Η Ελληνική λογοτεχνία μεταφρασμένη στα τουρκικά

Transcript

1 Η Ελληνική λογοτεχνία μεταφρασμένη στα τουρκικά Άρης Τσοκώνας Η ιστορία των μεταφρασμένων στα τουρκικά ελληνικών βιβλίων θα μπορούσε να μελετηθεί ξεκινώντας από πολύ παλιά. Διευρύνοντας λίγο τις έννοιες μετάφραση, βιβλίο και τουρκικά δεν θα ήταν παράλογο να ισχυριστούμε ότι το πρώτο βιβλίο που μεταφράστηκε από τα ελληνικά στα τουρκικά είναι η Γεωγραφία του Πτολεμαίου. Ο ιστορικός της Άλωσης Κριτόβουλος ο Ίμβριος, αναφέρει ότι κατόπιν εντολής του Πορθητή, ο πρώην πρωτοβεστιάριος (πρωθυπουργός) της Τραπεζούντας Γεώργιος Αμοιρούτσης συγκέντρωσε όλους τους χάρτες του Πτολεμαίου σε έναν 1. Βοηθό στο έργο του είχε τον γιο του Βασίλειο Μεχμέτ, για τον οποίο ξέρουμε ότι ήταν μεταφραστής του Σουλτάνου. Πατέρας και γιος σημείωσαν στον χάρτη όλες τις πόλεις, βουνά, λίμνες και ποτάμια με τις τουρκικές τους ονομασίες. Σύμφωνα πάντα με τον Κριτόβουλο, ο Πορθητής έμεινε πολύ ευχαριστημένος από την δουλειά τους και ζήτησε να του μεταφράσουν όλο το βιβλίο του Πτολεμαίου τάζοντας μεγάλη αμοιβή. Κατά την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μεταφράστηκαν στα τουρκικά και πολλά άλλα Ελληνικά βιβλία, αυτό όμως θα ήταν θέμα μιας άλλης μελέτης. Εμείς θα περιοριστούμε στην περίοδο της Δημοκρατίας. Το τουρκικό αναγνωστικό κοινό γνώρισε την νεοελληνική λογοτεχνία σχετικά αργά. Οι Τούρκοι λόγιοι, κατά την περίοδο του εκδυτικισμού της χώρας, δέχθηκαν την ισχυρή επίδραση της γαλλικής κουλτούρας και μέσω αυτής γνώρισαν και τους Έλληνες κλασσικούς. Το 1940 ιδρύεται το Tercüme Bürosu [Μεταφραστικό Γραφείο], με σκοπό τη μετάφραση κλασσικών έργων. Στα πρώτα 6 χρόνια της λειτουργίας του μεταφράστηκαν 63 ελληνικά βιβλία. Επίσης 99 από τις 698 μεταφράσει που δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό του οργανισμού Tercüme [Μετάφραση], ήταν από τα αρχαία ελληνικά. Ο Πλάτων είναι ο περισσότερο μεταφρασμένος κλασσικός συγγραφέας με 33 τίτλους. Η απολογία του Σωκράτη συμπεριλαμβάνεται, μαζί με άλλα 30 μεταφρασμένα βιβλία, στον κατάλογο των 100 θεμελιωδών έργων του Υπουργείου Παιδείας της Τουρκίας που προτείνονται προς ανάγνωση στους μαθητές των λυκείων. Έχουν εκδοθεί στα τουρκικά πάνω από 20 διαφορετικές μεταφράσεις της Απολογίας και της Πολιτείας. Οι περισσότεροι κλασσικοί μεταφράστηκαν από τρίτες γλώσσες. Φωτεινή εξαίρεση αποτελούν οι μεταφράσεις της Ιλιάδας και της Οδύσσειας από την καθηγήτρια Azra Erhat. Ο ποιητής Μπεχτσέτ Νετζατίγκιλ, το 1978, στο άρθρο του «Μεταφράσεις στα τουρκικά από την λογοτεχνία των βαλκανικών χωρών» 2 αναφέρεται στην πρώτη μετάφραση νεοελληνικής λογοτεχνίας. Πρόκειται για ένα απόσπασμα από την Ζωή εν τάφω του Στρατή Μυριβήλη, το οποίο δημοσίευσε ο Αβραάμ Παπάζογλου στο 9 ο τεύχος του περιοδικού Varlık (Νοέμβριος 1933). Ο ίδιος μεταφραστής δημοσίευσε αργότερα, κάπου 20 μεταφράσεις του στα περιοδικά Varlık, Çığır, Gündüz, Ar και Darülbedayi. Εξέδωσε στην Πόλη από το 1930 έως το 1933 το περιοδικό Φιλολογική Πρωτοχρονιά και το 1938 επιμελήθηκε το αφιερωμένο στην Τουρκική λογοτεχνία τεύχος του περιοδικού Βαλκανικοί Ορίζοντες της Αθήνας. Στο τεύχος αυτό δημοσιεύθηκαν και ελληνικές μεταφράσεις του από την τουρκική λογοτεχνία. 1 Κριτόβουλος ο Ίμβριος, Ιστορία, V. βιβλίο, IX-5 2 Behçet Necatigil, Balkan Ülkeleri Edebiyatlarından Türkçeye Çeviriler, [Τουρκικές μεταφράσεις από την λογοτεχνία των βαλκανικών χωρών], Türk Dili, Çeviri Sorunları Özel Sayısı, 1 Ιουλίου 1978, σελ. 322 ΕΤ.ΜΕΛ.ΑΝ.- Ημερίδα με θέμα: Μετάφραση από τα Τουρκικά στα Ελληνικά. Θεωρητικά και Πρακτικά Ζητήματα σελ. 1

2 Ενδιαφέρον έχει η επιστολή του Φώτη Κόντογλου 3 προς τον Παπάζογλου, στην οποία ο Αϊβαλιώτης λογοτέχνης και αγιογράφος αναφέρεται στο μεταφραστικό έργο του Κων/πολίτη μεταφραστή. Παραθέτουμε ένα μικρό απόσπασμα: Αγαπητέ μου φίλε, Παπάζογλου. Με συγκίνησε πολύ το γράμμα σου γιατί είνε γραμμένο από άνθρωπο, σπάνιο πράμα για τα χρόνια μας. Σε φχαριστώ από καρδιάς. Σε φχαριστώ και για τη φωτογραφία. Μου κάνεις πολλή τιμή να κοπιάζης να μεταφράσης τόσα πράματα. Ας είσαι καλά. Από την άλλη μεριά χαίρουμαι που έδωσα σ' έναν άνθρωπο πνευματική τροφή και τόσο φχαριστήθηκε που θέλει να δώση από δαύτη και σ' άλλους. Δηλαδή τους Τούρκους, που τους αγαπώ σαν αδέλφια και θέλω να το μάθουνε Το πρώτο μεταφρασμένο στα τουρκικά ελληνικό βιβλίο είναι Η Πάπισσα Ιωάννα του Εμμανουήλ Ροΐδη 4. Μεταφράστηκε από τα γερμανικά το 1943 και δεν υπάρχει στο βιβλίο καμιά ένδειξη ότι πρόκειται για ελληνική λογοτεχνία. Ακολουθεί μια μακρόχρονη διακοπή και το 1962 εκδίδονται, από τα ελληνικά αυτή την φορά, το πρώτο μυθιστόρημα 5, το πρώτο θεατρικό έργο 6 και η πρώτη ποιητική συλλογή 7. Πρόκειται για τα βιβλία: Το στρατόπεδο του Χαϊδαρίου του Θέμου Κορνάρου σε μετάφραση του Nevzat Hatko Ο Κροίσος του Αλέξανδρου Μάτσα και Τα ποιήματα του Κων/πολίτη Πέτρου Χρονά και τα δύο σε μετάφραση του Γιώργου Χορασάνογλου. Την δεκαετία του 60 μεταφράζονται συνολικά 11 βιβλία, 8 από τα οποία είναι μυθιστορήματα. Τα 4 από τα μυθιστορήματα ανήκουν στον Καζαντζάκη, όπως επίσης του ίδιου συγγραφέα είναι και το μοναδικό μεταφρασμένο στα τουρκικά ταξιδιωτικό του πόνημα Ταξιδεύοντας: Ισπανία. Θα ακολουθήσουν και άλλα μυθιστορήματά του για να τον κάνουν τον περισσότερο μεταφρασμένο στα τουρκικά Έλληνα συγγραφέα με 10 συνολικά τίτλους. Ακόμη και σήμερα πωλούνται τα βιβλία του σε όλα τα μεγάλα βιβλιοπωλεία της Πόλης. Κατ εξοχήν μεταφραστής του ήταν ο Αχμέτ Ανγκίν, γόνος τουρκοκρητικής οικογένειας, που ήξερε τα ελληνικά ως μητρική του γλώσσα. Δεν έχουν μεταφραστεί όμως Η Ασκητική και Η Οδύσσεια, τα δύο βιβλία που αγαπούσε περισσότερο ο Καζαντζάκης. Ακολουθούν Το πεδίο της θύελλας του Θέμου Κορνάρου και Η Ζωή εν τάφω του Στρατή Μυριβήλη. Ο μεταφραστής τους Nevzat Hatko καταγόταν από την Ελλάδα και ήταν σύζυγος της χαρισματικής προέδρου του Εργατικού Κόμματος Τουρκίας Behice Boran. Υπήρξε συνεργάτης του λογοτεχνικού περιοδικού της Πόλης «Πυρσός», στο οποίο εξέδωσε και μεταφράσεις του από τα τουρκικά στα ελληνικά. Τελευταίο βιβλίο της δεκαετίας είναι το «Ζ» του Βασιλικού, μεταφρασμένο όμως από τα γαλλικά. Την δεκαετία του 70 μεταφράζονται συνολικά 15 βιβλία. 8 μυθιστορήματα, 2 ποιητικές 3 Η επιστολή αυτή ημερομηνίας 28 Νοεμβρίου 1935, βρίσκεται στο ΕΛΙΑ και είναι προσφορά της αδελφής του παραλήπτη Θάλειας Νεμπάρη. ενημέρωση στις Εμμανουήλ Ροΐδης, Kadın Papa İoanna, (Η Πάππισα Ιωάννα), μετάφραση από τα γερμανικά, Asım Çalıkoğlu, [170 σελίδες] Hilmi Kitabevi (σήμερα Elips Kitap), Κων/πολη Θέμος Κορνάρος, Haydari Kampı, (Το στρατόπεδο του Χαϊδαρίου), Nevzat Hatko, [187 σελίδες] Ataç Yayınları, Κων/πολη Αλέξανδρος Μάτσας, Krezüs Üç perdelik dram, (Κροίσος) Γιώργος Χορασάνογλου, [86 σελίδες], Yeditepe Yayınları, Κων/πολη Πέτρος Χρονάς, Şiirler, Γιώργος Χορασάνογλου, [29 σελίδες], Yeditepe Yayınları, Κων/πολη 1962 ΕΤ.ΜΕΛ.ΑΝ.- Ημερίδα με θέμα: Μετάφραση από τα Τουρκικά στα Ελληνικά. Θεωρητικά και Πρακτικά Ζητήματα σελ. 2

3 συλλογές του Ρίτσου και μια του Σεφέρη, το αυτοβιογραφικό του Μίκη Θεοδωράκη Οι δρόμοι του αρχαγγέλου και η συγκλονιστική κατάθεση του Περικλή Κοροβέση στο Συμβούλιο της Ευρώπης, Ανθρωποφύλακες που γνωστοποίησε στην διεθνή κοινότητα τα βασανιστήρια της χούντας των συνταγματαρχών. Το βιβλίο όμως που αγαπήθηκε περισσότερο απ όλα ήταν Τα ματωμένα χώματα της Διδώς Σωτηρίου. Εκδόθηκε το 1970 σε μετάφραση του Atilla Tokatlı από τα γαλλικά και υπήρξε το ελληνικό βιβλίο που πραγματοποίησε τις περισσότερες πωλήσεις στην Τουρκία. Αν και εκδόθηκε σε μία εποχή όπου οι ελληνοτουρκικές σχέσεις ήταν τεταμένες, πούλησε πάνω από αντίτυπα και διαμόρφωσε ένα πολύ θετικό κλίμα για τους Έλληνες και την Ελλάδα. Ένας μάλιστα από τους αναγνώστες του, ο Osman Bleda, αγάπησε από το βιβλίο αυτό την ελληνική λογοτεχνία τόσο πολύ, ώστε έμαθε μόνος του ελληνικά για να μεταφράσει 10 βιβλία, ξεκινώντας με την Λωξάνδρα της Κων/πολίτισσας Μαρίας Ιορδανίδου. Την δεκαετία του 80 μεταφράζονται συνολικά 28 βιβλία, 6 από τα οποία είναι μυθιστορήματα. Εντύπωση προκαλεί ο αριθμός των ποιητικών συλλογών. 7 του Ρίτσου, 2 του Καβάφη, 2 του Ελύτη και μία ανθολογία νεοελληνικής ποίησης που επιμελήθηκε ο ποιητής και μεταφραστής Cevat Çapan. Αντιθέτως η πρώτη ανθολογία πεζού λόγου θα εκδοθεί πολύ αργότερα, μόλις το 2004 με τίτλο «Από την απέναντι πλευρά του Αιγαίου». Την περίοδο αυτή εμφανίζονται και τα πρώτα παιδικά βιβλία: Το καπλάνι της βιτρίνας και Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου της Άλκης Ζέη καθώς και Ο Χοντρούλης και η Πηδηχτή της Έλλης Αλεξίου. Τον κατάλογο συμπληρώνουν δύο θεατρικά έργα του Νικηφόρου Βρεττάκου, δυο πολιτικές μελέτες του Νίκου Πουλαντζά και η Επισκόπηση της νεοελληνικής ιστορίας του Νίκου Σβορώνου. Μετά το 90 παρατηρείται μία έκρηξη στις μεταφράσεις ελληνικών βιβλίων. Εκτός από τις επανεκδόσεις παλαιών μεταφράσεων εκδίδονται συνολικά 74 βιβλία, από τα οποία τα 13 ποίησης, τα 42 πεζού λόγου και τα 19 μη λογοτεχνικού περιεχομένου. Δεν υπάρχει φανερή αιτία για την αύξηση των μεταφράσεων, καθώς δεν παρατηρείται καμία ουσιαστική καλυτέρευση των ελληνοτουρκικών σχέσεων τα χρόνια αυτά. Ο Hakan Özkan, την συνδέει με μια τάση αύξησης των μεταφράσεων από γλώσσες μικρότερης εμβέλειας, όπως τα αραβικά και τα ρωσικά 8. Η άνευ προηγουμένου αύξηση των μεταφράσεων όμως που παρατηρείται την νέα χιλιετία θα μπορούσε να αποδοθεί στις παρακάτω αιτίες: Την στήριξη που παρέχει η Ελλάδα στην ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας, την επαναπροσέγγιση των δύο λαών μετά τους καταστροφικούς σεισμούς του 1999 και την μεγάλη συμπάθεια που απολαμβάνουν τα ρεμπέτικα τραγούδια στην Τουρκία. Την πρώτη δεκαετία της τρίτης χιλιετίας εκδίδονται περισσότερες μεταφράσεις από όσες είχαν εκδοθεί αθροιστικά έως τότε. Συγκεκριμένα έχουμε 186 νέες εκδόσεις από τις οποίες: οι 13 είναι ποίηση, οι 102 πεζός λόγος και οι 42 μη λογοτεχνικού περιεχομένου. Το παιδικό βιβλίο που έως τότε είχε να επιδείξει μόνο 5 βιβλία, εισβάλλει δυναμικά στον χώρο με την έκδοση 29 νέων τίτλων. Εδώ θα έπρεπε να δώσουμε και κάποιες πληροφορίες για την εκδοτική βιομηχανία της Τουρκίας. Στην Wikipedia, η Τουρκία παρουσιάζεται στην δέκατη τρίτη σειρά της παγκόσμιας κατάταξης ως προς τον αριθμό έκδοσης νέων τίτλων. Το 2010 το Εμπορικό Επιμελητήριο της Κων/πολης εξέδωσε μια μελέτη που αναφέρεται στην εκδοτική βιομηχανία της χώρας 9. Σύμφωνα με την μελέτη αυτή, το 2009 εκδόθηκαν στην Τουρκία νέοι τίτλοι. Το ίδιο χρονικό διάστημα πωλήθηκαν 203 εκατομμύρια βιβλία, τα 80 εκατομμύρια από τα οποία ήταν σχολικά και τα 24 εκατομμύρια φροντιστηριακά βιβλία για τις εισαγωγικές εξετάσεις των πανεπιστημίων. Επίσης πωλήθηκαν περίπου 60% επί του συνόλου, παράνομα ή πειρατικά όπως αποκαλούνται στην Τουρκία, βιβλία. Σύμφωνα πάντα με την μελέτη του Εμπορικού Επιμελητηρίου, από τα βιβλία 8 Ενημέρωση στις İstanbul Tiaret Odası, Türkiye de Yayın Hayatı (Ο κόσμος των εκδόσεων στην Τουρκία, Κων/πολη 2010 ΕΤ.ΜΕΛ.ΑΝ.- Ημερίδα με θέμα: Μετάφραση από τα Τουρκικά στα Ελληνικά. Θεωρητικά και Πρακτικά Ζητήματα σελ. 3

4 αυτά ήταν μεταφρασμένα από ξένες γλώσσες. Πιο αναλυτικά: από τα αγγλικά, 432 από τα γαλλικά, 357 από τα αραβικά, 284 από τα γερμανικά, 115 από τα Ιταλικά και 101 από τα Ρωσικά. Τα ελληνικά βιβλία κατατάσσονται στην 14 η θέση με 38 εκδόσεις. Στην Ελλάδα αντίστοιχα, το 2010 είχαμε νέες εκδόσεις και μεταφράσεις, από τις οποίες οι 19 από τα τουρκικά 10, με αποτέλεσμα η Τουρκική να είναι η 8 η περισσότερο μεταφρασμένη γλώσσα στα ελληνικά. Μέχρι σήμερα έχουν εκδοθεί 41 ποιητικές συλλογές. Ο Ρίτσος είναι ο γνωστότερος Έλληνας ποιητής στην Τουρκία. Μεταφράστηκαν 17 ποιητικές του συλλογές και το πεζογράφημά του «Αρίοστος ο Προσεχτικός». Μετά έρχεται ο Καβάφης με 6 ποιητικές συλλογές και το πεζογράφημά του «Εκόμισα εις την τέχνην». Ακολουθούν οι δυο νομπελίστες Σεφέρης και Ελύτης με 4 τίτλους ο καθένας. Επίσης μεταφράστηκαν και 4 πεζογραφήματα του Σεφέρη. Τα βιβλία αυτά έχουν κάνει αλλεπάλληλες εκδόσεις από διαφορετικούς εκδοτικούς οίκους. Ο ποιητής Cevat Çapan παρότι κατάγεται από την Κρήτη δεν ξέρει ελληνικά, ωστόσο μετέφρασε 13 συλλογές ελλήνων ποιητών από τα αγγλικά. Ο ποιητής Özdemir İnce, για να ξεπεράσει το πρόβλημα της γλώσσας συνεργάστηκε με την Ιωάννα Κουτσουράδη και τον Ηρακλή Μήλλα στην μετάφραση 9 συλλογών. Το δίδυμο Erdal Alova Barış Pirhasan έχει μεταφράσει 4 συλλογές. Οι μεταφράσεις ποιημάτων όμως δεν ακολούθησαν την αυξητική τάση που παρατηρείται στα άλλα είδη λογοτεχνίας. Εντύπωση προκαλεί πάντως η μη μετάφραση στα τουρκικά ποιητών της εμβέλειας του Σολωμού, του Κάλβου, του Βάρναλη ή της Δημουλά. Από τα ελληνικά στα τουρκικά μεταφράστηκαν 168 πεζά λογοτεχνικά κείμενα, τα περισσότερα εκ των οποίων είναι μυθιστορήματα. O Kων/πολίτης Πέτρος Μάρκαρης είναι δεύτερος μετά τον Καζαντζάκη στον κατάλογο των περισσότερο μεταφρασμένων ελλήνων συγγραφέων, με 5 μυθιστορήματα και μια συλλογή διηγημάτων. Αξιοπερίεργο είναι ότι όλα τα βιβλία του πλην ενός, μεταφράστηκαν από τα γερμανικά και από πέντε διαφορετικούς μεταφραστές. Ακολουθούν με τέσσερα βιβλία: η Διδώ Σωτηρίου, η Μαρία Ιορδανίδου, ο Βασίλης Βασιλικός, ο Στρατής Μυριβήλης και ο Στρατής Τσίρκας. Ένα παραμελημένο είδος του πεζού λόγου είναι το διήγημα. Έχουν μεταφραστεί μονάχα 11 συλλογές διηγημάτων. Ο Σαμαράκης με τρεις συλλογές και δυο μυθιστορήματα είναι ο περισσότερο μεταφρασμένος διηγηματογράφος. Το διήγημα όμως θεωρείται μη εμπορικό και έτσι μένουν αμετάφραστοι αριστοτέχνες του είδους, όπως ο Παπαδιαμάντης και ο Καρκαβίτσας. Στα τουρκικά μεταφράστηκαν επίσης 12 θεατρικά έργα, εκ των οποίων τα 5 ανήκουν στον Καμπανέλλη. Ένα σχετικά μεγάλο ποσοστό των μεταφρασμένων στα τουρκικά ελληνικών βιβλίων, είναι αναμνήσεις Μικρασιατών ή Κων/πολιτών που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται και 7 βιβλία του Γιώργου Ανδρεάδη που αναφέρονται στον ελληνισμό του Πόντου. Τα πεζά λογοτεχνικά κείμενα, ειδικότερα τα τελευταία χρόνια, εκτός από λίγες εξαιρέσεις, μεταφράζονται από τα ελληνικά. Υπάρχουν όμως και κάποια βιβλία ελλήνων συγγραφέων, τα πρωτότυπα των οποίων έχουν γραφεί σε τρίτες γλώσσες. Μεταξύ αυτών είναι Το πάρτι γενεθλίων και O λαβύρινθος του Πάνου Καρνέζη (αγγλικά), το Τάλγκο και Η καρδιά της Μαργαρίτας του Βασίλη Αλεξάκη (γαλλικά), Ο πάγος του Περικλή Μονιούδη (γερμανικά) κ. α. Ιδιαίτερη μνεία αξίζει ο Έλληνας από μητέρα Λευκάδιος Χερν ή Γιάκομο Κοϊζούμι ( ), ο οποίος θεωρείται από τους πιο αξιόλογους συγγραφείς της Ιαπωνίας. Στα τουρκικά μεταφράστηκε το μυθιστόρημά του Κάινταν. Στην Ελλάδα η παιδική λογοτεχνία συναγωνίζεται ποσοτικά την λογοτεχνία ενηλίκων, καταλαμβάνοντας περίπου το 20-22% της αγοράς. Δεν υπάρχουν στοιχεία σχετικά με το μερίδιο της 10 Εθνικό Κέντρο Βιβλίου, The Book Market in Greece, Σεπτέμβριος 2011, ενημέρωση στις ΕΤ.ΜΕΛ.ΑΝ.- Ημερίδα με θέμα: Μετάφραση από τα Τουρκικά στα Ελληνικά. Θεωρητικά και Πρακτικά Ζητήματα σελ. 4

5 αγοράς του παιδικού βιβλίου στην Τουρκία. Από τις προθήκες των βιβλιοπωλείων όμως γίνεται αντιληπτό ότι τα τελευταία χρόνια γνωρίζει μεγάλη ανάπτυξη. Σύμφωνα με την Οργάνωση ISBN Τουρκίας, το διάστημα εκδόθηκαν τίτλοι παιδικού βιβλίου και το διάστημα τίτλοι. Είναι πολύ δύσκολο για μεμονωμένους συγγραφείς να ανταγωνιστούν τους μεγάλους εκδοτικούς οίκους του εξωτερικού, που προβάλλουν τα προϊόντα τους σε τηλεοπτικές σειρές όπως τα Στρουμφάκια ή ο Μπομπ Σφουγκαράκης. Η αγορά συγγραφικών δικαιωμάτων πραγματοποιείται στην έκθεση παιδικού βιβλίου της Μπολόνια και υπογράφονται συμφωνίες για πολλά βιβλία μαζί. Παρ όλες όμως τις δυσκολίες της αγοράς, μεταφράστηκαν στα τουρκικά πολλοί ελληνικοί τίτλοι. 31 από τις 39 μεταφράσεις εκδόθηκαν μετά το Μεταξύ άλλων έχουν μεταφραστεί 7 εγκυκλοπαιδικά βιβλία της Άννης Χατζημανώλη, 6 εικονογραφημένες ιστορίες της Ρένας Ρόσση Ζαΐρη και 5 βιβλία του Ευγένιου Τριβιζά. Τέλος, μεταφράστηκαν 71 μη λογοτεχνικά βιβλία, τα περισσότερα εκ των οποίων αναφέρονται στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Θα μπορούσαμε να τα ταξινομήσουμε ως εξής: 26 ιστορικά, 23 πολιτικά, 10 σχετικά με τις τέχνες και τον πολιτισμό και 5 μαγειρικής. Οι περισσότεροι συγγραφείς, όπως ο Καστοριάδης, ο Πουλαντζάς, ο Γούτας και άλλοι μεταφράστηκαν από τα γαλλικά ή τα αγγλικά. Στην κατηγορία αυτή θα μπορούσε να συμπεριληφθεί και ο Κων/πολίτης ιστορικός Στέφανος Γερασίμου του οποίου 12 βιβλία μεταφράστηκαν από τα γαλλικά στα τουρκικά, ενώ τα περισσότερα εξ αυτών παραμένουν αμετάφραστα στα ελληνικά. Πάνω από 100 μεταφραστές μετέφρασαν τα 321 βιβλία που περιλαμβάνονται στην παρούσα έρευνα. Περίπου 80 από αυτά μεταφράστηκαν από τρίτες γλώσσες, ενώ τα υπόλοιπα από τα ελληνικά. Πάνω από 20 τίτλους μετέφρασαν οι: Παναγιώτης Αμπατζής και Άρης Τσοκώνας. Πάνω από 10 οι: Ηρακλής Μήλλας, Osman Bleda και Κώστας Σαρίογλου, ενώ πάνω από 5 οι: Ahmet Yorulmaz, Κρίτων Ντίντσμεν, Ahmet Angın, Ηρώ Καπλάνγκι, Müfide Pekin και Nevzat Hatko. Οι περισσότεροι από τους μεταφραστές είναι Έλληνες της Κων/πολης ή ανταλλαγέντες, κυρίως Τουρκοκρητικοί. Σήμερα, το ελληνικό στοιχείο της Πόλης συρρικνώθηκε πληθυσμιακά, ενώ η γενιά των ελληνόφωνων ανταλλαγέντων έχει σχεδόν εκλείψει. Η σκυτάλη περνά σταδιακά στους νέους μεταφραστές, που από αγάπη προς τον ελληνικό πολιτισμό μαθαίνουν ελληνικά. Επίσης και οι απόφοιτοι των τμημάτων νεοελληνικής λογοτεχνίας των πανεπιστημίων της Κων/πολης, της Άγκυρας και της Αδριανούπολης ασχολούνται επαγγελματικά πια με την μετάφραση. Και λίγα λόγια για τους εκδότες. Οι εκδοτικοί οίκοι Can, İletişim και Doğan έχουν το προβάδισμα με 20, 19 και 13 βιβλία αντίστοιχα. Ακολουθούν οι: Literatür (9), İş Bankası (8), Yapı Kredi (7), Altın Kitaplar (7), Pencere (6) και Albatros με (5) βιβλία. Ο εκδοτικός οίκος Adam εξέδωσε 7 ποιητικές συλλογές και ο Mitos Boyut 6 θεατρικά έργα. Ιδιαίτερη μνεία αξίζει ο εκδοτικός οίκος Belge Yayınları του Ragıp Zarakolu. Ο κύριος Zarakolu, εξέδωσε 25 λογοτεχνικά και 7 πολιτικά βιβλία Ελλήνων συγγραφέων. Ξεκίνησε το εγχείρημά του όταν οι ελληνοτουρκικές σχέσεις ήταν τεταμένες και οι ελευθερίες στην Τουρκία περιορισμένες. Ταλαιπωρήθηκε με δίκες και καταδίκες για τις εκδόσεις αυτές, αλλά με τους αγώνες του συνέτεινε στο να καλλιεργηθεί στην πατρίδα του ένα θετικό κλίμα για την ελληνική λογοτεχνία και τον ελληνικό πολιτισμό. Ήταν ο πρωτοπόρος που άνοιξε τον δρόμο για τους επόμενους. Οι εκδόσεις ελληνικών βιβλίων στην Τουρκία απευθύνονται σε ένα περιορισμένο κοινό. Εκτός από λίγες περιπτώσεις, όπως το Βαμμένα κόκκινα μαλλιά του Μουρσελά και Οι μάγισσες της Σμύρνης της Μεϋμαρίδη, σπάνια κάνουν εμπορικές επιτυχίες. Με σκοπό λοιπόν να ενθαρρυνθούν οι εκδοτικοί οίκοι έχει σχεδόν καθιερωθεί η επιδότηση των μεταφράσεων από γλώσσες μικρής σχετικής εμβέλειας, όπως τα ελληνικά ή τα τουρκικά. Η Τουρκία ξεκίνησε το 2005 το TEDA, ένα φιλόδοξο πρόγραμμα επιδότησης μεταφράσεων τουρκικής λογοτεχνίας σε ξένες γλώσσες. Μέχρι σήμερα επιδοτήθηκαν 640 εκδόσεις, χωρίς να γίνεται αυστηρή επιλογή των επιδοτούμενων τίτλων. Αντικαθεστωτικοί συγγραφείς όπως ο Οrhan Pamuk, η Elif Şafak και η Perihan Mağden υποστηρίζονται με συνοπτικές διαδικασίες, ενώ ο ξεχασμένος πια Ahmet Hamdi Tanpınar και η συγγραφέας παιδικών βιβλίων Aytül Akal έχουν πάρει 26 και 25 επιδοτήσεις αντίστοιχα. Σύμφωνα με ανάρτηση στην ιστοσελίδα του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου και η Ελλάδα ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο του 2011 ένα πρόγραμμα επιδότησης μεταφράσεων, το ΦΡΑΣΙΣ, με ετήσιο προϋπολογισμό ΕΤ.ΜΕΛ.ΑΝ.- Ημερίδα με θέμα: Μετάφραση από τα Τουρκικά στα Ελληνικά. Θεωρητικά και Πρακτικά Ζητήματα σελ. 5

6 Ευρώ. Θα είναι ευχής έργον να αποδώσει το πρόγραμμα αυτό και να αυξηθεί ο προϋπολογισμός του, έτσι ώστε να αυξηθούν και οι μεταφράσεις ελληνικών έργων σε ξένες γλώσσες. Ο πολιτισμός είναι η πιο αξιοπρεπής προβολή μιας χώρας. Προσδίδει κύρος, κερδίζει συμπάθειες και ίσως μπορέσει να μεταβάλει δραστικά το αρνητικό κλίμα που περιβάλλει στις μέρες μας τις έννοιες Ελλάδα και Έλληνας. ΕΤ.ΜΕΛ.ΑΝ.- Ημερίδα με θέμα: Μετάφραση από τα Τουρκικά στα Ελληνικά. Θεωρητικά και Πρακτικά Ζητήματα σελ. 6