Η ΜΑΧΗ ΣΤΟ ΠΛΑΤΥ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΠΟΛΕΜΙΣΤΩΝ

Transcript

1 Η ΜΑΧΗ ΣΤΟ ΠΛΑΤΥ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΠΟΛΕΜΙΣΤΩΝ Από τα μέσα του 19 ου αιώνα η πάλαι ποτέ κραταιά Οθωμανική αυτοκρατορία στην προσπάθειά της να εκσυγχρονιστεί και να καταφέρει να μπει ή να διατηρηθεί στο κλαμπ των μεγάλων δυνάμεων της εποχής, αναθέτει στη εταιρεία «SOCIETE IMPERIAL DES CHEMINS DE FER LA TURQIE D EUROPE» του Βαρώνου Maurice de Hirsch εβραίου τραπεζίτη την κατασκευή σιδηροδρομικού δικτύου που θα διασχίζει από τη μια ως την άλλη το ευρωπαϊκό τμήμα της Οθ. Αυτοκρατορίας με τις ανάλογες διακλαδώσεις. Την ίδια εποχή η ραγδαίως αναπτυσσόμενη Γερμανική αυτοκρατορία του Κάιζερ και του Μπίσμαρκ στα πλαίσια της «drag nach osten αγοράζει το 1889 την

2 παραπάνω εταιρεία με όραμα την γραμμή Βερολίνου Κωνσταντινούπολης Βαγδάτης. Έτσι η DEUTSCHE BANK καταφέρνει με τη σύμβαση από να αναλάβει να κατασκευάσει και να εκμεταλλεύεται για 99 χρόνια τη σιδηροδρομική γραμμή που θα συνέδεε τη Θεσσαλονίκη με το Μοναστήρι. Έτσι ξεκινά να κατασκευάζεται η γραμμή μήκους 219 χιλιομέτρων από την εργοληπτική εταιρεία του διάσημου μηχανικού PHILIPPE VITALLI,και στις 6 εκεμβρίου 1892 παραδίδεται το πρώτο τμήμα των 96 χιλιομέτρων μέχρι τη Σκύδρα (Βερτεκοπ). Για να ολοκληρωθεί το έργο κατασκευάζονται γέφυρες στον Γαλλικό ποταμό, στον Αξιό, στο Λουδία και οπουδήποτε είναι απαραίτητο. Έτσι μπαίνει στη ζωή και την ιστορία της περιοχής του Ρουμλουκιού ο σιδηρόδρομος, ο οποίος εκτός από τη μεγάλη οικονομική σημασία αποκτά και σημαντική στρατηγική σημασία, καθώς μέσω αυτού μεταφέρονταν ταχύτατα στρατεύματα, πυρομαχικά και κάθε είδους εφόδια. Έτσι περίπου ήταν τα πράγματα όταν αρχίζει ο Α Βαλκανικός πόλεμος και στις 12 Οκτωβρίου 1912 στο γενικό στρατηγείο που βρίσκεται στα Σέρβια εκδηλώνεται η διαφωνία Πρωθυπουργού Βενιζέλου ιαδόχου Κωνσταντίνου αρχιστράτηγου, σχετικά με την κατεύθυνση που θα έπρεπε να πάρει η στρατιά και ανταλλάσσονται ορισμένα τηλεγραφήματα μεταξύ πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας, ενδεικτικά της καχυποψίας και της κακής σχέσης που επικρατούσε ανάμεσα στον εκλεγμένο Πρωθυπουργό και τον Αρχιστράτηγο ιάδοχο Κωνσταντίνο. Για το ζήτημα αυτό βέβαια έχει χυθεί πολύ μελάνι από τους ιστορικούς. Σίγουρα υπάρχουν πολλά πράγματα που είναι άγνωστα στο ευρύ κοινό. Σίγουρο είναι βέβαια πως ο Κωνσταντίνος συμβουλεύτηκε ακόμη και τον στρατηγό Εϋντού,αρχηγό της Γαλλικής στρατιωτικής αποστολής, ο οποίος του απάντησε καθαρά στρατιωτικά αδιαφορώντας για τους πολιτικούς στόχους της κατάληψης της Θεσσαλονίκης.Σίγουρο είναι επίσης πως στις έφτασε στα Σέρβια ο προσωπάρχης του υπουργείου στρατιωτικών Κ. Νίδερ απεσταλμένος του Πρωθυπουργού για να εκθέσει και προφορικά τους λόγους για τους οποίους απαιτούνταν η κατάληψη της Θεσσαλονίκης. ( Όπως γράφει στη σελ. 283 του βιβλίου του ο Στρατηγός Αλεξάκης).

3 Σίγουρο είναι επίσης πως ο Κωνσταντίνος «συνέταξεν ιδία χειρί» (όπως ισχυρίζεται ο Βίκτωρ ούσμανης) το εξής τηλεγράφημα. «Η κατεύθυνσις της υποχωρήσεως και αι προθέσεις του πολέμου θα κανονίσωσι την προέλασιν και την κατεύθυνσιν και της υπ εμέ Στρατιάς.. Να παύσει του λοιπού η Κυβέρνησις αναρμοδίως γνωματεύουσα και εκ του μακρόθεν αναμιγνυόμενη εις τας πολεμικάς επιχειρήσεις». Κωνσταντίνος. Σίγουρο επίσης είναι πως τα 10 ή 12 τηλεγραφήματα που ανταλλάχτηκαν αργότερα εξαφανίστηκαν «μυστηριωδώς» όπως και εκείνο με το περίφημο «σας το απαγορεύω» που απηύθυνε ο Πρωθυπουργός Βενιζέλος διατάσσοντας ουσιαστικά την στροφή της Στρατιάς προς τη Θεσσαλονίκη. Ο Πρωθυπουργός μάλιστα έφτασε στο σημείο να συντάξει τηλεγράφημα που απάλλασσε τον Κωνσταντίνο από τη διοίκηση της στρατιάς το οποίο δεν στάλθηκε κατόπιν αιτήματος του Βασιλιά Γεωργίου ο οποίος ανέλαβε να νουθετήσει ο ίδιος τον ιάδοχο. Το τηλεγράφημα έλεγε: «Παραδώσετε άμα τη λήψει της παρούσης,την διοίκησιν του Στρατού εις τον Αρχηγόν του γενικού Επιτελείου υποστράτηγον αγκλήν και αναχωρήσετε πάραυτα,δι Αθήνας τιθέμενος εις την διάθεσιν του Υπουργού των στρατιωτικών» εν ήταν βέβαια άμοιροι ευθυνών και οι επιτελικοί αξιωματικοί που περιστοίχιζαν τον Κωνσταντίνο (Μεταξάς, ουσμάνης, Πάλλης κ.α.). Ευτυχώς για το Έθνος,αλλά και την Μακεδονία επικρατεί η άποψη του Βενιζέλου, η στρατιά στρέφεται ανατολικά με κατεύθυνση την Βέροια και την Θεσσαλονίκη και η 7 η Μεραρχία του Συνταγματάρχη Κλεομένη κατευθύνεται προς την περιοχή μας καθώς διατάσσεται να προελάσει μέσω των στενών της Πέτρας με αντικειμενικό σκοπό την σιδερένια γέφυρα του Αλιάκμονα στο Νησέλι. Την ίδια ημέρα διατάσσεται το τάγμα Κρητών με διοικητή τον Γεώργιο Κολοκοτρώνη να τεθεί υπό τις διαταγές της 7 ης Μεραρχίας.

4 Η 7 η Μεραρχία περιλάμβανε το 19 ο Σύνταγμα πεζικού υπό τον Αν/χη Γεώργιο Τερτίπη, το 20 ο Σύνταγμα πεζικού υπό τον Αν/χη ημήτριο Σβορώνο και το 21 ο Σύνταγμα πεζικού υπό τον Αν/χη Νικόλαο Μιχαλόπουλο. Στις μονάδες αυτές υπηρετούν οι αξιωματικοί αλλά και οι στρατιώτες από τα απομνημονεύματα των οποίων θα αντλήσουμε πληροφορίες, στοιχεία, εντυπώσεις. Πρόκειται για τον Ανθυπολοχαγό τότε Ιωάννη Αλεξάκη του Τάγματος Κρητών, τον Κωνσταντίνο Ζωρογιαννίδη του 19 ου συντάγματος, του Λοχαγού τότε Κωνσταντίνου Μαζαράκη του θρυλικού καπετάν Ακρίτα και τον ημήτριο άρρα δικαστικό στρατιώτη της 7 ης Μεραρχίας. Στις 17 Οκτωβρίου η Μεραρχία φτάνει στο χωριό Νησέλι όπου τα σώματα προσκόπων είχαν ήδη καταλάβει τη γέφυρα. «Σήμερον τμήμα τουρκικού ιππικού προσπαθείσαν να αντινάξη την παρά το νησέλι γέφυραν του αλιάκμονος ημποδίσθη υπό του υπό τον Ανθ/γόν Σταυρόπουλον εθελοντικού σώματος εξ 60 ανδρών ανταρτών. Τραπέντος εις φυγήν του τουρκικού ιππικού διεσώθη η γέφυρα και την διήλθομεν και ημείς ύστερον.(στρατηγού Αλεξάκη σελ 336). Στις η Μεραρχία περνά τη γέφυρα και τα τρία της συντάγματα προχωρούν το 19 ο στην Κορυφή το 20 ο στο Παλιοχώρι ενώ το ταγμα Κρητών στο Καψοχώρι. Γράφει ο Στρατηγός Αλεξάκης: «Μετά την γέφυραν αυτήν του αλιάκμονος εισήλθομεν εις ευρύτατην πεδιάδα. Αντικρίσαντες αυτήν διελογιζόμεθα ότι εκεί οι κάτοικοι θα έτερφον ωραίους ίππους, εν ω εις την ορεινήν Κρήτην μόνον όνους και ημιόνους είχομεν. Εις την μεγάλην αυτήν πεδιάδα την μεγαλυτέραν της Ελλάδος, ετρέφοντο οι ίπποι εκ των οποίων απετελείτο το περίφημον ιππικόν του Μ. Αλεξάνδρου. Ελέγετο δε τώρα η περιοχή αυτή, Ρουμλούκι ( τόπος των Ρωμιών, ήτοι Ελλήνων) και Καμπανία πρότερον». Ο Κων Ζωρονιαννίδης ήταν από το Καρπενήσι Ευρυτανίας και υπηρετούσε ως διοικητής του 3 ου λόχου του 1 ου τάγματος στο 19 ο σύνταγμα πεζικού της 7 ης Μεραρχίας. Έζησε ως πρωταγωνιστής τα γεγονότα και στα απομνημονευματά του αναφέρει: 18 η Οκτωβρίου. Αναχώρησις της Μεραρχίας εκ Λιμπάνοβου τη 8 η πρωινή ώρα,διά της αμαξιτής οδού της αγούσης διά της γέφυρας του Αλιάκμονος (Νησέλι).αφικόμεθα εις το χωρίον Κορυφήν περί την 3 ην μ.μ. ώραν.. «19 η Οκτωβρίου 'Ως ανωτέρω διαλαμβάνω, εύρισκομεθα έν Κορυφή έν καταυλισμό με μέτρα ασφαλείας όποτε περί την 11ην ώραν π.μ. Συνεχείς πυροβολισμοί ηκούσθησαν άνωθι των Γεννιτσών μετά σφοδρών κανονιοβολισμών.. Ή Υμετέρα: Μεραρχία: χωρίς, ώς όφειλε, να

5 σuνδράμη τον αγώνα. εκείνον δια της επί τόπου μεταβάσεως της τουλάχιστον δια του προβολικού της, ηρκέσθη να γίνει απλούς θεατής εφ ω και τn εδόθη) δικαίως η κατηγορία της αποτελματώσεώς της, του ιαδόχου δριμέως έπιτιιμήσαντος τον Μέραρχον.. Παρέκβασις.Οι κάτοικοι της Κορυφής και των περιχώρων εισί γνησιώτατοι 'Ελληνες, αληθεις απόγονοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου. ΑΙ Γυναίκες φέρουν ώς κάλυμμα έπι της κεφαλής των την πεpικεφαλαίαν, τύπω της περικεφαλαίας του Mεγάλου Αλεξάνδρου. 20ή Οκτωβρίου. ΜΑΧΗ ΤΟΥ «ΠΛΑΤΥ» Αφ εσπέρας της προηγουμένης ο εχθρός διά τριών ταγμάτων του διήλθε την γέφυραν Καρά Ασμάκη (ποταμού) και εγκαταστάθη διά προφυλακών περί το χωρίον Πλατύ, παρά την σιδηροδρομικήν γραμμήν Τη 8 η πρωινή ώρα η Μεραρχία ετέθη εις κίνησιν εκ της Κορυφής καταυθυνθείσα κατά του περί του Πλατύ ευρισκόμενου εχθρού. Ο υπ εμέ λόχος ταχθείς επί κεφαλής του Συντάγματος και της όλης Μεραρχίας εν τάξει μάχης, έλαβεν ως αντικειμενικόν σκοπόν τον σιδηροδρομικόν σταθμόν Πλατύ. Το εχθρικόν πυροβολικόν έβαλλε κεκαλυμμένον. Το ημέτερον πυροβολικόν αντεπεκρίθη. Ολόχος μου εξηκολούθη προελαύνων και ελισσόμενος,διά μέσου των καλλιεργημένων αγρών βουτημένων των ανδρών μέχρι του γόνατος εις την λάσπην Φτάσαντες τέλος εις την απόστασιν των 400 μέτρων από του σιδηροδρομικού σταθμού,δηλαδή της εχθρικής τοποθεσίας διεκρίναμεν ατάκτους κινήσεις πηγαινοερχομένων ατόμων,έμπροσθεν μιας σκηνής παρακειμένης τω κτιρίω του σταθμού.ο λόχος μου με επί κεφαλής τον υποφαινόμενον ώρμησε κατά του σταθμού,εξετόπισε τον κατέχοντα αυτόν εχθρόν, κατέλαβε τούτον και κατεδίωξε τον φεύγοντα εχθρόν διά των πυρών του.άμα τη υποχωρήσει του ο εχθρός κατηυθύνθη προς την γέφυραν Καρ-Ασμάκη εγκατασταθείς επί της αντίπεραν ταύτης α;ριστεράς όχθης.μόλις αφίκετο εκεί προσεβλήθηυπό σφοδρού πυρός του εχθρικού πυροβολικού,όπερ έβαλλε συνεχώς και ακαταπαύστως κατά τε της σιδηροδρομικής γραμμής και των εξόδων του χωρίου Πλατύ, τουτέστι των προσβάσεων της γέφυρας Μόλις δε εγένετο τούτο ιδού ο λοχαγός Μαζαράκης ως εκτελών χρέη επιτελούς της Μεραρχίας όστις όρισεν την θέσιν του τάγματος εν αναμονή πέραν της γέφυρας περί τα δύο χιλιόμετρα και επί της σιδηροδρομικής γραμμής. Το Τάγμα χωρήσαν κατέλαβε την ορισθείσαν αυτώ θέσιν, παραμείναν περί την ώραν εν αυτή, οπότε εδέησε να διαταχθή η προέλασις του προς το χωρίον ΚΙρτζαλαρ (Άδενδρο).Εις τον σταθμόν

6 υπήρχεν εγκαταλελειμμένη αρκετή ποσότης άρτου και ορύζης.εκ τούτων επρομηθεύθησαν οι άνδρες και έφαγον το εσπέρας εκείνο εφοδιασθέντες και διά την επομένην. Ο Ιωάννης Αλεξάκης που υπηρετούσε ως ανθυπολοχαγός στο ανεξάρτητο τάγμα Κρητών με διοικητή τον εγγονό του «γέρου του Μοριά» Γ. κολοκοτρώνη γράφει για τη μάχη : «Δεξιά πτέρυξ. Μάχη Καρά Ασμάκι (Λουδία) Περίπου 3 τουρκικά τάγματα είχον εγκατασταθεί από της εσπέρας της με προφυλακας περί το χωρίον Πλατύ εκατέρωθεν της σιδηροδρομικής γραμμής... Την στιγμήν καθ ην εκινείτο η Μεραρχία ώραν 7.00 π.μ. εκ του χωρίου Κορυφή οι Τούρκοι επετέθησαν κατά των προφυλακών του 8 ου ευζωνικού τάγματος ανατολικώς του χωρίου Λιανοβέργι όπου ευρίσκετο και τμήμα προσκόπων. Απωθήθησαν ούτοι προς Πλατύ και η μάχη ήρχισεν. Έλαβε μέρος το πλείστον της Μεραρχίας. Η μάχη αύτη του Καρά Ασμάκι διήρκεσεν 6 ώρας (από 7.00 π.μ. μέχρι 1.00 μ.μ.) Κατ άλλους : Η μάχη ήρχισεν ώραν 7 ην π.μ.,ο εχθρός εξετοπίσθη ώραν 2.30 και καταδιώχθη μέχρι της 4.30 μ.μ. πέραν του Κιρτζαλάρ. Πεισματωδεστέρα ήτο η άμυνα των Τούρκων επί της σιδ. Γέφυρας. Πολυβόλον τεθέν κατά τον άξονα αυτής καθίστα δύσκολον την προέλασιν μας. Κατελήφθη αύτη ώραν 5.00 καθ ην στιγμήν οι Τουρκοι προς ανατίναξίν της,έθετον πυρ εις έναυσμα δυναμίτιδος.ούτω η γέφυρα την τελευταίαν στιγμήν διεσώθη..δεν είχεν όμως κατάστρωμα η σιδ. Γέφυρα αυρή και δι αυτό δεν ηδύνατο να διέλθη το πεδινόν πυροβολικόν μας. Ευτυχώς υπήρχε εναποθηκευμένη εις το χωρίον Γιδά μεγάλη ποσότης ξυλείας,καταλλήλου διά τον σκοπόν αυτόν, μετεφέρθη δε αύτη εκείθεν ύστερον και η γέφυρα επεστρώθη. Μάλιστα εκ της ξυλείας εκείνης επεστρώθη βραδύτερον ) και η γέφυρα του Αξιού και κατεσκευάσθη προσέτι εκεί και πρόχειρος άλλη γέφυρα. Ο εχθρός ηττηθείς υπεχώρησε πέραν του Λουδία, αλλά καταδίωξις ως έπρεπε δεν έγινε και διά τούτο ο εχθρός ανασυνταχθείς επεχείρησεν αντεπίθεσιν ώραν 9.30 π.μ. άλλ απεκρούσθη αύθις και υπεχώρησεν.. Επίσης την ημέραν αυτήν και το στρατηγείον παρέμεινεν εις το χωρίον Πλατύ».Ως ανέφερεν από το Πλατύ η Μεραρχία εις το Γεν. Στρατηγείον, ώραν 5.15 μ.μ. αι απώλειαι της Μεραρχίας ανήλθον εις 80, Τουρκικά δε πτώματα συνελέγησαν περί τα 150. Ο Λοχαγός Μαζαράκης για τη μάχη στο Πλατύ αλλά και για τους 3 νεκρούς που αναφερονται στο μνημείο αναφέρει:.τη 17 η διελθόντες του Κολινδρού οι Τούρκοι διωκόμενοι και παρά των Προσκόπων υπεχώρησαν εις Γιδά. Οι ημέτεροι έφθασαν εις Λιανοβέρι ένθα και έπεσεν ο λοχίας Α. Μαυρομιχάλης, ετραυματίσθη δε και ο χωροφύλαξ πρόσκοπος Μπουρλάκος.

7 Αι τουρκικαι γραμμαί ενισχυθείσαι και παρά πολυβόλων,επλησίαζον δι αλμάτων προς το χωρίον Λιανοβέργι. Ετραυματίσθην ελαφρώς εις τον βραχίονα, εφονεύθησαν δε και τίνες των Προσκόπων εκεί,τσαμτσακόπουλος επιλοχίας ιππικού, Νταβατζής χωροφύλαξ. Ηναγκάσθην να διαβώ και πάλιν την γέφυραν υπό το πυρ δια να ζητήσω ενισχύσεις. Η 7 η Μεραρχία πάσα ευρίσςκετο εις απόστασι 4χμ. το τάγμα Κρητών δεν εφαίνετο, το 19 ο σύνταγμα όπερ εβάδιζε ήδη εις το άκρον δεξιόν και είχε φθάσει μέχρι του χωρίου Πλατύ είχεν οπισθοχωρήσει και απεμακρύνθη μη φαινόμενον. Μετά 3χμ συνήντησα ερχόμενον εν τάγμα του 21 ου συντάγματος. Η συμπλοκή ήρξατο την 7 ½ π.μ. της 20 ης Οκτωβρίου. η υποχώρησις του εχθρού προς Κιρτζαλάρ εγένετο εν αταξία περί τα 150 πτώματα ευρίκοντο επί της σιδηροδρομικής γραμμής μέχρι αποστάσεως 2000 μ. οφειλόμενα κατά πολύ εις την καλήν δράσιν του πυροβολικού». Ο στρατιώτης Δημήτριος Δάρρας ήταν δικαστικός και υπηρετούσε ως έφεδρος Ανθυπολοχαγός στον 3 ο λόχο του 8 ου τάγματος Ευζώνων. Στις 25 Οκτωβρίου 1912 από το χωριό Βαρβάκιοϊ (8 ώρα μακράν της Θεσσαλονίκης ) στέλνει επιστολή προς την μητέρα και τους αδελφούς του: Πολυαγαπημένοι μου Μητέρα και αδελφοί μου.. Να μη στεναχωρήσθε όμως διότι είμαι εντελώς καλά, τελείως υγιής και όλα θα περάσουν.άλλως υπάρχει ελπίς ότο μάχας πλέον δεν θα έχομεν Μάχη άξια λόγου δι ημας ήτο μια γενόμενη την 20 ην Οκτωβρίου ημέραν Σάββατον παρά τας δύο γεφύρας ενός μικρού ποταμού εις θέσιν Καρά Ασμακι μεταξύ των χωρίων Λιανοβεργίου και Πλατύ. Εις την μάχην ταύτην επληγώθη ο Λοχαγός μου Κων. Μανωλίδης ελαφρώς. Εκ της διμοιρίας μου (δυνάμεως 55 ανδρών) εφονεύθησαν 4 και ετραυματίσθησαν 7. Εκ όλου δε του λόχου μου (δυνάμεως 230 ανδρών) εφονεύθησαν 7 και ετραυματίσθησαν 26.. Η μάχη ήτο ισχυρά με πυροβολικόν ιδικόν μας και εχθρικόν και πολυβόλα εκατέρωθεν. Το χειρότερον ότι η μάχη διηξήχθη υπό διηνεκή βροχή και δια τούτο δεν ηδυνηθημεν από τις λάσπες να τους καταδιώξωμαν ίνα τους πάρωμεν τα κανόνια και πολυβόλα τους με τα οποία μας επέφεραν πολλάς απωλείας. Θα μείνωμεν εδώ όλην την ημέραν περιμένοντες να τελειώση το μηχανικόν τας επί του Αξιού ποταμού γεφύρας ίνα διέλθομεν αυτόν και βαδίσωμεν εις Θεσσαλονίκην.

8 Κυρίες και κύριοι φίλες και φίλοι μέσα από τις αναμνήσεις των ανθρώπων που έζησαν, που συμμετείχαν αλλά και δημιούργησαν αυτά τα γεγονότα είδαμε ακούσαμε, φανταστήκαμε εκείνες τις ιστορικές ημέρες του Οκτώβρη του Τότε που μετά από 500 χρόνια σκλαβιάς ξημέρωσε η ελευθερία για τους κατοίκους του Ρουμλουκιού. Είδαμε επίσης πως οι νεκροί και ο απώλειες του στρατού δεν ήταν μόνο εκείνοι που αναφέρονται στο μνημείο. Σίγουρα αυτή η γη του Πλατέος φιλοξενεί στα σπλάχνα της και όλους εκείνους που έπεσαν εδώ και παρέμειναν ανώνυμοι και αφανείς. Το σημερινό τρισάγιο και η εκδήλωση μνήμης της μάχης του Πλατέος είναι αφιερωμένα σε όλους αυτούς και στα 100 χρόνια από την απελευθέρωση της Μακεδονίας από τον τουρκικό ζυγό. Εύχομαι οι σημερινές εκδηλώσεις να αποτελέσουν την αρχή παρόμοιων εκδηλώσεων τιμής και μνήμης για όλους αυτούς που έδωσαν τη ζωή τους για την Πατρίδα και την ελευθερία. Σας ευχαριστώ Γρηγόρης Γιοβανόπουλος Δάσκαλος