«Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Οργάνωση και Διαχείριση Αθλητικών Δραστηριοτήτων για ΑμεΑ»

Transcript

1 «Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Οργάνωση και Διαχείριση Αθλητικών Δραστηριοτήτων για ΑμεΑ» Αντώνης Κ. Τραυλός (B.A., M.A., Ph.D.) Αναπληρωτής Καθηγητής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ Σχολή Επιστημών Ανθρώπινης Κίνησης και Ποιότητας Ζωής Τμήμα Οργάνωσης και Διαχείρισης Αθλητισμού 1 Τα συμπτώματα που απεικονίζουν παθολογίες του νου ονομάζονται ψυχολογικές ή ψυχικές διαταραχές και είναι δύσκολο να οριστούν και να ερμηνευτούν. Το ακραίο άγχος πριν από ένα τεστ στη χημεία ή η βαθιά θλίψη για το θάνατο του αγαπημένου μας προσώπου δεν μπορούν να θεωρηθούν ψυχολογικές διαταραχές. Περίπου 40% των ανθρώπων θα αναπτύξουν κάποια μορφή ψυχολογικής διαταραχής κατά τη διάρκεια της ζωής τους - με πραγματικό κόστος για την υγεία, τη δημιουργικότητα και την ευημερία τους. Μετά την καρδιαγγειακή νόσο, οι ψυχικές διαταραχές είναι ο δεύτερος σημαντικότερος παράγων σε απώλεια χρόνων υγιούς ζωής (Murray & Lopez, 1996). Τα προβλήματα του νου είναι σχεδόν τόσο σημαντική μάστιγα για την ανθρωπότητα όσο και τα προβλήματα καρδιάς. 2 1

2 Ιατρικό μοντέλο (Medical model) «Η αντίληψη των ψυχικών δυσλειτουργιών ως ασθενειών οι οποίες, όπως και οι σωματικές ασθένειες, έχουν συμπτώματα, αιτίες και πιθανές θεραπείες». Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών [5 η, Έκδοση] (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders - dsm-v) «Ένα σύστημα ταξινόμησης πoυ περιγράφει τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα που χρησιμοποιούνται για τη διάγνωση κάθε αναγνωρισμένης ψυχολογικής διαταραχής και υποδεικνύει πώς ξεχωρίζουμε μια διαταραχή από άλλα παρόμοια προβλήματα. 3 Η ψυχολογική διαταραχή μπορεί να οριστεί με όρους απόκλισης από τον μέσο όρο, το αντιπροσωπευτικό ή το «υγιές». Ο ορισμός του DSM-V εστιάζει σε τρία στοιχεία-κλειδιά τα οποία πρέπει να είναι παρόντα έτσι ώστε μια συστάδα συμπτωμάτων να πληροί τα κριτήρια για πιθανή ψυχολογική διαταραχή: 1. Μια διαταραχή είναι πρόδηλη σε συμπτώματα που περιλαμβάνουν ενοχλήσεις στη συμπεριφορά, σκέψεις ή συναισθήματα. 2. Τα συμπτώματα σχετίζονται με σημαντική υποκειμενική ενόχληση ή βλάβη. 3. Τα συμπτώματα προέρχονται από μια εσωτερική δυσλειτουργία (σωματική, ψυχολογική ή και τα δύο). 4 2

3 5 6 3

4 7 8 4

5 9 10 5

6 Συννοσηρότητα (Comorbidity): Η συνύπαρξη δύο ή περισσότερων διαταραχών στο ίδιο άτομο 11 Το ιατρικό μοντέλο.. υποστηρίζει ότι η γνώση της ψυχολογικής διαταραχής κάποιου είναι χρήσιμη επειδή κάθε δεδομένη κατηγορία ψυχολογικής νόσου ενδέχεται να έχει μια ξεχωριστή αιτία. υποστηρίζει επίσης ότι κάθε κατηγορία ψυχολογικής διαταραχής πολύ πιθανόν να έχει μια κοινή πρόγνωση, μια τυπική πορεία κατά μήκος του χρόνου και απαντητικότητα στη θεραπευτική αγωγή και ίαση. προτείνει μια μοναδική θεραπευτική αγωγή. 12 6

7 Μια πιο ολιστική άποψη που ενσωματώνει βιολογικούς, ψυχολογικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες προσφέρει το πιο χρήσιμο και περιεκτικό πλαίσιο για την κατανόηση των περισσότερων ψυχικών διαταραχών. Βιολογική προσέγγιση: βρίσκονται οι γενετικές επιρροές, οι βιοχημικές ανισορροπίες και οι δομικές ανωμαλίες του εγκεφάλου. Ψυχολογική προσέγγιση: επικεντρώνεται στη δυσπροσαρμοστική μάθηση και αντιμετώπιση, στις γνωστικές παρερμηνείες, τις μη λειτουργικές απόψεις και τα ενδοπροσωπικά προβλήματα. Περιβαλλοντική προσέγγιση: ασχολείται με τη φτωχή κοινωνικοποίηση, τα στρεσογόνα γεγονότα ζωής και τις πολιτισμικές και κοινωνικές αδικίες. 13 Η πολυπλοκότητα των αιτιωδών παραγόντων υποδεικνύει ότι διαφορετικά άτομα μπορεί να βιώσουν μια παρεμφερή ψυχολογική διαταραχή (π.χ. κατάθλιψη) για διαφορετικούς λόγους. Ένας άνθρωπος μπορεί να πέσει σε κατάθλιψη ως αποτέλεσμα βιολογικών αιτίων (π.χ. κληρονομικοί παράγοντες, ορμόνες), ψυχολογικών αιτίων (π.χ. στρεβλές πεποιθήσεις, απελπισία, φτωχές στρατηγικές αντιμετώπισης απωλειών), περιβαλλοντικοί αιτίων (π.χ. στρες και μοναξιά) ή ως αποτέλεσμα κάποιου συνδυασμού των παραπάνω παραγόντων. Φυσικά οι πολλαπλές αιτίες σχεδόν αποκλείουν τη μία και μοναδική θεραπευτική αντιμετώπιση. 14 7

8 Η παρατήρηση ότι οι περισσότερες ψυχικές διαταραχές έχουν και εσωτερικά και εξωτερικά αίτια έγινε αφορμή για τη δημιουργία μιας θεωρίας που ονομάζεται μοντέλο προδιάθεσης στρες, το οποίο υποστηρίζει ότι ένα άτομο ενδέχεται να έχει την προδιάθεση για κάποια ψυχολογική διαταραχή που δεν εκφράζεται μέχρι να πυροδοτηθεί από κάποιο στρεσογόνο παράγοντα. 15 Οι ψυχιατρικές ταμπέλες μπορεί να έχουν αρνητικές συνέπειες παρά τις καλές προθέσεις των επαγγελματιών ψυχικής υγείας όταν τις χρησιμοποιούν στη διάγνωση. Οι ετικέτες φέρουν υπερβολικό βάρος με τη μορφή του αρνητικού στερεότυπου και κάτι τέτοιο μπορεί να προκαλέσει καινούργια προβλήματα. 16 8

9 Το παθολογικό άγχος εκφράζεται σαν μια διαταραχή άγχους, η κατηγορία της ψυχολογικής διαταραχής όπου το άγχος αποτελεί το κύριο χαρακτηριστικό. Μεταξύ των διαταραχών άγχους που αναγνωρίζονται στο DSM-5 είναι η γενικευμένη διαταραχή άγχους, οι φοβίες, η διαταραχή πανικού και η ψνχαναγκαστικήκαταναγκαστική διαταραχή. 17 Γενικευμένη διαταραχή άγχους - ΓΔΑ (Generalized anxiety disorder - GAD): Διαταραχή η οποία χαρακτηρίζεται από χρόνια υπερβολική ανησυχία και συνοδεύεται από τρία ή περισσότερα από τα κάτωθι συμπτώματα: νευρικότητα, κούραση, πρόβλημα συγκέντρωσης, ευερεθιστότητα, μυϊκή ένταση και διαταραχή ύπνου. 18 9

10 Φοβικές διαταραχές (Phobic disorders): Διαταραχές οι οποίες χαρακτηρίζονται από ενδεικτικό, επίμονο και υπερβολικό φόβο, καθώς επίσης και την αποφυγή συγκεκριμένων αντικειμένων, δραστηριοτήτων ή καταστάσεων. Ειδική φοβία (Specific phobia): Μία διαταραχή που περιλαμβάνει έναν παράλογο φόβο για ένα συγκεκριμένο αντικείμενο ή κατάσταση, η οποία σαφώς εμποδίζει τη λειτουργικότητα ενός ατόμου. Κοινωνική φοβία (Social phobia):μία διαταραχή η οποία περιλαμβάνει έναν παράλογο φόβο που αφορά τη δημόσια ταπείνωση ή αμηχανία. 19 Η άποψη ότι οι άνθρωποι είναι ενστικτωδώς προδιατεθειμένοι προς ορισμένους φόβους

11 Διαταραχή πανικού (Panic disorder): Διαταραχή, η οποία χαρακτηρίζεται από την αιφνίδια εμφάνιση πολλαπλών ψυχικών και σωματικών συμπτωμάτων, τα οποία οδηγούν σε μια κατάσταση πλήρους τρόμου. Αγοραφοβία (Agoraphobia): Ακραία φοβία που νιώθει κανείς όταν βρίσκεται σε δημόσιους χώρους. 21 Ψυχαναγκαστική-καταναγκαοτική διαταραχή - ΨΚΔ (ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή) (Obsessive-compulsive disorder - OCD): Μία διαταραχή κατά την οποία, επαναλαμβανόμενες, ενοχλητικές σκέψεις (εμμονές) και τελετουργικές συμπεριφορές (παρορμήσεις) -οι οποίες λαμβάνουν χώρα για να αποκρούσουν αυτές τις σκέψεις- επηρεάζουν σημαντικά τη λειτουργικότητα ενός ατόμου

12 23 Διαταραχή κατά την οποία οι φυσιολογικές γνωστικές διεργασίες είναι σοβαρά αποδιοργανωμένες και αποσπασματικές δημιουργώντας σημαντική αποδιοργάνωση στη μνήμη, την επίγνωση ή την προσωπικότητα που μπορεί να διαφέρει σε μήκος χρόνου από μερικά λεπτά έως πολλά χρόνια

13 Η παρουσία εντός ενός ατόμου δύο ή περισσότερων διαφορετικών ταυτοτήτων οι οποίες ελέγχουν τη συμπεριφορά του ατόμου σε διαφορετικές χρονικές περιόδους. 25 Αποσυνδετική αμνησία (Dissociative amnesia): Η αιφνίδια απώλεια μνήμης σημαντικών προσωπικών πληροφοριών. Αποσυνδετική φυγή (Dissociative fugue): Η αιφνίδια απώλεια μνήμης της προσωπικής μας ιστορίας που συνοδεύεται από τπν απότομη αναχώρηση από το σπίτι και την ιδιοποίηση μιας νέας ταυτότητας 26 13

14 Διαταραχές διάθεσης (Mood disorders): Ψυχικές διαταραχές, των οποίων το κύριο χαρακτηριστικό αφορά διαταραχή της διάθεσης. 27 Μείζων καταθλιπτική διαταραχή (Major depressive disorder): Διαταραχή που χαρακτηρίζεται από σοβαρή καταθλιπτική διάθεση που διαρκεί δύο εβδομάδες ή περισσότερο και ακολουθείται από συναίσθημα αναξιότπτας, ανηδο- νία, υπνηλία, διαταραχές στον ύπνο και την όρεξη. Δυσθυμία (Dysthymia):Διαταραχή που περιλαμβάνει τα ίδια συμπτώματα με την κατάθλιψη αλλά λιγότερης έντασης παρόλο που διαρκούν περισσότερο και επιμένουν για τουλάχιστον δύο χρόνια. Διπλή κατάθλιψη (Double cepressson): Ήπια καταθλιπτική διάθεση που επιμένει για τουλάχιστον διη χρόνια και συνοδεύεται από περιόδους μείζονος κατάθλιψης. Εποχική διαταραχή διάθεσης (Seasonal affective disorder - SAD): Κατάθλιψη, η οποία περιλαμβάνει επαναλαμβανόμενα καταθλιπτικά επεισόδια, σε εποχική βάση

15 Τα ποσοστά κληρονομησιμότητας υπολογίζονται για τη μείζονα κατάθλιψη συνήθως μεταξύ 33% και 45% Μειωμένη δραστηριότητα στον δεξιό πλευρικό προμετωπιαίο φλοιό (μπλε) και αυξημένη δραστηριότητ στον Αριστερό νωτιαίο πλευρικό προμετωπιαίο φλοιό (κόκκινο) βρέθηκε να σχετίζεται με την κατάθλιψη σε διάφορες έρευνες. 29 Επίκτητη ανημποριά (Helplessness theory): Η θεωρία ότι τα άτομα τείνουν προς την κατάθλιψη όταν αποδίδουν αρνητικές εμπειρίες σε λόγους που είναι εσωτερικοί (π.χ. δικό τους λάθος), σταθεροί (π.χ. χωρίς πιθανότητα αλλαγής) και παγκόσμιοι (π.χ. ευρύτατα διαδεδομένοι)

16 Τα ποσοστά αυτοκτονιών στις Ηνωμένες Πολιτείες αποκαλύπτουν ότι οι άνδρες έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να αποπειραθούν να αυτοκτονήσουν από ό,τι οι γυναίκες σε όλες τις ηλικιακές κατηγορίες, ότι η πιθανότητα αυτοκτονίας αυξάνει στους νεαρούς ενήλικες και ότι οι λευκοί άνδρες παραμένουν πιο ευάλωτοι στην αυτοκτονία σε όλο το μήκος της ζωής τους - με μια αιχμή στα ύστερα χρόνια Πηγή: Εθνικό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας ΗΠΑ, Μία διαταραχή η οποία χαρακτηρίζεται από την έντονη αποδιοργάνωση των βασικών ψυχικών διεργασιών, τπ στρεβλή αντίληψη της πραγματικότητας, το αλλοιωμένο ή αμβλυμένο συναίσθημα, και διαταραχή στη σκέψη, την κινητοποίηση και τη συμπεριφορά 32 16

17 Σύμφωνα με το DSM-5 μπορούμε να θέσουμε διάγνωση για σχιζοφρένεια όταν εμφανίζονται δυο ή περισσότερα από τα παρακάτω συμπτώματα κατά τη διάρκεια μιας συνεχούς περιόδου τουλάχιστον ενός μήνα με σημάδια της διαταραχής που επιμένουν για τουλάχιστον έξι μήνες: παραληρητικές ιδέες, ψευδαισθήσεις, αποδιοργανωμένος λόγος, έντονα αποδιοργανωμένη συμπεριφορά ή κατατονική συμπεριφορά και αρνητικά συμπτώματα. 33 Παραληρητική ιδέα (Delusion): Ένα κατάδηλα εσφαλμένο σύστημα πεποιθήσεων, που είναι συχνά εκκεντρικό και με- γαλομανιακό και διατηρείται παρά το γεγονός ότι είναι παράλογο. Ψευδαίσθηση (Hallucination): Μία εσφαλμένη αντιληπτική εμπειρία η οποία παρουσιάζεται επιτακτικά ως αληθινή παρά την έλλειψη εξωτερικών ερεθισμάτων. Αποδιοργανωμένος λόγος (Disorganized speech): Σοβαρή αποδιοργάνωση της λεκτικής επικοινωνίας κατά την οποία εκφράζονται ιδέες που αλλάζουν γρήγορα και χωρίς ειρμό και αφορούν ασύνδετα μεταξύ τους θέματα

18 Έντονα αποδιοργανωμένη συμπεριφορά (Grossly disorganized behavior): Συμπεριφορά που είναι ανάρμοστη για την περίσταση ή αvαπoτελεσματική για την επίτευξη στόχων και συνοδεύεται συχνά από συγκεκριμένες κινητικές διαταραχές. Κατατονική συμπεριφορά (Catatonic Behavior): Καταφανής έκπτωση όλων των κινητικών λειτουργιών ή αύξηση της μυϊκής ακαμψίας και υπερδραστηριότητας. Αρνητικά συμπτώματα (Negative symptoms): Συναισθηματική και κοινωνική απόσυρση, απάθεια, έκπτωση του λόγου και άλλες ενδείξεις απουσίας ή ανεπάρκειας της φυσιολογικής συμπεριφοράς, της κινητοποίησης και του συναισθήματος

19 37 Βιοχημικοί Παράγοντες Υπόθεση ντοπαμίνης (Dopamine hypothesis): Η υπόθεση ότι η σχιζοφρένεια σχετίζεται με την υπερδραστηριότητα της ντοπαμινικής δραστηριότητας

20 Oι πρώτες παρατηρήσεις αποκάλυψαν μια διόγκωση στις κοιλίες, κοιλότητες γεμάτες με εγκεφαλονωτιαίο υγρό, που βρίσκονται βαθιά μέσα στο κέντρο του εγκεφάλου

21 Εκφρασμένο συναίσθημα (Expressed emotion): Συναισθηματική υπερεμπλοκή (παραβίαση) και εκτεταμένη κριτική που απευθύνεται στον ασθενή από την οικογένειά του. 41 Διαταραχή προσωπικότητας (Personality disorder): Διαταραχή η οποία χαρακτηρίζεται από βαθιά ριζωμένα, ανελαστικά στοιχεία και επηρεάζει τον τρόπο που σκέφτεται, αισθάνεται, σχετίζεται και ελέγχει κανείς τις παρορμήσεις του και έχει ως αποτέλεσμα σημαντική ενόχληση ή φθίνουσα λειτουργικότητα

22 Εμπίπτουν σε τρεις ομάδες : ιδιόρρυθμη/εκκεντρική, δραματική/ ασταθής και αγχώδης/αποφευκτική. 43 Συστάδες Διαταραχή Χαρακτηριστικά 44 22

23 Συστάδες Διαταραχή Χαρακτηριστικά 45 Συστάδες Διαταραχή Χαρακτηριστικά 46 23

24 Αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας - ΑΔΠ (Antisocial personality disorder - APD): Ένα διάχυτο πρότυπο συμπεριφοράς που περιλαμβάνει την περιφρόνηση και παραβίαση των δικαιωμάτων των άλλων που ξεκινά στην παιδική ηλικία και την αρχή της εφηβείας και συνεχίζεται κατά την ενήλικη ζωή

25 Οι ενήλικες με διάγνωση αντικοινωνικής διαταραχής προσωπικότητας συνήθως έχουν ένα ιστορικό διαταραχής της διαγωγής πριν από την ηλικία των 15 χρόνων - προβλήματα όπως επιθετικότητα, καταστροφή ξένης περιουσίας, παραβίαση κανόνων, εξαπάτηση, ψέματα ή κλοπές. Το να βάζει κανείς φωτιές ή να συμπεριφέρεται σκληρά στα ζώα κατά την παιδική ηλικία είναι συχνά προάγγελος αντικοινωνικών τάσεων. Φτάνοντας στην ενήλικη ζωή, η διάγνωση της ΑΔΠ δίνεται σε άτομα που εμφανίζουν τρία ή περισσότερα από την ομάδα των επτά διαγνωστικών χαρακτηριστικών: παράνομη συμπεριφορά, εξαπάτηση, παρορμητικότητα, σωματική επιθετικότητα, ριψοκίνδυνη συμπεριφορά, σταθερή ασυνέπεια και απουσία τύψεων για κακές πράξεις. Περίπου το 3,6% του γενικού πληθυσμού πάσχει από αντικοινωνική διαταραχή της προσωπικότητας και τα ποσοστό εμφάνισης στους άνδρες είναι τρεις φορές υψηλότερα από εκείνα των γυναικών (Grant et al., 2004). 49 Οι όροι κοινωνικοπαθητικός και ψυχοπαθητικός περιγράφουν τα άτομα με ΑΔΠ τα οποία είναι ιδιαίτερα ψυχρά, χειριστικά και χωρίς οίκτο - αν και μπορεί να είναι εύστροφα και γοητευτικά (Cleckley, 1976; Hare 1998). Παρόλο που οι ψυχολόγοι συνήθως προσπαθούν να ερμηνεύσουν την εμφάνιση της παθολογικής συμπεριφοράς ως αποτέλεσμα εμπειριών της παιδικής ηλικίας ή δύσκολων συνθηκών ζωής, αυτοί που εργάζονται με άτομα με ΑΔΠ έχουν λιγότερη κατανόηση, υπογραμμίζοντας συχνά την επικινδυνότητα των ατόμων με αυτή τη διαταραχή

26 Πολλά άτομα με ΑΔΠ διαπράττουν εγκλήματα, και πολλά συλλαμβάνονται εξαιτίας της συχνότητας και της σφοδρότητας των παραβιάσεων τους. Ανάμεσα σε φυλακισμένους μιας έρευνας το 47% των ανδρών και το 21% των γυναικών διαγνώστηκαν με αντικοινωνική διαταραχή της προσωπικότητας (Fazel & Danesh, 2002). Στατιστικά στοιχεία όπως τα παραπάνω ενισχύουν την άποψη μιας «εγκληματικής προσωπικότητας», κάποιου που γεννήθηκε για να είναι αγρίμι. 51 Σχετικά με τις Ψυχολογικές (ψυχικές) διαταραχές, οι φοιτητές/ριες μπορούν, επίσης, να μελετήσουν επιλεγμένα κεφάλαια από το σύγγραμμα των [Mash, E., & Wolfe, D. (2016). Abnormal child psychology (6 th edition). Cengage Learning], το οποίο διαπραγματεύεται τις ψυχολογικές διαταραχές σύμφωνα με το DSM 5 (ιδιαίτερη προσοχή μπορείτε να δώσετε στο κεφάλαιο 6 με τίτλο «Autism Spectrum Disorder and Childhood-Onset Schizophrenia». Σε περίπτωση που οι φοιτητές/ριες επιθυμούν να αποκτήσουν εξειδικευμένη γνώση στις Ψυχικές διαταραχές και μαθησιακές δυσκολίες παιδιών και εφήβων μπορούν να ανατρέξουν στο σύγγραμμα του Παπαδάτος, Γ. (2010). Ψυχικές Διαταραχές και Μαθησιακές Δυσκολίες Παιδιών και Εφήβων. Αθήνα: Guterberg

27 Andonis Travlos 53 27