Θα αναλύσουμε τώρα πώς προάγεται η εκμάθηση του λεξιλογίου στο πρώτο μέρος του βιβλίου. Το λεξιλόγιο που επιλέχτηκε να διδαχτεί καλύπτει ένα μεγάλο

Transcript

1 Εισαγωγικό σημείωμα Το διδακτικό εγχειρίδιο με τίτλο «Από τη λέξη στο κείμενο» απευθύνεται σε προχωρημένους μαθητές της νέας ελληνικής ως δεύτερης/ ξένης γλώσσας. Πιο συγκεκριμένα, απευθύνεται σε μαθητές επιπέδου C σύμφωνα με το Κοινό Ευρωπαϊκό Πλαίσιο (Δ επιπέδου του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας), δηλ. μαθητές που επιθυμούν να γίνουν «ικανοί» (competent) χρήστες της ελληνικής. Χωρίζεται σε δύο αυτόνομα μέρη. Εδώ αναφερόμαστε στο πρώτο μέρος. Η ιδέα για τη συγγραφή του βιβλίου ξεκίνησε από μια έρευνα για τα λεξιλογικά λάθη των υποψηφίων για το Πιστοποιητικό Ελληνομάθειας του ΚΕΓ (βλ. Σακελλαρίου 2004). Σύμφωνα με τα πορίσματα της έρευνας αυτής, η λαθεμένη επιλογή συνωνύμων και πλησιωνύμων είναι το συχνότερο λάθος. Το πρόβλημα έχει δύο όψεις. Από τη μία πλευρά, η διάκριση μεταξύ συνωνύμων είναι δύσκολη γιατί οι σημασίες τους είναι κοντινές και, από την άλλη, είναι προφανές ότι η διδασκαλία των συνωνύμων που βασίζεται στην εξίσωση (π.χ. ημερομίσθιο = μεροκάματο, γαλάζιος = γαλανός) είναι προβληματική. Το να γνωρίζει κανείς μια λέξη σημαίνει να γνωρίζει τις συντακτικές, υφολογικές και συμφραστικές πλευρές της χρήσης της. Οι διαφορές στο επίπεδο ύφους είναι δύσκολα κατανοητές. Η επιλογή μιας λέξης οικείου ύφους όταν απαιτείται ένα ισοδύναμό της τυπικού ύφους είναι πολύ συχνή (πχ. σε γραπτό υποψηφίου Δ επιπέδου με θέμα συγγραφή άρθρου σε εφημερίδα απαντάται η λέξη βλακείες). Η έρευνα κατέδειξε ότι χρειάζεται να δοθεί επιπλέον βοήθεια στους μαθητές και τους διδάσκοντες με στόχο αφενός την ανάπτυξη του γραμματισμού στα κειμενικά είδη και αφετέρου τον εμπλουτισμό του λεξιλογίου. Ο κειμενικός γραμματισμός και η επίγνωση του επιπέδου ύφους συνδέονται στενά, αφού και τα δύο προϋποθέτουν εστίαση στην περίσταση επικοινωνίας, στον ομιλητή και τον ακροατή και στον σκοπό της επικοινωνίας. Άλλωστε τα λεξιλογικά λάθη και η σύγχυση των επιπέδων ύφους γίνονται συχνότερα καθώς η ελληνομάθεια των μαθητών μεγαλώνει. Το θεωρητικό πλαίσιο λοιπόν συνδυάζει στοιχεία ανάλυσης του λόγου και περιγραφής και διδασκαλίας του λεξιλογίου και δίνει έμφαση στη σύνδεση μεταξύ ικανότητας στο λόγο (discourse competence) και λεξιλογικής ικανότητας (lexical competence). Για την επιλογή των θεμάτων, ακολουθείται η θέση του Van Ek σύμφωνα με την οποία το κυριότερο κριτήριο είναι η διαβάθμιση από θέματα προσωπικά στα πρώτα επίπεδα σε θέματα γενικότερα, κοινωνικά σε υψηλότερα επίπεδα. Καθώς το βιβλίο απευθύνεται σε μαθητές υψηλού επιπέδου γλωσσομάθειας, επιλέχτηκαν ευρύτερα κοινωνικά θέματα, αλλά δεν απορρίφθηκαν θέματα προσωπικά που ο χειρισμός τους γίνεται «με αφηρημένο και απόμακρο τρόπο που τα κάνει κατάλληλα και για ψηλά επίπεδα, ακόμη και για τα ψηλότερα» (Van Ek 1987: 59). Σύμφωνα με τους Kalantzis & Cope (1997: 693, 2000: 245-6), επιλέχθηκε να μην παρουσιαστούν τα χαρακτηριστικά των διαφορετικών κειμενικών ειδών στους μαθητές, αλλά να τα ανακαλύψουν μέσω της επαφής τους με τα κείμενα. Σε κάθε μία από τις τέσσερις ενότητες του πρώτου μέρους δίνονται διάφορα κειμενικά είδη που συσχετίζονται μεταξύ τους, καθώς χειρίζονται παρόμοια θέματα. Παρουσιάζονται κείμενα πολλών ειδών: άρθρα σε εφημερίδες, βιβλιοκρισίες, διαφημίσεις, δοκιμιακός λόγος κ.ά.οι μαθητές λοιπόν συγκρίνουν κείμενα διαφόρων κειμενικών ειδών για να βρουν τα κοινά τους σημεία και τις διαφορές τους και παράγουν μόνοι τους κείμενα αυτών των ειδών. Καλούνται επίσης να μετασχηματίζουν κείμενα ενός κειμενικού είδους σε άλλο.

2 Θα αναλύσουμε τώρα πώς προάγεται η εκμάθηση του λεξιλογίου στο πρώτο μέρος του βιβλίου. Το λεξιλόγιο που επιλέχτηκε να διδαχτεί καλύπτει ένα μεγάλο θεματικό εύρος. Εξαιρέθηκαν ωστόσο από αυτό ασυνήθεις λέξεις, καθώς και λέξεις με περιορισμένες και πολύ εξειδικευμένες χρήσεις. Η επεξεργασία του λεξιλογίου στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στα βιβλία The words you need (1981) και More words you need (1985) των Rudska et al. Τα βιβλία αυτά αποτελούν εξαίρεση ανάμεσα στα άλλα που παρουσιάζουν μεν τη διδασκαλία του λεξιλογίου ως απαραίτητη, αλλά συγχρόνως τείνουν να εξαντλούν την παρουσίασή του σε μια επιλογή λέξεων από τα κείμενα του βιβλίου. Στο βιβλίο μας, τουλάχιστον κάποιες από τις λέξεις που αναλύονται εμφανίζονται και στα δοσμένα κείμενα (κανένα σημασιολογικό πεδίο δεν παρουσιάζεται αν κάποιο από τα μέλη του δεν υπάρχει στα κείμενα). Κάτω όμως από τα κείμενα υπάρχουν πλέγματα (grids) και κλίμακες, όπου οι λέξεις συσχετίζονται με άλλες με τις οποίες συνδέονται σημασιολογικά, καθώς, όπως αποδεικνύεται από τις έρευνες της ψυχογλωσσολογίας πάνω στο νοητικό λεξικό (Marin 1982, Aitchison 1994), τα λεξιλογικά στοιχεία εντάσσονται σε σύνολα. Έτσι τα συνώνυμα τοποθετούνται σε πλέγματα όπου παρουσιάζονται τα σημασιολογικά συστατικά τους ή οι επιμέρους σημασίες τους. Περαιτέρω διαστάσεις της σημασίας συγκεκριμένων λέξεων περιγράφονται μέσω κλιμάκων που δηλώνουν το βαθμό επισημότητας, έντασης και θετικής ή αρνητικής φόρτισης. Άλλα πλέγματα δείχνουν τις συχνότερες και περισσότερο προβλέψιμες συμφράσεις. Ο Εθνικός Θησαυρός της Ελληνικής Γλώσσας (ΕΘΕΓ), το σώμα ελληνικών γραπτών κειμένων που προσφέρεται μέσω Διαδικτύου από το Ινστιτούτο Επεξεργασίας του Λόγου (ΙΕΛ) και προσφέρει τη δυνατότητα να ψάξει κανείς για δύο ή τρεις συνεχόμενες λέξεις, οι μηχανές αναζήτησης των εφημερίδων Η Καθημερινή, Ελευθεροτυπία και Το Βήμα, όπως και το Google χρησιμοποιήθηκαν για την επαλήθευση των δεδομένων που εμφανίζονται στους συμπληρωμένους συμφραστικούς πίνακες που προτείνονται στις λύσεις των ασκήσεων. Σημειώνεται ότι, όταν κάποια σύμφραση είναι πολύ σπάνια στα σώματα κειμένων, τότε στις λύσεις των ασκήσεων δεν δίνεται. Από τον ΕΘΕΓ και τις ίδιες μηχανές αναζήτησης προέρχονται και τα παραδείγματα που προσφέρονται στους μαθητές προκειμένου να συμπληρώσουν τα πλέγματα με τις σημασίες των λέξεων. Οι ασκήσεις συνήθως δομούνται γύρω από μια πυρηνική λέξη, γνωστή στους μαθητές, που δοθέντος του γλωσσικού τους επιπέδου, θεωρείται ότι είναι εξοικειωμένοι με την πλειοψηφία των λέξεων που παρουσιάζονται. Αν δεν ήταν έτσι, πολύ πιθανόν θα κατέληγαν να συγχέουν τις λέξεις μεταξύ τους. Στόχος των ασκήσεων λοιπόν είναι να παρουσιαστούν κάθε φορά κάποιες νέες λέξεις στους μαθητές, αλλά και να αποσαφηνιστεί η χρήση ήδη γνωστών λέξεων. Για επιπλέον βοήθεια η προσοχή των μαθητών εφιστάται στη χρήση των λέξεων στα δοσμένα κείμενα. Αν και οι μαθητές προτρέπονται να χρησιμοποιήσουν τα λεξικά τους, οι ορισμοί αποφεύγονται στο βιβλίο, γιατί «μπορεί σημασιολογικά να είναι πολυπλοκότεροι από τις λέξεις που ορίζονται» (Carter 1998: 216). Η προσέγγιση της λεξικής σημασίας με πλέγματα και κλίμακες «μπορεί να είναι πολύ πιο παραγωγική από το να ψάχνει κανείς λέξεις στο λεξικό αφού οι λέξεις ορίζονται καλύτερα η μία σε σχέση με την άλλη» (Carter 1998: 219). Ωστόσο η αποτελεσματικότητα της προσέγγισης αυτής εξαρτάται από το πώς χρησιμοποιείται το βιβλίο. Όπως παρατηρεί ο Carter για το βιβλίο των Rudska et al. «οι εκπαιδευτικοί που είναι ευαισθητοποιημένοι στη διδασκαλία σε συμφραζόμενα δεν θα παρουσιάσουν τα πλέγματα ως αμετάβλητα, αλλά μάλλον ως υποθέσεις που οι

3 μαθητές πρέπει να ελέγξουν με επιπλέον δεδομένα» (Carter 1998: 218-9). Οι μαθητές πρέπει να συνειδητοποιήσουν το γεγονός ότι κάθε κειμενικό είδος θέτει τους δικούς του περιορισμούς στο λεξιλόγιο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί. Οι μαθητές ωθούνται να βρουν στο Διαδίκτυο ή αλλού παραδείγματα της χρήσης των λέξεων που εξετάζονται και να επισημάνουν τυχόν σημασιολογικές διαφοροποιήσεις. Επίσης ωθούνται να χρησιμοποιήσουν τις λέξεις σε ποικίλα συμφραζόμενα. Με τη μελέτη των γραπτών κειμένων συνειδητοποιούν ότι οι συγγραφείς δεν επαναλαμβάνουν τις ίδιες λέξεις πολλές φορές. Η συνοχή επιτυγχάνεται με την αντικατάσταση της λέξης από συνώνυμή της. Και αυτό είναι καλό να κάνουν και οι ίδιοι. Σε όλες τις προτεινόμενες ασκήσεις οι μαθητές μπορούν να δουλέψουν σε μικρές ομάδες και να συζητήσουν τις πιθανές απαντήσεις. Αυτή η αλληλεπίδραση είναι πολύ χρήσιμη για την ενδυνάμωση της εκμάθησης του λεξιλογίου. Τέλος, ο ρόλος της εικόνας δεν παραμελείται στο βιβλίο, αφού ιδιαίτερη σημασία αποδίδεται στην πολυτροπικότητα, στο συνδυασμό του γλωσσικού με τον οπτικό κώδικα (Kalantzis & Cope 1997: 681-2). Υπάρχουν ερωτήσεις που καλούν τους μαθητές να σκεφτούν μια πιθανή εικονογράφηση των κειμένων και να εξηγήσουν γιατί θα τη διάλεγαν και ποιον υπότιτλο θα έβαζαν. Όταν ένα κείμενο μετασχηματίζεται σε κείμενο άλλου είδους, οι μαθητές ερωτώνται αν θα άλλαζαν και την εικονογράφησή του και γιατί. Ελπίζουμε ότι αυτό το νέο εγχειρίδιο για προχωρημένους μαθητές της νέας ελληνικής συνδυάζει γόνιμα τα σύγχρονα πορίσματα της θεωρητικής και της εφαρμοσμένης γλωσσολογίας (κειμενικός γραμματισμός, αυξανόμενο ενδιαφέρον για τον εμπλουτισμό του λεξιλογίου, συνειδητοποίηση των επιπέδων ύφους και πολυτροπικότητα) για την καλύτερη εξυπηρέτηση των εκπαιδευτικών που διδάσκουν τη γλώσσα και των μαθητών τους. Βιβλιογραφία ΑΙΤCHISON, J Words in the Mind: An Introduction to the Mental Lexicon. Oxford: Blackwell Publishers Ltd. ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΗ-ΣΥΜΕΩΝΙΔΗ, Α Η λεξικογραφία στην εκπαίδευση. Πρακτικά Β Πανελληνίου Συνεδρίου για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας. Θεσσαλονίκη: Κώδικας CARTER, R Vocabulary. London: Routledge. CLARK, E.V The lexicon in Αcquisition. Cambridge University Press. CORDER, S.P Error Analysis and Interlanguage. London: Oxford University Press. CRUSE, D.A Lexical Semantics. Cambridge University Press. DALTAS, P Some patterns of variability in the use of diminutive and augmentative suffixes in spoken modern greek kini. Γλωσσολογία 4: GALISSON, R Lexicologie et Εnseignement des Langues. Paris: Hachette. HARGREAVES, P What differenciates learners vocabulary knowledge at different levels?. 9th Annual Convention TESOL. 13th October Thessaloniki: Aristotle University. HARMER, J The Practice of English Language Teaching. Essex, New York: Longman. ΚΑΤΣΙΜΑΛΗ, Γ. & Μ. ΒΑΜΒΟΥΚΑΣ Λεξιλόγιο: Λεξιλόγιο σε μαθητές Ελληνικών στο εξωτερικό, Εμπλουτισμός λεξιλογίου. Στο Προλεγόμενα Αναλυτικού Προγράμματος για την ελληνόγλωσση εκπαίδευση στη διασπορά. Μ. Βάμβουκας, Μ. Δαμανάκης, Γ. Κατσιμαλή (επιμέλεια). Ρέθυμνο: Ε.ΔΙΑ.Μ.ΜΕ.

4 KERBRAT-ORRECCHIONI, C. L énonciation: De la subjectivité dans le language. Paris: A. Colin. ΜΠΑΚΑΚΟΥ-ΟΡΦΑΝΟΥ, Α Προβλήματα διδασκαλίας του λεξιλογίου της ελληνικής ως ξένης γλώσσας. Στο H Νέα Ελληνική ως Ξένη Γλώσσα: Προβλήματα Διδασκαλίας: Aθήνα: Ίδρυμα Γουλανδρή Xορν. MACKRIDGE, P H Νεοελληνική Γλώσσα. Mετάφραση K.N. Πετρόπουλος. Aθήνα: Πατάκης. (Tίτλος πρωτοτύπου: The Modern Greek Language Oxford University Press). MOUNIN, G Kλειδιά για τη Γλωσσολογία. Mετάφραση από τη γαλλική Α. Αναστασιάδη-Συμεωνίδη. Αθήνα: ΜΙΕΤ. (Γαλλικός τίτλος Clefs pour la linguistique). ΝΙΚΟΛΑΪΔΟΥ, Σ Το νέο πρόγραμμα σπουδών: Εισαγωγή νέας τεχνολογίας στη γλωσσική διδασκαλία. Φιλόλογος 103: ΟLDIN, T Language Τransfer: Cross-linguistic Ιnfluence in Language Learning. Cambridge University Press. RUDSKA, Β., J. CHANNEL, Y. PUTSEYS & P. OSTYN The Words You Need. London: Macmillan Publishers Ltd. RUDSKA, Β., J. CHANNEL, Y. PUTSEYS & P. OSTYN More Words You Need. London: Macmillan Publishers Ltd. SINGLETON, D Language and the Lexicon: An Introduction. Oxford University Press. SINGLETON, D Exploring the Second Language Mental Lexicon. Cambridge University Press. THOMAS, K. &, J. MAYBIN Διερεύνηση γλωσσικών πρακτικών σε μια πολύγλωσση κοινότητα του Λονδίνου. Στο Γλώσσα και Πολιτισμός. Egan- Robertson, A. & D. Bloome (eds). Aθήνα: Mεταίχμιο (πρωτότυπο: Students as Researchers of Culture and Language in Their Own Communities. Hampton Press, Inc.). ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ, Α Διδακτική της ελληνικής ως δεύτερης/ξένης γλώσσας. Αθήνα: Γρηγόρης. ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΠΟΥΛΟΣ, Α. & Σ. ΧΑΤΖΗΣΑΒΒΙΔΗΣ Η διδασκαλία της λειτουργικής χρήσης της γλώσσας: θεωρία και πρακτική εφαρμογή. Θεσσαλονίκη: Κώδικας.

5 ΕΝΟΤΗΤΑ: ΦΥΣΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Κείμενο 1 Η καλλιεργούμενη ελιά είναι δένδρο ή δενδρύλλιο που μπορεί να ζήσει πολλές εκατοντάδες χρόνια... Τα φύλλα (ενν. της) είναι απλά και διατάσσονται αντίθετα... Το δάσος της ελιάς είναι απέραντο. Μια θάλασσα γλαυκή και ασημένια, που κυματίζεται ανάλαφρα και κρατά αδιάκοπα στα φυλλώματα ένα απόφεγγο φεγγαιού. Το χρώμα τους είναι πράσινο στην πάνω πλευρά και υπόλευκο στην κάτω... Η ελιά δεν είναι απαιτητικό δένδρο όσον αφορά το έδαφος. Μπορεί να αναπτυχθεί σε τέτοια φτωχά εδάφη, όπου με δυσκολία αναπτύσσονται άλλα καρποφόρα δένδρα. Καλύτερα όμως αναπτύσσεται και αποδίδει σε βαθιά αμμοπηλώδη εδάφη που διαθέτουν καλή υγρασία και αποστραγγίζουν καλά. Στην περίπτωση δημιουργίας ενός ελαιώνα από νερά φυτά, αρχικά προετοιμάζεται το έδαφος, ώστε να διευκολυνθεί η εφαρμογή διαφόρων καλλιεργητικών περιποιήσεων και να αναπτυχθούν καλύτερα τα δένδρα. Είναι εκατομμύρια δέντρα, που γενεές αγροτών φύτεψαν ως πάνω στα κατσάβραχα*, κουβαλώντας από τον κάμπο μέσα σε κοφίνια το χώμα για να τα θρέψουν. Εάν το έδαφος παρουσιάζει κλίση, η φύτευση γίνεται κατά τις ισοϋψείς καμπύλες, για να αποφεύγεται η διάβρωση. Σε περιοχές με μεγάλη κλίση η φύτευση γίνεται σε αναβαθμίδες. Ανεβαίνει αυτό το αργυρό δάσος ως τις κορφές των βουνών, σκαλί σκαλί, σκαρφαλώνει στους βράχους του Ολύμπου, καβαλικεύει τον Λεπέτυμνο. Σηκώνεις τα μάτια προς τον ουρανό και αντικρύζεις τα ασημένια κύματα ν ανεβαίνουν. * κατσάβραχα (1) άγρια και απότομα βράχια, 2) τόπος μακριά από τον πολιτισμό 1. Το παραπάνω κείμενο είναι συμφυρμός δύο άλλων κειμένων. Ξεχωρίστε τα και βάλτε τα τμήματά τους στη σωστή σειρά (σε περίπτωση που δεν είναι). 2. Τι είδους κείμενα είναι; 3. Ποια γλωσσικά χαρακτηριστικά του καθενός από τα δύο κείμενα σας οδήγησε στον διαχωρισμό που κάνατε; 4. Τι εικόνα θα διαλέγατε για να συνοδέψετε αυτά τα κείμενα; Γιατί;

6 Κείμενο 2 ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ Οι κίνδυνοι Η αλιεία είναι μια από τις αρχαιότερες ανθρώπινες δραστηριότητες. Τη σημερινή εντατική μορφή της την απέκτησε μόλις τον περασμένο αιώνα. Η παγκόσμια αλιευτική παραγωγή έχει τετραπλασιαστεί τα 40 τελευταία χρόνια. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως αυξήθηκαν τα αποθέματα των ψαριών. Απλά, μεγάλωσε η αποτελεσματικότητα των αλιευτικών εργαλείων και φυσικά, το μέγεθος των στόλων. Η σύγχρονη εντατική αλιεία έχει οδηγήσει στην εξαφάνιση πολλών αποθεμάτων ψαριών σε πολλές θάλασσες του πλανήτη. Η "βιομηχανική" όπως λέγεται, αλιεία, έγινε συνώνυμη με την καταλήστευση της θάλασσας. Οι ωκεανοί θεωρήθηκαν ως ανεξάντλητη πηγή αλιευμάτων. Σήμερα, δεν απειλείται μόνο το περιβάλλον και τα οικοσυστήματα, αλλά και το ίδιο το μέλλον της αλιείας ως οικονομικής δραστηριότητας. Ενώ λοιπόν τα αποθέματα όλο και λιγοστεύουν, οι στόλοι χρειάζεται να μετακινούνται όλο και μακρύτερα αναζητώντας τα τελευταία ψάρια. Οι κατηγορίες εναντίον της σύγχρονης αλιείας δεν αφορούν μόνο στην ποσότητα των αλιευμάτων ή στην υπεραλίευση ορισμένων ειδών. Έχουν να κάνουν και με την άσκοπη σπατάλη της θαλάσσιας ζωής, αφού πολλοί από τους οργανισμούς που καταλήγουν στα δίχτυα των ψαράδων, αποτελούν μη εμπορεύσιμα είδη και ξαναρίχνονται -νεκροί πλέον- στη θάλασσα. Ανάμεσά τους πολλά δελφίνια, θαλάσσιες χελώνες, καρχαρίες, θαλασσοπούλια. Γι αυτό ευθύνονται κυρίως αποτελούν οι μηχανότρατες (συρόμενα εργαλεία βυθού), αλλά και τα παρασυρόμενα αφρόδιχτα (driftnets). Η μείωση των αλιευτικών αποθεμάτων οδηγεί σε σύγκρουση τους ψαράδες με θαλάσσια είδη όπως τα δελφίνια, οι θαλάσσιες χελώνες και οι φώκιες. Εκτός από την καταστροφική αλιεία όμως, η θαλάσσια ζωή απειλείται και από τη ρύπανση. Σε πολλές περιπτώσεις η θάλασσα αντιμετωπίζεται σαν χωματερή στην οποία καταλήγουν εκατομμύρια τόνοι αστικών λυμάτων, βιομηχανικών αποβλήτων (μεταξύ

7 των οποίων πυρηνικά απόβλητα και τοξικές ουσίες), φυτοφαρμάκων... Πολλές τοξικές ουσίες ανιχνεύονται πλέον στους πιγκουίνους και τις πολικές αρκούδες, παρότι ζουν πολύ μακριά από βιομηχανικές εγκαταστάσεις. Η ρύπανση δε γνωρίζει σύνορα. Τι κάνει η Greenpeace Μέσα από πολυετείς προσπάθειες η Greenpeace κατάφερε να απαγορευτεί η εμπορική φαλαινοθηρία, να απαγορευτεί η πόντιση ραδιενεργών και τοξικών αποβλήτων στη θάλασσα, να απαγορευτεί η χρήση των παρασυρόμενων αφρόδιχτων, να μπουν οι βάσεις για τη μείωση της βιομηχανικής αλιείας. Οι διεθνείς εκστρατείες της Greenpeace για την προστασία των ωκεανών συνεχίζονται με στόχο - να σταματήσει η υπεραλίευση - να απαγορευθεί η χρήση καταστροφικών και μη επιλεκτικών αλιευτικών εργαλείων - να εφαρμοστεί η αρχή της πρόληψης στην αλιεία - να σταματήσει οριστικά η εμπορική φαλαινοθηρία - να προστατευτούν τα ευαίσθητα οικοσυστήματα - να λαμβάνονται αυστηρά μέτρα ασφαλείας για τη μεταφορά επικίνδυνων φορτίων - να σταματήσει η θάλασσα να χρησιμοποιείται σαν χωματερή. Τι μπορείς να κάνεις εσύ Από τη μεριά σου, σαν καταναλωτής, μπορείς να βοηθήσεις την εκστρατεία της Greenpeace για την αλιεία. Μπορείς να ξεκινήσεις με το να μην καταναλώνεις ψάρια με μέγεθος μικρότερο από το επιτρεπόμενο. Μπορείς επίσης να μην καταναλώνεις ψάρια εκτός της επιτρεπόμενης περιόδου αλιείας. Είναι τα πρώτα βήματα στον μακρύ δρόμο που θα εξασφαλίσει ένα καλύτερο μέλλον για τους ψαράδες και τα ψάρια. Επιπλέον: Διατύπωσε με κάθε τρόπο την αντίδραση σου στη συνέχιση της φαλαινοθηρίας. Μη χρησιμοποιείς χημικά καθαριστικά που περιέχουν επικίνδυνες ουσίες (όπως η χλωρίνη). Αργά ή γρήγορα θα καταλήξουν στη θάλασσα. Φεύγοντας από την παραλία φρόντισε να αφήσεις πίσω σου μόνο τα χνάρια από τις πατούσες σου. 5. Πώς αντιλαμβάνεστε το νόημα του εκφωνήματος «Η μείωση των αλιευτικών αποθεμάτων... και οι φώκιες»;

8 6. Προσδιορίστε την κατανομή των ρημάτων ελαττώνω και περιορίζω. τις τιμές τα έξοδα τις εξόδους μου το φαγητό την ένταση του ήχου την ταχύτητα την ορατότητα μειώνω ελαττώνω περιορίζω το κέρδος Κείμενο 3 Κορώνεια, η λίμνη-φάντασμα * Εχει ενταχθεί στους ελληνικούς υγρότοπους διεθνούς σημασίας αλλά το καλοκαίρι είναι ξερότοπος. Πώς έγινε ένα «ρηχό πιάτο» και μάλιστα μολυσμένο από αστικά λύματα και φυτοφάρμακα Αν και έχει ενταχθεί βάσει της Συνθήκης Ραμσάρ στους 11 ελληνικούς υγροτόπους διεθνούς σημασίας, η λίμνη Κορώνεια απειλείται με καταστροφή λόγω των συνεχιζόμενων βιομηχανικών εκροών, των αστικών λυμάτων, της ρύπανσης από αγροτικές δραστηριότητες και βέβαια της πτώσης της στάθμης του νερού - μέχρι εξαφανίσεώς του... Η πολιτεία δεν ανταποκρίθηκε στις δεσμεύσεις της προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για προστασία του υγροβιοτόπου των λιμνών Κορώνης - Βόλβης και έτσι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θέτει σε εφαρμογή νέα διαδικασία επί παραβάσει της κοινοτικής περιβαλλοντικής νομοθεσίας για τη χώρα μας! Την ίδια στιγμή οικολογικές οργανώσεις ζητούν να αντιμετωπισθεί ο υγροβιότοπος ως πολυσύνθετο οικολογικό σύστημα και όχι απλώς σαν «δεξαμενή νερού» που... αδειάζει και γεμίζει. Σχέδια επί σχεδίων από χρόνια δεν έχουν βρει ακόμη εφαρμογή ενώ η προοπτική μεταφοράς νερού από τον Αλιάκμονα προς τη λίμνη, που βρίσκεται κοντά στην πόλη της Θεσσαλονίκης και δίπλα από τον Λαγκαδά, έχει προκαλέσει προβληματισμό... Παναγιώτα Μπίτσικα Μάχη Τρατσά ΤΟ ΒΗΜΑ

9 7. Ποια είναι τα γλωσσικά στοιχεία που εξασφαλίζουν τη συνοχή του κειμένου εισάγοντας αντίθεση, προσθέτοντας κάτι, δηλώνοντας συμπέρασμα ή σχέση αιτίου αποτελέσματος, χρονική στιγμή ή διαδοχή; 8. Σε τι ύφος είναι γραμμένο αυτό το κείμενο; Ποια λεξιλογικά στοιχεία επιβεβαιώνουν την απάντησή σας; 9. Με ποια (-ες) εικόνα(-ες) θα συνοδεύατε αυτό το κείμενο; Ποια θα αποφεύγατε; 10. Θεωρείστε ότι είστε κάποιος που υποστηρίζει πως η λίμνη δεν έχει πρόβλημα. Ξαναγράψτε το κείμενο. 11. Λαμβάνοντας υπόψη το εκφώνημα Η συνεχιζόμενη ρύπανση οδήγησε στο μόλυνση του ποταμού, τοποθετείστε τα ρήματα βρομίζω, ρυπαίνω, μολύνω σε μια κλίμακα διαβάθμισης: - + / / / 12. Συμπληρώστε τα κενά με τις παρακάτω φράσεις: από στιγμή σε στιγμή, από τη μια στιγμή στην άλλη, στη στιγμή, μέχρι στιγμής, της στιγμής, από τη στιγμή, προς στιγμήν, την τελευταία στιγμή, ανά πάσα στιγμή, η κατάλληλη στιγμή Ήταν μια απόφαση. Δεν το είχα προσχεδιάσει. Μετά το ατύχημα αισθανόταν ότι η ζωή του είχε αλλάξει.. Πρόλαβε το τρένο. Θα συζητήσουμε αργότερα για το διαγώνισμα, τώρα δεν είναι.. Ένιωθε άσχημα.. που δέχτηκε την πρότασή τους. Βρίσκονται σε κατάσταση πανικού, γιατί ο διοικητής θα έρθει.

10 . δεν έχω γνωρίσει κανέναν καλλιτέχνη... νόμισα ότι έχασα το πορτοφόλι μου! Μπορεί να καθαρίσει όλο το δωμάτιο Σε αυτό το τηλέφωνο μπορείς να με βρεις. Κείμενο 4 Ταξίδια : Πρέσπες Ψαρεύοντας στην κιβωτό της ζωής Εικόνες από τον οικολογικό παράδεισο της Μεγάλης Πρέσπας με οδηγό τον Λάζαρο και τη βάρκα του ένα χειμωνιάτικο πρωινό στα ανοιχτά των Ψαράδων Μας ξύπνησε ανυπόμονα στις 6.00 το πρωί. Κατεβήκαμε αλαφιασμένοι. Μια γουλιά ζεστού καφέ και μπόλικα ρούχα ÿ όσα βρήκαμε μπροστά μας. Τον συναντήσαμε στην όχθη μπροστά από ένα σωρό κομμένων ξύλων να ετοιμάζει τα δίχτυα με τον γιο του, τον Γερμανό. Θα 'ταν δεν θα 'ταν 15 χρόνων. «Αυτά τα δίχτυα τα λέμε απλωτά. Τα έχετε ξαναδεί;». Μας κοίταξε με δυσπιστία. «Κάνει πολύ κρύο στη λίμνη. Θα το αντέξετε;». Προχωρημένος Νοέμβρης, αλλά πώς να αντισταθείς στην πρόταση του Λάζαρου για ψάρεμα στη Μεγάλη Πρέσπα; Μπαίνουμε στη βάρκα: μια πλαστική σε χρώμα γαλάζιο. Αβάφτιστη. «Τη λέμε απλώς "μπλάβα". Οι ξύλινες βάρκες είναι πιο βαριές, πιο σταθερές, αλλά σιγά σιγά εξαφανίζονται. Εδώ στους Ψαράδες το πολύ πολύ να 'χουν μείνει τρειςτέσσερις. Ποιος να συντηρήσει το ξύλο;». Τον παρατηρούμε να φοράει τη νιτσεράδα του ÿ κατακίτρινη, με μια πιο σκούρα ποδιά και έναν σκούφο πορτοκαλί που τον κατεβάζει χαμηλά, ως τα αφτιά. Αφουγκράζεται τον καιρό. Τη λίμνη φαίνεται πως την ξέρει πια καλά, σαν την παλάμη του χεριού του. «Ο πατέρας μου ήταν κι εκείνος ψαράς, αλλά ο γιος μου θα σπουδάσει» μας λέει. Σκεφτόμαστε την κουβέντα μας το προηγούμενο βράδυ. Η αλιεία στην περιοχή έχει οδηγηθεί σε μαρασμό αλλά οι περισσότερες οικογένειες στους Ψαράδες ζουν ακόμη από το ψάρεμα. Και ας έχει διαταραχθεί η ηρεμία της λίμνης από τους τουρίστες που εισρέουν στα ενοικιαζόμενα δωμάτια της περιοχής καθ όλη τη διάρκεια της χρονιάς. Ο Λάζαρος βάζει μπρος τη μηχανή. Απομακρυνόμαστε από το χωριό. «Τώρα πια δεν

11 είμαστε περισσότεροι από 150» τον ακούμε να μας λέει. Δύσκολο να ακουμπήσεις τη ζωή σου στην άκρη της Ελλάδας. Παρατηρούμε τις όχθες της λίμνης. Απότομοι βράχοι, μικροσκοπικές παραλίες με βότσαλα λευκά, στρογγυλεμένα. «Βλέπετε τις αγριόπαπιες χαμηλά στον ορίζοντα; Εκεί είναι το Τριεθνές». Τα υγρά σύνορα τριών χωρών: της Ελλάδας, της Αλβανίας, των Σκοπίων. Ασκημένο το μάτι του. Μας δείχνει τους σχηματισμούς των πουλιών μέσα στο γκρίζο. Πώς να τα διακρίνουμε; Απόκοσμη αίσθηση. Ανασύρουμε από τη μνήμη τις πληροφορίες που διαβάσαμε στην ενημερωτική έκδοση του Κέντρου Πληροφόρησης της Πρέσπας. «Περισσότερα από ζευγάρια ερωδιοί, χουλιαρομύτες και χαλκόκοτες φώλιαζαν εδώ ως τα τέλη της δεκαετίας του 60, οπότε ανακαλύφθηκε για πρώτη φορά ο ορνιθολογικός παράδεισος των λιμνών». «Παράδεισος οικολογικός η περιοχή, ανακηρύχθηκε Εθνικός Δρυμός το 1974 ενώ η Μικρή Πρέσπα χαρακτηρίστηκε ως Υγρότοπος Διεθνούς Σημασίας από τη Σύμβαση του Ραμσάρ». «Στην περιοχή των Πρεσπών έχουν καταγραφεί 260 είδη πουλιών με εντυπωσιακότερα από αυτά τους πελεκάνους, από τα αρχαιότερα πουλιά στη Γη». «Στις Πρέσπες μπορεί να συναντήσει κανείς και τα δύο είδη πελεκάνων της Ευρώπης, τους αργυροπελεκάνους, το μεγαλύτερο σε μέγεθος, και τους ροδοπελεκάνους». Κυνηγάμε με τον φακό της φωτογραφικής μας μηχανής ένα κοπάδι κορμοράνων. Φέρνουμε στο μυαλό μας τη σκηνή με το γεράκι που επιτίθεται σε έναν τρομαγμένο ερωδιό, έτσι όπως την είδαμε την προηγούμενη ημέρα χαραγμένη από τον άγνωστο καλλιτέχνη του 10ου αιώνα πάνω στην ταφόπλακα του Αγίου Αχιλλείου. Ο Λάζαρος μας δείχνει τις βραχογραφίες στις όχθες της λίμνης. Απροσπέλαστες από την ξηρά, απεικονίζουν και οι δύο τη Θεοτόκο. Τις διακρίνουμε από μακριά, όχι σε μεγάλη απόσταση τη μία από την άλλη. Κάποιες λαξεύσεις στον βράχο μαρτυρούν ότι τα σημεία αυτά ήταν κάποτε ασκηταριά. Στο Βυζάντιο πολλοί μοναχοί έβρισκαν στον μεταφυσικό χαρακτήρα της περιοχής τις συνθήκες απομόνωσης που αναζητούσαν. Ρίχνουμε τα δίχτυα κοντά στο μεγάλο ασκηταριό της Παναγιάς της Ελεούσας, που οι ντόπιοι ονομάζουν «του Αγίου Πέτρου». Το διακρίνουμε στο βάθος της σπηλιάς. «Θα έρθουμε πάλι νωρίς το απόγευμα για να τα μαζέψουμε» μας πληροφορεί ο Λάζαρος και μας βγάζει στην ακρογιαλιά. Ανεβαίνουμε στο ασκηταριό. Κόκκινες γραμμές στην εξωτερική όψη του μιμούνται τους πλίνθους που συνηθίζονταν εκείνη την εποχή στην τοιχοποιία αλλά που ήταν δύσκολο να μεταφερθούν σ' αυτό το σημείο της λίμνης. Απόλυτη σιωπή μαζί με μια έντονη μυρωδιά υγρασίας. Μπαίνουμε στο εσωτερικό του. Στενόχωρος ο ναός, κατάγραφος από τοιχογραφίες. Οι ντόπιοι λένε πως κάποτε στέγαζε τους περισσότερους μοναχούς. Διακρίνουμε τα κελιά τους γύρω από το ασκηταριό. «Οποτε μπορώ ανάβω ένα κερί. Εχω πάντα μαζί μου τα κλειδιά».

12 Επιστρέφουμε το απόγευμα. Εχει αρχίσει να σουρουπώνει. Το κρύο είναι ακόμη τσουχτερό. Ο Λάζαρος μας μιλά για τα κέδρα, μια μέθοδο αλιείας η οποία παλιά εφαρμοζόταν μόνο στην περιοχή της Πρέσπας και σήμερα έχει εκλείψει. «Δεν μπορεί, κάπου θα τα είχατε δει. Τα λέγαμε και πελαΐζια. Ηταν σωροί από κλαδιά κέδρων, σαν φωλιές που έμεναν όλο τον χρόνο στη λίμνη και που κάθε χειμώνα τις ανανεώναμε. Ψαρεύαμε τα τσιρόνια έτσι, με το δίχτυ που βάζαμε από κάτω». Τα τσιρόνια, αυτά που το καλοκαίρι γίνονται παστά και που περήφανος ο Λάζαρος μας λέει πως τα στέλνουν στην Εδεσσα και από εκεί στη Γαλλία. Φτάνουμε στο σημείο όπου ρίξαμε τα δίχτυα. Ο Λάζαρος αρχίζει να τα ανεβάζει. Πλατίκες, κεφαλόπουλα, μπράνες, πεταλούδες, λίγα γριβάδια. Κατακίτρινα με χοντρά λέπια. «Είναι τα νοστιμότερα και τα ακριβότερα. Το μεγαλύτερο που έχω πιάσει έφτανε τα 16 κιλά!». Ξεψαρίζει τα δίχτυα τη στιγμή που τα ανεβάζει. Απίστευτη ταχύτητα. Στα δίχτυα πιασμένα δυο πουλιά. Θλιβερό θέαμα. «Είναι βουτηχτάδες. Τα λέμε έτσι γιατί βουτούν κάτω από το νερό και πιάνονται στα δίχτυα. Είναι νόστιμα όμως. Παλιότερα τα τρώγαμε, αλλά δεν τα δίναμε ποτέ στους ξένους». Στην επιστροφή μάς μιλά για το πεζόβολο. «Είναι μια μέθοδος παλιά, μια κατασκευή σαν ομπρέλα που την κατεβάζουμε στα 55 μέτρα και "κλείνει" μέσα της ό,τι συναντά μπροστά της. Τη χρησιμοποιούμε μόνο τον χειμώνα». Η ψαριά είναι καλή. Η επόμενη ώρα μάς βρίσκει στη «Συντροφιά», την ταβέρνα του Λάζαρου, με τον ίδιο να μας σερβίρει γριβάδι ψητό στα κάρβουνα και ιστορίες πολυκαιρισμένες για θρύλους της περιοχής και δύσκολους χειμώνες... Πώς θα πάτε: Οι Ψαράδες απέχουν περίπου 45 χιλιόμετρα από τη Φλώρινα και 50 από την Καστοριά. Πού θα μείνετε: Στο ξενοδοχείο Ψαράδες ( ), στα ενοικιαζόμενα δωμάτια του Λάζαρου Χριστιανόπουλου ( ). Τι θα δοκιμάσετε: Γριβάδι ψητό, τσιρόνι παστό και βέβαια τα φασόλια. Η εντατική καλλιέργειά τους ξεκίνησε πριν από δέκα περίπου χρόνια και σήμερα τα φασόλια των Πρεσπών, τύπου «γίγαντα» αλλά και «πλακέ», θεωρούνται από τα καλύτερα στον κόσμο.

13 Τα «αξιοθέατα» του χωριού: Τα τελευταία άτομα της εντόπιας φυλής αγελάδων που θα δείτε να κυκλοφορούν ελεύθερα στον δρόμο. Τα σπίτια από πέτρα και ξύλο του παραδοσιακού οικισμού. Ενδιαφέροντα δείγματα βορειοελλαδίτικης αρχιτεκτονικής, αν και πολλά από αυτά είναι σήμερα μισοερειπωμένα. Οι γυναίκες με τις παραδοσιακές φορεσιές που θα συναντήσετε τις Κυριακές. Θα τις ακούσετε να μιλούν τη βλάχικη. ΚΑΤΙΑ ΑΡΦΑΡΑ, ΤΟ ΒΗΜΑ, Στις ελληνικές εφημερίδες δεν τονίζεται το αρχικό κεφαλαίο γράμμα των λέξεων, ακόμη και όταν με βάση τους κανόνες του μονοτονικού συστήματος χρειάζεται τόνος. Συμπληρώστε τους τόνους που λείπουν. 14. Με βάση τις πληροφορίες που σας δίνονται σε αυτό το κείμενο γράψτε ένα δικό σας κείμενο για τη μεγάλη Πρέσπα που θα μπορούσε να εμφανιστεί σε μια εγκυκλοπαίδεια ή σε ένα γεωγραφικό εγχειρίδιο (χωρίς προσωπικά σχόλια και σε ουδέτερο ύφος). 15. Φτιάξτε ένα διαφημιστικό φυλλάδιο που θα προτρέπει το κοινό να επισκεφτεί τον τόπο. Σκεφτείτε πώς το κείμενό σας θα παράλλαζε αν επρόκειτο για μια τηλεοπτική διαφήμιση. 16. Ποια τμήματα του κειμένου μπορούν να μπουν σε εισαγωγικά, να μην αποδοθούν δηλ. στον συγγραφέα του άρθρου; Σε ποιον θα αποδίδατε αυτά τα τμήματα; Με βάση ποια στοιχεία (είδος φράσεων, επίπεδο ύφους) 17. Βρείτε τα σημεία όπου το κείμενο, από άποψη περιεχομένου, επικαλύπτεται με το προηγούμενο και το επόμενο. 18. Αφού συμβουλευτείτε τα παραδείγματα, συμπληρώστε τον πίνακα με τα σημασιολογικά χαρακτηριστικά των ρημάτων: παρατηρώ 1 : -Είναι αυτός που μου έμαθε να παρατηρώ την αέναη κίνηση που καθοδηγεί τα σύννεφα στον ουρανό..., αυτός που μου έδειξε το δρόμο της πίστης που με καθοδήγησε στις πρώτες γνώσεις της ζωής μου. 1 Σημειώνεται ότι οι λέξεις του πίνακα μπορεί να έχουν κι άλλες σημασίες, που όμως δεν εμπίπτουν στο σημασιολογικό πεδίο της όρασης. Αυτές δεν ενδιαφέρουν εδώ.

14 (Ελευθεροτυπία , συγγραφέας Σπυριδάκη Α. (Διεθνή θέματα)) -Το φαινόμενο παρατήρησε διεθνής ομάδα αστρονόμων... (ΤΟ ΒΗΜΑ Πώς το Διάστημα έγινε διάφανο. συγγραφέας Θ. Λαϊνάς) αντικρίζω: -... είναι χάρμα οφθαλμών να περπατάς τη νύχτα στην Ερμού, δίπλα από την Ιερά Οδο, τον Ηριδανό, τα μνήματα του Κεραμεικού και να αντικρίζεις στο βάθος τον Λυκαβηττό, την Ακρόπολη... (ΤΟ ΒΗΜΑ Το επταήμερο του Διόδωρου, ) χαζεύω: -Έμεινα δυο ώρες στο καφενείο του σταθμού περιμένοντας το τρένο και χαζεύοντας τους άλλους. Α. Σουρούνη, Τα τύμπανα... Διήγημα εκδ. Καστανιώτη -... έκτισε μια βίλα τεραστίων διαστάσεων που την χαζεύω κάθε φορά που με φέρνει ο δρόμος από εκεί. ΤΟ ΒΗΜΑ, οικολογία περιβάλλον, παρακολουθώ: -Το σπίτι και οι κινήσεις του Ρωχάμη παρακολουθήθηκαν επί δύο συνεχόμενα 24ωρα. Ελευθεροτυπία (κοινωνικά) -Επί τρεις περίπου ώρες το ακροατήριο μένει καθηλωμένο παρακολουθώντας μια γαλλική όπερα χωρίες υπερτίτλους, χωρίς εντυπωσαική δράση, χωρίες άριες. ΤΟ ΒΗΜΑ, (Τέχνες Μουσική) εποπτεύω: - Το ακριβώς αντίθετο, δηλαδή, από τη γάτα με τα πανέμορφα μάτια που, σχεδόν αθέατη, θα κάνει μια βάλοτα από μακριά για να εποπτεύσει το χώρο. Χατζηανωνίου, Ν. Σαν να περνάς εξετάσεις μια ζωή...ελευθεροτυπία (μουσική) Ο αναστηλωτής Πάνος Θεοδωρίδης, που εποπτεύει στις εργασίες στερεώσεως και συντηρήσεως του αποκαλυπτόμενου μνημείου... ΤΟ ΒΗΜΑ (Αρχαιολογία) διακρίνω:

15 -Το καμιόνι ξεκίνησε και, παρ όλο το σκοτάδι, μπορούσα να διακρίνω είκοσι με εικοσιπέντε πρόσωπα γύρω μου. Ελευθεροτυπία (ιστορία γενικά). αγναντεύω Συχνά έβγαινε στην ταράτσα του σπιτιού κι αγνάντευε την πόλη ίσαμε τη θάλασσα του Φαλήρου και τη γραμμή που ενώνει τον ουρανό με τη γη... Κακλαμανάκη, Ρούλα Άμβλωση στο Β Τριμελές. Αθήνα: Καστανιώτης. ατενίζω -Με το γκολ αυτό ο Παναθηναϊκός βγήκε νικητής και έχει κάθε δικαίωμα πλέον να ατενίζει με αισιοδοξία το (εγγύς) μέλλον στο πρωτάθλημα Αθλητικά. Ελευθεροτυπία. -Λίγο μετά το μικρό οικισμό της Φούσκας σταθήκαμε σε ένα ξάγναντο, από όπου ατενίσαμε το χωριό Πλάτανος κα αφουγκραστήκαμε το βουητό των νερών του Κοινωνιολογία. Ελευθεροτυπία. αίσθη- με προ-προσπαθώσης άσκοπα συνεχιζό-γιμενα να ση όρα-σοχή ντας να ξεχωρίσω κάτι μελετή- σω κάτι βλέπω + κοιτάζω + παρατηρώ + χαζεύω + εποπτεύω + διακρίνω + αγναντεύω + ατενίζω + αντικρίζω + για να ελέγ-μξω θαυμα-κάτι που κάτι σμό βρίσκεται απέναντι κάτι που βρίσκεται μακριά Κείμενο 5 Τα ψάρια των Πρεσπών ΠΡΟΣΦΑΤΑ κυκλοφόρησε ένας εξαιρετικός οδηγός για την αλιεία των Πρεσπών. Οπου πληροφορούμαστε ότι συχνά όλα τα μικρά ψάρια τα ονομάζουν τσιρόνια, παρ' όλο που το τσιρόνι είναι ένα είδος το οποίο είναι τόσο νόστιμος μεζές που κατά καιρούς το κάνουν εξαγωγή στη Γαλλία. Το βιβλίο αυτό, που έγραψε ο κ. Γ.

16 Κατσαδωράκης, έχει τον τίτλο «Ψάρια και Αλιεία στις Πρέσπες» και μας προσφέρει με ένα εξαιρετικά γλαφυρό κείμενο του κόσμου τις γνώσεις. Οπως, για παράδειγμα, το γεγονός ότι υπάρχει ένα είδος ψαριού, η πεταλούδα, που έχει μόνο θηλυκά άτομα! 19. Τι είδους κείμενο είναι αυτό; Πού μπορεί να δημοσιευτεί ένα τέτοιο κείμενο; Ποια η άποψη του συγγραφέα για τον οδηγό αλιείας; Με ποια γλωσσικά στοιχεία αποδίδεται; 20. Ποια φράση του κειμένου θα μπορούσε να αντικατασταθεί από μία μόνο λέξη; Κείμενο 6 Οικοαιρετικά Μου φαίνεται σχεδόν απίστευτο, αλλά στην Α' γυμνασίου αφαίρεσαν από τη διδακτέα ύλη τις ισημερίες, τα ηλιοστάσια, τα θαλάσσια ρεύματα, τις παλίρροιες. Εντάξει, δεν λέω, ουδεμία ανάγκη υπάρχει τα παιδιά να γνωρίζουν πότε μεγαλώνει και πότε μικραίνει η ημέρα με το θερινό και χειμερινό ηλιοστάσιο και τα τοιαύτα. Αλλά να μη γνωρίζουν τι σημαίνει παλίρροια το θεωρώ έγκλημα. Πώς θα βλέπουν το ομώνυμο τηλεοπτικό σίριαλ; Νίκος Μάργαρης, ΤΟ ΒΗΜΑ Πώς εκφράζεται η ειρωνεία στο κείμενο; 22. Φανταστείτε και γράψτε την υπόθεση της τηλεοπτικής σειράς «Παλίρροια», ώστε να δικαιολογείται η ονομασία της. Κείμενο 7 Νομός ΚΑΒΑΛΑΣ Γεωγραφία Ιστορία - Οικονομία Ο Νομός Καβάλας βρίσκεται στο ΝΑ τμήμα της Ανατολικής Μακεδονίας. Περιλαμβάνει δε και το νησί Θάσος. Συνορεύει Α με το Ν. Ξάνθης, Β με το Ν. Δράμας, Δ και ΒΔ με το Ν. Σερρών, ενώ Ν βρέχεται από το Θρακικό Πέλαγος. Έχει έκταση τ. χλμ. και πληθυσμό κατοίκους. Πρωτεύουσα του νομού είναι η Καβάλα. Διοικητικά διαιρείται σε τέσσερις επαρχίες : Θάσου με πρωτεύουσα τη Θάσο, Καβάλας με πρωτεύουσα την Καβάλα, Νέστου με πρωτεύουσα την Χρυσούπολη και Παγγαίου με πρωτεύουσα την Ελευθερούπολη.

17 ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ Έδαφος : Το έδαφος του Νομού Καβάλας είναι στο μεγαλύτερο μέρος του ορεινό και ημιορεινό. Αναλυτικά η κατανομή του έχει ως εξής: 20,7% πεδινό, 23,9% ημιορεινό και 55,4% ορεινό. Όρη : Στο έδαφος του νομού εκτείνονται οι απολήξεις των οροσειρών της Α. Μακεδονίας, όπως το Παγγαίο (1.956 μ.), το Σύμβολο (694 μ.) και τα Όρη Λεκάνης (1.298 μ.). Στη Θάσο υπάρχει το όρος Υψάριο (1.127 μ.). Πεδιάδες : Η μεγαλύτερη πεδιάδα του Νομού Καβάλας είναι αυτή της Χρυσουπόλεως, που δημιουργήθηκε από τις προσχώσεις του ποταμού Νέστου. Πεδιάδα σχηματίζεται και στα αποξηραμένα έλη των Φιλίππων, που αποτελούν προέκταση της πεδιάδας της Δράμας. Μικρές πεδιάδες σχηματίζονται, τέλος, στις κοιλάδες γύρω από το Σύμβολο. Ποταμοί : Οι κυριότεροι ποταμοί του Νομού Καβάλας είναι : ο Νέστος, ο Στρυμόνας, ο Μαρμαράς και το Ποτάμι Χρυσουπόλεως. Δάση : Τα βουνά της Καβάλας και της Θάσου είναι κατάφυτα από δρύες, πεύκα και έλατα. Η ξυλεία της Θάσου είναι από τις πιο κατάλληλες για ναυπήγηση πλοίων. Κλίμα : Στα παράλια του νομού το κλίμα είναι εύκρατο, μεσογειακό. Στο εσωτερικό όμως γίνεται ηπειρωτικό, με ψυχρούς χειμώνες και ζεστά καλοκαίρια.

18 Καβάλα Θάσος Οι φετινές διακοπές σας 23. Εντοπίστε τα στοιχεία που διαφοροποιούν το κείμενο για τη γεωγραφία του Ν. Καβάλας από το διαφημιστικό κείμενο για τον ίδιο νομό. 24. «του χρυσόβολου όρους»: Αναλύστε τη λέξη στα συστατικά της και βρείτε τι σημαίνει. Ερευνήστε στο διαδίκτυο, σε εγκυκλοπαίδειες ή σε άλλες πηγές γιατί αποδίδεται στο Παγγαίο αυτή η ονομασία. 25. Σε μια κλίμακα διαβάθμισης τοποθετείστε τα ρήματα ευχαριστιέμαι, απολαμβάνω, μου αρέσει. - + / / /

19 Λύσεις 1. Η καλλιεργούμενη ελιά είναι δένδρο ή δενδρύλλιο που μπορεί να ζήσει πολλές εκατοντάδες χρόνια... Τα φύλλα (ενν. της) είναι απλά και διατάσσονται αντίθετα... Το χρώμα τους είναι πράσινο στην πάνω πλευρά και υπόλευκο στην κάτω... Η ελιά δεν είναι απαιτητικό δένδρο όσον αφορά το έδαφος. Μπορεί να αναπτυχθεί σε τέτοια φτωχά εδάφη, όπου με δυσκολία αναπτύσσονται άλλα καρποφόρα δένδρα. Καλύτερα όμως αναπτύσσεται και αποδίδει σε βαθιά αμμοπηλώδη εδάφη που διαθέτουν καλή υγρασία και αποστραγγίζουν καλά. Στην περίπτωση δημιουργίας ενός ελαιώνα από νερά φυτά, αρχικά προετοιμάζεται το έδαφος, ώστε να διευκολυνθεί η εφαρμογή διαφόρων καλλιεργητικών περιποιήσεων και να αναπτυχθούν καλύτερα τα δένδρα. Εάν το έδαφος παρουσιάζει κλίση, η φύτευση γίνεται κατά τις ισοϋψείς καμπύλες, για να αποφεύγεται η διάβρωση. Σε περιοχές με μεγάλη κλίση η φύτευση γίνεται σε αναβαθμίδες. (Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα 1984, 1992, λήμμα ελιά). Το δάσος της ελιάς είναι απέραντο. Μια θάλασσα γλαυκή και ασημένια, που κυματίζεται ανάλαφρα και κρατά αδιάκοπα στα φυλλώματα ένα απόφεγγο φεγγαιού. Ανεβαίνει αυτό το αργυρό δάσος ως τις κορφές των βουνών, σκαλί σκαλί, σκαρφαλώνει στους βράχους του Ολύμπου, καβαλικεύει τον Λεπέτυμνο. Σηκώνεις τα μάτια προς τον ουρανό και αντικρύζεις τα ασημένια κύματα ν ανεβαίνουν. Είναι εκατομμύρια δέντρα, που γενεές αγροτών φύτεψαν ως πάνω στα κατσάβραχα, κουβαλώντας από τον κάμπο μέσα σε κοφίνια το χώμα για να τα θρέψουν. (Σ. Μυριβήλη Απ την Ελλάδα: ταξιδιωτικά. Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της Εστίας ). 3. εγκυκλοπαιδικό λήμμα τυπικό ύφος: διατάσσομαι, υπόλευκος, αποδίδει, αμμοπηλώδης, αποστραγγίζω, φύτευση ( φύτεμα), αναβαθμίδα ( πεζούλι, ξερολιθιά) παθητική φωνή λογοτεχνικό απόσπασμα μεταφορές: το δάσος της ελιάς... Μια θάλασσα, ασημένια κύματα

20 προσωποποιήσεις: το δάσος της ελιάς σκαρφαλώνει, καβαλικεύει λογοτεχνικές λέξεις: γλαυκή, απόφεγγο οικείο ύφος: καβαλικεύω, κατσάβραχα χρήση β ενικού προσώπου: είδος επίκλησης του αποδέκτη 6. τις τιμές τα έξοδα τις εξό- το φαγητό την ένταση την ταχύ- την ορα- το κέρδος δους μου του ήχου τητα τότητα μειώνω ελαττώνω περιορίζω / / / βρoμίζω ρυπαίνω μολύνω 12. Ήταν μια απόφαση της στιγμής. Δεν το είχα προσχεδιάσει. Μετά το ατύχημα αισθανόταν ότι η ζωή του είχε αλλάξει από τη μια στιγμή στην άλλη. Πρόλαβε το τρένο την τελευταία στιγμή. Θα συζητήσουμε αργότερα για το διαγώνισμα, τώρα δεν είναι η κατάλληλη στιγμή. Ένιωθε άσχημα από τη στιγμή που δέχτηκε την πρότασή τους. Βρίσκονται σε κατάσταση πανικού, γιατί ο διοικητής θα έρθει από στιγμή σε στιγμή. Μέχρι στιγμής δεν έχω γνωρίσει κανέναν καλλιτέχνη. Προς στιγμήν νόμισα ότι έχασα το πορτοφόλι μου!

21 Μπορεί να καθαρίσει όλο το δωμάτιο στη στιγμή. Σε αυτό το τηλέφωνο μπορείς να με βρεις ανά πάσα στιγμή. 18. αίσθη- με προ-μσης προ- άσκοπα συνεχιζό-γιμενα να για να ελέγ-με θαυση όρα-σοχή σπάθεια μελετή-ξω κάτι σω κάτι μασμό βλέπω + κοιτάζω + + παρατηρώ κάτι που κάτι που βρίσκεται βρίσκεται απέναντι μακριά παρακολουθώ χαζεύω + + (+) εποπτεύω + + διακρίνω + + αγναντεύω + + ατενίζω + + αντικρίζω Νίκος Μάργαρης, ΤΟ ΒΗΜΑ Πρόκειται για σύντομο κείμενο βιβλιοπαρουσίασης γραμμένο σε οικείο ύφος. 20. κάνουν εξαγωγή: εξάγουν 21. Για την έκφραση της ειρωνείας χρησιμοποιούνται φράσεις υπερβολικές («το θεωρώ έγκλημα»), αλλά και στερεότυπες φράσεις της καθαρεύουσας (ουδεμία ανάγκη, και τα τοιαύτα) που συχνά εκράζουν ειρωνεία στη σύγχρονη νέα ελληνική, όταν χρησιμοποιούνται σε κείμενα που δεν είναι γραμμένα σε τυπικό ύφος. 23. Οι διαφημίσεις χαρακτηρίζονται από στοιχεία υπερβολής που γλωσσικά πραγματώνονται με τη χρήση λέξεων και εκφράσεων με θετική φόρτιση / / / μου αρέσει ευχαριστιέμαι απολαμβάνω

22 ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ Κείμενο 1 Η αβάσταχτη ησυχία του «πολιτισμένου» διαζυγίου ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΛΗΔΑ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ lidan@enet.gr Πόσες φορές έχετε ακούσει ότι οι καβγάδες πριν από και κατά τη διάρκεια ενός διαζυγίου τραυματίζουν ανεπανόρθωτα τα παιδιά; Κάποιοι ερευνητές πιστεύουν τώρα ότι η απουσία των καβγάδων αυτών μπορεί να έχει πολύ χειρότερα αποτελέσματα. Ο καθηγητής Πολ Αμάτο του Πανεπιστημίου της Πενσυλβανίας αποκάλυψε προσφάτως σε συνέδριο του Λονδίνου πόσο καταστροφικό μπορεί να είναι ένα «ήσυχο» διαζύγιο, όσον αφορά την ικανότητα των παιδιών να εμπιστεύονται, να αγαπούν και να έχουν αργότερα μακροχρόνιους και σταθερούς γάμους. Η μελέτη του βασίστηκε σε έρευνες 20 ετών και σε συνεντεύξεις με ενηλίκους και 700 από τα ενήλικα σήμερα παιδιά τους. Ένα από τα πιο αναπάντεχα ευρήματα ήταν ότι τα παιδιά που έζησαν ένα διαζύγιο «χαμηλής έντασης» είχαν τετραπλάσιες πιθανότητες να πάρουν και τα ίδια διαζύγιο σε σχέση με εκείνα που είδαν τους γονείς τους να χωρίζουν έπειτα από μια εχθρική κι ενδεχομένως βίαιη σχέση. Τι ακριβώς συμβαίνει; Στις περιπτώσεις που οι διαφωνίες του ζευγαριού δεν γίνονται φανερές και τα προβλήματα και οι εντάσεις δεν εκδηλώνονται, τα παιδιά υποθέτουν ότι όλα στο σπίτι πάνε καλά. Κι όταν μια ωραία πρωία οι γονείς τούς ανακοινώνουν ότι χωρίζουν και ο μπαμπάς μετακομίζει, όλα μοιάζουν ανεξήγητα. Μην έχοντας εντοπίσει τα αίτια του χωρισμού, πιστεύουν ότι ο κόσμος στον οποίο ζούσαν ήταν ψεύτικος. Αισθάνονται προδομένα και ανίκανα να εμπιστευτούν οποιονδήποτε. Μαθαίνουν ότι η αγάπη μπορεί να εξαφανιστεί από τη μία μέρα στην άλλη και ότι η δέσμευση σε ένα γάμο δεν σημαίνει τίποτα. Κι αυτό γιατί στην προσπάθεια των γονιών, ίσως, να τα προστατέψουν, τα έχουν αποκλείσει εντελώς από τη διαδικασία που οδήγησε στο χωρισμό. Από την άλλη, η μελέτη επιβεβαιώνει ότι τα παιδιά που ζουν σε γάμους «υψηλών εντάσεων», με καβγάδες και εκρήξεις, είναι μάλλον δυστυχισμένα - και όσο κρατάει ο γάμος και όσο το διαζύγιο βρίσκεται σε εξέλιξη. Ύστερα από ένα διάστημα όμως μπορούν να καταλάβουν ότι με δεδομένες τις άσχημες εκείνες συνθήκες το διαζύγιο ήταν η καλύτερη λύση. Και το πιο σημαντικό, όταν γίνονται ενήλικοι αποδέχονται την ιδέα ότι ο γάμος μπορεί να λειτουργήσει και σωστά. Μόλις το 4% των παιδιών αυτών κατέληξαν αργότερα σε διαζύγιο σε σύγκριση με το 15% των παιδιών που οι γονείς τους είχαν χωρίσει «ήσυχα». Κι αυτό γιατί τις περισσότερες φορές βλέπουν τι δεν πήγε καλά με τους γονείς τους κι αποφασίζουν να μην κάνουν τα ίδια λάθη και να προσπαθήσουν περισσότερο. Αντιθέτως, τα παιδιά των ήσυχων διαζυγίων έχουν μια τάση να συζούν για μεγαλύτερα διαστήματα, να αποφεύγουν το γάμο, να σκέφτονται ευκολότερα το διαζύγιο και γενικά να φεύγουν γρήγορα μόλις τα πράγματα δυσκολέψουν. Όλα αυτά δεν σημαίνουν βεβαίως ότι η λύση είναι η βία, οι ανεξέλεγκτες εκρήξεις και οι ακραίες καταστάσεις μέσα στο σπίτι. Κατά τον Αμάτο, το πρόβλημα έγκειται στο ότι οι γονείς σπανίως μιλούν στα παιδιά τους για το τι συμβαίνει. Κι εκείνα αδυνατούν να

23 εκλογικεύσουν μια τραυματική εμπειρία χωρίς καμία εξήγηση. Μεγαλώνουν έτσι πιστεύοντας ότι το σοκ μπορεί να έρθει ανά πάσα στιγμή, ενώ συχνά κατηγορούν τον εαυτό τους για το χωρισμό των γονιών και συμπεριφέρονται αυτοκαταστροφικά στις μετέπειτα σχέσεις τους. Το λάθος των γονιών είναι ότι φοβούνται πως τα παιδιά τους δεν θα καταλάβουν κι έτσι προτιμούν να μη μιλήσουν, ενώ στην πραγματικότητα αυτό που εκείνα χρειάζονται είναι μια ειλικρινής εξήγηση. Το εάν θα είναι και πειστική, εξαρτάται από το κατά πόσο τα κίνητρα του διαζυγίου είναι βάσιμα. Κι αυτή είναι μια άλλη, εξίσου πολύπλοκη, πτυχή του προβλήματος. Κανένας δεν ζητάει από δύο ανθρώπους που δεν είναι ευτυχισμένοι να μείνουν μαζί. Ωστόσο, αν και πολλά διαζύγια είναι απαραίτητα, ακόμη περισσότερα είναι απλώς... βολικά. Πολλά ζευγάρια προτιμούν, σήμερα, να αναζητήσουν μια νέα ευκαιρία κάπου αλλού, παρά να μπουν στον κόπο να σώσουν τη σχέση τους. Συχνά οι γονείς πείθουν τον εαυτό τους ότι εάν βρουν μεγαλύτερη ευτυχία, ο καθένας χωριστά, τότε και τα παιδιά τους θα είναι πιο ευτυχισμένα. Τα στοιχεία δυστυχώς δεν τους επιβεβαιώνουν. Αλλά η τελική απόφαση είναι ούτως ή άλλως θέμα προτεραιοτήτων... ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 01/09/ Ποια είναι η κατάσταση που επικρατεί στη χώρα σας όσον αφορά στα διαζύγια; 2. Ποιος νομίζετε ότι είναι ο καλύτερος τρόπος να παρουσιάσεις το διαζύγιο σε ένα παιδί; 3. Συμπληρώστε τα κενά με τις κατάλληλες εκφράσεις από πρωίας μέχρι νυκτός, μέχρι πρωίας, μια ωραία πρωία Ποιος Έλλην πολίτης θα διαμαρτυρηθεί αν. η γη καταπιεί το υπουργείο Οικονομικών; (Λαλιώτης εναντίον "Ολυμπιακό Μετρό", Ελευθεροτυπία, ) Διασκέδαση των σπουδαστών αποτελούν τα ξενύχτια.. μπροστά στις οθόνες των εργαστηρίων. («MIT: Εδώ διδάσκεται η επιστημονική φαντασία», Ελευθεροτυπία, κείμενο τεχνολογικού περιεχομένου, ) Χιλιάδες οι ταβέρνες και τα ποικιλώνυμα κέντρα διασκέδασης, πάντα γεμάτα, σφύζουν από ζωή,... («Φτάνει πια...» Του Δημ. Μ. Τσαλίδη, Ελευθεροτυπία, ) 4. Χρησιμοποιώντας τα παραδείγματα συμπληρώστε τον πίνακα που ακολουθεί με τις σημασίες των ρημάτων: Αποφεύγω Διαφεύγω Γλιτώνω Ξεφεύγω Υπεκφεύγω Προσπαθώ να μείνω μακριά Προσπαθώ να μην κάνω κάτι Σώζομαι από Εξοικονομώ Απομακρύνομαι Βγαίνω από το θέμα Βοηθώ κάποιον Παραδείγματα

24 Δεν έχω δώσει δείγματα ότι αποφεύγω να επικοινωνώ μαζί σας. (ΥπουργείοΤύπου & Μ.Μ.Ε., ). Προτιμώ ένα ιστορικό ή λογοτεχνικό βιβλίο, ενώ αποφεύγω τα ιατρικά. (Κείμενο Κοινωνιολογικού-Κοινωνικού περιεχομένου από την εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ, ). Πληροφορίες ανέφεραν χθες ότι ο δράστης της επίθεσης αμέσως μετά την πράξη του διέφυγε εκτός Χίου, στην οποία ακόμα δεν έχει επιστρέψει. (Εξαφανισμένος ο... παλικαράς, Του Στρατή Μπαλάσκα, Ελευθεροτυπία, ). Φαίνεται ότι δεν γλιτώνω το χειρουργείο. (Η Εθνική, πρόβλημα για τον Οικονόμου, Παπαδογιάννης Ν., κείμενο αθλητικού περιεχομένου, Ελευθεροτυπία, ). Η Easyjet γλιτώνει χρήματα επειδή λειτουργεί χωρίς ταξιδιωτικούς πράκτορες. (Χατζηγεωργίου Α., κείμενο επιχειρηματικού περιεχομένου, ). Τέσσερα δωδεκάχρονα παιδιά τραυματίστηκαν σοβαρά, αλλά φαίνεται ότι ξέφυγαν τον κίνδυνο. (Μαθητικές σφαίρες σε Ολλανδία Οκλαχόμα, Γκίμπσον-Φέγκελ Φ., Ελευθεροτυπία, ). Η απάντησή μου είναι σαφής, δεν υπεκφεύγω. (Τσάμης Σ., κείμενο αθλητικού περιεχομένου, Ελευθεροτυπία, ). 5. Χρησιμοποιώντας τα παραδείγματα υμπληρώστε τον πίνακα που ακολουθεί με τις σημασίες των ρημάτων: Αναζητώ Ψάχνω Ζητώ Γυρεύω Ανιχνεύω Ερευνώ Θέλω να βρω Νοσταλγώ Εντοπίζω στοιχεία Επιδιώκω Έχω ανάγκη Γυρνώντας από την επίσκεψη στο Πρίνστον άρχισα να αναζητώ στη βιβλιοθήκη της Σχολής μας βιογραφικές πληροφορίες για τους μεγάλους μαθηματικούς. (Δοξιάδης Δ., Ο θείος Πέτρος και η Εικασία του Γκόλντμπαχ, Εκδόσεις Καστανιώτη, 1992). Αναζήτησα τις όμορφες στιγμές που έζησα. (Γ. Μπαμπινιώτης, Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, 2005). Πρέπει να ψάχνει κανείς τις ρίζες του... (Ο μονόλογος οδηγεί στον εθνικισμό, κείμενο καλλιτεχνικού περιεχομένου, Ελευθεροτυπία, ). Έτσι κι αλλιώς όμως, μία ευαισθητοποιημένη κοινή γνώμη έχει εδώ πολλά να προσφέρει, γιατί άνθρωποι πιο άτυχοι από μας θα εξακολουθήσουν να ζητούν καταφύγιο στη χώρα μας. (κείμενο κοινωνικού περιεχομένου, Ελευθεροτυπία, ). Όταν είσαι χρόνια τοξικομανής, δεν σε σταματάει το κλάμα και η φωνή του παιδιού σου. Το ίδιο το σώμα σου ζητάει την ουσία. («Μητέρες στη μάχη της απεξάρτησης». Της Νάντιας Βασιλειάδου, ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ).

25 Δεν γυρεύω δικαιολογίες. (κείμενο αθλητικού περιεχομένου, Ελευθεροτυπία, ). Γύρευε ν αλλάξει τον κόσμο. (Γ. Μπαμπινιώτης, Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, 2005). Στη σύνθεση του υγρού ανιχνεύτηκε επικίνδυνη για τον άνθρωπο ουσία. (Γ. Μπαμπινιώτης, Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, 2005). Ερεύνησα την ιστορία και διαπίστωσα ότι ο θεσμός του Σάντα Κλάους, η έλευση του οποίου κάθε χρόνο συμβολίζει τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά, έχει τις ρίζες του πολύ πριν από τη γέννηση του Χριστού. (Άρθρο λαογραφικού περιεχομένου από την εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ, ). 6. Συμπληρώστε τις συμφράσεις: Αναπάντεχoς-η-ο Ξαφνικός-ή-ό Απροσδόκητος-ηο Απρόοπτος-η-ο Απροειδοποίητοςη-ο Απρόσμενος-η-ο Αιφνίδιος-α-ο θάνατος είδηση σεισμική δόνηση τροπή εμφάνιση Κείμενο 2 Τρίτη ηλικία: Προβλήματα και αντιμετώπισή τους Είναι κανόνας στην Ελλάδα: Τα γεράματα είναι οικογενειακή υπόθεση. Οι ηλικιωμένοι που βγαίνουν στη σύνταξη επιδιώκουν να ζουν δίπλα ή μαζί με τα παιδιά τους ή τα εγγόνια τους, τις αδελφές τους ή του ς αδελφούς. Προσφέρουν τη σύνταξη τους στα βάρη της οικογένειας και εφ όσον έχουν υγεία βοηθούν και στα του σπιτιού εκτός από τη σύνταξη. Τι γίνεται όμως όταν κάποιο ηλικιωμένο μέλος αρρωστήσει και χρειάζεται καθημερινή βοήθεια και φροντίδα; Τότε αυξάνουν τα προβλήματα και οι ευθύνες των μελών απέναντι σ αυτόν. Αν οι αρρώστια του τού επιτρέπει από μόνος του να εκτελεί τις λειτουργικές του ανάγκες, έχει καλώς. Αν όμως χρειάζεται ένα άτομο δίπλα του τότε το πρόβλημα γίνεται δύσκολο. [ ] Μέσα σε κάθε οικογένεια υπάρχει ο λεγόμενος αρχηγός. Σε πυρηνικές οικογένειες συνήθως ο πατέρας είναι αυτός που παίρνει αποφάσεις και επιλύει τα προβλήματα της οικογένειας, όλα αυτά φυσικά με τη βοήθεια και τη συναίνεση των άλλων μελών. Όλες όμως οι οικογένειες δεν είναι ίδιες. Όταν υπάρχουν ηλικιωμένοι, παιδιά, εγγόνια, αδέλφια, τότε το πράγμα αλλάζει. Κάποιος, συνήθως ο αρχηγός, παίρνει αποφάσεις, ενώ κάποιος άλλος φροντίζει για τη λειτουργία του σπιτιού. Κάποιος είναι ο άσωτος ή ο γκρινιάρης της οικογένειας, ενώ κάποιος είναι το μόνιμο θύμα που υπηρετεί τους υπόλοιπους. Εδώ λοιπόν αυτοί που ασχολούνται με τους ηλικιωμένους [ ] θα πρέπει να ξεχωρίζουν τις ιδιότητες του κάθε μέλους της οικογένειας, και να κατανέμουν ρόλους ανάλογους στον καθένα. Οι

26 ηλικιωμένοι γονείς, όσο κακό και αχαΐρευτο να είναι το παιδί τους, νιώθουν μια απερίγραπτη χαρά όταν παίρνουν κάτι από το χέρι του, ένα χάδι, μια καλή κουβέντα, ένα ποτήρι νερό [ ] Η διανομή ρόλων αναλόγων της δυνατότητας του καθένα, η ανάθεση μικροϋποθέσεων που να μπορούν να τις φέρουν σε πέρας τα μέλη της οικογένειας, ευχαριστούν πιο πολύ τον ηλικιωμένο. Είναι γεγονός ότι οι πιο πολλοί ηλικιωμένοι προτιμούν να μένουν μόνοι αλλά κοντά στα παιδιά και εγγόνια τους. Αυτό ικανοποιεί και τις δύο πλευρές γιατί κανείς δε μπερδεύεται στα πόδια κανενός ενώ παράλληλα βρίσκονται πολύ τακτικά και νιώθει η μια πλευρά την παρουσία της άλλης. Οι περισσότεροι ηλικιωμένοι έχουν εγγόνια και μάλιστα η αναλογία είναι 9 προς 10. Αυτή η εμπειρία τους ευχαριστεί ενώ παράλληλα τους κάνει να νιώθουν ότι έχουν κάποιο σκοπό στη ζωή τους χωρίς φυσικά να δεσμεύονται με πολλές ευθύνες. Τα εγγόνια εισπράττουν όλη την αγάπη και τη στοργή των παππούδων και γιαγιάδων. Οι Έλληνες έχουμε μια παροιμία γι αυτό. Λέμε: των παιδιών μας τα παιδιά, δυο φορές παιδιά μας. Ακόμα και όταν τα εγγόνια μεγαλώσουν η αγάπη είναι ίδια και περισσότερη. Εκτός τούτου, πολλοί ηλικιωμένοι απολαμβάνουν τις περιποιήσεις των παιδιών και εγγονιών τους, εφόσον αυτοί δεν μπορούν λόγω ηλικίας να αυτοεξυπηρετηθούν. Τα ηλικιωμένα ζευγάρια μετά από τόσα χρόνια γάμου νιώθουν στοργή και αγάπη μεταξύ τους αλλά και παράλληλα σιγουριά και ασφάλεια. Αν έχουν παιδιά που τα φρόντιζαν σε όλη τους τη ζωή, θα εισπράξουν ανάλογο τίμημα στα γεράματα. Γονείς που παράτησαν τα παιδιά τους και αδιαφόρησαν γι αυτά όταν ήταν μικρά, ας μην περιμένουν στοργή και αγάπη από αυτά. Γεωργίου Ι. Μωυσιάδη, Εκδόσεις Γραφικές Τέχνες ΑΕ, Θεσσαλονίκη. 7. Τι εικόνα για την τρίτη ηλικία προβάλλουν οι παρακάτω εικόνες;

27 8. Ποια είναι η θέση των ηλικιωμένων στη χώρα σας; Συγκρίνετέ τη με τη θέση τους σε άλλες χώρες. 9. Συμπληρώστε τα κενά με τις φράσεις: έχει καλώς, καλώς εχόντων των πραγμάτων, καλώς ή κακώς, καλώς τον, καλώς τα δέχτηκες, καλώς όρισες, καλώς τα μάτια μου τα δυο.., τώρα έφυγε για την Αυστραλία και δε θα τον ξαναδούμε. Μαρία! Πέρασε μέσα., θα ξεκινήσουμε νωρίς το πρωί. Κυρία Αλίκη, έμαθα ότι έφτασε ο γιος σου....! Αν ήρθες να με βοηθήσεις,., αλλιώς φύγε. μου κι ας άργησε!