15ήμερο Ενημερωτικό Δελτίο. Πολιτικής και Οικονομικής Τεκμηρίωσης # 17

Transcript

1 15ήμερο Ενημερωτικό Δελτίο Πολιτικής και Οικονομικής Τεκμηρίωσης # 17 5 Οκτωβρίου 2012

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ [1] ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΞΕΛΙΞΕΩΝ ΚΑΙ ΤΑΣΕΩΝ 3 [1.Α] ΟΙ ΜΙΣΘΟΙ, ΤΑ ΚΕΡΔΗ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΑΛΛΑΓΩΝ ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗΣ ΥΠΟΤΙΜΗΣΗΣ 3 [1.Β] ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΧΡΕΟΥΣ ΜΕΤΑ ΤΟ PSI ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ ΤΟΥ [1.Γ] ΕΟΖ: ΌΧΙ ΤΟ ΑΣΙΑΤΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ, ΚΑΤΙ ΧΕΙΡΟΤΕΡΟ! 8 [1.Δ] ΠΡΩΤΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ (ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΩΝ ΙΔΙΩΤΙΚΟΠΟΙΗΣΕΩΝ) ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΧΕΙΡΙΣΜΟΥΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ-ΤΑΙΠΕΔ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΩΛΗΣΗ ΤΟΥ ΟΠΑΠ 10 [2] ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ ΔΕΙΚΤΩΝ 12 [3] ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΙΑΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ 13 [3.Α] ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ ΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΤΩΝ ΑΠΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΧΩΡΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 13 [3.Β] H ΑΠΟΦΑΣΗ CM/RESCSS(2012)8 ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΩΝ ΥΠΟΥΡΓΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΗΡΗΣΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΩΔΙΚΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 15 [4] ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ, ΤΗΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 18 ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΙΔΙΩΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΚΛΑΔΟΥ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ. ΤΟ ΒΡΕΤΑΝΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΚΑΙ ΟΙ ΑΝΑΛΟΓΙΕΣ ΤΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ 18 [4] ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ ΔΟΜΩΝ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ 22 ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΔΟΜΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ ΚΑΙ ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ 22 [5] ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ 24 Η ΤΡΕΧΟΥΣΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΑΤΖΕΝΤΑ 24 Σχόλια, παρατηρήσεις και προτάσεις για το Δελτίο είναι παραπάνω από καλοδεχούμενα. Μπορείτε να επικοινωνείτε μαζί μας ηλεκτρονικά στις εξής διευθύνσεις: o.poulou@parliament.gr (Ουρανία Πούλου) yeustat@gmail.com (Γιάννης Ευσταθόπουλος) Εάν σας ενδιαφέρει να λαμβάνετε ηλεκτρονικά το ΔΕΛΤΙΟ, επικοινωνήστε μαζί μας στις παραπάνω διευθύνσεις ώστε να προσθέσουμε το σας στην ηλεκτρονική λίστα παραληπτών. 2

3 [1] ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΞΕΛΙΞΕΩΝ ΚΑΙ ΤΑΣΕΩΝ Το Παρατηρητήριο Οικονομικών Εξελίξεων και Τάσεων παρακολουθεί και αποτυπώνει τις κυριότερες εξελίξεις της κυβερνητικής πολιτικής για την οικονομία και καταγράφει σημαντικές τάσεις ή μεταστροφές στην πορεία της οικονομίας. Επιπλέον, παρακολουθεί τις κυριότερες εκθέσεις και μελέτες διεθνών και εγχώριων οργανισμών σχετικά με την ελληνική και ευρωπαϊκή οικονομία, ενώ επίσης καταγράφει τις τοποθετήσεις των κοινωνικών εταίρων στη χώρα. [1.Α] ΟΙ ΜΙΣΘΟΙ, ΤΑ ΚΕΡΔΗ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΑΛΛΑΓΩΝ ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗΣ ΥΠΟΤΙΜΗΣΗΣ Η. Ιωακείμογλου Μετά από μείωση 7,5% κατά το 2010, και 6,1% το 2011, η αγοραστική δύναμη των μέσων αποδοχών ανά μισθωτό στην Ελλάδα αναμένεται να μειωθεί περαιτέρω μέχρι το τέλος του 2012 κατά 7,6% (πρόβλεψη Ευρωπαϊκής Επιτροπής). Πρόκειται για σωρευτική μείωση 23%. Σχεδόν ολόκληρη η πρόοδος που πραγματοποιήθηκε στα χρόνια όσον αφορά την βελτίωση της αγοραστικής δύναμης των μισθών θα έχει αναιρεθεί, μέχρι το τέλος του 2012, ως αποτέλεσμα των μειώσεων των μισθών της τελευταίας τριετίας. Ο αριθμός των απασχολουμένων στην ίδια περίοδο μειώθηκε κατά 14%. Από τον συνδυασμό αυτών των δύο μειώσεων (αγοραστικής δύναμης και απασχόλησης), προκύπτει ότι η αγοραστική δύναμη από τα εισοδήματα εργασίας του συνόλου των μισθωτών και των αυτοαπασχολουμένων, πριν από την φορολόγησή τους και την καταβολή ασφαλιστικών εισφορών, θα έχει μειωθεί στο τέλος του 2012, κατά 37%. Τι έχει συμβεί, όμως, στα εισοδήματα της ιδιοκτησίας (κέρδη, τόκοι, πρόσοδοι) κατά την ίδια χρονική περίοδο; Το καθαρό λειτουργικό πλεόνασμα είναι ένα μέγεθος που περιλαμβάνει τα κέρδη των επιχειρήσεων και των αυτοαπασχολουμένων 1, τους τόκους, και τις προσόδους, δηλαδή τα εισοδήματα της ιδιοκτησίας πριν από την παρέμβαση της αναδιανεμητικής λειτουργίας του κράτους (φορολογία, επιδοτήσεις κλπ). Από την σύγκριση του καθαρού λειτουργικού πλεονάσματος με το εισόδημα εργασίας πριν από την αναδιανεμητική παρέμβαση του κράτους, προσδιορίζουμε την πρωτογενή διανομή του εισοδήματος, δηλαδή την διανομή που προκύπτει από την σφαίρα της παραγωγής πριν να αλλοιωθεί από την φορολογία, τις επιδοτήσεις κλπ. 1 Το εισόδημα των αυτοαπασχολουμένων περιλαμβάνει κέρδος και αμοιβή εργασίας, και για τον λό γο αυτό γίνεται επιμερισμός του σε εισόδημα εργασίας και εισόδημα ιδιοκτησίας. 3

4 Για χάρη απλότητας, η σύγκριση του καθαρού λειτουργικού πλεονάσματος με τα εισοδήματα από την εργασία των μισθωτών και των αυτοαπασχολουμένων γίνεται εδώ σε τρέχουσες τιμές: Τα εισοδήματα από εργασία μειώθηκαν κατά 19 δισεκατομμύρια ευρώ το (μείωση περίπου 15%) και αναμένεται να μειωθούν σωρευτικά στην τριετία κατά 33 δισεκατομμύρια (μείωση 25%). Αυτή η μείωση των εισοδημάτων της εργασίας επέτρεψε στο καθαρό λειτουργικό πλεόνασμα (χωρίς τις αμοιβές εργασίας των αυτοαπασχολουμένων) να μειωθεί, κατά τη διετία , μόνον κατά 4 δισεκατομμύρια (-10% περίπου) έναντι του Μέχρι το τέλος του 2012, το καθαρό λειτουργικό πλεόνασμα θα έχει επανέλθει στο επίπεδο του 2009 (πρόβλεψη Ευρωπαϊκής Επιτροπής). Αυτό θα έχει επιτευχθεί χάρη στην αύξηση της ανεργίας και στις διαρθρωτικές αλλαγές στην αγορά εργασίας που μειώνουν την διαπραγματευτική ισχύ των εργαζομένων έναντι των εργοδοτών. Έτσι, στο τέλος του 2012, ενώ οι εργαζόμενες τάξεις θα έχουν απολέσει το 1/4 του εισοδήματος εργασίας, τα εισοδήματα από ιδιοκτησία θα έχουν παραμείνει αμετάβλητα. Διάγραμμα 1. Αποδοχές εργασίας μισθωτών και αυτοαπασχολουμένων, και καθαρό λειτουργικό πλεόνασμα σε τρέχουσες τιμές (δισεκατομμύρια ευρώ) 4

5 Εκτός από αυτό το πρώτο συμπέρασμα, δηλαδή ότι ο κόσμος της εργασίας σηκώνει ολόκληρο το βάρος της «προσαρμογής» της ελληνικής οικονομίας, έχει ενδιαφέρον και η ανάλυση των παραγόντων που καθορίζουν τις μεταβολές του λειτουργικού πλεονάσματος: Όπως φαίνεται στο διάγραμμα, υπήρξε μείωση του λειτουργικού πλεονάσματος κατά τα έτη ενώ υπάρχει ανάκαμψη κατά το 2012, που θα συνεχιστεί κατά τα επόμενα έτη, υπό τον όρο ότι θα συνεχιστεί η ίδια πολιτική. Η μείωση του καθαρού λειτουργικού πλεονάσματος κατά το , οφειλόταν στη μείωση του όγκου των πωλήσεων, η οποία υπερκάλυψε την θετική επίπτωση που είχαν στα κέρδη οι μειώσεις των μισθών. Αυτό συνέβη επειδή η επίπτωση που είχε στους μισθούς η ύφεση (δηλαδή η αύξηση της ανεργίας) ήταν μικρότερη από την επίπτωση που είχε στον όγκο των πωλήσεων. Η πρώτη επίπτωση (της ύφεσης στους μισθούς) εξαρτάται από τον βαθμό κατά τον οποίο επηρεάζονται οι μισθοί από την άνοδο της ανεργίας, άρα από τους θεσμούς της αγοράς εργασίας, που συμπυκνώνουν τον ταξικό συσχετισμό δυνάμεων (όχι μόνον του παρόντος αλλά και του παρελθόντος). Εάν οι θεσμοί της αγοράς εργασίας προστατεύουν τους εργαζόμενους και τους προσφέρουν αρκετή διαπραγματευτική ισχύ, η επίπτωση της ανεργίας στους μισθούς είναι μικρότερη από την επίπτωση της ύφεσης (δηλαδή της μείωσης των μισθών και της εσωτερικής ζήτησης) στον όγκο των πωλήσεων -και το λειτουργικό πλεόνασμα μειώνεται. Τέτοια ακριβώς ήταν η περίπτωση της Ελλάδας στη διετία : με τους υπάρχοντες μέχρι το 2010 θεσμούς της αγοράς εργασίας, η ύφεση δεν ευνοούσε την κερδοφορία, και το λειτουργικό πλεόνασμα παρουσίαζε μείωση (περίπου 10%). Με άλλα λόγια, για το συνολικό κέρδος (το καθαρό λειτουργικό πλεόνασμα), η μείωση των μισθών είχε μεγαλύτερη σημασία ως ζήτηση παρά ως κόστος. Μάλιστα, η μείωση του καθαρού λειτουργικού πλεονάσματος επήλθε παρά την προσπάθεια των επιχειρήσεων να κρατήσουν (με επιτυχία) τις τιμές τους υψηλά, χάρη στα χαρακτηριστικά των αγορών προϊόντων (ολιγοπώλια, μικρή ή μεγάλη εισοδηματική ελαστικότητα της ζήτησης, μεταφορά ζήτησης από τα διαρκή καταναλωτικά στα τρόφιμα, και άλλα). Η ανόρθωση του καθαρού λειτουργικού πλεονάσματος στο επίπεδο του 2009, ήδη από το 2012 και η αναμενόμενη περαιτέρω αύξησή του κατά τα επόμενα έτη, οφείλεται στην εφαρμογή του δευτέρου μνημονίου, το οποίο αλλάζει ριζικά τους θεσμούς της αγοράς εργασίας: επιχειρεί την αύξηση της γενικής κερδοφορίας (δηλαδή του καθαρού λειτουργικού πλεονάσματος) με διοικητικό τρόπο, επειδή αυτή δεν διασφαλίζεται από την λειτουργία των αγορών εργασίας με τους δεδομένους θεσμούς. Επιχειρεί, δηλαδή, να καταστήσει τους μισθούς σημαντικότερους ως κόστος παρά ως ζήτηση: διότι με απελευθερωμένη την αγορά εργασίας, μια μικρή πτώση της ζήτησης και του όγκου των πωλήσεων θα οδηγεί σε μεγάλη μείωση των μισθών. Αντιθέτως, δεν επιχειρεί να αυξήσει τις άλλες συνιστώσες της εσωτερικής ζήτησης (π.χ. επενδύσεις παγίου κεφαλαίου) ώστε να ευνοηθεί η κερδοφορία διότι αυτό θα 5

6 μείωνε την ανεργία και θα επιβράδυνε ή θα σταματούσε την μείωση των μισθών (η ύφεση είναι μια ηθελημένη και αναγκαία φάση της εσωτερικής υποτίμησης). Ταυτοχρόνως, και παρά την ρητορική των τροϊκανών και των κυβερνητικών στελεχών, αφήνει άθικτη την ισχύ των επιχειρήσεων στις αγορές προϊόντων ώστε να μπορούν να διατηρήσουν τώρα τις τιμές τους σε υψηλά επίπεδα ή να μην τις μειώσουν αύριο πολύ όταν η ύφεση θα έχει γίνει βαθύτερη. Εάν έτσι έχουν τα πράγματα, η αποκατάσταση των θεσμών της αγοράς εργασίας στην προηγούμενη μορφή τους (πριν το 2010) δεν θα είναι απλώς ένα πολιτικό καθήκον μιας κυβέρνησης της Αριστεράς, αλλά και ένα σημαντικό εργαλείο για την αρχική αύξηση της ζήτησης που θα πυροδοτήσει (μαζί με τις επενδύσεις παγίου κεφαλαίου) την διαδικασία αντιστροφής της πολιτικής της εσωτερικής υποτίμησης. Οι αυξήσεις των μισθών στον ιδιωτικό τομέα, που θα ακολουθήσουν την κατάργηση των αντεργατικών νόμων της τελευταίας τριετίας, θα αυξήσουν την εσωτερική ζήτηση, την απασχόληση και την παραγωγή, ενώ τα αρνητικά αποτελέσματά τους επί της κερδοφορίας θα αντισταθμίζονται εν πολλοίς ή πλήρως από την θετική επίπτωση που θα έχει επί του λειτουργικού πλεονάσματος η αύξηση του όγκου των πωλήσεων, υπό την προϋπόθεση ότι θα υπάρξει πρώτα αποκατάσταση των θεσμών της αγοράς εργασίας στην κατάσταση που υπήρχε το Βεβαίως, το είδος και η έκταση των αντιδράσεων που θα υπάρξουν από την άρχουσα τάξη σε μια τέτοια πολιτική της κυβέρνησης της Αριστεράς θα θέσει αναγκαστικά στην ημερήσια διάταξη των κοινωνικών και πολιτικών αγώνων ζητήματα που σχετίζονται με το καθεστώς ιδιοκτησίας των επιχειρήσεων και το διευθυντικό δικαίωμα, την οργάνωση της παραγωγής σε επίπεδο επιχείρησης και συνολικής οικονομίας, δηλαδή ζητήματα που αφορούν σε τελευταία ανάλυση στις παραγωγικές σχέσεις. 2 Βεβαίως, η αύξηση των πραγματικών μισθών του ιδιωτικού τομέα θα πρέπει να εξεταστεί σε σχέση και με τις επιπτώσεις στο εξωτερικό ισοζύγιο αγαθών και υπηρεσιών, του οποίου η βελτίωση οφείλεται, κατά τα τελευταία έτη, στην μείωση της εγχώριας ζήτησης. Με άλλα λόγια, η αύξηση των μισθών θα μπορούσε να θεωρηθεί ως παράγοντας επιδείνωσης του εξωτερικού ισοζυγίου, αφού θα υπήρχε αύξηση των εισαγωγών ως αποτέλεσμα της αυξημένης εγχώριας ζήτησης. Εντούτοις, η σταδιακή αύξηση των πραγματικών μισθών στον ιδιωτικό τομέα (που θα είχε πραγματοποιηθεί χάρη σε θεσμικές παρεμβάσεις του κράτους στην αγορά εργασίας), θα αύξανε τα εισοδήματα των λιγότερο εύπορων νοικοκυριών των οποίων η ροπή προς κατανάλωση είναι μεν υψηλή, η δε ροπή προς κατανάλωση εισαγομένων προϊόντων είναι συγκριτικά χαμηλή. Επιπροσθέτως, μια τέτοια αύξηση των πραγματικών μισθών θα μείωνε το εισόδημα των νοικοκυριών με υψηλά εισοδήματα προερχόμενα από κέρδη, των οποίων η ροπή προς κατανάλωση είναι μικρή, πλην όμως, η ροπή προς κατανάλωση εισαγομένων αγαθών και υπηρεσιών είναι πολύ υψηλή. Επίσης, μια πολιτική που θα ευνοούσε την αύξηση των μισθών στον ιδιωτικό τομέα, θα μπορούσε να συνδυαστεί με μια φορολογική πολιτική άντλησης εσόδων από το νοικοκυριά με υψηλότερα εισοδήματα είτε αυτά προέρχονται από μισθούς είτε από κέρδη προκειμένου να περιοριστούν οι εισαγωγές (πέραν του φορολογικού οφέλους). Συνδυάζοντας έτσι μια πολιτική πρωτογενούς και δευτερογενούς αναδιανομής του εισοδήματος προς τα λιγότερο εύπορα νοικοκυριά, θα μπορούσε να μειωθεί η συνολική ροπή της ελληνικής οικονομίας προς κατανάλωση εισαγομένων προϊόντων (αγαθών και υπηρεσιών). Επιπρόσθετα στα παραπάνω, η προώθηση σειράς διαρθρωτικών αλλαγών για τον περιορισμό των κα τά τα άλλα πασίγνωστων ολιγοπωλιακών συνθηκών που επικρατούν στις ελληνικές αγορές προϊόντων θα ήταν αναγκαία προκειμένου μια πολιτική αύξησης της ζήτησης να μη οδηγήσει σε αυξήσεις των τιμών και να επιτευχθεί η σταθεροποίησή τους ή ακόμη και η μείωσή τους για κρίσιμης σημασίας προϊόντα. Βεβαίως, τα παραπάνω μέτρα μπορούν να πραγματοποιηθούν στην βραχυχρόνια και την μεσοπρόθεσμη διάρκεια, ενώ σαν μακροχρόνια στρατηγική θα πρέπει να υλοποιηθεί ένα σχέδιο παραγωγικής ανασυγκρότησης σαν και αυτό που έχει ήδη δ ιατυπωθεί από τον Σύριζα. 6

7 [1.Β] ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΧΡΕΟΥΣ ΜΕΤΑ ΤΟ PSI ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ ΤΟΥ 2013 Γ. Σακελλαρίδης Σύμφωνα με το Προσχέδιο το χρέος της Γενικής Κυβέρνησης για το 2012 θα κλείσει στα 340,6 δις, δηλαδή στο 169,5% του ΑΕΠ, τη στιγμή που το 2011 ήταν 355,6 δις ή 165,3% ΑΕΠ. Αυξήθηκε δηλαδή κατά 4,2% του ΑΕΠ. Το 2013, το δημόσιο χρέος αυξάνεται στα 346,2 δις και λόγω της ύφεσης ως ποσοστό του ΑΕΠ εκτινάσσεται στο 179,3%. Δηλαδή αυξάνεται κατά 9,8% και μάλιστα μετά το PSI. Αξίζει να σημειώσουμε ότι το δημόσιο χρέος ως % του ΑΕΠ για το 2012 προβλέπεται με βάση την εκτίμηση για ύφεση 6,5% του ΑΕΠ. Τη στιγμή που όλες οι μελέτες συντείνουν σε ύφεση 7% για το 2012 ο λόγος δημόσιο χρέος προς ΑΕΠ από 169,5% αυξάνεται σε 173,1%. Η πρόβλεψη για χρέος 179,3% του ΑΕΠ για το 2013, γίνεται με βάση την εξαιρετικά αισιόδοξη πρόβλεψη για ύφεση 3,8% του ΑΕΠ. Αν η ύφεση είναι 6% (η Citi προέβλεψε ύφεση 10,7%) το χρέος θα φτάσει το 185%. Αν η ύφεση φτάσει το 10%, το δημόσιο χρέος θα φτάσει το 190% του ΑΕΠ. Και όλοι οι παραπάνω υπολογισμοί, γίνονται μόνο με βάση την επίδραση στο ΑΕΠ και χωρίς να συμπεριλαμβάνεται η επίδραση της ύφεσης στα ασφαλιστικά ταμεία και αλλού που αυξάνουν το δημόσιο χρέος ως απόλυτο αριθμό (αριθμητής κλάσματος). Από τα παραπάνω προκύπτει ότι το PSI, η «ιστορική» κατά τον Βενιζέλο συμφωνία, όχι μόνο δεν κατέστησε το χρέος βιώσιμο, αλλά αντιθέτως το εκτίναξε, αφού όπως αναγράφεται και στο προσχέδιο, το δημόσιο δανείστηκε 11 δις για να χρηματοδοτήσει ΟΤΑ και ΟΚΑ, 49 δις για την ανακεφαλαιοποίηση, 13,3 δις για να καλύψει το δημοσιονομικό έλλειμμα, 3,5 δις για την πληρωμή ληξιπρόθεσμων οφειλών του δημοσίου, ενώ προβλέπεται και η χρηματοδότηση των αναγκών του πρώτου τριμήνου του Έτσι εξανεμίστηκε το κούρεμα κατά 106 δις του ομολογιακού χρέους από το PSI. Από την άλλη, η ύφεση που προκάλεσαν τα μέτρα λιτότητας του 2012 συνέβαλαν στην εκτίναξη του χρέους. Οι τόκοι για το 2013 προβλέπονται σε 8,95 δις ή 4,6% του ΑΕΠ όταν το 2012 ήταν 11,735 δις ή 5,8% του ΑΕΠ. Η μείωση οφείλεται στο PSI. Ως ποσοστό του ΑΕΠ όμως, η πρόβλεψη γίνεται με ύφεση 3,8% του ΑΕΠ, που όπως είπαμε είναι ουτοπικό σενάριο. Σύμφωνα με το προσχέδιο του Προϋπολογισμού, το όφελος από το PSI προκύπτει από το γεγονός ότι πέραν «από τη μείωση του χρέους, είχε ως αποτέλεσμα τη σημαντική μείωση του ληξιπρόθεσμου χρέους, την ομαλοποίηση των αποπληρωμών 7

8 και την επέκταση της μεσοσταθμικής ληκτικότητάς του από 6,3 έτη σε 12,1 έτη» (σελ 32). Αν και τα παραπάνω συνιστούν πράγματι οφέλη, δεν μπορούν εντούτοις να αντισταθμίσουν το συνολικό κόστος που προκύπτει από το PSI. Εκτός από το γεγονός ότι το χρέος καθίσταται μη βιώσιμο λόγω της ύφεσης από τα μέτρα που συνοδεύουν το PSI (και λόγω της επιπλέον χρηματοδότησης), η ανταλλαγή ομολόγων συνεπάγεται μετατροπή του δικαίου στο οποίο υπάγονται από ελληνικό σε αγγλικό (εξαιρετικά φιλικό στου πιστωτές), ενώ επίσης διατηρείται ειδικός λογαριασμός στην ΤτΕ για την κατά προτεραιότητα εξυπηρέτηση του χρέους. Τα παραπάνω, σε συνδυασμό με τη μετατροπή του ελληνικού δημόσιου χρέους από χρέος προς ιδιώτες σε χρέος προς κράτη, καθιστούν ακόμα πιο δύσκολη τη διαπραγμάτευση από την ελληνική πλευρά. [1.Γ] ΕΟΖ: ΌΧΙ ΤΟ ΑΣΙΑΤΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ, ΚΑΤΙ ΧΕΙΡΟΤΕΡΟ! Π. Λ. Ρυλμόν Ποιος θα φανταζόταν στην Ελλάδα των Κοινοτικών Πλαισίων Στήριξης, που υποσχόταν καινοτομία, ανταγωνιστικότητα και σύγκλιση, ότι θα κατέληγε να είναι η αναπτυξιακή στρατηγική, μια απελπισμένη προσπάθεια προσέλκυσης ξένων επενδύσεων με κίνητρα τις χαμηλές αμοιβές, τη χαμηλή φορολογία και την ευχέρεια καταστροφής του περιβάλλοντος; Οι Ειδικές Οικονομικές Ζώνες, ως συνέχεια της «εσωτερικής υποτίμησης», παρουσιάζονται σήμερα από τα ίδια πρόσωπα που διαχειριζόταν στο πρόσφατο παρελθόν τον «εκσυγχρονισμό» της οικονομίας, ως τη μόνη πλέον διέξοδο για να αποκτήσει η ελλειμματική ελληνική οικονομία, επενδυτικά κεφάλαια, τεχνολογία, εξωτερικές αγορές. Η πολιτική ελίτ μιας χώρας που ήταν ιδρυτικό μέλος του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης, και μέλος της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας από το 1981, την οδηγεί σε μια «κούρσα προς τον πάτο», με την ίδια ελαφρότητα με την οποία σπατάλησε πόρους και «έκαψε» ευκαιρίες κατά την τελευταία 30ετία. Οι ΕΟΖ δεν είναι απλά η συνέχεια της πολιτικής της εσωτερικής υποτίμησης. Η κεντρική ιδέα της γενικευμένης μείωσης των αμοιβών της εργασίας μέσω της εσωτερικής υποτίμησης, είναι - ή μάλλον ήταν - ότι η δυνατότητα ταυτόχρονης αύξησης των κερδών και μείωσης του κόστους θα επέτρεπε την αύξηση των εξαγωγών, αλλά και την πραγματοποίηση επενδύσεων για την αύξηση της εγχώριας παραγωγής. Διαπιστώνουμε πλέον ότι αυτό το σενάριο δεν υλοποιείται και ότι τα κέρδη αυξάνονται πράγματι, αλλά οι ιδιωτικές επενδύσεις καταρρέουν, διότι η «επιχειρηματικότητα» δεν αρκεί για να στραφεί από την εσωτερική στην εξωτερική αγορά η πλειοψηφία των ελληνικών επιχειρήσεων. Η προοπτική των ΕΟΖ, αποτελεί - θεωρητικά - λύση σε αυτό το πρόβλημα, καθώς αναμένεται να αφορά εξωστρεφείς ξένους επενδυτές, οι οποίοι θα δώσουν μια ώθηση στην παραγωγή, αν και μένει να 8

9 φανεί σε πιο βαθμό μπορεί να εξισορροπηθεί η πτωτική εξέλιξη του εγχώριου παραγωγικού δυναμικού, και με ποιό κοινωνικό και περιβαλλοντικό κόστος. Η πεποίθηση ότι η δημιουργία ειδικών οικονομικών ζωνών αποτελεί την ουσία ενός επιτυχημένου ασιατικού μοντέλου, το οποίο αναγκαστικά θα υιοθετηθεί και από την Ελλάδα, δεν έχει σχέση με την πραγματικότητα. Όλα τα ασιατικά μοντέλα, από την Ιαπωνία, ως την Κορέα και την Κίνα, βασίστηκαν στη φτηνή εργασία, τα ανύπαρκτα εργασιακά δικαιώματα και τις ειδικές ζώνες (δηλωμένες ή μη), αλλά ανέπτυξαν συγχρόνως δημόσιους φορείς άσκησης κλαδικών πολιτικών και σχεδίασαν την οικονομική ανάπτυξη με βάση στρατηγικές επιλογές στη βιομηχανία και την τεχνολογία. Μόνο το πολιτικό προσωπικό του παρακμασμένου δικομματισμού, βυθισμένο στη διαχείριση των πελατειακών σχέσεων και στην ημιμάθεια, μπορεί να πιστεύει ότι η επιστημονική και τεχνολογική ανάπτυξη στους ασιατικούς τίγρεις ήταν και είναι συνάρτηση της παρουσίας ξένων επενδυτών σε ειδικές οικονομικές ζώνες. Η οδός που μπορεί και πρέπει να ακολουθήσει η ελληνική οικονομία, ώστε να συνδυάσει την εξισορρόπηση των διεθνών σχέσεών της, τη στήριξη της κοινωνικής δικαιοσύνης και την υλοποίηση της αναγκαίας περιβαλλοντικής στρατηγικής, είναι αυτή της παραγωγικής ανασυγκρότησης. Υπάρχουν ορατές δυνατότητες αύξησης της εγχώριας παραγωγής, για να καλύπτονται οι ανάγκες του πληθυσμού, και να βελτιώνεται η ποιότητα των παραγόμενων αγαθών και υπηρεσιών, ώστε να καταπολεμηθεί η ελλειμματικότητα της οικονομίας, που συντηρήθηκε και επιδεινώθηκε με την υλοποίηση από τους κυβερνόντες των επιλογών του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού και της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης. Υπάρχει επίσης η δυνατότητα μιας οικονομικής ανάπτυξης που επιτυγχάνει άμεσα οικονομικούς και κοινωνικούς στόχους, ενώ αφιερώνει τους απαραίτητους πόρους για το περιβάλλον. Η επιλογή αυτή θα βασιστεί στην αξιοποίηση και αναβάθμιση του ανθρώπινου δυναμικού στην υλική παραγωγή, τις υπηρεσίες και την έρευνα, στον δημοκρατικό σχεδιασμό της ανασυγκρότησης σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο, και στον πρωτεύοντα ρόλο των δημόσιων και κοινωνικών επενδύσεων και πρωτοβουλιών, σε ένα περιβάλλον όπου το ιδιωτικό κεφάλαιο έχει φύγει στο εξωτερικό, έχει συρρικνώσει τις παραγωγικές δομές του, και έχει εγκλωβιστεί στην επιδίωξη της κερδοφορίας σε βάρος της εργασίας. Ο προσανατολισμός αυτός δεν θα είναι όμως εχθρικός προς τους ιδιώτες επενδυτές, έλληνες ή ξένους, που επιθυμούν να ωφεληθούν από τη δυναμική μιας οικονομίας που ανασυγκροτείται, και της οποίας σημαντικά τμήματα θα ακολουθήσουν μια πορεία μεγέθυνσης και ανάπτυξης. 9

10 [1.Δ] ΠΡΩΤΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ (ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΩΝ ΙΔΙΩΤΙΚΟΠΟΙΗΣΕΩΝ) ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΧΕΙΡΙΣΜΟΥΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ-ΤΑΙΠΕΔ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΩΛΗΣΗ ΤΟΥ ΟΠΑΠ Φ. Κλαυδιανός 3 Η επικείμενη (ολική) αποκρατικοποίηση του ΟΠΑΠ θα είναι η πρώτη (δεδομένου ότι η Αγροτική δεν πουλήθηκε καν) μεγάλη αποκρατικοποίηση που θα πραγματοποιηθεί μέσω του Ταμείου Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου (ΤΑΙΠΕΔ) και η πρώτη βάσει των αξόνων πολιτικής που θέτει η Τρόικα και το Μνημόνιο για τη χώρα μας. Οι χειρισμοί της κυβέρνησης για τον ΟΠΑΠ θα αναδείξουν μια μεθοδολογία που θα ακολουθηθεί επανειλημμένα (αν μακροημερεύσει αυτή η κυβέρνηση). Για αυτό τον λόγο αξίζει να αναλυθεί με προσοχή. ΟΠΑΠ: μια ασύμφορη ιδιωτικοποίηση που εξυπηρετεί ιδεολογικοπολιτικές ανάγκες Καταρχάς, πρέπει να εξεταστεί το ταμειακό-δημοσιονομικό όφελος της πώλησης. Η εκτιμώμενη τιμή σύμφωνα με το ΤΑΙΠΕΔ είναι 500 εκ. (για το 29%). Η χρηματιστηριακή αξία του μεριδίου του κράτους δεν ξεπερνά τα 450 εκ. αυτή τη στιγμή. Με δεδομένο ότι τα μερίσματα του δημοσίου από κέρδη του ΟΠΑΠ (έχοντας αφαιρεθεί μάλιστα ο φόρος μερισμάτων, ο οποίος θα εισπράττονταν έτσι κι αλλιώς) ανήλθαν σε πάνω από 500 εκ. τα τελευταία τέσσερα χρόνια, η πώληση κρίνεται τουλάχιστον απαράδεκτη. Η προβολή των κερδών προηγούμενων ετών για πρόβλεψη δεν είναι άστοχη μεθοδολογικά γιατί ο ΟΠΑΠ δεν έχει υποστεί παρά μικρή μόνο μείωση της κερδοφορίας του ως τώρα λόγω κρίσης (το 2012 θα κλείσει στα ίδια επίπεδα με το 2011), ενώ το μέρισμα του 2011 ήταν πολύ μειωμένο λόγω των εξόδων (849 εκ.) για την απόκτηση δύο νέων αδειών, οι οποίες, επιπλέον, θα πρέπει να συνεκτιμηθούν στα περιουσιακά του στοιχεία. Σημαντική είναι και η συμβολή του ΟΠΑΠ στον πολιτισμό, στον (ερασιτεχνικό κυρίως) αθλητισμό, στην υγεία (ενδεικτικά μόνο: 220 εκ. τις χρονιές ). Από αναπτυξιακής πλευράς, ο έλεγχος από ιδιώτη επενδυτή ούτε αναμένεται αλλά ούτε θα ήταν θετικό να αναπτυχθεί περαιτέρω. Ο λόγος είναι ότι ο κλάδος είναι ήδη, σε ένα βαθμό, ώριμος. Από την άλλη μια εκτίναξη του τζίρου του ΟΠΑΠ μπορεί να έρθει μόνο με έξαρση του προβλήματος του τζόγου και φυσικά των κοινωνικών και ψυχολογικών επιπτώσεών του (εξάρτηση, οικονομική καταστροφή κτλ). Τα εν λόγω πρόβλημα στην Ελλάδα είναι ήδη μεγάλο. Η ποιότητα υπηρεσιών του ΟΠΑΠ στους καταναλωτές, εξάλλου κρίνεται ικανοποιητική (με πάνω από πρακτορεία που καλύπτουν το σύνολο της χώρας). 3 Ο Φοίβος Κλαυδιανός είναι συνεργάτης της Επιτροπής Ελέγχου Κοινοβουλευτικού Έργου (ΕΕΚΕ) του Υπουργείου Ανάπτυξης 10

11 Με βάση τα παραπάνω καθίσταται σαφές ότι η κυβέρνηση προχωρά στην πώληση του ΟΠΑΠ για να καλύψει κυρίως ιδεολογικοπολιτικές ανάγκες της. Η πρώτη, είναι να δείξει υπερβάλλοντα ζήλο (καλός μαθητής) προς την Τρόικα στον τομέα των λεγόμενων διαρθρωτικών αλλαγών. Η δεύτερη, είναι η δημιουργία επενδυτικού κλίματος. Ο στόχος αυτός διατυπώνεται, με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο («κάθε ιδιωτικοποίηση θα φέρει πολλαπλάσιες επενδύσεις γιατί εκπέμπει σήμα ότι παύουμε να είμαστε σχεδόν σοβιετικού τύπου χώρα», Κ. Χατζηδάκης, 28/9). Ένα ακόμη χαρακτηριστικό των υπό ιδιωτικοποίηση επιχειρήσεων είναι η ανεπαρκής ρύθμιση του θεσμικού πλαισίου του κλάδου ή της επιχείρησης που είναι προς πώληση. Οι διαδικασίες της πώλησης προχωρούν πριν ακόμα αποσαφηνιστεί το θεσμικό πλαίσιο ή αυτό να γίνεται παράλληλα (για τον ΟΠΑΠ είναι τα θέματα του μονοπωλίου, των ενισχύσεων φορολογικού καθεστώτος και η νεοσυσταθείσα, και με ελλιπείς πόρους, εποπτική αρχή). Η ανάγκη αυτόνομης εξέτασης του ρόλου του ΤΑΙΠΕΔ Με το παράδειγμα του ΟΠΑΠ επαληθεύονται οι προβλέψεις για τον ρόλο του ΤΑΙΠΕΔ που προχωρεί σε ενέργειες στα όρια, και πιθανόν εκτός νομιμότητας όπως: - Η χρησιμοποίηση της Freshfield (νομικής συμβούλου ανταγωνίστριας εταιρίας του ΟΠΑΠ που έχει προσβάλει μαζί με άλλες εταιρίες το μονοπώλιό του στα δικαστήρια) από το ΤΑΙΠΕΔ ως συμβούλου για την πώληση του ΟΠΑΠ - η διαφαινόμενη υποκατάσταση του υπουργείου οικονομικών από το ΤΑΙΠΕΔ στις διαπραγματεύσεις με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή - η αλλαγή του πακέτου πώλησης (από το 29% στο 33%). Συμπεράσματα από την περίπτωση του ΟΠΑΠ για τις επόμενες ιδιωτικοποιήσεις Ο ρόλος του ΤΑΙΠΕΔ γενικότερα (π.χ. δεκαετές απόρρητο) πρέπει να εξετασθεί ως ζήτημα αυτόνομα και να αναδειχθεί. Αν και ιδιωτικοποίηση του ΟΠΑΠ συνιστά έναν ακραία πρόχειρο χειρισμό (ή ένα μεγάλο οικονομικό σκάνδαλο), δεν θα σηματοδοτήσει ωστόσο μια τεράστια απώλεια για την άσκηση κοινωνικής και αναπτυξιακής πολιτικής. Αντίθετα, αν ακολουθηθούν παρόμοιες διαδικασίες για την ΔΕΗ ή την ΕΥΔΑΠ τότε η ζημιά θα είναι τεράστια. Δυστυχώς, η περίπτωση του ΟΠΑΠ μας δείχνει ότι δεν θα υπάρξει καμία αποτίμηση σχετικά με την πραγματική αξία των επόμενων επιχειρήσεων που είναι στη λίστα των ιδιωτικοποιήσεων, τον ρόλο τους στην κοινωνία, την ανάπτυξη και την προστασία του περιβάλλοντος. Αρκεί να εξυπηρετηθούν οι αγοραστές και να προχωρήσουν οι «διαρθρωτικές αλλαγές». 11

12 [2] ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ ΔΕΙΚΤΩΝ Σε αυτό το μέρος παρακολουθούνται και συγκεντρώνονται ορισμένοι δείκτες που αφορούν την οικονομική πολιτική, την κοινωνική αλλά και άλλα πεδία πολιτικής. Δείκτες και στοιχεία που αναδεικνύουν σημαντικές τάσεις ή εξελίξεις και είναι απαραίτητα εργαλεία πολιτικής παρέμβασης. Δ. Παπαγιαννάκος Ενόψει των συζητήσεων για τα νέα μέτρα και τον προϋπολογισμό του 2013, κρίνεται χρήσιμη η παρουσίαση ορισμένων βασικών δημοσιονομικών και μακροοικονομικών δεικτών. Συγκεκριμένα, ακολουθεί πίνακας με την εξέλιξη αυτών των δεικτών για τα έτη , με στοιχεία από την ΕΛΣΤΑΤ και την Τράπεζα της Ελλάδος. Επίσης, για τα έτη 2012 και 2013, καταγράφονται οι εκτιμήσεις του ΥΠΟΙΚ όπως αυτές παρουσιάζονται στο Προσχέδιο του προϋπολογισμού του ΒΑΣΙΚΟΙ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ Γενική Κυβέρνηση (κατά ESA-95) (Ποσοστό επί του ΑΕΠ, εκτός άλλης αναφοράς) ΕΣΟΔΑ (εκτιμ.) 40,7% 38,2% 39,7% 40,9% 2013 (εκτιμ.) Έμμεσοι Φόρ. Άμεσοι Φόρ. Κοιν. Εισφορ. 12,4% 8,0% 13,2% 11,3% 8,3% 12,7% 12,0% 7,7% 13,1% 12,4% 8,3% 12,8% ΔΑΠΑΝΕΣ 50,6% 53,8% 50,2% 50,1% Πρωτογενείς Αμοιβές Κοιν.Παροχές Κεφαλ.Μεταβ. Τόκοι Ισοζύγιο δις ευρώ Πρωτογενές Ισοζύγιο 45,5% 12,0% 19,6% 5,7% 5,1% -9,9% -23,13-4,8% 48,7% 13,4% 21,1% 5,2% 5,1% -15,6% -36,05-10,4% 44,4% 12,2% 20,8% 3,8% 5,8% -10,5% -23,86-4,7% 43,1% 12,1% 21,9% 3,4% 7,0% -9,2% -19,69-2,2% -6,6% -13,28-1,4% -4,2% -8,05 1,1% δις ευρώ ΧΡΕΟΣ -11,19 113% -24,13 129% -10,67 145% -4,66 165% -2,79 170% 2,16 179% δις ευρώ 262,3 299,7 329,5 355,6 340,6 346,2 ΑΕΠ Τρέχουσ. τιμ. 232,9 231,6 227,3 215,1 200,9 193,1 (δις ευρώ) Μεταβ. ΑΕΠ -0,2% -3,2% -3,5% -6,9% -6,5% -3,8% (σταθ. τιμές) ΑΝΕΡΓΙΑ 7,6% 9,6% 12,5% 17,7% 23,5% 24,7% 12

13 Αξίζει να επισημανθεί ότι, παρά τις διακηρύξεις περί «ιστορικής συμφωνίας», η μείωση του δημόσιου χρέους το 2012 ως αποτέλεσμα του PSI+ προβλέπεται να είναι μόλις 15 δις ευρώ σε σύγκριση με το 2011 και να αυξηθεί κατά 5% ως ποσοστό του ΑΕΠ, ενώ το 2013 το χρέος προβλέπεται ότι θα αγγίζει το 180% του (διαρκώς συρρικνούμενου) ΑΕΠ. Επίσης, το 2013 θα είναι ο έκτος χρόνος ύφεσης με την (επίσημη στατιστική) ανεργία να αγγίζει το 25% και την πραγματική το 30%. Είναι απορίας άξιο το πως η τραγωδία αυτή παρουσιάζεται από τη συγκυβέρνηση ως λύση. Πόσο μάλλον ως μονόδρομος. [3] ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΙΑΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Το Παρατηρητήριο Κοινωνικής και Εργασιακής Πολιτικής εξετάζει θέματα που αφορούν τις εργασιακές σχέσεις, το συνδικαλιστικό κίνημα και την κοινωνική ασφάλιση στην εποχή του μνημονίου, αλλά και ζητήματα ευρύτερης κοινωνικής συνοχής, όπως η φτώχεια, ο αποκλεισμός, η ξενοφοβία κ.ά. [3.Α] ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ ΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΤΩΝ ΑΠΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΧΩΡΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Α. Καψάλης Με μεγάλη επιτυχία ολοκληρώθηκε η επίσκεψη συνδικαλιστών της ριζοσπαστικής αριστεράς από την Γερμανία, την Αυστρία, την Ελβετία και την Σερβία ως ένδειξη διεθνούς εργατικής αλληλεγγύης προς τον ελληνικό λαό. Πρέπει να σημειωθεί ότι η εβδομαδιαία αυτή επίσκεψη (15-22 Σεπτέμβρη) έγινε με πρωτοβουλία και κόστος που ανέλαβαν εξ ολοκλήρου οι συγκεκριμένοι συνδικαλιστές και δεν θα είχε πραγματοποιηθεί δίχως την συνδρομή ενός ad hoc δικτύου εθελοντών, οι οποίοι συνέδραμαν σε πολλαπλά ζητήματα που προέκυψαν, από τα απλά τεχνικά ζητήματα μέχρι και την μετάφραση της γερμανικής γλώσσας. Οι 17 αυτοί συνδικαλιστές προέρχονται από πολλούς κλάδους εργασίας του ιδιωτικού και του δημοσίου τομέα, όπως η εκπαίδευση, η υγεία, οι αστικές συγκοινωνίες, ο σιδηρόδρομος, το μέταλλο, η αυτοκινητοβιομηχανία, οι υπηρεσίες και ανήκουν σε μεγάλα συνδικάτα όπως η DGB, η IG Metall και η Verdi. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά η γερμανική προκήρυξη της ευρωπαϊκής συνδικαλιστικής αντιπροσωπείας με τίτλο «Όχι στην λιτότητα και στον εθνικισμό!»: «Η Ελλάδα μετατράπηκε σε πεδίο πειραματισμού της καπιταλιστικής επίλυσης της κρίσης, όπως αυτή επιδιώκεται προ πάντων από την Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση μέσω της «Δημοσιονομικής Συνθήκης». Οι κυβερνήσεις της Ιταλίας και της Ισπανίας 13

14 ακολούθησαν με δικά τους προγράμματα λιτότητας στα πρότυπα της Ελλάδας. Το μοντέλο επίλυσης της κρίσης προβλέπει: Για να σωθούν οι επενδυτές, οι κεφαλαιούχοι, οι κάτοχοι μεγάλης ακίνητης περιουσίας και οι τράπεζές τους, τα βάρη της κρίσης θα φορτωθούν στην πλειοψηφία του λαού. Η προπαγάνδα περί «τεμπέληδων Ελλήνων» και «νότιων που τρώνε τα λεφτά μας» χρησιμοποιείται ως αντιπερισπασμός. Σε αυτό θέλουμε να αντιταχθούμε. Αποφασίσαμε να ταξιδέψουμε στην Ελλάδα σε ένδειξη αλληλεγγύης. Θέλουμε να αποκτήσουμε δική μας εικόνα των καταστροφικών κοινωνικών συνθηκών. Θέλουμε να δυναμώσουμε τις υπάρχουσες και να κάνουμε νέες επαφές με όσους και όσες αγωνίζονται εδώ και δύο χρόνια ενάντια στις επιταγές της Τρόικα. Θέλουμε να τους δείξουμε ότι και στη σχετικά ήρεμη Γερμανία υπάρχουν συνάδελφοι και συναδέλφισσες που τους υποστηρίζουν. Μετά της επιστροφή μας θα μεταδώσουμε τις εμπειρίες μας, ώστε η ιδέα της χωρίς σύνορα αλληλεγγύης να ενδυναμωθεί και να διαδοθεί». Κατά την διάρκεια της παραμονής τους στην Ελλάδα οι συνδικαλιστές από τις τέσσερις ευρωπαϊκές χώρες είχαν την δυνατότητα να συμμετάσχουν σε δράσεις πολιτικής παρέμβασης και δημοσιότητας σε πεδία όπως: α) η καταδίκη της ναζιστικής θηριωδίας και της νεοναζιστικής πανούκλας που εξαπλώνεται σήμερα στην χώρα μας. Πραγματοποιήθηκε επίσκεψη φόρος τιμής στο μνημείο του Σκοπευτηρίου της Καισαριανής και του ολοκαυτώματος του Διστόμου, στο Δημαρχείο του οποίου διεξήχθη συζήτηση με θέμα τις γερμανικές αποζημιώσεις. Παράλληλα, έγιναν επαφές με αντιρατσιστικές και μεταναστευτικές οργανώσεις και αντιφασιστικές πρωτοβουλίες της περιοχής της Αττικής για ανταλλαγή εμπειριών και ιδεών καταπολέμησης του φαινομένου της ανόδου της άκρας δεξιάς. β) οι εργατικές κινητοποιήσεις και απεργίες. Οι ευρωπαίοι συνδικαλιστές είχαν την ευκαιρία να παραστούν σε απεργιακές κινητοποιήσεις και συλλαλητήρια που οργανώθηκαν από τα συνδικάτα των αστικών συγκοινωνιών και από το συντονιστικό των πρωτοβάθμιων σωματείων του ιδιωτικού και του δημοσίου τομέα, όπου και αναγνώστηκαν σύντομα ψηφίσματα αλληλεγγύης. γ) η οργάνωση της αντίστασης σε χώρους δουλειάς και στις γειτονιές. Οργανώθηκαν συσκέψεις με αριστερούς συνδικαλιστές στον χώρο των μεταφορών, πραγματοποιήθηκε εκδήλωση-συζήτηση εντός ενός μεγάλου αθηναϊκού δημοσίου νοσοκομείου (Ερυθρός) και περιοδεία στο μεγαλύτερο εργοστάσιο της χώρας (Αλουμίνιον της Ελλάδος). Τέλος, μέλη της αντιπροσωπείας συμμετείχαν στην σύσκεψη για την οργάνωση των δικτύων κοινωνικής αλληλεγγύης από την πλευρά της ριζοσπαστικής αριστεράς που πραγματοποιήθηκε στο Πολυτεχνείο. δ) η προβολή σε μέσα μαζικής ενημέρωσης των αισθημάτων αλληλεγγύης και στήριξης του αγώνα των εργαζομένων στην Ελλάδα. Παραχωρήθηκαν συνεντεύξεις 14

15 σε έντυπα της αριστεράς, ενώ ο ραδιοφωνικός σταθμός «Στο κόκκινο» έδωσε ζωντανά το βήμα σε δύο μέλη της αντιπροσωπείας για περισσότερο από μια ώρα. Ο απολογισμός, τόσο από την πλευρά των οικοδεσποτών, όσο και από την πλευρά των αλληλέγγυων συνδικαλιστών είναι περισσότερο από θετικός, ενώ κοινός τόπος όλων είναι η ανάγκη τέτοιου είδους πρωτοβουλίες να επαναληφθούν και να επεκταθούν στο άμεσο μέλλον. Περισσότερες πληροφορίες για την αντιπροσωπεία, τα κείμενα που εκδόθηκαν με αφορμή το ταξίδι αλληλεγγύης καθώς και τα σχεδιαζόμενα βήματα για το άμεσο μέλλον μπορούν να αναζητηθούν στις εξής ηλεκτρονικές διευθύνσεις: & Βλέπε επίσης σχετικά: lassonas.gr/%3fp%3d6154+&cd=1&hl=el&ct=clnk&gl=gr [3.Β] H ΑΠΟΦΑΣΗ CM/RESCSS(2012)8 ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΩΝ ΥΠΟΥΡΓΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΗΡΗΣΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΩΔΙΚΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Β. Κουμαριανός Το Συμβούλιο της Ευρώπης διατυπώνει πολύ σοβαρές επιφυλάξεις για (i) το αν με την εξέλιξη της κρίσης οι αναλογιστικές μελέτες του Ν.3863/2010 είναι πια αξιόπιστες, (ii) τον άμεσο κίνδυνο βιωσιμότητας του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης στην Ελλάδα, (iii) για την τήρηση των δεσμευτικών προβλέψεων για κατώτατα όρια κοινωνικής ασφάλειας, (iv) για το δίκαιο χαρακτήρα των ληφθέντων μέτρων και τη λογική των επόμενων. Και όλα αυτά λαμβάνοντας υπόψιν τις μεταρρυθμίσεις μέχρι την 30/06/2011. Στα πλαίσια του Συμβουλίου της Ευρώπης, υπογράφηκε από τη χώρα μας το 1977 ο Ευρωπαϊκός Κώδικας Κοινωνικής Ασφάλειας και επικυρώθηκε το 1981 με το Ν. 1136/1981, έπειτα αναθεωρήθηκε και υπογράφηκε από τη χώρα μας το Νοέμβριο του Για να επιβεβαιώσει την τήρηση του Ευρωπαϊκού Κώδικα Κοινωνικής Ασφάλειας, το Συμβούλιο της Ευρώπης σε συνεργασία με τη ΔΟΕ παρακολουθεί και κάνει συστάσεις για τις εξελίξεις στην κοινωνική ασφάλεια. Για την Ελλάδα, με την απόφαση CM/ResCSS(2012)8 του Συμβουλίου των Υπουργών ( 15

16 παρατηρούμε ότι στην προσπάθεια να παραμείνουμε στην Ευρώπη τηρώντας πιστά το Μνημόνιο, απομακρυνόμαστε με ταχύτατους ρυθμούς από θεμελιώδεις προβλέψεις του Ευρωπαϊκού Κώδικα Κοινωνικής Ασφάλειας και δε διασφαλίζουμε τα κατώτατα όρια κοινωνικών παροχών που ορίζονται σε αυτόν. Η ΔΟΕ έκρινε με την απόφαση αυτή ότι η αναλογιστική μελέτη του Ν.3863/2010 έδειχνε μακροπρόθεσμα μεγάλες εξοικονομήσεις, όμως, δεδομένου ότι από το 2015 οι αλλαγές του νέου ασφαλιστικού θα εφαρμόζονται πλήρως, οι αρχικές υποθέσεις της για το προβλεπόμενο κόστος πρέπει να αναθεωρηθούν ενόψει της ραγδαίας όξυνσης της κρίσης. Το Συμβούλιο των Υπουργών τονίζει, την ίδια στιγμή, ότι η κυβέρνηση στα αναλογιστικά της σενάρια οφείλει να λαμβάνει υπόψιν τις νομικές της δεσμεύσεις που περιλαμβάνονται στον Ευρωπαϊκό Κώδικα Κοινωνικής Ασφάλειας και ιδίως τις διατάξεις για τα κατώτατα όρια, εκφράζοντας την επιθυμία να προβεί σε μια αντικειμενική αναλογιστική μελέτη χαράζοντας μια κόκκινη γραμμή κάτω από την οποία η κυβέρνηση θα ειδοποιείται για κάθε ενδεχόμενη παραβίαση των κατώτατων ορίων. Ανεξάρτητα από τη μακρόχρονη/αναλογιστική βιωσιμότητα του ασφαλιστικού συστήματος, η χώρα διατρέχει άμεσο κίνδυνο το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης να μην είναι σε θέση να αντέξει την ύφεση στην οικονομία, την αύξηση της ανεργίας και την κρίση των δημόσιων οικονομικών και να αναγκασθεί να μειώσει τις παροχές κάτω από τα κατώτατα όρια του Ευρωπαϊκού Κώδικα Κοινωνικής Ασφάλειας. Σύμφωνα με τα στοιχεία που συνέλεξε το Συμβούλιο των Υπουργών, οι εκτιμήσεις δείχνουν ότι αν οι άνεργοι ξεπεράσουν το 1 εκατομύριο τα ασφαλιστικά ταμεία θα χάνουν 5 δισ. ευρώ ετησίως και οι παροχές δε θα μπορούν να χρηματοδοτηθούν. Λαμβάνοντας υπόψιν και τις αλλαγές του Ν.4024/2011, η αποστολή του Συμβουλίου των Υπουργών σημείωσε ότι συνδυαστικές περικοπές τέτοιας έκτασης υπονομεύουν την εμπιστοσύνη των ασφαλισμένων στο σύστημα και εγείρουν αμφιβολίες για την αντιμετώπιση της κρίσης με όρους κοινωνικής δικαιοσύνης. Για το μέλλον, το Συμβούλιο των Υπουργών συστήνει στην κυβέρνηση να σχεδιάσει και να εφαρμόσει τα μελλοντικά μέτρα λιτότητας με γνώμονα τους βασικούς στόχους του Ευρωπαϊκού Κώδικα Κοινωνικής Ασφάλειας. Η απόφαση παρά την προσεκτική και διπλωματική της γλώσσα είναι αρκετά σκληρή. Η κριτική της βασίζεται σε πάγιες θέσεις που έχει υιοθετήσει για το ρόλο της οικονομικής βιωσιμότητας και του ασφαλιστικού συστήματος σε μία κοινωνία, και παρά τις επιμέρους επιφυλάξεις που μπορούν να διατυπωθούν για την εξέλιξη των θέσεων της ΔΟΕ, οι προτάσεις της για την ορθή οικονομική διακυβέρνηση ενός συστήματος κοινωνικής ασφάλισης είναι πυξίδα για τα επιμέρους εθνικά συστήματα. σελ Συγκεκριμένα, οι προτάσεις της ΔΟΕ εντοπίζονται σε 4 βασικούς άξονες οι οποίοι συνιστούν απαραίτητη πυξίδα για τη διαφύλαξη των των κοινωνικών και 16

17 αναδιανεμητικών χαρακτηριστικών στα συστήματα κοινωνικής ασφάλειας σε όλο τον κόσμο : α. τη μέριμνα για επαρκή χρηματοδότηση και τη γενική ευθύνη του κράτους, β. την προστασία των ασφαλιστικών ταμείων από την κακοδιαχείριση, τις περιόδους κρίσης της αγοράς, γ. την εξασφάλιση της αγοραστικής αξίας των παροχών και δ. τη διαχείριση του ελλείμματος της κοινωνικής ασφάλειας με καταπολέμηση της αδήλωτης εργασίας και αύξηση των ποσοστών εργασίας. Στη χρονική συγκυρία όπου στο όνομα της κρίσης το κοινωνικό κράτος υφίσταται σοβαρές περικοπές, η ΔΟΕ υπογραμμίζει εμφατικά την κοινωνική και οικονομική αναγκαιότητά του. Η κοινωνική αποτελεσματικότητα των παροχών πρέπει να είναι ουσιαστική ώστε να έχει τα επιθυμητά αποτελέσματα, ειδάλλως, αν τα επίπεδα παροχών παρέχουν εισόδημα το οποίο κρίνεται μη αποδεκτό από την ενεργό γενιά που το χρηματοδοτεί, τίθεται σε κίνδυνο νομιμοποίησης όλο το σύστημα. Επομένως «η οικονομική βιωσιμότητα του συστήματος και η επάρκεια των κοινωνικών παροχών είναι διαφορετικές πλευρές του ίδιου νομίσματος. Μόνο η πρόβλεψη ουσιαστικών παροχών που να καλύπτουν όλους όσοι τα έχουν ανάγκη μπορεί να δημιουργήσει την διάθεση τους εισφέροντες να χρηματοδοτήσουν τις επιμέρους πολιτικές. Η ανεπάρκεια και η κακοδιαχείριση υπονομεύουν τη βιωσιμότητα αφού η προθυμία να χρηματοδοτήσουν ένα τέτοιο σύστημα διαβρώνεται γρήγορα» 4. Έτσι, παράλληλα με το «κραχ εσόδων», η συνεισφορά της «διαρκούς» αντιασφαλιστικής μεταρρύθμισης διαβρώνει την εμπιστοσύνη των ασφαλισμένων βάζοντας τέτοιους όρους, ώστε ακόμα και η νέα δραστικά μειωμένη σύνταξη να γίνεται ανέφικτος στόχος. Πώς άλλωστε μπορεί κανείς βάσιμα να ελπίζει ότι με 55% ανεργία στους νέους και αυξανόμενη ανασφάλιστη εργασία στο 35% θα συμπληρώσει 40 έτη ασφάλισης, ενώ ο μέσος όρος ασφάλισης πριν την κρίση ήταν 25 έτη; 4 Social security for social justice and a fair globalization, όπ.π., σελ. 35, σημείο

18 [4] ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ, ΤΗΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Στην ενότητα αυτή καταγράφονται οι ευρωπαϊκές τάσεις καθώς και οι προτάσεις της Αριστεράς για μια νέα, κοινωνικά δίκαιη και περιβαλλοντικά βιώσιμη, ενεργειακή και αναπτυξιακή πολιτική. ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΙΔΙΩΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΚΛΑΔΟΥ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ. ΤΟ ΒΡΕΤΑΝΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΚΑΙ ΟΙ ΑΝΑΛΟΓΙΕΣ ΤΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ Α. Χαρίτσης 5 Το παρόν άρθρο βασίζεται σε στοιχεία που παρατίθενται στην εκτενή ανάλυση «How We Happened to Sell Off Our Electricity» του James Meek, που δημοσιεύθηκε στο London Review of Books στις 13 Σεπτεμβρίου O Meek παρέχει στο άρθρο του μια λεπτομερή καταγραφή των ιδιωτικοποιήσεων στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας της Μεγάλης Βρετανίας στις δεκαετίες 80 και Oι αναλογίες που παρουσιάζονται, δεδομένων βεβαίως των ιστορικών και εθνικών ιδιαιτεροτήτων, με την ελληνική περίπτωση είναι σημαντικές και αξίζει να επισημανθούν. Εισαγωγή Το 1981, με πληθωρισμό και ανεργία πάνω από 10%, με την πρόσφατα εκλεγείσα κυβέρνηση των Συντηρητικών αναγκασμένη να υποχωρεί στις απαιτήσεις των ανθρακωρύχων, τις περικοπές στις δημόσιες δαπάνες να προκαλούν γενικό αναβρασμό και την πρωθυπουργική καριέρα της Θάτσερ να φαίνεται καταδικασμένη, ένας 38χρονος οικονομολόγος από το Πανεπιστήμιο του Birmingham, ο Stephen Littlechild, αναζητούσε τρόπους να πραγματοποιήσει μια ιδέα που είχε συζητηθεί πολύ στους ριζοσπαστικούς κύκλους των Τόρηδων: τις ιδιωτικοποιήσεις. Οι ιδιωτικοποιήσεις δεν ήταν πατέντα της Θάτσερ. Ο Ισπανός οικονομολόγος Germà Bel εντοπίζει την καταγωγή της λέξης στη γερμανική λέξη Reprivatisierung, η οποία πρωτοχρησιμοποιήθηκε στα Αγγλικά το 1936 από τον ανταποκριτή του Economist στο Βερολίνο, όταν έγραφε για την οικονομική πολιτική των Ναζί. Το 1943, σε μια ανάλυση του προγράμματος του Χίτλερ στο Quarterly Journal of Economics, η λέξη «ιδιωτικοποίηση» εισήχθη στην ακαδημαϊκή βιβλιογραφία για πρώτη φορά. Ο συγγραφέας, Sidney Merlin, έγραφε ότι το κόμμα των Ναζί «διευκολύνει τη συσσώρευση ιδιωτικών περιουσιών και βιομηχανικών αυτοκρατοριών από τα σημαντικότερα μέλη και συνεργάτες του μέσω των «ιδιωτικοποιήσεων» και άλλων 5 Ο Αλέξης Χαρίστης είναι συνεργάτης της Επιτροπής Ελέγχου Κοινοβουλευτικού Έργου (ΕΕΚΕ) του ΥΠΕΚΑ. 6 Ολόκληρο το άρθρο του James Merek βρίσκεται στον παρακάτω σύνδεσμο: 18

19 μέτρων, εντείνοντας έτσι τη συγκέντρωση των οικονομικών ζητημάτων και της κυβέρνησης σε μια ολοένα και πιο στενή ομάδα ανθρώπων, η οποία μπορεί να οριστεί ως η εθνικοσοσιαλιστική ελίτ». Βρετανικό σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας Από τον κρατικό έλεγχο στην πλήρως απελευθερωμένη αγορά Η ιδέα του Littlechild για την αγορά ηλεκτρικής ενέργειας της Βρετανίας ήταν να ορίσει ένα άνω όριο στις τιμές (ενώ στην Αμερική υπήρχε όριο στα κέρδη). Οι ιδιωτικοποιημένες εταιρείες θα μπορούσαν να αυξήσουν τις τιμές τους κάθε χρόνο κατά ένα ποσοστό ίσο με τον πληθωρισμό, μείον έναν παράγοντα Χ, (RPI X), τον οποίο ο ρυθμιστής της αγοράς θα καθόριζε κάθε πέντε χρόνια. Η λογική ήταν ότι η κάτω του πληθωρισμού αύξηση των τιμών θα έδινε κίνητρο στις επιχειρήσεις να αυξήσουν την παραγωγικότητά τους, επενδύοντας σε νέες τεχνολογίες, φθηνότερες πρώτες ύλες, καλύτερη διαχείριση των επιχειρήσεών τους κλπ. Οι τιμές έτσι θεωρητικά θα έπεφταν, σε πραγματικούς όρους, κάθε χρόνο. Αυτό όμως που δεν ήταν εμφανές στους περισσότερους ήταν ότι το νέο μοντέλο επέτρεπε στις ιδιωτικοποιημένες ηλεκτρικές εταιρείες να προχωρήσουν σε οικονομικό dumping ώστε να παραμείνουν ανταγωνιστικές. Έτσι, δρομολογήθηκε μια διαδικασία μείωσης των μισθών, μείωσης των επιπέδων συντήρησης του εξοπλισμού, υποεπένδυσης στις υποδομές και ελλιπούς μέριμνας για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των δραστηριοτήτων τους. Ο ηλεκτρισμός ωστόσο δεν είναι ένα εμπόρευμα σαν το χαλκό ή τον καφέ ή το νερό. Είναι το μόνο αγαθό που είναι ταυτόχρονα απαραίτητο στη σύγχρονη ζωή και εξαιρετικά δαπανηρό σε μεγάλα μεγέθη να αποθηκευτεί. Ένα ηλεκτρικό σύστημα πρέπει να μπορεί να παράγει και να μεταφέρει όση ενέργεια ζητά η κοινωνία την οποία εξυπηρετεί κάθε στιγμή. Ο μόνος αποδοτικός τρόπος για να επιτευχθεί αυτό είναι η κοινωνία να επενδύσει γιγαντιαίες ποσότητες εργασίας και πόρων επί γενιές ολόκληρες για να σχεδιάσει, να χτίσει και να συντηρήσει ένα δίκτυο σταθμών ηλεκτροπαραγωγής και καλωδίων παροχής, με πλεονάζουσα ισχύ ώστε να μπορεί να αντιμετωπίσει βλάβες και αιχμές της ζήτησης. Η Βρετανία έχτισε ένα τέτοιο πολύπλοκο και εξαιρετικά δαπανηρό δίκτυο στα μέσα του 20ου αιώνα, πολύ πριν η κυβέρνηση το σαλαμοποιήσει, αντικαθιστώντας τον κεντρικό σχεδιασμό με εμπορικά συμβόλαια μεταξύ προμηθευτών, παραγωγών και «μεταφορέων» ενέργειας. Οι τοπικοί προμηθευτές ηλεκτρισμού, οι 12 «περιφερειακές διευθύνσεις ηλεκτρικής ενέργειας» (regional electricity boards), ιδιωτικοποιήθηκαν σαν 12 ξεχωριστές εταιρείες το Πλέον, θα αγόραζαν την ηλεκτρική τους ενέργεια στη χοντρική, θεωρητικά σε τιμές αγοράς, κυρίως από τις τρεις μεγάλες ιδιωτικοποιημένες εταιρείες: National Power και Powergen, που ανέλαβαν το 1991 τους μεγάλους θερμικούς σταθμούς του CEGB (της βρετανικής ΔΕΗ δηλαδή), με καύσιμο λιθάνθρακα, και British Energy, ιδιοκτήτη των νεότερων πυρηνικών σταθμών, η οποία εισήχθη στο χρηματιστήριο το

20 Η χειραγώγηση της αγοράς Συνυπολογίζοντας τα κόστη της πλεονάζουσας δυναμικότητας και τα διαφορετικά προφίλ των σταθμών ηλεκτροπαραγωγής, φτιάχτηκε ένα εξαιρετικά περίπλοκο σύστημα καθορισμού των τιμών χοντρικής της ηλεκτρικής ενέργειας. Στη δεκαετία του 1990, το κόστος του πετρελαίου, του φυσικού αερίου και του λιθάνθρακα μειώθηκε και ένα επιθετικό μάνατζμεντ έκανε τη λειτουργία των σταθμών ηλεκτροπαραγωγής πολύ φτηνότερη, κυρίως μειώνοντας τον αριθμό των εργαζόμενων. Κι όμως, η τιμή χοντρικής έμεινε σταθερή. Οι μεγάλοι παίχτες της αγοράς βρήκαν τρόπους να χειραγωγούν την αγορά ώστε να μένουν οι τιμές ψηλά. Οι ιδιωτικοποιημένες ηλεκτρικές εταιρείες επωφελήθηκαν από μισό αιώνα τεράστιων δημόσιων επενδύσεων σε ένα υπερδιαστασιολογημένο και πολύ καλά διατηρημένο σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας που μπορούσε να παράγει περισσότερη ηλεκτρική ενέργεια από ό,τι χρειαζόταν η χώρα. Οι ομοιότητες με την ελληνική περίπτωση είναι ξεκάθαρες, αφού η ίδρυση και ανάπτυξη της ΔΕΗ, στα πλαίσια του έντονου παραγωγισμού που διέτρεχε οριζόντια το πολιτικό σύστημα της εποχής, αποτέλεσε την ατμομηχανή του καπιταλιστικής ανάπτυξης των δεκαετιών 50 έως 70, μια αναπτυξιακή διαδικασία που χρησιμοποίησε τεράστιους ανθρώπινους, φυσικούς και οικονομικούς πόρους του Ελληνικού Δημοσίου. Όπως και στην Βρετανία οι υποδομές αυτές επιχειρείται σήμερα να μεταβιβαστούν σε ιδιώτες με πενιχρό αντίτιμο. Στη Βρετανία, τα πρώτα χρόνια της ιδιωτικοποίησης, οι ηλεκτρικές εταιρείες μπορούσαν να μειώσουν τις επενδύσεις, χωρίς κανείς, εκτός από το προσωπικό τους, να αντιλαμβάνεται τις συνέπειες. Οι υπερ-επενδύσεις μετατράπηκαν σε υποεπενδύσεις, αλλά οι συνέπειες της μεταστροφής θα γίνονταν αντιληπτές αργότερα. Τα μικρά χρέη και τα μεγάλα κέρδη των ιδιωτικοποιημένων εταιρειών ηλεκτρισμού τράβηξαν το ενδιαφέρον επιχειρήσεων ενέργειας από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Ακριβώς την περίοδο που η Καλιφόρνια έπαιρνε την καταστροφική απόφαση να αντιγράψει το Βρετανικό μοντέλο ανοίγοντας στον ανταγωνισμό το ηλεκτρικό της σύστημα, ενεργειακές εταιρείες των ΗΠΑ ξόδεψαν το αστρονομικό για την εποχή ποσό των 10 δισ. λιρών για την εξαγορά Βρετανικών επιχειρήσεων ενέργειας. Οι συνέπειες της ιδιωτικοποίησης Το πλεόνασμα παραγόμενης ηλεκτρικής ισχύος που προκάλεσε η ανεξέλεγκτη λειτουργία νέων ιδιωτικών μονάδων ηλεκτροπαραγωγής ήταν μια πολιτική και βιομηχανική καταστροφή. Το νέο κύμα σταθμών με φυσικό αέριο πήρε αρκετά μεγάλο μερίδιο της αγοράς από τους ανθρακικούς και πυρηνικούς σταθμούς ώστε να τους φέρει στα όρια της χρεωκοπίας, αλλά ταυτόχρονα δεν είχε αρκετή ισχύ ώστε να τους αντικαταστήσει πλήρως αν έκλειναν. 20

21 Τα συσωρευτικά αποτελέσματα του κανόνα «RPI-X» του Littlechild και οι υποεπενδύσεις που προκάλεσε, άφησαν το Βρετανικό σύστημα ηλεκτρισμού σε κατάσταση μεγάλης φθοράς. Ενδεικτικά, το 50% των εν λειτουργία Βρετανικών σταθμών παραγωγής προγραμματίζεται να κλείσουν έως το 2020 λόγω κακής συντήρησης. Η πιο απρόσμενη συνέπεια της απελευθέρωσης της ηλεκτρικής βιομηχανίας της χώρας ήταν η σταδιακή απορρόφηση των φιλέτων του κλάδου από τη γαλλική EDF. Ξεκινώντας με την εξαγορά της London Electricity (Ηλεκτρική Εταιρεία Λονδίνου) το 1998, η EDF διαθέτει σήμερα πολλούς σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής στη Βρετανία, συμπεριλαμβανομένων αρκετών πυρηνικών αντιδραστήρων που παρέχουν περίπου το ένα έκτο της ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας. Αυτό που επικράτησε τελικά στην περίπτωση του Βρετανικού συστήματος ηλεκτρικής ενέργειας ήταν η καρτελοποίηση: ένα ολιγοπώλιο επιχειρήσεων κατά βάση μη βρετανικών, το οποίο, λόγω της έλλειψης ρυθμιστικού πλαισίου, κατόρθωσε να χειραγωγήσει τις τιμές και να επιβάλει οριζόντιες αυξήσεις στα τιμολόγια ρεύματος που έπληξαν κυρίως τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Meek, «επειδή οι κρυφοί φόροι στους λογαριασμούς του ρεύματος δε λαμβάνουν καθόλου υπόψη την ικανότητα πληρωμής των καταναλωτών, όσο φτωχότερος είσαι τόσο μεγαλύτερη η συνεισφορά σου στο πρόγραμμα». Σύμφωνα με μελέτες 7, οι φτωχοί που δεν έχουν πρόσβαση σε πακέτα προπληρωμής πληρώνουν κατά μέσο όρο 25% σε σχέση με πιο ευκατάστατα στρώματα που χρησιμοποιούν αντίστοιχα προγράμματα. Συνολικότερα, η ιδιωτικοποίηση της ηλεκτρικής ενέργειας δεν έφερε χαμηλότερες τιμές. Θα πρέπει βεβαίως να επισημανθεί ότι, σύμφωνα με τον Meek, το προ της ιδιωτικοποίησης δημόσιο σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας της Βρετανίας ήταν μεν αξιόπιστο αλλά κακοδιαχειριζόμενο. Διασπάθιση δημόσιου χρήματος, γραφειοκρατία, εσωτερικά ιδιωτικά συμφέροντα που λυμαίνονταν τον οργανισμό, σπατάλες σε υλικά, ήταν μερικά από τα προβλήματα πάνω στα οποία στηρίχθηκε επικοινωνιακά η επιχείρηση ιδιωτικοποίησης του συστήματος. Οι αναλογίες με την ελληνική περίπτωση είναι προφανείς. Αντί, αξιοποιώντας τις τεράστιες δημόσιες επενδύσεις των προηγούμενων δεκαετιών, το σύστημα να μεταρρυθμιστεί, να εξυγιανθεί και να περάσει υπό ουσιαστικό δημόσιο και κοινωνικό έλεγχο, το σύστημα οδηγήθηκε σε πλήρη ιδιωτικοποίηση. 7 Stephen Thomas (2010), The future of Energy: Are competitive markets and nuclear power the answer? 21

22 Διαπιστώσεις και διδάγματα για την ελληνική περίπτωση Συμπερασματικά, το βρετανικό παράδειγμα της ιδιωτικοποίησης της αγοράς και της δεσπόζουσας θέσης που απέκτησε η EDF σε αυτή, εντάσσεται συνολικότερα σε μια τάση διαμόρφωσης υπερεθνικών ολιγοπωλίων στην ευρωπαϊκή αγορά ενέργειας («τα 7 αδέρφια» (seven brothers), όπως τα ονομάζει ο Thomas 8, κατ αναλογία προς τις «7 αδερφές» (seven sisters), τις 7 μεγάλες πολυεθνικές πετρελαϊκές). Επιχειρώντας να συνοψίσουμε, βασιζόμενοι στη βρετανική εμπειρία, τις επιπτώσεις των ιδιωτικοποιήσεων στην αγορά ενέργειας, θα μπορούσαμε να αναφερθούμε στα παρακάτω: - χαμηλές επενδύσεις με αρνητική επίπτωση στην ενεργειακή επάρκεια - υψηλότερες τιμές για τους καταναλωτές, κυρίως για τους οικιακούς και τα χαμηλότερα στρώματα - απολύσεις και περιστολή εργασιακών δικαιωμάτων - απώλεια δυνατότητας χάραξης εθνικού ενεργειακού σχεδιασμού - διείσδυση επενδυτών από τη χρηματιστική σφαίρα σε έναν εξαιρετικά ευαίσθητο κοινωνικά και οικονομικά τομέα - δραστική μείωση επενδύσεων για τον περιορισμό των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. [4] ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ ΔΟΜΩΝ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ Στην ενότητα αυτή, που εγκαινιάζεται με το τρέχον τεύχος του Δελτίου, καταγράφονται οι πρωτοβουλίες διαμόρφωσης και οργάνωσης δομών και δικτύων κοινωνικής αλληλεγγύης, καθώς και η συμβολή του ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ στην οικοδόμηση και την ενίσχυσή τους. ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΔΟΜΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ ΚΑΙ ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ Δ. Τσιπούρας «Ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας αρχίζει από την καθημερινή πάλη για το ψωμί, για τα συσσίτια, για τα μεροκάματα, για τα φάρμακα, ενάντια στην εξαθλίωση του λαού και τη λιμοκτονία του» Δ. Γληνός, Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ 9 8 Stephen Thomas, (2003), The Seven Brothers, Energy Policy, vol. 31, 5, pp Δημήτρη Γληνού, Τι είναι και τι θέλει το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο, πρόλογος Γ. Ζεύγος, ανάτυπο στην Αυγή της Κυριακής