, ώστε η αναπτυξιακή δράση του να μπορεί να εξακολουθεί χωρίς σοβαρές παρεκκλίσεις. Τέλος, θα πρέπει να αναφερθεί ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση το προτεινόμενο ΣΔΠ δεν μπορεί (και δεν πρέπει) να ασχοληθεί με τη σάρωση όλων των πολεοδομικών προβλημάτων που εντοπίζονται στη Θεσσαλονίκη, αλλά επιλεκτικά με εκείνα που από την επίλυσή τους θα προκύψουν άμεσα οφέλη με πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα. Κατ επέκταση στο αντικείμενο του δεν περιλαμβάνεται το σύνολο των κατά καιρούς προτεινόμενων έργων και δράσεων κάθε κλίμακας (π.χ., από τομεακές μελέτες, ερευνητικά προγράμματα, σχεδιασμό φορέων) που χρειάζονται για την υποστήριξη της ενδογενούς ανάπτυξής της Θεσσαλονίκης, καθώς η αντιμετώπισή τους δεν είναι ούτε εφικτή ούτε ρεαλιστική, αφού συνήθως συνοδεύονται από ιδιαίτερα υψηλούς προϋπολογισμούς απαγορευτικούς για την εκτέλεσή τους. Διευκρινίζεται, πάντως, ότι ασφαλώς και δεν πρέπει να παραβλέπεται η σημασία και η αξία των επιπλέον έργων που δεν εντάσσονται ως άμεσης προτεραιότητας στο προτεινόμενο ΣΔΠ, περιλαμβάνονται, όμως, στον αναπτυξιακό σχεδιασμό τόσο στο τοπικό επίπεδο των ΟΤΑ, όσο και σε κρατικό επίπεδο, όπως για παράδειγμα 9

11 τα υπόλοιπα έργα που προτείνονται στο πρόγραμμα «ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2012» του ΥΠΕΚΑ, Τα συγκεκριμένα έργα ταξινομούνται, ιεραρχούνται κατά προτεραιότητα και αποκτούν συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα υλοποίησης τους, όπως παρουσιάζονται στο σχετικό συνημμένο πίνακα στο τέλος του κειμένου. Το ΣΔΠ που προτείνεται στηρίζεται τελικά σε προτάσεις και αποφάσεις στρατηγικού χαρακτήρα που καταλήγουν να προτείνουν έργα που δημιουργούν σημαντικές αναπτυξιακές προϋποθέσεις για τη Θεσσαλονίκη. Πρόκειται για ένα «Σχέδιο», πλαίσιο της ευρύτερης περιοχής του Πολεοδομικού Συγκροτήματος, στο οποίο συνυπάρχουν η χωροταξική με την πολεοδομική διάσταση. Η διαφορά αυτού του «Σχεδίου» από τα ΣΧΟΟΑΠ ή τα ΓΠΣ είναι ότι θα εμπεριέχει συγκεκριμένους στόχους, κατευθύνσεις και μέτρα, τα οποία πρέπει να ακολουθούνται και τα οποία εξειδικεύονται μέσα από αυτά. Στην ουσία πρόκειται για ένα «Σχέδιο» το οποίο θα επιχειρήσει να επιφέρει ανάπτυξη σε όλη την έκταση του Πολεοδομικού Συγκροτήματος Θεσσαλονίκης και ταυτόχρονα να πετύχει την ισόρροπη ανάπτυξή του σε σχέση με τους ΟΤΑ της περιαστικής ζώνης του αλλά και σε σχέση με τα κύρια αστικά κέντρα των όμορων νομών της Θεσσαλονίκης, αναδεικνύοντας την ακτινοβολία της τελευταίας σε μητροπολιτικό επίπεδο. Για την επίτευξη των παραπάνω στόχων απαιτείται προγραμματισμός και ιεράρχηση έργων και τελικά ο σχεδιασμός και η υλοποίησή τους, σε στάδια και φάσεις, με χρονικό ορίζοντα τουλάχιστον την επόμενη δεκαπενταετία ( ). Βασικός στόχος θα πρέπει να είναι η συγχρονισμένη και ταυτόχρονα βιώσιμη ανάπτυξη σε όλες τις κατηγορίες που καλύπτουν το σύνολο των υποσυστημάτων ενός χωρικού συνόλου και είναι: (i) το φυσικό περιβάλλον, (ii) το κοινωνικό περιβάλλον, (iii) το οικιστικό περιβάλλον και (iv) τα δίκτυα υποδομών. Η αντιμετώπιση και οι προτεινόμενες κατευθύνσεις θα πρέπει να είναι σύμφωνες με το πνεύμα των νέων σχεδιαστικών και οργανωτικών δεδομένων για το χώρο. Τέλος, θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι προτεινόμενες παρεμβάσεις του συγκεκριμένου ΣΔΠ έχουν εφαρμογή συνολικά σε τέσσερα (4) διαφορετικά χωρικά επίπεδα αναφοράς που είναι: (i) το μακρο-χωροταξικό (νομός Θεσσαλονίκης και όμοροι νόμοι), (ii) το μικρο-χωροταξικό (Πολεοδομικό Συγκρότημα Θεσσαλονίκης σε σχέση με την περιαστική ζώνη του), (iii) το πολεοδομικό («Καλλικρατικοί» ΟΤΑ) και (iv) το αστικό-τοπικό ( πρώην δημοτικά διαμερίσματα, συνοικίες, γειτονίες) Άξονες προτεραιότητας Οι άξονες προτεραιότητας του ΣΔΠ συναρτώνται με τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης και στοχεύουν στην αλλαγή της σημερινής εικόνας της Θεσσαλονίκης, παράλληλα με την ενίσχυση της θέσης της σε περιφερειακό επίπεδο, καθώς και με τη 10

12 διεύρυνση του ρόλου της με την ανάδειξή της σε μητροπολιτικό κέντρο. Συγκεκριμένα, οι άξονες προτεραιότητας που τίθενται είναι οι ακόλουθοι: α. Ενίσχυση του ρόλου της Θεσσαλονίκης Η ενίσχυση του ρόλου της Θεσσαλονίκης είναι μια δυνατότητα με πολλές εκδοχές και αποτελεί τη συνισταμένη των προσπαθειών που καταβάλλονται και των προτεραιοτήτων που επιδιώκονται για αρκετά χρόνια από μια πλειάδα θεσμικών υποκειμένων (π.χ., δημόσια διοίκηση, τοπική αυτοδιοίκηση, φορείς και κοινωνικοί εταίροι, ιδιωτικές επιχειρήσεις) τα οποία συνεισφέρουν διαφορετικά στο κόστος και αναμένουν διαφορετικά οφέλη από κάθε βήμα που πραγματοποιείται. Σε όλες τις περιπτώσεις όμως, η ενίσχυση του ρόλου της Θεσσαλονίκης συναρτάται με την ουσιαστική συμβολή της στη συμπληρωματική και ισόρροπη ανάπτυξη του περιφερειακού χώρου, καθώς και στη διάχυση των αναπτυξιακών οφελών στο σύνολο των ΟΤΑ, τουλάχιστον του νομού. Η ενίσχυση του χαρακτήρα της Θεσσαλονίκης αποτελεί κατ' αυτόν τον τρόπο έναν κεντρικό άξονα προτεραιότητας για το ΣΔΠ. Ειδική αναφορά πρέπει να γίνει για την ανάγκη διευθέτησης των πολεοδομικών προβλημάτων στο Πολεοδομικό Συγκρότημα και ιδιαίτερα στον κεντρικό δήμο της Θεσσαλονίκης, με έμφαση σε χαρακτηριστικά τμήματά του ( π.χ., στο ιστορικό κέντρο, σε παραδοσιακές συνοικίες και γειτονιές, σε υποβαθμισμένες αστικές ενότητες και παραγωγικές ζώνες) β. Ανταγωνιστικότητα - Καινοτομία Καθοριστικό στοιχείο για το επίπεδο ανάπτυξης της Θεσσαλονίκης είναι η ικανότητα προσαρμογής του αστικού συστήματός της στις νέες τεχνολογικές δυνατότητες μέσω της εισαγωγής καινοτομιών σε όλα τα επίπεδα, με στόχο την αύξηση της ανταγωνιστικότητάς της. Αυτό συνεπάγεται ότι η ικανότητα της πόλης να ανταποκριθεί στις νέες συνθήκες ανταγωνισμού θα πρέπει να στηριχθεί στη συνέργεια των προσπαθειών του δημοσίου και ιδιωτικού τομέα, ούτως ώστε η επιχειρηματική δραστηριότητα να λειτουργεί σε ένα περιβάλλον που θα ευνοεί και θα υποστηρίζει ενεργά τη συνεργασία, τα επιχειρηματικά δίκτυα και τις πρωτοβουλίες καινοτομίας. γ. Κοινωνική συνοχή Η διατήρηση της κοινωνικής συνοχής έχει αναδειχθεί ως ένα κεντρικό και κρίσιμο ζήτημα για την ανάπτυξη των μεγάλων αστικών κέντρων, όπως η Θεσσαλονίκη, μέσα στις νέες συνθήκες της παγκόσμιας οικονομίας. Οι αντιθέσεις και οι κοινωνικές ανισότητες που μπορεί να δημιουργηθούν κατά την αναπτυξιακή διαδικασία και την εφαρμογή των στρατηγικών επιλογών, με την υλοποίηση των προτεινόμενων έργων, θέτουν συνήθως σε δοκιμασία την κοινωνική συνοχή. Επιδίωξη του «Σχεδίου» είναι η 11

13 εξασφάλιση ισότιμης πρόσβασης στην παραγωγή και διανομή του αναπτυξιακού α- ποτελέσματος, τις νέες υποδομές, τις εξυπηρετήσεις και τις γνώσεις, ούτως ώστε να καταπολεμηθεί ο κοινωνικός αποκλεισμός και η περιθωριοποίηση αδύναμων κοινωνικών ομάδων. δ. Οικολογική ισορροπία - Ποιότητα ζωής Η βελτίωση της ποιότητας ζωής στον αστικό χώρο και η εξασφάλιση της οικολογικής ισορροπίας, συμπεριλαμβάνοντας τόσο τους φυσικούς πόρους όσο και το ανθρωπογενές περιβάλλον και την πολιτιστική κληρονομιά, αποτελεί πλέον κεντρική επιδίωξη κάθε αναπτυξιακής διαδικασίας. Η επανάκτηση της σχέσης του φυσικού στοιχείου με το τεχνητό στοιχείο της πόλης αποτελεί προϋπόθεση για την προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης. Για το σκοπό αυτό η πόλη της Θεσσαλονίκη θα πρέπει να θεωρηθεί ως ενιαίο σύστημα με την ευρύτερη περιοχή της, ενώ η διάγνωση της κατάστασης του φυσικού περιβάλλοντος αποτελεί το πρώτο και βασικό βήμα για την κατανόηση και αντιμετώπιση των προβλημάτων. Στους άξονες προτεραιότητας αντιστοιχούν βασικοί τομείς δράσης ( βλ, διαγραμματική απεικόνιση) για τους οποίους είναι πολύ θετικό να μπορέσει να πραγματοποιηθεί και η σύνταξη αντίστοιχων επιχειρησιακών σχεδίων. Σε αυτά θα περιλαμβάνονται και θα προσδιορίζονται με ακρίβεια ανά κατηγορία παρέμβασης όλες οι δράσεις, οι ενέργειες και τα έργα καινοτόμου χαρακτήρα, τα οποία ανταποκρίνονται σε νέες ευκαιρίες που παρουσιάζονται για τη βιώσιμη ανάπτυξης της πόλης. 4. Τομείς δράσης- Προτεινόμενες παρεμβάσεις Στους άξονες προτεραιότητας αναλογούν βασικοί τομείς εφαρμογής, για τους οποίους προτείνονται τελικά οι προτεινόμενες επεμβάσεις ανά κατηγορία παρεμβάσεων. Στις τελευταίες συμπεριλαμβάνονται αφενός δράσεις και έργα που έχουν προκύψει από προηγούμενες προτάσεις και είτε δεν έχουν πραγματοποιηθεί είτε βρίσκονται σε εξέλιξη και δεν έχουν ακόμα ολοκληρωθεί, αφετέρου και νέες, πρόσφατα διατυπωμένες προτάσεις για έργα τα οποία είτε θα λειτουργήσουν συμπληρωματικά, αυξάνοντας τη συνέργεια με τα προηγούμενα, είτε διακρίνονται για τον καινοτόμο χαρακτήρα τους και ανταποκρίνονται σε νέες ευκαιρίες που παρουσιάζονται για το στρατηγικό σχεδιασμό και τη βιώσιμη ανάπτυξη της Θεσσαλονίκης. Με βάση αυτό το σκεπτικό, γίνεται στη συνέχεια αναφορά στη δομή του ΣΔΠ. Οι τομείς δράσης και οι παρεμβάσεις πλαίσιο αναφέρονται αναλυτικά ως προς το γενικό περιεχόμενό τους στις επόμενες παραγράφους. Γίνεται επίσης αναφορά στους επιλεχθέντες στόχους και τις αντίστοιχες προτεραιότητες, καθώς και στην εξειδίκευσή 12

14 τους σε συγκεκριμένα έργα. Είναι προφανές ότι το εύρος των προτάσεων του ΣΔΠ αφορά όλα τα χωρικά προγραμματικά επίπεδα που αναφέρθηκαν στην παράγραφο 3.3, δηλαδή το μακρο-χωροταξικό, το μικρο-χωροταξικό, το πολεοδομικό και το αστικό. Η παρουσίαση αυτών των προτάσεων γίνεται συγκεντρωτικά σε χάρτη ανάλογης κλίμακας. 4.1 Τομέας 1: Αστική διακυβέρνηση / Πολιτική προστασία και ασφάλεια Ο επιτελικός χαρακτήρας του «Σχεδίου» συναρτάται με τη χάραξη και παρακολούθηση της εφαρμογής μιας μακρόπνοης στρατηγικής και ο συντονιστικός χαρακτήρας του εξειδικεύεται με την επίτευξη μιας καταρχήν συμφωνίας μεταξύ των ε- μπλεκόμενων στην αναπτυξιακή διαδικασία υπηρεσιών και φορέων σχετικά με τους βασικούς στόχους του ΣΔΠ, τους οποίους στη συνέχεια θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων τους. Σχετικά με την εξασφάλιση αυτών των διαστάσεων του στρατηγικού σχεδιασμού προβλέπεται η επεξεργασία μιας σύνθετης δράσης-πλαίσιο που θα εστιάζεται στις θεσμικές διαστάσεις του. Δράση : Προώθηση νέας μορφής διακυβέρνησης Από τα στοιχεία που προαναφέρθηκαν προκύπτει με σαφήνεια ότι η αναπτυξιακή προοπτική της Θεσσαλονίκης απαιτεί την προώθηση μιας νέας μορφής διακυβέρνησης ενός ενιαίου αστικού και περιαστικού συστήματος, η οποία θα πρέπει να διαμορφωθεί έτσι ώστε: α) να συνδυάζει αρμονικά αναπτυξιακές (χωροταξικές και πολεοδομικές) και περιβαλλοντικές κατευθύνσεις, προτεραιότητες και στόχους, β) να καθοδηγεί τους υπάρχοντες σχεδιασμούς έργων, ώστε να προκύπτει ένα ε- νιαίο και συνεκτικό πλαίσιο αναπτυξιακού, χωροταξικού και περιβαλλοντικού σχεδιασμού, γ) να φέρνει σε επαφή και να συντονίζει τους αρμόδιους φορείς και τους κοινωνικούς εταίρους μέσω ενός διευρυμένου και δομημένου διαλόγου, ώστε να δημιουργούνται προϋποθέσεις για ευρύτερες συναινέσεις πάνω στις κατευθύνσεις, τις προτεραιότητες και τους στόχους, δ) να υποστηρίζεται από μια σταθερή δομή ( κατά προτίμηση από τον Οργανισμό Θεσσαλονίκης) που θα προσφέρει την τεχνική και επιστημονική στήριξη, θα έχει την ευθύνη της παρακολούθησης, της εφαρμογής των στόχων και την υλοποίηση των παρεμβάσεων αλλά και το αυξημένο κύρος της ανάληψης πρωτοβουλιών για την κατάθεση προτάσεων με σκοπό τον επαναπροσανατολισμό των στόχων ή των τρόπων επίλυσης συγκεκριμένων προβλημάτων. 13