Αρχαία Ελληνική Γραμματεία B Γυμνασίου. Θεματική ενότητα: Γενική θεώρηση της «Ιλιάδας» Τίτλος:

Transcript

1 Π Εκπαιδευτικά σενάρια και μαθησιακές δραστηριότητες, σύμφωνα με συγκεκριμένες προδιαγραφές, που αντιστοιχούν σε 30 διδακτικές ώρες ανά τάξη Αρχαία Ελληνική Γραμματεία B Γυμνασίου Θεματική ενότητα: Γενική θεώρηση της «Ιλιάδας» Τίτλος: «Ἔκφρασις» Εικονογραφώντας τον ομηρικό κόσμο Συγγραφή: ΤΟΥΛΟΥΜΗΣ ΚΟΣΜΑΣ Εφαρμογή: ΤΣΕΝΕ ΕΛΛΗ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ & ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ, ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ & ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ Θεσσαλονίκη 2015

2 ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΕΡΓΟΥ ΠΡΑΞΗ: «Δημιουργία πρωτότυπης μεθοδολογίας εκπαιδευτικών σεναρίων βασισμένων σε ΤΠΕ και δημιουργία εκπαιδευτικών σεναρίων για τα μαθήματα της Ελληνικής Γλώσσας στην Α/βάθμια και Β/βάθμια εκπαίδευση» MIS (κωδ ), - ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ ΠΡΑΞΗ, στους άξονες προτεραιότητας του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση», η οποία συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και εθνικούς πόρους. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: Ι.Ν. ΚΑΖΑΖΗΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Π Εκπαιδευτικά σενάρια και μαθησιακές δραστηριότητες, σύμφωνα με συγκεκριμένες προδιαγραφές, που αντιστοιχούν σε 30 διδακτικές ώρες ανά τάξη. ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟΥ: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΗΣ Υπεύθυνοι υπο-ομάδας εργασίας αρχαίας ελληνικής γλώσσας δευτεροβάθμιας: Λάμπρος Πόλκας, Κοσμάς Τουλούμης ΦΟΡΕΑΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ: Καραμαούνα 1 Πλατεία Σκρα Τ.Κ Καλαμαριά, Θεσσαλονίκη Τηλ.: , Φαξ: , centre@komvos.edu.gr Σελίδα 2 από 21

3 Α. ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ Τίτλος «Ἔκφρασις»: Εικονογραφώντας τον ομηρικό κόσμο. Εφαρμογή σεναρίου Έλλη Τσενέ Δημιουργία σεναρίου Κοσμάς Τουλούμης Διδακτικό αντικείμενο Αρχαία Ελληνική Γραμματεία (από μετάφραση). Τάξη Β Γυμνασίου Χρονολογία Από έως Σχολική μονάδα Ιδιωτικό Γυμνάσιο Εκπαιδευτική Αναγέννηση-Εκπαιδευτήρια Αντωνόπουλου Διδακτική / θεματική ενότητα Γενική θεώρηση της «Ιλιάδας». Προτείνεται, επίσης, να συνδυαστεί είτε με την Ενότητα 17 που αναφέρεται στην κατασκευή της ασπίδας του Αχιλλέα και περιέχει στοιχεία της ομηρικής κοσμοαντίληψης ή με τη διδασκαλία για την «έκφραση» στην Ενότητα 5. Διαθεματικό Όχι Εμπλεκόμενα γνωστικά αντικείμενα - Χρονική διάρκεια 6 διδακτικές ώρες Σελίδα 3 από 21

4 Χώρος Ι. Φυσικός χώρος: Εντός σχολείου: αίθουσα διδασκαλίας με χρήση διαδραστικού πίνακα, εργαστήριο πληροφορικής, ΙΙ. Εικονικός χώρος: ηλεκτρονική πλατφόρμα σχολείου. Προϋποθέσεις υλοποίησης για δάσκαλο και μαθητή Εξοικείωση του διδάσκοντος και των μαθητών/ μαθητριών: α) με αναζητήσεις στο διαδίκτυο, β) με χρήση λογισμικών, όπως τα «Ομηρικά Έπη» που αποτελούν επίσημο υποστηρικτικό υλικό για τη διδασκαλία των ομηρικών επών στην Α και Β Γυμνασίου, γ) με λογισμικά παρουσίασης όπως, για παράδειγμα το MS PowerPoint, δ) με προγράμματα επεξεργασίας εικόνων όπως το Google Picasa. Απαιτείται, επίσης, ανάλογη εξοικείωση με τη χρήση κοινωνικών δικτύων όπως το Facebook και τα ιστολόγια. Εφαρμογή στην τάξη Το συγκεκριμένο σενάριο εφαρμόστηκε στην τάξη. Το σενάριο στηρίζεται Κοσμάς Τουλούμης: ««Ἔκφρασις»: Εικονογραφώντας τον ομηρικό κόσμο», Αρχαία Ελληνική Γραμματεία (από μετάφραση) - Ομηρικά Έπη «Ιλιάδα», Β Γυμνασίου. Το σενάριο αντλεί -- Β. ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ / ΠΕΡΙΛΗΨΗ Οι μαθητές, χωρισμένοι σε ομάδες που έχουν συγκεκριμένες αποστολές ξεκινούν αποδομώντας την περιγραφή του ομηρικού κόσμου όπως αυτή πραγματοποιείται στην ασπίδα του Αχιλλέα. Αναζητούν, κατόπιν, εικόνες για τον κόσμο του Αιγαίου στην εποχή στην οποία αναφέρονται τα ομηρικά έπη, αξιοποιώντας, κυρίως, τις πληροφορίες που παρέχονται από τις μινωικές, τις κυκλαδικές και τις μυκηναϊκές τοιχογραφίες, αλλά και από άλλες εικονογραφικές πηγές που φτάνουν μέχρι τα Σελίδα 4 από 21

5 γεωμετρικά χρόνια (π.χ. αγγειογραφίες, διακοσμημένα με παραστάσεις αντικείμενα, ειδώλια κ.λ.π), μέχρι την εποχή, δηλαδή, που θεωρείται ως η επικρατέστερη όσον αφορά τη δημιουργία των επών. Απώτερος σκοπός του σεναρίου είναι να δημιουργηθεί από τις ομάδες των μαθητών ένα «λεύκωμα» του ομηρικού αυτού κόσμου που θα περιέχει πολυτροπικές εικόνες τόσο από τα ομηρικά έπη, όσο και από την αρχαιολογική έρευνα, το οποίο να μπορεί, επίσης, να αναρτηθεί και να σχολιαστεί στο διαδίκτυο. Σε αυτό το «λεύκωμα» μπορεί να συμπεριληφθούν λέξεις, εικόνες, ήχοι, βίντεο, ζωγραφιές, ποιήματα, σχέδια, κινούμενα σχέδια ή ο,τιδήποτε άλλο θεωρούν οι ίδιοι οι μαθητές πως ταιριάζει στην περίσταση. Στο σενάριο περιλαμβάνεται και η δημιουργία μιας ομάδας στο Facebook που θα χρησιμεύει για να επικοινωνούν οι ομάδες, αλλά και να συγκεντρώνεται και να κοινοποιείται στους υπόλοιπους το προς επεξεργασία υλικό των ομάδων. Γ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σύλληψη και θεωρητικό πλαίσιο Η σύγκριση του κόσμου του Ομήρου με τον κόσμο του Αιγαίου της Ύστερης Εποχής του Χαλκού και της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου όπως τον γνωρίζουμε με βάση τα αρχαιολογικά ευρήματα μπορεί να αναδείξει στα μάτια των μαθητών/ μαθητριών το πλαίσιο όπου εκτυλίσσονται τα ομηρικά έπη. Από όλα τα σχετικά ευρήματα επιλέγονται οι αιγαιακές τοιχογραφίες από την μνωική Κρήτη, τη Θήρα Σαντορίνη (θέση Ακρωτήρι) και τη μυκηναϊκή Ελλάδα, γιατί σε αυτές μπορεί κανείς να βρει στοιχεία των ομηρικών επών. Οι τοιχογραφίες θεωρείται ότι δεν είναι απλά μια τέχνη, αλλά «αφηγούνται» έναν τόσο πραγματικό όσο και φανταστικό κόσμο με τις πίστεις, τις αντιλήψεις και τις αξίες του, αλλά και τα φυσικά δεδομένα του (Ντούμας 1992, Μπουλώτης 1995), κάτι το οποίο συμβαίνει και με τον λόγο των ομηρικών επών, οι σχέσεις του οποίου με την τέχνη των τοιχογραφιών έχουν, άλλωστε, αναζητηθεί (Morris 1989). Η σύγκριση δύο διαφορετικών λόγων, του γραπτού λόγου των επών και του εικονιστικού των τοιχογραφιών και η ανάμιξή τους στον λόγο των μαθητών/ Σελίδα 5 από 21

6 μαθητριών με τη χρήση των ΤΠΕ οδηγούν σε μια διαφορετική προσέγγιση της γνώσης, που προσπαθεί να αξιοποιήσει δημιουργικά πολλαπλούς τομείς του επιστητού διηθημένους μέσα από την ταυτότητα των μαθητών/ μαθητριών. Όσον αφορά την παιδαγωγική διάσταση του σεναρίου, ακολουθείται η θεωρία του Σχεδιασμού ( Design ) η οποία σε συνδυασμό με τους πολυγραμματισμούς αξιοποιεί τις ΤΠΕ στην κατεύθυνση της δημιουργίας μαθητών, παραγωγών της γνώσης που λειτουργούν με βάση τις ταυτότητές τους. (Cope & Kalantzis 2000, Kalantzis & Cope 2008) Δ. ΣΚΕΠΤΙΚΟ-ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ ΤΟΥΣ Ο σκοπός του συγκεκριμένου σεναρίου είναι η προσπάθεια σύνδεσης των ομηρικών επών και των λογοτεχνικών χαρακτηριστικών τους με την προϊστορική αιγαιακή τέχνη και η ανάδειξη του ομηρικού κόσμου σε όλες του τις διαστάσεις. Γνώσεις για τον κόσμο και στάσεις αξίες πεποιθήσεις Οι μαθητές: Έρχονται σε επαφή με τον υλικό και πνευματικό πολιτισμό της ομηρικής εποχής Γνωρίζουν τον ομηρικό κόσμο, τις στάσεις, τις αξίες και τις πεποιθήσεις του, μέσω της σύγκριση των ομηρικών επών με τις αιγαιακές τοιχογραφίες που επιχειρούν. Αξιολογούν διαφορετικές εκφάνσεις της τέχνης (λογοτεχνία και ζωγραφική) και συνειδητοποιούν ότι αυτές αποτελούν εκφράσεις του «κόσμου» που κάθε φορά τις παράγει. Γνώσεις για τη γλώσσα Αναμένεται οι μαθητές : Σελίδα 6 από 21

7 Να προσεγγίσουν τον τρόπο με τον οποίο δομείται η «έκφρασις» στα ομηρικά έπη και να τη συγκρίνουν με τον τρόπο απεικόνισης του κόσμου στις προϊστορικές τοιχογραφίες του Αιγαίου. Να συγκρίνουν τον γραπτό ποιητικό λόγο των επών με τον εικονογραφικό λόγο και να βρουν ομοιότητες και διαφορές μεταξύ τους. Να εκτιμήσουν και άλλους τρόπους αφήγησης, πέραν της κλασικής γραπτής. Γραμματισμοί Γλωσσικός Κλασικός γραμματισμός Οι μαθητές εκτιμούν την αξία των ομηρικών επών προσεγγίζοντάς τα ως λογοτεχνικά κείμενα και ως κείμενα που προσφέρουν πληροφορίες για τους ανθρώπους και τη δράση τους σε συγκεκριμένες εποχές. Νέοι γραμματισμοί Η χρήση των ΤΠΕ ως περιβαλλόντων διερεύνησης, ανακάλυψης, μάθησης, αλλά και παραγωγής της γνώσης από τους ίδιους τους μαθητές/ μαθήτριες συνοδεύεται από την καλλιέργεια των ανάλογων κάθε φορά δεξιοτήτων. Κριτικός γραμματισμός Οι μαθητές χρησιμοποιούν κριτικά τις ΤΠΕ, αφού τις αντιμετωπίζουν ως πηγές από όπου αντλούν το υλικό τους για να δημιουργήσουν τη δική τους εργασία. Σε αυτήν καταθέτουν τις δικές τους νοηματοδοτήσεις για τον κόσμο, αφού πρώτα αποδομήσουν έννοιες και νοήματα μιας άλλης εποχής. Η ομηρική «έκφραση» και η σύγκρισή της με τις προϊστορικές τοιχογραφίες του Αιγαίου μετατρέπονται, έτσι, σε μέσα «ανάγνωσης» της πραγματικότητας σε πολλαπλά επίπεδα και όχι μόνο στα επιφαινόμενά της. Σελίδα 7 από 21

8 Ε. ΛΕΠΤΟΜΕΡΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ Αφετηρία Στο ιστολόγιο του μαθήματος τίθεται το εξής προς επίλυση πρόβλημα: «Μέχρι τώρα έχουμε παρακολουθήσει την ποιητική περιγραφή του ομηρικού πραγματικού και φανταστικού κόσμου μέσα από το ομηρικό κείμενο. Οι τοιχογραφίες της Ύστερης Εποχής του Χαλκού που έχει εντοπίσει η αρχαιολογική έρευνα αποδίδουν ζωγραφικά τον πραγματικό και φανταστικό κόσμο αυτής της εποχής στο Αιγαίο. Ποιες είναι οι ομοιότητες και οι διαφορές αυτών των δυο κόσμων; Αν ήσασταν ζωγράφοι της εποχής των ομηρικών επών και θέλατε να αποτυπώσετε κάποιες σκηνές τους σε τοιχογραφίες, ποιες θα επιλέγατε και πώς θα τις αποδίδατε Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε ένα οποιοδήποτε λογισμικό παρουσίασης (π.χ. το OpenOffice ή το MsPowerPoint ή ακόμα και λογισμικά κινούμενης εικόνας) για να καταθέσετε την πρότασή σας». Σύνδεση με τα ισχύοντα στο σχολείο Το σενάριο σχετίζεται με τον γενικότερο στόχο της διδασκαλίας του μαθήματος ότι «οι μαθητές επιδιώκεται να γνωρίσουν και να κατανοήσουν τον κόσμο-πολιτισμό της «Ιλιάδας», δηλαδή την πολιτική / στρατιωτική οργάνωση των Αχαιών, τις αξίες που εκφράζουν αυτόν τον πολιτισμό, τα ήθη, τα έθιμα, τους θεσμούς και τον υλικό πολιτισμό (αντικείμενα, κατασκευές κ.ά.), καθώς όλα στοιχειοθετούν την επική αληθοφάνεια». Αξιοποίηση των ΤΠΕ Οι ΤΠΕ αξιοποιούνται προς την κατεύθυνση της εύρεσης και κριτικής χρήσης των ψηφιακών πηγών, του ανασχεδιασμού τους και της δημιουργίας ενός έργου από τους ίδιους τους μαθητές ακολουθώντας τις αρχές της θεωρίας του Σχεδιασμού (Cope & Kalantzis 2000, Kalantzis & Cope 2008), αλλά και της Διδακτικής των Μέσων που αντιλαμβάνεται το μαθητή όχι μόνο ως απλό «χρήστη», αλλά και ως «παραγωγό» της γνώσης (βλ. Kron & Sofos 2007). Σελίδα 8 από 21

9 Κείμενα Κείμενα σχολικών εγχειριδίων Αρχαία Ελληνικά (ΜΤΦΡ.) Ομηρικά έπη «Ιλιάδα» Β Γυμνασίου. Αρχαία Ιστορία (Α Γυμνασίου): Ο Κυκλαδικός Πολιτισμός Ο Μινωικός Πολιτισμός Η Θρησκεία καi η Τέχνη των Μινωιτών Ο Μυκηναϊκός Κόσμος Μυκηναϊκή Θρησκεία και Τέχνη Υποστηρικτικό/εκπαιδευτικό υλικό Λογισμικά Παιδαγωγικό Ινστιτούτο: Ομηρικά Έπη Α και Β Γυμνασίου. [εφαρμογή υποστηρικτικού υλικού] Ιστοσελίδες Ελληνική Ιστορία στο διαδίκτυο [Ίδρυμα Μείζονος Ελλνηισμού]. Καλτσάς, Ν. Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο [Ηλεκτρονική έκδοση του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση] Διδακτική πορεία / στάδια /φάσεις Μετά την κατάσταση προβληματισμού στην οποία τίθενται οι μαθητές/ μαθήτριες στην αφετηρία του σεναρίου ανακοινώνονται οι ομάδες στις οποίες θα χωριστούν και οι αποστολές τους. Πρόκειται για έξι ομάδες των τεσσάρων έως πέντε μαθητών με κοινό θέμα ανά δύο ομάδες. Είναι οι «Κρητικοί», οι οποίοι θα μελετήσουν τις μινωικές τοιχογραφίες, οι «Κυκλαδίτες» που θα ασχοληθούν με τις τοιχογραφίες του Ακρωτηρίου στη Θήρα και οι «Μυκηναίοι» που θα προσεγγίσουν τις αντίστοιχες μυκηναϊκές. Ακολουθεί η κατανομή ρόλων από τους ίδιους τους μαθητές μέσα στην ομάδα (εκπρόσωπος, γραμματέας, χειριστής υπολογιστή, σύνδεσμος με τις υπόλοιπες Σελίδα 9 από 21

10 ομάδες). Καθεμία από αυτές τις ομάδες θα ετοιμάσει μία παρουσίαση όπου θα συγκρίνονται οι πληροφορίες για τον κόσμο του Αιγαίου των τοιχογραφιών σε σχέση με το πώς παρουσιάζεται αυτός ο κόσμος στις «εκφράσεις» των ομηρικών επών, αλλά και ο τρόπος παρουσίασης (γραπτή αφήγηση και εικονογραφική αφήγηση). Το σενάριο μπορεί να πραγματοποιηθεί σε δύο φάσεις. Στην πρώτη φάση, που διαρκεί 3 διδακτικές ώρες, οι ομάδες των μαθητών, με βάση τα Φύλλα Εργασίας που τους μοιράζονται, συλλέγουν, πρώτα, όλες τις «εκφράσεις» και γενικά περιγραφές που αναφέρονται στον ομηρικό κόσμο και προέρχονται από την «Ιλιάδα». Κατόπιν, προσεγγίζουν τον κόσμο των προϊστορικών τοιχογραφιών του Αιγαίου στην Κρήτη, τη Θήρα και τη μυκηναϊκή Ελλάδα. Συλλέγουν εικόνες και τις συγκρίνουν με τον κόσμο των ομηρικών επών που επεξεργάστηκαν στην πρώτη φάση. Προετοιμάζονται έτσι ώστε να εξυπηρετήσουν το γενικότερο στόχο που είναι η απάντηση στο ερώτημα του ιστολογίου. Στο τέλος αυτής της φάσης, οι ομάδες ετοιμάζουν την παρουσίαση του έργου που τους έχει ανατεθεί, με όποιο ανάλογο λογισμικό επιλέξουν. Η παρουσίαση πραγματοποιείται στο πλαίσιο της ολομέλειας της τάξης Η δεύτερη φάση ξεκινά με αυτήν την παρουσίαση των αποτελεσμάτων των εργασιών των ομάδων των μαθητών. Μετά πραγματοποιείται και η αξιολόγηση του έργου των ομάδων με βάση κριτήρια όπως, ενδεικτικά, το γνωστικό περιεχόμενο των εργασιών και την ποιότητα της παρουσίασης ως τελικού έργου, την πρωτοτυπία τους, τη σχέση τους με την αποστολή κάθε ομάδας, το βαθμό συνεργασίας των μελών της ομάδας, την επιτυχία της παρουσίασης. Η αξιολόγηση γίνεται από τους ίδιους τους μαθητές σε επίπεδο αυτοαξιολόγησης εντός της ομάδας, ετεροαξιολόγησης ανάμεσα στις ομάδες, αλλά και από τον διδάσκοντα. Μπορεί να υπάρξει και ένα σχετικό Φύλλο Αξιολόγησης. Μπορεί, επίσης, να επιλεγούν οι καλύτερες παρουσιάσεις για να αναρτηθούν στο ιστολόγιο του μαθήματος. Σελίδα 10 από 21

11 Στο τέλος αυτής της φάσης οι ομάδες των μαθητών ξεκινούν να απαντούν στο αρχικό ερώτημα πρόβλημα που έχει τεθεί στο ιστολόγιο. Η όλη διαδικασία δε σταματά, αλλά συνεχίζεται και εκτός σχολικής τάξης και τυπικού σχολικού χρόνου, αφού το ιστολόγιο παραμένει ανοιχτό σε σχολιασμό. Σελίδα 11 από 21

12 ΣΤ. ΦΥΛΛΟ/Α ΕΡΓΑΣΙΑΣ 1 η Ομάδα: Οι Κρητικοί Αποστολή της ομάδας σας είναι να συγκρίνετε όλες τις «εκφράσεις», αναπαραστάσεις του κόσμου μέσω της τέχνης που υπάρχουν στην «Ιλιάδα» με τον κόσμο όπως αυτός παρουσιάζεται στις μινωικές τοιχογραφίες. Θα δημιουργήσετε σε οποιοδήποτε ανάλογο λογισμικό, οποιασδήποτε μορφής επιλέξετε, μία παρουσίαση των αποτελεσμάτων των ερευνών σας για να τη συζητήσετε με τις υπόλοιπες ομάδες στην ολομέλεια της τάξης. Μετά τη συζήτηση, η ομάδα σας θα απαντήσει στο ερώτημα που έχει τεθεί στο ιστολόγιο του μαθήματος. Τα βήματα που μπορείτε να ακολουθήσετε: Συλλέξτε όλες τις «εκφράσεις» που υπάρχουν στην «Ιλιάδα». Αναζητήστε στο διαδίκτυο με τις κατάλληλες λέξεις κλειδιά μινωικές τοιχογραφίες. Επιλέξτε όσες θεωρείτε ότι μπορεί να συσχετιστούν με τις «εκφράσεις» που συλλέξατε και συγκρίνετε τις πληροφορίες που μας δίνουν για το Αιγαίο εκείνης της εποχής καθώς και τον καλλιτεχνικό τρόπο με τον οποίο μας τις δίνουν με τις παραπάνω «εκφράσεις». Εντοπίζετε ομοιότητες ή διαφορές εκτός από τη θεματολογία και ανάμεσα στη γραπτή και στη ζωγραφική αφήγηση; Ετοιμάστε ένα λογισμικό παρουσίασης που θα περιλαμβάνει τη σχέση τοιχογραφιών και επικής αφήγησης μέσα από το συνδυασμό των εικόνων και του ομηρικού λόγου, σχολιάζοντας τις εικόνες με τον ομηρικό λόγο. Μπορείτε να εμπλουτίσετε την παρουσίασή σας και με άλλους «τρόπους» επικοινωνίας: ήχους, κινούμενες εικόνες, μουσική, άλλα έργα τέχνης κ.λ.π. Συμβουλές: Σελίδα 12 από 21

13 Για να μελετήσετε καλύτερα τις τοιχογραφίες και τις «εκφράσεις» θα μπορούσατε να ακολουθήσετε κάποιες βασικές αρχές όπως: α) εντοπίστε τα έμψυχα (άνθρωποι, ζώα κ.λ.π.) και άψυχα (φύση, πράγματα κ.λ.π) όντα που υπάρχουν στην περιγραφή της συγκεκριμένης «έκφρασης» στο έπος έμψυχα (άνθρωποι, ζώα κ.λ.π.) και άψυχα (φύση, πράγματα κ.λ.π) όντα που υπάρχουν στις τοιχογραφίες β) χωρίστε σε ενότητες την «έκφραση» χωρίστε σε ενότητες τις τοιχογραφίες (όπου μπορεί να γίνει αυτό, γ) προσδιορίστε το θέμα της «έκφρασης» - προσδιορίστε το θέμα των τοιχογραφιών και κατατάξτε το σε κατηγορίες (π.χ. καθημερινή ζωή, φύση, θρησκεία, πόλεμος κ.λ.π.) Στο λογισμικό Ομηρικά Έπη και στην ενότητα «Ομηρικός πολιτισμός και κοινωνία» μπορείτε να βρείτε στοιχεία για την ασπίδα του Αχιλλέα και την καθημερινή ζωή στην ομηρική εποχή. Μπορείτε να αντλήσετε πληροφορίες για τη μινωική εποχή και τέχνη [1], [2], σε περίπτωση που δεν θυμάστε πολλά πράγματα, από την Ιστορία της Α Γυμνασίου και από την ιστοσελίδα Ελληνική Ιστορία στο διαδίκτυο. Σελίδα 13 από 21

14 2 η Ομάδα:Οι Κυκλαδίτες Αποστολή της ομάδας σας είναι να συγκρίνετε όλες τις «εκφράσεις», αναπαραστάσεις του κόσμου μέσω της τέχνης που υπάρχουν στην «Ιλιάδα» με τον κόσμο όπως αυτός παρουσιάζεται στις κυκλαδικές τοιχογραφίες από το Ακρωτήρι της Σαντορίνης. Θα δημιουργήσετε σε οποιοδήποτε ανάλογο λογισμικό, οποιασδήποτε μορφής επιλέξετε, μία παρουσίαση των αποτελεσμάτων των ερευνών σας για να τη συζητήσετε με τις υπόλοιπες ομάδες στην ολομέλεια της τάξης. Μετά τη συζήτηση η ομάδα σας θα απαντήσει στο ερώτημα που έχει τεθεί στο ιστολόγιο του μαθήματος. Τα βήματα που μπορείτε να ακολουθήσετε: Συλλέξτε όλες τις «εκφράσεις» που υπάρχουν στην «Ιλιάδα». Αναζητήστε στο διαδίκτυο με τις κατάλληλες λέξεις κλειδιά τις συγκεκριμένες κυκλαδικές τοιχογραφίες. Επιλέξτε όσες θεωρείτε ότι μπορεί να συσχετιστούν με τις «εκφράσεις» που συλλέξατε και συγκρίνετε τις πληροφορίες που μας δίνουν για το Αιγαίο εκείνης της εποχής, καθώς και τον καλλιτεχνικό τρόπο με τον οποίο μας τις δίνουν με τις παραπάνω «εκφράσεις». Εντοπίζετε ομοιότητες ή διαφορές εκτός από τη θεματολογία και ανάμεσα στη γραπτή και στη ζωγραφική αφήγηση; Ετοιμάστε ένα λογισμικό παρουσίασης που θα περιλαμβάνει τη σχέση τοιχογραφιών και επικής αφήγησης μέσα από το συνδυασμό των εικόνων και του ομηρικού λόγου, σχολιάζοντας τις εικόνες με τον ομηρικό λόγο. Μπορείτε να εμπλουτίσετε την παρουσίασή σας και με άλλους «τρόπους» επικοινωνίας: ήχους, κινούμενες εικόνες, μουσική, άλλα έργα τέχνης κ.λ.π. Συμβουλές: Για να μελετήσετε καλύτερα τις τοιχογραφίες και τις «εκφράσεις» θα μπορούσατε να ακολουθήσετε κάποιες βασικές αρχές όπως: α) εντοπίστε τα Σελίδα 14 από 21

15 έμψυχα (άνθρωποι, ζώα κ.λ.π.) και άψυχα (φύση, πράγματα κ.λ.π) όντα που υπάρχουν στην περιγραφή της συγκεκριμένης «έκφρασης» στο έπος έμψυχα (άνθρωποι, ζώα κ.λ.π.) και άψυχα (φύση, πράγματα κ.λ.π) όντα που υπάρχουν στις τοιχογραφίες β) χωρίστε σε ενότητες την «έκφραση» χωρίστε σε ενότητες τις τοιχογραφίες (όπου μπορεί να γίνει αυτό, γ) προσδιορίστε το θέμα της «έκφρασης» - προσδιορίστε το θέμα των τοιχογραφιών και κατατάξτε το σε κατηγορίες (π.χ. καθημερινή ζωή, φύση, θρησκεία, πόλεμος κ.λ.π.) Στο λογισμικό Ομηρικά Έπη και στην ενότητα «Ομηρικός πολιτισμός και κοινωνία» μπορείτε να βρείτε στοιχεία για την ασπίδα του Αχιλλέα και την καθημερινή ζωή στην ομηρική εποχή. Μπορείτε να αντλήσετε πληροφορίες για την κυκλαδική εποχή και τέχνη, σε περίπτωση που δεν θυμάστε πολλά πράγματα από την Ιστορία της Α Γυμνασίου, από την ιστοσελίδα Ελληνική Ιστορία στο διαδίκτυο, καθώς και από τον οδηγό του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Σελίδα 15 από 21

16 3 η Ομάδα:Οι Μυκηναίοι Αποστολή της ομάδας σας είναι να συγκρίνετε όλες τις «εκφράσεις», αναπαραστάσεις του κόσμου μέσω της τέχνης που υπάρχουν στην «Ιλιάδα» με τον κόσμο όπως αυτός παρουσιάζεται στις τοιχογραφίες που προέρχονται από τα ανάκτορα του μυκηναϊκού πολιτισμού Θα δημιουργήσετε σε οποιοδήποτε ανάλογο λογισμικό, οποιασδήποτε μορφής επιλέξετε, μία παρουσίαση των αποτελεσμάτων των ερευνών σας για να τη συζητήσετε με τις υπόλοιπες ομάδες στην ολομέλεια της τάξης. Μετά τη συζήτηση η ομάδα σας θα απαντήσει στο ερώτημα που έχει τεθεί στο ιστολόγιο του μαθήματος. Τα βήματα που μπορείτε να ακολουθήσετε: Συλλέξτε όλες τις «εκφράσεις» που υπάρχουν στην «Ιλιάδα». Αναζητήστε στο διαδίκτυο με τις κατάλληλες λέξεις κλειδιά τις συγκεκριμένες μυκηναϊκές τοιχογραφίες Επιλέξτε όσες θεωρείτε ότι μπορεί να συσχετιστούν με τις «εκφράσεις» που συλλέξατε και συγκρίνετε τις πληροφορίες που μας δίνουν για το Αιγαίο εκείνης της εποχής, καθώς και τον καλλιτεχνικό τρόπο με τον οποίο μας τις δίνουν με τις παραπάνω «εκφράσεις». Εντοπίζετε ομοιότητες ή διαφορές εκτός από τη θεματολογία και ανάμεσα στη γραπτή και στη ζωγραφική αφήγηση; Ετοιμάστε ένα λογισμικό παρουσίασης που θα περιλαμβάνει τη σχέση τοιχογραφιών και επικής αφήγησης μέσα από το συνδυασμό των εικόνων και του ομηρικού λόγου, σχολιάζοντας τις εικόνες με τον ομηρικό λόγο. Μπορείτε να εμπλουτίσετε την παρουσίασή σας και με άλλους «τρόπους» επικοινωνίας: ήχους, κινούμενες εικόνες, μουσική, άλλα έργα τέχνης κ.λ.π. Συμβουλές: Για να μελετήσετε καλύτερα τις τοιχογραφίες και τις «εκφράσεις» θα μπορούσατε να ακολουθήσετε κάποιες αρχές όπως: α) εντοπίστε τα έμψυχα Σελίδα 16 από 21

17 (άνθρωποι, ζώα κ.λ.π.) και άψυχα (φύση, πράγματα κ.λ.π) όντα που υπάρχουν στην περιγραφή της συγκεκριμένης «έκφρασης» στο έπος έμψυχα (άνθρωποι, ζώα κ.λ.π.) και άψυχα (φύση, πράγματα κ.λ.π) όντα που υπάρχουν στις τοιχογραφίες β) χωρίστε σε ενότητες την «έκφραση» χωρίστε σε ενότητες τις τοιχογραφίες (όπου μπορεί να γίνει αυτό, γ) προσδιορίστε το θέμα της «έκφρασης» - προσδιορίστε το θέμα των τοιχογραφιών και κατατάξτε το σε κατηγορίες (π.χ. καθημερινή ζωή, φύση, θρησκεία, πόλεμος κ.λ.π.) Στο λογισμικό Ομηρικά Έπη και στην ενότητα «Ομηρικός πολιτισμός και κοινωνία» μπορείτε να βρείτε στοιχεία για την ασπίδα του Αχιλλέα και την καθημερινή ζωή στην ομηρική εποχή Μπορείτε να αντλήσετε πληροφορίες για την μυκηναϊκή εποχή και τέχνη, σε περίπτωση που δεν θυμάστε πολλά πράγματα από την Ιστορία της Α Γυμνασίου, από την ιστοσελίδα Ελληνική Ιστορία στο διαδίκτυο, καθώς και από τον οδηγό του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.. Σελίδα 17 από 21

18 Ζ. ΑΛΛΕΣ ΕΚΔΟΧΕΣ Το σενάριο μπορεί να ενταχθεί στο πλαίσιο ενός ευρύτερου Project για την ομηρική τέχνη και τις εκφάνσεις της, όπου θα μπορούσε να συμπεριληφθεί σε αυτό και η επεξεργασία της «Οδύσσειας», την οποία διδάχτηκαν οι μαθητές στην Α Γυμνασίου. Μπορεί, επίσης, να περιοριστεί μόνο μέχρι την Γ Φάση του αν συναντήσει δυσκολίες χρήσης και αξιοποίησης των ιστολογίων. Η. ΚΡΙΤΙΚΗ Για την υλοποίηση του συγκεκριμένου σεναρίου προτείνονταν από τον συντάκτη 6 διδακτικές ώρες. Από αυτές, η πρώτη αξιοποιήθηκε ως αφόρμηση για να συζητήσουμε τον αρχικό προβληματισμό: την κατανόηση του κόσμου της «Ιλιάδας» αλλά και τη σύγκρισή του με αυτόν της Κρήτης, των Μυκηναίων και των Κυκλάδων, όπως αυτοί παρουσιάζονται μέσα από τις διάφορες τοιχογραφίες. Σε αυτήν την ώρα έγινε και ο χωρισμός των ομάδων αλλά και επιλογή των θεμάτων από τη καθεμιά. Αν και από το αρχικό σενάριο προτείνεται η δημιουργία έξι ομάδων, στην παρούσα εφαρμογή δημιουργήθηκαν μόνο πέντε, εξαιτίας του μικρού αριθμού των μαθητών στο συγκεκριμένο τμήμα. Οι δύο ανήκαν στην ομάδα των Κρητικών, οι δύο στην ομάδα των Μυκηναίων και η μία ήταν οι Κυκλαδίτες. Στη συνέχεια, για τις επόμενες τρεις ώρες οι μαθητές εργάστηκαν πάνω στα Φύλλα Εργασίας ανά ομάδες στο εργαστήριο πληροφορικής όπου εντόπισανεπέλεξαν και εμπλούτισαν το υλικό τους και προετοίμασαν τοις παρουσιάσεις τους. Κάποιες ομάδες κατάφεραν να ολοκληρώσουν τη διαδικασία μέσα σε αυτό το τετράωρο, ενώ άλλες ζήτησαν να ολοκληρώσουν στο σπίτι και για το οποίο δόθηκε άδεια. Επειδή τις συγκεκριμένες ώρες που διδάσκω το μάθημα δεν υπήρχε διαθεσιμότητα στο εργαστήριο πληροφορικής, χρειάστηκε να τις ζητήσω από συνάδελφο και να γίνει αλλαγή προγράμματος, γεγονός που με περιόρισε ως προς το Σελίδα 18 από 21

19 να διαθέσω περισσότερο χρόνο στο εργαστήριο. Ωστόσο θεωρώ πως, αν υπήρχε η δυνατότητα, θα ήθελα η εφαρμογή του σεναρίου να γίνει σε οχτώ ώρες, καθώς τα παιδιά της Β Γυμνασίου δεν είναι εξοικειωμένα με τη χρήση του λογισμικού παρουσίασης και τους πήρε αρκετό χρόνο να το δημιουργήσουν. Μια άλλη δυσκολία που αντιμετώπισα ήταν ότι πολλές φορές στο εργαστήριο παρουσιάστηκε πρόβλημα σύνδεσης στο διαδίκτυο με αποτέλεσμα οι μαθητές να μην μπορούν να ερευνήσουν και να εργαστούν αποτελεσματικά Ως προς το λογισμικό Ομηρικά Έπη στάθηκε ιδιαίτερα βοηθητικό για τους μαθητές, καθώς μπόρεσαν να διαβάσουν στοιχεία και να κατανοήσουν έννοιες που τους δυσκόλευαν αρχικά. Ωστόσο, λίγες ήταν οι ομάδες οι οποίες το αξιοποίησαν στις εργασίες τους βιβλιογραφικά. Παράλληλα, αρκετές ομάδες θέλησαν να επεκταθούν και σε έργα τέχνης πέρα από τις τοιχογραφίες γεγονός το οποίο έκρινα ως θετικό και επέτρεψα να πράξουν. Στο τελευταίο δίωρο έγιναν οι παρουσιάσεις αλλά και η αξιολόγηση των εργασιών από τους ίδιους τους μαθητές αλλά και τη διδάσκουσα. Τα κριτήρια αξιολόγησης αφορούσαν κυρίως την εγκυρότητα του περιεχομένου, όσο και την επιτυχημένη οργάνωση των δεδομένων τους. Κατά τη φάση αυτή, οι μαθητές ξεχώρισαν ομόφωνα ως την καλύτερη μία από τις παρουσιάσεις των ομάδων όχι μόνο γιατί η πληροφορίες ήταν εύστοχα οργανωμένες και τα αποτελέσματα της σύγκρισης ξεκάθαρα δοσμένα, αλλά και γιατί η ταύτιση απεικόνισης και λόγου ήταν εμφανής, στοιχείο το οποίο δεν ήταν ιδιαιτέρως προσεγμένο από άλλες ομάδες. Το συγκεκριμένο σενάριο άρεσε ιδιαίτερα στους μαθητές και το απόλαυσαν φανερά, καθώς η παρατήρηση έργων τέχνης (εικόνα) τους φάνηκε ευχάριστη και δημιουργική, ειδικά αφού έπρεπε να τη συγκρίνουν με κείμενο που είχαν διδαχθεί και επομένως αισθάνονταν ασφάλεια να προσεγγίσουν. Αρχικά, θεώρησαν το σενάριο εύκολο όμως, όπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων, λίγες ήταν οι ομάδες οι οποίες κατάφεραν πραγματικά να κάνουν ουσιαστική σύγκριση και να εντοπίσουν Σελίδα 19 από 21

20 ομοιότητες και διαφορές. Βρήκα εξαιρετικά ενδιαφέρον το γεγονός ότι στο συγκεκριμένο σενάριο οι μαθητές είχαν μεγάλο περιθώριο να αξιοποιήσουν την κριτική τους σκέψη, να προβληματιστούν και να συζητήσουν, ώστε να προκύψουν συμπεράσματα. Αυτό το γεγονός όμως είναι που έφερε και σε αμηχανία τους ίδιους, καθώς αισθάνονταν ανασφάλεια για το αν έχουν καταλήξει σε σωστά ή όχι συμπεράσματα. Το γεγονός ότι δυσκολεύτηκαν σε αυτήν τη διαδικασία με έβαλε σε σκέψεις σε σχέση με το ότι θα πρέπει να επιμείνουμε οι φιλόλογοι πολύ περισσότερο στην αξιοποίηση της σύγκρισης και στα υπόλοιπα μαθήματα όπως Ιστορία, Νεοελληνική Γλώσσα. Θ. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Cope, B. & M. Kalantzis (eds) Multiliteracies. Literacy Learning and the Design of Social Futures. London: Routledge Kalantzis, M. & B. Cope Νέα Μάθηση. Μετασχηματιστικοί Σχεδιασμοί για την Παιδαγωγική και την Αξιολόγηση. [30/08/2013] Kron, F. & Α. Σοφός Διδακτική των Μέσων. Νέα Μέσα στο πλαίσιο διδακτικών και μαθησιακών διαδικασιών. Αθήνα: Gutenberg Morris, S. P A tale of two cities: The Miniature Frescoes from Thera and the Origins of Greek Poetry. American Journal of Archaeology 93 (4): Μπουλώτης, Χρ «Αιγαιακές τοιχογραφίες. Ένας πολύχρωμος αφηγηματικός λόγος», Αρχαιολογία και Τέχνες 55, archaiologia.gr/wp-content/uploads/2011/07/55-4. pdf [30/08/2013] Ντούμας, Χρ Οι τοιχογραφίες της Θήρας. Αθήνα: Ίδρυμα Θήρας. Σελίδα 20 από 21

21 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ - Σελίδα 21 από 21