ΣΕΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΗΦΑΙΣΤΕΙΑ

Transcript

1 2 ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΡΕΘΥΜΝΟΥ PROJECT 2 0 ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ 2012 ΕΠΙΒΛΕΠΟΝΤΕΣ:ΑΛΛΙΓΙΖΑΚΗΣ-ΣΤΑΜΟΣ Σχολικό Έτος Τάξη Α ΘΕΜΑ ΣΕΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΗΦΑΙΣΤΕΙΑ 1

2 ΓΕΩΜΥΘΟΛΟΓΙΑ Γεωμυθολογία είναι ο κλάδος των γεωεπιστημών που στοχεύει να ανακαλύψει τη σχέση μεταξύ των μύθων που έπλασαν οι αρχαίοι κάτοικοι κάθε τόπου και του γεωπεριβάλλοντος στο οποίο έζησαν και κατοίκησαν και στο οποίο ίδρυσαν τις πόλεις τους και ανέπτυξαν τον πολιτισμό τους. Η μακροχρόνη ιστορία του ανθρώπου, του Homo sapiens, διαιρείται σε δύο μεγάλες περιόδους: Την ιστορική περίοδο που αρχίζει με την εφεύρεση της Γραφής και την Προϊστορική πριν από την ανακάλυψη της Γραφής. Για τους σκοπούς της Γεωμυθολογίας, η προϊστορική περίοδος πρέπει να διαιρεθεί περαιτέρω σε δύο υποπεριόδους, συγκεκριμένα, όταν ο Homo sapiens βρίσκεται στο στάδιο της τροφοσυλλογής (κυνήγι-και συλλογή καρπών) και μια μεταγενέστερη, όταν ο Homo sapiens, μετά από την ανακάλυψη της γεωργίας και κυρίως μετά από την καλλιέργεια του σίτου, μετατρέπεται σε τροφοπαραγωγό. ΤΗΞΗ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΠΡΩΙΜΗΣ ΓΗΣ Η συσσώρευση θερμότητας στο εσωτερικό της Γης έφτασε το μέγιστο στην αρχή της ιστορίας της Γης και έκτοτε μειώθηκε. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω η εσωτερική θερμότητα της Γης ήταν αποτέλεσμα: 1) των προσκρούσεων από ουράνια σώματα, 2) της συστολής λόγω βαρύτητας και 3) της διάσπασης ραδιενεργών στοιχείων. Η αρχική προσαύξηση της Γης είχε ως αποτέλεσμα να γίνει η Γη μία μάλλον ομογενής σφαίρα που αποτελούνταν από μεταλλικά θραύσματα (από σιδηρομετεωρίτες), λίθινα θραύσματα (από λιθομετεωρίτες) και θραύσματα πάγου (από κομήτες). Όμως η αυξανόμενη εσωτερική θερμότητα οδήγησε στην τήξη του εσωτερικού της Γης και ο νεαρός πλανήτης απέκτησε μία στρωματόμορφη δομή με τα βαριά (μεταλλικά) υλικά να βυθιστούν προς το κέντρο της Γης και τα ελαφρότερα (λίθινα) υλικά να κινηθούν προς την επιφάνειά της. Τα πολύ ελαφρά πτητικά υλικά (από τους κομήτες) τήχθηκαν πολύ εύκολα ή εξαερώθηκαν και ανέβηκαν πάνω από την επιφάνεια της Γης για να σχηματίσουν έτσι τους ωκεανούς και την ατμόσφαιρα. Με αυτόν τον τρόπο έχουμε μία διαφοροποιημένη Γη εξαιτίας της τήξης και κινητοποίησης 2

3 των υλικών, που προκλήθηκαν από την εσωτερική θερμότητα της Γης, με αποτέλεσμα την ανάπτυξη συγκεντρικών στρωμάτων με διαφορετική σύσταση και πυκνότητα. Αυτό φαίνεται στο παρακάτω σχήμα. Τα στρώματα αυτά είναι: Ο εσωτερικός πυρήνας (inner core) αποτελούμενος κυρίως από στερεό Fe και δευτερευόντως Ni, με ακτίνα περίπου 1200 km. Ο τηγμένος εξωτερικός πυρήνας (outer core) αποτελούμενος κυρίως από υγρό Fe και δευτερευόντως S, με ακτίνα περίπου 2250 km. Ο μανδύας (mantle) αποτελούμενος από πυκνά πυριτικά υλικά, με ακτίνα περίπου 2800 km. Ο φλοιός (crust) που αποτελεί την ελαφρύτερη εξωτερική επιδερμίδα της Γης και ο οποίος διακρίνεται στον ωκεάνιο φλοιό (~7 km) και στον ηπειρωτικό φλοιό (~35 km). Ο ωκεάνιος φλοιός είναι βαρύτερος και αποτελείται από βασάλτη, ενώ ο ηπειρωτικός φλοιός είναι ελαφρύτερος και αποτελείται από διάφορα πετρώματα έχοντας μέση σύσταση παρόμοια του γρανίτη. Στο μανδύα υπάρχει η ασθενόσφαιρα (asthenosphere) μεταξύ km που είναι μία ζώνη αποτελούμενη από θερμό, πλαστικό υλικό ικανό να έχει μία προοδευτική ροή. Πάνω από την ασθενόσφαιρα βρίσκεται η λιθόσφαιρα (lithosphere) το σχετικά άκαμπτο και ψυχρότερο εξωτερικό στρώμα της Γης που αποτελείται από το στερεό φλοιό και ένα τμήμα του άνω μανδύα. Πάνω από τη λιθόσφαιρα βρίσκονται: Η υγρή υδρόσφαιρα(hydrosphere) που αποτελεί το 71% της επιφάνειας της Γης.Η ακόμα ελαφρότερη αέρια ατμόσφαιρα (atmosphere) που αμφότερες προήλθαν τελικά από τις 3

4 προσκρούσεις των κομητών. Αυτά τα πτητικά συστατικά βρήκαν έξοδο προς το εξώτατο τμήμα της Γης μέσω της ηφαιστειακής δραστηριότητας κατά τη διαφοροποίηση της Γης. Πέτρωμα Γενικά ως πετρώματα χαρακτηρίζονται τα υλικά από τα οποία αποτελείται ο στερεός φλοιός της Γης, το ανώτερο δηλ. στρώμα της λιθόσφαιρας. Μερικά εξ αυτών εμφανίζονται κατά συμπαγείς μάζες όπως ο γρανίτης ή ο ασβεστόλιθος. Άλλα είναι δυνατόν ν αποτελούνται από μαλακότερα ή ασύνδετα υλικά όπως η άμμος, η άργιλος κλπ, ενώ κάποια άλλα είναι ρευστά, όπως το νερό και το πετρέλαιο. Τα πετρώματα σχηματίζονται από ένα ή περισσότερα ορυκτολογικά συστατικά. Κατηγορίες Πετρωμάτων Ανάλογα με τον τρόπο σχηματισμού τους τα πετρώματα διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες: Τα εκρηξιγενή ή πυριγενή ή μαγματικά πετρώματα Τα ιζηματογενή πετρώματα και Τα μεταμορφωσιγενή πετρώματα. Από την παραπάνω ονομαστική σειρά των κατηγοριών των πετρωμάτων καθίσταται έκδηλος και ο τρόπος δημιουργίας τους, καθώς αντικατοπτρίζουν της διεργασίες που συντελέστηκαν κατά το χρόνο σχηματισμού τους. Ποσοτικά (%) Μεγέθη Εμφάνισης Πετρωμάτων Στατιστικές μελέτες έδειξαν ότι τα πυριγενή πετρώματα αποτελούν το 95% του γήινου φλοιού και 17% των πετρωμάτων της γήινης επιφάνειας. Οι ίδιες μελέτες υπολογίζουν περί τα 7% του φλοιού της γής τα μεταμορφωμένα, ενώ όσον αφορά τα ιζηματογενή το 76% της επιφάνειάς της. Θραύσματα Πετρωμάτων. Μερικά είδη θραυσμάτων πετρωμάτων που συναντώνται στην επιφάνεια της γης είναι: πέτρα: υλικό το οποίο δημιουργείται από γεωλογικές διαδικασίες και προέρχεται από πετρώματα. Είναι το πρώτο υλικό που χρησιμοποίησε τεχνολογικά ο άνθρωπος για την κατασκευή εργαλείων στην παλαιολιθική εποχή και νεολιθική εποχή. βράχος: μεγάλο κομμάτι πέτρας αποσπασμένο κατά φυσικό τρόπο βράχια: συστάδα από βράχους, συνήθως συναντάται σε χαράδρες και σε άγριες βραχώδεις ακτές. κροκάλα: Τμήμα πετρώματος σμιλευμένο από την επίδραση κίνησης νερού. Συναντάται σε κοίτες ποταμών, Δέλτα ποταμών και στα βάθη λιμνών, από όπου εξορύσσεται για εμπορικούς σκοπούς, σε παράκτιες περιοχές και είναι ενδιάμεσο στάδιο κατακερματισμού και διάβρωσης απότομων παράκτιων πλαγιών και σε χοντρή και ψιλή άμμο. Το πέτρωμα που προκύπτει από τη συγκόλληση κροκαλών ονομάζεται κροκαλοπαγές και είναι χαρακτηριστικός σχηματισμός επικλύσεως, δηλ. κάλυψης μιας περιοχής από (συνήθως θαλάσσια) ύδατα. Είναι επίσης ευρύτερα γνωστή και ως βότσαλο. 4

5 Λατύπη: (αλλιώς χαλίκι): Πέτρωμα κατακερματισμένο με φυσικούς τρόπους σε μικρά γωνιώδη τεμάχια. Δημιουργείται και με τεχνητούς τρόπους (με σπαστήρες), οπότε ονομάζεται χαλίκι. σκόπελος: Γεωγραφικός χαρακτηρισμός κατά θέση, βράχου που εξέχει από την επιφάνεια της θάλασσας, μικρότερος σε μέγεθος της βραχονησίδας. ύφαλος: Γεωγραφικός χαρακτηρισμός κατά θέση, βράχου του οποίου η κορυφή δεν εξέχει της επιφάνειας της θάλασσας. Ο όρος δεν αφορά απόλυτα μόνο βράχια, π.χ. κοραλλιογενείς ύφαλοι. Σημείωση: Η χαρτογράφηση σκοπέλων και υφάλων γίνεται πάντα σε κατάσταση ρηχίας Κύκλος Μετασχηματισμού Πετρωμάτων. Σε βάθος γεωλογικών χρόνων, με την αντίθετη δράση δυνάμεων δημιουργίας και καταστροφής, εξωγενών (π.χ. αποσάθρωση, διάβρωση) και ενδογενών διεργασιών (π.χ. κίνηση λιθοσφαιρικών πλακών), παρατηρείται μια αέναη και δυναμικά μεταβαλλόμενη κατάσταση μετάπτωσης- μετασχηματισμού των πετρωμάτων από μία κατηγορία σε μία άλλη. Κάθε ένας από τους μετασχηματισμούς μπορεί να διακοπεί σ' ένα στάδιο, γι' αυτό και πολλές φορές τα όρια της μεταξύ τους διάκρισης ενδεχομένως να μην είναι ξεκάθαρα ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ Γενικά ως πετρώματα χαρακτηρίζονται τα φυσικά στερεά υλικά σε συμπαγή ή χαλαρή μορφή, που αποτελούνται από ένα ή περισσότερο ορυκτά τα οποία συμμετέχουν στη δομή του φλοιού της Γης, του ανώτερου δηλαδή στρώματος, της λιθόσφαιρας. Εκρηξιγενή ή Πυριγενή ή µαγµατογενή πετρώµατα Οφείλουν τη γένεσή τους στον µαγµατισµό. Σχηµατίζονται από τη στερεοποίηση του µάγµατος στο εσωτερικό του φλοιού ή πάνω στην επιφάνεια της Γης. Το µάγµα είναι τήγµα που προέρχεται από το εσωτερικό της Γης. Τα µαγµατογενή πετρώµατα διακρίνονται σε τρεις µεγάλες κατηγορίες, ανάλογα µε τις συνθήκες κρυστάλλωσης του µάγµατος: 1. Στα µαγµατογενή πετρώµατα, τα οποία έχουν κρυσταλλωθεί υπό πλουτώνιες συνθήκες, σε µεγάλο δηλαδή βάθος στο εσωτερικό της γης. 2. Στα µαγµατογενή πετρώµατα, τα οποία έχουν κρυσταλλωθεί στην επιφάνεια της γης ή πολύ κοντά στην επιφάνειά της. 3. Στα φλεβικά µαγµατογενή πετρώµατα, τα οποία στερεοποιήθηκαν σε µικρό βάθος. 5

6 Ιζηµατογενή Πετρώµατα Τα ιζηµατογενή πετρώµατα σχηµατίζονται από υλικό το οποίο προκύπτει από την καταστροφή άλλων πετρωµάτων στην επιφάνεια της γης. Τα πετρώµατα τα οποία καταστρέφονται µπορεί να είναι είτε µαγµατογενή είτε ιζηµατογενή είτε µεταµορφωµένα. Γενική ταξινόµηση των ιζηµµατογενών πετρωµάτων: Μηχανικά ή κλαστικά: : τα υλικά που προκύπτουν από τη µηχανική αποσάθρωση είναι κλάσµατα (κοµµάτια) του µητρικού πετρώµατος και σχηµατίζουν τα µηχανικά ή κλαστικά ιζηµατογενή πετρώµατα. Ανάλογα µε το µέγεθος των κλασµάτων ταξινοµούνται σε διάφορες κατηγορίες. Χηµικά: τα υλικά που προκύπτουν από τη χηµική αποσάθρωση είναι χηµικά διαλύµατα από το µητρικό πέτρωµα. Αυτά τα διαλύµατα όταν αυξηθεί η συγκέντρωση µέσα σε θάλασσες και λίµνες κατακάθονται και σχηµατίζουν τα χηµικά ιζηµατογενή πετρώµατα. Βιογενή: τα πετρώµατα αυτά σχηµατίζονται από τα υπολείµµατα των διαφόρων οργανισµών και κυρίως από κελύφη, σκελετούς και εκκρίσεις ζωικών µικροοργανισµών. Μεταµορφωµένα πετρώµατα Τα Μεταµορφωµένα πετρώµατα προέρχονται από ιστολογική, ορυκτολογική ή/και χηµική μεταβολή προϋπαρχόντων πετρωµάτων, πυριγενών, ιζηµατογενών ή ακόµα και µεταµορφωµένων, σε συνθήκες διαφορετικές από αυτές που επικρατούν στην επιφάνεια της γης, παραµένοντας όλως συνεχώς σε στερεή κατάσταση. Οι αλλαγές αυτές γίνονται στο βάθος της γης κάτω από την επίδραση της αύξησης των πιέσεων και θερµοκρασιών και ρευστών ουσιών χωρίς τα πετρώµατα να τηχθούν. Μεταµορφωµένα πετρώµατα καλύπτουν ένα µεγάλο τµήµα του ελλαδικού χώρου όπως της Κεντρικής και υτικής Μακεδονίας, Ανατολικής Θεσσαλίας, Αττικής, Κυκλάδων νήσων κ.λ.π. Χρησιµοποιήθηκαν και χρησιµοποιούνται λόγω της ιδιαίτερης ανθεκτικότητάς αλλά και οµορφιάς τους ως δοµικοί λίθοι. Το σύνολο των διεργασιών που οδηγούν στο σχηµατισµό των µεταµορφωµένων πετρωµάτων ονοµάζεται Μεταµόρφωση. Οι κυριότεροι παράγοντες µεταµόρφωσης είναι η Πίεση και η Θερµοκρασία και η χρονική διάρκεια «έκθεσης» ενός πετρώµατος στις συγκεκριµένες συνθήκες µεταµόρφωσης. Οι δύο κύριοι παράγοντες δεν δρουν συνήθως µε την ίδια βαρύτητα, αλλά ανάλογα µε το γεωτεκτονικό περιβάλλον αλλού υπερισχύει η πίεση και αλλού η θερµοκρασία. Ο σεισμός ορίζεται ως η αισθητή ανατάραξη της επιφάνειας ενός ουράνιου σώματος που συνοδεύεται από σεισμικά κύματα που μεταφέρουν την ενέργεια του σεισμού. Σε πλανήτες με στερεό φλοιό όπως η Γη οι σεισμοί προκαλούν ανατάραξη της επιφάνειας του φλοιού και ο σεισμός γίνεται έτσι αισθητός από τους ανθρώπους. Ο σεισμός ορίζεται και σε άλλα ουράνια σώματα όπως η Σελήνη, ο Άρης και ο Ήλιος, σε κάποιο άλλο άστρο, πλανήτη ή δορυφόρο πλανήτη, σε ένα αστέρα νετρονίων κλπ. Ο σεισμός σε κάθε τέτοια περίπτωση έχει διαφορετική προέλευση και τα σεισμικά κύματα μπορεί να είναι διαφορετικού τύπου από τα γήινα ελαστικά, όπως για παράδειγμα τα σεισμικά κύματα ενός μαγνητικού σεισμού σε ένα 6

7 αστέρα νετρονίων ή μάγναστρο. Τα σεισμικά κύματα, στην περίπτωση που είναι ελαστικά, οδεύουν μεταβάλλοντας την πυκνότητα ή παραμορφώνοντας το σχήμα του μέσου από το οποίο διέρχονται και ταξιδεύουν στο εσωτερικό, στην επιφάνεια ή και στην ατμόσφαιρα ενός πλανήτη σαν τον δικό μας, μεταφέροντας την ενέργεια του σεισμού, η οποία τελικά απορροφάται στο μέσο διάδοσης. Διάδοση βαρυτικών σεισμικών κυμάτων έχουμε και στο «κενό» του διαστήματος με τα βαρυτόνια. Παρατηρούνται επιδράσεις από ισχυρούς γήινους σεισμούς στη Σελήνη και σε τεχνητούς δορυφόρους γύρω από τη Γη. Στο σύστημα Γης - Σελήνης μάλιστα, οποιαδήποτε ξαφνική μεταβολή της απόστασης των δύο θα προκαλέσει σεισμούς και στα δύο ουράνια σώματα καθώς το ένα βρίσκεται εντός του βαρυτικού πεδίου του άλλου. Ένα τέτοιο σεισμό στη Γη θα προκαλούσε η σύγκρουση ενός κομήτη με τη Σελήνη για παράδειγμα. Τέλος, στο «κενό» του διαστήματος έχουμε και διάδοση κυμάτων που αντιστοιχούν σε ισχυρές μεταβολές μαγνητικού πεδίου που παράγονται στα μάγναστρα, ικανές να προκαλούν σεισμούς σε ουράνια σώματα εντός της εμβέλειάς τους που περιέχουν σε επαρκείς ποσότητες υλικά ικανά να αντιδράσουν μαγνητικά. Οι μαγνητικοί σεισμοί στα μάγναστρα παράγουν και σεισμικά κύματα που ταξιδεύουν ως τη Γη με τη μορφή εκλάμψεων ακτίνων γ και ακτίνων χ. Ο σεισμός στον πλανήτη μας συνήθως προκαλείται από ξαφνική απελευθέρωση συσσωρευμένης ενέργειας στο φλοιό της Γης. Τον αντιλαμβανόμαστε στην επιφάνειά της καθώς μέρος της ενέργειας μεταφέρεται εκεί με τα σεισμικά κύματα. Τα κύματα αυτά διαδίδονται στο φλοιό με ταλαντώσεις των πετρωμάτων και φθάνοντας στην επιφάνεια προκαλούν τις αναταράξεις του εδάφους που αισθανόμαστε. Τα σεισμικά κύματα προκαλούν με τις ταλαντώσεις και διαφορές ηλεκτρικού δυναμικού στα πετρώματα του φλοιού καθώς οδεύουν μέσα από αυτά (σεισμικό-ηλεκτρικό φαινόμενο δευτέρου είδους). Άλλη μια εκδήλωση των σεισμών, που προκαλείται από τη μετακίνηση των πετρωμάτων της λιθόσφαιρας, είναι η δημιουργία τσουνάμι στη θάλασσα όταν ο σεισμός είναι υποθαλάσσιος και έχει αποτέλεσμα ικανή κατακόρυφη ανάταξη του βυθού. Οι περισσότεροι σεισμοί σχετίζονται με τον τεκτονικό χαρακτήρα της Γης και ονομάζονται τεκτονικοί σεισμοί. Ένας σεισμός όμως μπορεί να οφείλεται και στο απότομο γλίστρημα ενός παγετώνα. Ως σεισμός χαρακτηρίζεται και το άμεσο αποτέλεσμα από μία μη φυσική διεργασία, όπως για παράδειγμα μία έκρηξη, μία υπόγεια πυρηνική δοκιμή ή την τομογράφηση μέρους του φλοιού με σεισμικά κύματα που προκαλούμε με κτυπήματα του εδάφους. Σεισμός μπορεί να παραχθεί και από μία έκρηξη στην ατμόσφαιρα της Γης. Η απορρόφηση της ενέργειας που μεταφέρουν τα ελαστικά κύματα, συμβαίνει με διάφορους μηχανισμούς ανάλογα με την κατάσταση ρευστότητας του μέσου που διατρέχουν: Στερεά: Η θραύση και οι μικροθραύσεις στα πετρώματα, αλλά και στις ανθρώπινες κατασκευές, προκαλούν είτε διάρρηξη των δεσμών συνοχής είτε μόνιμη (πλαστική) παραμόρφωση του υλικού και τελικά παράγεται θερμότητα. Ακόμα, λόγω του σεισμικού-ηλεκτρικού φαινομένου που εμφανίζεται στα πορώδη στερεά που περιέχουν ποσοστό υγρού, μέρος της ενέργειας του οδεύοντος σεισμικού κύματος μετατρέπεται από μηχανική σε ηλεκτρική και κατόπιν αντίστροφα και η ενέργεια μετατρέπεται σε θερμότητα, είτε κατά τις ωσμωτικές διαδικασίες, είτε λόγω της ηλεκτρικής αντίστασης των πετρωμάτων κατά τη διέλευση των ηλεκτρικών ρευμάτων ή δινορευμάτων (ρευμάτων Φουκώ). Ρευστά με οριακή την ιδιότητα διάδοσης εγκάρσιων κυμάτων:το υλικό 7

8 παραμορφώνεται προσωρινά (για χρόνο μερικά πολλαπλάσιο της περιόδου ταλάντωσης του κύματος) και τελικά η ενέργεια γίνεται θερμότητα (ρευστοποιείται περαιτέρω το υλικό του μέσου). Ρευστά: Μπορούν να οδεύσουν μόνο σεισμικά κύματα που διαφοροποιούν τοπικά την πυκνότητα του μέσου και απορροφώνται αυξάνοντας τη θερμοκρασία του. Σύμφωνα με την ανθρώπινη κλίμακα εκτίμησης γεγονότων, που ξεκινά με βάση τις διαστάσεις των ανθρώπινων κατασκευών, τα αποτελέσματα της απορρόφησης της ενέργειας ενός σεισμού στα στερεά είναι ενίοτε καταστροφικά. Η πραγματική αιτία των σεισμών που γεννώνται στο φλοιό της Γης δηλώθηκε σωστά το 1760 από το Βρετανό Τζον Μίτσελ (John Michell), ο οποίος έγραψε πως οι σεισμοί και τα κύματα ενέργειας που δημιουργούν προκαλούνται από "μάζες πετρωμάτων που μετατοπίζονται, μίλια κάτω από την επιφάνεια" και θεωρείται πατέρας της επιστήμης της μελέτης των σεισμών, της Σεισμολογίας ΣΕΙΣΜΟΙ Ο σεισμός είναι μια απότομη διατάραξη στο εσωτερικό της γης(φλοιό), που γίνεται αισθητή στην επιφάνειά της με δόνηση(κούνημα)του εδάφους. Σεισμογενής περιοχή λέγεται ο τόπος όπου εκδηλώνονται συχνά σεισμοί. Καθημερινά, ιδιαίτερα στις σεισμογενείς περιοχές γίνονται πολλοί σεισμοί. Όταν συμβαίνει ένας σεισμός σε μια περιοχή, αναφερόμαστε στο επίκεντρο, το μέγεθος και την έντασή του. Επίκεντρο είναι το σημείο που βρίσκεται στην επιφάνεια της γης ακριβώς κατακόρυφα πάνω από την εστία. Η εστία είναι το ακριβές σημείο που γίνεται ο σεισμός. Μέγεθος ονομάζουμε την ποσότητα ενέργειας που απελευθερώνεται με ένα σεισμό. Μετριέται με την κλίμακα Ρίχτερ και καταγράφεται από τα ειδικά όργανα που λέγονται σεισμογράφοι. Σεισμοί με μέγεθος κάτω των 4 Ρίχτερ δεν προκαλούν ζημιές ενώ κάτω των 2 Ρίχτερ δεν γίνονται και αντιληπτοί από τον άνθρωπο. Αντίθετα, πάνω από 5 Ρίχτερ μπορούμε να έχουμε και πολλές καταστροφές. Μέχρι σήμερα το επίκεντρο, ο χρόνος και το μέγεθος του σεισμού δε μπορούν να προβλεφθούν αν και επιστήμονες εργάζονται αρκετά για το σκοπό αυτό. Πώς δημιουργείται ένας σεισμός: Συσχετίζοντας τα επίκεντρα των σεισμών στο χάρτη, βλέπουμε ότι σχηματίζονται ζώνες που λέγονται σεισμικές ζώνες. Στην παρακάτω φωτογραφία η σεισμική ζώνη Ευρώπης - Β. Αφρικής.Στα σημεία αυτά η λιθόσφαιρα της γης είναι σπασμένη και γι αυτό χωρίζεται στις λιθοσφαιρικές πλάκες. Αυτές μετακινούνται πολύ αργά(κατά χιλιοστά) από εσωτερικές δυνάμεις της Γης. Οι πλάκες απομακρύνονται, τρίβονται και συγκρούονται μεταξύ τους, προξενώντας έτσι σεισμό. Σκανδαλισμός Σεισμών Έχουν υπάρξει κάποιοι σεισμοί που είτε έχουν συσχετιστεί, είτε έχουν γίνει προσπάθειες συσχέτισης με γεγονότα συνήθως μεγάλης κλίμακας που έλαβαν χώρα πριν την εκδήλωση των σεισμών και φαίνεται πως προκάλεσαν επιτάχυνση της διαδικασίας γένεσής τους. Τέτοια 8

9 γεγονότα είναι άλλοι σεισμοί,τα μέγιστα των παλιρροϊκών δυνάμεων λόγω της ευθυγράμμισης Γης-Σελήνης-Ήλιου, ανθρώπινες παρεμβάσεις όπως οι τεχνητές λίμνες (σχετισμός σεισμού Γρεβενών-Κοζάνης το 1995 με την τεχνητή λίμνη Πολύφητου)και μέθοδοι πρόκλησης σεισμών με πυρηνικές εκρήξεις και ΗΜΠ. Μέθοδοι πρόγνωσης Οι μεμονωμένες προσπάθειες για πρόγνωση σεισμών έχουν δώσει αποτελέσματα, δεν έχουν δώσει όμως κάποια ευρέως αποδεκτή μέθοδο πρόγνωσης. Για να θεωρηθεί μια μέθοδος πρόγνωσης ή συνεργασία μεθόδων επιτυχημένη, θα πρέπει να εκτιμά, για σεισμούς κάποιου μεγέθους και άνω, με ακρίβεια α) τις παραμέτρους της πρόγνωσης (τόπο, χρόνο, μέγεθος) και ταυτόχρονα β) τη βεβαιότητα πως θα γίνει σεισμός. Η ακρίβεια των παραμέτρων δεν έχει σαφώς καθοριστεί. Η προσπάθεια για πρόγνωση ενδυναμώνεται με την ενοποίηση των μεθόδων και τη σύγκλιση των εκτιμήσεων που προκύπτουν από αυτές, βελτιώνοντας την ακρίβεια των παραμέτρων της πρόγνωσης και ενισχύοντας την αξιοπιστία μιας πρότασης πως ένας μεγάλος σεισμός επέρχεται. Η προειδοποίηση για σεισμούς σε πυκνοκατοικημένες περιοχές αμφισβητείται πως είναι χρήσιμο να ανακοινώνεται στο κοινό καθώς μπορεί να προκαλέσει περισσότερα θύματα από το σεισμό αυτό καθεαυτό λόγω πανικού, τροχαίων κτλ. και επειδή είναι αδύνατο να εκκενωθεί έγκαιρα και σε απόλυτο ποσοστό μια κατοικημένη περιοχή, ενώ υπάρχουν προβλήματα στην εκκένωση νοσοκομείων, γηροκομείων, χώρων που φιλοξενούν ζώα κτλ. Παρά ταύτα, εφαρμόζεται ήδη σειρά συστημάτων άμεσης προειδοποίησης για σεισμούς ανά την υφήλιο ακόμη και σε ομάδες της τάξης των εκατομμυρίων εκπαιδευμένων πολιτών. Με σκοπό την ακόμη πιο έγκαιρη και έγκυρη προειδοποίηση γίνονται σημαντικές προσπάθειες για την πρόγνωση των σεισμών. Μία από τις μεθόδους που αναπτύχθηκαν τις τελευταίες δεκαετίες είναι η μέθοδος ΒΑΝ (επινόηση των Ελλήνων Φυσικών Βαρώτσου, Αλεξόπουλου και Νομικού, απ' όπου και η ονομασία της) που έχει και ιστορική σημασία λόγω των αγώνων της ομάδας ενάντια σε επιθέσεις που δεχόταν και δέχεται κατά καιρούς. Ακρογωνιαίος λίθος στην έρευνα αυτή είναι οι ηλεκτρικές ώσεις που αναδύονται από τα πετρώματα όταν αυτά βρίσκονται υπό (μηχανική) τάση που υπερβαίνει ένα κρίσιμο σημείο. Τα πρόδρομα αυτά ηλεκτρικά σήματα εμφανίζονται στο δίκτυο καταγραφής ως και τρεις μήνες πριν την εκδήλωση του σεισμού και συνεκτιμώνται με άλλα δεδομένα από την ομάδα ΒΑΝ όπως οι μαγνητικές διαταραχές που γεννώνται ταυτόχρονα με τις πρόδρομες ηλεκτρικές και η επιτάχυνση της σεισμικότητας. Υπάρχουν ακόμη προσπάθειες, (μία εξ' αυτών επίσης Ελληνική), που δίνουν μοντέλα για τις διαδικασίες της γένεσης του σεισμού καθώς πλησιάζει ο χρόνος της θραύσης του ρήγματος και αναλύοντας δεδομένα μετρήσεων βελτιώνουν σημαντικές παραμέτρους της πρόγνωσης και δίνουν συνθήκες βεβαιότητας για την έλευση του σεισμού. Σημαντική συνεισφορά στην πρόγνωση, εκτός από τις επίγειες μετρήσεις, έχουν ήδη - και εκτιμάται πως θα έχουν ακόμη περισσότερη - οι δορυφορικές παρατηρήσεις της Γης 9

10 ΕΙΔΗ ΣΕΙΣΜΩΝ ανάλογα με τα αίτια γένεσής τους: ΕΓΚΑΤΑΚΡΗΜΣΙΓΕΝΕΙΣ: Εγκατακρημσιγενείς είναι οι σεισμοί που πραγματοποιούνται από την πτώση μεγάλων πετρωμάτων πάνω στη Γη λόγω βαρύτητας. Τα πετρώματα αυτά είναι συνήθως οροφές διαφόρων σπηλαίων που πέφτουν και τους προκαλούν. Οι σεισμοί αυτοί έχουν μικρό μέγεθος και διαρκούν τόσο χρονικό διάστημα όσο απαιτείται για την πτώση των πετρωμάτων. Επιπλέον είναι τοπικοί σεισμοί και καλύπτουν το 3% περίπου των σεισμών που πραγματοποιούνται πάνω στη Γη. ΗΦΑΙΣΤΕΙΟΓΕΝΕΙΣ Οι ηφαιστειογενείς σεισμοί προηγούνται των ηφαιστειακών εκρήξεων ή και τις συνοδεύουν. Η αιτία που τους προκαλεί πιστεύεται ότι είναι η απελευθέρωση των αερίων του μάγματος το οποίο τροφοδοτεί τα ηφαίστεια μέσα από τους πόρους ή τις ρωγμές που φτάνουν έως και την επιφάνεια της Γης. Οι ηφαιστειογενείς σεισμοί είναι και αυτοί κυρίως μικροί σεισμοί οι οποίοι έχουν την εστία τους σε μεγάλη απόσταση από το ηφαίστειο αλλά με την πάροδο του χρόνου πλησιάζει συνέχεια προς αυτό με όλο και μικρότερο βάθος, ενώ ταυτόχρονα γίνονται συχνότεροι. Το μέγεθός τους γενικά εξαρτάται από την αντίσταση που συναντάει το μάγμα κατά την ανύψωσή του προς την επιφάνεια της Γης. Οι ηφαιστειογενείς σεισμοί καλύπτουν το 7% περίπου του συνολικού αριθμού των σεισμών που πραγματοποιούνται στον πλανήτη μας. ΤΕΚΤΟΝΙΚΟΙ Τέλος έχουμε τους τεκτονικούς σεισμούς που είναι και η μεγαλύτερη κατηγορία των σεισμικών δονήσεων. Οι σεισμοί αυτοί έχουν συνήθως μεγάλο μέγεθος και η εστία τους μπορεί να βρίσκεται σε βάθος 700 χιλιομέτρων από την επιφάνεια της Γης. Είναι οι μεγάλοι σεισμοί που πραγματοποιούνται στον πλανήτη μας. Καλύπτουν περίπου το 90% των σεισμικών δονήσεων σε ολόκληρο τον κόσμο. Στην χώρα μας το 90% των σεισμών είναι τεκτονικοί. Πώς δημιουργούνται οι σεισμοί ; Οι σεισμοί συνήθως προκαλούνται από την ξαφνική απελευθέρωση συσσωρευμένης ενέργειας στο φλοιό της Γης. Αντιλαμβανόμαστε το σεισμό καθώς μέρος της ενέργειας μεταφέρεται στην επιφάνειά της Γης με τα σεισμικά κύματα. Τα κύματα αυτά διαδίδονται στο φλοιό με ταλαντώσεις των πετρωμάτων και φθάνοντας στην επιφάνεια προκαλούν τις αναταράξεις του εδάφους που αισθανόμαστε. Επίσης τα σεισμικά κύματα προκαλούν με τις ταλαντώσεις και διαφορές ηλεκτρικού δυναμικού στα πετρώματα του φλοιού, καθώς οδεύουν μέσα από αυτά (σεισμικό-ηλεκτρικό φαινόμενο δευτέρου είδους). Άλλη μια εκδήλωση των σεισμών, που προκαλείται από τη μετακίνηση των πετρωμάτων της λιθόσφαιρας, είναι η δημιουργία τσουνάμι στη θάλασσα, όταν ο σεισμός είναι υποθαλάσσιος και αυτό έχει ως αποτέλεσμα ικανή κατακόρυφη ανάταξη του βυθού. Οι περισσότεροι σεισμοί σχετίζονται με τοντεκτονικό χαρακτήρα της Γης και ονομάζονται τεκτονικοί σεισμοί. Ένας σεισμός όμως μπορεί να οφείλεται και στο απότομο γλίστρημα ενός παγετώνα. 10

11 Τύποι Σεισμών που γεννώνται στο Γήινο φλοιό Τεκτονικοί Η λιθόσφαιρα αποτελείται από πολλές λιθοσφαιρικές (τεκτονικές) πλάκες που βρίσκονται σε διαρκή κίνηση επιπλέοντας πάνω στο ρευστό υπόστρωμα της ασθενόσφαιρας. Οι πλάκες ασκούν πιέσεις μεταξύ τους κυρίως λόγω των κινήσεων του μάγματος κάτω από αυτές που τις παρασύρει και λιγότερο από τις παλιρροϊκές δυνάμεις που παραμορφώνουν τη γη συμπιέζοντας και εφελκύοντας την, τη βαρύτητα που τείνει να βυθίζει τις βαρύτερες από αυτές κλπ. Το μάγμα κινείται σε ανοδικά και καθοδικά ρεύματα καθώς κοντά στον πυρήνα της Γης θερμαίνεται, κυρίως από τις ραδιενεργές μεταπτώσεις της βαρύτερης ύλης που είναι συγκεντρωμένη εκεί και από την τριβή λόγω της γρηγορότερης περιστροφής του πυρήνα σε σχέση με τα εξωτερικά στρώματα, και ελαφρύτερο ανεβαίνει προς την επιφάνεια όπου ψύχεται και βαραίνει πάλι. Στα σημεία που ο στερεός φλοιός προεξέχει προς τα κάτω, συνήθως κάτω από βουνά, αναπτύσσονται ροπές από τις δυνάμεις τριβής με το ρευστό μάγμα ανάλογα με τη θέση της προεξοχής σε σχέση με τη ροή του μάγματος, το οποίο επανακάμπτει προς τον πυρήνα. Το μάγμα που κινείται κάτω από το φλοιό υπόκειται και στις δυνάμεις του φαινομένου Κοριόλις που σε μεγάλες κλίμακες καθορίζει την κίνηση των τροπικών κυκλώνων και των ωκεάνιων θαλάσσιων ρευμάτων. Αποτέλεσμα της συνισταμένης δυνάμεων και ροπών, είναι η τάση για κίνηση των πλακών που μπορούν ακόμη και να τείνουν να περιστρέφονται. Στα όρια των πλακών δημιουργούνται εφελκυστικές ή συμπιεστικές ζώνες διάρρηξης: εφελκυστικές στα σημεία που οι πλάκες απομακρύνονται μεταξύ τους, συμπιεστικές στα σημεία που πλησιάζουν. 11

12 Κοντά στις ζώνες διάρρηξης, στα όρια των τεκτονικών πλακών, συσσωρεύεται ενέργεια (τασικό φορτίο) από τους μηχανισμούς εφελκυσμού και συμπίεσης. Εκεί σχηματίζονται ρωγμές στο φλοιό, τα ρήγματα, τις πλευρές των οποίων συγκρατεί η τριβή που δεν επιτρέπει την ολίσθηση μεταξύ τους. Όταν οι τεκτονικές τάσεις ξεπεράσουν την κρίσιμη τιμή του ορίου θραύσης του πετρώματος στον εστιακό χώρο, το σπάσιμο των σημείων τριβής έχει ως αποτέλεσμα την ολίσθηση του ρήγματος. Η ολίσθηση συνεπάγεται τη βίαιη ταλάντωση των πετρωμάτων και η απελευθερωμένη ενέργεια μεταφέρεται με τα σεισμικά κύματα ώσπου να απορροφηθεί εντελώς. Οι σεισμοί που προκαλούνται με τον τρόπο αυτό αποτελούν την συντριπτική πλειοψηφία (90%) των Γήινων σεισμών και καλούνται Τεκτονικοί Σεισμοί. Ηφαιστειακοί Το υπόλοιπο 10% των παγκόσμιων σεισμών σχετίζονται με ηφαιστειακή δραστηριότητα και συνήθως είναι λιγότερο ισχυροί από τους τεκτονικούς. Ακόμα και αυτοί πάντως, μπορεί να είναι ιδιαίτερα καταστροφικοί, προκαλώντας σχισμές στο έδαφος, παραμόρφωση του εδάφους, και ζημιές σε κατασκευές. Ηφαιστειακός ονομάζεται ο σεισμος που είναι αποτέλεσμα αλλαγής της πίεσης στο εσωτερικό της γης, λόγω της εισροής ή εκροής μάγματος. Το σήμα τέτοιων σεισμών ονομάζεται ηφαιστειογενής δόνηση. Εγκατακρημνισιγενείς Εκτός από τα δύο προηγούμενα αίτια, υπάρχει και ένα ελάχιστο ποσοστό σεισμών που ονομάζονται Εγκατακρημνισιγενείς Σεισμοί, επειδή οφείλονται στην εγκατακρήμνιση οροφών υπογείων κοιλωμάτων (π.χ. σπηλαίων) λόγω διάβρωσης. Είναι σεισμοί συνήθως μικρού μεγέθους και τοπικού χαρακτήρα. Ορισμένες φορές έχουν παρατηρηθεί σε μετασεισμική ακολουθία ως συνεπακόλουθο άλλου τύπου σεισμών. Κρυογενείς Σεισμοί Υπάρχουν περιπτώσεις σεισμών που συμβαίνουν με την απότομη πτώση της θερμοκρασίας. Το έδαφος συγκρατεί νερό σε υγρή μορφή. Όταν η θερμοκρασία του πέσει κάτω από το κρίσιμο σημείο που το υγρό νερό γίνεται πάγος, η διαστολή που προκαλεί η αλλαγή φάσης του νερού συμπιέζει τα πετρώματα και είναι πιθανό να προκληθεί διάρρηξη σε αυτά. Οι επιπτώσεις ενός κρυονικού σεισμού(frostquake) δεν είναι σοβαρές, καθώς γίνονται αισθητοί σε ακτίνα ελάχιστων χιλιομέτρων από τον άνθρωπο. Συνοδεύονται από τον κρότο θραύσης και προκαλούν ζημιές σε τσιμεντένιες υποστρώσεις και πλάκες, στο δίκτυο σωληνώσεων και σε υλικά θεμελίωσης που βρίσκονται στη γραμμή θραύσης. Συμβαίνουν συνήθως τις πρώτες πρωινές ώρες κατά τις κρύες περιόδους του χειμώνα. Επειδή δεν προκαλούνται από τεκτονικά αίτια, είναι σημαντικό να αναγνωρίζονται ως κρυογενείς για να μην εισάγουν σφάλμα στα σεισμολογικά δεδομένα των ρηγμάτων. Τεχνητοί Σεισμοί Οι τεχνητοί σεισμοί προκαλούνται με εκρήξεις ή χτύπημα της επιφάνειας του φλοιού. Συνήθως χρησιμοποιούνται για την τομογράφηση του υπεδάφους. Σε μεγάλη κλίμακα είναι δυνατή και η πρόκληση σεισμών. Κύριο λήμμα: Πρόκληση σεισμών 12

13 Κατηγοριοποίηση των σεισμών του φλοιού της Γης ανάλογα με το βάθος τους Η ακριβής θέση στην οποία συμβαίνει ένας σεισμός ονομάζεται εστία. Αν η εστία θεωρηθεί ως σημείο, αυτό ονομάζεται υπόκεντρο. Η προβολή του υποκέντρου στην επιφάνεια της Γης, ονομάζεται επίκεντρο. Ανάλογα με την απόσταση του υποκέντρου από την επιφάνεια της Γης (εστιακό βάθος, ΕΒ), οι σεισμοί χαρακτηρίζονται ως: Επιφανειακοί ή σεισμοί μικρού βάθους (0-30 km) Σεισμοί ενδιαμέσου βάθους (30-70 km) Σεισμοί μεγάλου βάθους (άνω των 70 km) Το εστιακό βάθος είναι σημαντικό χαρακτηριστικό ενός σεισμού, ως προς τις καταστροφές που αυτός μπορεί να επιφέρει στις ανθρώπινες κατασκευές. Π.χ. ένας επιφανειακός σεισμός μεγέθους 6,5Ρίχτερ είναι καταστρεπτικότερος από ένα σεισμό ενδιάμεσου βάθους μεγέθους 6,9 Ρίχτερ. Αυτό συμβαίνει για δύο κυρίως λόγους: Όσο αυξάνεται το βάθος, αυξάνεται και η απόσταση μεταξύ εστίας και επιφανείας της Γης, επιφέροντας έτσι εξασθένηση στα σεισμικά κύματα. Η διασπορά των σεισμικών κυμάτων είναι μεγαλύτερη. Το μεγαλύτερο εστιακό βάθος που έχει καταγραφεί είναι 750 km και είναι το σημείο όπου ο γήινος φλοιός καταβυθίζεται στον ανώτερο μανδύα ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΓΕΝΕΣΗΣ ΣΕΙΣΜΩΝ Η γη είναι ένας ζωντανός πλανήτης ο οποίος μεταβάλλεται συνεχώς. Τα φαινόμενα που λαμβάνουν χώρα κατά τις μεταβολές αυτές, ονομάζονται γεωδυναμικά φαινόμενα, τα οποία δημιουργούνται στο εσωτερικό της γης και εκδηλώνονται σε αυτό και στην επιφάνειά της με αποτέλεσμα να δη-μιουργούν ορογενέσεις, ηπειρογενέσεις, σεισμικότητα, ηφαιστειότητα κ.λ.π. Τα αίτια που δημιουργούν τα γεωδυναμικά φαινόμενα είναι εξωγενή και εν-δογενή. Εξωγενή αιτία είναι η ηλιακή ακτινοβολία, οι βαρυτικές έλξεις του ήλιου και της σελήνης που προκαλούν παλίρροιες, η πτώση μετεωριτών κ.λ.π. Ενδογενή αίτια είναι η βαρύτητα, η περιστροφή της γης και η θερμό-τητα που βρίσκεται μέσα στη γη. Η θερμότητα αυτή είτε είναι εγκλωβι-σμένη θερμότητα από την γέννηση της μέχρι τώρα, είτε δημιουργείται από τις ραδιενεργές διασπάσεις και τις χημικές αντιδράσεις που συμβαίνουν στο εσωτερικό της. Οι ενεργειακές μεταβολές που προκαλούν τα γεωδυναμικά φαινόμενα δεν ερμηνεύονται μονοσήμαντα. Οι κυριότερες θεωρίες που έχουν διατυπωθεί για τα αίτια τους είναι: α) Συστολή της γης: η γη αρχικά ήταν σε υγρή κατάσταση, λόγω της αρ-χικής υψηλής θερμοκρασίας της. Από τη στιγμή όμως της δημιουργίας της και μετά, ακτινοβολεί συνεχώς θερμότητα στο διάστημα, με αποτέλεσμα συνεχώς να ψύχεται και συνεπώς να συστέλλεται. Λόγω της συστολής έ-χουμε συρρίκνωση των επιφανειακών στρωμάτων, τα οποία στερεοποιήθη-καν (φλοιός) και ανάπτυξη τάσεων συμπίεσης σ αυτά. Έτσι έχουμε δημιουργία τεκτονικών κινήσεων που αποτελούν τα βασικά αίτια των γεωδυ-ναμικών φαινομένων. Η θεωρία αυτή δεν είναι σε ισχύ σήμερα, διότι δεν μπορεί να ερμηνεύσει πολλά γεωφυσικά φαινόμενα. 13

14 β) Διαστολή της γης: η γη συνεχώς διαστέλλεται, λόγω της μεταβολής της φάσης του υλικού του πυρήνα, στο βάθος των 2900km και μετατροπή αυτού σε υλικό του μανδύα. Ούτε όμως αυτή η θεωρία είναι αποδεκτή, διό-τι θα επικρατούσαν τάσεις εφελκυσμού. γ) Ρεύματα μεταφοράς: έχουμε θερμικά ρεύματα μεταφοράς, τα οποία δημιουργούνται μέσα στο μανδύα και λόγω υψηλής θερμοκρασίας ανεβαί-νουν προς τα ανώτερα στρώματα της γης. Σταδιακά όμως ψύχονται, ξανα-κατέρχονται και επαναλαμβάνουν τη διαδικασία αυτή. Η κυκλοφορία των ρευμάτων αυτών διατηρείται με την συνεχή κάθοδο ψυχρού υλικού των α- νώτερων στρωμάτων του μανδύα και της ανόδου θερμού υλικού από τα βα-θύτερα στρώματα αυτού. Έτσι έχουμε τα ρεύματα μεταφοράς που ανεβαίνουν στις μέσο-ωκεάνιες ράχεις, με αποτέλεσμα τη διάνοιξη του ωκεάνιου πυθμένα. Κατόπιν κινούνται οριζόντια κάτω από τη λιθόσφαιρα, την οποία συμπαρασύρουν και στην περιοχή που κατέρχονται έχουμε καταβύθιση της λιθόσφαιρας μέσα στην ασθενοφόρα. δ) Λιθοσφαιρικές πλάκες: η λιθόσφαιρα δεν είναι ένα στρώμα ενιαίο, αλλά χωρίζεται από τα δύο παγκόσμια συστήματα ζωνών διάρρηξης, σε μεγάλα τεμάχη που ονομάζονται λιθοσφαιρικές πλάκες. Οι λιθοσφαιρικές πλά-κες δημιουργούνται στις μέσο-ωκεάνιες ράχεις από το υλικό που βγαίνει από το εσωτερικό της γης και καταστρέφονται, λόγω καταβύθισης στην ασθενόσφαιρα, στις παρυφές του ηπειρωτικού φλοιού, δημιουργώντας το ηπειρωτικό σύστημα διάρρηξης ( νησιώτικα τόξα, ωκεάνιες τάφροι, ηφαιστειακά τόξα κ.λ.π. ). Η απομάκρυνση αυτή έχει ταχύτητα μερικά cm/year. Αυτή η κίνηση εξηγείται ικανοποιητικά με τα ρεύματα μεταφοράς. Ο συ-ντριπτικός αριθμός των σεισμικών δεδομένων βρίσκονται σε ικανοποιητική συμφωνία με τη θεωρία των λιθοσφαιρικών πλακών. Έτσι φαίνεται ότι οι σεισμοί δημιουργούνται στις παρυφές των πλακών αυτών και η πλουτώνιοι σεισμοί συμβαίνουν στις περιοχές των μεγάλων τάφρων, όπου πραγματοποιείται κατάδυση των λιθοσφαιρικών πλακών στην ασθενόσφαιρα. Μία άλλη κίνηση των πλακών, είναι σε μερικά όρια, όπου οι γειτονικές πλάκες γλιστρούν μεταξύ τους χωρίς να συγκρούονται ή να αποχωρίζονται. Τα όρια αυτά όπου έχουμε μόνο οριζόντια κίνηση λέγονται ζώνες θραύσης (ή ρήγματα μετασχηματισμού). Εκεί οι σεισμοί είναι συχνό φαινόμενο λόγω της τριβής ανάμεσα στα όρια των πλακών. Εν γένει λοιπόν μία ιδανική πλάκα θα έχει μία πλευρά σε ζώνη καταβύθισης, την απέναντι σε ζώνη ανύψωσης και τις πλάγιες να γλιστρούν οριζόντια σε σχέση με τις γειτονικές. ε) Ισοστακτικές κινήσεις: υπάρχουν περιοχές όπου οι σεισμοί δε μπορούν να ερμηνευθούν με τη θεωρία των λιθοσφαιρικών πλακών. Τέτοιες περιοχές είναι συμπαγή ηπειρωτικά τεμάχη, στα οποία οι σεισμοί συμβαίνουν, πιθανώς, λόγω κατακόρυφων ισοστατικών βαρυτικών κινήσεων. Συνήθως προϋπήρχαν παγετώνες, οι οποίοι με την εξαφάνισή τους (απώλεια μάζας) προκάλεσαν ανοδική κίνηση του τεμάχους. Γενικότερα υπάρχει βαρυτική διατάραξη. Παραδείγματα τέτοια είναι ο Καναδάς και οι χώρες της Βαλτικής. Υπάρχουν ορισμένα εξωγενή αιτία που μπορούν να επιδράσουν στην ισορροπία των επιφανειακών στρωμάτων της γης και να επισπεύσουν τη γέννηση των σεισμών. Πιθανά τέτοια αίτια, τα οποία όμως δεν έχουν μελετηθεί πλήρως, είναι: η δημιουργία τεχνητών λιμνών, οι πυρηνικές εκρήξεις, η κύμανση των πόλων της γης, που οφείλεται στις βαρυτικές έλξεις της Σελήνης, στην τήξη των παγετώνων, στην περιστροφική κίνησή της κ.λ.π. οι παλίρροιες, που οφείλονται στις βαρυτικές έλξεις της Σελήνης και του ήλιου, 14

15 διάφορα μετεωρολογικά φαινόμενα, όπως: η μεταβολή της βαρομετρικής πίεσης, οι πλημμύρες, η βροχή κ.λ.π. Οι σεισμοί με κριτήριο το μέγεθος της επιφάνειας της γης που θέτουν σε μικροσεισμική και κατ επέκταση σε μακροσεισμική κίνηση κατατάσσονται σε πέντε κατηγορίες: παγκόσμιοι, μεγάλοι, μέσοι, μικροί και τοπικοί. Ένας τοπικός σεισμός γίνεται αντιληπτός από τον άνθρωπο σε μακροσεισμική περιοχή έκτασης μέχρι και 150km και από το σεισμογράφο σε μικροσεισμική περιοχή έκτασης μέχρι 500km. Ανάλογα με το εστιακό τους βάθος χωρίζονται σε επιφανειακούς (h300km). Οι δύο τελευταίοι ονομάζονται και πλουτώνιοι. Οργανολογία μέτρησης των σεισμών Αδρανειακό σύστημα μέτρησης Το όργανο που χρησιμοποιούμε για την μέτρηση των σεισμικών δονήσεων στην επιφάνεια του εδάφους ή του θαλάσσιου πυθμένα στο Γήινο φλοιό ονομάζεται σεισμόμετρο. Ένα σεισμόμετρο με εγγενή δυνατότητα καταγραφής των δονήσεων ονομάζεται σεισμογράφος και ο όρος έχει παραμείνει σε καθημερινή χρήση και σήμερα, παρόλο που πλέον τα σήματα μεταδίδονται μέσω τηλεπικοινωνιακών δικτύων και καταγράφονται σε μεγάλη απόσταση από τους αισθητήρες. Η λειτουργία του σεισμομέτρου βασίζεται στην αρχή της αδράνειας. Ένα σεισμόμετρο είναι ρυθμισμένο να χρησιμοποιείται εντός του βαρυτικού πεδίου της Γης και σε απόσταση από το κέντρο της, όση έχει και η επιφάνεια του φλοιού. Άρα μετρά σωστά στερεωμένο στο έδαφος ή στο θαλάσσιο βυθό και ακόμη δεν πρέπει να αναρτάται σε σχηματισμούς που ταλαντώνουν ιδιόσυχνα όπως τα κτίρια. Αποτελείται από τα εξής μέρη: 1.Το περίβλημα το οποίο στερεώνει τη διάταξη και ακολουθεί τις κινήσεις του εδάφους. 2.Την μάζα (αδρανειακό υποσύστημα) που τείνει να παραμένει ακίνητη σε σχέση με τις κινήσεις του περιβλήματος και άρα του εδάφους. 3.Το σύστημα ανάρτησης που επιτρέπει την ταλάντωση της μάζας σε μια σταθερή διεύθυνση ανάλογα με τον τύπο προσανατολισμού της καταγραφόμενης μεταβολής και αποσβαίνει την ταλάντωση: για οριζόντιο σεισμόγραμμα (ή σεισμογράφημα): Ελατήριο στηριγμένο σταθερά στο περίβλημα στη μία άκρη του και ανάρτηση της μάζας την άλλη του άκρη. Η μάζα τροχιοδρομείται σε οριζόντια διεύθυνση κίνησης και συνδέεται με αποσβεστήρες της ενέργειας ταλάντωσης. Στους παλαιούς σεισμογράφους χρησιμοποιόταν εκκρεμές με δυνατότητα κίνησης της μάζας σε καμπύλη που προσέγγιζε την ευθεία της οριζόντιας κίνησης. για κατακόρυφο σεισμόγραμμα: Ελατήριο όπου αναρτάται η μάζα όμοια με μετρητή βαρύτητας (δυναμόμετρο ή κανταράκι), τροχιοδρόμηση της μάζας στην κατακόρυφη διεύθυνση και αποσβεστήρες. 4.Το σύστημα καταγραφής που με διάφορα ηλεκτρομαγνητικά ή οπτικά συστήματα καταγράφει και αποστέλλει τηλεμετρικά για αποτύπωση στο σταθμό συλλογής τη σχετική θέση της αναρτημένης μάζας ως προς το περίβλημα της συσκευής. Στους σεισμογράφους χρησιμοποιόταν εγγενής καταγραφή με γραφίδα στηριγμένη στη μάζα που άφηνε ίχνος σε 15

16 ρολό χαρτιού κυλιόμενο κάθετα στη διεύθυνση ταλάντωσης της μάζας. Κανονικά σε θέση εγκαθίστανται τρία σεισμόμετρα με τους άξονες μέγιστης ευαισθησίας κάθετους μεταξύ τους, ώστε να καταγράφονται όλες οι συνιστώσες του σεισμικού κύματος. Με διαφοροποίηση της αντίστασης ελατηρίων που αναρτούν τη μάζα κατακόρυφα στη σύγχρονη αδρανειακή διάταξη, το σεισμόμετρο χρησιμοποιείται για τη μέτρηση των σεισμών και σε άλλα ουράνια σώματα, όπως η Σελήνη και ο Άρης, που έχουν διαφορετική τιμή του πεδίου βαρύτητας στην επιφάνειά τους.. Τα μεγέθη που χρησιμοποιούνται για τη μέτρηση ενός σεισμού είναι τα παρακάτω: ML Είναι το τοπικό μέγεθος (Magnitude Local: τοπικό μέγεθος που παρουσιάστηκε από τον Charle Richter το 1935).Η κλίμακα Richter είναι ένας μαθηματικός τύπος. Το μέγεθος ενός σεισμού καθορίζεται από το λογάριθμο του πλάτους των κυμάτων που καταγράφονται από τους σεισμογράφους σε μια ορισμένη περίοδο. Το ML είναι αξιόπιστο, όταν υπολογίζεται από σεισμογράφους που δεν απέχουν περισσότερο από 600 χιλιόμετρα από το επίκεντρο του σεισμού. Ισχύει μόνο για ορισμένη συχνότητα σεισμικών κυμάτων και για ορισμένη απόσταση από το επίκεντρο. Έτσι, για διαφορετικές αποστάσεις από το επίκεντρο του σεισμού οι σεισμολόγοι βασίζονται σε διαφορετικά σεισμικά κύματα για τους υπολογισμούς τους. Ms Είναι το μέγεθος που λαμβάνεται από τη μέτρηση των κυμάτων επιφανείας. Να σημειώσουμε ότι το Ms είναι μεγαλύτερο από το ML. Για παράδειγμα, αν το μέγεθος ενός σεισμού μετρήθηκε σαν 5 βαθμοί της κλίμακας Ρίχτερ (ML), μπορεί να μετρηθεί και ως 5.5 Ms. Το Ms είναι αξιόπιστο για επιφανειακούς (< 50 km βάθος) σεισμούς και για μεγάλες αποστάσεις από το επίκεντρο. Χρησιμοποιείται στην Ελλάδα και προτάθηκε από τον Παπαζάχο. Η ενέργεια που εκλύεται δίνεται σε erg από τον τύπο :loge=12,24+ 1,40Ms. MB Είναι μια επέκταση της κλίμακας Richter και έτσι εκμεταλλευόμαστε καλύτερα το δίκτυο των σεισμογράφων. Είναι το μέγεθος που λαμβάνεται από τη μέτρηση των πρωτευόντων P κυμάτων (Compressional Body Wave Magnitude). Είναι αξιόπιστο μέγεθος σεισμών με μεγαλύτερα εστιακά βάθη και για μεγάλες αποστάσεις από το επίκεντρο. Mw Όλα τα προηγούμενα μεγέθη βγαίνουν από τύπους που περιέχουν ένα συγκεκριμένο πλάτος ταλάντωσης ενός σεισμικού κύματος σε κάποια χρονική στιγμή. Το Mw, το οποίο χρησιμοποιείται για τη μέτρηση μεγάλων σεισμών, υπολογίζεται από ένα πολύπλοκο τύπο και είναι πολύ αξιόπιστο. Md Είναι η κλίμακα μεγέθους διάρκειας. Mo Η κλίμακα μεγέθους σεισμικής ροπής, που θεωρείται η πιο ακριβής. Προτάθηκε το 1979 και δεν εξαρτάται από την περίοδο των σεισμικών κυμάτων αλλά στη μέτρηση της σεισμικής ροπής. 16

17 Me (Choy and Boatwright 1995), το οποίο εκφράζει το δυναμικό καταστροφικότητας ενός σεισμού και χρησιμοποιείται για την ποσοτικοποίηση εκλυόμενης σεισμικής ενέργειας μεγάλων συμβάντων. Κλίμακες μέτρησης των σεισμών Για την μέτρηση μιας σεισμικής δόνησης χρησιμοποιούνται κυρίως δύο κλίμακες: Κλίμακα Ρίχτερ (Richter) Στην κλίμακα αυτή μετράται το μέγεθος ενός σεισμού στην εστία του. Ουσιαστικά στην κλίμακα μετράται η ενέργεια που εκλύεται στον εστιακό χώρο με τη σεισμική θραύση και την ολίσθηση των πετρωμάτων. Παρότι η κλίμακα δεν έχει ανώτατο όριο, σεισμοί μεγαλύτεροι από 9,5 Ρίχτερ δεν έχουν παρατηρηθεί στη Γη. Επίσης, στην κλίμακα μετρώνται και αρνητικές τιμές, καθώς όταν ορίστηκε δεν ήταν δυνατόν με τα όργανα της τότε εποχής να καταγραφούν μικρότερα μεγέθη σεισμών. Η κλίμακα είναι λογαριθμική. Κλίμακα Μερκάλι (Mercalli) Στην κλίμακα αυτή μετράται η ένταση ενός σεισμού σε μία περιοχή στην επιφάνεια του φλοιού της Γης. Η ένταση αντιστοιχεί στο μέγεθος που θα είχε ένας επιφανειακός σεισμός με επίκεντρο την περιοχή εκείνη, ο οποίος θα είχε τα ίδια καταστροφικά αποτελέσματα. Η κλίμακα είναι εμπειρική και προσπαθεί να εκτιμήσει την ένταση του σεισμού σύμφωνα με τις επιπτώσεις του σεισμού σε κτίρια, υποδομές κλπ. Είναι δωδεκαβάθμια και προσμετρά κυρίως τις καταστροφές που προκαλούνται σε ανθρώπινες κατασκευές. Αυτό σημαίνει ότι ένας σεισμός που πλήττει ακατοίκητη περιοχή, δεν είναι δυνατό να αξιολογηθεί επαρκώς με αυτή την κλίμακα. Σεισμικά κύματα Τα σεισμικά κύματα μεταφέρουν την ενέργεια μακριά από τον εστιακό χώρο του σεισμού, μέχρι αυτή σταδιακά να απορροφηθεί εντελώς και τότε παύουν. Τα σεισμικά κύματα διακρίνονται σύμφωνα με τον τρόπο με τον οποίο ταξιδεύουν. Ο τρόπος εξαρτάται από το μέσο στο οποίο τα κύματα ταξιδεύουν, που επιτρέπει να διαδίδονται ή όχι συγκεκριμένα είδη ταλάντωσης, ανάλογα με το είδος της ταλάντωσης και το μήκος κύματος του σεισμικού κύματος. Στον εστιακό χώρο ενός τεκτονικού σεισμού με τη θραύση παράγονται όλες οι ακουστικές συχνότητες με ταλαντώσεις πίεσης και παράγονται και ταλαντώσεις ελαστικής παραμόρφωσης. Από τα πρώτα μέτρα ακόμα που διανύουν τα κύματα, οι συχνότητες φιλτράρονται βαθυπερατά σε ολοένα και μικρότερο με την απόσταση εύρος ζώνης και στα πρώτα χιλιόμετρα έχει ήδη γίνει ο διαχωρισμός των κυμάτων που διαδίδονται με διαφορετικό τρόπο ταλάντωσης. Τα σεισμικά κύματα τα μετράμε συνήθως με δειγματοληψία 100Hz, καταγράφουμε δηλαδή συχνότητες των σεισμικών κυμάτων ως και 50Hz. 17

18 Σεισμικά κύματα που διαδίδονται εσωτερικά στη Γη Τα P-κύματα (primary-waves ή πρωτεύοντα κύματα) είναι διαμήκη κύματα πίεσης. Τέτοια κύματα είναι τα ηχητικά κύματα. Τα διαμήκη κύματα ταλαντώνουν τις μονάδες ταλάντωσης του μέσου από το οποίο διέρχονται παράλληλα στη διεύθυνση διάδοσής τους. Προκαλούν πυκνώματα και αραιώματα της ύλης σε επίπεδα κάθετα στη διεύθυνση διάδοσης και μάλιστα διαδίδονται σε οποιοδήποτε συμπιέσιμο (σε μεγέθη μήκους κύματος) μέσο έχει μνήμη του όγκου του και τον διατηρεί, τουλάχιστο στο χρόνο που το διάμηκες κύμα τον οδεύει. Στερεά, υγρά, αέρια και πλάσμα έως κάποιας πυκνότητας καθώς και ενδιάμεσες καταστάσεις ρευστότητας πληρούν με ευκολία τη συνθήκη αυτή για εύρη συχνοτήτων. Τα P-κύματα μπορούν και εναλλάσσουν μέσα διάδοσης και συνεχίζουν να διαδίδονται διαθλώμενα σε αυτά, τουλάχιστο στο εύρος των συχνοτήτων που δε φιλτράρονται από πιθανή μείωση της χωρικής πυκνότητας των μονάδων ταλάντωσης στο νέο μέσο. Έτσι από το σημείο που φθάνουν κατακόρυφα στην επιφάνεια του φλοιού συνεχίζουν και μεταφέρουν μέρος της ενέργειας του σεισμού πέραν του εδάφους ως και πολύ ψηλά στην ατμόσφαιρα αν και δε μπορούν να καταγραφούν εκεί με συμβατικά αδρανειακά σεισμόμετρα. Τα P-κύματα διαδίδονται σε όλα τα στρώματα της Γης, από το φλοιό ως τον πυρήνα. Ως σεισμικά κύματα τα P έχουν τη μεγαλύτερη ταχύτητα από τα υπόλοιπα είδη σεισμικών κυμάτων και σε γρανίτη διανύουν περίπου 6 χιλιόμετρα ανά δευτερόλεπτο. Τα S-κύματα (secondary-waves ή δευτερεύοντα κύματα) είναι εγκάρσια κύματα. Τα κύματα αυτά διαδίδονται με ταλαντώσεις των υλικών κάθετες στην κατεύθυνση του κύματος, διαδίδονται δηλαδή πολωμένα και αλλάζουν προς στιγμήν το σχήμα του μέσου το οποίο διατρέχουν. Διαδίδονται σε μέσα που οι μονάδες ταλάντωσης συνδέονται ελαστικά, δηλαδή υπάρχει μνήμη του σχήματος του υλικού. Το μέσο προσπαθεί να διατηρήσει το σχήμα του, τουλάχιστο σε μήκος ελαφρά πολλαπλάσιο του μήκους κύματος και για χρόνο όσο τουλάχιστο το άθροισμα των περιόδων μερικών ταλαντώσεων. Τα στερεά έχουν ισχυρή μνήμη και έτσι τα S-κύματα διαδίδονται στη λιθόσφαιρα, με ασυνέχεια στους ωκεανούς και την ατμόσφαιρα που δεν πληρούν την παραπάνω συνθήκη ελαστικότητας σε σχέση με τις παραμέτρους διάδοσης των συγκεκριμένων σεισμικών κυμάτων. Η κατάσταση ρευστότητας στο μανδύα φαίνεται πως δίνει στο υλικό του ικανή ελαστικότητα ώστε τα S-κύματα να διαδίδονται εκεί. Έτσι τα S-κύματα διαδίδονται από τη λιθόσφαιρα ως και το κάτω μέρος του μανδύα, σταματούν όμως φθάνοντας στον εξωτερικό πυρήνα της Γης που φαίνεται πως είναι πιο ρευστός ή και υγρός. Τα S-κύματα ταξιδεύουν πιο αργά από τα P και έχουν ταχύτητα κίνησης στο γρανίτη περίπου 3,6 χιλιόμετρα ανά δευτερόλεπτο. Φθάνοντας την επιφάνεια του εσωτερικού πυρήνα σε γωνία διαφορετική των 90, τα P- κύματα δε διαδίδονται πλέον κανονικά και μετασχηματίζονται σε S-κύματα καθώς το μέσον αλλάζει από υγρό σε στερεό. Έτσι έχουμε την εμφάνιση S-κυμάτων που διαδίδονται στον εσωτερικό πυρήνα. Όταν τα S-κύματα ταξιδεύοντας στο στερεό εσωτερικό πυρήνα συναντήσουν εξερχόμενα τον υγρό εξωτερικό πυρήνα η γωνία πρόσκρουσης είναι πάλι διαφορετική από 90 και μετασχηματίζονται ξανά σε P-κύματα. Στην περίπτωση που φθάνουν τα S-κύματα από το μανδύα μη κάθετα στην ασυνέχεια του εξωτερικού πυρήνα αυτά μετασχηματίζονται σε P-κύματα με τη θεώρηση της μετάβασης από στερεό σε υγρό. Το 18

19 φαινόμενο είναι πιο πολύπλοκο κατά τη μη κάθετη μετάβαση από στερεό σε στερεό, όπου τα κύματα ανακλώνται μερικώς και λαμβάνεται υπόψη και η πόλωση των κυμάτων στα παραγόμενα κύματα. Με διδομένη τη διαφορετική ταχύτητα διάδοσης των κυμάτων που ταξιδεύουν στο εσωτερικό της Γης, την πόλωσή τους, τις ανακλάσεις, τις διαθλάσεις, τη διαπερατότητα ή μη σε υλικά και τα φαινόμενα των μετασχηματισμών των τύπων των κυμάτων κατά τις αλλαγές της φάσης της ύλης στο δρόμο τους είναι δυνατή η διερεύνηση του εσωτερικού της με την παρατήρηση και ανάλυση των κυμάτων που φθάνουν στα σημεία καταγραφής στην επιφάνειά της ανά την υφήλιο για κάθε μεγάλο σεισμό στον πλανήτη. Σεισμικά κύματα που διαδίδονται στην επιφάνεια της Γης Τα σεισμικά P- και S-κύματα από σεισμό με μικρό εστιακό βάθος έχουν την τάση φθάνοντας στην επιφάνεια να μετασχηματίζονται σε κύματα που ταξιδεύουν επιφανειακά, ακολουθώντας την καμπύλη της Γης. Καθώς το νέο σεισμικό κύμα οδεύει παγιδευμένο στην επιφάνεια του στερεού φλοιού από την ασυνέχεια του υλικού καθ' ύψος και από την καμπυλότητα της γης, η διαμέριση της ενέργειας δε γίνεται πλέον με το νόμο του αντίστροφου τετραγώνου όπως συνέβαινε κατά τη διάδοση των κυμάτων στο εσωτερικό της Γης. Αυτό σημαίνει πως σε ένα κύμα που διαδίδεται επιφανειακά η ενέργεια παραμένει το δυνατόν συγκεντρωμένη, αφού εξαπλώνεται κυρίως σε επιφάνεια αντί να εξαπλώνεται στο χώρο και το κύμα διανύει μεγαλύτερη απόσταση διατηρώντας μεγάλο πλάτος ταλάντωσης, συνεχίζει δηλαδή να επιδρά καταστροφικά και για μεγαλύτερες αποστάσεις. Για το λόγο αυτό τα σεισμικά κύματα που ταξιδεύουν επιφανειακά είναι καταστροφικότερα αυτών που φθάνουν στην επιφάνεια ταξιδεύοντας εσωτερικά στη Γη, καθώς τα τελευταία ταξιδεύοντας από πιο βαθιά πρώτον είναι ήδη εξασθενημένα και δεύτερον ανακλώνται στην επιφάνεια και συνεχίζουν να ταξιδεύουν στο εσωτερικό της Γης. Τα κύματα Reyleigh είναι το αποτέλεσμα της συμβολής των P- και κατακόρυφα πολωμένων S-κυμάτων που συνεχίζουν και διαδίδονται επιφανειακά. Είναι κύματα πίεσης και ελαστικής παραμόρφωσης ταυτόχρονα που οι μονάδες ταλάντωσης εκτελούν ελλειπτικές κινήσεις με μεγαλύτερους άξονες κοντά στην επιφάνεια, όπου υπάρχει παραμόρφωση και καθ' ύψος και παρατηρούμε το μέγιστο των ταλαντώσεων. Αν ο σεισμός είναι μεγάλος, τα κύματα αυτά μπορεί να διανύσουν ολόκληρη την επιφάνεια της Γης αρκετές φορές ώσπου να απορροφηθούν εντελώς. Ταξιδεύουν με ταχύτητα περίπου 3 χιλιομέτρων ανά δευτερόλεπτο που είναι χαμηλότερη από αυτή της διάδοσης και των P- και των S-κυμάτων. Για το λόγο αυτό είναι δυνατό να γνωρίζουμε, μερικά δευτερόλεπτα πριν, την άφιξή τους και να εφαρμόζουμε συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης, τα οποία όμως συχνά δίνουν λάθος συναγερμό. Λόγω της φύσης τους, η ένταση του σεισμού σε μια περιοχή λόγω αυτών των κυμάτων εξαρτάται από αρκετούς παράγοντες: το μέγεθος του σεισμού την απόσταση από το επίκεντρο το βάθος του σεισμού το μηχανισμό της θραύσης στον εστιακό χώρο τον προσανατολισμό της θραύσης του σεισμού τη γεωλογική δομή του στερεού φλοιού που οδεύει το κύμα και το εξασθενεί τη γεωλογική δομή του σημείου παρατήρησης που διαφοροποιεί την ταλάντωση 19

20 την ακριβή θέση παρατήρησης αν συμπίπτει με τη θέση της αρχικής συμβολής των P- και S-κυμάτων Τα κύματα Love είναι επιφανειακά εγκάρσια κύματα που είναι πολωμένα οριζόντια, διαδίδονται δηλαδή παραμορφώνοντας ελαστικά το φλοιό σε οριζόντιο επίπεδο, κάθετα στην κατεύθυνση που οδεύουν. Ο τρόπος που κυματίζουν την επιφάνεια είναι αυτός που δίνει τη χαρακτηριστική αίσθηση του σεισμού στον άνθρωπο με την κίνηση του εδάφους πέρα-δώθε. Το πλάτος της ταλάντωσης των κυμάτων αυτών μεγιστοποιείται επίσης κοντά στην επιφάνεια. Ταξιδεύουν πιο αργά από τα P- και S-κύματα αλλά λίγο πιο γρήγορα από τα Reyleigh. Ως επιφανειακά κύματα είναι εξίσου καταστροφικά και η έντασή τους τοπικά εξαρτάται από τους ίδιους παράγοντες με τα Reyleigh εκτός του παράγοντα συμβολής των P- και S-κυμάτων. Αν ο σεισμός είναι μεγάλος, τα κύματα αυτά μπορούν επίσης να διανύσουν ολόκληρη την επιφάνεια της Γης αρκετές φορές ώσπου να απορροφηθούν εντελώς. Σεισμικά Βαρυτικά Κύματα στη Γήινη ατμόσφαιρα Τα επιφανειακά σεισμικά κύματα (κυρίως τα κύματα Reyleigh) μετασχηματίζονται μερικώς και σε τύπου P-κύματα πίεσης αλλάζοντας μέσο από στερεό σε αέριο και ταξιδεύουν ως ψηλά στην ατμόσφαιρα. Οδεύουν με διαφορετική μορφή και προκαλούν ρυτίδιασμα στα σύννεφα σε σχέση με το μέρος των P-κυμάτων που διαδίδονται κατακόρυφα από τον εστιακό χώρο ως ψηλά στην ατμόσφαιρα, ταξιδεύοντας με μορφή "λείου μετώπου" πάνω από το επίκεντρο. Ονομάζονται και "σεισμικά βαρυτικά κύματα" και εισάγουν θόρυβο στους ανιχνευτές βαρυτικών κυμάτων που χρησιμοποιούνται για αστρονομικές παρατηρήσεις, ο οποίος αφαιρείται με ειδικά σχεδιασμένα φίλτρα. "Επιφανειακά" κύματα στο εσωτερικό της Γης Κατά την αλλαγή μέσου στη διάδοση των P- και S-κυμάτων στο εσωτερικό της γης σχηματίζονται επιφανειακά κύματα στις επιφάνειες που ορίζονται από την αλλαγή των στρωμάτων της (π.χ. η επιφάνεια της σφαίρας που χωρίζει τον εσωτερικό στερεό από τον εξωτερικό υγρό πυρήνα). Είναι αυτά που με την ταλάντωση της επιφάνειας προκαλούν το φαινόμενο του μετασχηματισμού των P-κυμάτων σε S- ή αντίστροφα στο νέο υλικό ΗΦΑΙΣΤΕΙΑ Ηφαίστειο είναι η ανοιχτή δίοδος από το εσωτερικό της Γης (ή άλλου γεωειδούς ουράνιου σώματος) που επιτρέπει την εκροή ή έκρηξη ρευστών πετρωμάτων και αερίων από το εσωτερικό (μανδύας) στην επιφάνεια του στερεού φλοιoύ με την μορφή λάβας. Η δραστηριότητα αυτή οδηγεί στη δημιουργία ενός βουνού, το οποίο στην καθημερινή γλώσσα ονομάζουμε ηφαίστειο. Τα ηφαίστεια μελετά ένας ιδιαίτερος κλάδος της επιστήμης της Γεωλογίας, η Ηφαιστειολογία. Περιοχές σχηματισμού Τα ηφαίστεια πάνω στη Γη βρίσκονται συνήθως εκεί όπου δύο ή τρεις τεκτονικές πλάκες συγκρούονται ή απομακρύνονται: Μία μεσοωκεάνεια ράχη ή οροσειρά, όπως στο μέσο του Ατλαντικού Ωκεανού, δίνει παραδείγματα ηφαιστείων από «αποκλίνουσες πλάκες», 20