Η Αυθαίρετη Δόμηση στην Ελλάδα: μια διερεύνηση

Transcript

1 Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών ΜΒΑ Νέες Αρχές Διοίκησης Επιχειρήσεων Διπλωματική Εργασία Η Αυθαίρετη Δόμηση στην Ελλάδα: μια διερεύνηση Όνομα: Αντώνιος Επώνυμο: Χατζηβασιλείου Α.Μ.: 201 Επιβλέπων Καθηγητής: Δρ. Γ. Οικονομάκης Πάτρα Μάρτιος 2013

2 Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Σελίδα: 2

3 Ευχαριστίες Η παρούσα Διπλωματική Εργασία εκπονήθηκε στα πλαίσια του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Νέες Αρχές στη Διοίκηση Επιχειρήσεων» του Τμήματος Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Πατρών, υπό την επίβλεψη και καθοδήγηση του Επίκουρου Καθηγητή κ. Γεώργιου Οικονομάκη, του Καθηγητή κ. Λεωνίδα Μαρούδα και του Καθηγητή κ. Κώστα Συριόπουλου. Αρχικά, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον καθηγητή μου, κ. Γεώργιο Οικονομάκη, για την πολύτιμη βοήθειά του, τις ακριβείς παρατηρήσεις του, την καθοδήγηση του και την επίβλεψη της διπλωματικής μου εργασίας. Επίσης τον Επίκουρο Καθηγητή, κ. Γεώργιο Ανδρουλάκη, για τον χρόνο που αφιέρωσε και την καθοδήγησή που μου πρόσφερε προκειμένου να ολοκληρώσω την συγγραφή της παρούσας διπλωματικής. Επιπλέον, θέλω να ευχαριστήσω τους συμφοιτητές μου που σε όλη τη διάρκεια των μεταπτυχιακών μου σπουδών, με τη συναδερφική τους στάση και συμπεριφορά, υπήρξαν ουσιαστικοί υποστηρικτές της προσπάθειάς μου. Επίσης ευχαριστώ τους φίλους μου και την οικογένεια μου για την υπομονή που έκαναν μέχρι την ολοκλήρωση αυτής της εργασίας. Τέλος, ευχαριστώ και εσένα αναγνώστη που για οποιοδήποτε λόγο ενδιαφέρθηκες για την εργασία μου και να γνωρίζεις πως οποιοδήποτε λάθος με βαρύνει προσωπικά και δεν έγινε εκούσια. Αντώνιος Ν. Χατζηβασιλείου Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Σελίδα: 3

4 Τίτλος: Η Αυθαίρετη Δόμηση στην Ελλάδα: μια διερεύνηση Αντώνιος Ν. Χατζηβασιλείου Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων, Πανεπιστήμιο Πατρών Σύνοψη Διπλωματικής Εργασίας Η αυθαίρετη δόμηση στην Ελλάδα ιστορικά αποτελεί ένα φαινόμενο που έχει αρχίσει να επισημαίνεται ως κοινωνικό και πολεοδομικό ζήτημα από το 1923 και φτάνει έως τις μέρες μας. Η παρούσα διπλωματική εργασία έχει ως σκοπό να ερευνήσει τους λόγους που οδήγησαν στην εμφάνιση της αυθαίρετης δόμησης, καθώς και τον ρόλο που έπαιξε το ελληνικό κράτος στην εμφάνιση και την συνέχιση του φαινομένου μέχρι σήμερα, την άποψη των μηχανικών για την αυθαίρετη δόμηση και τους τρόπους που αντιμετωπίζεται από την πολιτεία. Ειδικότερα η διπλωματική αποτελείται από δύο ενότητες. Η πρώτη ενότητα είναι η βιβλιογραφική έρευνα της διπλωματικής, αποτελούμενη από τρία κεφάλαια (2,3,4). Το πρώτο κεφάλαιο είναι μια εισαγωγή στην οποία δίνεται ο ορισμός του αυθαίρετου κτίσματος, καθώς και οι κατηγορίες των αυθαιρεσιών που υπάρχουν. Επίσης δίνεται η στοχοθεσία και η μεθοδολογία της πτυχιακής. Το δεύτερο κεφάλαιο αποτελεί μία ιστορική αναδρομή από το 1923 μέχρι σήμερα, αναφέροντας στοιχεία για τον πληθυσμό και την ανεργία. Στο τρίτο κεφάλαιο αναφέρονται όλοι οι Νόμοι και τα Προεδρικά Διατάγματα που σχετίζονται με την αυθαίρετη δόμηση. Οι δύο βασικοί νόμοι περί νομιμοποίησης αυθαιρέτων αναλύονται στο τέταρτο κεφάλαιο, λαμβάνοντας υπόψη τους οικονομικούς δείκτες και τις πολιτικές εξελίξεις των περιόδων που δημοσιεύτηκαν. Η δεύτερη ενότητα είναι η έρευνα πεδίου (οι απόψεις των μηχανικών για την αυθαίρετη δόμηση) αποτελούμενη από τρία κεφάλαια (5,6,7). Το πέμπτο κεφάλαιο περιέχει την ερευνητική μεθοδολογία, το έκτο την ανάλυση των αποτελεσμάτων και το έβδομο τα συμπεράσματα. (Στα παραρτήματα της διπλωματικής ο αναγνώστης μπορεί να βρει την ιστορία της Νέας Ιωνίας, τους νόμους των αυθαιρέτων και το ερωτηματολόγιο της έρευνας). Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Σελίδα: 4

5 Περιεχόμενα Σύνοψη Διπλωματικής Εργασίας... 4 Κεφάλαιο Εισαγωγή Αυθαίρετες κατασκευές Στοχοθεσία & Μεθοδολογία ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ Κεφάλαιο 2 - Ιστορική αναδρομή Μικρασιατική καταστροφή Μεταπολεμική περίοδος μέχρι σήμερα Κεφάλαιο 3 - Νομοθεσία Αυθαιρέτων Νομοθεσία Νομίμως Υφιστάμενα Κτίρια Κεφάλαιο 4 Νομιμοποίηση Αυθαιρέτων Κτισμάτων Ν. 1337/ Πολιτικές εξελίξεις Πληθυσμός Ανεργία Εκπαίδευση Οικοδομική Δραστηριότητα Πρακτικά της Βουλής για την ψήφιση του Ν. 1337/ Ν. 4014/ Πολιτικές εξελίξεις Πληθυσμός Ανεργία Εκπαίδευση Οικοδομική Δραστηριότητα Πρακτικά της Βουλής για την ψήφιση του Ν. 4014/ Συμπεράσματα της πρώτης ενότητας ΕΝΟΤΗΤΑ 2: ΕΡΕΥΝΑ ΠΕΔΙΟΥ Κεφάλαιο 5 Ερευνητική Μεθοδολογία Μεθοδολογία Έρευνας Στάδια Δειγματοληψίας Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Σελίδα: 5

6 5.2.1 Ορισμός Πληθυσμού Καθορισμός της δειγματοληπτικής μονάδας Προσδιορισμός του δειγματοληπτικού πλαισίου Επιλογή της δειγματοληπτικής μεθόδου Προσδιορισμός μεγέθους δείγματος Σχεδιασμός Διεξαγωγή της έρευνας Διαδικασία σχεδιασμού και χορήγησης του ερωτηματολογίου Σημασία του ερωτηματολογίου Στάδια σχεδιασμού και κατασκευής του ερωτηματολογίου Χορήγηση, συλλογή και ανάλυση των δεδομένων Δόμηση του ερωτηματολογίου Τεχνικές ανάλυσης δεδομένων Κεφάλαιο 6 Ανάλυση Αποτελεσμάτων Μονομεταβλητή Ανάλυση Δημογραφικά στοιχεία Αυθαίρετη Δόμηση Κεφάλαιο 7 Συμπεράσματα - Προτάσεις Έρευνα Προτάσεις Λίστα Βιβλιογραφικών Αναφορών Παράρτημα Α Παράρτημα Β Παράρτημα Β Παράρτημα Β Παράρτημα Β Παράρτημα Β Παράρτημα Β Παράρτημα Β Παράρτημα Β Παράρτημα Β Παράρτημα Β Παράρτημα Β Παράρτημα Β Παράρτημα Γ Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Σελίδα: 6

7 Ευρετήριο Εικόνων Εικόνα 1:Πρόσφυγες στην Ελλάδα πριν και μετά το Εικόνα 2:Χρονολόγιο των κινήσεων του Ελληνικού κράτους Εικόνα 3:Εγκατάσταση προσφύγων στην Ελλάδα και ανά περιοχή Εικόνα 5:Αναλογία γηγενών/προσφύγων εργαζομένων & παραγωγικός πληθυσμός προσφύγων κατά οικονομική δραστηριότητα Εικόνα 6:Εξώφυλλο εφημερίδας Αυριανή Εικόνα 7:Εξώφυλλο εφημερίδας Τα Νέα Εικόνα 8:Αφίσες από την προεκλογική περίοδο του Εικόνα 9:Ποσοστό ανεργίας (%) στην Ελλάδα, (οικ. δελτίο Τράπεζας της Ελλάδος, 2006) Εικόνα 10:Ποσοστό ανεργίας ανά μήνα (ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2012) Εικόνα 11:Ιδιωτική Οικοδομική Δραστηριότητα κατά Περιφέρεια, για την περίοδο Ιανουαρίου Δεκεμβρίου 2010 και Ιανουαρίου - Δεκεμβρίου 2011 (ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2012) Εικόνα 12:Κατανομή δείγματος ανά φύλο Εικόνα 13:Κατανομή δείγματος με βάση τα έτη εμπειρίας Εικόνα 14:Κατανομή δείγματος με βάση τον τομέα απασχόλησης Εικόνα 15:Κατανομή με βάση το ετήσιο ατομικό εισόδημα Εικόνα 16:Έχετε ασχοληθεί με νομιμοποιήσεις αυθαιρέτων; Εικόνα 17:Τα αυθαίρετα κτίσματα πρέπει να νομιμοποιούνται; Εικόνα 18:Ποιος πιστεύετε ότι ευθύνεται για την αυθαίρετη δόμηση; Εικόνα 19:Ποιον θεωρείτε τον λόγο που κατασκευάζονται αυθαίρετα; Εικόνα 20:Ποιες πιστεύετε ότι θα πρέπει να είναι οι ποινές για αυτούς που κτίζουν αυθαίρετα; Εικόνα 21:: α) Ο τρόπος ελέγχου από τις υπηρεσίες δόμησης δεν είναι επαρκής, β) Βασική αιτία της δημιουργίας των αυθαιρέτων είναι η περιπλοκότητα της πολεοδομικής νομοθεσίας και γ) Η οποιαδήποτε αυθαιρεσία θα πρέπει να τιμωρείται αυστηρά ανεξαρτήτως το κοινωνικό κόστος Εικόνα 22:Πως κρίνετε την θέση της πολιτείας απέναντι στην αυθαίρετη δόμηση Εικόνα 23:Που αποσκοπούν οι νόμοι περί αυθαιρέτων Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Σελίδα: 7

8 Ευρετήριο Πινάκων Πίνακας 1: Η εξέλιξη της κατανομής του πληθυσμού στην Ελλάδα (Ε.Σ.Υ.Ε., 1966) Πίνακας 2:Το μέσο ετήσιο εισόδημα στην Ελλάδα (Ε.Σ.Υ.Ε., 1966) Πίνακας 3:Εργατικό δυναμικό στην Ελλάδα το 1951 (Ε.Σ.Υ.Ε., 1966) Πίνακας 4: Οικονομικώς ενεργοί σε αγροτικά και μη αγροτικά επαγγέλματα - αρρένες (Ε.Σ.Υ.Ε., 1966) Πίνακας 5:Οικονομικώς ενεργοί σε αγροτικά και Μη αγροτικά επαγγέλματα- θήλεις Πίνακας 6:Αποτελέσματα εκλογών 1981 (ekloges.gr) Πίνακας 7:Πληθυσμός κατά ομάδες ηλικιών, φύλο και βαθμό αστικότητας, έτους 1983 (ΕΣΥΕ, 1984) Πίνακας 8:Πληθυσμός κατ επίπεδο εκπαίδευσης, απασχόληση & φύλο, έτους 1983 (ΕΣΥΕ, 1984) Πίνακας 9: Αριθμός, όγκος και αξία των νέων οικοδομών και προσθηκών σύμφωνα με τις άδειες που εκδόθηκαν στο σύνολο της χώρας κατά τα έτη , σε απόλυτους σχετικούς αριθμούς (ΕΣΥΕ, 1985) Πίνακας 10: Μεταβολή πληθυσμού (ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2012) Πίνακας 11:Κατανομή πληθυσμού ανά περιφέρεια (ΕΛ.ΣΤΑΤ., 2012) Πίνακας 12: Ποσοστό ανεργίας ανά μήνα για το έτος 2011 (ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2012) Πίνακας 13:Συνολική Οικοδομική Δραστηριότητα (Ιδιωτική-Δημόσια), κατά Περιφέρεια για την περίοδο Ιανουαρίου - Δεκεμβρίου 2010 και Ιανουαρίου - Δεκεμβρίου 2011 (ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2012) Πίνακας 14:Αναλυτικός πίνακας συλλογής δεδομένων και καθορισμός αριθμού ερωτηματολογίων Πίνακας 15:Κατανομή δείγματος ανά φύλο Πίνακας 16:Κατανομή δείγματος ανά ηλικία Πίνακας 17:Κατανομή δείγματος με βάση τον αριθμό παιδιών Πίνακας 18:Κατανομή δείγματος βάσει με ποιόν κατοικούν στο σπίτι Πίνακας 19:Κατανομή δείγματος με βάση σε ποιο νομό δραστηριοποιούνται επαγγελματικά Πίνακας 20:Κατανομή δείγματος με βάση τα έτη εμπειρίας Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Σελίδα: 8

9 Πίνακας 21:Κατανομή δείγματος με βάση τον τομέα απασχόλησης Πίνακας 22:Κατανομή δείγματος με βάση το ετήσιο ατομικό εισόδημα Πίνακας 23:Είδος δραστηριότητας κατά το τελευταίο έτος Πίνακας 24:Έχετε ασχοληθεί με νομιμοποιήσεις αυθαιρέτων; Πίνακας 25:Τα αυθαίρετα κτίσματα πρέπει να νομιμοποιούνται; Πίνακας 26:Ταξινόμηση των αυθαιρεσιών, ανάλογα με την συχνότητα εμφάνισης Πίνακας 27:Ο τρόπος ελέγχου από τις υπηρεσίες δόμησης δεν είναι επαρκής Πίνακας 28:Βασική αιτία της δημιουργίας των αυθαιρέτων είναι η περιπλοκότητα της πολεοδομικής νομοθεσίας Πίνακας 29:Η οποιαδήποτε αυθαιρεσία θα πρέπει να τιμωρείται αυστηρά ανεξαρτήτως το κοινωνικό κόστος Πίνακας 30:Πως κρίνετε την θέση της πολιτείας απέναντι στην αυθαίρετη δόμηση Πίνακας 31:Στην βελτίωση του πολεοδομικού σχεδιασμού των πόλεων Πίνακας 32:Στη διευκόλυνση συμφερόντων Πίνακας 33:Σε καθαρά εισπρακτικά μέτρα Πίνακας 34:Σε πελατειακές σχέσεις μεταξύ κράτους πολιτών Πίνακας 35:Να σταματήσουν την αυθαίρετη δόμηση Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Σελίδα: 9

10 Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή Σύμφωνα με το άρθρο 22 του Γ.Ο.Κ./85 (Γενικός Οικοδομικός Κανονισμός), όπως αυτός τροποποιήθηκε και ισχύει με το Ν. 2831/00 κάθε κατασκευή, που εκτελείται α) χωρίς οικοδομική άδεια (όπως προβλέπεται από την παρ.1 του παραπάνω νόμου) ή β) καθ υπέρβαση της αδείας ή γ) με βάση άδειας που ανακλήθηκε ή δ) κατά παράβαση των σχετικών διατάξεων, είναι αυθαίρετη. Οι Γεωργοπούλου και Ιωάννου (2005, σελ.64) έγραψαν ότι: με τον όρο αυθαίρετο κτίσμα προσδιορίζουμε αυτό που κτίστηκε έξω από κάθε νόμο, κανονισμό ή άλλη θεσμική διαδικασία. Προσθέτουν όμως στη συνέχεια του άρθρου τους ότι το θεσμικό πλαίσιο δεν προκύπτει πάντα ως άθροισμα γραπτών νόμων και κανονισμών αλλά βασίζεται, όπως θα αναλύσουμε και παρακάτω, σε συνήθειες ή κοινά αποδεκτές κοινωνικές πρακτικές. Φυσικά όλα αυτά ήταν αποτέλεσμα μιας ανεπίσημης δέσμευσης ανάμεσα στη πολιτεία και στους οικιστές. Οι παραπάνω όροι, αναφέρονται σε πολλές κατηγορίες «αυθαιρεσίας», που μπορούν να διακριθούν, ανάλογα με τα κριτήρια που κάθε φορά ενδιαφέρουν, όπως π.χ. το είδος των νομικών διατάξεων που παραβιάζονται, οι μηχανισμοί που την συγκροτούν ή η κοινωνική θέση των βασικών ενδιαφερόμενων. 1.1 Αυθαίρετες κατασκευές Ειδικότερα οι αυθαίρετες κατασκευές θα μπορούσαν να ταξινομηθούν στις παρακάτω κατηγορίες: Πολεοδομικά Αυθαίρετες κατασκευές: είναι οι κατασκευές χωρίς οικοδομική άδεια ή υπέρβαση αυτής που παραβιάζει τους όρους δόμησης του οικοδομικού τετραγώνου (για εντός σχεδίου πόλεως) ή τους όρους δόμησης του οικισμού ή της περιοχής για εκτός σχεδίου. Χαρακτηριστικές παραβάσεις είναι η υπέρβαση της επιτρεπόμενης δόμησης, κάλυψης, ύψους και χρήσεων γης. Κτιριολογικά Αυθαίρετες κατασκευές: είναι τμήματα του κτιρίου ή εγκαταστάσεις του, που παραβιάζουν τον κτιριοδομικό κανονισμό, όπως ελάχιστες διαστάσεις κοινόχρηστων χώρων κλπ (Κτιριοδομικός Κανονισμός, 1989). Περιβαλλοντικά Αυθαίρετη κατασκευή: κτίριο κατασκευασμένο σε δημόσια Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Σελίδα: 10

11 γη, σε ρέματα, σε αρχαιολογικό χώρο, στη ζώνη αιγιαλού, σε δασική περιοχή κλπ. 1.2 Στοχοθεσία & μεθοδολογία Στοχοθεσία: Έρευνα για τους λόγους που οδήγησαν στην εμφάνιση της αυθαίρετης δόμησης, τον ρόλο που έπαιξε το ελληνικό κράτος για την συνέχιση του φαινομένου μέχρι σήμερα καθώς και την θέση των μηχανικών απέναντι στο φαινόμενο της αυθαίρετης δόμησης. Μεθοδολογία: Η προσέγγιση του θέματος έγινε μετά από προσωπική βιβλιογραφική έρευνα και μελέτη δευτερογενών πηγών. Πηγές δευτερογενούς έρευνας είναι η βιβλιογραφία σχετική με θέματα των αυθαιρέτων, η αρθρογραφία από την εμφάνιση του φαινομένου μέχρι σήμερα και οι νόμοι, Π.Δ., εγκύκλιοι που έχουν δημοσιευθεί. Παράλληλα πραγματοποιήθηκε πρωτογενής έρευνα με τη μέθοδο δομημένου ερωτηματολογίου για τη συλλογή δεδομένων σχετικά με την αυθαίρετη δόμηση. Το ερωτηματολόγιο μοιράστηκε στα εγγεγραμμένα μέλη του ΤΕΕ (αρχιτέκτονες, πολιτικούς και τοπογράφους μηχανικούς). Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Σελίδα: 11

12 ΕΝΟΤΗΤΑ 1: ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Σελίδα: 12

13 2.1 Μικρασιατική καταστροφή Η Αυθαίρετη Δόμηση στην Ελλάδα: μια διερεύνηση Κεφάλαιο 2 Ιστορική αναδρομή Από τις αρχές του 1914 μέχρι και το 1920 έγιναν αθρόες μεταναστεύσεις προς τον ελλαδικό χώρο. Πρόσφυγες από τη Βουλγαρία (Συνθήκη του Νεϊγύ), τη Ρωσία (Ρωσική Επανάσταση), τη Β. Ήπειρο, τη Ρουμανία, τη Τουρκία και τη Γεωργία. Συνολικά μέχρι το 1920 ο αριθμός των προσφύγων ήταν περίπου (εικόνα 1) (Κολιόπουλος, Νημάς, κ.α, 2007). Μετά την Μικρασιατική καταστροφή (1922) ένα μεγάλο κύμα προσφύγων, εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα (εικόνα 1). Εικόνα 1: Πρόσφυγες στην Ελλάδα πριν το 1922 Πρόσφυγες στην Ελλάδα μετά το 1922 Το Ελληνικό κράτος αν και εξαντλημένο οικονομικά από την Μικρασιατική Εκστρατεία, καλείται να τονώσει ηθικά, να στεγάσει και να εντάξει κοινωνικά Μικρασιάτες (Εξερτζόγλου, Σταματόπουλος, Ozil, Κατσαπής & Τσετλάκα, 2011). Αξίζει να σημειωθεί ότι εκείνη τη περίοδο η διαχείριση της γης και η πολεοδόμησή της δεν οριζόταν από κανένα νόμο. Το ελληνικό κράτος προσπάθησε δημιουργώντας το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων (ΤΠΠ) και στη συνέχεια την Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων (ΕΑΠ) να ορίσει την εγκατάσταση των προσφύγων (Βογιατζόγλου, 1999 σελ.158). Επίσης με την σύναψη δανείων ( ), που το συνολικό τους κόστος έφθασε το 150% του ετήσιου Ακαθάριστου Προϊόντος (ΑΕΠ) της χώρας, έγινε χρηματοδότηση έργων υποδομής για την αποκατάσταση των προσφύγων (εικόνα 2) (Μήλιος, 2010). Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Σελίδα: 13

14 Εικόνα 2: Χρονολόγιο των κινήσεων του ελληνικού κράτους Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Σελίδα: 14

15 Οι ελληνικές κυβερνήσεις εγκαθιστούν τους πρόσφυγες στις πιο εύπορες περιοχές σε αγροτικά ή αστικά κέντρα (εικόνες 3). Προτεραιότητα ήταν να αποκατασταθούν οι περιουσίες και οι οικισμοί που είχαν εγκαταλείψει οι Τούρκοι και στη συνέχεια η δημιουργία νέων οικισμών. Εικόνα 3: Εγκατάσταση προσφύγων στην Ελλάδα Εγκατάσταση προσφύγων ανά περιοχή Οι προσφυγικοί οικισμοί που δημιουργήθηκαν ήταν: α) Αγροτικοί προσφυγικοί οικισμοί: βασικός σκοπός του κράτους ήταν να καλυφθεί το δημογραφικό κενό που είχαν δημιουργήσει οι απώλειες των πολέμων και η συνέχεια της αγροτικής παραγωγής (καπνοβιομηχανία κλπ), μετά την αποχώρηση των Μουσουλμάνων καλλιεργητών. Επίσης ήταν και η βασική αιτία επιτάχυνσης και επέκτασης της διαδικασίας διανομής των μεγάλων αγροκτημάτων (τσιφλίκια) στους μικροκαλλιεργητές. Σύμφωνα με τον Βακαλόπουλο (1994) το Ελληνικό κράτος διέθεσε το ποσό των ,339 στερλινών για την εγκατάσταση των γεωργών προσφύγων, κτίζοντας νέους οικισμούς, δίνοντας χρήματα αλλά και προμηθεύοντάς τους ζώα, εργαλεία και γεωργικά μηχανήματα. Επιπλέον δαπανήθηκαν χρήματα για έργα κοινωφελή, για τις υπηρεσίες υγιεινής, κτηματογραφήσεως και διοικήσεως. Η εγκατάσταση των αγροτών προσφύγων, συνολικά οικογενειών, περατώθηκε κατά τον Ιούνιο του 1926, δημιουργώντας οικισμούς. β) Αστικοί προσφυγικοί οικισμοί: η εγκατάσταση εντός των αστικών κέντρων ήταν σχεδόν αδύνατη αφενός μεν λόγω έλλειψης στέγης και αφετέρου λόγω έλλειψης εργασίας. Τα δύο μεγάλα αστικά κέντρα, Αθήνα Θεσσαλονίκη, Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Σελίδα: 15

16 παρουσίαζαν προβλήματα στέγασης και πριν το Με την άφιξή τους, οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε κοινόχρηστους χώρους, θέατρα, σχολεία, εκκλησίες και αποθήκες (ΙΕΕ τόμος ΙΕ, σελ. 302). Η κυβέρνηση (πριν τη λειτουργία της ΕΑΠ) προώθησε ένα σχέδιο εγκατάστασης των προσφύγων στα ακραία σημεία της πόλης (εκτός σχεδίου). Γήπεδα (αγροτεμάχια) εκτός σχεδίου πόλεως προσιτά στην τιμή και κοντά στο αστικό κέντρο χωρίς καμία υποδομή (ηλεκτρισμό, ύδρευση αποχέτευση, οδικό δίκτυο, κοινόχρηστους και κοινωφελείς χώρους) (Χαρμουζιάδου, 2010). Στη συνέχεια η κεντρική ιδέα ήταν να δημιουργούνται θέσεις εργασίας στην περιοχή που έχουν εγκατασταθεί οι πρόσφυγες. Φυσικά η εγκατάσταση των προσφύγων δεν ήταν τυχαία, αλλά ανάλογα με την επαγγελματική δραστηριότητα που ασκούσαν. Έχοντας λοιπόν ένα πολυάριθμο (άρα φθηνό) ειδικευμένο εργατικό δυναμικό, το κράτος εγκρίνει σχέδια για την ανέγερση εργοστασίων στα περίχωρα των πόλεων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Νέα Ιωνία (παράρτημα Α-1). Εικόνα 4: Αναλογία γηγενών/προσφύγων εργαζομένων & παραγωγικός πληθυσμός προσφύγων κατά οικονομική δραστηριότητα Όπως προκύπτει από τα παραπάνω, όλες οι ελληνικές πόλεις παρουσίασαν σημαντικές πληθυσμιακές αλλαγές, οι οποίες έχουν άμεση επίδραση στον πολεοδομικό σχεδιασμό τους. Τα σχέδια των πόλεων υπέστησαν πολλές αλλαγές και λειτούργησαν ως νομιμοποιητικό πλαίσιο για τους πραγματοποιούμενους αυθαίρετους προσφυγικούς οικισμούς. H Αλέκα Καραδήμου Γερολύμπου (1999) αναφέρει χαρακτηριστικά ότι όσο κι αν οι ανάγκες για την εγκατάσταση προσφύγων από τα πρώτα χρόνια του νεοελληνικού κράτους κινητοποίησαν και τροφοδότησαν τη σύνταξη πολεοδομικών νόμων και μηχανισμών, συνέβαλαν παράλληλα στην ακύρωσή τους χαρίζοντας στη νεοελληνική πόλη ένα μόνιμο χαρακτήρα προσφυγούπολης. Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Σελίδα: 16

17 2.2 Μεταπολεμική περίοδος Ο Β Παγκόσμιος πόλεμος προξένησε μεγάλες καταστροφές τόσο στην Ελλάδα όσο και σε ολόκληρη την Ευρώπη. Λόγω της ανάπτυξης τα χρόνια που ακολούθησαν ονομάστηκαν Χρυσή Εποχή για τα κράτη της Δυτικής Ευρώπης, σε αντίθεση με την Ελλάδα που ήταν στην μέση ενός εμφυλίου. Μόλις μετά τον εμφύλιο, γίνεται μια προσπάθεια για αναδιοργάνωση και ανασυγκρότηση της χώρας. Με ανύπαρκτες υποδομές, ασταθές πολιτικό σκηνικό και συνεχή υποτίμηση της δραχμής, η εκβιομηχάνιση της χώρας (σύμφωνα με τα Ευρωπαϊκά πρότυπα) θεωρήθηκε ως η μόνη λύση για την ανόρθωση και σταθεροποίηση της οικονομίας (Καζάκος, 2006). Η αβεβαιότητα όμως και η πολιτική αστάθεια που κυριαρχούσε στην Ελλάδα, είχε ως αποτέλεσμα να γίνουν ελάχιστες ξένες επενδύσεις μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του πενήντα. Παράλληλα λόγω των μεγάλων καταστροφών που είχε υποστεί η επαρχία, υπήρξε μετακίνηση του πληθυσμού στα αστικά κέντρα, διογκώνοντας ήδη το πρόβλημα στέγης που υπήρχε από τον μεσοπόλεμο (Βαϊου, Μαντούβαλου & Μαυρίδου, 2000)(αστυφιλία, πίνακας 1). Πίνακας 1: Η εξέλιξη της κατανομής του πληθυσμού στην Ελλάδα (Ε.Σ.Υ.Ε., 1966) Ειδικότερα κατά την απογραφή του 1940 υπολογίζεται ότι το 43% των οικογενειών είναι άστεγες ή στεγάζονται σε εντελώς ακατάλληλα καταλύματα. Κατά την περίοδο , σύμφωνα με τις επίσημες εκτιμήσεις, καταστράφηκαν «μέσα ελληνικά κτήρια». Η ανοικοδόμηση, ως το 1950, γίνεται με πολύ αργό ρυθμό και εξαντλείται σε επισκευές καταστροφών, ενώ αυξάνεται η εγκατάλειψη περιοχών και οι νέες καταστροφές λόγω του Εμφυλίου πολέμου, καθώς και η μετακίνηση πολιτών από την ύπαιθρο στα μεγάλα αστικά κέντρα ( στην πρωτεύουσα) (Μαντούβαλου & Μαυρίδου, 2000). Η έκθεση του Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Σελίδα: 17

18 οικονομολόγου Κ. Βαρβαρέσου (2002) εκφράζει τις θέσεις της κυβέρνησης όσον αφορά την οικονομία και την ανάπτυξη της χώρας. Γίνεται αναφορά για την αδυναμία ανάπτυξης μεγάλης βιομηχανίας, λόγω του άγονου εδάφους της χώρας, προτείνοντας την ανάπτυξη στη γεωργία, τη βιομηχανική παραγωγή προϊόντων σε μικρές μονάδες και την οικοδομή. Εκείνη την περίοδο η ανάπτυξη της οικοδομικής δραστηριότητας θα έδινε λύση τόσο στο πρόβλημα της στέγασης, όσο και της ανεργίας. Η εφαρμογή της πρότασης αυτής αποτέλεσε τελικά ένα μοχλό κίνησης της ελληνικής οικονομίας με τη διοχέτευση σε αυτόν τον κλάδο της επιχειρηματικής δραστηριότητας των μικροαστικών και μεσοαστικών στρωμάτων. Στηριζόμενη αποκλειστικά σε ιδιωτικές πρωτοβουλίες (αντιπαροχή), οι ανεγειρόμενες πολυκατοικίες έχουν αποκλειστικό σκοπό τη μεγιστοποίηση της εκμετάλλευσης της αστικής γης, ικανοποιώντας κατά πρώτο λόγο τις «ανάγκες» εμπορευματοποίησης της κατοικίας και δευτερευόντως τις στεγαστικές ανάγκες των πολιτών. Αυτό συμπεραίνεται από τον τρόπο αντιμετώπισης, τόσο της αρχιτεκτονικής μελέτης όσο και από τον τρόπο κατασκευής των κτιρίων από τις οικοδομικές επιχειρήσεις. Από την πλευρά του το κράτος, άλλαξε και την υπάρχουσα οικοδομική νομοθεσία, αυξάνοντας την πυκνότητα δόμησης, τους συντελεστές δόμησης και το ύψος κάθε περιοχής. Φυσικά αυτό το είδος κατοικίας απευθυνόταν στα ανώτερα και μεσαία οικονομικά στρώματα, σε αντίθεση με τα χαμηλά που καλύφθηκαν με την αυθαίρετη δόμηση γύρω από τα όρια των πόλεων. Σύμφωνα με πηγές, εκείνη την περίοδο ( ) κατασκευάστηκαν περίπου αυθαίρετα κτίσματα στην ευρύτερη περιοχή της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης, τα οποία χαρακτηρίστηκαν ως πρώτη γενιά αυθαιρέτων (Ξυνομιλάκη, 2004). Ο Γ. Αραχωβίτης (2005, σελ.58) γράφει για εκείνη την περίοδο ότι Τα αυθαίρετα ανήκουν στην ιστορία, όχι σαν μεμονωμένες εκδηλώσεις αλλά σαν φαινόμενο. Ήταν το τελευταίο δείγμα μιας μικτής παραγωγής κατοικίας, εφαρμοσμένης από μια ομάδα ανθρώπων που η οικονομική τους κατάσταση και η χαμηλή παραγωγικότητα της εργασίας τους οδήγησε σ αυτόν τον τρόπο κάλυψης της ανάγκης τους για στέγαση. Οι μεγαλύτερες δυνατότητες απασχόλησής τους και η αύξηση παραγωγικότητάς τους θα φέρει και το τράβηγμα από την προσωπική συμμετοχή στην παραγωγή της κατοικίας και θα την περιορίσει στην επιλογή του εξοπλισμού της, όπως άλλωστε συμβαίνει και στο μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού στις πόλεις. Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Σελίδα: 18

19 Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να αναφέρουμε και τις κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις που είχε η απόφαση των κυβερνήσεων να αναπτύξουν την οικοδομική δραστηριότητα. Ως συνέπεια αυτής της ανάπτυξης έχουμε την αύξηση του μέσου κατά κεφαλήν εισοδήματος, την περίοδο , κατά % (πίνακας 2). Πίνακας 2: Το μέσο ετήσιο εισόδημα στην Ελλάδα (Ε.Σ.Υ.Ε., 1966) Η αύξηση του μέσου ετήσιου εισοδήματος εκείνη τη δεκαετία δεν ήταν μια αντιπροσωπευτική εικόνα της οικονομικής ζωής εκείνης της περιόδου. Οι μόνοι κλάδοι που αύξησαν σημαντικά τη σχετική τους βαρύτητα ως προς το συνολικό προϊόν, όσο και ως προς τη συνολική απασχόληση ήταν κυρίως οι συνδεόμενοι με τις κατασκευές δημοσίων έργων και με την ανέγερση κατοικιών (Φραγκιάδης, 2007). Αξίζει να σημειωθεί ότι η εσωτερική μετανάστευση επηρέασε και τον επαγγελματικό προσανατολισμό των πολιτών. Τη δεκαετία του 1950, τα αγροτικά επαγγέλματα καλύπτουν λίγο παραπάνω από το 50% του συνόλου της απασχόλησης των πολιτών, ενώ στα μη αγροτικά η οικοδομική δραστηριότητα (εξόρυξη, μεταποίηση, οικοδόμηση) καλύπτει το 35 % (πίνακας 3, 4, 5). Πίνακας 3: Εργατικό δυναμικό στην Ελλάδα το 1951 (Ε.Σ.Υ.Ε., 1966) Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Σελίδα: 19

20 Πίνακας 4: Οικονομικώς ενεργοί σε αγροτικά και μη αγροτικά επαγγέλματα - άρρενες (Ε.Σ.Υ.Ε., 1966) Πίνακας 5: Οικονομικώς ενεργοί σε αγροτικά και Μη αγροτικά επαγγέλματα- θήλεις (Ε.Σ.Υ.Ε., 1966) Πίνακας 5: Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Σελίδα: 20

21 Τέλος τη δεκαετία του 70 παρατηρήθηκαν δύο νέα φαινόμενα: i) Η στροφή της λαϊκής αποταμίευσης στην αγορά κατοικίας και ii) η εισροή κεφαλαίων από το εξωτερικό για την αγορά κατοικίας, από μετανάστες που επέστρεφαν ή ήθελαν να βελτιώσουν τις οικιστικές συνθήκες της οικογένειας που είχε παραμείνει στη Ελλάδα ή από ομογενείς επενδυτές που αποφάσισαν να δημιουργήσουν μια έδρα στην πατρίδα τους (Φραγκιάδης, 2007). Σύμφωνα με τον Βαΐτσιο & Γιαννίτση (1987) την περίοδο η εισροή αυτή αντιπροσώπευε το 15.3 % της συνολικής αξίας των μεταβιβάσεων ακινήτων στη χώρα και την περίοδο το 19 % μέχρι σήμερα Η αυθαίρετη δόμηση για τις δεκαετίες που αναφέρθηκαν παραπάνω, ήταν φαινόμενο αρνητικό για την κοινωνία, την οικονομία το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον. Εξαιτίας όμως των στεγαστικών αναγκών σε εποχές κρίσιμες για την Ελλάδα, την έλλειψη κοινωνικής πρόνοιας και πολιτικής χωρικών παρεμβάσεων, μπορούμε να πούμε ότι ήταν εν μέρει κατανοητή. Τα παραπάνω αίτια από την δεκαετία του 70 είχαν αρχίσει να εκλείπουν. Δυστυχώς όμως ανέκυψαν άλλα αίτια για την δημιουργία αυθαίρετων κτισμάτων όπως: η απόκτηση Β κατοικίας ως ένδειξη κοινωνικής ανέλιξης, το μέγιστο οικονομικό κέρδος από την εκμετάλλευση δόμησης, η κατάτμηση γης και η οικοδομική αξιοποίηση κάθε μικροιδιοκτησίας (Βλάντου, 2011). Όπως αναφέραμε, λόγω της μεγάλης ανάπτυξης, η ζήτηση για παραθεριστική και τουριστική κατοικία αυξήθηκε στις αρχές της δεκαετίας το 80 (μετά το 1983). Έτσι λοιπόν δημιουργείται η δεύτερη γενιά αυθαιρέτων. Η νέα εξόρμηση γίνεται κυρίως προς τις παραθαλάσσιες περιοχές, που βρίσκονται κοντά στα αστικά κέντρα. Η συνταγή ήταν η ίδια: άναρχη δόμηση, καταπάτηση δασών, αιγιαλού και ποταμών. Τα τελευταία χρόνια μπορούμε να πούμε ότι έχει δημιουργηθεί και η τελευταία γενιά αυθαιρέτων. Πρόκειται για πολεοδομικές παραβάσεις που δεν γίνονται για να καλύψουν στεγαστικές ανάγκες Α ή και ακόμα Β κατοικίας. Είναι όμως αποτέλεσμα α) της απληστίας των ιδιοκτητών και β) εμπορικής εκμετάλλευσης των κατασκευαστών, στην προσπάθειά τους να πετύχουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερη δόμηση στο οικόπεδο, παραβιάζοντας τις πολεοδομικές διατάξεις. Αποκορύφωμα των τελευταίων χρόνων είναι το κλείσιμο των ημιυπαίθριων χώρων, και η αλλαγή χρήσης των βοηθητικών χώρων σε χώρους κυρίας χρήσεως (π.χ. υπόγειο σε Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Σελίδα: 21

22 κατοικία). Συνοψίζοντας μπορούμε να πούμε ότι τα αυθαίρετα των πρώτων γενεών καθιστούν δύσκολη την εφαρμογή του εκάστοτε πολεοδομικού και χωροταξικού σχεδιασμού. Σε αντίθεση με τα αυθαίρετα της τελευταίας γενιάς που το κάθε πολεοδομικό και χωροταξικό σχέδιο που έχει εφαρμοστεί είναι ανεπαρκές, εξαιτίας της παραποίησης των πληθυσμιακών μεγεθών των εκάστοτε περιοχών (Βαρελίδης, 2007). Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Σελίδα: 22

23 Κεφάλαιο 3 Νομοθεσία αυθαιρέτων Μετά την Μικρασιατική καταστροφή το Ελληνικό κράτος επιχειρεί να δημιουργήσει μια πολεοδομική νομοθεσία, η οποία μέχρι τότε ήταν ανύπαρχτη. Ο Οικιστικός Νόμος του 1923, ήταν ο πρώτος που ανέφερε θέματα διαχείρισης της γης στον ελλαδικό χώρο. Δυστυχώς όμως, η υλοποίησή του ήταν σχεδόν αδύνατη, λόγω έλλειψης πόρων για την εφαρμογή των εγκεκριμένων πολεοδομικών σχεδίων. Από το 1923 μέχρι σήμερα οι ελληνικές κυβερνήσεις προσπαθούν να καταπολεμήσουν - ρυθμίσουν - τακτοποιήσουν την αυθαίρετη δόμηση. Αποτέλεσμα της παραπάνω προσπάθειας είναι η δημιουργία ενός αχανούς συνόλου νόμων, διαταγμάτων και εγκυκλίων που τις περισσότερες φορές ο επόμενος ακυρώνει εν μέρει τον προηγούμενο (Βαρελίδης & Βαρελίδης, 2012). Στο παρόν κεφάλαιο θα γίνει αναφορά όλων των Νόμων, Προεδρικών Διαταγμάτων που σχετίζονται με την αυθαίρετη δόμηση. Τέλος θα υπάρχει σχολιασμός για κάθε νόμο, αλλά και αναφορά των πρακτικών της Βουλής για να διασαφηνιστεί η θέση των κομμάτων απέναντι σε κάθε κρατική πρωτοβουλία. 3.1 Νομοθεσία 1. Ν.Δ (ΦΕΚ 228Α/1923). Περί Σχεδίων, Κωμών και Συνοικισμών του Κράτους και οικοδομής αυτών. (άρθρα: 60, 61, 62, 63, 64, 65 & 69). Ο νόμος που έθεσε τις βάσεις για τον σχεδιασμό και την εφαρμογή των σχεδίων πόλεων και την υποχρεωτική έκδοση οικοδομικής αδείας. Μετά το 1923 η Ελλάδα χωρίστηκε: α) στις περιοχές εντός σχεδίου πόλεως, β) στις περιοχές εκτός σχεδίου πόλεως και γ) στους οικισμούς που υφίστανται προ του Πρόκειται για οικισμούς που δημιουργήθηκαν χωρίς συγκεκριμένο πολεοδομικό σχέδιο και προϋπήρχαν από τη δημοσίευση του παραπάνω νόμου (παράρτημα Β- 1). 2. Π.Δ. 20/03/1926 (4). Περί αυθαιρέτων κατασκευών και διώξεως των παραβατών κατά την εκτέλεση οικοδομικών εργασιών. Σε αυτό το διάταγμα αναφέρεται η κατεδάφιση υπό αστυνομικής αρχής των αυθαιρέτων άνευ οποιασδήποτε διατυπώσεως εφόσον εγένετο εν αυτοίς μόνιμος εγκατάστασις ανθρώπων προς κατοικία ημέρας και νυκτός. Δηλαδή, βάσει του παραπάνω Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Σελίδα: 23

24 διατάγματος, το ελληνικό κράτος νομιμοποιεί οποιοδήποτε κτίσμα, αρκεί να μην έχει γίνει αντιληπτό από τις αστυνομικές αρχές (παράρτημα Β-2). 3. Γ.Ο.Κ. 29 Θα μπορούσαμε να πούμε ότι λειτουργεί πιο πολύ συμπληρωματικά στον νόμο του 23, καθώς αναφέρεται περισσότερο στον τρόπο σύνταξης σχεδίων πόλεως και λιγότερο στον τρόπο οικοδόμησης. 4. Α.Ν.2344/1940 (ΦΕΚ 154Α'/40). Περί αιγιαλού και παραλίας (άρθρα: 1 έως και 27). Με τον νόμο αυτό δόθηκε ο ορισμός του αιγιαλού και ότι αποτελεί δημόσιο κτήμα. Επίσης ορίστηκε ο τρόπος χάραξης της γραμμής (όριο) αιγιαλού, θεωρώντας οποιοδήποτε κτίσμα που έχει ανεγερθεί εντός της, αυθαίρετο και προς κατεδάφιση. Ο παραπάνω νόμος ίσχυε μέχρι τον 12/2001 (παράρτημα Β-3). 5. Ν.Δ. 690/1948 (6) Με το παρόν διάταγμα απαγορεύεται η κατάτμηση και η μεταβίβαση μη οικοδομήσιμων γηπέδων. Στόχος ήταν ο περιορισμός του τεμαχισμού των οικοπέδων και κατ επέκταση η δημιουργία αυθαιρέτων (παράρτημα Β-4). 6. Α.Ν.1925/1951 (ΦΕΚ 243A). Περί ρυθμίσεως κτηματικών τινών ζητημάτων του Δημοσίου επειγούσης φύσεως (άρθρο 3) (παράρτημα Β-5). 7. ΒΔ/ (ΓΟΚ 55) Με τον νόμο αυτό κάθε κτίριο ή τμήμα κτιρίου θεωρείται νομίμως υφιστάμενο, εφόσον έχει ανεγερθεί πριν από τη δημοσίευσή του. Βάσει της σημερινής νομοθεσίας κτίριο προ του 1955 θεωρείται νομίμως υφιστάμενο μόνο το τμήμα που δεν αντίκειται είτε στις ισχύουσες διατάξεις, είτε σε εκείνες που ίσχυαν κατά το χρόνο κατασκευής του. Το τμήμα που αντίκειται στις διατάξεις, δηλαδή το εκτός νομίμου περιγράμματος τμήμα, δεν λογίζεται σαν αυθαίρετο και δεν κατεδαφίζεται, αλλά δεν επιτρέπεται η προσθήκη καθ ύψος, η ενίσχυση ή η αλλαγή χρήσης του. 8. Α.Ν.410/1968 (ΦΕΚ 110Α'/68). Περί αυθαιρέτων οικοδομικών κατασκευών (άρθρα 1,2 και 4). Ο νόμος αυτός εξαιρεί από κατεδάφιση κάθε αυθαίρετο κτίσμα που δηλώνεται και πληρώνεται το αντίστοιχο πρόστιμο. Θέτει όμως ως βασική προϋπόθεση το κτίσμα να μην αποβαίνει υπερμέτρως εις βάρος της πόλεως. Σε αυτό το σημείο πρέπει να αναφερθεί ότι μέχρι το 1968 η οικοδομική άδεια μπορούσε να εκδοθεί και μετά την ολοκλήρωση της κατασκευής. Με τη δημοσίευση του νόμου, όσα κτίσματα δεν είχαν οικοδομική άδεια, έπρεπε να δηλωθούν, να πληρωθεί η έκδοση της οικοδομικής αδείας και επιπλέον ένας φόρος % της αξίας του ακινήτου (παράρτημα Β-6). Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Σελίδα: 24