Ομαδικά Εστιασμένη Συνέντευξη (focus group interview)

Transcript

1 Ομαδικά Εστιασμένη Συνέντευξη (focus group interview) Γεράσιμος Παπαναστασάτος, Ph.D. Αθήνα, Σεπτέμβριος

2 Πρώιμη φάση χρήσης της Ομαδικά Εστιασμένης Συνέντευξης : ΗΠΑ, αξιολόγησης της προπαγάνδας σχετικά με την εμπλοκής τους στο ΙΙ Παγκόσμιο Πόλεμο -1976: Bureau of Applied Social Research, Richard Merton, πρακτική υιοθέτηση ομαδικής συνέντευξης που επικεντρώνονταν σε ορισμένα θέματα 1991: Ernest Dichter, ψυχολόγος και ερευνητής της αγοράς ονομάζει τη μέθοδο 2

3 Πεδία εφαρμογής ιστορικά Κοινωνική επιστήμη Κοινωνιολογία, Οικονομικά, Ψυχολογία Marketing Διαφήμιση, Πρόωθηση Χρηστική μηχανική (usability engineering) Βιομηχανικό σχέδιο, Αξιολόγηση 3

4 Τι είναι μια Ομαδικά Εστιασμένη Συνέντευξη; και τι δεν είναι; Είναι μεθοδολογικό εργαλείο ποιοτικής έρευνας Η ΟΕΣ είναι εστιασμένη Η ΟΕΣ χρησιμοποιεί ομαδικές συζητήσεις Αποτελεί ιδιαίτερο τύπο ομάδας σε σχέση με το σκοπό, τη σύνθεση, τη διαδικασία και το μέγεθος Είναι ερευνητική και όχι θεραπευτική μέθοδος Δημιουργεί διαύλους επικοινωνίας Μεταξύ των ερευνητών που καθορίζουν το περιεχόμενο με βάση τους στόχους της έρευνας Μεταξύ των συμμετεχόντων που ανταλλάσσουν πληροφορίες σχετικά με το περιεχόμενο της ομαδικά εστιασμένης συνέντευξης Μεταξύ των ερευνητών που συνοψίζουν τις πληροφορίες που αποκόμισαν από τους συμμετέχοντες 4

5 Γιατί να χρησιμοποιήσω τη μέθοδο μιας Ομαδικά Εστιασμένης Συνέντευξης; Η ανάγκη να ακούσω και να μάθω από τους συμμετέχοντες It is your focus, but it is their group. Morgan, D. (1998:10) Χαμηλό κόστος Άμεσα και κατανοητά αποτελέσματα Οι συμμετέχοντες αντιμετωπίζονται ως οντότητες και όχι ως αριθμοί/ 5

6 Φιλοσοφία και βασικές αρχές της Ομαδικά Εστιασμένης Συνέντευξης Ως ποιοτικό εργαλείο έρευνας, η ΟΕΣ εστιάζει σε 3 δυνατά σημεία της ποιοτικής μεθοδολογίας: Διερεύνηση και αποτελέσματα Πλαίσιο και εμβάθυνση Ερμηνεία Η ΟΕΣ δημιουργεί συνθήκες ανταλλαγής και σύγκρισης Διασφαλίζει την ομοιογένεια αλλά και τη διαφορετικότητα της ομάδας Η έμφαση δίνεται στην ομάδα και τις δυναμικές αλληλεπιδράσεις της 6

7 Υποθέσεις σχετικά με τις Ομαδικά Εστιασμένες Συνεντεύξεις Έχουν χαμηλό κόστος και είναι σύντομες; Απαιτούν επαγγελματίες συντονιστές (moderators); Απαιτούν ειδικές παροχές; Πρέπει να απαρτίζονται από ξένους μεταξύ τους; Μπορούν να επιτύχουν το στόχο τους αν πρόκειται για ευαίσθητα ζητήματα; Παράγουν ομοιομορφία; Πρέπει να επικυρώνονται από άλλες μεθόδους; 7

8 Πλεονεκτήματα της Ομαδικά Εστιασμένης Συνέντευξης Αξιοποιεί την αλληλεπίδραση της ομάδας Προβάλλει τις διαφορετικές απόψεις Διερευνά τις σύνθετες συμπεριφορές και κίνητρα Προσφέρει άμεσα αποτελέσματα Απαιτεί μικρό αριθμό συμμετεχόντων Είναι ανοικτή σε απρόβλεπτες απαντήσεις Αποτελεί μια φιλική, αξιόπιστη ερευνητική τεχνική 8

9 Μειονεκτήματα και περιορισμοί Η δυναμική της ομάδας μπορεί να μην επιτρέπει την διαφορετικότητα Εξαρτάται από το συντονιστή Είναι υποκειμενική Δεν μπορεί να οδηγήσει σε γενίκευση Μπλοκάρει τα μέλη όταν προσεγγίζει ευαίσθητα θέματα Μπορεί να ξεφύγει από το στόχο της έρευνας 9

10 4 Βασικές Χρήσεις Ομαδικά Εστιασμένων Συνεντεύξεων Αναγνώριση Προβλήματος Σχεδιασμός Εφαρμογή Αξιολόγηση 10

11 Παραδείγματα εφαρμογής Ομαδικά Εστιασμένων Συνεντεύξεων Έρευνα Αξιολόγησης Βελτίωση Ποιότητας Αναγνώριση Προβλήματος Στάθμιση Αναγκών Αναγνώριση Δυνατοτήτων Σχεδιασμός Ανάπτυξη Προγράμματος Σχεδιασμός Παρεμβάσεων Εφαρμογή Αξιολόγησης Διαδικασίας Εφαρμογή Παρεμβάσεων Αξιολόγηση Αξιολόγηση Αποτελέσματος Επανασχεδιασμός Αξιολόγησης 11

12 Φάσεις Διεξαγωγής μιας Ομαδικά Εστιασμένης Συνέντευξης Σχεδιασμός (Planning) Σύσταση Ομάδων (Recruiting) Συντονισμός (Moderating) Ανάλυση και Αναφορά (Analysis & Report) 12

13 Φάσεις και Βήματα Υλοποίησης της ΟΕΣ Φάσεις Σχεδιασμός Σύσταση Ομάδων Συντονισμός Ανάλυση & Αναφορά Σχεδιασμός Σύσταση Ομάδων Συντονισμός Ανάλυση & Αναφορά 13

14 Σχεδιασμός Καθορίζεται ο σκοπός και οι προσδοκίες Διαμορφώνεται το χρονοδιάγραμμα Καθορίζονται οι ομάδες Καταγράφονται οι ερωτήσεις στον οδηγό της συνέντευξης Καθορίζεται ο χώρος, η ημερομηνία διεξαγωγής έρευνας 14

15 Σύσταση Ομάδων Προσδιορίζεται η ομάδα στόχος Προσδιορίζονται οι υποομάδες Καθορίζεται η σύνθεση κάθε ομάδας Αναπτύσσονται κριτήρια συμμετοχής κάθε συμμετέχοντα Εξασφαλίζεται η ανταπόκριση των συμμετεχόντων μέσα από τον καθορισμό follow-up διαδικασιών 15

16 Συντονισμός Προσδιορίζεται ο ρόλος του συντονιστή Παίρνονται αποφάσεις για την εμπλοκή περισσότερων ή όχι του ενός συντονιστή Αναπτύσσονται οι ερωτήσεις για τον οδηγό συζήτησης Καθορίζεται το υλικό που θα χρησιμοποιηθεί στις συνεντεύξεις Καθορίζεται το είδος των σημειώσεων που θα παράγει ο συντονιστής 16

17 Ανάλυση & Αναφορά Υπολογίζεται ο χρόνος που θα αφιερωθεί στη ανάλυση Οργανώνονται οι σημειώσεις, απομαγνητοφωνήσεις και ό,τι άλλο υλικό Μελετάται το υλικό για το καθορισμό των βασικών συμπερασμάτων Οργανώνονται τα προϊόντα της ανάλυσης έτσι ώστε να ανταποκρίνονται στη δομή της τελικής έκθεσης Προετοιμάζεται η τελική έκθεση 17

18 Αποφασίζοντας για τη δομή της ΟΕΣ Προσδιορισμός των στόχων της ΟΕΣ Περισσότερο δομημένη ΟΕΣ επικεντρώνεται στους στόχους των ερευνητών (π.χ. έρευνα αγοράς) Λιγότερο δομημένη ΟΕΣ επικεντρώνεται στα ενδιαφέροντα της ομάδας (π.χ. κοινωνικά θέματα) Η δομή καθορίζει τόσο το περιεχόμενο των ερωτήσεων όσο και το ύφος του συντονιστή 18

19 Αποφασίζοντας για τη σύνθεση της ομάδας Δειγματοληψία με βάση τους στόχους της έρευνας (purposive sampling) Η διάθεση των συμμετεχόντων να συζητήσουν για το θέμα της έρευνας Ομοιογένεια ή ανομοιογένεια Διαστρωματοποίηση: συγκρίνοντας κατηγορίες συμμετεχόντων Γνωστοί ή άγνωστοι μεταξύ τους; Η σύνθεση της ομάδας επηρεάζει τη λήψη άλλων αποφάσεων 19

20 Αποφασίζοντας για το μέγεθος της ομάδας Συνήθως αποτελούνται από 6 ως 10 άτομα Ο αριθμός των ατόμων της ομάδας επηρεάζει το χρόνο που αναλογεί σε κάθε συμμετέχοντα κατά την ΟΕΣ Το μέγεθος της ομάδας προσδιορίζεται επιπλέον σε σχέση: με το βαθμό ευαισθητοποίησης των συμμετεχόντων στο υπό διερεύνηση θέμα Την πολυπλοκότητα του θέματος Τους επιμέρους στόχους της έρευνας Τους παράγοντες σύστασης της ομάδας 20

21 Αποφασίζοντας για τον αριθμό των ομάδων Συστήνονται συνήθως 3 ως 5 ομάδες Ο αριθμός των ομάδων προσδιορίζεται σε σχέση: Με την πολυπλοκότητα του θέματος προς διερεύνηση με την υποβόσκουσα αντιπαράθεση απόψεων μεταξύ των ατόμων στην ομάδα Μόνο 1 ομάδα είναι συχνά ριψοκίνδυνο! 21

22 Συστήνοντας τις ομάδες Πηγές εξεύρεσης συμμετεχόντων Επικοινωνία προσωπικά με τα άτομα Η προσεκτική διερεύνηση αντλεί ειδικές κατηγορίες ατόμων Παροχή κινήτρων για ενθάρρυνση συμμετοχής Ο χρόνος & ο χώρος ως παράγοντες επιτυχούς σύστασης ομάδων Σχεδιασμός με προοπτική για την ελαχιστοποίηση χαμηλών ποσοστών ανταπόκρισης συμμετεχόντων 22

23 Βασικές αξίες του συντονιστή Κατανόηση της ομαδικής διαδικασίας Επικοινωνιακές δεξιότητες, φιλικότητα και αίσθηση χιούμορ Ενδιαφέρον προς τους συμμετέχοντες Ευρύτητα πνεύματος Να μπορεί να «ακούει» τους άλλους Να είναι συντονιστής-μεσολαβητής, όχι συμμετέχων Ετοιμότητα ως προς το να ακούσει δυσάρεστες απόψεις 23

24 Ο ρόλος του συντονιστή Πριν την διεξαγωγή της ΟΕΣ: Προετοιμασία Συγκέντρωση υλικού Διευθέτηση χώρου Κατά τη διάρκεια της ΟΕΣ: Γνωριμία- συστάσεις Διατύπωση σωστά δομημένων ερωτήσεων Άνεση με τη ροή της συνέντευξης Έλεγχος των αντιδράσεων Ενίσχυση για περαιτέρω διευκρινήσεις από συμμετέχοντες Να ακούει Με το τέλος της ΟΕΣ: Σύνοψη μηνυμάτων της συνέντευξης Ανταλλαγή πληροφοριών με το βοηθό συντονιστή (debriefing) 24

25 Προβλήματα κατά το συντονισμό Προβλήματα από το συντονιστή Απόσπαση προσοχής Πάρα πολλοί ή πολύ λίγοι συμμετέχοντες Εξοπλισμός Προβλήματα από τους συμμετέχοντες ως προς Τη συμπεριφορά τους Τα σχόλια τους Τις ερωτήσεις τους 25

26 Ο ρόλος του βοηθού συντονιστή Καταγράφει τη συνέντευξη (λεπτομερείς όσο το δυνατόν σημειώσεις, ταξινόμηση & αρχειοθέτηση υλικού) Δίνει προσοχή στην εξωλεκτική επικοινωνία Δίνει προσοχή σε θέματα δυναμικής της ομάδας Συζητά με το συντονιστή αμέσως μετά τη λήξη της ΟΕΣ και προσφέρει τη δική του ερμηνεία για τη διεξαγωγή της ΟΕΣ Βοηθά στην ανάλυση δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή στα εξωλεκτικά μηνύματα 26

27 Βασικές αρχές διατύπωσης ερωτήσεων Διατύπωση ερωτήσεων με τρόπο που διευκολύνει τη συνέντευξη Ανοικτές ερωτήσεις Ερωτήσεις που στηρίζονται στην προσωπική εμπειρία Καθαρές, σύντομες και σαφείς ερωτήσεις Αποφυγή αιτιολογικών ερωτήσεων («γιατί;») Αποφυγή ερωτήσεων που παράγουν μονολεκτικές απαντήσεις 27

28 Κατηγορίες ερωτήσεων Τύπος ερωτήσεων Άνοιγμα Σκοπός Οι συμμετέχοντες γνωρίζονται και έχουν μια πρώτη επαφή Εισαγωγικές Αρχίζει η συζήτηση γύρω από το ζήτημα Μεταβατικές Κινείται ομαλά και περνά στις βασικές ερωτήσεις Βασικές Ευαίσθητες Ανατροφοδότησης Κλείσιμο Εστιάζει σε θέματα κεντρικού ενδιαφέροντος της έρευνας Αφορούν τα ευαίσθητα θέματα της έρευνας Επιφέρουν ισορροπία στην ομάδα Βοηθά τους ερευνητές να συνοψίσουν στα βασικά θέματα και να κλείσουν τη συνέντευξη 28

29 Σειρά παράθεσης ερωτήσεων Αρχικές πληροφορίες σχετικά με το σκοπό της έρευνας Οι γενικές ερωτήσεις πριν από τις ειδικές ερωτήσεις Οι θετικές ερωτήσεις πριν από τις αρνητικές ερωτήσεις Οι απρόσμενες ερωτήσεις πριν από τις αναμενόμενες ερωτήσεις Προηγείται η κατηγοριοποίηση των συμμετεχόντων των άλλων κατηγοριοποιήσεων 29

30 Παράδειγμα σχεδίου ερωτήσεων 30

31 Παράδειγμα σχεδίου ερωτήσεων 31

32 Αμέσως μετά τη συνέντευξη Έλεγχος και συμπλήρωση των δεδομένων Συγγραφή περίληψης Περιοδική ανασκόπηση της στρατηγικής της ανάλυσης και προσαρμογή Πιθανή τροποποίηση ερωτήσεων για την επόμενη συνέντευξη Προσοχή! Στην εφαρμογή της στρατηγικής της ανάλυσης στις υπολειπόμενες ΟΕΣ 32

33 Εργαλεία συλλογής δεδομένων Σημειωματάριο Μικρόφωνα Κασετόφωνα Video camera 33

34 Εργαλεία ανάλυσης δεδομένων Μηχάνημα απομαγνητοφώνησης Poster σεμιναρίου & απαντητικά έντυπα Ηλεκτρονικοί υπολογιστές Μεγάλο τραπέζι, ψαλίδια & χρωματιστοί μαρκαδόροι Αντίγραφο του άξονα των ερωτήσεων Αντίγραφα των απομαγνητοφωνημένων συνεδριών Κοινωνιοδημογραφικά στοιχεία των συμμετεχόντων Κασέτες Περιλήψεις Σημειώσεις 34

35 Ανάλυση περιεχομένου (content analysis) Ανάπτυξη ενός λεπτομερούς συστήματος κωδικοποίησης Κωδικοποίηση περιπτώσεων μέχρι το σημείο που δε βρίσκονται νέες παραλλαγές Κατηγοριοποίηση και σύνδεση των κατηγοριών Συνεχής αναζήτηση ομοιοτήτων και διαφορών μεταξύ των περιπτώσεων με σκοπό την ολοκληρωμένη διερεύνηση της πολυπλοκότητας και ποικιλίας των δεδομένων Διασφάλιση αξιοπιστίας και εγκυρότητας των αποτελεσμάτων Περιεκτικοί ορισμοί που παρουσιάζουν περιληπτικά γιατί τα φαινόμενα έχουν οριστεί με ένα συγκεκριμένο τρόπο, όπως αυτό έχει συμβεί Ο ερευνητής θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός στο να δέχεται ως απόλυτα αξιόπιστες τις ερμηνείες των ερωτηθέντων Προσοχή στη γενίκευση των αποτελεσμάτων πέρα από το πληθυσμό της έρευνας Ο ερευνητής να αναγνωρίζει ότι επηρεάζεται από προσωπικές προκαταλήψεις 35

36 Βασικές αρχές ανάλυσης της ΟΕΣ Η ανάλυση της ΟΕΣ συνδυάζει στοιχεία ποιοτικής έρευνας με την πολυπλοκότητα της ομαδικής αλληλεπίδρασης Οι στόχοι της ΟΕΣ προσδιορίζουν την έκταση της ανάλυσης Ευελιξία στον τρόπο σκέψης Δεν έχουν όλες οι ερωτήσεις το ίδιο βαθμό σπουδαιότητας κατά την ανάλυση Η αποτελεσματική ανάλυση προχωρά πέρα από τις λέξεις Η ανάλυση σε αρχικό στάδιο επιτρέπει μεγαλύτερη διερεύνηση και κατανόηση του ζητήματος Η ανάλυση απαιτεί ανάλογη ερμηνεία 36

37 Η αρχή της Ανάλυσης Να θυμάστε τον σκοπό της έρευνας Υπάρχουν διαφορετικοί τρόποι να κάνετε την ανάλυση Υπάρχει ένα συνεχές στην ανάλυση της έρευνας 37

38 Ανασκόπηση Δεδομένων (1/2) Αλλαγές στην πορεία των ερωτήσεων Χαρακτηριστικά συμμετεχόντων Περιγραφικές φράσεις ή λέξεις που χρησιμοποιούνται από τους συμμετέχοντες κατά τη διάρκεια της συζήτησης της βασικής ερώτησης Θέμα στις απαντήσεις της βασικής ερώτησης Υπο-θέματα που υποδηλώνουν μια άποψη των συμμετεχόντων με κοινά χαρακτηριστικά (π.χ. μεγαλύτεροι που συμφωνούν με μια κοινή αντίληψη αλλά όχι κατ ανάγκη με άλλους της ομάδας) 38

39 Ανασκόπηση Δεδομένων (2/2) Περιγραφές του ενθουσιασμού των συμμετεχόντων Συνέπεια μεταξύ των σχολίων των συμμετεχόντων και των καταγεγραμμένων συμπεριφορών τους Γλώσσα σώματος: πληροφορίες από παρατηρήσεις των κινήσεων του σώματος (κούνημα κεφαλιού, ένδειξη βαρεμάρας, άγχος, εκνευρισμός, κλπ) Νέοι τρόποι διατύπωσης ερωτήσεων για μελλοντικές ΟΕΣ: πρέπει προσθέσουμε, αφαιρέσουμε, τροποποιήσουμε ερωτήσεις; Το γενικότερο κλίμα της συζήτησης (π.χ. ήταν οι συμμετέχοντες πρόθυμοι να συζητήσουν;) 39

40 Το συνεχές της ανάλυσης Α. δεδομένα -----ερωτήσεις------κώδικες----κατηγορίες--ερμηνεία-----προτάσεις Β. Δεδομένα Περιγραφή Ερμηνεία Πρόταση 40

41 Προϋποθέσεις ανάλυσης Ο ερευνητής κατά την ανάλυση πρέπει να αποτυπώσει πιστά: Την εννοιολογική βαρύτητας κάθε λέξης Το πλαίσιο Την εσωτερική σταθερότητα ως προς τις απόψεις των συμμετεχόντων Τη συχνότητα των σχολίων Την συχνότητα, έκταση και ένταση των σχολίων Την ακρίβεια της απάντησης Ό,τι δεν ειπώθηκε Τις μεγάλες ιδέες 41

42 Η διαδικασία της ανάλυσης προϋποθέτει τη σωστή συλλογή δεδομένων Κατά την έναρξη Καταγραφή κοινωνιοδημογραφικών χαρακτηριστικών των συμμετεχόντων Προσδιορισμός της ανάλυσης κατά το σχεδιασμό της έρευνας Αποσαφήνιση της βαρύτητας κάθε ερώτησης κατά την ανάλυση Αποφάσεις σχετικά με τη στρατηγική ανάλυσης (ανάλυση και αναφορά) πιο πιεστικός χρόνος λιγότερο πιεστικός χρόνος Πιο δομημένη συνέντευξη λιγότερο δομημένη συνέντευξη Απομαγνητοφώνηση κασέτα σημειώσεις μνήμη 42

43 Κατά τη διάρκεια της συνεδρίας Προσοχή σε αντιφατικά σχόλια Προσοχή σε αόριστα σχόλια Προσεκτικές και λεπτομερείς σημειώσεις σε φράσεις και περιστατικά που σχετίζονται με το θέμα της έρευνας Παρουσίαση των βασικών ερωτήσεων Αποτύπωση της διάταξης της ομάδας στο χώρο Καταγραφή της εξωλεκτικής επικοινωνίας 43

44 Ζητήματα Ηθικής Είναι οι συμμετέχοντες «σε κίνδυνο»; Ζητήματα προστασίας ιδιωτικού βίου Ανωνυμία και εμπιστευτικότητα Συμβόλαιο μεταξύ των συμμετεχόντων κανόνες αυτό-έκθεσης Αγχογόνα ζητήματα Διατύπωση ορίων 44

45 Τελικά, είναι μια ΟΕΣ κατάλληλη για το ερώτημά μου (1/2); Χρησιμοποίησε ΟΕΣ όταν: Ο σκοπός είναι να ακούσεις και να μάθεις από τους άλλους ανθρώπους Μπορείς να ανακαλύψεις θέματα που σε ενδιαφέρουν μέσα από τη συνέντευξη μεταξύ των συμμετεχόντων Μπορείς να αποκτήσεις σε βάθος γνώση ακούγοντας προσεκτικά καθώς οι συμμετέχοντες μοιράζονται και συγκρίνουν εμπειρίες, απόψεις και συναισθήματα τους Ο στόχος σου είναι να βελτιώσεις την εφαρμογή ενός προγράμματος ή/και να αξιολογήσεις τα συμπεράσματα μιας παρέμβασης Όταν διερευνάς σύνθετες συμπεριφορές και κίνητρα Όταν θέλεις να κατανοήσεις την πολυπλοκότητα Όταν χρειάζεσαι μια φιλική αξιόλογη ερευνητική μέθοδο 45

46 Τελικά, είναι μια ΟΕΣ κατάλληλη για το ερώτημά μου (2/2); Μη χρησιμοποιήσεις ΟΕΣ όταν: Οι στόχοι σου δεν είναι ερευνητικοί Δεν μπορείς να στηρίξεις μια εστιασμένη συνέντευξη λόγω της ευρύτητας του υπό διερεύνηση θέματος ή του μεγέθους της ομάδας Όταν χρειάζεσαι να προβλέψεις συμπεριφορές Όταν χρειάζεσαι στατιστικά δεδομένα Όταν το θέμα είναι δυνατό να προκαλέσει υπερβολικό άγχος στους συμμετέχοντες 46

47 Παραλλαγές εφαρμογών ΟΕΣ ΟΕΣ Διπλής Κατεύθυνσης (Two-way focus group) Η μια ΟΕΣ παρακολουθεί την άλλη και συζητά τις παρατηρούμενες αλληλεπιδράσεις και συμπεράσματα ΟΕΣ δύο διευκολυντών (Dual moderator focus group) Ο πρώτος διεξάγει τη συνεδρία ο δεύτερος επιβεβαιώνει την πληρότητα στη βάση του οδηγού ΟΕΣ διευκολυντών σε αντιπαράθεση (Dueling moderator focus group ) οι δύο διευκολυντές συμμετέχουν στη συζήτηση και παίρνουν αντίθετες θέσεις στο ζήτημα που συζητείται ΟΕΣ του διευκολυντή που απαντά (Respondent moderator focus group) σε ένα συμμετέχοντα δίνεται προσωρινά ο ρόλος του διευκολυντή Client participant focus groups Αντιπροσώπευση των συμμετχότνων (πελατών) Περιορισμένες ΟΕΣ (Mini focus groups) ΟΕΣ τηλεδιάσκεψης (Teleconference focus groups) - ΟΕΣ διαδικτυακή (On line focus group) Ομάδες Δημιουργικότητας (Creativity groups) Ομάδες ζώνης εμμονής (Βand obsessive groups) 47

48 Παρουσίαση μιας Ομαδικά Εστιασμένης Συνέντευξης Εξώφυλλο: Τίτλος έρευνας, όνομα ερευνητών, οργανισμοί, ημερομηνία Περίληψη: Γιατί έγιναν οι ΟΕΣ και τα κυριότερα συμπεράσματα και προτάσεις Πίνακας Περιεχομένων: Περιλαμβάνει τα διάφορα μέρη της έκθεσης Μεθοδολογία: Περιλαμβάνει το πρόβλημα, τις βασικές υποθέσεις-ερωτήσεις και τη μεθοδολογία της έρευνας- αριθμός των ΟΕΣ, επιλογή και αριθμό συμμετεχόντων κ.ά Αποτελέσματα: παρουσιάζονται γύρω απ το βασικό άξονα των ερωτήσεων με κατηγορίες και κώδικες και σύνδεση μεταξύ τους Ερμηνείες: ερμηνεύονται τα αποτελέσματα Περιορισμοί: αναφορά στους περιορισμούς που έχει η έρευνα και στις πιθανές εναλλακτικές ερμηνείες που μπορεί να δοθούν Συμπεράσματα προτάσεις: περιληπτικά γίνεται αναφορά στα συμπεράσματα και προτάσεις για περαιτέρω έρευνα και πρακτική Παράρτημα 48

49 Βιβλιογραφία Morgan, David L. Focus groups as qualitative research / David L. Morgan -- 2nd ed -- California : Sage publications, p., 21 cm. -(Qualitative research methods) Morgan, David L. The focus group guidebook -- Thousand Oaks, California : Sage Publications, p., 24 cm Morgan, David L. & Scannell, Alice U. Planning focus groups / David L. Morgan -- Thousand Oaks, California : Sage Publications, p., 26 cm Krueger, Richard A. Developing questions for focus groups / Richard A. Krueger -- Thousand Oaks, California : Sage Publications, p., 26 cm Krueger, Richard A. Moderating focus groups / Richard A. Krueger -- Thousand Oaks, California : Sage Publications, p., 25 cm Krueger, Richard A. & King, Jean A. Involving community members in focus groups / Richard A. Krueger, Jean A. King -- Thousand Oaks, California : Sage Publications, p., 23 cm Krueger, Richard A. Analyzing & reporting focus group results / Richard A. Krueger -- Thousand Oaks, California : Sage Publications, p., 23 cm Tsiboukli, Anna & Wolff, Kim Using focus group interviews to understand staff perceptions from training in the therapeutic community model / Anna Tsiboukli, Kim Wolff -- Athens, p., 30 cm Bradizza, Clara M. & Stasiewicz, Paul R. Qualitative analysis of high-risk drug and alcohol use situations among severely mentally ill substance abusers [Άρθρο] / Clara M. Bradizza, Paul R. Stasiewicz --, 2003 ( Περιέχεται στο: Addictive Behaviors: Vol. 28, No. 1, Jan.-Feb. 2003, p ) Rosaline S. Barbour and Jenny Kitzinger Developing focus group research : Politics, theory and practice ; Edited by Rosaline S. Barbour and Jenny Kitzinger -- London : SAGE Publications, p., 23 cm., Krueger, Richard A. & Casey, Mary Anne. Focus groups : A practical guide for applied research / Richard A. Krueger, Mary Anne Casey -- 3rd ed. -- California : SAGE Publications, 2000, Decivita, M. & Dobkin, P.L. A study of barriers to the engagement of significant others in adult addiction treatment [Άρθρο περιοδικού] -- U.S.A. : Elsevier, 2000 (Περιέχεται στο: Journal of substance abuse treatment: Vol.19, No.2, September 2000, p ) Nadeau, Louise; Truchon, Manon; Biron, Colette. High-risk sexual behaviors in a context of substance abuse [Άρθρο περιοδικού] : A focus group approach -- New York : Elsevier, 2002 (Περιέχεται στο: Journal of substance abuse treatment, Vol.19, No.4, December 2000, p ) Πουλόπουλος, Χαράλαμπος & Τσιμπουκλή, Άννα. Ομαδικά εστιασμένη συνέντευξη [Άρθρο] : Ένα νέο μεθοδολογικό εργαλείο έρευνας στον τομέα των κοινωνικών επιστημών / Χαράλαμπος Πουλόπουλος, Άννα Τσιμπουκλή --, 1995 ( Περιέχεται στο: Κοινωνική Εργασία, Τευχ. 39, 1995, Αρχείο ΚΕΘΕΑ, Νο. 1569) 49 Michael T. Kaufman (February 24, 2003). "Robert K. Merton, Versatile Sociologist and Father of the Focus Group, Dies at 92". The New York Times.