Περιεχόμενα. Το «παραμύθι» στη νεοελληνική φιλολογική έρευνα... 47

Transcript

1 Περιεχόμενα Περιεχόμενα Πρόλογος... 9 Εισαγωγή Γλωσσικοί και λογοτεχνικοί όροι και ορισμοί για το «παραμύθι» Η ιστορική-γραμματολογική μελέτη του νεοελληνικού λογοτεχνικού παραμυθιού Κεφάλαιο Α Το «παραμύθι» ως όρος θεωρίας και κριτικής της ελληνικής λογοτεχνίας Κεφάλαιο Β Το «παραμύθι» στη νεοελληνική φιλολογική έρευνα Κεφάλαιο Γ Το «παιδικό παραμύθι» στο περιοδικό Η Διάπλασις των Παίδων ( ) και ο Γρηγόριος Ξενόπουλος Κεφάλαιο Δ Η γραφή και η ανάγνωση του παραμυθιού Η γραφή του παραμυθιού Η λειτουργία των ονομάτων των χαρακτήρων-ηρώων στο «παραμύθι» Η ανάγνωση του παραμυθιού

2 Αλέξανδρος Ν. Ακριτόπουλος Κεφάλαιο Ε Το «παραμύθι» στην Παιδική Λογοτεχνία «Παιδικό παραμύθι» και «αισώπειος μύθος» Το «παραμύθι» στο παιδικό διήγημα «Παραμύθι» και σύγχρονο παιδικό-εφηβικό μυθιστόρημα Το «παραμύθι» στο παιδικό θέατρο Η «σατιρική παραμυθική νουβέλα»: Τα μαγικά μαξιλάρια του Ευγένιου Τριβιζά Κεφάλαιο Στ Μορφές και είδη παιδικών παραμυθιών Το κοινωνιστικό παραμύθι της Πηνελόπης Δέλτα Το μυθολογικό παραμύθι του Ιωάννη Θ. Κακριδή στο περιοδικό Η Διάπλασις των Παίδων Μεταφράσεις και επαναγραφές παραμυθιών του Κων. Χ. Γρόλλιου στο περιοδικό Η Διάπλασις των Παίδων Τα παραμύθια της Γεωργίας Ταρσούλη στο περιοδικό Η Διάπλασις των Παίδων Το διαλεκτικό παραμύθι του Γιάννη Νεγρεπόντη Το σύγχρονο παιδικό παραµύθι του Ευγένιου Τριβιζά Το «αντιπαραμύθι» του Ευγένιου Τριβιζά Το οντολογικό ή ουσιολογικό παιδικό παραμύθι του Γιώργη Κρόκου Το οικολογικό παραμύθι του Μάνου Κοντολέοντος Η παραμυθογραφία της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου Κεφάλαιο Ζ Νεότερες μορφές και είδη παραμυθιών για μικρούς και μεγάλους Το μεταμοντέρνο «Ερωτικό παραμύθι» της Αμάντας Μιχαλοπούλου Παραμύθια για μικρούς και μεγάλους του Μάνου Κοντολέοντος Το μελλοντολογικό παραμύθι του Νίκου Παναγιωτόπουλου Το ανατρεπτικό παραμύθι της Παυλίνας Παμπούδη

3 Περιεχόμενα Ανθολόγιο παραμυθιών Γεώργιος Δροσίνης, «Η γλόσα του παπαγάλου» Hans Christian Andersen, «Το φωκόλ» Γιάννης Ψυχάρης, «Ο Μάγος» Εμμανουήλ Ροΐδης, «Η Μηλιά» Ι. Θ. Κακριδής, «Μια ιστορία λουλουδιών» Κ. Θ. Δημαράς, «Παραμύθι» Ναπολέων Λαπαθιώτης, «Το γυαλένιο μάτι» Μάνος Κοντολέων, «Διαμάντια» Γιώργης Κρόκος, «Ο γίγαντας και ο τοσοδούλης» Παυλίνα Παμπούδη, «Η ιστορία του τυχερού Τζόναθαν» Ευρετήρια Ευρετήριο όρων Ευρετήριο συγγραφέων Βιβλιογραφία

4 Αλέξανδρος Ν. Ακριτόπουλος 8

5 Πρόλογος Πρόλογος Στο βιβλίο αυτό παρουσιάζεται μια ολοκληρωμένη εικόνα του γραπτού λογοτεχνικού παραμυθιού στην Ελλάδα ως ξεχωριστού λογοτεχνικού είδους που καλλιεργήθηκε από σημαντικούς νεοέλληνες λογοτέχνες τα τελευταία εκατόν πενήντα χρόνια περίπου. Η εμφάνισή του ακολουθεί την ιστορία του ημερήσιου και περιοδικού εντύπου αλλά και του βιβλίου στη χώρα μας, συνεχίζοντας την προφορική παράδοση, από την οποία ως λογοτεχνικό είδος προέρχεται και η οποία συνεχίζει να υπάρχει παράλληλα έως τα μέσα περίπου του 20 ού αιώνα. Η ιστορική εξέλιξή του, η σχέση του με το λαϊκό παραμύθι και το λαογραφικό περιοδικό Λαογραφία, με τα άλλα λογοτεχνικά είδη, με το ευρωπαϊκό παραμύθι και τη λογοτεχνία γενικότερα παρακολουθούνται στα λογοτεχνικά περιοδικά Εστία, Νέα Εστία, Διάπλασις των Παίδων, και άλλα νεότερα βέβαια, όπως και σε αυτοτελείς εκδόσεις, όπου και διαμορφώνεται κυρίως και εξειδικεύεται το γραπτό παραμύθι ως προς το αναγνωστικό κοινό στο οποίο απευθύνεται. Δύο είναι οι ευδιάκριτες τάσεις που ακολουθεί: μία για το κοινό ενηλίκων και μια άλλη, που θα καθορίσει και την περαιτέρω εξέλιξή του, για το παιδικό κοινό. Παράλληλα, η γραμματολογική έρευνα επεκτείνεται και σε θέματα λογοτεχνικής θεωρίας και κριτικής που παραπέμπει στο λογοτεχνικό γένος του παραμυθιού και το εξετάζει ως όρο της λογοτεχνικής θεωρίας και της γενολογικής κριτικής, όπως χρησιμοποιείται από σημαντικούς λογοτέχνες, θεωρητικούς και κριτικούς της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Οι μορφές και τα είδη του γραπτού και επώνυμου λογοτεχνικού παραμυθιού, όπως προκύπτει από τα παραπάνω, καθόρισαν τα κύρια ζητούμενα της μελέτης, εφόσον η έρευνα στον χώρο της λογοτεχνίας του παραμυθιού αποσκοπεί να παρουσιάσει λογοτέχνες και έργα που κατέχουν σημαντική θέση στον λογοτεχνικό κανόνα της νεοελληνικής λογοτεχνίας και ασχολήθηκαν με το είδος αυτό. 9

6 Αλέξανδρος Ν. Ακριτόπουλος Σημαντική θέση κατέχουν και οι νεότερες μορφές παραμυθογραφίας των τελευταίων δεκαετιών του 20 ού και των αρχών του 21 ου αιώνα. Η ανανέωση και ο νεωτερισμός των ιδεών στον χώρο της λογοτεχνίας, η ιδεολογία, η θεωρία της λογοτεχνίας, η διακειμενικότητα, ο αναστοχασμός, η διαφορετικότητα, η διαπολιτισμικότητα, η οικολογία, εισχωρούν στην παραμυθογραφία των νεότερων λογοτεχνών και δημιουργούν νέες μορφές και είδη. Η εικονογράφηση, μολονότι αποτελεί καθοριστικό χαρακτηριστικό των νεότερων λογοτεχνικών παιδικών παραμυθιών και λαμβάνεται βέβαια υπόψη στον καθορισμό της γενικότερης μορφολογικής τους εικόνας στα βιβλία, δεν αποτελεί ξεχωριστό και ειδικό πεδίο έρευνας και μελέτης του βιβλίου αυτού, το οποίο παραμένει σε ό,τι η λογοτεχνική γραφή, ως θεσμός και ως σύνολο συμβάσεων, προσδιορίζει το είδος. Στις μέρες μας, ακούμε, διαβάζουμε, βλέπουμε κάθε λογής παραμύθια. Κάθε ένα έργο, σε βιβλίο, εικονογραφημένο ή όχι, σε θέατρο, σε ταινία, σε μουσικό ή χορευτικό δρώμενο ανήκει σε ένα μικροείδος που παραπέμπει στον γενικότερο γενολογικό χαρακτηρισμό «παραμύθι»: προφορικό, λαϊκό, λογοτεχνικό, εικονογραφημένο, θεατρικό, μουσικό. Όλα αυτά τα μικροείδη, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, γενολογικά προήλθαν από το προφορικό λαϊκό παραμύθι. Από την άλλη, όλα δείχνουν ότι το γραπτό λογοτεχνικό παραμύθι έχει απομακρυνθεί από το παραδοσιακό και έχει εισαγάγει νέους τρόπους λειτουργίας της δημιουργικής φαντασίας και γραφής στη μυθοπλασία της αφηγηματικής νεοελληνικής λογοτεχνίας του εικοστού και του εικοστού πρώτου αιώνα. Α. Ν. Ακριτόπουλος 10